1 - Acehbooks.org

c
4

No. 621.
102
Oost-Indische Krijgsgeschiedenis.
Bebumt plint nutt
n ia Al-uil
DOOR
G. D. E. J. HOTZ.
Kapitein dor Infanterie N . I. JJ.
Met 2 kaartbladen.
BREDA.
DE RONINKLIJK^K MILITAIRE ACADEMIE.
1924.

No. 621.
Oost-Indische Krijgsgeschiedenis.
Mut pttiHl overzicM
m den AP-oorloi
DOOR
G. D. E. J. HOTZ.
Kapitein der Infanterie N. I. L.
Met 2 kaartbladen. 1 W
BREDA.
DE KONINKLIJKE MILITAIRE ACADEMIE.
1924.

INHOUD.
Bladz.
I. Onze betrekkingen met het Rijk van Atjèh vóór 1873. 1
II. De aanleiding tot den oorlog 3
III. De le Atjöh-Expeditie en blokkade 5
IV. De 2e Atjeh-Expeditie S
V. Het bestuur van Atjèh ëh Onderhoorigheden. . . . 12
§ 1. Het bestuur van Generaal van Swieten 12
§ 2. „ „ ' „ Generaal Pel ]3
§ 3. „ „ „ Generaal Wiggers van Kerchem . 16
§ 4. „ „ „ Generaal Diemont 17
§ ö. „ ., „ Gouverneur van der Heijden . . 19
§ ö. „ ,, „ Gouverneur Pruys van der Hoeven. 25
§ 7. „ „ „ Gouverneur Laging Tobias . . . 27
§ 8. „ „ „ Gouverneur Demmeni 30
§ 9. „ „ „ Gouverneur van Teijn 32
§ 10. „ „ „ Gouverneur Pompe van Meerdervoort
35
§ 11. „ „ „ Gouverneur Deykerhoff . . . . 36
§12. „ „ ,, Regeeringscommissaris Vetter . . 40
§ 13. „ „ „ Gouverneur Stemfoort 42
§14. „ „ ., Gouverneur van Vliet 44
§ 15. „ „ „ Gouverneur van Heutsz . . . . 49
§ 16. „ ., „ Gouverneur Jhr. van der Wijck . 64
§ 17. „ ,, „ Gouverneur van Daalen . . . . 65
§ IS. „ „ „ Gouverneur Swart 67
Bijlage A. De Gouverneurs van A. en O., de door ben
toegepaste stelsels en de hun ten dienste
staande middelen 69
Bijlage B. Alphabetische lijst dei- expeditiën en voornaamste
excursiën 82
Bijlage C. Naamregister S3
Bijlage D. Eenige gegevens betreffende de verliezen geleden
in den Atjèh-oorlog SS
Opgave van eenige werken voor meer uitgebreide studie . 90
Verbeteringen en aanvullingen 92
Kaartblad N°. I. Groot-Atjèh.
L ij s t van de kaarten.
Kaartblad N°. II. Atjèh en Onderhoorigheden.

I.
Onze betrekkingen met het Rijk van Atjèh
vóór 1873.
juni i6»9. De gebroeders COENELIS en FBEDEBIK (DE) HOUTMAN deden
met eenige Zeeuwsche schepen de reede van Atjèh aan- de
Sultan, opgezet door de Portugeezen (sedert 1511 aldaar gevestigd),
deed een aanslag op de Hollandsche vloot. COENELIS
HOUTMAN liet daarbij het leven, FBEDEBIK geraakte in gevangenschap.
i(;oo. PAULUS VAN GAERDEN, tochtgenoot van PIETER BOTH, trachtte
handelsbetrekkingen met het Rijk van Atjèh aan te knoopen
Andermaal tegen ons opgezet, nu door Portugeezen en Spanjaarden,
het de Sultan opnieuw een aanslag beproeven welke
echter verijdeld werd, dank zij den uit zijn gevangenschap
ontvluchten FBEDEBIK HOUTMAN.
Na dien werd de reede van Atjèh herhaaldelijk door de Nederlanders
bezocht teneinde handelsbetrekkingen met de Atjèhers
aan te knoopen en bovendien om de Portugeezen te verdringen.
ïooi. De Sultan sloot een overeenkomst met de gezagvoerders
DE ROY en BICKEB, behoorende tot een Middelburgsche vloot
onder BASTIAANSZ, met het doel zich van hun steun te verzekeren
tegen de Portugeezen. (1) De Nederlanders kregen bij die
gelegenheid vergunning een factorij te stichten.
De Sultan zond met de keerende vloot een gezantschap naar
Prins MAURITS. Vanaf dat tijdstip bleven de relaties tusschen
de O. I. Compagnie en het Rijk van Atjèh voortduren en gelukte
het deze handelscompagnie zelfs het recht van alleenhandel in
(1) De Portugeesche onderkoning van Goa eischte, dat de Sultan van Atjèh
hem een eiland nahtj de reede zou afstaan.
I 1

1626—1836 2
1636. alle Atjèhsche kustplaatsen te verkrijgen. Wel noodzaakte Sultan
MARHOEM MEUKOETA ALAM 'Tien Hollanders hun vestigingen in
i659. zijn territoir te ontruimen (1626), maar reeds in 1659 verkreeg
• de Compagnie er opnieuw het handelsmonopolio.
1651. In 1651 waren — wegens een moord op Hollanders gepleegd
— tijdelijk de kusten geblokkeerd.
Door verschillende oorzaken: achteruitgang der V. O. I. C.
en de Engelsche oorlogen ging onze invloed snel achteruit en
verdween geheel na het overgaan van Malaka in Engelsche
1795 handen in 1795.
1 8 2 4
Na 17 Maart 1824, toen Engeland zich bij het z.g. Londensche
tractaat tegen vergoeding (afstand van Malaka) geheel van
Sumatra terugtrok en daardoor automatisch het Engelsch-
Atjèhsche verdrag (1) van 1819 kwam te vervallen, trachtten
de Nederlanders de verloren gegane invloed in het krachtens
het Londensche tractaat onafhankelijk blijvende Atjèhsche Rijk
terug te winnen, maar de Atjèhers wilden van een verdrag
met Nederland niets weten., waren ons zelfs zeer vijandig
gezind.
De door Nederland bij meergenoemd tractaat aan Engeland
gegeven garantie van veiligheid van handel en scheepvaart in
het rijk van Atjèh werd niet nageleefd, want zee- en strandroof
bleven er voortduren, zonder dat hiertegen door het Neder,
1833.
landsche Gouvernement werd opgetreden. Zelfs werd toegelaten,
dat vreemde oorlogsschepen tot tuchtiging van Aijèhsche kustplaatsen
overgingen als bestrafflngsmaatregel tegen het afloopen
van handelsvaartuigen, zooals in 183$ bij Koeala Batèë geschiedde
1 8 4 4 door de Amerikanen en in 1844 bij Koeala Batèë en Koeala
Meureudoe door de Engelschen.
1836. Ook Nederlandsche schepen, eenmaal zelfs een gouvernementsvaartuig,
ondergingen hetzelfde lot en vielen ten prooi aan de.
Atjèhsche zeeroovers, zonder dat het Nederlandsche Gouvernement
er toe overging om aan deze wandaden eens en voor
altijd een einde te maken. Zelfs bleef bestraffing geheel uit,
toen de Sultan weigerde de door zeeroovers buitgemaakte gouv.
stoomer „Dolphijn" uit te leveren.
(1) De hoofdstrekking van dit door RAITLF.S op 22 April 1318'gesloten tractaat
was Atjèh geheel aan Engeland te binden, eene vestiging daar van derden te
voorkomen, zonder nochtans hun uitsluiting van don handel te booogen. (Zie
E. S. DE KLERCK: do Atjèhoovlog Deel I, blz. 89).

3 1851—1872
1861-1882, In dit tijdperk werden wederom eenige vreemde handelsvaartuigen
(m i8ol een Napolitaanscb, in 1852 een Engelsch)
afgeloopen, zonder dat hiertegen door ons werd opgetreden.
1855. In 1855 waagde de bevolking het om tegen het Nederlandsche
oorlogsschip „Haai", dat zich voor vlagvertoon op de reede van
Atjèh bevond, een ongepaste en dreigende houding aan te
nemen.
Alzoo een politiek van non-interventie in de Atjèhsche zaken,
die ons nog tal van moeilijkheden zou berokkenen.
1867. Eerst den 9den Mei 1857 gelukte het den Gouverneur van
Sumatra's Westkust (Gen.-Majoor VAN SWIETEN) een overeenkomst
van vrede, vriendschap en handel met Sultan IBRAHIM
1858. MANSOER SJAH te sluiten, maar reeds in 1858 was het met
deze toenadering voor langen tijd gedaan, waaraan o. m. het
door ons met Siak gesloten tractaat debet was.
1808. De toestand in de Atjèhsche wateren werd zoodanig dat de
Gouverneur van de Strafte Settlements bij herhaling waarschuwde
voor het gevaar, dat personen en goederen aldaar dreigde.
In 1868 boden de Atjèhsche hoofden de souvereiniteit over'
hun rijk den Sultan van Turkije aan, die echter niets voor dit
aanbod voelde. Omstreeks dienzelfden tijd verzochten tal van
kuststaten, de anarchie in Atjèh moede, herhaaldelijk onder
ons gezag tc mogen worden geplaatst, maar het Ned! Gouvernement
ging hierop niet in.
is?!. Door het met Engeland gesloten Sumatra-tractaat van 2
November 1S71 kregen wij de handen vrij, daar het voorbehoud
van de Atjèhsche onafhankelijkheid by die gelegenheid
kwam te vervallen.
II.
De aanleiding tot den oorlog.
1872. Daar in 1872 tal van kuststaten (Idi, Pasè, Pidië) bleven
aandringen onder rechtstreeksch Nederlandsen gezag te worden
geplaatst, benoemde de Regeering een commissie om met het
Sultanaat Atjèh in onderhandeling te treden en een verdrag te
sluiten, waarbij veiligheid voor handel en scheepvaart gewaarborgd
zullen worden.

1872—1873 4
Het bleek der Begeering echter al heel spoedig (eind 1872),
dat, terwijl in December '72 officieele onderhandelingen tusschen
Haar en den Sultan plaats hadden, door Atjèhsche grooten hulp
en bescherming werd gezocht bij vreemde mogendheden (Engeland,
Amerika, Turkije, Italië) en dat er met dat doel een Atjèhsch
gezantschap naar Frankrijk was vertrokken.
De Regeering besloot nu tot andere maatregelen over te gaan.
Het te Riouw verschenen Atjèhsche gezantschap van den Sultan
(de Atjèhsche Sjahbandar PANGLIMA TIBANG MOEHAMAD c. S.)
1873. werd den 25en Januari via Singapore naar Atjèh teruggebracht.
i5eni6Febr. Kort daarop vernam de Regeeririg telegrafisch van onzen
1873. Consul-Generaal te Singapore, dat het teruggebrachte gezantschap
in naam van den Sultan eveneens onderhandelingen had aangeknoopt
met de consuls van Amerika en Italië ter plaatse en
dat deze wel genegen schenen het Atjèhsche verzoek om hulp
en bescherming bij hun Regeeringen te steunen. Het Opperbestuur
in Nederland, telegrafisch hiervan in kennis gesteld, droeg den
is Febr. 18en Februari d. a. v. aan den Gouverneur-Generaal LOUDON op
een sterke zeemacht naar Atjèh te zenden, zoo noodig gesteund
door een flinke troepenmacht om, desnoods door kracht van
wapenen, inwilliging van onze eischen: opheldering van de
dubbelzinnige houding van het Atjèhsche Bestuur en een afdoende
regeling van het Atjèh-vraagstuk af te dwingen.
Naar aanleiding van deze lastgeving besloot de Indische
Regeering, mede in verband met den naderenden Westmoeson,
reeds dadelijk tot een gecombineerde actie van land- en zeemacht
over te gaan. Zij bepaalde, dat de expeditie nog voor einde
Maart van Batavia vertrokken moest zijn. Met de leiding deipolitieke
zaken werd belast de Vice-President van den Raad van
Indië, de heer F. N. NIEUWENHUIJZEN , die als Regeeringscommissaris
meeging.
ï Maart. In verband met liet bericht van het koerszetten van een
Amerikaansch eskader naar Atjèh (1 Maart 1873) werd den heer
NIEUWENHUIJZEN opgedragen zoo snel mogelijk te vertrekken
en van den Sultan erkenning van onze souvereiniteit te eischen.
Door die erkenning toch zou aan mogelijke interventie van
andere mogendheden een einde worden gemaakt.
7 Maart De Regeeringscommissaris vertrok den 7en Maart met 2
oorlogsschepen over Penang naar de reede van Atjèh, waar hij
22 naait, den 22en Maart d. a. v. aankwam en onmiddellijk het ultimatum
onzer Regeering door den tolk SAID TAHIH aan den Sultan liet

5 1873
overhandigen. Daar hierop geen bevredigend antwoord werd
26 Maart, ontvangen, vaardigde de Regeeringscommissaris den 26en Maart
de oorlogsverklaring uit.
27 Maart. De Sultan verzocht bij schrijven van 27 Maart twee dagen
uitstel, hetwelk hem werd toegestaan op voorwaarde van
onmiddellijke staking der werkzaamheden aan de verdedigingswerken.
Toen de Regeeringscommissaris andermaal een onti
April, wijkend antwoord ontving (1 April) en hij ook in twijfel gelaten
werd omtrent den eisch van erkenning onzer souvereiniteit,
brak hij de onderhandelingen af en was hiermede de oorlog
met het rijk Atjèh begonnen.
III.
Ie Atjèh-Expeditie.
22 Maart'73— Staatkundig doel omschreven in de „Instructie voor den
ïo MM '78. G-ouvernements-Commissaris voor Atsjin":
(i. Het verkrijgen van opheldering omtrent het trouwelooze,
dubbelzinnige en verraderlijke gedrag van de Atjèhsche
gezanten te Singapore;
b. erkenning van de souvereiniteit van Nederland;
c. bij weigering der eischen u en b den oorlog verklaren;
d. bij succesvolle beëindiging van een eventueelen oorlog kon
de Gouvernements-Commissaris eenige meerdere eischen
stellen, waarbij hij echter in het oog had te houden, dat
tot een vestiging op of bezetting van Atjèh vooralsnog
geen sprake kon zijn.
Krygskundig doel:
Het vermeesteren van den Kraton, het hoofdoperatieobject.
Opperbevelhebber: Generaal-Majoor J. H. R. KÖHLER.
Leider der politieke zaken: de Vice-President van den Raad
van Indië, F. N. NIEÜWENHUIJZEN , Gouvernements-Commissaris.
Tweede Bevelhebber: Kolonel E. C. VAN DAALEN, tevens
Commandant der Infanterie.
Chef Staf der Expeditie: Kolonel der Genie EGTER VAN
WISSEICERKE.
Samenstelling der Expeditie.
Zeemacht: (Commandant Kapitein ter zee KOOPMAN).
6 oorlogsstoomschepen;
2 gouvernementsvaartuigen;
8 gewapende kruisbooten;
1 adviesboot;

1873 6
Iransportvloot van 6 stoomschepen en 5 zeilschepen;
debarkementsmiddelen: 16 gewapende sloepen,
50 sloepen en 2 vlotten.
Marine-landingsdivisie.
Infanterie: 15 officieren, 152 matrozen (bew. met Snidergeweer)
en 116 mariniers (bew. met Beaumontgeweer).
Artillerie: 3 officieren, 47 minderen, 4 houwitsers van 12 cM.
en 1 getrokken kanon van 7 cM.
Landmacht.
Infanterie: 3 bataljons a 6 (Inf. III, IX en XII), 1
i c 6 n
bataljon Barisan a 6 C Madoereezen; bewapening: 2 bataljons
met Beaumontgeweer, de overige inf. met getrokken voorlaadgeweren.
Artillerie: 9 officieren en 235 minderen met
a. 1
l2 zware veld batterij (4 getr. kanonnen van S cM.)
b. 1 bergbatterij (4 Hw. van 12 cM. en 8 Mr. van 12 cM.)
c. vestingartillerie: 2 Mr. van 20 cM.
Munitievoorraad per vuurmond a. 120 schoten, b. 60 schoten
en c. 50 schoten.
Cavalerie: 1 compagnie a 3 officieren, 60 Europeanen en 53
paarden.
Genie: 1 compagnie mineurs en sappeurs ;
1 detachement werklieden: 1 officier en 5 minderen.
Topografische dienst: 2 officieren en 10 minderen.
Geneeskundige dienst: 12 officieren van gezondheid, 2 apothekers,
1 paardenarts, 101 minderen en 1 ziekenschip.
Trein: 1 officier, 10 onderofficieren, 50 mandoers en 1035
dwangarbeiders.
Totale sterkte der expeditionnaire troepenmacht: 169 officieren
en 3200 minderen.
Strategische reserve op Java: 2 bataljons Inf. met detachementen
i Artillerie.
Voornaamste feiten.
22 Maart 1878. Vertrek der expeditionnaire transportvloot uit Batavia.
26 Maart. Oorlogsverklaring overhandigd.
5 April. De geheele vloot op de reede van Atjèh verzameld.
6 April. Verkenning te land door den geheelen staf der expeditie met
4 compagnieën en herinscheping na afloop dezer werkzaamheden,
s April. Met geheele macht (1) geland in 4 échelons nabij Koeta Panté
Tjeureumèn. Verliezen 10 dooden en 69 (4) (2) gewonden.
(1) Totale sterkte zonder trein 168 officieren en 3198 minderen.
(2) De tusschen () geplaatste vette getallen geven aan de onder het aantal
begrepen officieren.

7 187)3
ft April. Koeta Meugat, den 8en April tevergeefs bestormd, valt 9 April
in onze handen.
10 April. De eerste verovering van den Meuseugit door + 3 bat. Inf.,
2 sect. bergart. en !/a comp. genietroepen tot een totale sterkte
van 110 off., 2100 minderen en 650 koelies; ten 6 uur n.m.
u April.
door onze troepen verlaten en bivak betrokken ten zuiden van
kpg. Meureudoeate.
Verliezen: 9 (2) dooden en 43 (3) gew.
De tweede verovering van den Meuseugit door een colonne
sterk 2 1
/ 2 bat. inf., 1 bergbatterij, 1 peloton mineurs en 44
dwangarbeiders met 73 stormladders.
Generaal KÖHLEE doodelijk gewond in den Meuseugit, krijgsraad
gehouden. Verliezen: 5 (2) dooden en 99 (8) gew.
16 April.
De Regeeringscommissaris telegrafeert de Regeering om versterking
der expeditie buiten medeweten van Kolonel VANDAALEN.
Mislukte poging om de versterkingen ten Zuid-Oosten van
den Meuseugit met 1 bat. Inf. en 1 sectie genietroepen te
verrassen. Zware verliezen: 125 man. Krijgsraad bijeengeroepen,
waarin van een aanval op den Kraton werd afgezien en
besloten met de geheele troepenmacht
terug te keeren.
naar het strandbivak
17 Aprii. Terugtocht naar het strand. De Regeeringscommissaris adviseert
de Regeering telegrafisch het zenden van versterkingen
voorloopig uit te stellen. Bespreking tusschen Commandant
exp. zeemacht, Regeeringscommissaris, Chef Staf en den nieuw
opgetreden Opperbevelhebber, waarin besloten werd telegrafisch
aan de Regeering te adviseeren de expeditie naar Java te doen
terugkeeren met als hoofdargument, dat in den weldra te
23 April.
verwachten Westmoeson de blijvende gemeenschap met de reede
niet verzekerd kon worden geacht.
Toestemming der Regeering tot terugkeer naar Java ontvangen.
25-29 April. Wederinscheping der troepen.
10 Mei. De expeditionnaire troepenmacht te Batavia ontscheept.
Blokkade.
De Indische Regeering besloot reeds bij de terugroeping der
troepen van do eerste expeditie zeer terecht om zoo spoedig
mogelijk een nieuwe expeditionnaire troepenmacht uit te rusten
en gedurende de voorbereiding de kust van Atjèh door de Marine
te laten blokkeeren (1), daar de oorlogspartij in Atjèh zich ge-
(1) Den 2lén Juni werd de blokkade der kust van Atjèh officieel afgekondigd.
Zij had ten doel den in- en uitvoer te beletten en den vn'and z.v.m. afbreuk
te doen. Regelmatige handel zou echter niet worden belemmerd,

1873—1874 8
ducht weerde. In Penang vormde zich als vertegenwoordiger
dier partij de z. g. „Raad van Achten", bestaande uit een achttal
Atjèhsche grooten, die de belangen van Atjèh naar buiten behartigden
en die o.m. in opdracht hadden oorlogsbehoeften en
opium door de blokkadelinie heen in Atjèh te brengen, de
oorlogszuchtige stemming daar aan te wakkeren en overal in
de Archipel oproer tegen Nederland te verwekken.
De geheele Atjèhsche kust werd geblokkeerd op een klein
gedeelte (1) tusschen Tamiang en Lho

9 1873—1S74-
knevelarij in het algemeen; naar recht en de gelegenheid tot
vestiging en bezetting, met beding van afstand van de eventueel
voor etablissementen benoodigde gronden, tot het oprichten
van versterkingen en het plaatsen van ambtenaren, gedekt
door een voldoende macht; en voorts naar al, wat de behoorlijke
uitvoering van de gemaakte regeling volkomen kan verzekeren.
Wanneer niettegenstaande de zegepraal onzer wapenen de Sultan
volstrekt ongeneigd blijft tot het sluiten van de door de Regeering
gewenschte overeenkomst, verklaart de Regeeringscommissaris
hem vervallen van zijn waardigheid en stelt Hij, na
raadpleging der volksinstellingen, een anderen Sultan aan, of
voorziet in het Bestuur van het rijk op zoodanige wijze, als
in verband met de voorschriften van het Opperbestuur door de
omstandigheden noodig zal worden geacht."
Krijgskundig doel: het vermeesteren van den Kraton.
Militair Opperbevelhebber tevens Civiel Regeeringscommissaris:
Luitenant-Generaal J. VAN SWIETEN.
Tweede Bevelhebber: Generaal-Majoor G. M. VEHSPIJOK.
Chef Staf der Expeditie: Kolonel der Inf. G. P. DE NEVE.
Samenstelling der Expeditie.
Zeemacht: (Commandant Kapitein ter zee VAN Gomr).
IS oorlogsstoomschepen;
7 stoomschepen der Gouv. Marine;
12 stoombarkassen;
2 gewapende kruisbooten;
transportvloot van 22 stoom- en zeilschepen;
,
debarkementsmiddelen: 6 stoombarkassen, 2 ijzeren en 2
houten vlotten, + 80 sloepen, eenige marinesloepen en een
groot aantal vletten van de transportvloot.
Marine-landingsdivisie.
Infanterie: 1
/ 2 bataljon matrozen (9 off., 346 minderen), 1
/ a
bataljon mariniers (9 off., 330 minderen).
Artillerie; 13 off., 144 minderen met 4 kanonnen van 7 cM.
en 4 Mr. van 12 cM.
Landmacht:
3 brigades (1) a
Inf.: 4 half bat. a 4 comp. van 125 man.
Art.: 1 bergbatt. (6 Getr. Br. kanonnen van 8 cM. L. en 6
Coehoorn mortieren).
Genie: 1 peloton mineurs en sappeurs.
(1) Waarvan er een als strategische reserve te Padang achterbleef.

1873—1874 10
G. D.: 9 off. van gez., 1 paardenarts, 1 apotheker en 60
minderen.
Seinbrigade: 1 off. en 12 minderen (van de marine).
Buiten Brigadeverband:
Cavalerie: 1 eskadron a 4 off., 75 minderen en 63 paarden.
Vesting-art.: 2 comp. en 1 detachement uit Nederland.
Belegeringspark: 8 Getr. Br. Kanonnen van 8. cM. Zw.
" » » » » 12 „
6 „ „ „ „ 12 „ K.A.
Reservepark: 12 Gl. kanonnen van 9 cM. IJ.
Trein: 3280 dwangarbeiders, 43 ossenkarren, 1037 officiersbedienden
en 243 vrouwen.
Strategische reserve te Padang: de infanterie der Ie Brigade.
Totaalsterkte der expeditionnaire landmacht (alle wapens en
diensten inbegrepen): + 13000 hoofden, waarvan aan infanterie
67S7.
n Juni 1873.
Voornaamste feiten.
De gep. Luit.-Generaal J. VAN SWIKTEN, oud-Commandant van
het Leger in Ned.-Indiö, wordt in activiteit hersteld en met de
geheele leiding der 2e Atjèh-expeditie belast.
9 Juli. Vertrek van dezen opperofficier uit Nederland naar Java.
ï Nov. De exp. transportvloot te Batavia voor vertrek gereed, door
12 .. het uitbreken der cholera eerst 12 November vertrokken naaide
reede van Atjèh.
22,-24 Nov. Aankomst der verschillende transportschepen
van Atjèh.
op de reede
24 Nov. Het eiland Nasi ingericht ten behoeve van de choleralijders,
doch reeds 1 December wegens ongunstigen toestand (regens)
voor het grootste deel weer verlaten.
9 Deo. Landing 11 K.M. ten Oosten van de monding der Atjèh-rivier
nabij den mond van de Tjankoel Loeë.
ii •• Verkenning door twee colonnes, elk sterk l
/. 2 bataljon inf.,
14 „
1 sectie art. en een det. mineurs, bij Pedropunt, ten Westen
van Tjankoel Loeë.
De linie van Tiban (le operatieobject) genomen onder commando
van den 2en Bevelhebber door eene colonne sterk 8 halve
bataljons, 1 batterij, 1 peloton cav. en 1 peloton mineurs ten
koste van 8 (2) gesn. en 39 gew.
1 8
» Peunajong (2e operatieobject) in onze handen.
25 ,. De stelling van Lemboe genomen en bezet ten
6 (1) gesn. en 78 (7) gew.
koste van

11 1874
|
e Jan. 1874. Verovering van den Meuseugit door 10 comp. inf., 1 sectie
art. en 1 sectie mineurs ten koste van 15 gesn. en 208 (11) gew.
1 >. De le helft der Strat. Reserve naar Atjèh ontboden.
12 „ Koeta Goenöngan genomen ten koste van 23 (2) gewonden.
15 „ De Sultan, Panglima
Loeëng Bata.
Pplém en T. Ba

1874 12
vestiging' in Atjèh over te gaan, waarbij de Nederlandsche
Regeering in de plaats zou treden van den Sultan, terwijl
men zich voorstelde voorloopig slechts Groot-Atjèh in „eigen
beheer" te nemen.
ie Februari. Terugkeer van de eerste troepenafdeelingen.
li; April. Mislukte bestorming van de stelling bij Lampoih Oe. Verliezen
9 gesn. en 86 (10) gew.
Afbreking van bet gevecht van hoogerhand bevolen.
20 De 2e expeditie (lj ontbonden.
26 „ Vertrek van Generaal VAN SWIETEN met de laatste niet tot
de vaste bezetting van Atjèh behoorende troepen.
27 ,. Tuchtiging van het gebied van Meura

13 1874
2. hot tot erkenning onzer souvereiniteit brengen door overreding
of dwang (blokkade).
Toestand: Oostkust sinds 1873 bestuurd (Idi), scheepvaart-
regeling-BoGAEET.
West- en Noordkust verdeeld in: goedgezinde kuststaten (d.w.
zij, die de acte van souvereiniteits-erkenning geteekend hadden):
handel vrij, zonder afdoende controle; vijandig gezinde kuststaten:
blokkade.
Na de voltooiing der noodig geachte werken keerde de Gen.
VAN SWIETEN zeer optimistisch gestemd met het grootste
gedeelte der espeditietroepen naar Java terug en liet van de
7149 man sterke macht 3279 man op Atjèh achter.
§ 2. Het Bestuur van Generaal Pel.
April '74. Nu trad Kolonel PEL op als Civiel en Militair Bevelhebber.
In de „Instructie voor den Militairen tevens Civielen bevelhebber
te Atjèh" met „Nota voor Kolonel PEL", welke VAN SWIETEN
voor zijn opvolger achterliet, had de laatste zijn denkbeelden
omtrent de onderwerping van Atjèh ontwikkeld.
Groot-Atjèh.
De toestand Onze vestiging bestond uit een gebrekkig versterkte en inge-
'''trèkVan 1
r i c n t e
'
Kraton, zonder verzekerde gemeenschap met de kust,
VAN SWIETEN zonder haven of aanlegplaats, bezet door een onvoldoend sterke
(zie kaart- . .. . , .
blad i.) strijdmacht.
Op de kusten heesch men op verschillende plaatsen onze
vlag om van de blokkade te worden verlost en vrij te kunnen
in- en uitvoeren, waardoor de vijand natuurlijk van alles ruimschoots
werd voorzien.
Politiek van Na ons bloedig échec op 16 April trad de vijand steeds driester
a f w
^htmg 0p_ Reeds werd het gebied van onzen bondgenoot Meura-'sa
i"^nadering.getuchtigd, werden talrijke gampongs in de asch gelegd en
drong de vijand steeds meer op. De kuststaten namen hieraan
zeer krachtdadig deel.
1874. De toenmalige Min. van Kol. noemde den toestand van PEL
met zijn zwakke macht gedurende de zomermaanden van '74
hachelijk.
PEL trachtte in de door VAN SWIETEN aangegeven richting
door te gaan, gebruikte zijn strijdkrachten tot beveiliging van
de hoofdstelling Koeta Radja en de gemeenschap met de zee,
maar zag zich spoedig genoodzaakt zijn afwachtende houding
te laten varen door den onwil der bevolking om zich te onderwerpen.
De voortdurende bedreiging onzer hoofdvestiging Koeta

1874—1876 14
Radja en der communicatielijn met de zee (Atjèh-rivicr) en
1875. de steeds driester optredende oorlogspartij brachten PEL er toe
de z. g. „kleine en sterke positie van VAN SWIETEN" door
vooruitgeschoven posten te dekken. Hierdoor werd een steeds
grootere dichtheid en versterking aan de afsluitingslinie der
door ons geoccupeerde kuststreek gegeven om daar binnen volkomen
veiligheid te verkrijgen.
Mei. In Mei 1875 bestond deze afsluitingslinie reeds uit 38 posten,
wier bezetting alleen + 2750 man van de 4000 man sterke
troepenmacht in beslag nam (zie kaartblad I).
Door de getroffen maatregelen verbeterde de toestand niet
noemenswaard. Dooi' de politiek van afwachting en toenaderingalleen
kon men de Atjèhers niet tot onderwerping brengen.
Ook na den voor ons succesvollen strijd in de eerste maanden
van 1875 was van toenadering van de zijde der 'hoofden en
bevolking in het geheel geen sprake,
stelsel van Pel ging daarom na verkregen toestemming van de Regeering
afsluiting van o v e r n et bezetten eener breed e kuststreek middels een linie
Otroc-t-AtJen
van de zee. van posten, teneinde Groot-Atjèh van de zee af te sluiten. Hij
verwachtte, dat Groot-Atjèh hierdoor zijn politieke beteekenis
naar buiten verliezen en economisch van ons afhankelijk worden
zou en dat de verzetspartij zoodoende weer tot onderwerpinggedwongen
zou kunnen worden.
Het programma van PEL omvatte voor Groot-Atjèlr.
a. het bezetten van de kuststreek van de vallei van Groot-
Atjèh begrepen tusschen Kroeëng Raja en Kroeëng Raba
en van de VI Moekims;
o. afsluiting van dit bezette gebied door een afsluitingslinie
van Kroeëng Raja tot Kroeëng Raba;
c. invoering van rechtstreeksch bestuur in dit gebied.
Onderhoorigheden: vestiging op enkele goed gelegen punten.
Door de voor dat doel door de Regeering toegestane troepenversterkingen
in staat gesteld kon PEL in December '76 een
begin van uitvoering geven aan zijn plan.
Art. 1 der „Instructie voor den generaal-majoor J. L. J. H. PEL"
van 10 Novernber 1875 schreef voor de volgorde der operatiën:
verovering dan wel onderwerping van de VI Moekims, de IV
Moekims, (bezetting Kroeëng Raba) en ten slotte van de IX
Moekims. Art. 4 gaf hem de vrijheid om, zoo dikwijls de
omstandigheden zulks geboden, van de instructie af te wijken.
Ten aanzien der Onderhoorigheden mocht PEL tot met name
genoemde vestigingen op Noord- en Westkust overgaan.
Eind December '75 begon PEL zijn beroemd geworden ver-

IS 1876
pveringstqcht, do z.g. .,zeventigdaagscho veldtocht" met de
operatiën in de. VI Moekims (26 December 1875—25 Januari
1876).
26 December. Verovering van de vijandelijke versterkingen nabij de gampongs
Mibo, Geutjeuë-Olejlo, door de colonnes VETTER, MEKEKN en
27/28 „
ENGEL.
Vermeestering door verrassing van Peunjirat.
si „ Peukan Bada' bezet en van bezetting voorzien.
u Januari. L. Pageuë (Lampagger) van bezetting voorzien. De hoofden
van de VI Moekims onderwerpen zich.
is/is „ Tocht van de colonne ENGEL (6 compagnieën infanterie met
hulpwapens) van L. Pageuë over de Blang Kala-pas naar Kroeëng
Raba, wat tot onderwerping der verschillende hoofden der IV
Moekims leidt.
25 „ B k
Seuboen van bezetting voorzien.
28 „ Operatiön tegen de IX Moekims (28 Januari—7 Februari '76).
Gecombineerde actie van de colonnes DIEPENHEIM, MEKEEN
en ENGEL ter vermeestering van M' Daroj. Resultaat de vermeestering
van genoemden meuseugit en de versterkingen op
de B' Daroj en B l
Trieëng ten koste van 1 (1) gesn. en 10 (l)
gew.
B' Daroj van bezetting voorzien.
31 „ Vermeestering van de M' Oelèë-Soesoe door de colonnes
ENGEL, DIEPENHEIM en MEYEB.
3 i-ebruari. Vermeestering van de benteng Lam Tjoet en van Ateuë' dooide
colonne MEKERN ten koste van 2 gesn. en 8 gew.
Bezetting van M* Biloej.
Operatiën in de XXI Moekims: (13—26 Februari).
u Februari. Generaal PEL overlijdt plotseling aan een slagaderbreuk. De
leiding der operatiën gaat tijdelijk over in handen van den
Luitenant-Kolonel F. T. ENGEL.
26 „ Koeala Gigiëng van bezetting voorzien. Hiermede was het
grootste gedeelte van het plan-PEL uitgevoerd.
PEL stierf vóór hij zijn programma voltooid had.
2.1/24 Jan. '76. Verrassing van de post Lemboe N. O. door de Atjèhers. Ver
liezen: 22 gewonden.
7 Maart. Vermeestering van het zwaar versterkte Lam Baro ten koste
van 4 gesn. en 48 (4) gew.
Vijandelijke verliezen: 73 gesn.
Toestand brj Groot Atjèh: de door PEL voorgestelde afsluitingslinie was nog
den dood van n i e t g e r e e d ( z ij n t ij d e l ij k e opvolger, Luit.-Kolonel ENGEL, voltooide
die tot aan zee). De steecis grootere uitbreiding onzer

1876—1877 16
stelling leidde tot machtsversnippering, uitputting der troepen
en zware iinancieele otters.
Onderhoorigheden: de door PEL voorgestelde bezetting van
Gigiëng (Noordkust) en Meulaboh of Paté' (Westkust) had nog
niet plaats gehad. Alleen te Pidië (Juni '76) was een post
opgericht.
Door de roekelooze openstelling der kusten haalde de blokkade
vrijwel niets uit en leed de vijand aan niets gebrek.
§ 3. Het bestuur van Gouverneur Wiggers van Kerchera.
ioMaarti876. PEL'S opvolger, Generaal WIGGEES VAN KEECHEM, wilde vóór
alles het programma-PEL voltooien en daarvoor alle beschikbare
troepen in Groot-Atjèh houden. Hij kon zich daarom niet vereenigen
met de zienswijze van den toenmaligen G. G,. die
voornamelijk heil zag in gewapend optreden in de Onderhoorigheden
om de ons vijandig gezinde staatjes tot erkenning van
onze souvereiniteit te dwingen; de Landvoogd hoopte daarmee
de dure blokkade te kunnen opheffen.
Groot-Atjèh: Hier werd de bestaande afsluitingslinie verbeterd
en uitgebreid. De hierdoor gebonden troepenmacht (47 posten)
was zeer groot. Daar de op Atjèh aanwezige krijgsmacht zeer
gedund was, hadden de beschikbare mobiele troepen de handen
vol met het beschermen van het bezette terrein, waarin de
vijand het telkens waagde binnen te dringen. Ze waren dan
ook niet in staat de veiligheid binnen de afsluitingslinie op
afdoende wijze te verzekeren.
Nacht 21/22 Lamprit overvallen.
20enaaApril. Keutapang Doea bestookt.
Nacht2/3Mei- L-Pageuë overvallen, verliezen: S (2) gesn. en 15 gew.
Onderhoorigheden: Tegenstander van gewapend optreden in
de kuststaten voor het voltooien der afsluitingslinie-PEL, wilde
W. v. K. ook niets weten van het sturen van militaire expedities
daarheen, zooals de Regeering dit bijv. wenschte in den strijd
tusschen de ons vijandige kuststaten Simpang Oelim en Tandjong
Seumanto' eenerzijds en het met ons bevriende Keureutöë
(Kerti) anderzijds. Zijn tusschenkomst bepaalde zich tot het
zenden van krijgsbehoeften en geld aan Keureutöë.
Voordat W. VAN KERCHEM de afsluitingslinie-PEL kon voltooien,
werd hij wegens het reeds vermelde verschil in opvatting omtrent
de staatkunde of beter ten aanzien van het gewapend optreden
in de Onderhoorigheden vervangen door den Generaal-Majoor
A. J. E. DIEMONT.

T
C a
i:4i"
G r o o t
^
è h :
17 . 1S76-1877
i»c vijand verzette zich hardnekkig tegen verdere
uitbreiding onzer stellingen vooral in de N. O. linie; overal
stieten onze verkenningscolonnes op sterken tegenstand'. Vooral
de in '76 in Groot-Atjèh teruggekeerde HABIB ABDOEEBAHMAN (1)
weerde zich geducht.
12 october. Echec bij m Lambada. Verliezen: gesn. 9, gew. 34 (3). Het
aantal posten was reeds geklommen tot 45.
Onderhoorigheden: Tot vestiging in de kuststaten (behalve
Pidië) was W. v. K. niet overgegaan; hij had zich slechts
bepaald tot interventie middels krijgsbehoeften en geld.
§ 4. Het Bestuur van Generaal Diemont.
x.ivembor. Deze Gouverneur voltooide de eenigszins gewijzigde afsluitingslinie-PEL.
Zü werd niet doorgetrokken tot Kroeëng Raja, maar
na de verkenning van 25 Februari '77, waarbij bleek,'dat een
afsluiting der gemeenschap van Pidië in de richting der XII en
XXVI Moekims niet door een vestiging nabij Kroeëng Raja
was te verkrijgen, gelegd langs de Westzijde van het bergland
over Lam Njèng naar Koeala Gigiëng.
Expeditie, naar Simpang Oelim.
Febr^rr 0 N M I D D E Ï L I K
J'
N A
DIEMONT'S optreden werd de door de Regeering
reeds lang gewenschte expeditie naar Simpang Oelim (de machtigste
staat der Oostkust) en Tandjong Seumanto < ondernomen
om deze weerspannige staten door kracht van wapenen tot
erkenning van onze souvereiniteit te brengen en tot vestigingte
Simpang Oelim (Dec. '76) over te gaan. Gesteund door
Atjèhsche hulptroepen werd dit doel spoedig bereikt.
H Nov. i.sTT. Vermeestering van de z.g. „onneembare" benteng Koeta Boeket
van TOEKOE PAJA ten koste van 4 gewonden.
25 januari.
Groot-Atjèh.
DIEMONT gebruikte de rust, die de vijand hem van November
1876—Februari '77 liet, om de gemeenschappen binnen de linie,
het transportwezen en de legering der troepen te verbeteren.
Hervatting der militaire operaties ter voltooiing der afsluitingslinie.
' J,i
- Gelijktijdige landingen van een colonne (comdt. Maj. VAN
DOMPSEUOE) te Kroeëng Raja en een (comdt. Kol. K. VAN DEK
(1) Deze H. ABDOERBAHMAX, die in Jan. '73 naar ('onstantinopol was afgevaardigd
om de Turksche rogeering hulp te zoeken, wist een soort van centralisatie
te bewerken en organiseerde het verzet in Groot-Atjèh.
2

187? 18
HEIJDEN) te Koeala Loeë. De eerste had in opdracht zich-te
29 Januari.
Kroeëng Raja te vestigen, de laatste was bestemd voor de
operatiën bij Koeala Loeë.
Vereeniging der beide colonnes bij Neuheun (Kroeëng Raja
niet geschikt als vestiging), Koeala Loeë van bezetting voorzien.
80 „ Vermeestering van de versterkingen bij M' L. Bada ten koste
van i gesn. en 15 gew.; in de lagune nabij deze plaats lagen
drie gewapende schoeners van Eüropeesch model. L. Bada van
bezetting voorzien.
Verovering van M l
L. Bada.
4 Maart. De gewijzigde afsluitingslinie-PEL voltooid. Hiermede meende
men bereikt te hebben, dat de Atjèher zijn levensmiddelen en
oorlogsbehoeften door het moeilijke bergland zou moeten vervoeren,
daar de strandweg van Pidië over Koeala Loeë naar de
XXII Moekims voor den vijand was afgesloten. Door de onderwerping
van Pidië (Juni '76) echter werd de invoer daar geheel
vrij. Onvoldoende gecontroleerd door de marine was Pidië van
14 .,
groote waarde voor de verzetspartij, doch een groot nadeel voor
ons onderwerpingssysteem.
Toen er geruchten liepen, dat van de zijde van de verzetspartij
sommige invloedrijke hoofden tot onderwerping geneigd
waren, begaf de (I. G. zich, alvorens een verdere gedragslijn
vast te stellen, naar Atjèh om zich persoonlijk omtrent den
waren toestand op de hoogte te stellen.
Daar de geruchten omtrent de verffrö'éclelijke onderwerping
van belangrijke hoofden als PANGLIMA POLÉM (sagihoofd der
XXII Moekims) en T. MOEDA BA*KT (hoofd der VIL Moekims),
en toenadering der sagihoofden aanhielden en het verzet slechts
gaande gehouden kon worden door HABIB ABDOEKKAHMAN ,
M a a r t '77 gesteund door huurlingen uit Samalanga en gedroste dwangarbeiders,
gelastte de G. G. VAN LANSBERGEN vooreerst te Groot-
Atjèh niet verder met de wapenen op te treden. Hij verwachtte,
dat een politiek van verzoening de nog weerspannige hoofden en
grooten tot toenadering zou brengen.
Onderhoorigheden.
Hier achtte de Landvoogd gewapend optreden nog zeer noodig.
Tuchtiging door de marine van Koeala Batèë (zeeroof).
In April '77 woei op alle kusten, in bijna alle staatjes onze vlag,
maar macht en invloed bezaten wij er slechts in naam. De
Atjèhers konden zonder eenige noemenswaardige controle onzerzijds
naar hartelust alles in- en uitvoeren, wat den vijand in
staat stelde den oorlog krachtig te voeren.

lö 1877
Politiek Octn verzoening.
^ Dc politiek van verzoening maakte aan alle agressie in
Groot-Atjèh een einde en de strijd werd overgebracht naar de
weerspannige kuststaten.
Groot-Atjeh.
Hield de oorlogspartij zich in de eerste maanden van '77 over
het algemeen nog rustig, reeds spoedig veranderde dit. Weldra
vertoonden zich talrijke vijandelijke bonden onder aanvoering
van HABIB ABDOERRAHMAN (SAJID ABDOERRAHMAN ZAHIR), die
binnen de afsluitingslinie steeds driester optraden. De politiek
van verzoening, de toezegging van den wederopbouw van den
Meuseugit Raja, het staken van alle agressie, haalden niets uit.
Van toenadering der oorlogspartij was geen sprake, de dikwijls
aangekondigde onderwerping der voorname hoofden kwam niet
tot stand.
De in Maart '77 van Hoogerhand gewijzigde koers bleek een
totale mislukking. Toch was men optimistisch gestemd en
verwachtte men veel heil van de onderwerping der kuststaten,
waar ons gezag nagenoeg algemeen erkend werd; zelfs was
men reeds tot troepenvermindering en tot een belangrijke inkrimping
van het aantal posten in Groot-Atjèh overgegaan.
April 1877. Tuchtiging van het weerspannige Lhong (behoorende tot de
Zuidelijke nederzettingen van Groot-Atjèh).
Onderhoorigheden.
Vestiging van een post te Meulaboh.
Mei. Langsa en Manja * Pajét tot onderwerping gebracht. De vorsten
dezer kuststaten erkennen onze souvereiniteit.
.inni. Expeditie naar Simpang Oelim, dat den 22en Juni t. v. onze
stelling te Blang Ni had aangevallen.
Expeditie onder Kol. VAN DER HEIJDEN naar het weerspannige
Samalanga.
Aug.-oct. Samalanga en Meureudoe tot onderwerping gebracht, erkenning
onzer souvereiniteit. Vestiging te Samalanga.
§ 5. Het Bestuur van Gouverneur Van tier Heijden.
In Juli '77 vertrok de Generaal DIEMONT wegens ziekte en
trad de Kolonel K. VAN DER HEIJDEN als waarnemend militair
en civiel gezaghebber, vanaf Januari '78 als Gouverneur, op.
Het was de wensch van den Landvoogd om de bestuurstaak
op Atjèh niet verder dan strikt noodig was uit te breiden en
bij de onderwerping der binnenlandsche Moekims niet dan bij

X
1S77—1S7S 20
gebiedende noodzakelijkheid Lot het bezetten van nieuwe versterkte
punten over te gaan
Reorganisatie: oprichting van 3 garnizoensbataljons en 5 veldbataljons,
die als mobiele troepen beschikbaar bleven.
Groot-Atjèh.
Tot Juni '77 trad de vijand wel overal actief op, maar tot
ondernemingen op groote schaal kwam het niet. De aanwezige
troepenmacht was onvoldoende sterk om hiertegen op
te treden.
Onderhoorigheden.
Februari en Expeditie naar de Zuidelijke nederzettingen van Groot-Atjèh
Maart ïs^s. ^ e m y / e jjyjp hadden ingeroepen) en naar Meulaboh.
April en Mei. Expeditie naar Gigiëng wegens de voortdurende aanvallen op
den post Sigli door Te di Tirö (colonnecomdt. Majoor W. A. COBLIJN).
Expeditie naar Idi en Geudong wegens de bedreiging van de
bezetting en de rust in Idi en de vijandelijke houding van
Geudong. Beide tochten werden met succes bekroond. (Colonnecomdt.
Kol. VAN DEB HEIJDEN).
In de eerste helft van 1878 kreeg het bestuur te Atjèh de
overtuiging, dat de in Maart aangekondigde onderwerpingen
slechts gediend hadden om tijd te winnen en dat het ook met
de toen veel besproken blijken van toenadering geen ernst was
geweest. Het verzet nam steeds toe, vooral in het gebied van
TOEKOE MOEDA BA 'ÉT. Als hoofdverzetsleider werd algemeen
aangemerkt HABIB ABDOERRAHMAN.
- In 1878 gelukte het TOEANKOE HASJIM en HABIB ABDOEBRAHMAN,
beiden overtuigd van de wenschelijkheid om een algemeen
erkend wettig staatshoofd te bezitten, om TOEANKOE MOEHAMAT
DAWOT tot Sultan te doen kiezen en vanaf dat oogenblik was
het het doel om het Gouvernement het idee bij te brengen, dat
er een centraal Inlandsch gezag bestond.
Door zijn steeds toenemende macht en zijn voogdijschap over
den minderjarigen Sultan, kon H. ABDOERRAHMAN zich met
steeds grooter succes in de Atjèhsche zaken mengen, totdat zijn
manoeuvres met succes bekroond werden door de pogingen van
onze zijde aangewend om de door hem op den voorgrond
geplaatsten Sultan als zoodanig te erkennen en het Sultanaat
te herstellen.

J u n i 1 8 7 8
21 187S—1879
Expeditie naar (ieudong onder Van der Heijden.
Groot-Atjèh.
Nauwelijks was deze expeditie vertrokken of HABIB A. R.
trok, handig gebruik makende van het vertrek der sterke
troepenmacht, met 2000 man uit de XXII naar de IV Moekims
en terroriseerde daar de bevolking zoodanig, dat die der IV en IX
Moekims naar het gebergte uitweek. Deze inval was aanleiding,
dat men het bestaande stelsel in Groot-Atjèh verliet en overging
tot agressie.
Periode van In Juli 1878 droeg de Regeering den Gouverneur VAN DER
agressie. JJ E I J I ) E N o p o m o p afd oen(je wijze aan het verzet in Groot-Atjèh
een einde te maken, de bende van HABIB A. R. te verdrijven
en den hoofdverzetsleider onschadelijk te maken. Hiermede
eindigde onze verzoenende, zuiver defensieve houding en ving
de periode van agressie aan. De Regeering stuurde voor dat
doel belangrijke versterkingen, zoodat de op Atjèh aanwezige
troepenmacht werd gebracht op 9 veldbataljons (de helft van
ons veldleger), 3 garn. bat», 1 eskadron cav., 2 bergbatterijen
en 1 compagnie mineurs. Voornamelijk op aanraden van den
Chef van den Staf A. R. W. GEIJ VAN PITTIUS zag VAN DEU
HEIJDEN voorloopig af van de voorgenomen expeditie naar
Peusangan en zette hij alle beschikbare krachten in Groot-Atjèh
in. Eerst zuiverde hij het bezette gebied, daarna wendde hij
zich tegen Mèn Tasiü' (XXII Moekims) omdat HABIB A. R. en
TEUNGKOE DI Tinö weer een inval in de IV Moekims beraamden
en daartoe depots te Mèn ïasië' opsloegen.
De operatiën in de X.VII .Moekims. (Juli 1878—Juli 1879).
28 Juli. Aanvang der operatiön. VAN DEK HEIJDEN ageert met drie
colonnes (commandanten DE GBAEFF, DEMMENI, GODIN) en een
reservecolonne (TERSTEEGE).
26 Verovering van Seuneung (Seuneulèb), ten koste van 6
gesneuvelden en 42 gewonden.
27 „ Aneu'Galong, de vroegere verblijfplaats van PANGLIMA PÖLÉM,
in onze_ handen.
2s „ Verovering van Mèn Tasië', de kern van het voormalige
sultansrijk, ten koste van 1 gesneuvelde en 4 gewonden.
Als gevolg van deze krachtige en succesvolle actie kwamen
HABIB A. R. (1) en TORKOE MOEDA BA .« ÉT (1) in onderwerping.
(1) Ui October 1878,

1878—1879 22
'HABIB-ARDOERKAHMAN vertok den 24

A 23 1S79
(comdt. GERLACH) uit, die over zfee naar Lam Panaïh (Lampanas)'
werd vervoerd en van daar uit via Lam Teuba naar Seulimeum
zou oprukken in samenwerking met een colonne (comdt LÜBECK)
uit Indrapoeri.
Seulimeum in onze handen. TOEKOE MOEDA DAWOT en TOEKOE
AJER ALANG, broer van PANGLIMA PÖLÉM , onderwierpen zich,
de vijandelijke hoofden .weken naar Keumala uit.
Door, de schitterende veldtochten tegen de XXII en XXVI
Moekims "was geheel GrootAtjèh tot onderwerping' gebracht en
was aan alle verzet een einde gemaakt.
Toch beschouwde VAN DER HEIJDEN zijn taak nog niet als
' afgeloopen. Onze positie moest worden geconsolideerd. Hiervoor
achtte hij nog gedurende jaren den steun eener voldoende troepenmacht
noodig, temeer daar zijn stelling bedwang beoogde,
terwijl PEL'S afsluitingslinie slechts op verdediging gericht was.
In zijn dagorder van 5 September 1879 (1) zegt hij zelf:
„Maar nog geruimen tijd wordt de krachtige steun der troepenmacht
vereischt om een goed bestuur in te voeren en een
geregelde orde van zaken te scheppen",
sluiting van Onderhoorigheden.
b^miveTa!
V o o r
"de geregelde orde van zaken achtte VAN DER HEIJDEN
Lheue^voor lie
^ nooc
lzakelijk een andere gedragslijn tegenover de Onderden
invoer- hooriglieden te volgen. Deze kuststaten, hoewel veelal onze
handel, heerschappij erkennend, hadden te veel belang bij de voortduring
van het verzet en steunden .dikwijls de oorlogspartij met
strijders, krijgsbehoeften en levensmiddelen. Door den invoer
werden de niet gesloten staatjes rijk. VAN DER HEIJDEN die
inzag, dat de Onderhoorigheden het verzet tegen ons in Groot-
Atjoh voedden, was ervan overtuigd, dat alleen een strenge
controle aan dezen wantoestand een eind kon maken. Hij gelastte
reeds in 1878, na hervatting van de operatiön in de XXII Moekims,
sluiting van alle havens voor den invoerhandel, met uitzondering
van Oelèë Lheuö en Idi, en voerde een soort scheepvaartregeling
in met strenge visitatie en uitreiking van passen te Oelèö
Lheuë en Idi.
7 Februari'TH. In Februari 1879 gelastte de regeering intrekking van deze
maatregelen, maar VAN DER HEIJDEN, nog steeds overtuigd
van de noodzakelijkheid eener sluiting der kust, voerde ze den
5en Juli 1879 op eigen verantwoordelijkheid opnieuw in. De
regeering berustte hierin slechts onder uitdrukkelijk voorbehoud,
dat deze oorlogsmaatregel van zeer tijdelijken aard zou zijn.
il) Op dien dag werden alle te velde staande colonnes ontbonden.

1879—1880 24
Mei 18-0. Tuchtiging van het vijandige Koeala Djanka en Peukan Baro
(Sigli) door de marine.
10 juni. Tuchtiging van Ladbng en Kroeëng Raja, noodig, omdat
deze plaatsen oorlogsbehoeften voor den vijand invoerden,
juli. Het onwillige Peusangan door de marine getuchtigd. Ue
vorst door zijn eigen hoofden van het bestuur vervallen
verklaard en diens broeder in zijn plaats verkozen, die zich
onderwerpt.
Tuchtiging van het vijandige Koeala Batèö door de marine.
13 Juli—10 Expeditie (cmdt. Majoor SCHMILAU) naar Samalanga; doel:
.un. is8o. t ucn£igj ng (jgj. bewoners voor het verraderlijk overvallen van
een patrouille op 30 Juni 1880.
Tot drie malen toe bloedig échec (Maj. SCHMILAU 15/7 en 22/7,
Generaal VAN DEK HEIJDEN 1/8) bij Glc Batèë Iliö*. Generaal
VAN DER HEIJDEN bepaalde zich tot eene tuchtiging door artillerievuur,
wat voldoende resultaten opleverde.
Groot-Atjèh.
Door het in alle richtingen krachtdadig vervolgen der uiteengeslagen
vijandelijke benden, het rusteloos patrouilleeren in het
veroverde gebied, en het oordeelkundig toepassen van het bij
de Atjèhers gebruikelijke solidariteitsstelsel, werd orde en rust
verkregen. De bevolking keerde naar haar gampongs terug en
nu kon begonnen worden met de vestiging op vaste grondslagen
van het Inlandsen Bestuur,
o Oct. is7o. De eerste steen van den toegezegde meuseugit raja werd
gelegd, het wegennet werd met behulp van de Atjèhsche bevolking
belangrijk uitgebreid.
Daar het verzet zich nu concentreerde in Keumala , wilde de
Landvoogd dit punt ook nog doen aantasten, maar hiertegen
verzette zich VAN DER HEIJDEN, omdat hij dat ontijdig on
onnoodig achtte, zoodat de tocht niet doorging. Reeds spoedig
konden 8 veldbataljons naar Java terugkeeren. Het aantal
posten in Groot-Atjèh werd teruggebracht op 28, bezet door de
3 garn. bataljons, 25 posten, behoorende tot het programma-
Pel, werden gaandeweg ingetrokken, maar daarvoor waren
andere in het veroverde gebied in de plaats getreden, van waar
uit dit gebied in bedwang gehouden en de rustige bevolking
beschermd kon worden tegen de verzetspartij. (Het door VAN
DER HEIJDEN voorgestelde en door de Indische Regeering goedgekeurde
postenstelsel is aangegeven op Kaartblad 1. De troepenmacht
daarvoor vereischt is aangegeven in Bijlage I.)
1880. Als gevolg van ecu te groot optimisme ten aanzien van de
pacificatie werden reeds in begin 1S80 maatregelen getroffen

25 1880—1881
om het civiele bestuur in Atjèh in te voeren. Aan Generaal
VAN DER HEIJDEN werd met den heer A. PRUYS VAN DER HOEVEN,
die daartoe den 21en Februari te Atjèh aankwam, opgedragen
de noodige voorstellen tot een afdoende organisatie van het
Gewest Groot-Atjèh en Onderhoorigheden in te dienen,
Maart. In Maart 1S81 kwam de definitieve bestuursorganisatie van
A. en O. tot stand en kreeg de Luit.-Generaal VAN DER HEIJDEN
met de invoering van het civiele bestuur zijn eervol ontslag.
§ (3. Het bestuur van Gouverneur Pruys van der Hoeven.
ii April. 6 April 1881 werd de Heer A. PRUYS VAN DER HOEVEN tot
Gouverneur aangesteld. Voor de uitoefening van zijn bestuurstaak
zou hij bijgestaan worden door 3 ass.-residenten, 10 controleurs
en een korps gewapende politiedienaren van 225 man. Het
militair commando werd opgedragen aan den Kolonel der
Infanterie J. F. HAUS. (1)
(óvot-Aijèh.
De toestand by het vertrek van VAN DER HEIJDEN was over
het algemeen zeer gunstig. Aan de aanbevolen „eindelooze
patrouilleeringen" werd door den nieuwen Gouverneur onmiddellijk
t2 Mei 1881. een einde gemaakt. Eeeds 12 Mei 1881 werd het den patrouilles
verboden de gampongs te bezoeken en gewapende Atjèhers op te
vatten en waren zij aan bindende voorschriften gebonden. (2)
De handhaving van rust en orde werd toevertrouwd aan de
nog niet goed georganiseerde politiemacht. De militaire macht,
buiten alle actie gehouden, werd tot werkeloosheid gedoemd,
droeg slechts zorg voor de veiligheid der posten en trad alleen
handelend op na aanvraag van het civiele bestuur.
Onderhoorigheden.
Sopi 1881. De Regeering hief in September 1881 de scheepvaartregeling
VAN DER HEIJDEN op; men achtte het beter zich te bepalen
tot een politiek van onthouding en non interventie. Na in Januari
1881 de riviermondingen reeds weder te hebben opengesteld,
werd in September 1SS1 de visitatie der schepen te Oelèë Lheuè
en Idi afgeschaft. Alleen de invoer van oorlogscontrabande bleef
verboden. De tijdens het Bestuur van den Gouverneur tot 8
(1) In afwn'King van het advies van Generaal VAN DER HEIJDEN om voorloopig
voor Atjèh het éénhoofdig bestuur te bestendigen, ging de Gouverneur-
Generaal VAN I.ANSBEUGE tot splitsing van het civiel en militair bestuur over.
(2) Zie hiervoor: „Voorschrift betreffende de militaire detachementen, welke
in Atjèh en Onderhoorigheden ter beschikking worden gesteld van het Civiel
Bestuur", opgemaakt in het Hoofdkwartier te Batavia, i Januari 1881.

1882—1883 26
schepen verminderde vloot was echter niet in staat een afdoende
controle op dien invoer uit te oefenen.
De gevolgen van deze maatregelen bleven niet uit. De door
• den Gouverneur georganiseerde burgerpolitie bleek niet bij machte
de haar opgedragen zware taak te volbrengen. De vijand,
gebruik makende van de omstandigheden, begon zicli weder
geducht te roeren en het verzet nam allerwege toe. Talrijke
rooversbenden waagden zich zelfs binnen onze z.g. kleine, maar
sterke stelling. De militaire bevelhebbers, door den Gouverneur
te zeer gebonden, waren niet in staat snel in te grypen en
aan dezen wantoestand een einde te maken. Ten slotte werd
de toestand zoo slecht (1), dat de Gouverneur wel tot krachtiger
optreden moest overgaan en zijn toevlucht zoeken' bij het in
clie dagen zoo zeer op den achtergrond geplaatste leger.
April 1882. Vanaf April 1882 werd het leger weder gebruikt tot verdrijving
der talrijke vijandelijke benden, maar door de langdurige
rust na' de agressieve periode was de vijand in de gelegenheid
geweest zich te herstellen. De tegenstand werd grooter, tal
van godsdienstige dwepers predikten den heiligen oorlog. Alleen
de Gouverneur bleef optimistisch gestemd, tenminste van deze
slechte wending in den toestand van Atjèh bleek niets uit zyn
berichten aan de Regeering; zelfs sprak hij de hoop uit op een
toenemend betere gezindheid der bevolking.
Onderhoorigheden.
De gevolgde kuststatenpolitiek had tengevolge, dat de verzetspartij
zich rijkelijk kon voorzien, vooral aan de Noordkust.
Daar de toestand in geheel Atjèh met den dag slechter werd,
werden door den 'Gouverneur op aanraden van SCHERER in
Augustus 18S2 de volgende maatregelen getroffen:
a. sluiting van de geheele kust van Oelèö Lheuë totTMamantpunt
voor in- en uitvoer en voor de vischvangst;
b. tot visitatiehavens werden aangewezen: Oelèö Lheuö,
Sigli, Samalanga en Lho< SeumawT-:
c. de te zwakke scheepsmacht werd met twee schepen versterkt.
Toestand Door deze maatregelen ging de toestand eenigszins vooruit,
begin i88:s. v 0 0 r a i te Samalanga, zoodat in Maart 1SS3 de kust van Samalanga
voor den algemeenen handel werd opengesteld,
s Nov. 1888. Stranding van het Engelsche stoomschip „Nisero" op de kust
(1) Vooral in de XXII Moekims was het met de veilighoid treurig gesteld:
TF.UKOK OEMA (OEKAB), schoonzoon van het vroegere hoofd der VI Moekims.
hield het district- bezet en weerde zich geducht,

27 18S4
van Atjèh (Panga). De equipage raakte in gevangenschap van
den Radja van Teunöm, die een losprijs bedong.
De Nisero-kweatie bezorgde ons groote moeilijkheden met
Engeland, wat juist het doel was van den Radja, die op een
politieke interventie van Engeland hoopte.
5 Jan. i88t Aankomst van expeditionnaire troepen ter reede van Teunöm,
overbrenging van een ultimatum aan den Radja van Teunöm.
7 „ ,. Aanvang der vijandelijkheden. De landing onzer troepen werd
voorbereid door een beschieting door vier oorlogsschepen,
waarna de landing te Toekoe Iman zonder eenig verzet plaats
had.
8-is Jan. Excursie naar het binnenland. De Radja week echter met
zijn gevangenen naar het binnenland uit, waarna de expeditie
gestaakt werd, voordat het eigenlijke doel bereikt was.
is Febr. Vastgesteld te Koeta Radja de voorwaarden, welke de Regeering
den Radja van Teunöm aanbood. Deze voorwaarden werden
door een Engelsch ambtenaar op een Engelsch schip overgebracht.
De gevangen equipage werd einde Juli door den Radja vrijgelaten
tegen een losgeld van f 100.000 en de opheffing der
sluiting van de havens van Teunöm.
Gouverneur PRUYS VAN DER HOEVEN ging heen wegens een
klein meeningsverschil met de Regeering en werd opgevolgd
door den tweeden civielen Gouverneur, den heer P. F. LAGING
TOBIAS.
§ 7. Het bestuur van Gouverneur Laging Tobias.
Groot-Atjèh.
De erfenis, die LAGING, TOBIAS in ontvangst nam, was verre
van fraai. De toestand op Atjèh was sedert het vertrek van
Generaal VAN DER HEIJDEN hard achteruit gegaan.
Onderwerping langs vreedzamen weg was een mislukking
gebleken. Aan LAGING TOBIAS gelukte het evenmin de verzetspartij
tot onderwerping te brengen. Hy kwam spoedig tot de
overtuiging, dat de splitsing van het hoogste gezag op Atjèh
ontijdig was geschied, wat door hem ook aan de Regeering
werd gerapporteerd. Het optreden van de verzetspartij maakte
versterking van de krijgsmacht noodig, maar tegelijk met het
zenden van de in Mei ontboden troepen gaf de Indische Regeering
den Gouverneur te verstaan, dat de toestand van ons
leger en van onze geldmiddelen geen meerdere versterking
toelieten. Ofschoon de Gouverneur den patrouillegang weder

1883 28
invoerde, trad de vijand overal zoo brutaal op, dat de troepenmacht
nauwelijks in staat was den transportdienst tusschen
de posten onzer liniën te verzekeren.
Onderhoorigheden.
1 Juni 1883. De scheepvaartregeling-ScHERER werd door den Gouverneur
voor geheel Atjèh ingevoerd onder nadere goedkeuring van de
Regeering.
Scheepcaariregeling-Scherer:
a. openstelling van eenige gunstig gelegen plaatsen voor den
algemeenen handel (Lho* Seumawè, Idi, Samalanga, Oelèë
Lheuö, Meulaboh en Tapa* Toean);
b. alle in- en uitvoer geschiedde over deze plaatsen en werd
aan een voortdurende, scherpe controle onderworpen;
c. van de geïnde in- en uitvoerrechten kwam het voormalige
Sultansaandeel aan de schatkist, het overige aan de betrokken
vorsten.
Door deze regeling werd een gemakkelijke en goedkoope
controle op den invoer verkregen en hadden wij een machtig
wapen in handen om spoedig een einde te maken aan rustverstoringen,
verzet en zeerooverijen, daar de vorsten der
kuststaatjes geheel van ons afhankelijk werden. De Regeering
kon nu zeggen: „Doe wat ik wil, of ik sluit Uw gebied" (1)
en daarmee tot onderwerping dwingen.
Aan de Noord- en Oostkust werkte de scheepvaartregeling
goed, aan de Westkust minder omdat hier slechts twee havens
(Meulaboh en Tapa^ Toean) waren opengesteld.
, Èn door het krachtige optreden van het leger èn door de
scheepvaartregeling ging de toestand in Atjèh langzaam maar
zeker vooruit. Hiermede niet tevreden zocht de Gouverneur
naar andere middelen om sneller zijn doel, vestiging van ons
gezag, te bereiken.
Groot voorstander van krachtig aanvallend optreden op groote
schaal zag hij zich in Mei 1SS3 reeds teleurgesteld in zijn verwachtingen
door de bovengenoemde mededeelingen van de
Regeering. Met de op Atjèh aanwezige troepenmacht was een
aanvallend optreden als dat van den Generaal VAK; DER HEIJDEN
uitgesloten. Daarom trachtte hij op andere wijze zijn doel te
bereiken; hij verwachtte n.1. veel heil van het herstel van het
Sultanaat. De handig opgezette manoeuvre van TOEANKOE HASJIM,
om ons in den waan te brengen van het bestaan van een centraal
Atjèhsch gezag, gelukte reeds bij den eersten civielen Gouver-
(1) Zie J. B. VAN HEUTZ ,,De onderwerping van Atjèh".

29 1884
neur, omdat deze dacht het verzet te overwinnen door- een
politiek van verzoening en toenadering en werd nu met volledig
succes bekroond bij diens opvolger Gouverneur LAGING TOBIAS.
Door een herstel van het Sultanaat trachtte deze de pacificatie
van Atjèh te bewerkstelligen. Vandaar zijn pogingen om den
Sultan met of zonder diens voogd, TOEANKOE HASJIM, tot onze
zijde over te halen, wat juist met T" E
HASJIMS plannen strookte.
Deze geduchte tegenstander organiseerde het geheele verzet en
zond uit Keumala bevelen aan de hoofden om vol te houden
in naam van het centraal gezag, den Sultan.
t Hoewel de Indische Regeering aanvankelijk geneigd scheen
het Sultanaat te herstellen, had bij het aftreden van den Min.
van Koloniën VAN BLOEMEN WAANDERS wederom veranderingvan
bestuursinzicht plaats en verklaarde de Indische Regeering
zich er tegen. Als gevolg hiervan vroeg Gouverneur LAGING
TOBIAS in Februari 1884 zijn ontslag, wat echter niet dadelijk
werd verleend.
In Nederland werd beslist (geheime zitting der Staten-Generaal
d.d. 1(3 en 17 Juni 1884) welken weg tot de pacificatie zou
worden ingeslagen. Een geheel nieuw stelsel, de z.g. „concentratie",
werd aangenomen. Hierbij zou een kleine maar sterke
stelling (1) worden ingenomen, waarin men met geringe personeele-
en financieele krachten de onderwerping van het Atjèhsche
volk zou kunnen afwachten.
Het verzoek om ontslag werd echter toch ingewilligd, omdat
de Gouverneur zich als een heftig tegenstander van dit concentratiestelsel
deed kennen en zich verplicht achtte de Regeering
ernstig tegen dezen z. i. noodlottigen maatregel te waarschuwen.
Den 19en Aug. cl. a. v. werd de uitvoering van de concentratie
bevolen en het civiele bestuur opgedragen aan den militairen
bevelhebber Kolonel DEMMENI (NOV. 1884).
Hiermede eindigde dus de periode van het civiele Bestuur.
Tn de Onderhoorigheden zouden voortaan slechts enkele punten
aan de kust worden bezet, terwijl de overige bestaande posten
werden opgeheven; de civiele ambtenaren zouden worden afgeschaft,
en het civiel bestuur opgedragen aan de milit. Cdtn. Bovendien
werd op last van de Hooge Regeering in Nederland de sedert
1 Juni 1883 toegepaste scheepvaartregeling-S. ingetrokken en
een algemeene rigoureuse sluiting (blokkade) gelast voor het
geheele kustgebied van Tamiang op de Oostkust tot Troemèn
op de W. kust. De Gouverneur DEMMENI voerde echter de
(1) Verkregen Jour inkrimping der beslaande stelling.

1884 só
algemeeue rigoureust! blokkade niét in. liet slechts enkele
gedeelten van de kust sluiten en blokkeeren en handhaafde op
de overige kustgedeelten een soort scheepvaartregeling met
contrólestations Idi, Sigli en Oelèë Lheue.
§ 8. Het Bestuur van Gouverneur Demmeni.
Groot-Atjeh.
De geconcentreerde linie (1) strekte zich uit van Lam Téh
tot K. Po Amat (Koeta Pohama) en bestond uit 16 posten (zie
Kaartblad I).
Door den aanleg van goede patrouillewegen, een centuurbaan
en drie straatbanen zou de communicatie met Koeta Radja en
tusschen de posten onderling tot stand gebracht worden. Bovendien
zou door de z.g. „1000 M. strook" vóór de postenlinie het
gedekt naderen, bekruipen en beschieten door den vijand worden
belet. Hoewel de nieuwe posten reeds in Maart 1S85 in orde
waren, was toch eerst in Juli 1886 met de voltooiing van het
tramwegnet de geconcentreerde linie gereed.
Onderhoorigheden.
Evenals in Groot-Atjèh zien we ook in de Onderhoorigheden
de gevolgen van de verandering in bestuursinzicht. De scheepvaartregeling-Sci-iERER
(eerst in werking sedert Juni 1SS3) werd
weder ingetrokken; men keerde terug tot het stelsel van noninterventie
in de aangelegenheden der kuststaten (2) gecombineerd
met een van Hoogerhand gelaste strenge blokkade van het
geheele kustgebied. De posten Samalanga en Lho< Seumawö
werden opgeheven ('S4). De blokkade werd wederom niet consequent
doorgevoerd; hoewel van kracht verklaard voor het
geheele kustgebied, werd zij slechts toegepast op een gedeelte
der kuststaten, terwijl reeds 13 October 1884 voor de nietgesloten
staatjes een soort scheepvaartregeling werd ingevoerd
met Oelèö Lheuö, Idi en Sigli als contrölehavens.
De toestand in de Onderhoorigheden ging door deze kuststatenpolitiek
hard achteruit. Alles werd weer in- en uitgevoerd.
Spoedig heerschte overal anarchie en werd het recht van den
sterkste toegepast, zonder dat hiertegen door ons opgetreden
werd.
Gouverneur DEMMENI was een tegenstander van het uitoefenen
van pressie op de onderhoorige kuststaten, omdat hij van
(J) In Kaart IHSÖ gehss) gereod.
(2) Afgekondigd by proclamatie van 20 September 188i.

31 1884—1886
meerling was, dat hiermede het doel, liet bedwingen van het
voortdurende verzet in Groot-Atjèh, toch niet bereikt werd,
daar n. z. m. het binnenland voldoende levensmiddelen opleverde
om hierin onafhankelijk te kunnen zijn van invoer van buiten.
Het behoeft dan ook geen verwondering te wekken, dat de
blokkade reeds in Maart 1885 werd opgeheven. De partieele
scheepvaartregeling overleefde haar niet lang, want einde '85
word ook zij ingetrokken. De Regeering ging nog verder en
verbood zelfs de geringste beperking van eiken handel der
kuststaatjes met het buitenland.
Alom dus een politiek van verzoening en non-interventie, waarvan
onze tegenstanders meesterlijk partij trokken. De priesters
predikten den heiligen oorlog („prang sabi"), waarvoor overal
gelden ingezameld werden. Onze geduchte tegenstander TOEANKOE
HASJIM wist te bewerken, dat TOEANKOK MOEHAMAT DAWOT
in den meuseugit van Indrapoeri meerderjarig werd verklaard
en tot Sultan gehuldigd (1884). De macht der verzetspartij nam
door een en ander zeer toe; de openstelling van het geheele
kustgebied voor den algemeenen handel verschafte de Keumalapartij
overvloed van geldmiddelen, het eenigste, wat nog ontbrak
om de macht van den Sultan tot volle ontwikkeling te kunnen
doen geraken. Daar ons een voldoende vloot ter controleering
ontbrak, werden groote hoeveelheden oorlogsbehoeften door den
vijand ingevoerd, waardoor het verzet steeds groeide. Ons
terugtrekken in de linie werd door hem beschouwd als een
belangrijk succes in zijn strijd tegen de ongeloovigen (kafirs).
In Groot-Atjèh trachtte men tevergeefs de bevolking van het
binnen de linie gelegen gebied tot orde en rust tc brengen. De
politiek van non-interventie werd ook hier trouw gevolgd; de
hoofden ontvingen hooge traktementen, waarvan een deel naar
Keumala en de priesters ging. Steeds driester werden de aanvallen
der verzetspartij, vooral van den hoofd-verzetsleider TGK.
DI TIRÖ TJÈH SAMAN, gewoonlijk TEÜNGKOK DI TIRÖ genoemd,
een bijzonder invloedrijk geestelijk hoofd, die het verzet tegen
de ongeloovigen organiseerde.
Hiermede begon het tijdperk der OBLAMA'S, die toen dc
leiders van den oorlog werden. Overal werd de ha* sabi (bijdrage
voor den heiligen oorlog) ingevorderd.
Met zijn talrijke, benden bestookte TGK. DI TIRÖ niet alleen
de posten der geconcentreerde linie, maar waagde hij zich zelfs
binnen onze z g. sterke stelling. Hy vestigde zich in de XXII
Moekims en verklaarde den oorlog tegen ons tot een godsdiensten
volksoorlog. Zij, die openlijk aan dien strijd deelnamen,

1885—1S87 • 32
heetten voortaan „Moslemin". De toestand werd spoedig uiterst
kritiek; was. onze invloed buiten de linie nagenoeg- geheel verdwenen,
ook hier binnen waren wc niet volkomen heer en
meester meer. De concentratie, waardoor men een aanzienlijke
besparing van troepen had verwacht, was op een totale mislukking
uitgeloopen. De bezetting, waarvan het uiterste gevergd
was bij het ontruimen van het vroeger bezette gebied en bij
oprichting van de nieuwe linie, leed ontzettende verliezen;
zoowel het sterfte- als het ziektecijfer was abnormaal hoog.
De onderhandelingen met TOEANKOE ABDOEL MAD.TID, neef
en schoonvader van den Sultan, het bezoldigen van tal van
hoofden binnen en buiten de linie brachten hoegenaamd geen
verbetering.
Hoewel Gouverneur DEMMENI, na de Hok Canton-historie
herhaaldelijk aandrong op een scheepvaartregeling, bleef de
Regeering volharden in de tot nu toe door haar gevolgde
politiek.
Juni 1886. T. OEMA overvalt de bemanning van het stoomschip Hok
Canton ter reede van Rigaïh (Rigas). De uitgezonden expeditionnaire
macht (comdt. Luit.-Kolonel VAN TEUN) heeft echter geen
succes; de gevangenen moeten voor 25000 rijksdaalders worden
vrijgekocht.
In December 1886 overleed Generaal DEMMENIE en werd
opgevolgd door den Kolonel VAN TEUN.
Groot-Atjèh.
§ 9. Het Bestuur van Gouverneur Van Teyn.
Politiek van Toen Gouverneur VAN TEUN de bestuurstaak aanvaardde,
w a s
Mn^en'onfe
d e t o e s t a n d v e r r e v a n
rooskleurig. In opdracht hebbende
linie. Herstel het aangenomen stelsel, herstel van het Sultanaat over Groot-
Suitanaat'óp Atjèh, consequent door te voeren en aanraking te zoeken met
d e
t e i
"rond
d e n o d e n
°f der verzetspartij (1;, waarbij de schijn, dat wij zulks
zochten, vermeden moest worden, maakte de hem opgedragen
taak dubbel zwaar en ondankbaar. Inziende dat de gevolgde
politiek niet tot het gewenschte resultaat zou leiden, wilde
VAN TEUN de onderwerping afdwingen door een agressief
optreden gecombineerd met een soort scheepvaartregeling, waartoe
hij reeds op het einde van 1SS7 voorstellen bij de Regeering
(1) In Juni 1887 onderwierp zich TOEANKOE AHDOEL MAIUID, die daarvoor
rijkelijk beloond werd. In ISSS'/itO logen meerdere bevriende hoofden op flouveruementskosten
met geld en geschenken naar Keumala

SH 1887—1890
•indiende. Deze wees ze echter af, omdat zij nog steeds vast-'
hield aan de verwachting, dat men te Keumala op den duur
wel zou gaan inzien, dat, nu wij ons voor goed in Groot-Atjèh
gevestigd haddon, alle verzet toch nutteloos was en men zich
tenslotte gewonnen zou moeten geven.
i8S8. Onderhoorigheden.
In- de Onderhoorigheden bleef alles bij het oude tot 1888, in
welk jaar de Gouverneur toestemming verkreeg tot het sluiten
van de Westkust over te gaan, omdat T(EUKOE) -OEMA daar
onrust veroorzaakte. Het succes bleef bij consequente toepassingniet
uit. Nog hetzelfde jaar verkreeg VAN TEUN machtiging
tot sluiting van de Noordkust. Beide geweldmiddelen, flink
doorgevoerd door een krachtige persoonlijkheid als Gouverneur
VAN TEUN misten hun uitwerking niet. Vooral na de lang­
Juli ib8ii.
durige periode van onze schijnbare machteloosheid (1884—1SS8)
maakte dit optreden een diepen indruk op den zich reeds aan
de winnende hand voelenden vijand.
Daar hij de hem door de Begeering voorgeschreven politiek
wilde toepassen, bepaalde VAN TEUN zich in den beginne alleen
tot de verdediging om het zoeken van aanraking met de tegenpartij
mogelijk te maken. Maar toen hem bleek, dat dit niets
uithaalde, trad hij aanvallend op.
Zooals meer in den Atjèh oorlog is voorgekomen, verzwakte
groote verdeeldheid, ontstaan door naijver tusschen de aan
anarchie gewende hoofden, de verzetspartij, waarvan een gedeelte,
O K
waaronder T DI TIRÖ, neiging tot onderwerping scheen te
toonen.
Toen de sluiting van West- en Noordkust goede resultaten
bleek op te leveren, besloot de Gouverneur tot aanvallend
optreden in Groot-Atjèh, waarmede hij een einde hoopte te
maken aan de weifelende houding van de invloedrijke, ons z.g.
A K
„goedgezinde" hoofden, die, uit vrees voor T DI TIRO, niets
tegen diens benden durfden ondernemen en hem meermalen in
het geheim steun verleenden.
Na een succesvolle actie in Idi, Mei—Juli 1889, naar aanleiding
van het oplevend verzet, waarvan het bendehoofd HADJI
O K
BIN ABBAS de ziel was, greep VAN TEUN in 1889 T
met kracht aan.
DI TIRO
26 „ „ Echec van de colonne VAN DER SANDE bij Koeta Toeankoe
(sterkte van T GK
ni TIRO nabij K. Pohama). Verliezen: 22 (3)
gesn. en 94 (4) gew.
Vu Jan. i89o. Vermeestering bij verrassing van Koeta Toeankoe.
Door het samenwerken van verschillende factoren, z.a. succes-
8

1891—1893 Bi
volle actie van de troepenmacht, die weer aanvallend op mocht
treden, grootc verdeeldheid onder de hoofden der verzetspartij,
sluiting der kusten, enz., ging de algemeene toestand weer
goed vooruit. Binnen de linie heerschte eindelijk weer volkomen
veiligheid en ook daar buiten werd met succes opgetreden. Toen
wij in 1890 in Idi andermaal gewapend moesten optreden,
brachten wij den vijand in een schitterenden veldtocht zoo'n
klap toe, dat er in dat landschap van verder verzet afgezien
werd. VAN TEUN ging toen over tot het opleggen van oorlogsschatting
aan alle staatjes van de Oostkust en diende voorstellen
in tot het aldaar invoeren van de scheepvaartregeling. Deze
maatregelen gecombineerd met de sluiting der West- en Noordkust
en het verbod van uitvoer uit de geconcentreerde linie
hadden groot succes.
Mei-Juli Expeditie naar Idi (1) onder generaal-majoor VAN TEUN, chef
18EI0
- Staf Kap. van den tien. Staf J. B. VAN HEUTZ. Sterkte der
expeditionnaire troepenmacht ± 2 bataljons (2) infanterie, 1
compagnie marine landingsdivisie, 2 pelotons cavalerie en 3
sectiën artillerie. (Totale sterkte ± 1200 man, 100 paarden en
muildieren en 6 vuurmonden).
Doel: Het onderdrukken van het oplevend verzet, vermeestering
van de vijandelijke versterkingen op den linkeroever der
Idi-rivier in het Pedawa Pontongschc en bij Boekët Mata Ië,
het verdrijven van den vijand uit Idi Tjoet en het tuchtigen
van Oleh Gadjah en Keudé Bagoh.
n J u n I, Aanvang der operatiën. Vermeestering van B f
Roembia en
nabij gelegen versterkingen ten koste van 34 (3) gewonden.
18-16 Juni. Ie tocht naar Bagoh en Oleh Gadjah onder majoor HALEWUN
tot tuchtiging van beide landschappen en tot verbranding van
Keudé Bagoh.
Doel slechts gedeeltelijk bereikt.
ie Juni. Het sterke Paja Enjo in ons bezit.
Tuchtiging van Oleh Gadjah door art.-vuur.
Wegens talrijke ziektegevallen bij de colonne afgezien van den
aanval op de sterke stelling Oleh Gadjah en naar Idi teruggekeerd.
ai „ Vermeestering van de stellingen in Idi Rajeu', ten zuidoosten
der Idi-rivier, ten koste van 1 gesn. en 5 gew.
(1) Zie J. W. F. HRRFKEKS, Oost-Indische Krijgsgeschiedenis. De expeditie naar
Edi Mei-Juli 1890.
(•2) Waarvan 1 (Inf. VI) van Java afkomstig was,

VJÏÏUT L
HALEWIJN.
O D L L N A A R B A
O H c n ö l o h
S
^ 5
Dool als bij de le toept nu bereikt.
1891—1892
Gadjah, wederom onder majoor
7-11 Juli. Terugkeer der verschillende deelen der Java colonne.
De oorlogspartij voelde weer onze macht en vertoonde veel
neiging tot onderwerping. Onze voornaamste tegenstanders
T DI TIRÖ en TOEANKOE HASJIM bleken echter niets voor
toenadering te voelen. Waren wij eindelijk dank zij het krachtige
bewind van VAN TEUN op den goeden weg, toch zou deze
periode van vooruitgang slechts van korten duur zijn.
i89i. Eeeds spoedig (Mei 1891) moest de Gouverneur om gezondheidsredenen
het bestuur neerleggen, nadat hij reeds langen tijd
sukkelende geweest was. De vijand, hiervan goed op de hoogte,
maakte handig gebruik van deze omstandigheid en moedigde
tot volhouden aan, hopende op verandering van régime met het
heengaan van den krachtigen bestuurder.
April 1890. In 1S90 werd het korps maréchaussée opgericht tot handhaving
van rust en orde binnen de geconcentreerde linie,
januari 1891. Onze geduchte tegenstanders P. PÖLÉM en T« DI TIRÖ TJHÈH
SAMAN (1) overlijden. De laatste werd als hoofd van het verzet
opgevolgd door zijn zoon T»* MOEHAMAD AMIN, die in Jan. '92
als zoodanig werd erkend door den Sultan.
§ 10. Het Bestuur van Gouverneur Pompe van
Meerdervoort.
is9i. Kolonel POMPE VAN MEERDERVOORT, die Generaal VAN TEUN
in Mei 1S91 opvolgde als Gouverneur van Atjèh, had weereen
totaal anderen kijk op. de Atjèhzaak. Voorstander van een
politiek van verzoening en onthouding en toepassing eener
scheepvaartregeling zag men weer als gewoonlijk verandering
in het bestuur tot gevolg hebben verandering in het beleid.
Vooral in den strijd tegen een volk, welks leiders van deze
wijzigingen zoo handig partij wisten te trekken, was dit fnuikend.
Ditmaal viel echter de wijziging in de bestuursinzichten in het.
geheel niet fn den smaak van de Regeering. Als gevolg hiervan
1S92. trad Kolonel POMPE VAN MEERDERVOORT in Januari 1892 af
Fëbr' 9
'92
opgevolgd door Kolonel DEIJCKERHOFP.
l D d 6 Z e p e r i o d e h a d
l a a t s
P
d e
uiterst belangrijke religieuspolitieke
verkenning van Atjèh door Dr. C. SNOUCK HURGRONJE
(1) Door diens dood was het verband in de priesterpartrj verbroken.

1893—1894 86
op verzoek van den Gouverneur om te onderzoeken „hoe na
TEUNGKOE TIRÖ'S dood de gezindheid was der geestelijke partij
in het algemeen en in welke richting zij zou trachten invloed
uit te oefenen op Eeumala". Snouck (1), die vaststelde dat in geheel
Atjèh een door de geestelijkheid geleide fanatieke volkspartij tegenover
ons stond, die slechts door kracht van wapenen tot onderwerping
kon worden gebracht, drong op agressie aan, doch de Regeering
schrikte voor de consequenties er van terug.
§ 11. Het Bestuur van Gouverneur Deijckerhofl'.
Had men na het heengaan van POMPE VAN MEERDERVOORT de
toepassing van de door VAN TEUN gehuldigde beginselen verwacht,
al heel spoedig bleek, dat de Regeering met Atjèh iets
heel anders voor had, n.1. invoering van de scheepvaartregeling
voor het geheele kustgebied van A. en O. en van onderwerping
van Groot-Atjèh met behulp van Atjèhsche hulptroepen. De
1S93.
scheepvaartregeling (veorstel-ScHERER) werd in 1S92 ingevoerd
aan de Oostkust, in 1893 aan de Noord- en Westkust van
Diamantpunt tot Troemon. Voor den algemeenen handel werden
Idi, Lho' Seumawè, Oelèë Lheuë, Poelè Raja en Sabang (2)
opengesteld. Teneinde onderwerping af te dwingen bleven de
weerspannige staatjes gesloten. Onvoldoende voorbereid, niet
•27 sopt. en
consequent doorgezet en verzwakt door talrijke speciale vergunningen
en concessiën, beantwoordde de scheepvaartregeling
niet aan het beoogde doel.
Mislukte verrassingen van de benteng te Kaloet, verdedigd
1 ö c t
, 1 K
door T LiiH. Verliezen: 7 gesn. en 31 gew.
Op voorstel van Generaal DEUCKERHOFF had de Regeering
zich 30 September 1893 verzekerd van den hulp van TEUKOE
OEMA. Deze, een der felste tegenstanders, had aangeboden zich
aan ons gezag te onderwerpen en daarna met behulp van
Atjèhsche hulptroepen Groot Atjèh van vijanden te zuiveren en
Hei stolsel het gebied buiten de linie onder ons rechtstreeksch bestuur te
werping d D r e n
van
e n
g
- Nadat T. OEMA ons in Augustus 1893 bij de zuivering
A. en o. met der XXV Moekims goede diensten bewezen had, nam de Regeering
Atjafsche' zijn aanbod aan. Hij verkreeg van Haar de titels van Teukoe
'foÉuf-p"riodë^ Pahlawan en Panglima Prang Besar en bovendien de
(1) Zie Dr. Ö. SXOUCK HURORONJE, De Atjèhers.
(2) Te Poelo Wé werd in 18U3 oen post gevestigd aan do Sabangbnai tot liet
stichten van een kolen- en handelsstation.

37 1S93—1896
toestemming tot het oprichten van een door ons bezoldigd
legioen van 250 man. De Gouverneur, die veel heil verwachtte
van het gebruikmaken van Atjèhsche hulpbenden bij de bestrijding
der verzetspartij, besloot dit stelsel ook in de XXVI Moekims
in toepassing te brengen en verzekerde zich van den steun van
het driemanschap T. Ni> van Meura'sa, T. NJA< BANTA,
Panglima Sagi der XXVI Moekims en T. TJOET TOENGKOB,
oelèëbalang der XIII Moekims Toengkob om het terrein ten
Oosten onzer linie van vijanden te zuiveren. Deze hoofden bleken
echter voor dat doel niet zoo geschikt als T. Djoehan en daarom
werd de laatste 21 October 1893 belast met de leiding der actie
in de XXVI en daarna in de XXII Moekims, wat natuurlijk
kwaad bloed zette tusschen de Atjèhsche hoofden en T. Djoehan.
De actie had veel succes; 30 October maakte het legioen van
T. Djoehan zich meester van Aneii' Galong, begin '94 werden
de V Moekims Mèn Tasië' van vijanden gezuiverd en o. a. Seuneung
(Seuneulob) vermeesterd. Het door T. Djoehan veroverde
terrein werd door onze troepen, in tijdelijke versterkingen (posten)
gelegerd, bezet, zoodat wij daar meester konden blijven en het
omliggende gebied door patrouilles konden beheerschen. In de
tusschenruimten werden vaak blokhuizen geplaatst, meerendeels
toevertrouwd aan de goedgezinde bevolking of aan de panglima's
van T. Djoehan. Door het bezetten van deze 'posten buiten de
geconcentreerde linie werd het stelsel van concentratie gelieel verlaten
en een groote uitbreiding gegeven aan de door ons ingenomen
postenlinii'. Feitelijk was dit een overgang tot een stelsel
van agressie. De Gouverneur stelde in 1895 voor de tot nu toe
tijdelijke posten buiten de linie permanent te bezetten en in
te richten. Dit voorstel word door de Ind. Regeering aangenomen.
De uitvoering er van wachtte slechts op de zuivering
van "de Lam Kra'-streek. Door het succes in de jaren 1893
en '94 waren in het begin van 1894 de XXV en XXVI Moekims
bijna geheel in onze handen en waren we in de XXII Moekims
tot Seuneung (Seuneulob) en Aneu' Galong doorgedrongen. In
de jaren 1S94 en 1895 'heerschte er rust en veiligheid in ons
gebied en dit resultaat was verkregen zonder groote verliezen
onzerzijds, slechts door het verschaffen van strijdmiddelen en
geld aan onze Atjèhsche bondgenooten.
Deze periode van schijnbaren voorspoed duurde slechts kort;
inderdaad was onze positie niet zoo sterk. Van patrouilleeren
door de bezettingen der posten (1) in de buitenlinie werd weinig
(1) Deze dienden n.1. tot punten van uitgang en ondersteuning van onze
patrouilles ter belieersdiing van liet veroverde gebied.

1896 38
1806. werk gemaakt; begin 1896 was de toestand zelfs zoo, dat het
moeite kostte om die posten ongedeerd te bereiken, daar de kwaadwilligen
zich in hun onmiddellijke nabijheid hadden genesteld
en ons beschoten, transporten en patrouilles aanvielen, enz.
16/17 Jan. In den nacht van 16/17 Januari trachtten kwaadwilligen het
kampement Koeta Alam binnen te dringen en 7 Maart werd
een patrouille van Aneii' Galong door vijandelijke benden uit
het Lam Kra i
sche aangevallen. Uit verkenningen bleek, dat
de vijand vooral in de 4 Lam Kra-'sche Moekims (Lam Kra*,
Kroeëng Ma*, Lam Lheuë en Ateuë*) talrijke schuilplaatsen en
stellingen bezat. Daarom besloot de Gouverneur deze op te
ruimen en daarbij de hulp in te roepen van T. Djoehan, die er
niet veel voor voelde, daar hem was voorspeld, dat hij in Lam
Kra' zijn dood zou vinden. Tenslotte stelde hij voor aan een
gemeenschappelijke actie deel te nemen met 1000 strijders,
waarbij hij zelf uit Aneu< Galong en onze troepen uit Biloej
zouden oprukken. Aangezien dit voorstel voor ons groote gevaren
opleverde, omdat onze troepen dan een zeer gevaarlijk terrein
in den rug en het legioen van T. Djoehan in front zouden
hebben, werd het voorstel verworpen en besloten, dat T. Djoehan
vanuit Biloej en onze troepen vanuit Aneu' Galong zouden
ageeren. De voorgenomen actie werd met het oog op de poeasa
en de voorbereidingen bepaald op 30 Maart. De vijand trad
inmiddels steeds driester op, beschoot bijna dagelijks onze posten
* en transporten en viel zelfs onze troepen aan.
•JU Maart. 26 Maart werden ten behoeve der voorgenomen excursie aan
T. Djoehan o. m. verstrekt: 3S0 achterlaad- en 500 voorlaadgeweren
met daarbij behoorende munitie, voorts opium en 18000
dollars. Het bestuur ontving nog dienzelfdcn dag berichten,
dat T. Djoehan van plan was om, gedurende de voorgenomen
operatie, zoodra hij zich van ons berggeschut zou hebben meester
gemaakt, onze zijde te verlaten, welke berichten den volgenden
dag door twee hoofden werden bevestigd. Maar de Gouverneur
sloeg geen geloof aan hetgeen verteld werd omtrent T. Djoehans
trouweloosheid en vermoedelijken afval en volgde daarom ook
niet het advies zijner ondergeschikten op om T. Djoehan op
28 „ 28 Maart aan te houden. Wel werd hem op de dien dag gehouden
conferentie medegedeeld, dat van een gemeenschappelijke
actie in het Lam Kra^sche op 30 Maart werd afgezien.
2o „ 29 Maart te 1 n.m. kreeg het Bestuur zekerheid omtrent den
afval van T. Djoehan met medeneming van al het hem verstrekte
oorlogsmateriaal, waardoor de op 80 Maart gestelde tuchtiging
van de 4 Lam Knvsche Moekims kwam te vervallen.

39 1896
.Omtrent de werkelijke redenen van T. Djoehans verraad
verkeert rnen nog steeds in twijfel. Genoemd worden o. a.:
vrees om met de geestelijke partij in volslagen vijandschap te
komen, onheusche bejegening door eenige onzer ambtenaren,
onvoldoende erkenning van 's mans verdiensten door het Gouvernement,
vijandige actie van den invloedrijken Oelama T RI1
<
TANAH ABÈË , die T. OEMA en zijn bende als kafirs kwalificeerde,
invloed van zijn vrouw, TJOET NJA' DIËN.
Door zijn afval (1) werd T. Djoehan onze machtigste tegenstander,
daar hij over groote hoeveelheden wapens, munitie en voldoende
geldmiddelen beschikte. Gelukkig lagen er in den Kraton voldoende
troepen n.1. 3 complete veldbataljons, een batterij bergartillerie
en 3 pelotons cavalerie, die gereed waren om uit te
rukken, maar tot een opmarsen naar de plaatsen des onheils
(Peukan Bada' en Lam Pisang) kwam het dien dag jammer
genoeg niet. Men bepaalde zich slechts tot het nemen van
maatregelen ter onmiddellijke beveiliging van onze hoofdvestiging
en het beletten van een vijandelijke invasie in de geconcentreerde
linie. Den 29 e
» Maart werden 3 compagnieën en 2 secties bergartillerie
naar Lam Djamèë en 3 compagnieën naar Tjöt Goeö
gedirigeerd, en werden de bezettingen van Keutapang Doea en
de posten in het Zuidwestelijk deel der linie versterkt. Men zag
voorloopig af van een strafexcursie tegen T. OEMA.
TOEKOE OEMA stond in zijn afval niet alleen, tal van andere
hoofden en twijfelachtig gezinde landstreken verlieten onze zijde,
alle oelèöbalangs en mindere hoofden buiten de geconcentreerde
linie schaarden zich aan de zijde van T. OEMA, waardoor in
korten tijd het grootste gedeelte van het in 1893 en '94= veroverde
gebied met de daarin met zooveel inspanning opgerichte posten
der buitenlinie voor ons verloren ging en onze troepen na
bloedigen strijd weer binnen de geconcentreerde linie terugtrokken.
Hiermede eindigde het stelsel van onderwerping van
A. en 0. met behulp van Atjèhsche bondgenooten.
Onmiddellijk na den afval van T. Djoehan werd de telefonische
gemeenschap met de buitenposten verbroken. De door onze
voormalige bondgenooten bezette blokhuizen werden door deze
verlaten. Overal vertoonden zich talrijke vijandelijke benden,
waarbij zich alras een deel der z g. goedgezinde bevolking aansloot.
Den 29 Maart werd telegrafisch versterking der troepenmacht
aangevraagd; 3 April kwam de aanvulling der vaste bezetting
aan, 7 April ihf. IX, S en 9 April Inf. VI en A.I. bg.
(1) Zie J. C. PABST, Oost-Indische Krijgsgeschiedenis, doel VII (Overzicht van
de krijgsverrichtingen in Groot Atjèh van en met den afval van Toekoe Djolian).

1S96 40
ions April. In den nacht van 4 op 5 April viel de vijand Tjöt Rang aan.
T. Djoehan had zijn afwachtende houding nog niet laten varen
en met zijn op ± 2000 man geschatte goed gewapende strijders
een sterke stelling ingenomen in de VI Moekims, die zich voor
onze linie uitstrekte van en met het strand ten Westen van
Oëlèe Lheuë tot Lam Pisang.
§ 12. Het bewind van den Regeeriiigsconiinissaris Vetter.
7 Apni. Den 7?" April kwam te Oelèö Lheuë aan de Legercommandant
Luitenant-Generaal VETTER, aan wien de leiding der zaken in
Atjèh werd opgedragen als Regeeringscommissaris met blanco
volmacht, ter vervanging van Generaal DEIJCKERHOFF. Aan hem
waren toegevoegd de Kolonel der infanterie STEMFOORT en den
majoor van den generalen staf BREIJER. Met de civiele aangelegenheden
werd tijdelijk belast de resident K. P. H. LANGEN
en met het militair commando de kolonel J. W. STEMFOORT,
beiden onder de bevelen van den Legercommandant.
8 „ S April herstelde eene colonne van drie bataljons de gemeen­
schap met Biloej en Lam Koenjèt, die van nieuwe voorraden
werden voorzien en wier bezettingen, werden afgelost. Verliezen:
33 dooden en gewonden,
s-io April. Bij de van 8—10 April gemaakte excursies in de XXV Moekims
naar Lege, Lam Koenjèt en Biloej bleek duidelijk, dat een deel
der bevolking aan T. Djoehans zijde tegen onze troepen streed
waardoor het openhouden van de buitenposten sterke detachementen
zou eischen; daardoor zou onze „striking force" aanzienlijk
verzwakt worden ten nadeele van ons hoofddoel:
tuchtiging van T. Djoehan. Dit bracht den Regeeringscommissaris
er toe de buitenposten in de XXV Moekims op te heffen
en te slechten, alleen Tjöt Goeë, zijnde een punt van groote
strategische beteekenis, bleef gehandhaafd.
De ontruiming had door den hardnekkigen tegenstand van
onze vijanden, die gesteund werden door volgelingen van T.
Djoehan, niet zonder ernstige verliezen onzerzijds plaats.
Onze verliezen bedroegen bij de gevechten van 8—21 April
25 (2) gesneuvelden en 190 (6) gewonden.
T. Djoehan had na zijn afval tot tweemaal toe aangeboden
de rust en orde in Atjèh te herstellen. Eerst 25 April, toen
de geheele buitenlinie ontruimd, een groote batterij bij Lam
Djamèë tegenover de door T. Djoehan ingenomen positie voltooid
was en hij voldoende mobiele troepen ter beschikking had,

41 1896
antwoordde de Regeeringscommissaris op de brieven van T.
Djoehan. Aan T. Djoehan werden de volgende eischen gesteld:
onverwijlde uitlevering van de verstrekte wapenen, slechting
der aangelegde verdedigingswerken en hernieuwde onderwerping
aan ons bestuur. T. Djoehan vroeg en verkreeg 25 April drie
dagen uitstel. Toen het bleek, dat het hem om tijdwinst te
doen was, werden 26 April andere eischen gesteld, waaraan
hij zich evenmin onderwierp. Dien dag werd T. Djoehan uit
'slands dienst ontslagen met de bepaling, dat hij voortaan in
alle offlcieele stukken T. OEMA zou worden genoemd.
•ii April De operatiën tegen T. OEMA'S stelling namen een aanvang.
Zijn aanhang breidde zich snel uit, zoo voegde zich o.a. P. PÖLÉM
met 400 strijders bij hem. Om den hoofdaanval op T. OEMA'S
stelling indirect voor te bereiden en diens macht zooveel mogelijk
te verzwakken, werden talrijke demonstraties uitgevoerd in het
gebied van andere afvallige hoofden.
23—29 April. De vijandelijke versterking Batoe in de XIII Moekims Toengkob
bij verrassing genomen.
30 April. Demonstratie in het Toengkobsche.
ï Mei. Demonstratie van de Marine in de Kroeëng-Rababaai.
2 „ Demonstratie in de V Moekims Mon Tasië' en het Z. deel
, der XXVI Moekims.
ni i iioi. Beschieting van Leupoeöng door de Marine,
•i Mei. Vermeestering van de vijandelijke stellingen nabij den weg
naar Kroeëng Kale.
De troepenmacht werd in Mei versterkt met 2 veldbataljons
(Inf. V en Inf. VII), A 2 bg., 1 pel. Cav. en 2 sect. genietroepen.
Men beschikte nu over een voldoend sterke troepenmacht om
tot de tuchtiging van T. OEMA over te gaan, maar door de
zware regens moest de actie uitgesteld worden.
23 „ 23 Mei werd met de actie een aanvang gemaakt. Met 4 colonnes
gesteund door de marine werd de linie van T. OEMA aangevallen.
Het verloop van den veldtocht was als volgt:
24 „ Lam Pisang bezet.
25 „ Gevecht bij B' Seuboen.
26 „ Opruiming van de vijandelijke versterking nabij Lam Pisang;
daarna terugkeer in de geconcentreerde linie. Verliezen 30 (10)
gesn. en 173 (8) gew.
2ti ,. Tuchtiging van de IX Moekims en de III Moekims Daroj.
j u„i. In Juni werden talrijke tochten in het terrein buiten de
geconcentreerde linie gemaakt tegen de in verzet gekomen
hoofden en voor de opruiming der vijandelijke versterkingen
n.1. de IV Moekims Lam Kra' (9/10 Juni), V Moekims Mon

1896 42
Tasië* (16 Juni), Kroeëng Raba (22 Juni), Ladöng, Kroeëng
Kaié en XIII Moekims Toengkob (23 Juni), door de IX Moekims
naar Lam Soeöt en Seuneulob (26 Juni). Nauw contact met
den vijand werd echter slechts zelden verkregen.
Hiermede beschouwde de Regeeringscommissaris YETTER zijn
28 Juni. taak als afgeloopen en keerde hij 28 Juni 1896 naar Java terug.
Bij zijn vertrek liet hij een geheime instructie achter, welke
als de te volgen richting aangaf: het bezet houden van de
geconcentreerde linie, gepaard aan een offensief optreden daarbuiten
tot het verdrijven en onschadelijk maken van hoofden
en benden der verzetspartij.
Tot civiel en militair Gouverneur werd benoemd Generaal-
Majoor J. J. K. DE MOULIN. Na diens dood werd tot waarnemend
Gouverneur benoemd kolonel STEMFOORT.
39 „ Optreden met 3 colonnes (cdtn. VAN HEUTZ, SOETERS en
LACETJLLE) onder kolonel STEMFOORT. Aneu' Galong bij verrassing
genomen door Luit.-Kolonel VAN HEUTZ met het korps
maréchaussee (GRAAFLAND) en 1 peloton snelladers (RIJNEN).
Rabat en Sibrèh getuchtigd. Verliezen in de geheele actie 9
gesn. en 30 (4) gew.
Bij Aneu' Galong vallen 112 gesneuvelde Atjèhers (meest
Pidireezen) in onze handen. Verliezen: 6 gesn., 29 (4) gew.
Onder de gesneuvelde Atjèhers bevonden zich een 20-tal volgelingen
van den Pretendent Sultan; daardoor maakte dit gevecht
grooten indruk op de verzetspartij.
§ 13. Het bestuur van Gouverneur Stemfoort.
5 Juli. De nieuw benoemde Gouverneur J. J. K. DE MOULIX kwam
op Atjèh, doch bezweek reeds twee dagen later aan een zonnesteek.
Als wd. Gouverneur trad den
e u
ll Juli op de Kolonel J. W.
STEMFOORT.
Door het actieve optreden onzer troepen in de sagi's buiten
de linie was de veiligheid onzer hoofdvestiging verzekerd en de
rust in de onmiddellijke omgeving hersteld, maar dit was niet
voldoende om de tegenpartij tot onderwerping te brengen.
Na de 4-jarige Oema-periode (1898—1896) had men voor goed
gebroken met de vroegere politiek van verzoening en afwachting
en het in 1884 aangenomen stelsel van concentratie. Men ging
over tot een politiek van agressie, welke noodzakelijk bleek om
te beletten, dat de vijandelijke benden zich zouden vereenigen,
en tot het beschermen der goedgezinde bevolking, die vooral in

43 1896
29 juli
de oelèë-balangschappen XXV, IV en VI Moekims veel last
hadden van T. OEMA. Om hieraan een eind te maken werd in
Juli 1896 een troepenmacht gelegerd te Lho' Nga.
Tocht naar de XXII Moekims ter verdrijving der vijandelijke
elementen, waaronder de. Pretendent Sultan met aanhang; de
Pretendent Sultan vlucht.
9-13 Aug. Excursie van 3 bataljons vanuit Lho< Nga naar Leupoeëng
en Lhong ter verdrijving van T. OEMA C. S. T. OEMA neemt de
wijk naar BovenDaja.
De goedgezinde bevolking keerde naar haar kampongs terug.
23-27 „ Tocht met 4 bataljons Inf., het korps maréchaussee en hulptroepen
naar de XXII Moekims ter verdrijving der vijandelijke
elementen en voor het zoeken van aanraking met de hoofden
der bevolking. De troepen bereikten P n
Samagani (23 Aug.),
M' Indrapoeri'(24 Aug.),'01é Jeüëng (verblijfplaats van P. PÖLÈM)
en Ritiëng (26 Aug.). Resultaat: de onderwerping van eenige
hoofden, w. o. T. MOEDA BA' ET en bezetting van Samagani
September.
(centrum der Vlij Moekims).
In September werd een troepenmacht gelegerd in de XXVI
6—11 sept.
Moekims nabij Tjöt Mantjang van waaruit bovendien de V
Moekims Mön Tasiö' van de sagi der XXII Moekims kon worden
beheerscht; ook deze maatregel had veel succes.
Tocht naar Seulimeum en Reuëng-Reuëng (het uiterste punt
der Atjèh-vallei) met l 1
^ bataljon infanterie en hulpwapens ter
bestrijding van P. PÖLÉM en andere verzetshoofden. Resultaat:
verdrijving der vijandelijke benden; de Pretendent-Sultan was
naar Pidië uitgeweken.
In de van vijanden gezuiverde streken werd een geregeld
inlandsch bestuur gevestigd en de bevolking beschermd tegen
de verzetspartij, die door eindelooze patrouilles vanuit Koeta
Radja, Lho* Nga, Samagani (1) en Tjöt Mantjang steeds werd
achtervolgd. Ging de toestand in de XXII Moekims dus goed
vooruit, in de bovenstreken der XXII Moekims weerde de vijand
zich nog steeds. Seulimeum was daar het brandpunt van verzet,
van hieruit werd het gaande gehouden door leiders, w. o.
P. PÖLÉM, hoofd der XXII Moekims, de voornaamste was.
De in te voeren scheepvaartregeling zou consequent worden
2s oct.—
toegepast.
Tocht van een mobiele colonne ter sterkte van 2 bataljons
9 Nov. m e t hulpwapens n a ar de bovenstreken der XXII, Moekims.
(1) 1 Mei 1898 opgeheven in verband met den inmiddels verbeterden toestand.

1896—1897 44
Resultaat: verdrijving der vijandelijke benden, Djanthöë bereikt,
opruiming van 's vijands versterkingen,
o Nov. Indrapoeri wordt tot legerplaats van een mobiele colonne
ingericht en het centrum onzer operatiën verlegd van Samagani
naar Indrapoeri.
§ 14. Bestuur van den Gouverneur Van Vliet.
s „ Bestuursovergave door den Generaal-Majoor STEMFOORT aan
den tot Gouverneur benoemden Kolonel C. P. J. VAN VLIET.
De ongunstige weersgesteldheid in de periode Nov. '96—medio
Januari 1897 maakte het patrouilleeren dikwijls onmogelijk,
van welke omstandigheid de hoofden der tegenpartij profiteerden
om hun uiteengejaagde benden te hereenigen en het verzet
gaande te houden. Vooral onze aartsvijand P. PÖLÉM weerde
zich geducht, hij richtte eenige bentengs op, o. a. bij Glé Jeuëng
en liet Koeta Ba* Teuë bezetten,
is Jan. 1897. Bij G. B. d.d. 13 Jan. 1897 N°. 1 werd onder nadere Koninklijke
goedkeuring de sterkte van het korps maróchaussée opgevoerd
tot 5 officieren en 362 onderofficieren. Tevens werd
bepaald, dat het korps, behalve voor politiediensten (waarvoor
het oorspronkelijk binnen de geconcentreerde linie bestemd was
geweest), gebezigd zou worden tot het verrichten van handelingen
uit den kleinen oorlog,
ie Febr. De mobiele colonne te Indrapoeri, die tot 6 compagnieën
infanterie met hulpwapens werd uitgebreid, werd gesteld onder
bevel van den Luitenant-Kolonel J. B. VAN HEUTZ , die 's vijands
benden overal opzocht en verstrooide,
ï Jan.— Expeditie (6 comp. inf.) naar Lhöng om T. OEMA gevangen te
H Febr. n e m e r L Resultaat: T. OEMA neemt de wijk naar de Boven (B°)
Daja. • •
Toestand Was de toestand zoodanig verbeterd door het rustelooze
Maart. p atrouilleeren in het gebied buiten de geconcentreerde linie, dat
de hier gelegen bivaks in het geheel niet meer beschoten werden,
dat in de vlakte der XXV Moekims geen schot meer werd
gelost en dat het verzet van de zijde der bevolking geëindigd
scheen, ook in de XXII Moekims was de toestand na de legering
van de mobiele colonne-VAN HÈUTZ in Indrapoeri werkelijk
vooruitgegaan en werden de bivakpatrouilles en transporten
slechts sporadisch beschoten. Uit alles bleek, dat het verzet
in de vlakte gebroken was en dat de tegenpartij van daar verdreven
was naar de bergen. Hier betwistte het hoofd P. PÖLÉM

45 1897
6hs hot gezag hardnekkig. De colonne-VAN HEUTZ won geleidelijk
terrein. Zoodoende was te voorzien, dat P. PÖLÉM door het
voortrukken der colonne die Seulimeum voorloopig als einddoel had,
naar de VII Moekims Pidië zou worden verdreven. In het begin
van 1897 werd het plan geopperd en ook in beginsel doorgevoerd,
om een gewapend optreden in Pidië (noodig geworden door den
voor ons slechten toestand om Sigli) dienstbaar te maken aan
een zuivering aldaar. Tevens zou dan een excursie naar de
VII Moekims ondernomen worden. Men wilde de beide tochten
in elkaar doen overgaan, maar daar Seulimeum nog niet bezet
was, werd van het laatste gedeelte voorloopig afgezien en alleen
besloten tot een zuivering van het terrein om Sigli.
Voor een blijvende beheersching van het veroverde gebied
bleek-steeds opnieuw een agressief optreden in de 3 sagi's van
Groot-Atjèh noodig te zijn met als eerste doel het opsporen en
onschadelijk maken van de ons vijandig gezinde hoofden en
benden, alleen mogelijk door eindeloos patrouilleeren. Was na
den afval van T. OEMA voor goed het stelsel van agressie aaniiet
stelsel vaard, eerst in 1897 kwam de Indische Regeering tot het stelsel
van actieve v a n actieve beheersching van de 3 sagi's van Groot-Atjèh
lietieersching a a
van de s sagi's gecombineerd met een scheepvaartregeling aan de kust. De
An'rh gècorn- actieve beheersching zou moeten worden verkregen door de actie
bineerd met y a n mobiele colonnes, welke vanuit haar bivaks in het omvaai-tregeiingliggende
gebied zouden ageeren en waarbij de geconcentreerde
aan de kust. i mj e aj g steunpunt zou dienen. Door den aanleg van stoomtrambanen
hoopte men de communicatie tusschen de bivaks
en de geconcentreerde linie te verzekeren. Dit onderdeel van
het programma werd echter slechts gedeeltelijk uitgevoerd;
men bepaalde zich tot het aanleggen van een stoomtramweg
door de XXII Moekims.
Het in 1897 door de Ind. Regeering aangenomen en door het
Opperbestuur goedgekeurde stelsel werd van den beginne af aan
consequent toegepast. De drie mobiele colonnes drongen steeds
dieper in de XXII Moekims door, overal den vijand opzoekende,
die nog steeds tegenstand bleef bieden en ons waar mogelijk
afbreuk deed.
Excursie naar Leupoeëng. Resultaat: T. OEMA'S benden weken
uit het Leupoeëngsche.
ïr Mei. Oprichting van een post aan de Kroeëng Rajabaai. Doel: het
beletten van den peperuitvoer, het beheerschen van den toegangsweg
naar Lam Teuba, het verzwakken van den invloed van
den vijandig gezinden T. T.TOET TOENGKOB, oelèëbalang der
XIII Moekims Toengkob.

iS97—1898 itf
iü Mol. Gevecht bij Glé Jeuöpg. 4 comp. Int', met hülpwapenS vermeesteren
drie bentengs, opgericht hoofdzakelijk onder leiding
van P. PÖLÉM ten koste van de volgende verliezen: gesneuveld
19 (1), gewond 55 (-1), waarvan nog stierven S (1).
29 „ Een colonne van Koeta Radja geraakt in Leupoeëng in vuurgevecht
met den vijand, verdrijft hem wel uit zijn stelling maar
niet uit Leupoeëng.
3-2? juni. Excursie van 1 bataljon naar Leupoeëng teneinde aldaar
verbetering in den toestand te brengen en het bestuur te regelen.
Leupoeëng werd ingericht tot bivakplaats en bezet door 2 comp.
Deze vestiging had tengevolge, dat veel volk terugkeerde naaide
IV en VI Moekims, alwaar men toen de bevolkingsregistratie
aanving.
o Juii. Glè Jeuëng (1) blijvend bezet door onze troepen, daar de
vijand er zich steeds opnieuw nestelde.
Toestand. Onze succesvolle actie had tengevolge, dat de goedgezinde
bevolking geleidelijk naar de door onze troepen beheerschte
gampongs terugkeerde en dat de vijandelijke benden zich terugtrokken
in de bovenstreken der XXII Moekims, voornamelijk
naar Reuëng-Reuëng.
24 3i Aug. Tochten van 2 colonnes naar de vlakte van Lam Teuba vanuit
Tjöt Mantjang. Resultaat: de hoofden melden zich.
Medio sopt. T. OEMA valt uit Lhong het dal van Lam Tëh binnen, waar
hij zich langen tijd hardnekkig handhaaft.
7-20 sopt. Verliesrijke gevechten met T. OEMA'S benden in de vlakte
van Lam Téh, de IV en VI Moekims. Resultaat: T. OEMA
trekt zich steeds dieper in het dal van L. Téh terug en wordt
tenslotte daaruit verdreven,
october. T. OEMA'S benden hielden zich geruimen tijd op in Lhong,
25 october.
daarna weken zij uit naar Daja.
Seulimeum (2) zonder tegenstand bezet en bestemd tot tijdelijk
bivak voor li/ 2 bataljon met hulpwapens.
November. Oprichting van een blokhuis op Tjöt Raliëng teneinde beschietingen
van Seulimeum tegen te gaan. Talrijke hoofden van
s Januari
minderen rang uit het nieuw beheerschte gebied komen zich
melden.
Onderhoorigheden.
Naar aanleiding van het uitwijken van T. OEMA naar de Boveni
m
- Lam Beusöö besluit do Gouverneur tot sluiting van de havens
(1) 9 Sept. '98 opgeheven in verband met den inmiddels verbeterden toestand.
(2) Baanvak Glé Kambing-Selimeum werd 1 Nov. '98 voor het algemeen
yerkeer geopend.

i< 1898—rS99
tusschen Djinanpangari en Ké Raba, waarbij ook vischvangst
verboden wordt.
Mei. De Pretendent-Sultan zoekt verschillende malen contact met
het bestuur, bericht aan het bestuur te Sigli, dat hij aan de
oelèëbalangs der Pidiö-streek de vraag heeft gesteld of ze zouden
berusten in zijn onderwerping en zoo niet, of hij op hun hulp
kon rekenen in den strijd tegen het Gouvernement. Antwoord
zou geluid hebben: berusten.
Gouverneur bepaalt, dat als de Pretendent-Sultan zich wil
melden, zulks te K. Radja moet geschieden om er de conditiën
te hooren.
Juni. De Pretendent-Sultan zoekt wederom talrijke malen contact
met het Bestuur.
s Jmii. Het Eng. S.S. „Pegu" bij Diamantpunt afgeloopen, passagiers
en equipage vermoord.
5-17 Aug. Expeditie onder Luit.-Kol. J. B. van Heutz naar Sigli. Doel:
zuivering der onmiddellijke omgeving onzer vestiging aldaar:
Peukan Baro-Peukan S'öt, beiden brandpunten van onveiligheid
en zeerooverij.
Eerste helft
Voornaamste feiten: 6 Juni. Colonne onder VAN HEUTZ neemt
de stelling Peukan Baro-Peukan Söt. Vijandelijke verliezen:
110 dooden. Daarna excursie voor machtsvertoon. Voornaamste
hoofden melden zich, de oelama's ruimen het veld. 17 Aug.
keert de Gouverneur naar K. Radja terug met een deel van de
exped. troepen, de rest blijft bezet houden K. Tg. Panté Radja
en T. Oedj. Lantjoeng.
T e
Garot ontvangt de Pretendent-Sultan P. PÖLÉM , T. ALI
November. BA< ÉT en T. GEUDONG van de IX Moekims. Aldaar bevonden
Begin Jan.
zich reeds T. B. TJOEMBOH , T. B. SAMA INDRA , T. LAMPOÏH OÊ ,
O K
HABIB HOESIN, T TJÖT PLIEËNG. Doel conferentie: organisatie
van verzet ingeval het tot een expeditie in Pidie mocht komen.
Men besluit om T. OEMA uit te noodigen naar Pidië te komen
en zich bij hen aan te sluiten om beter op te kunnen treden
tegen de oelèëbalangs der kustlandschappen. De hoofden van
Pidië, bevreesd, vragen den controleur te Sigli steun.
Begin Januari trekt T. OEMA, gehoor gevende aan de roep-
1899. stom om hulp van den Pretendent Sultan, met bijna zijn geheele
macht van Daja naar Pidië om zich daar met den Pretendent-Sultan
en P. PÖLÉM te vcreenigen, hij komt einde Januari te Djanthöë
en in Februari in de VII Moekims Pidië aan, waar hij met P.
PÖLÉM versterkingen opwerpt en het verzet organiseert.
N a a
20-ss Jan. r aanleiding van de berichten omtrent de aankomst van
T. OEMA'S strijdmacht rukte uit Seulimeum een colonne naar

1899 48
Djanthöe, T. OEMA'S achterhoede werd ten koste van Zeef
geringe verliezen aan onze zijde verdreven. Hij zelf was inmiddels
met zijn hoofdmacht naar Pantja doorgemarcheerd,
waarheen dc colonne hem den 21 en
Januari volgde. Hier bleek
de bevolking grootendeels gevlucht. T. OEMA, de Pretendent-
Sultan en P. PÖLÉM hadden zich naar Pidië begeven. T. OEMA
ging daarna naar Padang Tidji waar hij geruimen tijd bleef.
Februari. Expeditie naar Da/a, onder majoor Ohmtan. Doel: verdrijving
van de djahats, vernieling van de eigendommen van
ham Beusöë.
2 1 Een deel der colonne gaat over de Tjöt Empèö naar Koeta
Radja terug. Daja wordt blijvend bezet (Lam Nö) om:
1 Maart.
a. T. OEMA te beletten zich hier te nestelen en
ö. de streek Leupoeëng, Lhong en Daja te beschermen.
Lam Nö ingericht tot bivak.
Groot-Atjèh.
Algemeene toestand run Juli i

49 1898
den eed van trouw aan den Pretendent-Sultan voor den prang
sabi. (Slechts enkele hoofden weigerden bij den Pretendent-
Sultan te komen).
§ 15. Het bestuur van Gouverneur Van Heutsz.
Mei is98. Kolonel J. B. VAN HEUTSZ, reeds in Maart belast met de
waarneming, trad nu op als civiel en militair Gouverneur ter
vervanging van Generaal-Majoor VAN VLIET. Hij werd belast
met het opperbevel van de Pidië expeditie.
Ondanks ons succesvol optreden na 1896 was het ons nog
niet gelukt den bestaanden twijfel omtrent de stabiliteit onzer
politieke gedragslijn weg te nemen. Al was het stelsel van
agressie sedert 1896 consequent toegepast, toch waren onze
tegenstanders in die enkele jaren nog niet overtuigd van onzen
vasten wil om dit krachtig régime te houden. Het steeds veranderen
van bestuursinzichten bij bestuurswisseling had den
Atjèher geleerd betere tijden af te wachten en vandaar ook,
dat de verzetsleiders den moed er bij hun volgelingen inhielden
door te wijzen op de weinige standvastigheid onzer politieke
gedragslijn.
De oelèëbalang der XIII Moekims TOENGKOB onderwierp zich
aan ons gezag, wat van zeer gunstigen invloed was op den
toestand in de XXVI Moekims.
Door het blijvend bezetten van Seulimeum werd het reeds in
begin 1897 aangenomen plan om een tocht naar de VII Moekims
Pidië te maken, opnieuw ter sprake gebracht. Toen men in
Januari 1S9S hiertoe overging, was de inmiddels buitengewoon
tot kolonel bevorderde VAN HEUTSZ te Batavia opgetreden als
Chef van den Generalen Staf, aan wiens krachtig betoog het
te danken was, dat eindelijk tot de Pidië-expeditie besloten
werd. Daar PANGLIMA PÖLÉM zich ook na de bezetting van
Seulimeum niet onderwierp, maar uitweek naar de VII Moekims
Pidië en de geheele Pidiëstreek sedert het begin van den Atjèhoorlogde
haard van het verzet was geweest, het gebied, waaide
uitgewekenen uit Groot-Atjöh een toevlucht hadden gezocht
om zich te herstellen en steun te zoeken bij de Pidireezen en
waar zich do talrijke godsdienstige scholen bevonden, van welke
de invloedrijke oelama's afkomstig waren, die door prediking
van den heiligen oorlog den kaflrhaat gaande hielden, moest,
wilde men aan het verzet in Groot-Atjèh voor goed een einde
4

1898 50
maken, volgens VAN HEUTSZ (1) in de Pidië-streek krachtig worden
opgetreden.
Men besloot voor de operatiën in de Pidië-streek twee colonnes
samen te trekken; de voornaamste colonne was de z.g. Pidiëcolonne
te Sigli, samengesteld uit troepenafdeelingen gedeeltelijk
op Java en gedeeltelijk in Groot-Atjèh gelegerd, en een kleinere
colonne te Seulimeum, de z.g. Seulimeurn-colonne uitsluitend uit
de Atjèh-bezetting getrokken.
ï Juni i898-_ Pidië-expeditie. (2)
half septom- Krijgskundig doel (omschreven in het Geheim Gouvernementsber
1898. ^ & M a a r t 1 8 g g ^ N„_ ^.
a. zich van Sigli te begeven naar de tot de sagi der XXI [
Moekims behoorende VII Moekims Pidië en op den weg derwaarts
het verzet te breken van den vijand, die zich tegenover
de troepenmacht mocht stellen, waartoe het noodig zou kunnen
zijn om eerst de vijandelijke moekims en gampongs op de flank
van de operatielijn Sigli—VII Moekims tot rede te brengen;
b. daarna aan te tasten en te verslaan het hoofd van de
sagi der XXII Moekims, PANGLIMA PÖLÉM, en de in de VII
Moekims Pidië verzamelde vijandelijke hoofden en benden en
verder het genoemde sagihoofd rusteloos te vervolgen totdat
zijn onderwerping zou verkregen zijn;
c. alle verzet in de Pederatiën XII en VI der z.g. Pidiëstreek
te breken en alle hoofden en de bevolking in die streek te
dwingen tot erkenning en eerbiediging van het Nederlandsche
gezag.
Opperbevelhebber: Kolonel der Inf. VAN HEUTSZ.
Adviseur-honorair voor Inlandsche zaken: Dr. C. SNOUCK
HURGBONJE.
Tweede bevelhebber: Luit.-Kolonel der Inf. WILLEMS.
Adjudant van den Opperbevelhebber: le Luit. der Inf. SPRUYT.
Chef Staf: Luit.-Kolonel van den Generalen Staf KOSTER.
Zeemacht: Marine-landingsdivisie, waarbij ambulant 8 officieren
en 180 geweerdragenden.
Landmacht: Infanterie 4 bataljons a 4 c le8n
(Inf. II, III,
XIV en II Hes. Bat.) (3).
Marechaussee: le divisie (12 brigades).
(1) Zie J. B. VAN HEUTSZ, Onderwerping van Atjeh.
(2) Zie J. L. KOSTER, De Krijgsverrichtingen in Pidië (Pedir) van 1 Juni tot
half Sept 1898, Krijgswetenschap 1900—1901, blz. 202 e.v. en
J. C. PABST, Oost-Indische Krijgsgeschiedenis, dl. VII (Overzicht over do Krijgsverrichtingen
in de Pidiëstreek in 1897 en 1898).
(3) Uit het He Res. bataljon is het tegenwoordige Inf. XX voortgekomen.

U 1898
Artillerie: reserve-bergbatterij (6 stukken).
Cavalerie: 3
/ 4 escadron (8 off. en 99 troepenpaarden).
Voorts personeel van de Genietroepen, Intendance, Geneesk.
Dienst (5 ambulances), Alg. Trein (1).
Sterkte der Pidiëcolonne was ± 6000 hoofden (125 officieren,
2100 Europeanen en Amb., 1200 Inl., 200 officiersbedienden,
2400 dwangarbeiders), + 200 off.- en troepenpaarden en muildieren.
Van deze troepen waren 2 bataljons (II en II Res.),
een gedeelte der Cav. en de bergbatterij afkomstig van Java.
Samenstelling der Seulimeum-colonne.
Bevelhebber: Majoor der Inf. STOUTJESDIJK.
Chef Staf: Kap. van den Gen. Staf VAN DAALEN.
Infanterie: 1 bataljon (Inf. XII a 5 c^n waarbij ingedeeld
1 comp. der Kol. Res.).
Artillerie: 1 sectie bergartillerie.
Cavalerie: 1/2 eskadron (64 paarden).
Genietroepen: 1 detachement van 1 off. en 19 onderoff. en
minderen.
Voorts personeel van den Algemeenen Trein, van de Militaire
Administratie en van den Geneeskundigen Dienst (2 ambulances).
Sterkte der Seulimeum-colonne: ± 1950 hoofden (85 off., 450
Eur. en Amb., 500 Inl. minderen, 50 off. bedienden, 400
dwangarbeiders, 500 chineesche dragers), + 100 off.- en troepenpaarden
en muildieren, 80 draagpaarden.
De Seulimeum colonne had tot taak:
le. het uitwijken van den vijand uit Pidië (ook uit de VII
Moekims Pidië) naar de vallei van Groot-Atjèh te beletten; desnoods
konden daartoe voorwaarts gelegen punten worden bezet;
2e. gelukte het niettemin aan sterke benden des vijands om
in Groot-Atjèh door te dringen, dan moesten deze in alle
richtingen worden opgezocht en verslagen.
Tegen kleine, afzonderlijk in Groot-Atjèh optredende vijandelijke
benden zouden de daar aanwezige troepen, niet de Seulimeumcolonne,
optreden. Omgekeerd zouden de in de XXII Moekims
aanwezige troepen zoo noodig met de Seulimeum-colonne meewerken
tot het uitvoeren der haar gestelde opdracht. Bovendien
was met het oog op een goede samenwerking uit veiligheidsoverwegingen
bepaald, dat de Seulimeum-colonne niet dan op
last van den Opperbevelhebber tot de Pidiëstreek of de VII
Moekims zou doordringen en na ontvangst van een dergelijk
bevel zou oprukken naar Pidië om zich aldaar met de Pidië-
(1) Aangegeven in Krijgswetenschap 19G0-'01 blz. 223 en 224.

1898 52
colonne te vereenigen en verder met deze samen te werken.
Echter was den commandant der Seulimeum-colonne toegestaan,
zoo een oprukken naar Pidië n. z. m. niet raadzaam was in
verband met 's vijands optreden in Groot-Atjèh, aldaar te blijven
onder kennisgave aan den Opperbevelhebber.
De geruchten, omtrent onze a. s. actie in Pidië hadden tengevolge,
dat de tegenpartij zich nauwer aaneensloot. Het gezag
van den Pretendent-Sultan werd meer algemeen erkend; de
aankomst van T. OEMA'S strijdmacht verhoogde de kracht en
het moreel der Atjèhers, vooral toen de nog weifelende oelèëbalangs
zich bij hen aansloten. Op de bijeenkomst te Garot
legden de meeste hoofden onder bedreiging der verzetspartij
den eed van trouw aan den Pretendent-Sultan af en verbonden
zij zich tot deelname aan den heiligen oorlog.
Op dit tijdstip konden als hoofden van het verzet worden
aangemerkt:
in de VII Moekims: PANGLIMA PÖLÉM en TOEANKOE MOEHAMAT
van Koeala Batèë,
in de Pidiëstreek: de Pretendent-Sultan met aanhang, t.w.
de hoofden van Sama-Indra, Tjoembos Keumala en Arèë,
Toengkob en Garot, T. BENTARA PEUKAN MEUREUDOE en de
. geestelijke bendehoofden T GK
DI GAJO, T UK
DI TJÖT PLIEËNG,
HABIB HOESIN , e. a.,
van de uit Groot-Atjèh uitgewekenen: T. BRAHIM MÖN TASIË',
T. DJOHAN LAM PASÈH, T. ALI BA*ÉT en T. TJOET TOENGKOB.
De in Maart en April binnenkomende berichten wezen op een
verhoogde actie van den vijand, waarom besloten werd de
krijgsverrichtingen tegen Pidië instede van op 1 Juli, zooals
aanvankelijk het plan was, reeds op 1 Juni te doen aanvangen.
Bij het uitbreken der vijandelijkheden in Pidië was omtrent
den vijand het volgende bekend:
a. T. OEMA en een paar andere hoofden hadden zich met
hun benden in Garot en Arèë versterkt;
3 Mei.
b. de Pretendent-Sultan had zich te Langga en
c. P. PÖLÉM met aanhang te Padang Tidji genesteld.
Voornaamste feiten:
Vertrek van Kolonel VAN HEUTSZ uit Batavia.
s-9 „ Aankomst van VAN HEUTSZ te Sigli.
10 „ Bevel tot concentratie der expeditionnaire troepenmacht.
n „ Als politieke inleiding tot de expeditie werden aan de gezagvoerende
hoofden in de Pidiëstreek brieven gezonden, welke een
uiteenzetting betreffende de expeditie bevatten en voorts een
uitnoodiging tot een bijeenkomst te Sigli op den 26 en
Mei.

58 1898
i Juni. Het broeinest van verzet Garot zonder noemenswaardige
3 „
moeite of verliezen onzerzijds vermeesterd en daardoor het
gevechtsdoel van den le" dag bereikt door een colonne sterk
8 bataljons inf., mar., de geheele cav. en bergart. Vijand verliet
Koeta Meuntröë Garot, onttrok zich aan een beslissing en vluchtte
naar het Zuiden. Onze verliezen bedroegen: gesn. 3, gew. 15.
De Opperbevelhebber geeft den commandant der Seulimeum-
e n
colonne last den é Juni naar de VII Moekims op te rukken.
Koeta Meuntröë Garot van tijdelijke bezetting voorzien.
4 b Grong-Grong, tot 7 Juni van tijdelijke bezetting voorzien,
doet dienst als etappe.
5 Padang Tidji bereikt door de Pidië-colonne.
9 _ Vereeniging der Seulimeum colonne met de overige troepen
te Padang Tidji.
12 n Geageerd met 2 colonnes, de eene onder VAN HEUTSZ, de
andere onder WILLEMS. De eerste vermeestert de vijandelijke
positie Poelö Tjitjèm—Koeta Poetoïh, verdedigd door eenige
geestelijke hoofden, van wie T GK
DI GAJO en T« K
13 „
DI TJÖT PLIEËNG
de voornaamste waren, ten koste van 5 gesn. en 10 (2) gew.
Verliezen vijand: 78 dooden.
De colonne VAN HEUTSZ neemt de Glé Siblah ten koste van
1 licht-gewonde.
14 n Het belangrijke en heilige Keumala, broeinest van godsdienstig
fanatisme, bezet.
17 „ De colonne VAN HEUTSZ bereikt ongestoord Padang Tidji.
20-22 „ Terugkeer der Seulimeum-colonne wier medewerking voor de
verdere operatiön in de Pidiëstreek niet langer noodig wordt
geacht.
27 Juni- Kolonel VAN HEUTSZ rukt met 2 bataljons inf., mar., 1
j. 2 esk.,
5Juh. T sec^ie Bergart' 6
en 1 sect.e genietroepen tegen de benden van
T. OEMA en het hoofd van Gloempang Pajong op, die zich ge­
28 Juni.
nesteld hadden te Oenöë, Gloempang Pajong en Teupin Raja.
Gloempang Minjeu* bezet.
23,20 en 30 De vijandelijke versterkingen in Gloempang Pajong, Teupin
J u n i
- Raja en Oenöë na vrij ernstigen tegenstand bezet. Verliezen:
gesn. 3 (1) en gew. 8. Verliezen vijand: 50 dooden.
6 Juli 22 Mi-Expeditie.
oct. '98. D e uitbreiding van het verzet in Idi, de z.g. Tapa.'-beweging,
die zich medio 1898 op de Oostkust openbaarde, dwingt tot het
derwaarts zenden eener expeditie (1 bat. inf., mar. en de marinelandingsdivisie)
onder commando van Kol. VAN HEUTSZ, die van
b' tot 24 Juli in het Idische ageert.

1898 54
, Voornaamste feiten:
11 Juli. Vijand uit zijn stellingen in het heuvelterrein bij Idi en te
Seuneubo* Atjèh verdreven. Eigen verliezen 3 gesn. en 20 gew.
Vijand verliezen: 80 gesn.
12 „ Expeditie colonne rukt op tot Keudé Peureuhv, geen verzet.
15-iii „ TEUNGKOE TAPA' c.s. verlaat zijn versterkingen Tapian Batoe
en vlucht naar de Westkust, waardoor de rust in Idi hersteld
wordt.
is-21 „ Excursie van Idi naar Simpang Oelim, hoofden melden zich.
Het verrassend krachtig optreden van VAN HEUTSZ had tengevolge,
dat een einde werd gemaakt aan het verzet en dat de
geheele aanhang van TEUNGKOE TAPA* verliep.
Aan de gezamenlijke staatjes ter Oostkust werd f 150.000
boete opgelegd.
N
25 „ Op een groote conferentie van hoofden, toeankoes en oelama's
te Keudé Maloe wordt besloten, dat T. OEMA hoofdleider zal zijn
en dat het volk, dat niet mee wil vechten, in de oorlogskosten
moet bijdragen.
30J n~
1 ) 6 d
° 0 1
'
d e m a r e c h a u s s é e
gedane poging tot oplichting van
' T. BRAHIM PALEUËH, hoewel mislukt, maakt grooten indruk
op de tegenpartij.
2 Augustus. Tjöt Moerong, gelegen in den rug des vijands en nabij den
terugtochtsweg van T. OEMA en bekend als wijkplaats der voornaamste
leiders, wordt bestemd als punt van tijdelijke vestiging
van een mobiele colonne (2 bat., mar., l/ ? esk., 2 sectièn bergart.,
1 sectie genietr. met bijbehoorende diensten). Ten behoeve van
deze colonne werd op de Glé Gapoej een etappepost ingericht
en bezet.
3 „ Vanaf dit tijdstip werd de vijand vanuit 5 verschillende punten
(Sigli, Garot, Lho* Igeuëh, Grong-Grong, Glé Gapoej) rusteloos
nagejaagd door verschillende colonnes.
Nacht7/8Aug. jj e colonne Lho' Igeuëh overvalt T. OEMA'S bende in K. Ram-
n-17.Aug.
bajan, waarbij 25 gesn. in onze handen vallen.
ie tocht naar Tangsé door de colonne WILLEMS vanuit Lho*
Igeuëh. Sterkte: 5 comp. inf. en 1
I2 sectie genie. Gevolgde
weg: Lho* Igeuëh — Keumala Dalam — Beungga — kloof van
Beniët. Kloof zwaar versperd en bezet door 200 Atjèhers, voorhoede
van T. OEMA. Tangsé wordt niet bereikt.
Om den slechten indruk van dezen mislukten tocht weg te
nemen, besloot de opperbevelhebber dien zoo spoedig mogelijk
te hervatten en wel in 2 colonnes.

55 1898—1899
21-28 Aug. 2e tocht naar Tangsé door:
a. colonne VAN HEUTSZ. Sterkte 1 bat. inf., 1 div. mar., 1
j2 sectie genie en 2 ambulances. Gevolgde weg: Sigli — Keumala
Dalam — kloof van Beniët (omtrekking door het gebergte, frontaanval
op de zwaar versterkte en bezette stelling bij de kloof
onmogelijk) — Kr. Dodo — Tangsó en door de kloof terug.
Meuseugit 25 Aug. bereikt.
Poelö
b. colonne WILLEMS. Sterkte 5 comp. inf., ± 1
j2 sectie genie.
Gevolgde weg: Lho* Igeuëh — Glé Seutoej — Glé Salab — kloof
van Beniët. Tangsé wordt andermaal niet door deze colonne
bereikt.
T. OEMA, die den 24 en
Aug. de kloof van Beniët bezet houdt,
vlucht naar de Westkust (Lageuën), spoedig gevolgd door T. BÉN
PEUKAN en diens bende. Deze vlucht is in de Atjèhsche geschiedenis
bekend onder den naam van „Oema's doodentocht". Hij
nestelt zich in Wöjla en Teunöm. Zijn vlucht was oorzaak
van groote verdeeldheid bij de verzetspartij. Ook had T. OEMA
de „tjap sembilan" en andere preciosa toebehoorende aan den
Pretendent-Sultan meegenomen. De in de Tangsé-vallei overvallen
wachtposten behoorden tot zijn achterhoede. Onze succesvolle
actie oefende een zeer heilzamen invloed uit op den
algemeenen toestand in de Pidiëstreek. Het aantal hoofden, dat
in onderwerping kwam, nam dagelijks toe en de bevolking
Nacht 5/6
keerde naar haar gampongs terug.
De marechaussée omsingelt te Beureunoen meerdere verzets-
September. j e i (j e r s w_ 0 < rj._ B - GLOEMPANG PAJONG, T. BENTABA KEUMANGAN
en de zeer invloedrijke PÖTJOET DI RAMBONG, weduwe van den
vorigen oelèëbalang van Keumangan, die het verzet in dat
landschap onderhielden. Dit succes had beslissende gevolgen
voor de onderwerping van oostelijk Pidië.
Groot-Atjèh.
ï November. De vrijwillige terugkeer van een lid van het Pölémgeslacht
T. TJOET ALI BASJA naar zijn vroegere woonplaats, Glé Jeuëng,
werkte zeer gunstig. Het voortdurend patrouilleeren uit tijdelijk
bij de bergen betrokken bivaks en door de bezettingen van
Indrapoeri en Seulimeum maakte het den benden moeilijk zich
staande te houden.
Eind Nov.- Talrijke colonnes uit Groot-Atjèh en Pidië doorkruisen de
begin '9Ü o m st r eken in alle richtingen, zonder ergens vijandelijkheden te
ontmoeten. P. PÖLÉM houdt zich schuil in de Pidië-streek. De
coalitie met T. OEMA houdt niet lang stand (twisten over het
aantal hem door T. OEMA af te stane geweren, onwil van

1898—1899 56
P. PÖLÉM om zijn zuster aan T. OEMA uit te huwelijken enz.).
In de laatste helft van '98 is P. PÖLÉM meest zwervende buiten
zijn gebied, zelfs in de bovenstreken van Samalanga, vooral na
de bezetting van de VII Moekims Pidië door onze troepen.
P. P. hoopt op vervanging van het flinke régime door een
slapper dito.
s December. T. TJOET TOENGKOB onderwerpt zich, wat van zeer gunstigen
invloed is op den toestand in Groot-Atjèh.
27 sept- Peusangan expeditie onder G ener aal-Majoor Van Heutsz. (2 batal-
2ooct. j 0 n s i n f j 1 div_ m a r ; ) x b a t t e r i j a r t j c a y_ e n marine-landingsdivisie).
Doel: het oplevend verzet te onderdrukken.
Bericht omtrent concentratie vijandelijke benden in Peusangan
(o. m. de Pretendent-Sultan en de voornaamste vijandige hoofden
van Groot-Atjèh).
27 sept. Aanvang der operatiën. 15 October wordt opgerukt van
Geudong naar Keureutöë; de exp. colonne ontmoet weinig verzet.
Verliezen vijand: 80 dooden, w. o. T. T-JIJ RADJA ITAM. • De
weerspannige staatjes worden zwaar beboet.
25/29 oct Terugkeer der expeditietroepen naar Java, Sigli en Koeta
Radja.
i2Sept.i898- Excursie naar de Westkust (Bigaïh) van de z. g. „Daja colonne"
as Aprii 1899. onder Luit.-Kolonel Van der Dussen. Doel: opsporing T. OEMA ,
die in Lageuën gesignaleerd was.
ï Juni '99. Tapa* Toean van militaire bezetting (cdt. H. COLIJN) voorzien.
Half juii- Keureutöë wordt door onze troepen afgepatrouilleerd.
half Sept.
7 Juni—11 Pasè-expeditie onder Generaal-Majoor Van Heutsz.
september. Aanleiding: het uitwijken van talrijke hoofden naar de Pasè-
L I K
streek en bedreiging met een inval door T TAPA', die in Mei
7 Juni.
1S99 weer ten tooneele verscheen in Pasè, vergezeld van eenige
honderden Gajo's.
Concentratie van alle troepen in Keudé Meureudoe.
9 „ Opmarsen via Baba DjoerangNanggröë naar Keudé Samalanga.
12 „ T. TJI' SAMALANGA en zijn broer T. TJU
reeds 14/6 vlucht, melden zich.
PEUSANGAN, die echter
2~ „ -Naar Lho* Seumawè, van waar wordt opgerukt ter verdrijving
van T CFK
TAPA*, die zich ophoudt in de heuvels bij Aloeë Awé.
2* „ Vermeestering van de versterkingen in Lho* Trieëng (in Blang
Mangat). Verliezen: vijand 47 gesn., wij 1 gesn. en 12 (1) gew.
5 September Alle voorname adathoofden der geheele Pasè-streek m. u. v.
1 4
»
T. TJI* GEUDONG, melden zich.
Gedeelten der expedit. troepenmacht keeren van Lhc Seumawè
over zee naar Oelèë Lheuë terug.

57 1899
Te Lhc Seumawè blijft achter een colonne ter patrouilleering
in de streek tusschen de Krg. Pasé en de Krg. Peusangan.
10-11 Febr. T. Oema op weg om Meulaboh aan te vallen en te verbranden,
189y
- valt bij Oedjong Kala (even benoorden Meulaboh) in een hinderlaag
onder Lt. Verburgh, en sneuvelt,
u Maart. De. sterkte van het Korps Marechaussée gebracht op 5 divisiën,
waarvan een gedeelte met de garnizoenstroepen belast wordt
met het handhaven van orde en rust in Groot-Atjèh; de veld
bataljons zijn steeds in vereeniging met het overig deel der
marechaussée werkzaam tot pacificatie van de landschappen op
de Oost-, Noord- en Westkust, of worden daartoe beschikbaar
gehouden.
In Groot-Atjèh kan de oorlog als geëindigd worden beschouwd.
Onderhoo rig heden.
iiaart—April. 3e tocht naar Tangsé door twee colonnes.
a. 9—26 Maart: colonne Van Loenen (3 comp. Inf. III),
gevolgde weg Seulimeum — Djanthèë — Seumileuë — Tangsé.
b. 11 Maart—April: colonne Van der Wedden (4 brig. mar.,
3 comp. inf., i/ 2 sectie genie). Gevolgde weg: Sigli — Beungga —
kloof van Beniët — Tangsé.
19 Mei. Koeta Sawang (in Ndjong) wordt stormenderhand genomen
door een compagnie infanterie (Kapt. DE VLAMING) en wordt aan
onze vijanden een gevoelig verlies toegebracht, waarna zij in
verschillende richtingen uiteengaan. T. MOEHAMAT DAWW vluchtte
echter tijdig.
Het handhaven van ons gezag en het herstellen van de rust
in de Pidiëvallei en VII Moekims kan aan het in Padang Tidji
gelegen 14e bataljon worden overgelaten. De commandant dezer
troepen (Majoor ENGELBERT VAN BEVERVOORDE) krijgt de
beschikking over 1 peloton cav.
Nov. 1899. Naar aanleiding van berichten omtrent het uitwijken naar
het Oosten van den Pretendent-Sultan, P. PÖLÉM en T, B. PEUKAN
voor de mobiele colonne Meureudoe en het verblijf dier verzetsleiders
in Tjot Pi (verblijfplaats van T. TJI» PEUSANGAN) rukt
eene colonne onder luit.-kolonel VAN DER WEDDEN van Sigli
door B° Meureudoe en B° Samalanga naar Peusangan en verdrijft
den vijand van de Tjöt Kala. De heuvelstelling van Tjöt Pi
(a cheval van de Peusangan rivier), bezet door talrijke goed
gewapende benden van den Pretendent-Sultan en P. PÖLÉM, wordt
vermeesterd na zwaar verzet. P. PÖLÉM en Pretendent-Sultan
vluchten in de richting van de Gajo. Verliezen: vijand 34 dooden,
onzerzijds 3 gesn. en 8 (1) gew.

1899—1901 58
21 November. De heuvelstelling op de Glé Riséh, de Glé Sabi en omliggende
heuvels, verdedigd door T. DI BLANG DALAM, na zwaar verzet
vermeesterd.
Verliezen vijand: 35 gesn. en een groot aantal verdronken
in de Peusangan-rivier.
Na deze. gevoelige klappen stuiven de verzetsleiders uit elkaar
en gaat ieder zijns weegs: de P.-Sultan naar B" Keureutöë,
T. TJI' PEUSANGAN naar B" Peusangan en P. PÖLÉM naar het
gebergte ten zuiden van de Pidië-vallei.
Begin 1900. De invloedrijkste hoofden, oelama's en teungkoe's op dit
G K
tijdstip waren: de Pret.-Sultan, P. PÖLÉM, T
DI BARAT in de Pasè-streek; T GK
G K
KEUTAPANG, T
G K
DI REUBÈË, T
G K
TJÖT PLIEËNG, T
O K
DI MATA IË en T
DI ALOEË
G K
DI LAM GOET (Pidië), T
G K
BEUREU-'ÉH, T DI KROEËNG TJÖT (Seunagan), T. BÉN PEUKAN
(Meureudoe), T. BÉN BLANG PIDIË (W. Kust) en de Tirö-Teungkoe's:
T GK
TJI'MAJÉT, T DI BOEKÉT.
Juli 1900. Gevecht bij Glé Poenteng. Verliezen vijand: 11 gesn.
Gevecht bij Hot. Verliezen vijand: 9 gesn. Wij: 1 gesn. en
1 gew. Beide gevechten tegen benden onder T GK
DI TIRÖ, HABIB
MEULABOH en panglima's van P. PÖLÉM.
Eind NOV. T. TJI* SAMALANGA biedt te Lho' Seumawè zijn onderwerping
aan.
Jan. 1901- Samalanga-expedüie (2 bataljons inf. met hulpwapens) onder
eind Febr. G o u v e r n e u r y an Heutsz tegen de door den Pr. Sultan en P. PÖLÉM
(die zich met hun talrijken aanhang te Samalanga bevonden)
aangelegde versterkingen. In Januari wordt een krachtig optreden
tegen de verzetspartij voorbereid. In Meureudoe wordt
een bivak te Nanggröë betrokken en de Glé Nanggröe met marinegeschut
bezet, waarna op 20 Januari wordt opgerukt naar
Nanggröë over zee. De „Tromp", „Edi" en „Assahan" liggen
vóór Meureudoe en Samalanga.
29 januari. De gouverneur, die het opperbevel op zich neemt, komt met
den Staf te Meureudoe aan.
'29 „ Voorbereidend vuur van de marine voor den aanval op de
sterke heuvelstelling Tanah Mirah, die echter door den vijand
zonder verdediging verlaten wordt.
3i „ Opmarsch der troepen naar het binnenland.
3 Februari. Aanval op de sterke heuvelstelling Glé Batèë Ilië'; de vijand
geeft vijf versterkingen prijs, alleen het oude Batèë Ilië' van
'S0 wordt hardnekkig verdedigd. De stelling genomen ten koste
van 5 gesn. en 27 (3) gew.
Verliezen vijand: 71 gesn. Het verzet was hiermede gebroken.
De vijand geeft de Asan Kambingstelling prijs. De vrijgekomen
DI

59 1901—1903
div. Mar. van Groot-Atjèh wordt bestemd voor de drie landschappen
Meureudoe, Samalanga en Pèusangan.
si Maart looi. Mislukte poging ter vermeestering van de opnieuw opgeworpen
versterkingen te Paja Reubèö in Pidië. Verliezen onzerzijds:
1 gesn. en 5 gew.
s April. Nieuwe aanval na komst artillerie op de zware Atjèhsche
versterking in het moeras. Ditmaal met succes. Verliezen vijand:
55 sneuvelden en velen verdronken.
Toestand. Dank zij het na Oema's afval aanvaarde en consequent toegepaste
stelsel van agressie beheerschten wij reeds in 1899 geheel
Groot-Atjèh en een belangrijk deel van het kustland der Onderhoorigheden.
Expeditiën en excursiën op groote schaal kwamen
na dien slechts weinig voor. Rusteloos werd de vijand alom
door onze patrouilles nagejaagd, waardoor hij na een met
afwisselend succes gevoerden strijd door ons uit het kustland
werd verdreven en een goed heenkomen zocht naar het binnenland
, waar.hij ten slotte werd opgespoord, verjaagd of onschadelijk
gemaakt. Vooral het Gajo-land was langen t|d een toevluchtsoord
voor de verzetsleiders met hunne benden.
Toen de Pretendent-Sultan, na in Samalanga, Peudada en
Peusangan methodisch vervolgd te zijn, in Sept. 1901 ook naaide
Gajo-landen uitweek, werd het noodig, dat de vervolging
ook tot. die streken werd uitgestrekt, om te voorkomen, dat het
verzet zich daar zou concentreeren en de tegenstand opnieuw
zou worden georganiseerd. Dit was niet de eenige reden om
het Gajoland te bezoeken. De Gajo's hadden daadwerkelijk aan
den oorlog deelgenomen en steunden de oorlogspartij door het
leveren van bijdragen (rijst) voor den „prang sabi", en de keudjoeroeën's
van het Meergebied en van de Döröt-streek verleenden
alle mogelijke hulp en steun aan den Pretendent-Sultan c. s.
Talrijke tochten derwaarts werden vanuit verschillende plaatsen
ondernomen, ter achtervolging van den Pretendent-Sultan en
P. PÖLÉM, waarvan we slechts noemen de tochten onder:
a. Majoor G. C. E. VAN DAALEN (Sept.—NOV. 1901) (1) van
uit Panté Lhöng;
b. Kapitein J. H. L. SOHNEIDERS (eerste helft 1902) van uit
Koeala Simpang;
c. Kapitein K. VAN DER MAATEN (Maart—April 1902) van uit
Samalanga;
d. Kapitein H. COLIJN (Juni—Sept. 1902) van uit de Pasèstreek;
e. le Luitenant W. B. J. A. SCHEEPENS (Juni—Sept. 1902)
van uit Meureudoe.
(1) Maart t.v. was de 2e tocht naar Blang Laka (Gajoland) met succes volbracht.

1901—1903 60
Al gelukte het niet den Pretendent-Sultan en P. PÖLÉM
onschadelijk te maken, toch werd met deze tochten bereikt,
dat het in alle richtingen doorkruiste gebied van vijanden werd
gezuiverd en de beide hoofdpersonen uit hun schuilhoek (Gajoland)
werden verdreven.
26 Nov. 1902. De Mqr.-colonne Ghristoffel overvalt en arresteert de vrouw van
25 Dec. 1902.
den Pretendent-Sultan TEUNGKOE POETRÖË in Gloempang Pajong.
Merkwaardige overval van PÖTJOET TJÖT MOERONG , favorite van
U I !
den Pretendent-Sultan en van den zoon van T POETRÖË (1) in
L. Meulo.
Naar aanleiding van de beide laatste successen bepaalde de
Gouverneur, dat, indien de Pretendent-Sultan zich niet binnen
een maand onderwierp, de beide gevangen vrouwen verbannen
zouden worden.
10 Jan 1903. De Pretendent-Sultan, den 9en Jan. afgehaald te Iö Leubeuö,
onderwerpt zich. De regeering had tevoren bepaald, dat het herstel
van het sultanaat volstrekt uitgesloten was.
Veel invloed op den algemeenen toestand had deze onderwerping
echter niet, omdat de Pr. Sultan slechts schijngezag en weinig
invloed had. Van veel grooter belang was voor ons de volkspartij,
die geleid werd door de oelama's, waardoor de strijd tegen ons
dikwijls een godsdienstig karakter kreeg. Vooral
G K
T TJÖT
PLIËNG, die reeds op de conferentie te Garot deel uitmaakte
van de opperste leiding van het verzet, weerde zich geducht in
Pidië, waar de toestand na Juni 1902 voor ons slechter werd.
De goedgezinde bevolking werd verontrust, de trambaan vernielingen
namen bedenkelijke afmetingen aan.
S K
Op de Oostkust waren T
organisatoren van het verzet,
DI BARAT en T S
* DI MATA IË de
e sept. Onderwerping van Panglima Pölém, Sagiliooi'd der XXII
o e
Moekims, en T R. Keumala (2), met grooten aanhang (± 150
volgelingen en vele vrouwen). P. Pölém kwam uit B. Blang
Ara en meldde zich te Llic Seumawè aan by civiel gezaghebber
Golijn. (T. TJI' GEUDONG had daarin de hand.)
Dit is een nieuw keerpunt in de Atjèh-geschiedenis. De onderwerping
van dit machtige en in hoog aanzien staande hoofd
der XXII Moekims had voor ons veel grootere gevolgen dan
die van den ex-Pretendent-Sultan. Talrijke verzetshoofden met
. hun aanhang meldden zich, honderden uitgewekenen keerden
naar hunne gampongs terug. Vooral in de Sagi der XXII
Moekims zag men de gunstige gevolgen van deze onderwerping.
(1) Zio Koloniaal Verslag 1903 kol. 10.
(2) Zoon van den invloedrijken TOEANKOE HASJIM.

61 1903—1904
In de eerste maanden van 1904 meldden zich alle nog resteerende
adathoofden m. u. van T. ALI BA'ÉT.
Dit succes is te danken aan de rustelooze en methodische
vervolging door de marechausséepatrouilles onder den Onderluitenant
H. CHBISTOFFEL en door die onder leiding van den
Kap.-adj. H. COLIJN, aan het belangrijke succes van de mar.colonne
VAN DER MAATEN, die 21 Maart t.v. in het Tangsésche
de moeder en eenige andere familieleden van P. PÖLÉM overviel
en last not least aan het niet minder belangrijke succes van
Onderluitenant GHRISTOFFEL en den Luit. der Art. BREWER op
30 Augustus tusschen de B° Pasè en de Keureutöë-rivier, welke
gevoelige klap den doorslag gaf en algemeen een neiging tot
staking van het verzet ten gevolge had, blijkende uit de onderwerping
van talrijke hoofden.
19 sopt. Bij Gouvernementsbesluit dd. 19 September 1903 wordt de
Luit.-Kolonel van den Gen. Staf G. C. E. VAN DAALEN belast
met de politieke aanrakingen met hoofden en bevolking van de
Gajo- en Alaslanden en het voorbereiden van een permanente
vestiging aldaar. Aanvang gemaakt met den aanleg van een
karreweg van Bireuën naar de Laut Tawar.
ï Jan. 1904. Panglima PÖLÉM wordt definitief hersteld in zijn waardigheid
als panglima sagi der XXII Moekims.
ï Febr. T. Ben Peukan, een der voornaamste verzetsleiders uit de
Pidië-vallei, komt met zijn geheele bende in onderwerping
en levert binnen twee maanden 450 voorlaadgewerei: en
donderbussen in.
s Febr.- De beroemde 163-daagsche tocht van Overste Van Daalen door
23 Juli. d e Q aj 0.^ jii as. m Bataklanden (1).
Opdracht:
1°. Het bezoeken van het Gajogebied aan de Laut Tawar,
de vallei van Isaq, de Gajo Loeös, de Alaslanden, zoo
mogelijk het bezoeken van de bovenstreken van Singkel
en Baros en het breken van het verzet in die streken;
2°. indien mocht blijken, dat het verzet in de Gajo- en Alaslanden
vanuit de Bataklanden werd ondersteund of wel
vijandelijke elementen naar die streken uitweken, of zulks
om andere redenen wenschelijk bleek, zou de colonne
ook de landen der Karo- en Pak Pak-Bataks bezoeken.
Samenstelling der colonne:
10 brigades marechaussée (198 karabijnen) verdeeld in 2
(1) Zie KEMPEES. „De tocht van Overste VAN DAALEN door de Gajo , Alas- en
Bataklanden". Amst. 1905.
Het offlcieele verslag in Ind. Mil. Tydschr. Extra Bijlage N°. 14.

V
1904 62
halve divisiën, elk van 5 brigades, respectievelijk onder commando
van den kapitein der marechaussée W. B. J. A. SCHEEPENS
(bij wien ingedeeld de luitenants W. R. WINTER en H. CHRISTOFFEL)
en den le luitenant der marechaussée Gr. F. B. WATRIN (bij
wien ingedeeld de luitenants J. W. EBBINK en H. F. AUKES) ,
een ambulance onder den officier van gezondheid 2e kl. H. M.
NEEB en voorts een trein van 450 mandoers en dwangarbeiders,
waarbij eenig treinpersoneel was ingedeeld. In een later stadium
werden de luitenants J. VAN BRAAM MORRIS (14 Mei) en D. Gr.
DRAAYER (24 Juni) bij de colonne ingedeeld.
Teneinde de gelegenheid te hebben gewonden vanuit de Gajo
Loeös te evacueeren en eventueel voorraden en munitie aan te
vullen zou zulks via Péndéng (dat tijdelijk bezet zou worden)
naar Koeala Simpang (8 dagmarschen) geschieden. De mobiele
colonne van Koeala Simpang, (commandant kapitein der inf.
CREUTZ LECHLEITNER, sterk 150 bajonetten, waarbij ingedeeld
de le luitenants HARBORD, VELSING (belast met de politieke
aangelegenheden), VAN BOLDRIK, DELGORGE en LASONDER) kreeg
in opdracht:
1°. te marcheeren over Djernéh en Tampor naar Péndéng en
aldaar tijdelijk bivak te betrekken;
2". die streek af te patrouilleeren en te pacificeeren, de
vijandelijke stellingen te nemen en, zoodra de colonne
VAN DAALEN in Gajo Loeös zou zijn aangekomen, door
boodschappers of patrouilles met deze colonne verbinding
te zoeken.
3°. samen te werken met de colonne-VAN DAALEN.
Voornaamste feilen:
9 Febr. Afmarsch van Bireuën.
13 „ Toendjang, de eerste Gajo-nederzetting bereikt.
13-29 Febr. Gepatrouilleerd in de Laut- en Dörötstreek. Meldingen van
hoofden te Kong (Pegaséng) en te Isaq.
29 Febr. Naar de Gajo Loeös via Djagong en Kla.
10 Maart. Het eerste verzet in Reröbö Toa. Verliezen vijand: 12 gesn.,
onzerzijds 2 gew.
ie „ In 2 colonnes naar Pasér; gestormd door 5 brigades onder
WINTER en CHRISTOFFEL. Verliezen vijand: 41 gesn., onzerzijds
6 gew.; de 2e colonne trekt naar het dal van Padang, vereeniging
der beide colonnes te Pasér.
is „ Vermeestering' van het fanatiek verdedigde (1) Gemoejang ten
koste van 3 gesn. en 14 (l) gew. Verliezen van den vijand:
(1) Vrouwen en kinderen vochten mee.

63 1904
168 gesn. en 1 gew. man, 140 gesn. en 46 gew. vrouwen en
kinderen, 3 ongedeerde vrouwen en 'kind.
22 Maart. Vermeestering van het kampongcomplex Doerèn-Bööjö Silo,
Koetö Lintang en Koetö Blang ten koste van 26 (2) gew.
Verliezen van den vijand 166 gesn., w.o. 15 vrouwen en kinderen.
23 „ Koetö Lintang als vast bivak ingericht om van hieruit het
verzet in Gajo Loeös te breken.
24 „ Men ontvangt tijding, dat de Péndéng colonne geen kans ziet
om de stellingen des vijands bij Brawang Tinkem te vermeesteren
en ook Oréng niet heeft kunnen bereiken.
26 „ Vertrek van een colonne (comdt. Luit. WATKIN) uit de Gajo
Loeös naar Péndéng. De Péndéng-colonne (luit. VELSING) krijgt
in opdracht in haar geheel op te rukken naar de Gajo Loeös.
28 „ De hoofden der Kedjoeron-partij melden zich.
4 April. Vermeestering van Badaq door 8 brigades ten koste van 5
gesn. en 26 (2) gew. Verliezen van den vijand: gesn. 93 mannen
en 29 vrouwen en kinderen.
ie „ Verkenning van Rékét Göip en Tampéng.
21 „ Vermeestering van het zwaar versterkte Rékét Göip door 8
brigades ten koste van 7 gesn. en 42 (5) gew. Verliezen van
den vijand: 143 mannen en 41 vrouwen en kinderen.
n Mei. Vermeestering van het zeer versterkte Penösan door 10 brigades
en 4 groepen van de Péndéng-colonne ten koste van 5 gesn. en
29 (3) gew. Verliezen van den vijand: gesn. 191 mannen en
95 vrouwen en kinderen, gew. 8 mannen en 16 vrouwen en
kinderen.
1 8 B Vermeestering van Tampéng door 10 brigades en 4 groepen
van de Péndéng-colonne ten koste, van: gesn. 1 en gew. 33 (3).
Verliezen van den vijand: gesn. 125 mannen en 51 vrouwen
en kinderen, gew. 2 mannen en 5 vrouwen en kinderen.
4 Juni. Opmarsch naar de Alaslanden. 10/11 in het centrum daarvan
aangekomen.
H „ Vermeestering van Koetö Rèh ten koste van 2 gesn. en 17 (3)
gew. Verliezen van den vijand: gesn. 313 mannen en 248
vrouwen en kinderen, gew. 31 vrouwen en kinderen en ongedeerd
63 vrouwen en kinderen.
20 „ Volkomen geslaagde verrassing op klaarlichten dag van Likat
ten koste van 1 gesn. en 18 (2) gew. Verliezen van den vijand:
gesn. 220 mannen en 212 vrouwen en kinderen, gewond 2
mannen en 49 kinderen, terwijl 7 kinderen ongedeerd bleven.
24 „ Vermeestering van Koetö Lengat Baroe ten koste van 3 gesn.
en 23 (l) gew. Verliezen van den vijand: gesn. 338 mannen

1904 64
ï juii.
en 316 vrouwen en kinderen, /gew. 1 man' en 48 vrouwen en
kinderen, onged. 33 vrouwen en kinderen.
Aankomst eener colonne uit Medan, welke plaats van nu af
tot basis dient.
Opmarsch in twee colonnes naar Tandoek 2
in Pak 2
, alwaar
geen verzet wordt ontmoet; hoofden melden zich.
8 „ Vereeniging der colonnes te Sidikalang.
10 „ De oorspronkelijke Péndéng-colonne naar Medan en luit.-kolonel
VAN DAALEN met de rest naar Perboeloehan bij het Tobameer.
Houding der Toba-Bataks niet vriendelijk door invloed van den
Singa Maharadja, den radja zoowel van de Toba-Bataks als
van Pak 2
.
18 , Taroetoeng bereikt.
21 „ Te Siboga geëmbarkeerd.
23 „ Terug te Koeta Radja en aldaar de colonne ontbonden.
Toestand Daar blijkt, dat met vliegende colonnes, waarvoor de vijand
medio inM
-telkens uitwijkt, geen blijvend voordeel kan worden behaald,
wordt overgegaan tot het bezetten van bivaks op verschillende
plaatsen ;v het wonen op ladangs wordt zoo streng mogelijk
tegengegaan; onverpoosd en onvermoeid wordt naar de schuilplaatsen
van de vijandige oelama's en habibs gezocht,
n Juni looi. Generaal VAN HEUTSZ draagt het civiel- en militair gouverneurschap
over aan den Generaal-Majoor der Inf. Jhr. J. C. VAN
6 S e p t
DER WIJCK.
§ 16. Het bestuur van Gouverneur Jhr. van der Wyek.
Toestand.
In de eerste helft van 1904 was de toestand op Atjèh door
de bank genomen vrij goed. In Groot-Atjèh en Pidië (vooral
na de onderwerping van T. BEN PEUKAN MEUREUDOE), Samalanga,
Lho* Seumawè, Keureutöë en in de Pasèstreek was het verzet
allerwege gebroken, maar nog niet geëindigd. Nog altijd hielden
daar T GK
TJÖT PLIEËNG (opperste leider van verzet), T« K
TJÖT
O K
TJITJÈM, T DI ALOEÜ KEUTAPANG (de leider in Samalanga),
Ö K
T
DI PAJA BAKONG het verzet gaande. De eenige streek,
waar de toestand over het algemeen minder bevredigend was
was de Westkust, omdat daar door ons nog weinig met kracht
en groote macht was opgetreden.
In verband met zijn benoeming tot Gouverneur-Generaal wordt
Luit.-Generaal VAN HEUTSZ bij G.B. d.d. 9 Sept. eervol ontheven
van zijn betrekking als Gouverneur van Atjèh.

65 1905—1907
fjhart°i°05
tJ
~ 0Cht m n d e c o l m n e C o l i
J n
( 6 bl
'ig- mar., waarbij ingedeeld
6 J aai • • »• d e luitenants WATRIN , DRAAYER en BACH) van Medan naar het
door de colonne-VAN DAALEN onderworpen gebied zonder ergens
verzet te ondervinden. COLIJN werkt een plan tot bestuursregeling
voor de verschillende streken uit (o. a. Laut Tawar,
Batoe 2
). Verschillende plaatsen krijgen in April een vaste
bezetting om het veroverde gebied blijvend te beheerschen,
waardoor hel geheele binnenland van Atjèh bezet wordt en onder
ons bestuur komt.
§ 17. Het bestuur van Gouverneur Van Daalen.
IB Mei 1905. Na zijne aanstelling tot legercommandant (6 Mei 1905) geeft
generaal Jhr. VAN DER WIJOK 16 Mei d. a. v. het bestuur over
A. en O. over aan Luit. Kol. G. C. E. VAN DAALEN.
NOV. 1906. T. ALI BA MÓT , het laatste adathoofd uit de sagi der XXII
Moekims, meldt zich.
Terugkeer van Inf. XII naar Java. In verband hiermede
werden enkele bivaks ter Noordkust opgeheven of verplaatst,
wat voor ons zeer nadeelige gevolgen had. Het verzet leefde
op, waartegen onze veel te geringe militaire macht niet met
succes kon optreden. De nieuwe Gouverneur bracht zware
slagen toe aan de verzetspartij, tal van voorname oelama's en
O K
bendehoofden lieten daarbij het leven (z.a. T DI ALOEË KETJTA-
G K
PANG, T
G K
KADLI, T DI TJÖT TJITJÈM,
G K
T LÉMAN, opvolger
van
G K
T DI TJÖT TJITJEM), maar toch werd hiermede ons eind­
Sept. 1906.
doel: pacificatie van Atjèh, niet bereikt.
Interneering van 4 voorname hoofden te Sabang (o. a. T. B.
BRAHIM NDJONG, die met de verzetspartij heulde).
In 1906 werd op instigatie van den ex-Pretendent-Sultan in i
Boven-Pidië door de teungkoe's vergaderd, als resultaat waarvan
vermaningen werden gezonden tot naar de oostkust, om ons
met alle macht te bestrijden. Overal werkten de geestelijke
leiders aan de organisatie van het verzet.
De gevolgen van deze algemeene leiding en voorbereiding
der vijandelijkheden bleven niet uit. Tal van rustverstoringen,
beschietingen en baanvernielingen hadden plaats, z.a. de aanval
op het marschbivak te Keumala Raja (Jan. '07), de beschietingen
van de buitenwijken van Koeta Radja, Peuniti en Koeta Alam
(Mei'07), aanvallen (1) op het bivak Seudoe (Aug. '07), overrompeling
van Peukan Bada'. Hoewel tegen deze vijandelijkheden met
(1) Zie Kol. Versl. 1908 blz. 10.
5

1907—1908 66
kracht werd opgetreden, ging in geheel Atjèh de politieke toestand
achteruit. Deze ongunstige wending had tengevolge, dat hot
beleid van den Gouverneur aan voel critiek blootstond.
Toen het bestuur de overtuiging kreeg, dat de ex-Pretendent-
Sultan achter de schermen optrad en de hand had in alle
21 Aug. 1907. vijandelijkheden liet de Gouverneur hem, na verkregen machtiging,
arresteeren en bovendien PANGEKAN OESEN (met mannelijke
nakomelingen) en T. DJOHAN LAM PASÈH naar Batavia vervoeren.
Rust en orde in Groot-Atjèh werden hersteld door Kapt.
i2 0ct. 1907.
SCHEEPENS.
In de „Avondpost" verschijnt het eerste der z.g. „Wekkerartikelen",
getiteld: „Hoe beschaafd Nederland in de twintigste
eeuw vrede en orde schept op Atjèh", waardoor de Hooge
Regeering in Nederland zich genoodzaakt ziet den Landvoogd
uit te noodigen een enquête-reis naar Atjèh te ondernemen.
25 Nov.-2i Enquête-Van Heutsz.
Dec. 1907. Bezoek van den G. G., vergezeld o. a. door den Commandant
van het Leger en Chef van het D. v. O. Persoonlijk onderzoek
van den Cf. G. naar den algemeenen toestand, terwijl de Legercommandant
zich bezig houdt met een onderzoek ten doel
hebbende over de wijze van optreden onzer troepen in Atjèh
het juiste licht te doen opgaan.
21 December. Bij G. B. d.d. 24 Dec. 1907 werden naar Amboina verbannen
T 0E
MOEHAMAT DAWOT en eenige medeplichtige invloedrijke
verzetsleiders. Bij de gevangenneming van TOEANKOE M. DAWOT
kwamen verscheidene bewijsstukken van zijn verraad in onze
handen. O. a. bleek toen ook, dat hij reeds in 1905 getracht
had betrekkingen aan te knoopen met-Japan, voorts dat hij
voortdurend in contact was met de verzetspartij en de hand had
gehad in allerlei tegen ons gezag gerichte bewegingen. Zoo lokte
hij de rooftochten in Groot-Atjèh van het bendehoofd KEUTJI*
SEUMAN uit, had hij de hand in de beschietingen van Koeta
Radja en de aanvallen op het bivak Seudoe en op Peukan Bada*.
In het begin van 1908 ging in tal van streken der Onderhoorigheden,
Lho' Seumawè, Lho* Soekon, Idi, Tapa' Toean, de
toestand nog meer achteruit. T GK
m ATJÈH vond veel steun
bij de geregistreerde bevolking in de Keureutèè- en Pasè-streek.
Talrijke klewangaanvallen hadden plaats, vooral in Lhc Seumawè
en Pasè, waarheen de voor onze actie in de Gajolanden uitgeweken
kwaadwilligen waren teruggekeerd. Telefoon- en trambaanvernielingen
waren aan de orde van den dag.
De hoofden verlieten hun landschappen en leefden als vluchtelingen
, een groot gedeelte der bevolking verliet hare gampongs
en week uit naar rustiger streken, het achtergebleven deel

67 1908—i910
heulde met de verzetspartij. Overal sloot men zich bij de
vijandelijke benden aan, die onder leiding van de teungkoe's
O K
T DI PAJA BAKONG en T GK
DI BARAT het geheele land onveilig
maakten en onder het mom van de prang sabi overal de goedgezinde
bevolking molesteerde en naar hartelust vernielde en
verbrandde, waardoor zich de bevolking, deels uit vrees, deels
uit godsdienstzin, bij den vijand aansloot. Alom dus een toestand,
die veel geleek op anarchie en waaraan onze zwakke troepenmacht
geen einde vermocht te maken.
Een strijd van hard tegen hard kon op die manier onmogelijk
uitblijven, temeer daar de vijand door den met afwisselend
succes gevoerden strijd overmoedig geworden, dikwijls tot den
aanval overging, wat ons maar al te dikwijls op belangrijke
verliezen kwam te staan, getuige onze verliezen in 1907 geleden. (1)
4 Moi 1908. Luitenant-Generaal VAN DAALEN eervol ontheven van de
functie van Civiel en Militair Gouverneur van A. en O. en op
10 Juni 1908 opgevolgd door Luitenant-Kolonel H. N. A. SWART.
§ 18. Het bestuur van Gouverneur Swart.
Toestand. De toestand in geheel Atjèh bij de komst van Gouverneur
H. N. A. SWART was zooals wij zagen uiterst kritiek. De kwaadwilligen,
die zich overal hardnekkig verzetten, voelden zich
aan de winnende band en hun getalsterkte (in 1908 + 5 a 6000
man) nam op bedenkelijke wijze toe. In de Keureutöë- en
Pasèstreek stond men aan den vooravond van een algemeenen
opstand.
De Gouverneur liet door CHRISTOFFEL allereerst een einde
maken aan de verhoogde actie in de Keureutöë- en Pasèstreek.
Kapt. CHRISTOFFEL trad met onverbiddelijke gestrengheid op
tegen de met den vijand heulende bevolking, waardoor zij in
het 2e semester van 1908 ons tegen de benden terzijde stond
en waardoor het met de trambaan- en telefoonvernielingen voor
goed uit was.
Inmiddels was Gouverneur SWART onmiddellijk na de bestuursovername
overgegaan tot betaling van de ten onrechte ingehouden
inkomsten der hoofden en de in het wegenfonds gestorte waarborgsommen.
Door deze en andere maatregelen trad een groote
verbetering in; het vertrouwen van de bevolking werd gewonnen,
zoodat de Gouverneur met de ijzeren hand in den fluweelen
(1) De oplaaiing van het verzet in 1907 wordt door verschillende schrijvers,
o. a. DAMSTÉ, toegeschreven aan de overwinning van Japan op Rusland.

1908—1918 68
handschoen de laatste hand kon leggen aan de pacificatie van
Atjèh.
Zwaar waren de slagen die onder Gouverneur SWART aan de
verzetspartij werden toegebracht door de kracht van wapenen
en door de consequent toegepaste politiek van verzoening.
Juni-Aug. Kapt. SCHEEPENS (Tapa* Toean) bereikte, dat zich meldde
1908. T_ B a n t a m et 100 volgelingen (Juni), T. BEN BLANG PIDIË met
160 man (Juli), inleverend 17 geweren '95, in Aug. gevolgd
door de onderwerping van alle onderaanvoerders van T. BEN
BLANG PIDIË, m. u. v. Pgl. NJA* NOER, die in Nov. d. a. v.
1910.
sneuvelde.
Radja van Batoe 2
(Singkel) onderwerpt zich.
Dec. 1909- Succesvolle actie in de omgeving van Tangsé van de maresept.
i9io. chausséecolonne-ScHMiDT tegen de Oelama-partij, die het voornaamste
aandeel in het verzet in Pidië had en waarbij o. m.
G K
G K
T DI BOEKET en T TJI MAJÉT , beiden zoons van wijlen den
bekenden
G K
T DI TIRÖ TJHÈH SAMAN, en die algemeen als de
geestelijke leiders en verzetshoofden werden erkend, onschadelijk
werden gemaakt.
Behalve dit gevoelige verlies had de Oelama-partij reeds talrijke
andere geleden. Hiervan noemen we slechts:
G K
T DI KOBAT
G K
(NOV. '09), de fanatieke oelama T DI REUBÈË (Dec. '09), HABIB
G K
G K
ACHMAD (Mei '10), T SALÉH, T KALIPA, T GK
MA*AT (Maarc'11),
G K
G K
de lang gezochte T DI BARAT (Febr. '12), T MA*AREK DI
LAM GOET (Dec. '12), terwijl als gevolg van de succesvolle actie
van onze rustelooze patrouilles, talrijke verzetslieden in onder­
G K
werping kwamen, z. a. T LÉMAN van de Tiröfamilie (Sept. '10),
G K
T PIDIË (W. kust), de Kedjoeron van Pameuë (Maart '11),
G K
HABIB MOESA, T MA*ATJÈH ('13).
Met hei sneuvelen der voornaamste Tirö-Teungkoe's kan de
Afj'eh-oorlog als geëindigd worden beschouwd.
De pacificatie van Atjèh was in 1913 een voldongen feit, ook door
den wil der bevolking, die vond dat 40 jaar vechten voldoende was.
De na dien nog rondzwervende kwaadwilligen misten alle
verband en organisatie en werden rusteloos tot in hun laatste
schuilhoeken nagejaagd door onze patrouilles.
2 sept. 1918. Luit-Generaal H. N. A. SWART geeft het bestuur over het nu,
dank zij het sedert 1896 toegepaste stelsel van agressie, gepaard
gaande aan een rechtvaardig bestuur, in wezen gepacificeerde
Atjèh over aan den Givielen Gouverneur A. G. H. VAN SLUIJS.
Scheiding van het civiel- en militair gezag; het civiel bestuur
wordt krachtig gesteund door de militaire macht ter consolidatie
der pacificatie.

69 BIJLAGE A.
Verklaring der teekens.
O == lastgever (c. q. na verkregen machtiging).
A = accoord gaande m/d getroffen maatregel.
T = tegenstander.

70
De Gouverneurs van A. en 0., de door hen toegep
Gouverneurs van Atjèh. Toegepaste stelsels en wijzif
••• - = Gouverneurs- ~
, Generaal.
Bestuursperiode, j Namen. heden?' Groot-Atjèh.
C l v
9 Dec.'73—April 74. , VAN SWIETEN. J. -
M
l e g
'
Stelsel
° e
j' Louco.v. Mr. J. j Stelsel' van passieve verdi
nngscommis- j a n.ig72_Mrt.'75 ging der geconcentreerde s
sans en Mil. 1 U n g K o o t a R adja en enï
opperbevelh. I I p O St o n ter verzekering van
/ veilige gemeenschap naar :
I die actief, d.i. door talrijke
I trouilles, beveiligd wordt. P
[ tiek van afwachting en c
reding.
April'74—Febr. '76.
2
PEL. J. L. J. H. Mil. en Civ.
(t 25 Febr. '76.) bevelhebber.
( Groote uitbreiding goge
O A '—j aan de geconcentreerde stel
' Koeta Kadja
VAN LANSBERGE.
Mr. J. W.
Mrt.'75—April'81.
Na April '75.
I Op voorstel van PEL
O A grootere schaal aanvallend
/ treden in de vallei van Gi
' Atjèh.
Progri
Stelsel van afsluiting van U
Atjèh van de zee (beze
van de kuststreek van de v;
O
O
A— —\ van Groot-Atjèh begn
J tusschen Kroeëng Raja
I Kroeëng Raba en van di
I Moekims).
Tot Nov. '75. Strategiscl
tactisch defensief.'gepaard
een politiek van afwach
en overreding, daarna agre
optreden in Groot-Atjèh.
3
Febr. '76—Nov. '76. "WIGQERS VAN Mil. en Civ. I
KERCHESI. G. B. T. bevelhebber.
T Uitsluitend gewapend optr
O in Groot-Atjèh met kleine
' ziging (1) der afsluitinge
I PEL.
(1) Deze werd niet uitgebreid tot Kroeëng Raja, maar werd gelegd ten westen van het berglai
Lam Njöng naar Koeala Gigiëng.
(2) In Aug. vertrok reeds 1 bataljon (1ste bataljon Bangkalan).

71
stelsels en de hun ten dienste staande middelen.
n de bestuursinzichten.
I Onderhoorigheden. |
SWIETEN.
' = Ministers van De ton dienste staande middelen.
Koloniën. (behalve do scheepsmacht).
Politiek van onthouding en FRANSEN V. D. Aanwezig,
non-interventie. Het z. v. PUTTE. J. D. Dec. '73. 8 halve bataljons [a 4
m. onderhouden van be- Juli'72 - Aug.'74. comp. van 125 man. ± 8200 man.
trekkingen met hen, die 3 bergbatterrjen;
.' onze souvereiniteit hebben 1 eskadron cav.;
erkend en door overreding 4 pelotons mineurs en
of blokkade brongen tot het sappeurs.
teekenen der acten van Vesting-artillerie,
souvereiniteitserkenning. 2 comp. vesting-art.;
De niet-gesloten staatjes belegeringspark;
mogen alles invoeren met reservepark.
uitzondering van contra- Versterkingen,
bande. Medio 4 halve bataljons a 4
Jan. '74. comp. van 125 man.
Aanwezig.
April '74. 5 halve bataljons (E. H.
2de, 3de, 9de, L.H. 3de en
9de).
1 bergbattertj (6 getr.
VAN GOLTSTEIN.
kan. van 8 cM. en 6 mr.
van 12 cM.)
Mr. W. Baron 1 comp. mineurs en sap-
Aug. '74—Sept. '76. peurs.
Totaal. 128 off. en 3151
Versterkingen. man. (+ 3300).
Sept. '74. 1 half bataljon (L.H. 6de).
Dec. '74. 2 halve bataljons (R. H.
5de en 10de).
1 bergbatterij;
p E L.
0 lichte 8 cM.;
6 mr. van 12 cM.
Vestiging op enkele gunstig Sept. '75 1 bataljon Barisan
gelegen punten in verband (Bangkalan lstc) vervangt
mot de beoogde afsluiting. R. H. 5de.
Blokkade van de vijandig 1 comp. vesting-art. 5220 man.
gezinde kuststaten, de Dcc. '75. 1 bataljon Barisan (Soeandere
geheel vrije invoer menep 2de).
(m. u. v. contrabande). 1 bataljon (8ste) a 6 comp.
Jan. '76. lhalfbataljon(R.II. 13de).
Febr. '76. lhalfbataljon(R.H.12de).
Aug. '76. 1 veldbataljon (14de).
Aug. '76. Reorganisatie
penmacht.
der troe­
Oprichting van 3 garn.
bataljons. Barisan naar
Java terug (2); splitsing der
veldbataljons in rechter en
linker opgeheven. + 8500 man.
Pacificatie en interventie
middels acten, vlaggen en
geld en partieele blokkade
(weerspannige staten).

72
Gouverneurs van Atjèh. Toegepaste stelsels on wyzigingei
I 1— =^ Gouverneurs- = = = = = ^ = = =
Bestuursperiode. I Namen. ] B
6
F®JD°E | D
" Groot-Atjèh.
4
Nov. '76—Juni '77. DIEMONT. Mil. en Civ.
A. J. E. bevelhebber.
-
A O -
Na Maart
Politiek van verzoening.
A O 1 Staking der 'agressieve ope-
' ratiën.
A O
5
Juni'77-April'81. VAN DER HEIJDEN. Mil. en Civ.
K. bevelhebber,
Veroveraar van in Januari '78 Na medio Juni '78,
Groot-Atjèh. Gouverneur Agressie in de geheolo Atjèhvallei
tot onderworping van
Groot-Atjèh. (2;
O T
T O
O T
T O -
(1) In Juni t. v. was een post op de kust van Pidië gevestigd.
(2) Naar aanleiding van den inval van Habib Abdoerrahman in Groot-Atjèh.
(3) Hierdoor eindigde de sedert 1873 werkende blokkade.'

tl de bestuursinzichten.
J
===== Ministers van De ten dienste staande middelen.
Koloniën. (behalve do scheepsmacht)
Onderhoorigheden.
Na Nov. '76. ALTING MEES. Nov'. 76
Aanwezig. Infanterie:
10 halve bataljons van 4
Mr. F. comp. (E. H. 2de, 3de, 8ste,
( Gewapend optreden en Sept.'76—Nov.'77. 9de, 10de, 12de en 13de,
j bezetting (1) van Simpang L. H. 3de, 6de en 9de);
( Oelim. 1 veldbataljon (14e) ii 6
comp.;
'77. 2 batons Barisan (2de on
3de) a 2 comp.;
i Bezetting van meerdere 1 garn. bataljon a 11 comp.
gunstig gelegen punten Totaal 61 comp. a 125 man.
(Sigli, Meulaboh en Sama- Artillerie: 2 bergbatt.;
langa); 3 comp. vesting-art. (92
weerspannige staten vuurmonden).
dwingen tot erkenning Voorts:
onzer souvereiniteit door 2 comp. mineurs;
/ blokkade en tuchtiging door 1 peloton cav.;
de marine gepaard gaande en een trein van + 3000
met gewapend militair op- dwangarbeiders.
treden; Troepenvermindering,
voor bevriende kuststa- Febr. '77. 2 ba.i"" s
Barisan (2de en
ten politiek van verzoening 3de) (Soomonep en Pameen
non-interventie, invoer kasan).
vrij m. u. v. krygsbehoef- Aanwezig:
ten. Mrt. '77. 3 garn. bat°" s
en 5 veldbal
11
.
Actief gewapend optre- VAN BOSSE. - Te zamen 348 off. on 923(
den. Mr. P. P. Aanwezig: Infanterie: minderen, be
Nov.'77—Febr.'79. Juli '77. 9 veldbat»ns (36 comp.); nevensdebezet
April'78: intrekking van 3 garn.bat«"5 (23 comp). tingen van ld
do post Simpang Oelim. Totaal 59 comp. en Samalang;
Art. 2 bergbatterüen. (+10.000 man)
Na eind '78. Voorts 1 comp. mineurs,
en 1 esk. cav.
Sluiting van alle havens. Totaal 197 off. en 644i
I met uitzondering van Oelèë Aanwezig: minderen.
I Lheuë en Idi, voor den Begin'78. 298 off., 7730 minderen
I invoerhandel. en 144 paarden. + 8000 man.
Toepassing van een soort Mrt. '78. 5 veldbato" 5
(2de, 3de, 6de,
scheepvaartrcgeling, 14de, 21ste) (20 comp.)
strenge visitatie ter uit- 3 garnizoensbat 0
"^ (25
reiking van passen te Oelèë comp).
Lheuë en Idi. Totaal 45 comp.
Versterkingen:
+ 8000 man.
( Febr.'79. Intrekking van WICHEHS. Jhr.H.O. 4 Juli'78.
de sluiting door de Eegee- ad. int.
+ l'/ 2 bat. (11de en 2y2
comp. 15de).
ring. Febr. '79—Mrt.'79. 8 Juli'78. 1 bat (5de) en 1 berg-
VAN EEES. O. batterij.
Juli '79. Gelast VAN DER Mrt. '79-Aug. '79. 30 Juli'78. H/s comp. 15de bat.
HEIJDEN op eigen verant- VAN GOLTSTEIN. 8 Aug.'78. 1 bat. (9de).
woordelijkheid opnieuw de Mr. YV. Baron Totaal 16 comp.
sluiting. Aug. '79—Sept. '82. Wordt totaal 9 veldbat»
en 3 garn.bat"" s
. Ruim 10450 man
Na Jan. '81. 1 Mrt.'79. Aanwezig:
3 garn. en 9 veldbat ons
Heropening der havens (2de, 3de, 5de, 6de, 9de, 11de,
en riviermondingen, ge- 12de, 14de en 15de);
paard met een politiek van 2 bergbatterüen.;
non-interventie. (3) 1 esk. cav.
73

74
Gouverneurs van Atjèh. Toegepaste stelsels en wijzigingen
= I | = = Gouverneurs- = =- ,-
I Bnvneird- Generaal.
Bestuursperiode. Namen. heden Groot-Atjèh.
.p . „ l Splitsing civiel on militair I
1 gezag.
6
April'81—Mrt. 83. PRUIJS VAN DER Civiel 'SJACOB. F. Na April
HOEVEN. gouverneur. April'81 -April'84
A. Civiel Bestuur.
O
Maart'83—Sept.'84. LAGING TOBIAS. Civiel
P. F. gouverneur.
• » j Groot-Atjèh onder direct
. 1 bestuur gebracht.
. ' _ i Volkomen splitsing civiel en
i militair gezag.
Handhaving van rust en
orde on onderdrukking van het
verzet in de eerste plaats dooide
Gewapende Politie.
Politiek van verzoening en
overreding.
7
T
O — A
•
°
Aug.
1
De mil. comdt. krijgt na herj
haald verzoek, toestemming
' om met meer klem op te treden.
(1) Met deze scheepvaartregeling werd bereikt, dat wij „op de geldkist van Atjèh zaten" en een middel
bezaten om dwang en politioken invloed op de kuststaten uit te oefenen.

in do bestuursinzichten
Ministers van D e t e n d i e n s t e s t a a n d e middelen.
„ . , . . . Kolomon. (behalve de scheepsmacht).
Onderhoorigheden.
Politiek
I ventie.
van non-inter- 1 comp. mineurs.
Totaal generaal
385 off. en 10208 minderen. Ruim 10500 man.
1881. Troepen vermindering.
Oct. '79. 1 veldbato» (5de)l en 1
| bergbatterfj.
Politiek van non-inter- ,Dec. 79. 2 veldbat°ns (9de on 6de).
ventie. Blijven op Atjèh 5 veld-
« bat»"" en 3 garn. batons
* (47 comp).
Aanwezig:
+ 7540 man.
Jan. '80. 3 garn. en 6 veldbals
(2de, 3de, 11de, 12de, 14de
en 15de).
Korps gewapende politie
ter sterkte van 225 man.
(Opgericht Juni '79. Opgeheven
Oct. '84).
„ . l o 1 , .
Sept. 81wordt de scheepvaartregehng-van
dor Her,-
| den ïngetrokkon; alleen
Mei '80. Bij Indisch besluit van
« ; l g 8 0 N„ 2 B d d e
t k t e d e r t r o e p e n m a c n t
bocaald on •
invoer van oorlogscontra- 1 g a b a t aljon, 6
( bande bluft verboden. voldbat""» en 1 subsistén-
.„„„
„, ... . , ,
Sluiting van de geheele
kust van Oelee Lheue tot
tencompagnie.
Cav. »/ a esk.
I Art. 3 comp.
Genie V, comp. mineurs
geniewerklieden.
Diamantpunt voor in- en
uitvoer en voor vischr
g l £ k t a a n w e z i g e
penmacht.
t r o e. ± 6000 man.
vangst.
Visitatie-havens: Oelèë
, g 2
, R„'
* ,.
T d '
+ 5825 man.
-+- 6000 man.
Lheuë, Sigli, Samalanga °
en Lho* Seumawè.
Toepassing van de scheepvaartregeling-Scherer
op DE BHAUW.
het gedeelte der Noordkust Jhr. Mr. W. M.
tusschen Peusangan en Sept.'82—Febr.'83.
Diamantpunt met Lho*
Seumawè als uitsluitende VAN ERP TAALMAN
visitatiehaven. KIP. W. F.
ad. int.
Maart '83. Febr.'83-April'83.
De kust van Samalanga
voor den algemeenen handel
opengesteld.
Na Mei '83.
75
l a e m
- ~~
Toepassing van de scheep-
J u n i 8 3
' '
vaartregeling-Scherer(l)(o. Aanwezig
n g van de Regeering) op
Noord en Westkust Voor
1 bataljon;
veldbataljons (2de, 3de,
den algemeenen handel 10de, 11de, 12de, 14de, lSde)!
| opengesteld: Lho* Seu-
I mawè, Meulaboh en Tapa*
1 Toean.

76
Gouverneurs van Atjèh. Toegepaste stelsels en wijzigingen
= =
j " — Gouverneurs- =— " .-
Bestuursperiode. | Namen.
RovnfirH
heden
Generaal.
Groot-Atjèh.
r
.
8
Sept.'84—Dec. 86 DEMMENI. H. Civiel-en mil.
(t Dec. '86). gouverneur.
I Na Aug. '83. Politiek van ,
0 « ] het herstellen van het Sul- I
tanaat onder Ned. souvereini- j
teit.
I |
[ Dee. '83 geeft de Ind. Regee-
I ring aan den Gouverneur te i
T A konnen niets van een herstel
| van het Sultanaat te willen
VAN REES. weten.
O.
April'84-Sept.'88.1 Na Aug
Toepassing van het concen-
I l tratiostelsel (1) (op bevel van
T ! het Opperbestuur in Nederland)
I gepaard met een politiek van
I afwachting.
O
•
A . O '
T • O •
(1) In een geheime zitting van de Staten-Generaal op 16 en 17 Juni 1884 werd tot de z.g. „concentratie"
besloten.
(2) En dat nog alleen voor een onbelangrijk gedeelte.
t

in de bestuursinzichten.
=
f =
Ondorhoorigheden.
77
Ministers van rj e ton dienste staande iniddolen.
Kolomen. (behalve do scheepsmacht).
VAN BLOEMEN
WAANDERS. F. G.
April '83-Nov.'83.
A
WEITZEL. A. W. P.
ad int.
Nov.'83 -Febr.'84.
SPRENGER V AN EI JK.
1884. Mr. J. P.
Febr.'84 - April'88.
Intrekking van de scheep- i
vaartregeling-Scherer op
j 1 O
bevel Hooge Regeering in I
Nederland (Oct. '84); non- [ „
interventie in de binnenlandsche
aangelegenheden
der kuststaten; opheffing
der posten Lho* Seumawè
en Samalanga.
Sept. '84.
Invoering van do algemeene
rigoureuse blokkade
voor het geheele kustgebied
van Tamiang op de Oostkust
tot Troemon op de
"Westkust.
O
, Oct. '84. '84 Sterkte aanwezige troej
Handhaving van een penmacht. ± 6300 man.
I soort scheepvaartregeling;
) visitatiehavens; Oelèë
I
Lheuë, Idi en Sigli, waarnaast
een partieele blokkade
(2) (weerspannige
I staatjes) werd gehandhaafd.
i
Maart. '85.
Algeheele opheffing der
partieele blokkade.
I Dec. '85.
Intrekking der scheepvaartregeling-Demmeni.
De '85 Sterkte aanwezige troe-
Regeering verbiedt zelfs de penmacht. + 4200 man.
geringste beperking van
I den handel der kuststaten
met het buitenland.
I

78
Gouverneurs van Atjèh. Toegepaste stelsels on wgzigingcl
I I - • • 1
-— Gouverneurs-
| Generaal.
Bestuursperiode. Namen. heden" Groot-Atjèh.
Na December
1. Politiek van lijdelijk afwachten
in de geconcentreerde
linie en van cajoleeren.
I 2. Politiek van herstel van
O —. het Sultanaat over Groot-Atjèh
| onder ons protectoraat.
-
Dec. '86—Mei'91. VAN TEUN. Civiel-en mil. Politiek van afwachting
H. K. F. gouverneur. 1
binnen onze stelling, die
A— O - . actief verdedigd wordt.
/ Herstel van het Sultanaat
PIJNACKER HORDIJK
Mr. C.
Sept.'88-Oct.'93. ,
op den achtergrond.
O A—
!
Uitvaardiging van hot verbod
van uitvoor uit de geconcentreerde
linie.
( Na Nov. '88.
O A —1 Aanvallend optredon in
| ( Groot-Atjèh en
10
Mei '91—Jan. '92. POMPE VAN Civiel-en mil.
MEERDERVOORT. F. gouverneur. | Politiek van zachtheid, wel-
O -T • willendheid en rechtvaardigheid.
11
Jan '92—April '96. DEIJKERHOFF. Civiel-en mil.
C. gouverneur.
A— —O
Na Jan. '93.
Politiek van het onder recht-
I streeksch bestuur brengen van
I het gebied buiten de linie
O •— A J middels onze Atjèhsche bondj
VAN DER WIJCK. j j genooten (4) en het bezetten
| Jhr. C. H. A. [ j van het veroverde gebied
jOct.'93—Oct. 99. I I middels de militaire macht in
A 1 '. tvjdol\jke versterkingen.
(1) Gehandhaafd tot einde 1892, echter verzwakt door enkele licenties (Lho.

a de bestuursinzichtcn.
- Ministers van De ten diensto staande middelen.
• Koloniën. (.behalve de scheepsmacht).
Onderhoorigheden.
1885. '86. Sterkte
penmacht.
aanwezige troe- + 5000 man.
Volkomen vrijheid van April '90. Opgericht het Korps
handel en een politiek van marechaussée (2 ofï. en
non-interventie in de bin- 204 minderen),
nenlandsche aangelegen- Aanwezig:
lieden van de kuststaten. Jan. '92. 4 veldbat°ns (3de, 12de,
'86 Peusangan en Lho* Juni '92.
o n s
14de en 15de) 2 garn. bat .
Het Korps marechaussee
Seumawè voor den handel uitgebreid tot 4 off. on242
en de vischvangst gesloten. , , 89?deren.
Uit. '93. 223 off. en 5548 minderen.
Jan. 'SS. Uit. '94. 227 „ „ 5403 „
t
Tijdelijke sluiting van
U I
-
9 5
' - 2 1 6
» »
5 8 1 9
een gedeelte der Westkust Versterkingen:
als bestraffingsmaatregel. KEUCHENIUS. A
l n
P
9 B
-
2
voldbataljons (9de en
Vanaf dat tijdstip voort- Mr. L. W. Cu.
6 d e
) 1
l
bergbatterrj (A 1 bg).
durende uitbreiding van Aprü'88-Febr.'90.
M e 9 6
' -
2
voldbataljons (5de en
de partieele sluiting tot de
7 d e
) 1
bergbatterrj (A 2 bg).
algemeene rigoureuse slui- * P e
t
^-
c a v
-
ting van de geheele N. en
2 s e c
- genietroepen.
W.-kust in Febr. 1889 (1) Troepenvermindering:
en het verbod van visch-
A u
S-
9 e
' -
1
veldbataljon (5de).
vangst in Mei '90 (Oostkust \ bergbatterij (A 2 bg.)
1
blijft open) (2). M A C K A Y . Aanwezig:
Mr. A. Baron Uit. '96. 323 off. en 7876 minderen.
na Juni 1890 aanvallend Febr.'90-Aug.'91. Jan. '97. Sterkte Korpsmarechausoptreden
in de kuststaten. see opgevoerd tot 5 off. en
Invoering van een scheep- ^62 minderen,
vaartregeling voor de Oostkustmetuitsluitende
vesti-
Uit.
_ ,
'97.
,
Sterkte 286 off. en 8020
m
l t
*5«eten.
ging te Idi.
u
-
98
> Sterkte
minderen.
290 off. en 7737
Door uitreiking van tal- Troepenvermindering,
rijke licentiSn wordt de V A N DEDEM.
9 8
' - 3 veldbataljons (6de,

80
Gouverneurs van Atjèh. Toegepaste stelsels en wüzigingeq
; 1 ~ T ~ ~ Gouverneurs- — —-- •=
Bevoegd- Generaal.
Bestuursperiode. | Namen. heden Groot-Atjèh.
J [
April'96—Juni '96. VUTTER. A. J. Begeerings- Stelsel van agressie. (Het
commissaris, geheele Atjèhsche volk door
Luit.-Generaal kracht van wapenon dwingen
Legercom- tot erkenning van de souvemandant.
reiniteit van Nederland).
13
Juni '96—Juli '90. DE MOULIN. < Civiel- en mil.
J. J. K. gouverneur,
(t 7 Juli '9C).
14
Juli'96—Oct.'96. STEMFOORT. J. "VV. [ wnd. I Stelsel van actieve beheer- j
| gouverneur. I sching van de drie sagi's I
\ O j van Groot-Atjèh en strenge '
I toepassing van een scheepvaart- j
15 [ regeling voor geheel Atjèh en
Nov. '96—Mei '98. VAN VLIET. Civiel-en mil. Onderhoorigheden.
C. P. J. gouverneur.
O ~-A
16
Mei '98—Juni 1904. VAN HEUTSZ. J. B. Civiel-en mil. Verovering en actieve beheer
Veroveraar van gouverneur. ROOSEBÜOM. W. Onderhoorigheden.
Atjèh. Oct.'99—Oct. 1904.
17
Juni 1904—Mei 1905. VAN DER WIJCK. Tijd.civiel-en
Jhr. J. C. mil. gouverneur.
VAN HEUTSZ. J. B. Het met geweld tot onderwer
Oct. 1904-Dec.l909. onder bestuur brengen van het
18
Mei 1905—Juni 1908. VAN DAALEN. Civiel- en mil.
G. C. E. gouverneur.
' - 19 |
Juni 1908-Sept. 1918. SWART. H. N. A. Civiel-en mil. Stelsel van actieve beheer
Pacificator van gouverneur. IDENBURG. hoorigheden gepaard met het
Atjèh. A. W. F. aan de pacificatie en het in be
Dec.'09—Maart'16. Atjèh met een duidelijk zicht
VAN LIMBURG
STIRUM.
Mr. J. P. Graaf
Mrt. '16—Mrt. '21.
Sept.'18—
20
VAN SLUWS. Civiel Civiel bestuur, gerugsteund
A. G. H. gouverneur. consolidatie der pacificatie.
i
Focx. Mr. D.
Maart '21—
(1) Naar aanleiding van het uil wijken van T. OEMA naar do B° Lam Beusoë. ,

i di! bostuursinzichten.
Ministers van . Do ten dienste staande middelen.
. , a Kolomen. (behalve de scheepsmacht).
Onderhoorigheden.
Nov. 1905.
Troepenvermindering.
1 veldbat (12de).
Aanwezig -
Ult. 1905 173 off. en 5584 minderen.
„ 1900 177 „ „ 6440 „
„ 1907 176 „ „ 6267
„ 1908 162 „ „ 6120 „
„ 1909 166 „ „ 6294
„ 1910 166 „ „ 6275
„ 1911 161 „ „ 6033
Aanwezig.
1912 2 veldbataljons
14de).
(3de en
A
3 garn. bataljons.
Korps marechaussée (20
off. en 1212 minderen).
CKEMER. J. TH. Totaal 200 off. en
Juli '97—Aug. 1901J 5980 minderen,
i Jan. '97. Tijdelijke slui- „ . ,* -,,',„ Troepenvermindering:
ting (1) van de W. kust
V a n A s c h v a n 1 A n l
P
1 3 1
veldbataljon (14e).
^lan"dSp%» n
- ^ . M r " T K
piong' voor il BnZtZr
A . J .
^S-'
Ult 1912 ^ 5 7 7 8 minderen,
01
-^-'^ „1913 106 „„ 4320 „
I en voor vischvangst. _ ,,>,«« Ti'oopenveriiiindoring:
i BERGANSIUS. Juli 191o y 2 veldbataljon (2 comp.
sching van geheel Atjèh en J. W. ad int.
10 Sopt. '02—
25 Sept. '02.
3e).
IDENBURG.
A. W. F.
Sept. '02—Aug. '05.
ping en zooveel mogelijk
rerovorde gebied. FOCK. Mr. D.
Aug. '05—Febr. '08.
HEEMSKERK.Mr. TH.
ad int.
Febr. '08-Mei '08.
ching van Atjèh en Ondereggen
van de laatste hand IDENBURG.
tuur brengen van geheel A. W. F.
iaar streven naar verzoening. Mei'08—Aug. '09.
I
DE WAAL
MALEFIJT. J. H.
Aug. '09-Aug.'13.
PLEYÏE. Mr. TH. BJ
loor de militaire macht ter Aug.'13—Sept.'18
IDENBURG.
A. W. F.
Sept.'18—Aug. '19.
ïtUYS DE BEEREN-
BROucK.Jhr Mr. CH.
J. M. ad int. |
Aug. '19—Nov. '19.
DE GRAAFF. S.
Nov.'19— I
SI
6

82
BIJLAGE B.
Alphabetische lijst der expeditiën en voornaamste
excursiën.
EXPEDITIËN. Bladz.
naar Daja '98 (Christan) 48
„ Geudong '78 (v. d. Heijden) 21
„ Gigiëng '78 (v. d. Heijden) 20
„ Idi '78 (v. d. Heijden) 20
„ Idi '89 (De Bank Langenhorst, 33
„ Idi '90 (Van Teijn) 34
„ Idi '98 (Van Heutsz) 53
„ Langsa en Manja t Pajét '77 19
„ Lhong '77 {Meijer) 19
,, Lhong '97 44
„ Meulaboh '78 20
„ Meureudoe '77 (v. d. Heijden) 19
„ Pasé '99 (Van Heutsz) 56
„ Peusangan '99 (Van Heutsz) 56
„ Pidië '98 (Van Heutsz) 60
„ Rigaïh '86 (Van Teun) 32
„ Samalanga '77 (v. d. Heijden) 19
„ Samalanga'80 (Schmilau-v. d. Heijden). 24
„ Samalanga 1901 (Van Heutsz) 58
„ Sigli '97 (Van Heutsz) 47
„ Simpang Oelim en Tandjong Seumantoi
'76 17
„ Simpang Oelim '77 19
„ Teunöm '84 (Demmeni) 27
„ de Zuidelijke Nederzettingen '77 19
„ „ „ „ '78 1 20
EXCURSIËN. Bladz
naar Bagoh on Oleh Gadjah (le touht) ] 84
„ Bagoh en Oleh Gadjah (2e tocht) 35
„ Blang Laka 59
>ver de Blang Kala-pas '70 (Engel) 15
naar de Gajolanden 1901 (v. Daalen) 59
„ „ „ 1902 (Schneiiiers) 59
1902 (v. d. Maaten) .. 59
„ „ „ J902 (Colnn) 59
„ „ „ 1902 (Scheepens) 59
„ Gajo-, Alas-en Bataklanden (v Daalen) 61
„ „ „ „ „ (Colijn) 65
„ Lam Tcuba '79 23
„ '97 46
„ Leupoeëng '96 43
'97 45
„ Lhong '96 43
„ Rigaïh '98 (v. d. Dussen) 56
n Seulimeum '79 23
„ '96 43
'97 46
„ Tangsé (le tocht) 64
(2e tocht) I 65
(3e tocht) 67
„ de Westkust (Rigaïh)'98(v.d.Dussen). 56

A.
Aneu' Galong, 21, 22, 37, 38, 42.
B.
Bastiaansz, 1.
Batoo, 41.
BeniSt, 54—55, 57.
Boungga, 54, 57.
Bicker, 1.
Biloej, 40.
Blang Kala, 15.
Blang Laka, 59.
Bloemen Waanders, F. G. van , 29,77.
Boeket (Bt.) Seuboen, 15, 41.
Boeket Trieüng, 15.
Bogaert , C. H., 8, 13.
Both, F., 1.
Brauw, Jhr. Mr. W. M., 75.
Breijer, 40.
c.
Caerden, P. van, 1.
Christan, 48.
Christoffel, 60—62, 67.
Cobltjn, W. A., 20.
Colijn, 56, 59—61, 65.
D.
Daalen, E. C. van, 5, 7.
Daalen, G. C. E. van, 51, 59, 61-05,
67, 80.
Daja, 43-44, 46—48, 56.
Daroj, 15. III Moekims.
Daroj, 41.
Demmemi, H., 21, 29-30, 32, 76.
Deykerhotf, C, 35—36, 40, 78.
Diamantpunt, 26, 36, 47.
Diemont, A. J. E., 16-17, 19, 72.
Diepenheim, 15.
Djanthöë, 47—48, 57.
Djounamprong, 47, 81.
Djerir (Djreuë), 22.
Dompseler, van, 17.
Dussen, van der, 56.
E.
Egter van Wissekerke, 5.
Engel, F. T., 15.
Engelsch —Atjèhsche verdrag, 2.
83
NAAMREGISTER.
BIJLAGE C.
Fransen van der Putte, J. D., 71.
G.
Gajo, 59—61.
Garot, 47, 53-54, 60.
Gerlach, 22-23.
Geudong, 20—21, 56.
Geutjeuë Olejlo, 15.
Gey van Pittius, A. K. W., 21.
Gigiëng, 20.
Glé Batèë iliê

K.
Kaloeöt, 3b'.
Keuchonius, Mr. L. W. Cli., 79.
Keudé Bagoh, 31-35.
Koumala, 23 24, 29, 31—33, 3i3, 53—
55, 65.
Keureutöë (Kerli), 16, 56, 61, 64 , 67.
Koulapang Doea, 16, 39.
Koeala Batèë, 2, 18, 24, 52.
Koeala Gigiëng, 15 — 17.
Koeala Loeë, 18.
Koeala Meureudoe, 2.
Koeta (K.) Ba-' Teuë, 44
Koeta (K.) Goenöngau , 11,
Koeta (K.) Meugat, 7.
Koeta (K.) Meuntröë Garot, 53.
Koeta (K.) Panté Tjeureumèn, U.
Koeta (K.) Pö Amat (K. Pohama),30.
Koeta (K.) Sawang, 57.
Koeta (K.) Toeankoe, 33.
Kohier, J. H. B., 5, 7.
Kong (Pegaseng), 62.
Koopman, 5.
Koster!, 50.
Kroeëng Kalé, 22, 41-42.
Kroeëng Ma', 38.
Kroeëng Baba, 14—15, 41 - 42, 47.
Kroeëng Raja, 14, 17-18, 24, 45,48.
L.
Ladöng, 24, 42.
Lageuën, 56—56.
Laging Tobias, P. F., 27, 29, 74.
Lam (L.) Bada', 18.
Lam (L.) Baro, 15, 22.
Lam (L.) Beusöë, 46, 48.
Lam (L.) Djamèë, 39—40.
Lam (L.) Koenjèt, 40.
Lam (L.) Kra', 37—38, 41.
Lam (L.) Njöng, 17.
Lam (L.) Pageuë (Lampagger) 15 — 16.
Lam (L.) Panaïh (Lampanas) 23.
Lam (L.) Pisang, 39-41.
Lampoïh Oe, 12.
Lam (L.) Soeët, 42.
Lam (L.) Téh, 30, 46.
Lam (L.) Teuba , 22—23, 45 - 46, 48.
Lam (L.) Tjoet, 15.
Langen, K. F. H., 40.
Langga, 52.
Langsa, 19.
Lansberge, Mr. J. W. van, 18, 25, 70.
Lehe, 40.
Lemboe, 10, 15.
Leupoeëng, 41, 43, 45 - 46, 48.
Lho'Igeuëh, 54-55.
Lhong, 19. 43, 46, 48.
Lho' Nga, 43.
Lho' Seumawè, 8, 26, 28, 30, 36
50- 57, 60, 64, 66.
Lho' Trieëng, 56.
Loeëng Bata, 11.
Loenen, van, 57.
Londonsch tractaat, 2.
Loudon , Mr. J., 4, 70.
Lübeck, 22-22.
M.
Maaten, van der, 59, 61.
Manja' Pajét, 19.
Mekern, 15.
Meulaboh, 16, 19, 28, 57.
Meura' sa, 12, 13, 37.
Meureudoe, 19, 56—59.
Meureudoeaté, 7.
Meuseugit (Mt.) Raja, 7, 11, 19, 24.
Meuseugit (Mt.) Toengkob , 22.
Meijer, 15.
Mibö, 15.
Mon Tasië', 21, 37, 41-43.
Moulin , J. J. K. de, 42, 80.
N.
Nanggröë, 56, 58.
Neuheun, 18.
Neve, G. P. de, 9.
Nieuvvenhuijzen, F. N , 4—5.
Nisoro, 26-27.
0.
Oelèë Lheuë, 23, 25—26, 28, 30, 36, 40.
Oelèë Soesoe, 15.
Oleh Gadjah, 34 35.
P.
Padang Tidji, 48, 52-53, 57.
Panga, 27.
Panglima (Pgl) Pölém (•(• 1890), 11,
18, 21-23, 35.
Panglima (Pgl.) Pölém, 41, 43-50,
52, 55-61.
Panglima (Pgl.) Tibang Moehamad, 4.
Panté jKarang. 22.
Pantja, 48.
Pasè, 3, 56-57, 59, 61, 64, 66-57-.
Paté', 16.
Pegu, 47
Pel, J. L. J. H., 13—15, 18, 70.
Péndéng, 62-64.

Peudada, 59.
Peukan Bada', 15, 39, 65, 66.
Peukan Baro , 21, 47.
Peunajong, 10.
Peunjirat, 15.
Peusangan, 24, 56—59.
Pidië, 3,8, 17-18, 43, 45, 47—58,
60, 64-65.
Poelö Raja, 36
Poelö Tjitjem, 53.
Pol, van de, 22.
Pompe van Meerdervoort, 35 36, 78.
Pötjoet di Rambong, 55.
PötjoetNja' Dien, 39.
Pötjoet Tjöt Moerong, 60.
Pruys van der Hoeven , A., 25 ,
27 , 74.
Prjnacker Hordijk, C, 78.
R.
Raad van Achten , 8.
Rafflos, 2.
Rees, O. van, 73, 76.
Reuëng 2
, 43, 46, 48.
Rigaïh (Rigas), 32 , 56.
Ritiëng, 43.
Rooseboom , W., 80.
Roy, de, 1.
s.
Sabang , 36.
Samagani, 43—44.
Samalanga, 18-19, 24, 26, 28, 30,
56, 58—59, 64.
Scharp, 22.
Scheepens, W. B. J. A., 59, 62 ,
66, 68.
Scherer, 26, 28, 30 , 36.
Schmilau , 24.
Schneiders, 59.
Seulimeum, 22-23, 43, 45 53,
55, 57.
Seuneulob (Seuneung), 21, 37, 42.
Siak Sri Indrapoera ,3,8.
Sigli, 20 , 24, 26 , 30 , 45, 47, 50, 52 ,
54-55, 57.
Simpang Oelim, 16 - 17 , 19, 54, 73.
Sjahbandor Moehamad Tibang, 4.
Sluys, A. G. H. van, 68, 80.
Snouck Hurgronje, Dr. O.. 35 — 36,
48, 50.
Sprenger van Eijk , Mr. J. P., 77.
Spruyt, 50.
Stemfoort, J. W., 40, 42, 44, 80.
Stoutjesdijk, 51.
Sultan Ala c
ad-Din Mahmoed Sjah
(1870-1875), 11.
Sultan Ala'-ad-Din Moehamad Sjah
(1823-1830), 11.
85
Sultan Ibrahim Mansoer Sjah, 3.
Sultan Iskandar Moeda, 2.
Sultan Marhoom Meukoeta Alam, 2.
Sumatra-tractaat, 3.
Swart, H. N. A., 67—68, 80.
Swieten, J. van, 3, 9-10, 12—14, 70.
T.
ïamiang, 8, 29.
Tandjong (Tg.) Seumanto 5
, 16—17.
Tangsé, 54-55, 57, 61.
Tapa', 53, 54, 56.
Tapa ' Toean , 28 , 56 , 66 , 68.
Tersteege, 21, 22.
Teukoe (T.) Ajer Alang, 23.
Teukoe (T.) Ali Ba*ét, 47, 52, 01, 65.
Teukoe (T.) Bén Blang Pidië, 58, 68.
Teukoe (T.) Bén Peukan Meureudoe,
52, 55, 57-58, 61, 64.
Toukoo Brahim Paleuëh, 54.
Teukoe (T ) Djoehan Pahlawan ,
36-41.
Teukoe (T.) Geudong, 47, 56, 60.
Teukoe (T.) Lampoïh Oö, 47.
Teukoe (T.) Moeda Ba*ét, 18, 20—22,
43.
Teukoe (T.) Nè* Meura*sa, 37.
Teukoe (T.) Nja'Banta, 37.
Teukoe (T.) Oema(r), 26, 32-33,
36—39 , 41—48 , 52 - 57 , 59.
Teukoe (T.) Paja, 17.
Teukoe (T.) Tjoet Ali Basja, 55.
Teukoe (T.) Tjoet Toengkob, 37, 45,
48 , 52 , 56.
Teungkoe (Tgk.) di Aloeë Keutapang,
58, 64—65.
Teungkoe (Tgk.) di Atjèh. 66.
Teungkoe (Tgk.) di Barat, 58, 60 ,
67-68.
Teungkoe (Tgk.) di Boeket, 58, 68.
Teungkoe )Tgk.) di Gajo, 52—53.
Teungkoe (Tgk.) di Mata Ië, 58, 60.
Teungkoe (Tgk.) Tji* Majet, 58, 68.
Teungkoe (Tgk.) di Paja Bakong,
64 , 67.
Teungkoe (Tgk.) di Reubèö, 58, 68.
Teungkoe (Tgk.) di Tirö, 58, 68.
Teungkoe (Tgk.) di Tirö Tjhèh Saman
(t 1890), 20, 31, 33, 35-36, 68.
.Teungkoe (Tgk.) di Tjöt Plieëng, 47,
52—53, 58, 60, 64.
Teungkoe (Tgk.) di Tjöt Tjitjem ,
64-65.
Teungkoe (Tgk.) Moehamad Amin ,
35.
Teungkoe (Tgk.) Poetröë, 60.
Teungkoe (Tgk.) Tanah Abèe, 39.
Teungkoe (Tgk.)Tapa' , 54, 50.

Teunöm , 27 , 55.
Teyn , H. K. F. van , 32—36 , 78.
Tiban, 10.
Tjankoel Loeë, 10.
Tjöt Goeë, 39-40.
Tjöt Mantjang, 43, 46, 48.
Tjöt Moerong, 54.
Tjöt Kaliëung, 46.
Tjöt Rang, 40.
Toeankoe (T.°«) Abdoel Madjid, 11, 32.
Toeankoe (T.oo) Asem (Hasjim), 11,
20, 28—29, 31, 35.
Toeankoe (T.°«) Hasjim (Asem), 11,
20, 60.
Toeankoe (T. oe
) Hoesin, 11.
Toeankoe (T.°») Moehamat Dawot,
11, 20, 31, 57, 66.
Toeankoe (T.°c) Moehamad Joesoef,
11, 52.
Toeankoe (T.» e
) Radja Keumala, 60.
Toekoe lmand, 27.
86
Toengkob, 22, 37, 41-42, 49, 49
Troeman , 29 , 36.
V.
Verspyck , G. M., 9.
Vetter, A. J., 15 , 40 , 42 , 80.
Vliet, C. P. J. van, 44 , 49 , 80.
w.
Watrin , 62, 63, 65.
Wedden, van der, 57.
Weitzel, A. W. Ph., 77
Wichers , Jhr. H. O., 73.
Wiggers van Kerchem , G. B. T.,
16, 70
Willems, 50, 53-55.
Wljck, Jhr. C. H. A. van der, 78.
Wijck, Jhr. J. C. van der, 54-65, 80.

J a a r
88
EENIGE GEGEYENS BETREFFENDE DE
Verliezen door het Ned. Ind. Leger geleden.
I Gesneu- \ w.o. offl-! r._ m H j w.o. I Hiervan [ w o.
e w o n a
- veld eieren. ! ^ - , officieren, overleden.; officieren.
j I i j ! .
1873 (6) 45 I 8 406 i 23 i
1874 (7)
1875 (3) 32 2 (3116(1) 234(1) 40
1876 77 4 , 9 9 - 9
1877 64 4 I ) 61
1878 44 3 l . \ 88 8
1879 43 1 45 1
1880 31 1 19
1881 ' 3 13
1882 (4) (5) 14 659 29
1883,5)
1885
37 2
8 7 9
j 3123 (1)
I
185(1)
1
» ^
1886
1887
1888
1889 (5)
\ \
1890 (5) 112 1 1026 13
1891 (5) 18 1 99 3
1892 (5) 16 — 131
1893 (2) 11 1 102 12
1894 17 1 146 12
1895 3 - 40 3 5 -
1896 79 6 903 43 74
1897 61 4 380 19 33 2
1898 19 - 268 17 18
1899 33 1 326 27 22
1900 32 2 267 11 24 1
1901 40 1 331 8 20
1902 68 2 449 26 20 3
1903 31 I 1 285 15 15 1
1904 56 1 434 35 40
1905 70 1 248 12 14 1
1906 38 1 197 9 10
1907 18 - 214 9 10 1
1908 19 2 290 10 9
1909 15 214 4 9
1910 7 — 148 4 3 —
1911 8 — 95 4 4 1
1912 2 — 35 2 3 —
1913 — — 16 3 — 1
1914
1915
1916
1917
1918
6 1 28 — 2 —

VERLIEZEN GELEDEN IN DEN ATJÈH-OORLOG.
- j
De door den vyand in onze handen achtergelaten verliezen.
Jaar To,,. ! D To oW d ^ e n „ I Gewon- jGevange-l Vuur- ! w.o. m ,. ,..
89
- j den. j nen | wapens. |achter-laad.j Toehcht.ngen.
1873 (Ij zie over de ver-
1874
iojr.
liezen van 1873—1891
Nieuwenhuljzon. I. M. T.
tena
1 S e i
'
d l
- r
> M a d z
- 20.
lo /o
1877 (2) Zie over de verlg7g
liezen van 1893 t/m 1912
, Q r 7 n
I b y
'
1880
:SQ„
l 8
• °-
Kruisheer, Atjeh 1896
dl. II pg. 103 en Atjèhmonograpliie
van het
Encyclopedisch Bureau,
dl. II, afl. 2, 1917 (ult-
J
gegeven door do Topo-
1883
jgg4
grafische Inrichting te
Weltevreden).
( 3 ) z i e o v e r d e v e r.
18S6 liezen van 1875 t/m 1884
1887
-, OQO
1 ö ö
°
1889
J. J. W. E. Verstege, „Een
beroep op het Nederlandsche
volk in zake het
Atjèh-vraagstuk", bladz.
1890 i8i;
1 8 9 1
(4) Zie voor sterkte
1892
1893
Ned. Ind. Leger vanaf ult.
1882, Jaarcijfers Kolo-
1894 (8)
1895 i5) Zie G. B. Hooijor,
1896 — — 875 323 dl. III, bladz. 326 en 348.
1 8 9 7 4 8 7
! 1 1 0
(6) Verliezen der eerste
1898 — 181 46 expeditie, waarvan 2 off.
1899 612 253 669 200 (24) en 2 mind. gesneuveld en
1900 921 517 830 i 193(2) fe d
«" gewond van
1901
1902
1815
2582
292
391
2881 ! 210 (4)
2465 I 455 (10)

OPGAVE VAN EENIGE WERKEN VOOR MEER
UITGEBREIDE STUDIE.
Börel G. F. W., Onze vestiging in Atjeh. Den Haag 1878.
Bruinsma J. F. D., De verovering van Atjeh's groote Missigit.
Sneek 1899. (Komt ook voor in de verslagen van de
Vereeniging t. b. v. d. Krijgswetenschap, jaargang 1889).
Bruinsma J. F. D., De vermeestering van den Kraton. Krijgswetensch.
1893—1894, bladz. 220.
Damsté H. F., Atjèhsche oorlogspapieren. (Ind. Gids 1912).
Atjèh-historie in Kol. Tijdschrift 1916, afl. 3, 4 en 5.
* Encyclopaedie van Nederlandsch-Indië, Eerste deel, bladz. 68
en vg. 1917.
Heutsz J. B. van, De onderwerping van Atjeh. (Ind. Mil. Tijdschrift,
jaargang 1892—1893).
* Hooyer G. B., De krijgsgeschiedenis van Ned.-Indië. Den Haag
1897, deel III.
Kempees J. C. J., De tocht van Overste van Daalen door de
Gajo-, Alas- en Bataklanden. Amsterdam 1905.
Kielstra E. B., Beschrijving van den Atjeh-oorlog 1873—1881.
Den Haag 1883.
* Klerck E. S. de, De Atjèh-oorlog, Deel I. Het ontstaan van
den oorlog. Den Haag 1912.
Koloniale verslagen over 1873 en volgende jaren.
Korte Atjèh-verslagen in de Javasche Courant.
Koster J. L., Het beslissende moment voor den uitslag der lste
Atjeh-Expeditie. Krijgswetenschap, 1895—1896, blz. 319.
* Kreemer J., Atjèh. Leiden 1922.
Kruisheer A., Atjèh 1896. Weltevreden 1913.
Laging Tobias P. F., Het Herstel van het Sultanaat in Atjeh.
Indische Gids 1886, bladz. 1722.
Laging Tobias P. F., Phrasen en feiten, brochure 1886.

91
Meijer H. F., Atjeh van 26 December 1875 tot 4 September 1876.
Breda 1883.
Militaire Spectator. De jaargangen vanaf 1873.
Indisch Mil. Tijdschrift. Idem.
* Nieuwenhuijzen W. C, De politiek van den oorlog in Atjeh. (Ind.
Mil. Tijdschrift, jaargang 1897.)
Officieele Bescheiden betreffende het ontstaan van den oorlog legen
Atjeh in 1873. Van Regeeringswege uitgegeven ter Algemeene
Landsdrukkerij in 1881.
Rapport der Commissie, benoemd bij Besluit van den Gouverneur-
Generaal van Ned.-Indië van den 18den Mei 1873, N°. 1,
tot het instellen van een omstandig onderzoek met opzigt
tot hel geheele beloop der, krachtens het Besluit van den
14den Maart 1873 L a
V. Geh., ondernomen expeditie tegen
het Rijk van Atjeh, van de uitrusting af tot de wederinscheping
der troepen. (Bekend als Enquête-rapport).
Batavia. Landsdrukkerij 1874.
Rochemont J. I. de, Onze oorlog met Atsjin. Den Haag 1877.
Scherei G. A., Hoe moet Atjeh gepacificeerd worden? Verslagen
der algemeene vergaderingen van het Ind. Genootschap,
1891—1892, bladz. 1.
Snouck Hurgronje Dr. C., De Atjèhers. Batavia en Leiden.
1893—1894.
Swieten J. van, De waarheid over onze vestiging in Atjeh. Zalt-
Bommel 1879.
Swieten J. van, De Luit.-Generaal van Swieten contra den Luit.-
Generaal Verspijck. Zalt-Bommel 1880.
Verspijck G. M., Generaal van Swieten en de waarheid. Den
Haag 1880.
Verstege J. J. W. E., Een beroep op hei Nederlandsche Volk in
zake het Atjeh-vraagstuk. Amsterdam 1886.
Winckel L. F. A., De militaire loopbaan van den Luitenant-
Generaal Karei van der Heijden. Utrecht, z. j. (is van 1896).
* Bevat uitgebreide opgave van de voornaamste Atjèh-literatuur.

Verbeteringen en aanvullingen.
Blz. 2, regel 2 v. b.: MAEHOEM MEUKOETA ALAM, lees:
ISKANDAR MOEDA (zijn posthume naam is MARHOEM MEUKOETA
ALAM).
Blz. 2, regel 10 v. o.: 1833, lees: 1831.
„ „ noot: 1918, lees 1819.
„ 4, regel 12 v. o. en 4 v. o.: Regeeringscommissaris, lees:
Gou vernements- Com missaris.
Blz. 5, regel 2 v. b. en 7 v. b.: Regeeringscommissaris, lees:
Gouvernements-Commissaris.
Blz. 7, regel 7 v. b.: kpg., lees: gpg.
„ „ regel 14 v. b., 22 v. b. en 25 v. b.: Regeeringscommissaris.
lees: Gouvernements-Commissaris.
Blz. 8, de regels 14 tot en met 1 v. o. en
„ 9, de regels 1 tot en met 14 v. b. te lezen:
voor den civielen Regeerings-commissaris en militairen Opper­
bevelhebber).
Art. 2. Wanneer de Sultan van Atjeh voor de kracht onzer
wapenen zwicht en zich onderwerpt, gaat de regeerings-commissaris
en opperbevelhebber met Hein, krachtens machtigingen
onder nadere goedkeuring van den Gouverneur-Generaal,
eene overeenkomst aan op de grondslagen van het contract,
op 21 Februari 1858 gesloten met het rijk van Siak Srie Indrapoera
en onderhoorigheden.
In 't bijzonder moet worden gestreefd naar eene duurzame
verzekering van den invloed en het oppergezag van Nederland,
naar eene goed geregelde en door schriftelijke verklaringen van
de betrokkenen zoo zuiver mogelijk afgebakende verhouding van
don Sultan tot zijne onderhoorigheden, naar waarborgen tegen
knevelarij in 't algemeen, naar recht en gelegenheid tot vesti-

93
ging en bezetting, met beding van afstand van den eventueel
voor etablissementen benoodigden grond, tot het oprichten van
versterkingen en het plaatsen van ambtenaren, gedekt door
eene voldoende macht, en voorts naar al wat de behoorlijke
uitvoering van de gemaakte regeling volkomen kan verzekeren.
Deze overeenkomst wordt, na door den regeerings-commissaris
en opperbevelhebber en door den Vorst onderteekend en
bezegeld te zijn, in triplo aan den Gouverneur-Generaal ingediend.
Art. 3. Wanneer, niettegenstaande den zegepraal onzer
wapenen, de Sultan volstrekt ongeneigd blijft tot het sluiten
van de door de Eegecring gewenschte overeenkomst, verklaart
de regeerings-commissaris hem vervallen van zijne waardigheid
en stelt hu', na raadpleging der volksinstellingen, een anderen
Sultan aan, of voorziet hij in het bestuur van het rijk op zoodanige
wijze, als, in verband met de voorschriften van het
opperbestuur, door de omstandigheden noodig zal worden geacht.
Blz. 9, regel 16 v. b.: militair opperbevelhebber tevens civiel
Regeerings-commissaris, lees: regeerings-commissaris en opperbevelhebber.
Blz. 9, noot: er een, lees: de infanterie der le Brigade.
„ 10, regel 9 v. o.: bij Pedropunt ten Westen, lees ten
Westen en Zuidwesten.
Blz. 11, regel 22 v. o.: MOEHAMMAD, lees: MOEHAMAD.
„ „ „ „ „ „ (1824—1S38), lees: (1823—1836).
„ 13, „ 14 v. b.: achter het woord „kolonel" bij te
voegen: J. L. J. H.
Blz. 14, regel 18 en 25 v. b.: kuststreek, lees: kuststrook.
„ „ „ 5 v. o.: achter het woord „Moekims" een teeken
(1) plaatsen en aan den voet der bladzijde als noot opnemen:
(1) Voor het. gebied ten 0. van de Atjeh-rivier bepaalde Art 1 der Instructie:
a. zuivering van vijanden, aan te vangen met de K' Gigiëng;
b. het in bezit nemen van K' Loeö en vervolgens van Kroeëng Raja, dat
voorloopig de uiterste post aan de zee ten Oosten moet blijven.
Blz. 16, regel 10 v. b.: achter het woord „Generaal" bijvoegen:
G. B. T.
Blz. 16, „ 9 v. b.: Gouverneur, lees: Generaal.
„ 16, „ 12 v. o.: voor, lees: vóór.
„ 17, „ 15 en 16 v. b.: van Pidië in de richting der
XII en XXVI Moekims, lees: tusschen de Federatie der XII
Moekims van Pidië en de XXVI Moekims van Groot-Atjèh.

94
Blz. 17, regel 19 v. b.: achter het woord „Simpang Oelim"
bijvoegen: en Tandjong Seumanto c
.
Blz. 17, regel 9 v. o.: TOEKOE, lees TEUKOE.
„ 18, „ 16 v. o.: XII, lees XXII.
„ 18, „ 12 v. o.: LANSBERGEN, lees: LANSBERGE.
„ 20, „ 14 v. b.: TB, lees: Ts k
.
'„ 21, „ 1 v. o.: TOEKOE, lees: TEUKOE.
„ 22, „ 5 v. b.: 1878, lees: 1879.
22, „ 9 v. b.: der, lees: de.
„ 22, „ 16 en 12 v. o.: Gliëng, lees: Glé Jeuëng.
22, „ 6 v. o.: Karang, lees: Karéng.
„ 22, „ 4 v. o.: Kale, lees: Kalè.
23, „ 5 v. b.! voor het woord „Seulimeum" in margine
bij te voegen: 16 Augustus.
Blz. 23, regel 5 v. b.: staat tweemaal het woord TOEKOE ,
lees: TEUKOE.
Blz. 24, regel 1 v. b.: achter het woord „Djanka" bij te
voegen: (Peusangan).
Blz. 24, regel 5 v. b.: achter het woor „Juli" bij te voegen:
1878.
Blz. 24, regel 9 v. b.: voor het woord „Tuchtiging" in margine
bij te voegen: 14 Juli 1879.
Blz. 24. regel 19 v. o.: toegezegde, lees: toegezegden.
„ 26, in de noot, staat XXII, lees: XXV.
„ 28, noot: HEUTZ, lees: HEUTSZ.
„ 29, regel 7 v. b.: HASJIMS, lees: HASJIM'S.
„ 29, „ 11 v. o.: Nov., lees: 13 Sept.
„ 29, „ 10 v. o.: Bestuur, lees: bestuur.
„ 30, „ 5 v. b.: Bestuur, lees: bestuur.
„ 30, noot (2) achter „1884" bij te voegen:
(Deze proclamatie is te vinden in I. II. T. 1888 blz. 504, en daar gedateerd
19 Aug. 1884).
Blz. 32, regel 15 v, o.: DEMMENIE, lees: DEMMENI.
„ 32, „ 13 v. o.: Bestuur, lees: bestuur.
„ 33, „ 21 v. o.: tusschen de woorden „Atjèh" en
„oorlog" een verbindingsteeken plaatsen.
Blz. 34, regel 16 v. b.: HEUTZ, lees: HEUTSZ.
„ 34, .. 16 v. o.: Pedawa, lees: Peudawa.
„ 35, „ 16 v. o.: Bestuur, lees: bestuur.
„ 35, „ 3 v. o.: DEIJCKERHOPP , lees: DEYKERHOFP.
„ 36, „ 2 v. b.: achter het woord „TEUNGKOE" bij te
voegen het woord: DI.

95
Blz. 36, regel 9 v. b.: Bestuur en Deijckerhoff, lees: bestuur
en Deykerhoff.
Blz. 36, regel 12 v. o.: Kaloet, lees: Kaloeët.
„ 36, „ 10 v. o.: DEIJCKERHOFF, lees: DEYKERHOFF.
„ 87, „ 14 en 15 v. b.: doorslaan: v/m „30 October"
t/m „worden" en bijvoegen:
in de eerste helft van November maakte T. DJOEHAN , veelal
gesteund door geschutvuur van onze posten en eene sectie
berg-artillerie, zich meester van tal van vijandelijke bentings
in de XXVI Moekims; daarna wendde hij zich tegen de XXII
Moekims, en wel in de eerste plaats de VII Moekims Ba«ét,
waar (op 1 December) Aneu s
Galong in zijne handen viel; begin
'94 werden
Blz. 39, regel 18 v. o.: Toekoe, lees: Teukoe.
„ 39, noot: VII, lees VI.
„ 40, regel 7 v. b.: bewind, lees: bestuur.
„ 40, „ 11 v. b.: DEIJCKERHOFF, lees: DEYKERHOFF.
„ 40, „ 12 v. b.: infanterie, lees: Infanterie.
„ 40, „ 13 v. b.: majoor van den generalen staf, lees:
Majoor van den Generalen Staf.
Blz. 40, regel 14 v. b.: resident, lees: Resident.
„ 40, „ 15 v. b.: kolonel, lees: Kolonel.
„ 40, „ 16 v. b.: Legercommandant, lees: Regeeringscommissaris.
Blz. 40, regel 19 v. o.: Lege, lees: Lehe.
„ 41, „ 12 v. o.; achter het woord „Oema" bij te voegen:
in de VI Moekims.
Blz. 42, regel 2 v. b.: doen vervallen de woorden: door de
IX Moekims
Blz. 42, regel 15 en 17 v. b.: HEUTZ, lees: HEUTSZ.
„ 42, „ 19 v. b.: Rabat en Sibrèh, lees: Rahat en Sibrèë.
„ 43, „ 1 v. b.: doen vervallen: IV en VI.
„ 43, „ 10 v. b.: kampongs, lees: gampongs.
„ 43, „ 18 en 19 v. o.: laten vervallen: (het uiterste
• punt der Atjèh-vallei).
Blz. 43, regel 4 v. o.: de woorden „in te voeren" doen vervangen
door: sedert 1893 bestaande.
Blz. 44, regel 6 v. b.: Bestuur, lees: Het bestuur.
„ 44, „ 16 v. o.: HEUTZ, lees: HEUTSZ.
„ 46, bovenaan: 1897—1898, lees: 1897.
„ 47, regel 1 v. b.: Djinampangan en Kg. Raja, lees:
Kroeëng Raja en het landschap Djeunamprong.

96
Blz. 47, regel 3 v. b.: Mei, lees: Mei 1897.
„ 47, „ 16 v. b.: 5—17 Aug. en Heutz, lees: 5—17
Aug. 1897 en Heutsz.
Blz. 47, regel 20 v. I).: HEUTZ, lees: HEUTSZ.
„ 47, „ 17 v. o.: (margine) toe te voegen: 1897.
„ 47, „ 15 v. o.: T.joemboh, lees: Tjoembo*.
„ 47, „ 7 v. o.: (margine) 1899, lees: 1898.
„ 48, bovenaan, 1899, lees: 1898.