Friesland

HEDENDAAGS CHE 

H I S T O R I E 

O F 

TEGENWOORDIGE STAAT 

V A N 

XXJU^JL-* AT T.F. VOLKEREN 

» 

XXfflfc DEEL. 

Behelzende de Befchryving der 

V E R E E N I G D E 

NEDERLANDEN, 

En wel in 't byzonder van 

FRIESLAND, 

Met Naauwkeurige Landkaarten en Printver» 

beeldingen verfierd. 

E E R S T E D E E L . 

Te JMSTSRDAM, LEIDEN, DOB&mï&Miïfi&W ( * 

By P. SCHOUTEN, J. DE GROO^: 

M D C C L X X X ^ Q ^ ^ ^ 

Met Privilegie.

AAN DEN LEEZERj 

îndelyk hebben wy "t genoegen dit eerfie Deel 

van Friesland uit te geeven, en meenen in flaat 

te zyn het verdere merkwaardige deeze Provincie 

betreffende fpoedig te doen volgen.. 

Dit Werk, in vroeger tyd door den Heer 

JAN WAGEN AAK begonnen, heeft eene algemeene 

toejuiching ontvangen, en wy hebben gegronde 

h$op dat deeze bladen ook eenige goedkeuring 

erlangen zullen. Van Prentkonst beeft dit 

Deel een fchraal voorkomen , wy bekennen het , 

doch voornaamelyk in dit Eerfte ^Deel wordende 

gehandeld van de Gefchiedenis, waarin de voorige 

Deelen ook geene Plaaten hebben, zullen wy met 

betrekking van de Tegenwoordige Gefteldbeid in 

de befcbryving der Steden enz. deeze fcbraalheid 

vergoeden', waartoe een aantal plaaten reeds in gereedbeid 

zyn. 

De aanzienlyke Begunfïigers deezes Werks, die 

ons zo veele fraaie ftukken hebben medegedeeld, 

lier onze diepe verpïigting betuigende , beveelen 

vuy ons verder in de gulhartige onderfteuning van 

onze Landgenooten , die of eenige verbetering weeten 

aan de hand te geeven, of nog verboolene oudheden 

vangewigt hebben in te voegen; te adresfeeren 

By onzen Compagnon V. van der Plaats tt 

Harlingen. 

DE D R U K K E R S : 

O v

ö * D É r Y ï E L P L 4 A T. 

JL w«X ik-!* V-2 V-I- V~JL rj •£! 1.1 »^ ^ £ 1 

Een 27oflg« Wïer, gefchikt om Vee en Volk te hoedert 

Voor dreigend lyfsgevaar by felle Watervloeden, 

Venoont een zetel, daar de Friefche Maagd in praalt 

Met een grootmoedigheid, die zelfs uit de oogen draalt. 

Men ziet ter rechter zyde, als uit een zegeteken, 

Geweer en wapentuig, en krygsgereedfchap fteeken, 

Én in de veldbanier het wapen van den Staat. 

Hierby verfcbynt Merkuur, die, geestig van gelaat, 

De oplettende aandacht Wekt om fneedig aan te merken, 

DatStrydbaarheid vooral den Handel dient te fterken. 

Ter flinke zyde wordt de Boerenftand verbeeld, 

Door fchup, en fpade en zeis, en wat bier meer in deelt. 

Men ziet 'er Herkules het gulden vlies bewaaken, 

Op dat geen roofgedrocht 'j Lands rykdora poog' te fchaaken. 

ïly toont zyn.breeden rug, en 't blykt dat dit ontzag, 

Al rusthy Hechts, haar heil genoeg verzeekren mag. 

'c Is meer dan tyd dat wy den Voorgrond ook befekouwen , 

Daar gy twee knaapen ziet 5 den eenen vol vertrouwen Ï 

Den andrèn zwakker, en m« feeri yebuogen hoofd, 

Maar opftaande, .en zp bly, dat dit wat goeds belooft: 

De braaffie trekt het oog tot dertig Grietcnycn, 

Die onafhangklyk zyn en zich daarin verblyenj. 

De zwakfte toont de Steên, 't vernederd Elleftal, 

Dat echter zich herflek van dien oneedlen val. 

Mag dees befpiegeling den geest om hoog verrukken? 

Daar fchynt de Dierenriem het noch eens uit te drukken. 

Het Tweelingteken pronkt met Paarden, Frieslands roem, 

En Ledaaa moedig kroost, der Helden puik en bloem. 

Erigone verroont, by veel bevalligheden, 

Oprechtheid, milde gunst, en fmettelooze zeden. 

Manhafte Eenvoudigheid, den Fries in 't hart geplant, 

Zie daar het Heilgeflarnt van uw gezegend Land! 

S. S T y in

ijl" • «ywiy^ 

TEGENWOORDIGE STAAT VAN PHIESLAND.


D E R 

rEREENIGDE 

NEDERLANDEN; 

D E R T I E N D E D E E L ; 

Vervattende eenen aanvang der 

Befchryving van 

FRIESLAND. 

Te IAMSTERDUM, ZEIDEN, EOFD. tn IMXLIXGEN, 

By P. SCHOUTEN, J. DE GROOT, (^JÂÎNARS , 

S. en J. LUCHTMANS, A. E 

]J^^5i5^K 

en V. VAN DER PgxprCjgjL. 

MD CC L X

I N H O U D 

D E R 

HOOFDSTUKKEN. 

EERSTE HOOFDSTUK. 

élgemeene Befchtyving des Lands. Bladz. I 

TWEEDE HOOFDSTUK, 

Over de Verdeeling, onderjcbeiden Gronden, 

Meer en, Dyken; Sluizen en Lucht tgefteldbeid 

van Friesland» • 44 

DERDE HOOFDSTUK. 

Over de oudere en laatere Friezen, hunne 

geaartheid , heftaan en levenswyze. 104- 

VIERDE HOOFDSTUK. 

Beknopte Historie van de 'vroegfle- tyden af tot 

op den dood van Kon[lantyn den Grooten, 169 

VYFDE HOOFDSTUK. 

Beknopte Historie van Friesland, van den 

dood van K&nflantyn den Grooten tot den tyd 

van Karei den Grooten. 210 

ZESDE HOOFDSTUK. 

Van Karei den Grooten tot op het einde der 

Noordfche invallen, hier te lande. 240 

ZEVENDE HOOFDSTUK. 

Van het einde der Noordfche invallen hier te 

lande, tot op het Verdrag van Holland en 

Utrecht nopens Friesland.

INHOUD ÖER HOOFDSTUKKEN. 

ACHTSTE HOOFDSTUK. 

Van 't Verdrag tusfchen Holland en Utrecht 

notens Friesland gejlooten, tot op de bevestiging 

der Friefche Rechten en Vrybedé*, 

door Craave Willem den II. Bladz. 356 

NEGENDE HOOFDSTUK. 

Van de bevestiging der Friefche Rechten en 

Vryheden door Graave Willem den II, tot 

op de nederlaag van Graave Willem den IV. 

4°&.. 

TIENDE HOOFDSTUK. 

Van de Nederlaag van Graave Willem den 

IV, tot op de huldiging van Hertoge Albrecht. 

— . 

ELFDE HOOFDSTUK. 

Van de Hildiginge van Hertoge" Albrecht tot 

op de verdryvïng der Holkndfche bezettingc 

uit Stavoren. ^ " 554 

TEGENt


V A N 

FRIESLAND. 

EERSTE HOOFDSTUK. 

Algemeens Bejchryvhig des Lands. 

f dit van ouds vermaarde Land Zyrièn 

ALGEnaam 

van deszelfs inwooneren ontvangen, dan MEENE 

of het dien aan hun gegeeven hebbe, valt niet BESCHRYgemaklyk 

te beflisfen. Dat de Friszen een volk VING. 

van Duitfche afkomst , of althans met de De Friezen 

zyn 

Duitfchers van den zelfden oorfprong zyn, zal 

van Duit» 

niemand ligt in twyfFel trekken, die de overeen fchen oorkomst 

van beider taal en zeden ooit heeft in acht fprong. 

genomen. Duitschland nu is reeds veel honderd 

jaaren bevoikt geweest, voor dat de Romeinen 

kennis aan 't zelve gehad, of daarvati 

ecnigè melding, in hunne fchnften, gemaakt hebben; 

en dus kan men niet zeker weeten, hoe oud 

de eigendyk gezegde Friezen zyn, nóch ook 

of de eerfte Friezen, by voortzettinge, tot in 

deeze Landftreek zyn uitgebreid,dan ofze, eerst 

in eert ander gewest van Duitschland gewoond 

hebbende, van daar hef waards vertrokken zyn, 

onder het geleide van zekeren Ffifo, die als 

vader en voorganger van dit gedeelte der Duitfche 

;>-atie, zyneh naam aan Volk en Land beide 

heeft nagelaaten Dit laatfte , fchoon het 

te zeer in de oudheid opgewonden is, om iets 

A mee

ALGE- 

MEE NE 

BESCHRY- 

VIKG. 

S Tegenwoordige Staat 

met zekerheid te bepaalen, is althans niet onwaarfchynlyk: 

want behalven datdeDuitfchers, 

in overoude tyden, uit eigen lust en wildheid, 

wel eens meer van woonplaats plitgten te veranderen, 

en met wyf, kinderen eh al wat zy 

hadden , naar een ander Land te vertrekken, 

daar zy of eenen onbewoonden hoek innamen, 

of waaruit zy de inwooners met geweld verdreeven; 

kan het zeer wel zyn dat, even gelyk de 

Duitfchers, naar 't zeggen van Tacitus (*),oudtyds 

roemden hunnen oorfprong verfchuldigd te zyn 

aan zekeren Twiston, dienze als eenen uit de 

aarde gefprooten God vereerden, de Friezen 

alzo uit eenen zyner Aframmelingen, met naame 

Frifo, zyn voortgekomen. 

Het ver Dit voor waarfchynlyk houdende, zal mcrï 

haal van met Suffridus Petri den oorfprong der Frie 

Suffridus zen niet by de Indiaanen of Perfiaanen zoe 

Petri verken. 

En inderdaad, behalven dat het zyn opdient 

geen 

geloof. gefmukt verhaal aan de vereischte bewyzen 

ontbreekt, is het m t minst met waarlchynlyk, 

dat iemand, in overoude tyden, toen 'er in veel 

gelukkiger gewesten, naar 't Oosten en Zuiden , 

ftreeken Lands genoeg ledig lagen , om zich 

daar met der woon neder te flaan , en 'toen 

daarenboven de Scheepvaart nog zo ver niet 

gevorderd was, datze groote tochten ter zee 

gedoogde , van daar herwaards zou gevaaren 

zyn , om juist deeze ellendige, ruwe en ongehavende 

zeekust , die, wegens gcduurige 

overftroomingen, naauwlyks voor Land te 

houden was, ter wooninge. te kiezen. Ook zal 

Verfcheiden 

andere men met anderen den oorfprong van der Friezen 

afleidin 

naam 

gen van (_*) De Mor. Germ. 2.

wn FRIESLAND. 3 

haam en volk by geene Noordfche Natie zoe< ALGE- 

MhENJE 

ken, welke, by den naam van Frcefi of Firaïfi 

BÊSCHRV. 

bekend, deeze hindftreek ingenomen, en naar 

VING. 

haaren naam genoemd, of althans aanleiding 

den naaro> 

gegeeven zoude hebben, om zulks by vervolg komen 

van tyd te. doen: want de Friezen zyn ontwyf even wei- 

fel baar veel vroeger hier te lunde gezeten genig in 

aanmerweest, 

dan de Noormannen de Zee bevoeren, king. 

en zich naar elders op buit begaven; fchynende 

zy dit eerst zes honderd jaar na Christus geboorte 

begonnen te zyn. Lust het iemand ondertusfetun, 

meer ziende op den oorfprong des 

naams dan des volks, dien in het woord Vrie« 

zen te zoeken, om dat het hier te lande des 

winters menigmaal hard vriest, het lust ons 

niet ter weder ! 

egginge daarvan meer te zeggen, 

dan dat, op dien grond, veele landen , uic 

hoofde van Itrenger winters, veel gegronder 

recht op den naam van Friesland zouden hebben. 

Even ongerymd haalt men dien af vart 

Fris, omdat Friesland een fris en luchtig land 

is : want gelyk het nu nog, met andere Landen 

vergeleek.n, voor veele, ten deezen opzigte, 

moet onder doen, alzo was 'er ten minlten, in 

den aanvang zyner eerde bevolkinge, niet de 

fninlte reden, om het Land dien naam te geeven. 

Hadden de Romeinen eerder kennis aan de DeRomeE» 

Duitfchers gekrecgen, hunne Schryvers ,Tacitus nen hebben 

te iaat 

vooral, zouden 'er wel ergens melding van gemaakt 

kennis aan 

hebben. De optocht der Cimbren, ecne natie de Friezen 

van Duitfche afkomst, en in het hedendaa^sch gekree- 

Jutland , oucltyds, gezeten , heeft aanleiding gen , orfi 

ons we 

gegeeven, dat de Romeinen van de Duitfchers gens hun* 

hoorden; toen naamelyk de Cimbren de boven. nen' oor 

A % deelen rprong it

ALGE 

MEENS 

BESCHKY- 

VIWG. 

ondertechten. 

4 

Tegenwoordige Staat 

deelen van Italië en Spanje naderden. Doch 

wanneer en om wat reden deeze optogt gefchied 

zy, valt Ugter te gisfen dan met zekerheid té 

melden: ongetwyffeld hebben de Cimbren eenen 

gerüimen tyd in Duitschland en Frankryk omgehengeld, 

voor datze den Italiaanfchen en 

Spaanfchen bodem bereikten, 't welk gefchiedde 

omtrent het jaar der ftichtinge van Rome 

640, der Wereldfcheppingé 3840, en 109 of 

11 o jaaren voor de geboorte van onzen Heiland. 

Dat de Friezen al voor dien gemelden optogt dit 

Landfchap bewoond hebben, is genoegzaam 

zeker, zelfs uit hoofde van het diep llilzwygert , 

door den naauwkeurigen Gefchiedfchryver Tacitus, 

wegens hunne aankomfte in deeze lan- 

den, gehouden. 

Frieslands Naderhand hebben ons de Romeinfché 

uitge- 

Schryvers duidelyker gedenktekenen, zo wegens 

ftrektheid 

was niet de hoedanigheid en den Maat van Frieslands 

altoos de bodem, als wegens de Friezen zelvenagelaaten'. 

zelfde. Om zich van het eerfte eenig denkbeeld te maaken, 

dient de uitgeftrektheid van Friesland niet 

voorbygezien; doch deeze is op ver na niet altoos 

even groot geweest. Omtrent den tyd 

Van Christus geboorte, en nog eenige eeuwen 

daarna, was het met de gedaante van Frieslandgeheel 

anders dan tegenwoordig gelegen; hebbende, 

omtrent het begin der vyfde eeuwe, 

alles wat tusfchcn de Schelde en Elve, langs 

de kusten der Noordzee, begreepen is, tot het 

zo genoemde Friesland behoord- By eenigen 

wordt het zelfs voor meer dan waarfchynlyk gehouden, 

dat deeze naam zich, ten eenigen tyde, 

over de Schelde, tot in Vlaanderenhebbeuitgeftrekt?

van FRIESLAND. 5 

ALGEftrekt, 

zodat zelfs Oostende ccne ftad van 

MÜENS 

Friesland geweest zou zyn. Ook is, meent B ESCHRYmen, 

de Elve niet altoos de uüerfte grenspaal VIKG. 

deezes Lands, ten Oosten, geweest; zynde, 

volgens algemeen bericht, de naam Strand- 

Fri.zen nog ten huidigen dage aan denEiderftroom 

in weezen. Ten tyde van Karei den 

Grooten is de Schelde ten Westen, en de Weezer 

ten Oosten ten grenspaal des Lands gefteld, en 

daaruit de verdeeling van Friesland in West-en 

Oost-Friesland gefprooten ; hebbende het eerfte 

zich eenen geiuimen tyd van de Schelde, doch 

in volgende ty den van den Middel - Ryn, (*) 

die, door Utrecht en Leidenloopende, zich by 

Katwyk in de Noordzee plag te ftorten, tot aan 

het Vlie, uitgeftrekt; terwyl het laatile van het 

Vlie tot aan de Wczer liep, en wederom door 

de Lauwers, of volgens anderen doordeEems, 

in tweeën gefcheiden wierd. Het Vlie was dus 

al van ouds de Grensfeheiding der Friefche 

Landen en Volken. Zy die ten westen woonden 

droegen den naam van Frifii Minores, of 

mindere Friezen, daar die van beoosten het Vlie, 

by dien van Frifii Majores, of meerdere Friezen, 

bekend waren. De meerdere of mindere uitgeftrektheid 

der wederzydfche Landen heeft hier toe 

waarfchynlyk aanleiding gegeeven; fchoon het 

meerder of minder vermogen,tenaanzien deezer benaaminge, 

teffens in aanmerking kan gekomen zyn. 

Met llilzwygen meenden wy deeze dingen Het be- 

niet voorby te moeten gaan ; doch dewylze dendaagfcheFries 

tot ons voornaame oogmerk niet behooren, zy 

land is 

het ons genoeg daarvan dit weinige gemeld te maar een 

A 3 heb- klein ge» 

O Zie over de uitgeftrektheid ook Wagen. Vader!, 

Iliy. I. p. 353-

AlGE- 

MEENE 

BESCHLIY- 

VING. 

€ Tegenwoordige Staat 

hebben; ontegenzeggelyk Hykt 'er uit, dat het 

tegenwoordige eigentlyk gezegde Friesland maar 

een klein deel is van dat wyduitgeftrekte Land, 

deelte van welk oudtyds dien naam gedraagen heeft; im 

dat wyd mers kan men Frieslands grenzen, ten Westen 

uitgeflrek- en Oosten, nu niet verder rekenen dan tot het 

te rand, Vlie en de Lauwere, terwyl het ten Zuiden 

welk oud- 

door Overysfel en Drenthe, en ten Noorden 

tyds 

Friesland door de zogenoemde Wadden, tusfehen de 

heette. vooreilanden en het vaste land liggende, bepaald 

wordt; beloopende de ganfche omtrek van het 

vaste land deezes Gewescs ruim eenenveertig 

uuren gaans , of tweeënzestigduizend twee 

honderd en vyftig Rhynlandfche Hoeden. 

Veele en Veele en merkwaardige veranderingen zyn 'er 

merkwaar, 

dige ver ook in andere Werelddcelen voorgevallen; maar 

anderin Friesland heeft die, van tyd tot tyd, zelfs ook 

gen zyn ten aanzien van zyne grondgefteldheid, zodanig 

in Fries ondervonden, dat weinig Gewesten daarmede 

landvoorgevallen. gelyk liaan; zynde het meer dan waarfchynlyk, 

dat iemand, die, voor de eerlle reize, twee 

naauwkeurige Kaarten van het Oude en Heden' 

daagfche Friesland , zonder na^mtekeninge, 

naast eikanderen gelegd zag, al ware hy ook 

een Fries en niet geheel onbedreeven, dezelve 

nooit voor kaarten van hetzelfde Land zou 

houden. Daar men naamelyk eertyds eenen wydgaapenden 

Zeeboezem vondt, bevaarbaar zelfs 

voor groote vlooten,zietmennudefchoonlte en 

vruchtbaarfle weiden en koorenlanden ; daar 

voorheen Landeryen of Bosfchaadien te vinden 

waren, die van aiderhande wild krielden, ziet 

men nu niet dan eene openbaare Zee en wyde 

Mceren, met veelerlei foort van Visch in fleé 

van

van F R I E S L A N D . 7 

\LGE- 

Van Wild én Gevogelte voorzien: ook ont 

UEiNE 

breekt het niet aan Steden en Dorpen die voor- 

UrsCHRï» 

heen aan Zee gelegen waren, doch nu in het /ING. 

midden des Lands gezocht moeten worden, 

terwyl weder anderen, oudtyds Landwaards in 

gelegen, nu de volle Zee, tot derzelver naaste, 

doch gevaarlyke, buurvrouw hebben. Ik zwyg, 

dat door dusdanige veranderingen fommige plaatfen 

zo ten eenemaal zyn verlooren gegaan, dat 

'er naauwlyks iets anders dan de bloote naam 

van behouden zy, terwyl 'er weder anderen zyn 

opgekomen, van welke onze Voorvaderen met 

de minfte kennis droegen. 

Ten bewyze van het gezegde zullen wy Deï-Ioofd' 

verandehier 

de hoofdveranderingen, op het voetfpoor 

:ingenaan- 

van oude en egte berichten, kortélyk laaten geweezen. 

volgen, en ondertusfehen veele byzondere veranderingen, 

die, van tyd tot tyd, dan hier dan 

daar, zyn voorgevallen, tot gepaster gelegenheid 

fpaaren. Klimmen wy tot omtrent den 

tyd van Christus geboorte op, toen heeft het 

zich met den bodem deezes Land?, volgens t 

verhaal van Romeinfche Schryveren, dus toegedraagen. 

De Eilanden Vlieland, ter Schel* De Eiïan. 

den waren 

lino- en Ameland, welke ten Noorden en 

eertyds 

Noordwesten van Friesland gelegen, en thans met het 

door eene openbaare Zee, by den naam van vaste land 

vereenigd. 

Wadden bekend,daar vanafgefcheiden zyn, waren 

toen ter tyd door laage waterige landen, 

1C11 IUCI1 IV-l Lj

AKGE- 

MEENE 

BESCHKY- 

VING. 

plaatfen 

van naam 

daar nu 

niet dan 

Zee vernomen 

wordt. 

$ Tegenwoordigs Staat 

een Dorp gevonden, naamelyk Dykshorne tusfchen 

AJmenum en ter Schelling, Westerbierum 

niet ver van 't Eiland Vlieland, en Wes- 

tertviertm een half uur gaans noordlyker dan 

Dykshorne. Grind was' eene Buurt, die ten 

jaare 1226, door den Abt Siersma, met Graf- 

ten en .Wallen vast gemaakt werd; doch ten 

jaare 1287 in zo ver wegfpoelde , dat \-r geen 

tien huizen ftaan bleeven, zvnde muuren. wnl. 

Jen, Kerk en alles vernield (*); waarvan 't gevolg 

was, dat het lang daarna niets anders geweest 

is, dan een klein verlaaten Eilandje, waarop 

alleen des Zomers eenige herders een of twee 

hutjes plagten op te rechten, om het zelve met 

hunne fchaapen re beweiden. Doch ook dit 

heeft thans geeneplaats meer, omdat hetzelve, 

by eenigzins hooge vloeden, te dikmaals, geheel 

en al, door de Zee overdekt wordt. Alleen 

wordt 'cr in den Voorzomer, by maatig 

laag water, eene menigte eyeren van allerhande 

Zeevogelen gevonden. De Bjsfchen Kreupel 

en Kreil lagen tusfehen Stavoren en Enkhuizen 

, waar omtrent de Friefche Edelen uit het 

gcflagt van Galama veel lands bezaten. Het gefchil 

tusfehen Gaio Iges Galama en Graaf Floris 

den Vetten, welk van elders bekend is f**), 

ftrekt daarvan ten bewyze. 

ï>e Ryn De Ryn, die voorheen zyn water door de 

krygtdoor 

Waal in de Maaz, en zo door deezen, als ook nog 

Drufus 

Graft een door eenen'anderen tak, welke voorby Leiden 

vryen loop liep, doch reeds van overlang verllopt is, in 

tioor dee 

Zee plag te Horten, krees; eene zeer iterke af. 

( *) O. Scharl. p. rr. 

C) Wagenaar Vaderl. pst, II. 56. 

'wate,-


watering door deeze Landen, federt dat de 

Romeinfche Veldheer Drums , om binnen 

ALGE- 

MEEJJE 

BESCHRY- 

door naar Friesland, en vervolgens door de VING. 

Middelzee naar de Eems te konnen vaarén,eenè ze landen 

Graft uit den Ryn tot in den Ysfel gegraaven, naar dei 

of althans de oude en verlamde Graft weder Noordzee. 

fchoon gemaakt (*) en alzo deeze twee Ri> 

vieren vereemgd had, ter plaatfe, daar nu nog 

de door hem geluchte, en naar zynen naam 

genoemde ftad Drufiburgum of Doesburg gevonden 

wordt. Hierdoor vloeide de P yn, hoewel 

binnen zyne wallen, door de landen daar 

nu Kampen, Vollenhove en de Kuinder liggen, 

naar dien kom, welke met zyne naast gelegen 

laage landen, vooral by hooge vloeden, een 

groot Meer maakte, en nog hedendaags den 

naam draagt van Zuider Zee; zettende vervolgens 

zynen afloop voort tot in het Meer Flevo, 

gelegen tusfehen het vaste land, ten noorden 

van de hedendaagfche Eilanden Urk en Schokland. 

Uit dit Meer vloeiden weder twee andere 

Rivieren. De eer fis daarvan fchoot omtrent 

de Lemmer landwaards in, en verdeelde 

zich, omtrent op de hoogte van het tegenwoordig 

Woudsend. Van deezen had de eene 

tak zynen uitloop, langs verfchillende wegen, in 

de Borne of het Boerdiep, en wel in diervoegen 

, dat dezelve niet alleen voorby Bolswerd 

liep, en na zich, omtrent t;r plaatfe van het 

tegenwoordig Dorp Nieuwland, in een meertje 

uitgeftort te hebben, met hetzelve door eene 

korte, doch vry wyde uitwatering, omtrent 

£•) Van den Houve Handvest Kron. II. 31. 

A 5 

op

ALGE- 

CIEENE 

BESCHHV- 

VJNG. 

10 Tegenwoordige Staat 

op de hoogte van Rauwerd, zich met gemelde 

Boerdiep vereenigde; maar ook langs eenen 

anderen weg, bezuiden Sneek, doorliep, en 

door middel van' de Weteringe, op de hoogte 

der zogenoemde Oude Schouw, met den Stroom 

de Burde of Born gemeenfehap kreeg, en daarmede, 

niet ver'van Rauwerd, in het Diep 

van denzelfden naam viel. De andere tak, 

welke, als voorheen gezegd is, omtrent op de 

hoogte van het tegenwoordig Woudsend, door 

de eerfte dier Rivieren gemaakt werd, liep door 

verfcheiden mceren en laage landen, westen 

noordwestwaards aan, ten noorden voorby Workum 

door, naar 't Eiland Flevo, daar dezelve 

ontvangen werd door de Tvjeede dier Rivieren, 

welke, uit het gemelde Meer Flevo voortkwam. 

Deeze Rivier , dus een' merkelyken 

toevoer van Water ontvangen hebbende, nam 

haaren loop, eerst West en daarna Noord, 

west aan, door de landen, welke toen tusfehen 

Stavoren en Enkhuizen gevonden werden. 

Oudtyds was deeze Stroom vry wyd 

en breed, doch namaals zo eng, dat 'er geene 

reden zy om 't verhaal van oude Tydfchryveren 

te. wraaken, en als leugenachtig te verwerpen, 

dat men van Stavoren te voet hebbe konnen 

gaan naar Enkhuizen, wanneer men zich maar 

by laag gety over de Rivier het Vlie deed zetten, 

of daar toe van eene plank of deel, waar 

by men waarfchynlyk aan een foortvan brug of 

draay te denken heeft, bediende. Dus niet zeer 

ver zynde voortgeloopen, verdeelde dezelve zich 

wederom in twee armen, en omvatte daarmede 

een ftuk lands, 't welk hier door tot een eiland

van F R I E S L A N D . f f 

land gemaakt, en Flevo in/tda, of het eiland 

Flevo, geheeten werd. Door de Zee afgepoeld \ 

zynde, is het thans ny den naam van het Breê- v 

zand bekend. Na dat zich deeze twee armen 

wederom tot eenen ltroom vereenigd hadden, 

die by Vloed een wyd en breed water vertoonde, 

doch by Eb de gedaante van eene gemeene 

Rivier had, vloeide dezelve tusfehen Texel en 

Vlieland uit in de Aoordzee: zynde Texel, dat 

toen aan het land van Westervlie, en Vlieland, 

dat aan 't land van Oostervlie vast was, als ook 

Ter Schelling oudtyds geene Eilanden geweest, 

maar gedeelten van het vaste land, dat zich uitftrekte 

tot aan de Noordzee. 

De opgegeeven befchryving, wegens den Be opge. 

afloop des Ryns door deeze landen, is wel, geeven 

belcnry- 

om redenen, wat uitvoeriger voorgeitcld dan ving ftrydt 

die by iemand der Ouden gevonden wordt; en niet met 

nogthans valtze, inzonderheid met die van Pom- het beponius 

Mela, welke in de ecrlte Christen eeuw 

richt van 

P. Mela. 

geleefd, en eene aardryksbefchry.'ing naêlaatcn 

heeft, onder den naam van, de Situ Orbis, 

zeer wel over een te brengen, 't Zal derhalven 

den Leezer niet onaangenaam zyn, 's mans 

eigen woorden hier, vertaald, te leezen. „ De 

„ Ryn, van de Alpen afdaalende, maakte omtrent 

„ zynen oorfprong twee meeren. — van 

„ daar zich, een' langen tyd met een* vasten 

„ loop voortfïrekkende, wordt hy niet ver van 

„ de Zee verdeeld. Ter linkerhand behoudt hy 

„ den naam en loop van eene Rivier tot aan 

„ zynen mond toe; maar ter rechterhand is hy 

„ eerst eng en zich zelven gelyk: daarna, de 

„ oevers wyd en breed overitroomende, is hy 

„ niet 

ALGE- 

MEENE 

BESCHRY' 

VING.


ALGE- „ niet meer eene Rivier, maar een groot 

3V1EENE 

„ Meer ; nadat hy de Velden vervuld heeft, 

I3ËSCIIRY. 

VliNG. ., bekomt hy den naam van het Vlie, en een 

,, Eiland van dien zelfden naam omvangen hebv 

bende, wordt hy wederom naauwer, en valt, 

„ in de hoedanigheid van eene Rivier, in Zee". 

Oorfprons ; Het Boerdiep of de Borne, waarvan zo even 

en loop in 't voorbygaaa gerept werd, draagt by Latyn- 

van het 

fche Schryvers den naam van Burdo of Burdi- 

Boerdiep. 

tius, terwyl de onzen 'er menigmaal dien van 

Middelzee aan geeven, omdat dezelve in 'e 

midden des knds gelegen was, en tusfehen 

Qostergo en Westergo eene fcheiding maakte. 

Deeze zo vermaarde inham had zynen oorfprong 

in de Zevenwouden , liep voorby de plaats, 

daar nu nog het Dorp Oude - Boorn, of Oudeboni, 

naar dien ftroom ongetwyffeld dus genoemd 

, te vinden is, en ontlastte zich kort 

daarna, op de hoogte van het Dorp Rauwerd, 

gelyk reeds voorheen is opgemerkt, in den wyden 

arm van dien naam; vervolgens al geduurig. 

breeder wordende, werden, by hoog water, de laage 

landen, ter wederzyde, van tyd tot tyd, daar 

door overftroomd, voor dat nog dezelve door 

zwaare dyken bedwongen was , en eindelyk 

Hortte zich dezelve, tusfehen de Eilanden Ter. 

Schelling en Ameland, inde Noordzee uit. 

De Ten tyde der eerfle Keizeren van Home 

Noord fchynt de Zee fterker in het Vlie dan wel in 

zee, eerst de Born gevallen te zyn: de Romeinfche Ge- 

fterkst in 

fchiedfehryvers althans fpreeken 'er met ver- 

het Vlie 

gevallen grootinge van. Naderhand nam zy haaren 

zynde, togt op de Born , en veroorzaakte door 

neemt haare veelvuldige overftroomingen geen geringe 

naderhand 

fcha-

van 

F R I E S L A N D . 13 

^.LGE" 

fchade aan de naastgelegen landen. Om de.J 

UEENE 

zelve voor te komen of te verligten zochten j 

BESCHRÏde 

Monniken , en inzonderheid die van Lu-. /JNG, 

dingakerk, het water langs andere wegen af, haaren 

te leiden : zy groeven ten dien einde ver-i tocht op 

fcheiden vaarten en graften door de laage < de Born j 

doch ver» 

en het naast aan Zee gelegen landen , en \ 

krygt 

openden een Nieuw Zeegat, tusfehen Vlie-, eene nieu 

land en Ter Schelling , welke Eilanden voor-1 weope heen met eikanderen vereenigd waren, doch nuj ningtusfehenVlie door eenen zeer wyden mond van eikanderen, 

land en 

gefcheiden zyn. De Noordzee naamelyk, • Ter Schel- 

door dien mond invallende, heeft de landen,! ling. 

ter wederzyde gelegen, afgefpoeld , en zeer 

veele verwoestingen aangerecht , zodat mcri 

nu eene openbaare Zee hebbe , daar eertyds, 

als wy voorheen zagen , geheele Dorpen » 

Velden en Bosfcheri waren. Deeze uitwatering 

wordt hedendaags het Vlie genaamd , 

hebbende het Oude Vlie, dat tusfehen het 

Breezand en de Waart doorvloeit, gclyk uit 

fommige Zeekaarten te zien is, de zyne gehad 

tusfehen Texel en Vlieland. De naam 

van Vlie is dus zo wel als de uitwatering 

zelve verlegd , 't welk niemand vreemd kan 

dunken , die in acht neemt , dat Vlie van 

vlieten of vloeyen herkomltig is, en dus 

best aan eenen ftroom past , die byzonderlyk 

aan den Af - en Oploop, of Eb en Vloed, 

der Zee onderworpen is. 

Niettegenftaande dien nieuwen weg, welke Het Boerdiep 

dus voor den invallenden Oceaan geopend 

wordteen, 

was , behield dezelve zynen togt nog lang ter nog 

in het Boerdiep , dat meer dan eens door tang zelfs 

Ro- van gehees-


ATXË- Romeinfche Vlooten bevaaren is: want als de 

m E .E Romeinen hunnen togt naar de Eems namen, 

BE'SC iRY 

om de binnen gelegen Duitfche Natiën te be- 

VING. 

Ie Vlooten ;n oorloogen , zaktenze, door Drufus Graft, den 

der Ro Ysfel af in net Meer Vlie; en voeren van daar 

meinen door Friesland tot in het Boerdiep , en voorts 

bevaaren. 

• buiten Oostergo en de Ommelanden , over de 

Wadden of laage waterige landen , tot in de' 

Eems. Deeze togt nu was veel korter en van 

veel minder gevaar dan of zy dien buiten Westergo 

om genomen, en zich aan het geweld 

eener onbekende Zee gewaagd hadden. De 

eerfte togt , door Germanicus, met eene Vloot 

naar de Eems gedaan , werd op. deeze wyze 

verricht, gelyk zelfs uit zyne terug reize valt 

op te maaken: want hy trok de meergemelde 

Wadden over, en kwam in de Rivier Vifürgis i 

waarby men ongetwyfFeld niet aan de Wezer,maar 

aan het Boerdiep, Burdinus in 't Latyrt 

genoemd, te denken heeft; zynde 'er in dien 

naam, of door den Uitfchryver, of, by mangel 

van goed bericht, door Tacitus zei ven een misflag 

begaan , en Würgis in fte'ê van Burdinus 

gefteld ( * ) : althans daar wachtte hy de benden 

in , . welke by , nog aan de Eems zynde, 

in de Ommelanden van Groningen had aan land 

gezet; en na dezelve aan boord genomen te 

hebben, zette hy daarmede, op gelyke wyze 

als 

(*) M. van der Houve in zyne Handvest Chronyk. 

II D. bl. 37 is wel van oordeel dat 'er een mishVin 

het woord Vifürgis plaats heeft , maar mienc dac 

men daar voor den Rynysl'el moet (lellen.

van F R I E S L A N D . t$ 

als hy gekomen was, zyne terug reizc naar de ALGE- 

i 

MEENE 

Betuwe voort om daar te overwinteren. \ 

BESCHA 

Voor dat de Oceaan , door herhaalde aan- { VING. 

vallen , die gedaante aan Friesland gegeeven, Onder de 

had,-in welke het zich thans vertoont, vondti merkwaar, 

dige plaat 

men daar eenige plaatfen, van welke Tacitus | 

zen welke 

melding maakt, en daarom met ftilzwygen niet' van Taci 

mpeten worden voorbygegaan. 't Castellum tusge Flevum, of de Schans Flevum, moet aan het meldworden , heefc 

Zeeltrand , en naby het Vlie gelegen hebben , 

men 't 

gelyk zelfs uit de benaaminge valt op te maa- Castellum 

ken; en dus heeft men die Schans naby den Flevum. 

Mond van 't Vlie , en zeer waarfchynlyk aan 

den Oostkant, te plaatfen. Toen immers de 

Friezen, door de aankomst van den Romeinfchen 

Stadhouder Apronius , gedwongen werden , 

het beleg dier fterkte op te breeken, en, ter 

beveiligingevan het hunne,de, wyk te ncemen, 

zouden de Romeinen hen, gclykze deeden, niet 

zo ligt door de naaste wadden en laagc landen 

van Westergo hebben konnen volgen, zo de 

fterkte ten Westen van het Vlie gelegen had. 

Ook zou Apronius meer moeite en minder reden 

gehad hebben, om de naaste Wadden met dyken 

en bruggen te befiaan, ten einde eene zwaarder 

magt over dezelve te voeren, en daar mede, 

ter beteugelinge der Friezen, naar Westergo 

over te fteeken, gelyk hy ten zynen ongelukke 

deed; hebbende de Friezen hem, omtrent ter 

plaatfe daar nu Harlingen ligt, zo wel ontvangen 

, dat de zege zich ten eenemaal voor hun 

verklaarde, en zy hier door geene kleine vermaardheid 

onder de Duitfchers vcrkreegen. 

Niet

Ï6 Tegenwoordigs Staat 

ALGE Niet min vermaard dan 't Castellum Flevum 

MEENS 

I3..SCHRYmoet 

oudtyds ook hier te lande het Afgodisch 

VING. Bosch Badubenna geweest zyn Doch waar 

het gelegen hebbe, wat de naam zeggen wilj 

van welken oorfprong die afdaale, en wat 

Afgod of Afgodinne men daarin vereerd heb 

't Bosch 

be, zyn zo veele vraagen die niemand ligt met 

Bactuben 

na vvordi . eenige zekerheid beantwoord zal vinden (* 

op ver De arbeidzaame Francois Halma heeft op dien 

fcjiillend.e naam* in zyn Toneel der Vereenigde Neder 

piaatfeij 

landen , de verfchillende gedachten hieromtrent 

gezocht. 

by een verzameld , wcshalven wy den leezer 

daartoe liever wyzen,.dan dat wy ons daar 

over in 't breede zouden uitlaaten. Van de ligging 

dient een enkel woord gezegd, omdat 

zulks tot de oude landsgelteldheid betrekkelyk 

is- Dat het in Westfriesland of in Drenth zoii 

gelegen hebben, komt ons niet waarfchynlyk 

voor; ook durven wy het niet in de Zevenwouden 

zoeken, en daarvan den naam van het Dorp 

Holtpade afleiden, fchoon daaromtrent oudtyds 

uitgcflrekte bosfehadien te vinden waren: want 

de zo zeer geroemde overwinning, welke, 

volgens 't geen wy zo even gemeld hebben, 

door de Friezen op de Romeinen behaald werd y 

en waarby de laatften veelen van hunne beste 

manfehap lieten zitten, fchynt niet zo diep 

landwaards in, maar nader aan de Wadden, ; 

omtrent ter plaatfe daar nu Harlingen ligt, 

voorgevallen te zyn : anders zou het althans 

meer moeite hebben ingehad de Friezen uit het 

meergemelde Kasteel of Schans te volgen. Naby 

die plaats nu, daar dit gevecht is voorgevallen 

heeft men ongetwyfTeld het bosch Baduhenna 

ge- 

(*) V. d. Houve Handvest Chron. II D.p.4*.

van FRIESLAND, I? 

gehad; zynde de tegcnbedcnking, dat men om ALGK- 

MEENS 

trent Harlingeti en Franekcr, als te naaaanzee, 

BESCHRYgcene 

bosfehen vindt, van geen- groot gewigt, VING 

dewyl her meer dan waarfchynlyk is, dat die da^r, Waar- 

in vroeger tyden, toen deeze kust veel verder van fchynlyfc 

Zee dan nu gelegen was, in menigte gevon lag het 

niet ver 

den wierden. 

van Frane« 

Zo dan het Bosch Baduhenm omtrent Har- ker. 

lingen en Franeker gelegen heeft , zal ook Daarom 

zekere Fries Cruptorix, die, even als veele antrent had 

deren zyner landslieden , onder de Romeinen men ook 

de Hoffle 

diende, daar omtrent zyne Hofflede, van de 

de van 

Romeinen Villa Cruptoricis geroemd , gehad Cruptorix, 

hebben. Maar waar ter • ereld zoeken wy toch 

de Haven van Manarmanis, en de Pilaar en De Pilaa- 

van Hèrkules, beide oudtyds niet 'luttel verren van 

Herkules 

maard? Schotanus, zo de Vader als de Zoon, 

zyn nies 

dien wy hierin gaarne volgen, was van gedach min verten 

dat de Born, uit de Wouden, als gezegd maard. 

is, afkomende, en voorby de plaats, daar nu 

Oudeborn ligt, fchietende, zich door de Haven 

Manarmanis, omtrent op de hoogte van het 

tegenwoordig Dorp au werd, in het Boerdiep 

of Middelzee ontlast hebbe. De Pilaarsn van 

Herkuhs fchynen geweest te zyn op een der 

Friefche Eilanden, gelegen aan den Oceaan 

tusfehen de Eems en het Boerdiep, en niet van 

naby bezigtigd door de Romeinen, gelyk Tacitus 

zelf erkent Dus zal men hier by moeten Wdaf' 

denken aan Ameland, door Franfche Schryvers fchynlyk 

Ammia eh Amiftrachia genoemd : want het Ei heeft men 

ze op 

land Borkum, van de Romeinen Burchana en 

Ameland 

Fabarïa genoemd, is door de Romeinen aan gehad. 

gedaan \ ook konden de Eilanden Texel en 

B VUè-

BESCHRÏ- 

VING. 

Deeze 

Herkules 

was niet 

de Herku 

les der 

Grieken. 

t3 Tegenwoordige Staat 

Vlieland en vooral Ter Schelling hun niet onbekend 

zyn, dewyl dezelve, als voorheen gemeld 

werd , uit Friesland te voet bewandeld konden 

worden. De Herkules ondertusfchen, van wien 

hier gefproken wordt, is geenszins de Herkules 

der Grieken: want de oude Friezen hebben 

zeer waarfchynlyk geene kennis aan hem gehad. 

Het laat zich beter hooren, dat Tacitus de 

uitvinder van dien naam geweest zy ; naamelyk 

bemerkende, dat de Friezen en Duitfchen 

zekeren God eerden, van wienze, ook ten aanzien 

zyner uitgevoerde caaden, eene befchry ving 

gaven, welke met die van den Romeinfchen en 

Griekfchen Herkules groo'te overeenkomst had, 

kan hy in 't denkbeeld gevallen zyn, dat het 

waarlyk dezelfde was; en dit is te minder 

vreemd, omdat de Romeinen, in de befchry ving 

van andere volken en hunne Goden en Godsdienften, 

weleerfs meer op deeze wyze zyn te werk 

o-eo-aan. Of nu deeze Pilaaren van Herkules 

geweldige gebouwen, door menfehen konst en 

arbeid gemaakt, dan wel klippen, bergen of 

zandduinen aan Zee geweest zyn, even als de 

berden aan de Straat van Gibraltar, eertyds 

Column» Herculis, of Pilaaren van Herkules, 

genoemd zyn geweest, is onzeker, dewyl Tacitus 

daarvan geene melding maakt. Onwaarfchynlyk 

komt het my echter niet voor, dat het 

natuurïyke hoogten, duinen of bergen geweest 

zullen zyn, die van verre gezien eene grootfche 

vertooning maakten, en daardoor aanleidingga- 

• ven, om eenen,Herkules voor den werkmeester 

dier'Gevaarten te houden. Liet de befchry ving 

van Tacitus toe, deeze Pilaaren van Herkules 

aan

van F R I E S L A N D . tg 

aan 't Vlie tc Hellen, hoe fterk een bewys zou AtEE-. 

niet daaruit konnen worden afgeleid ten voor- McENE 

BESCHRXdeele 

der gemeene Jaarboeken en Schryveren, 

VlMO. 

Welke zo breed weiden in 't verhaal der zeldzaamheden, 

welke tot het Roode Klif by Stavoren 

behooren. 

De Romeinen hebben wel de Friefche Mec- De Roren 

en Wadden bevaaren; doch de Eilanden, meinen 

zyn niet 

die niet aan 't vaarwater liggen, fchynenze digt by de 

minder bezocht te hebben. De mond van 't Eilanden 

Boerdiep was toen, naar de meeste waarfchyn- geweest* 

lykheid, zulk een onfluimig en gevaarlyk water, 

dat de K omeinfche Vlooten zich, by hoog water, 

digt by die plaatfen hielden, daar nu Leeuwarden, 

Stiens, Ferwerd, Holwcrd en andere 

Dorpen liggen, tot dotze kwamen aan de 

Lauwers: want deeze Rivier in waards overgefcheept 

zynde, traden zy op de kust der 

Ommelanden aan land, en zetten van daar hunnen 

tocht naar de Eems voort. 

Van zulke tochten, heeft Keizer Augustus Op hunne 

Stiefzoon , Drufus, één , en Gcrmanicus, tochten 

ivorden zf 

Drufus Zoon, twee gedaan, indejaarenvyfeien Jangetast 

en zestien na Christus geboorte. Door den mi de 

eerfren tocht werden de Friezen onder de ge Scorbuts 

hoorzaamheid der Romeinen gebragt,* doch in 

de twee laatfrc tochten, door Gcrmanicus naar 

de Eems gedaan, heeft het Romeinfche Krygs* 

volk veel moeten uitftaan: want daar vcelen 

by ftorm en onweder fchipbreuk leeden , en 

verdronken, werden anderen van zwaare ziek» 

ten fin krankheden aangetast, en wel in 't byzonder 

van die kwaaie , welke hedendaags 

Scorbut, of Blaauwfehut genaamd wordt, Fjü- 

B 2 nius


ALGE nius (*) meende dat dit ongemak veroor 

MEEN E zaakt wierd door zekere fontein , die aan den 

BESCHV.Y- Zeekant gevonden werd, en zoet water opgaf : 

want dat water gedronken' zynde , deed , naar 

Dit onge 

mak wordt 

door Plinius 

te 

onrecht 

toegefchreeven 

aan 

't drinken 

van her 

water uit 

zekere 

fentein. 

Zy worden 

'er 

van geneezen 

door 'r, 

zo genoemdeBryten.kruwd. 

zyn zeggen, de tanden in twee jaaren uitval 

len, en ontzenuwde de knievoegen; doch men 

mag met reden twyffelen, of het drinken van 

dat water wel juist de oorzaak van dat ongemak 

geweest zy, naardemaal het niet valt tegen 

te fpreeken , dat eene ziltige dikke lucht , 

koude en ongemak , ongewoone fpyzen en 

diergelyke dingen meer, ook wel diergelyke 

ongemakken te wege konden brengen, fchoon 

het fontein water al goed en gézond ware 

Dan hoe 't hier mede ook moge zyn ; daar 

was evenwel oudtyds hier te lande eene 

fontein ; doch waar ter plaatze , is niet met 

zekerheid te bepaalen. De Ommelanden van 

Groningen, of Oostergo in Friesland , komen 

wel 't meest in aanmerking, omdat Germanicus, 

in zyne tochten te water en te lande , 

in geene andere Oorden dan deeze naby Zee is 

geweest. 

Van deeze kwaaie werden de Romeinen geneezen, 

door 't fap van zeker kruid, hun door 

de Friezen aangeweezen, en van eene wonderbaare 

kracht ter geneezinge van gemelde kwaaien 

niet alleen, maar ook tegen benaauwdheden 

der keele en de beeten der Slangen: zelfs hoefde 

men de bloemen van dit kruid, by de Friezen 

Vibones genoemd, maar te eeten, voor dat men 

donderdagen hoorde, om, volgens hunne verbeelding, 

(*) Hist. Nat. L. 24,


ding, voor alle gevaar gedekt te zyn. De ALGE- 

M - ENE 

Friezen gaven aan dit kruid den naam van 

BRSCÏÏRY- 

Brytenkruu-d. Plinius , de betekenis dier be- VlNü. 

naaminge niet ver!taande, gaf'er eene Latynfche 

buiging aan, en noemde het Hèrbd Britannica, 

doch met eenige verwonderinge, 

omdat hy meende dat dit kruid aan Britannia 

was toegeëigend; 't welk hy niet gedaan zou 

hebben, had hy geweetcn, dat de Friezen den 

naam van bruten aan dat kruid hadden gegeeven, 

naar de gedaante van deszelfs wortelen, die 

volgens zyne befchryving zwart zyn en veele 

ronde knobbelen hebben, in plaats van leden, 

bykans gelyk men ziet in de wortelen van zeker 

riet, dat uit Indien komt en Rotting genoemd 

wordt. Deeze knobbelen verouderd zynde, vertoonen 

zich als turfbrokken, nóg hedendaags 

Bryten in het Friesch genoemd, De bladeren van 

Waar 

dit kruid zyn zwartgroen, langwerpig van ge 

voor me» 

daante , en omtrent eene etïe lang; 't welk het dit kruid 

naast overeenkomt met het Hfdrolapatbam te houdea 

of Lapathum Aquatïcum , in 't necrduitsch hebbe. 

•waterpatig geheetcn, en by erraarcnheid gebleeken, 

zeer dienftig te zyn ter geneezinge van de 

gemelde kwaaien niet alleen , maar ook van 

andere ui: zoutzuure vochten ontflaande, debygeloovige 

echter uitgezonderd. Dit kruid nu 

wast in overvloed in moerasfige flooten en 

veengronden , hcedanige , ten tyde der Romeinen, 

veele ran den Zeekant zyn geweest. De 

redenen, om welke de Friezen de bloemen van 

dik kruid Vibones noemden, zyn met het Heidensch 

bygeloof verdweencn. 

B 3 

I I q 

«

22 

Tegenwoordige Slaat 

ALGE- Hoe ellendig het, ten tyde der Romeinen, 

MEENE hier te lande gefteld geweest moet zyn, kan men 

BESCHRY- eenigzins opmaaken uit het geene reeds is te ber 

VING. 

de gebragt; doch zal nader blyken uit overwee- 

Ellendige 

ginge van 's Lands waterigen toeitand en meegevleidheid 

des nigvuldige zeeplaagen , waaraan hetzelve, nog 

Lands ten onbedykt zynde, onderworpen was, en waar 

tyde der door, van tyd tot tyd, groote veranderingen 

Romeinen, 

door 

veroorzaakt wierden. De voorheen gemelde 

Plinius na Plinius ( * ) geeft'er eene nadrukkelyke befchry 

druklyk ving van, welke, fchoonze eigentlyk van de 

belchree 

Ten. 

_r U~J J„„.*/%J,„ PW- _ Wr:.a-70n rro. 

waagt, ons teffens den toeltand der Friezen eenig. 

zins leert kennen; het zal dus niet kwaalyk pasfen , 

dezelve hier woordelyk, doch alleen vertaald, 

te laaten volgen (f): „ Aldaar, zegt hy,, 

„ wordt de, Oceaan twee maaien binnen 'r. 

„ etmaal, met eene groote zwelling opgezet, 

„ en over de naastgelegen velden uitgeftort, 

„ verduiilerende dus de bepaalde affcheiding 

„ der hoofdftoffen, waardoor het twyffelach- 

„ tig is of het land een gedeelte des droogen 

aardryks zy, dan wel der zee. Aldaar 

„ bezit dat ellendig volk hooge heuvelen of 

„ terpen, met handen gemaakt, op de waar- 

„ neeming der hoogde vloeden, en is, daar 

„ op zyne hutten gebouwd hebbende , niet 

„ ongelyk aan Zeevaarenden, wanneer de om- 

„ cingelende wateren alles bedekken-, en aan 

„ Schipbreukigen, wanneer ze afgeloopen zyn, 

,, en 

(*) Lib. ifJ. c i. 

(t) Zie hier over v. d. Houve. Handvest Kronyk II 

D. p. 28.


„ en de visfchen, die met de wateren afzwem 

men, omtrent hunne hutten door hen ver- 

„ volgd werden. Zy hebben noch vee noch 

„ onderhoud van melk, als hunne nabuurenj 

„ ook hebbenze niet te itryden met de wilde 

„ dieren, alzo daar gansch geen gewas van flxui- 

„ ken is. Van wier en biezen maaken zy 

„ touwen om te visfchen, en het flyk met de 

„ handen opgenomen hebbende , droogènze 

„ meer by den wind dan zennefebyn, en 

„ braaden alzo met aarde hunne fpyzen en 

„ vervroozen ingewanden. Zy hebben gee- 

„ nen drank dan van regenwater, aan den in- 

„ gang hunner huizen , in groeven verza- 

„ meld. En zekerlyk, deeze Natiën, .als zy 

,, van de Romeinen overwonnen worden, zeg- 

„ gen datze in llaavernye zyn. Voorwaar het 

„ is alzo, de fortuin fpaart veelen tot ellende 

„ en kwaad". De Geleerde en Welfpreekende 

Oordeel 

Ubbo Emmen oordeelt dus ovar deeze plaats van U. 

van Plinius. „Alsik, zegt hy, ( * ) deeze plaats Emmen 

„ van Plinius met aandacht overweeg , dan over de 

bygebrag- 

„ dunkt my, dat ik den overouden Haat en ge» ce plaats 

„ daantc van ons Vaderland aanfehouw, en veele uit Pli 

„ dingen verilaa, daar men gemeenlyk naar nius. 

„ vraagt: als, dat het voornaamlle deel der 

„ Friefche Natie bewoond hebbe de zandige 

„ en waterige landen, die wat van den Zeekant 

„ afliggen, en dat dit het voornaamlle dies tyds 

„ zy geweest; dat de uiterfte ftreeken aan den 

„ Zeekant, die nu het best behavend en geluk» 

„ kigst zyn, ledig en onbebouwd gelegen heb- 

„ ben, bewoond van de armfte lieden, die de 

B 4 „ nood 

(*) Rer. Frif. Hist. L. I. p. 7. 

ALGE- 

ME EKE 

BKSCHRY- 

V1NG,

ALGE- 

MEENE . 

BESCHRY- 

YISG, 

Naast het 

Boerdiep 

komt de 

Lauwers 

in aanmerking- 


„ nood en armoede dervvaards had afgedreeven; 

„ dat 'er geene dyken geweest zyn tot weering 

„ van den vloed der Zee, welke, zich maar 

„ een weinig verheffende, het land bedekte, 

„ zo dat het meer wadden dan velden waren; 

„ dat door deeze noodzaaklykheid die heuvels 

„ ter bewooninge. begonnen zyn aangelegd te 

„ worden, welke men nog hedendaags ziet, 

„ en wel, gelyk Plinius zegt, op de waarnee- 

„ mingvan'het hoogfte water; dar het flym, 

„ allengskcns ingevoerd, die gewesten verhoogd 

„ en in een vruchtbaar land veranderd heb- 

„' be; zo dat de vruchtbaarheid de menfchen 

„ aanlokte , en die heuvelen deed vergrooten, 

„ op welke nu Steden en Dorpen liggen; dat- 

„ ze daarop begonnen zyn dyken te maaken, 

„ eerst mindere, daarna fterkere, als ook vee 

„ te weiden en akkers te ploegen; en dat aldus 

„ uit deeze ongehavende arme landftreeke 

„ dat fchoone vruchtbaare land geworden zy ". 

Dat 'er in Friesland , behalven de reeds 

voorheen gemelde Wateren en Stroomen, nog 

veele andere geweest zyn, wier gedaante grootelyks 

veranderd is door den tyd, valt niet te 

lóchcnen. • Onder deeze verdient de Lauwers, 

naast het Boerdiep of Middelzee, de eerlle 

plaats. Deeze Rivier, welke in 't Latyn 

Laubachus en Laubacus, of ook wel -Lavica en 

Laveca genoemd wordt, en,'ten tyde van Karei 

den Grooten, Laubach of Laubeek fchynt gehecten 

te hebben,was van ouds xeer vermaard,, 

doch tegenwoordig van geen belang; hebbendq 

, het


het graaven van andere vaarten aanleiding ge 

geeven, dat zy op veele plaatfen byna geheel 

opgedroogd en dus onzigtbaar is geworden. 

Zy plag haarcn oorfprong te hebben in de 

Drentfche Veenen, liep noordwaards aan, en 

ftortte zich eerlang in een' bogt of inham der 

Noordzee, naar deeze Rivier by den naam van 

Lauwerzee bekend. Dan fchoon deeze Rivier 

hedendaags van geen belang altoos is, nogthans 

ftrektze, althans naar den Zeekant, tot eene 

grensfcheiding tusfehen de twee Gewesten van 

Friesland en Stad en Lande. 

ALGE- 

MKENE 

lkscnar» 

VING, 

. De Pafens, ook wel de Donger geheeten, Als ook 

gelyk zelfs uit de twee Grietenyen Oost- en de Piefens 

West - Oongerdeel , naar deezen frroom dus of Doager. 

genoemd, valt op te maaken, was mede oudtyds 

geen ongeachte Vliet. Hy hadt zynen oorfprong 

ten Westenboven Dokkum uit de Ee,en 

itroomde van daar, Noordoost aan, naar Zee; 

was vry breed, en maakte eene fcheiding tusfehen 

de twee gemelde Dongerdeelen; doch federt 

langen tyd is ook dit Water, niet alleen beneden 

maar ook boven, dermaatc verdopt, dat 

'er van het Dorp Aalfum tot aan de Éc maar 

eene oude vervallen Ried of Sloot zy,^ die ook 

nog hier en daar byna geflooten is. Een klein 

uur gaans ten Noordoosten van Dokkum loopt uit, 

de Psefenstene oude Waterlosfing naar beneden, 

die naar de daar aan gelegen Staate Jaarla , doorgaans 

het Jaarla-gat geheeten wordt, en niet 

zelden tusfehen de tvyee Dongerdeelen aanleiding 

tot merkelyke oneenigheeden heeft gegeeven, 

omdat Oostdongerdecl, naar beneden veel laa. 

ger liggende, veel overlast lydt.van den toeli 

5 vloed


ALGH- vloed van Water, 't welk niet dan door Eezu» 

MEENE mazyl, en dat nog maar by gunftige gelegenheden, 

BESCHBYgelost 

kan worden. 

VING.' i 

De Kuinder. in de landtaal Tjonger geheeten, 

De Kuinder 

of is een kleine vliet, die uit de hooge Veenen, 

Tjonger. : naby het dorp Haule, in de Grieteny van Stellingwerf 

Oosteinde ontfpruit, en niet ver van 

zynen oorfprong de gemelde Grieteny, als ook 

die van Stellingwerf Westeinde, affcheidt van 

de twee Moordelyker Grietenyen Opfterland .en 

Schooterland. In 't Noordwest en West van Oosterwoude 

vloeyen'er nog twee Riviertjes of beekjes 

in, het grooten klein Diept genaamd, die beide 

voortkomen uit de laage landen van Appelfche, 

alwaar het water, van de hooge Veenen 

afloopende, vergaderd wordt. Na, door het 

ontvangen van den vloed deezer twee beekjes, 

wat vermeerderd te zyn, loopt de Kuinder doorgaands 

Zuidwest aan, en valt ter plaatfe, daar 

de Schans of het fleedje de Kuinder gelegen is, 

in de Zuiderzee; doch of dit fteedje, dat in 'r 

Noordwesten van Overysfel ligt, en oudtyds 

met zyne onderhoorige landen geen onvermaard 

Graaffchap uitmaakte, vooral toen Urk, Enf en 

Emmeleroord , met andere plaatfen, nu door de 

Zuiderzee ingezwolgen, nog onder deszelfs gebied 

Honden, zynen naam aan deezen ftroom 

gegeeven, dan wel van den ftroom 'ontvangen 

hebbbe, is twyffelagtig, fchoon ik het laatfte 

voor waarfchynlykst houde , omdat de droom 

ongetwyftlld veel ouder dan het fteedje is, en 

ook toen al zynen naam gehad zal hebben. 

De Linde De Linde of Lende is een andere ftroom' 

«f Lende. in de Wouden, doch zuidlyker dan de voor-* 

gaande.

RW FRIESLAND. 27 

gaande. Deeze heeft zynen oorfprong in de- . 

zelfde Grieteny van Stellingwerf Oosteinde, na 1 

by Tronde, eene Buurt, onder het dorpElzelo; 

behoorende. • Dezelve loopt Westvvaards aan , 

doch in 't eerst met eenen zeer geringen vloed, 

voorby de Oude fchans Bekhof, fcheidende de 

Dorpen Nye- en Oude Eerkoop van Stellingwerf 

Westeinde. Uit de zogenoemde Noordwouder 

Sloot eenigen toevoer van Water ontr 

vangen hebbende, wordt hy vaarbaar, en is tot 

het afvoeren van den Turf, die in de Veenen 

van Noordwoude en daaromftreeks gegraaven 

wordt, van geen geringen dienst. By Slykenburg 

valt deeze ftroom in de Kuinder, en daarmede 

vervolgens, by het Sceedje van dien naam, in 

de Zuider/ee. Men begaat een' mistlag als men 

deezen ftroom voordeGrensfcheiding van Friesland 

en Overysfel houdt : want dit is alleen 

waar ten aanzien van het westelykfte gedeelte 

van Stellingwerf-Westeinde, liggende wel zes 

dorpen deezer Grietenye aan de overzyde van 

-gemelde Rivier. 

Meer andere, zo natuurlyke als met menfchen 

handen gegraaven, ftroornen en Wateren vindt 

men in Friesland; doch die hier alle op te tellen 

zou ons wat te veel van ons tegenwoordig 

oogmerk verwyderen; ook zal zulks ruim zo wel 

in de byzondere befchryving der Grietenyen, 

waarinze gevonden worden, te pasfe komen. Wy 

keeren derhalven, tot Frieslands oude grondge,fteldheid, 

en de daarin voorgevallen voornaame 

-veranderingen, te rug. Daarover nu met Tacitus 

ra'adpleegende, verneemt men, ten aanzien der 

Grondgefteldheid, dat in Friesland ook veele 

Bos- 

ALGE 

MEENS 

BkSCHRY- 

VING. 

Uit Tacims 

blykt 

dat 'er ook 

veele bos-

Al-GE- 

ÏHKENE 

B-SCIIHY- 

VIMG 

fchen zelfs 

aan den 

Zeekant 

geweest 

zyn. 

2S Tegenwoordige Staat 

Bosfchen geweest zyn, vol van wild gedierte; 

en deeze vondt men zo wel aan den Zeekant 

als meer binnenwaards: zelfs zyn deeze laatflen, 

door de overdryvcnde Veenen, ten grooten deele 

overftelpt, en daar door verlooren gegaan. 

Gelyk immers de geftalte des Lands ten tyde van 

Tacitus en Plinius van de tegenwoordige grootclyks 

verfchilde, alzo vondt men ook Veenen en 

Bosfchen aan den Zeekant; doch 't geen daarvan in 

de hooge ftreeken van Oostergo en Westergo 

te vinden was, is afgefpoeld, enj driftig geworden 

zynde, met lterke Noordwestlyke winden 

en hooge Vloeden, naar den Woudkant gedreeven, 

en over Bosfchen en Boomen heen 

gezet. 

Oudtyds Het verhaal van Plinius ( * ) mede brengen 

zyn 'er de, dat 'er zeer hooge Eikenboomen aan den 

veele 

Veendrif Zeekant waren; en dat de afgefcheurde boomen 

ten vooi en driftige Eilanden, den Romeinfche Vlooten, 

gevallen. die voorzeeker nooit in eenige ftreeken van 

Duitschland geweest zyn, aan boord kwamen, 

en niet luttel ongemaks baarden, levert een vry 

fterk bewys op , dat hier oudtyds, toen men nog 

geene Dyken tegen de Zee had, veele zulke 

De inwen •• Veendriften gebeurd moeten zyn. Daarenboven 

dige ge " ftrekt de aandachtige befchouwmg van de in 

fteldheld 

van den wendige, gefteldhcid der tegenwoordige Klei 

grond en Veengronden zelve daarvan ter bevestiginge, 

r llrekt daa Menigmaalen toch heeft men, aan den uiterften 

van ten 

Zeekant, by het graaven van nieuwe Vaarten 

bewyze. 

en graften, diep in den grond, turf gevonden; 

't welk niet duilter te kennen geeft, dat de aarda, 

(*) Hist. Nat. Lib itf, c. u

mn FRIESLAND. sj> 

de, die daar boven zit, door aanfpoeling en opilyking, 

veroorzaakt is, en zich geplaatst heeft 

boven op de Turf-of Veenftoffen, die daar nog 

waren blyven zitten, na dat de bovenfte Vee- 

(f) Befchr. van Friesl. bl. 185 en 186. 

*iXGE- 

«EENE 

3ESCHE.Y« 

iNNG. 

J „,„„„„J~*. n,rn„ T„ A;n ~„.A«., 

nen reeds waren weggedreeven. In die oorden 

daar en tegen, daar men nu de hooge Veenen 

heeft, worden niet zelden heele en halve boomen , 

of afgekapte boomen en wortels, in de aarde gevonden 

, fommigen zelfs tot eene aanmerkelyke 

diepte; doch allen met de toppen Zuidoost, en 

met de wortelen Noordwestwaards gekeerd; dus 

door hunne (trekking aanwyzende , van waar 

J . I J 

de bovengrond gekomen zy. 

Hoe groot eene verandering hier by toegekomen De be- 

zy,zalde Leezer zich vry gemakkelyk verbeelden wooners 

der Zee- 

konnen. Dat de bewooners van de tegenwoordikustenge Zeekusten geene reden hebben, om zich over hebben 

dezelve te beklaagen,wil ik liever met de woor geen re» 

den om 

den van Schotanus, den Vader (f), dan met 

zich daar 

de mynevoordraagen „Ik,zegt gemelde fchry- over te 

„ ver, houde het daar voor dat geheel Donger- beklaa. 

„ deel een gave van de Zee is, beneffens de 

gen. 

„ ichoone vette itreek van r erweraeraaeei, 

„ Menaldumadeel , 't Bildt, Barradeel en 

„ Wonzcradeel: ik zeg een gave van de Zee, 

„ gelyk Herodotus oordeelde van Egypten tus- 

„ fchen de armen van den Nyl: want de Vee- 

„ nen zynde afgeworpen, wcggefpoeld en ver- 

„ dreeven naar de Zevenwouden en Drent, en- 

„ de 't Slyk der Zee opgaworpen , hebben 

„ dat goed en fchoonLand veroorzaakt. Die in 

„ deeze hooge landen woonen zullen den Woud- 

„ lieden

ALGE- 

MEL-NE 

BÉSCHRY- 

VING.- 

Het ge 

meldewegens Frieslands 

oudigrondge 

fteldheid 

beweezen 

met de 

woorden 

van Em 

men. 


.„ lieden geen pleit aanhangen om de Veenen i 

„ want die hebben hunne bosfchen verdorven 5 

„ en de Zee heeft ons in plaats der Veenen een 

„ beter bodem gegeeven". 

Het geen wy tot dus ver wegens de oude 

grondgefteldheid van Friesland en de daarin 

voorgevallen veranderingen hebben, medegedeeld 

, wordt te zeer bevestigd en opgehelderd 

door den vermaarden en .omzichtigen 

Ubbo Mnmen, dan dat wy zyne eigen woorden 

, doch vertaald , hier niet zouden laaten 

volgen. De iianden Voor het ftrand", zegt 

hy, (* „ welke door hooge duinen het'geweld 

„ der Zee breeken, Waren eertyds veel nader aan 

„ 't vaste land dan hedendaags, of digt aan 't 

„ zelve 5 doch de bodem tusfehen beiden was 

„ laag, moerasfig en doormceden met ftaande 

„ Wateren, Rivieren' en Meeren; de meefte 

Eilanden ook, daarze door de monden der 

, 4 Rivieren niet werden van een gefcheiden, waren 

„ aan eikanderen vast. Daarna zynze door 't 

„ geweld van den Oceaan, die ten lande in- 

„ drong, en de iaagere ftreeken onder water zet- 

„ te, verder van 't vaste land afgefcheiden, en 

„ de Wadden geopend, van verfcheiden brced- 

„ te. De Zee, in die eeuw van welke wy 

„ handelen, tegen over den Mond, die tus- 

„ fchen Ameland en Ter Schelling is, van 't 

,, Noorden af landvvaards indringende, by de 

„ Dorpen Minhertsgaa, Berlikum en Beetgum; 

„ voorts Leeuwarden , Wirdum , Rauwerd , 

„ Bozum en Goutum aanvloeijende met een 

» bogts (*) Rer. Frif. Hist. L. IX. p. 344.


, bogt, en fchier tot aan Bolswerd komende, ALG3- 

MF.ENE 

• maakte een wyden inham,door welken Wes- 

" tergo en Oostergo , nu door. famengaande VING. 

n 

landen overal aan een hangende, lang en 

" verre van~ den eerden ingang afgefcheiden 

werden. De Friezen noemden gemeenlyk 

" dien boezem de Middelzee. De Mond van 

" den Lauwerllroom, hoewel diep en voor groote 

Vlooten vaarbaar, was nogthans in dien 

tyd zo wyd van Wateren niet als hedendaags. 

Maar integendeel was 'er veel lands ten Wesrt 

ten, daar zich nu eene wyde en woeste Zee 

\ vertoont: want de Ysfel, die door Drufus 

j', Graft het Water uit den Ryn ontvangt en in 

„ Zee brengt, goot zich dies tyds niet gelyk nu 

„ terftond voorby de dad Kampen in dien woesten 

'„ boezem, dien men de Zuiderzee noemt, noch 

„ verloor daar zynen naam en oevers , maar 

„ vloeide eene wyle tyds met éénen ftroom, 

l, door de platte landen heen, tot dat hy de 

„ Vecht ingenomen, en zynen loop tot voorby 

„ de Kuinder voortgezet hebbende, zich invee- 

„ le takken verdeelde, welker grootfte ter fiin- 

„ kerhand in den Zuider inham viel, terwyl de 

„ anderen door 't Land van Friesland heen 

„ gingen. De voornaamde van deezen , die 

„ zynen naam behieldt, en eerst Slooten en 

., vervolgens Stavoren aanvloeide, kwam daar 

eerst uit in 'tVlie, 't welk uit de meerenwerd 

„ uugeftort,en verwisfcldc zynen naam met dien 

„ van 't Vlie, tot dat hy by Texel in den Oce- 

„ aan viel Een arm, ter rechterhand inboo- 

„ rende in Westergo, maakte een Meer,daar 

„ nu het Dorp en 't Land INieuwland is, by 

„ Bols- 

BESCHRTT»

ALGE- 

KEENE 

BESCHKY. 

VING/ 


„ Bolswerd, uit welk wederom eeri korte Rivier 

„ ging, die zich in gemelde Middelzee ontlast - 

„ te. Maar't Vlie, eertyds breeder, was des- 

„ tyds niet veel meer dan eene Rivier tusfehen 

„ Stavoren en Enkhuizen. Het overige waren 

„ enkele Velden en Bosfchen , welker Heeren 

„ ten grooten deele geweest zyn de Edelen van 

,, Galama j gelyk de Gedenkfchriften van vroe- 

„ ger tyden melden. Met deeze plaatfen nu 

„ was het, ten'dien tyde, zo gelegen, dat de 

vloeden van den Oceaan nergens fterker in- 

,; drongen dan in de meergemelde Middelzee. 

„ Dus gebeurde het,- dewyl veele en groote 

„ opwatei'ingen het landfehap plaagden, dat de 

„ wederopmaaking der Dyken jaarlyks gansch 

„ bezwaarlyk viel. Hierdoor kwam het by, 

„ dat de luiden, of door hooge wateren ver- 

,, armd, of anders onvermogend zynde om 

,, de onkosten en den arbeid der bedykinge te 

,, draagen, volgens de Vaderlandfche wetj de 

,•> landen verhaten, en aan anderen overgeeven 

y, moesten. Doch zodanige landen namen de 

Kloosters aan, met goedkcuringe van ieder 

5, een , en tot behoudenis van 't land. De 

Kloosters konden dit ten dien tyde zo veel te 

„ beter doen, om datze, volgens 't geen 'er 

„ van verhaald wordt, zodanig van ledige bui- 

„ ken overvloeiden, dat'er tot drie, vier, vyf 

„ en zeshonderd in dezelve gevonden wierden. 

„ Deezen maakten geweldiger Dyken tegen 't 

„ Water , en niet lang daarna, werd 'er door 

„ die van Ludinga Kerk eene wyde en diepe 

„ graft, tot ontlasting van 't binnenwater, ge- 

„ graaven tusfehen de Eilanden van Ter Schel- 

» ling


„ ling en Vlieland, die tot deezen tyd toe door 

„ achter eenvolgende Duinen waren vereenigd 

„ geweest. Ook groef men veele andere kanaa- 

„ len om 't water derwaarts te leiden; waarvan 

„ 't gevolg was , dat de ftroom zich allengs 

„ elders heen wendde , en wel inzonderheid 

„ aanviel op 't gewest tusfehen Medenblik en 

„ Stavoren, diestyds maar met eene middel- 

„ maatige rivier doorfneeden; daar dezelve eerlang, 

door het overftroomen en wegneemen 

„ der landen, een'zeer vvyden boezem opende. 

„ De Monniken hebben alzo veel lands vern 

kreegen, en 't flyk, dat door dagelykfche Eb 

„ en Vloed op de ondiepten gevoerd werd,ver- 

„ vulde eerst de binnenlandfche bogt, en daarna 

„ ook het uitwendiger gelegene tot de hoogte 

„ van land; en eindelyk is ook die fchoone 

„ vlakte des velds, vermaard door haare vrucht- 

„ baarheid, in Friesland aangeworpen, welke 

„ van de Nakomelingen den naam van Bilde 

„ gekreegen heeft. Ik kan niet twylfelen. of 

„ 't geen eenige Lapfchryvers op het tiende 

„ jaar na deezen tyd aantekenen, zo 't maar 

„ waar is, uit een oud Kronyk van het Kloos- 

„ ter te Dokkum, zal behooren tot deezen tyd 

„ en vloeden., alzo dat jaar door geen Water- 

„ vloed berucht is geworden; dat naamelyk 

„ Ezonftad, geen onêrmaarde plaats tot op 

dien tyd aan de Lauwers, na dat al de lrui- 

„ zen door 't water weggefpoeld waren, ten 

„ eenemaal vergaan zou zyn; dat Kamminga- 

„ burg, Britzcnburg en veele andere Edelen hui- 

,, zen, inzonderheid aan de Middelzee gelegen, 

„ vernield; dat ook Veenen, door onweder en 

C „ hooge 

AiGE- 

MnENE 

BESCHUt*. 

VING.

34 


ALGE» „ hooge Vloeden aangevoerd, zich op Fries- 

MEENE' „ land hebben nedergezet, overftelpende boo- 

BESCHRV- „ men en huizen; dat ten laatften een volkryk 

VING. 

„ Steedje, op de aanpaalinge van Oostergo en 

„ de Zevenwouden bekwaamelyk gelegen, en 

„ Warcena genoemd, verwoest, en het land, 

„ dat zeer vruchtbaar was, door verftopping 

„ van de waterlosfingen, ten eenemaal bedor- 

„ ven, en het Steedje eindelyk in een flegt 

„ Dorp veranderd zoude zyn. Doch deeze 

Emmen 

„ dingen laat ik ter verdediginge van hunne 

„ Schryveren". 

„ os-ui J vv-iîi • 

Tot verftand deezer woorden dient opge 

had het merkt , dat Emmen daarmede inzonderheid het 

oog op oog had op het jaar 1222, in 't welk, als ook 

het jaar 

1222, zo in eenige voorgaande jaaren, zeer zwaare Water* 

wel als vloeden zyn. voorgevallen: want ten jaare 1219, 

eenige op den zestienden van Louwmaand, niet lang 

voorgaan 

na 't ryzen der Zonne en by volle Maan, viel 

de,berucht de Zee met een' Noordwesten wind over en 

door door de Dyken met zulk een geweld en woe 

zwaare 

Watervloeden.de, 

dat daar door, in Friesland, 't welk men 

hier ongetwyffeld wat ruim moet neemen, by' 

Ae honderdduizend menfch.n omkwamen, en 

de overgebleeven inwooners zich genoodzaakt 

vonden de Zeekust ledig te laaten , en met het 

weinige dat hun nog overfchoot dieper landwaards 

in te wyken. Het jaar 1220 liep ook 

al weder zonder overltroominge niet ten einde; 

doch de fchade, daar door veroorzaakt, was 

van minder belang dan die der voorgaande; ook 

ftondze op ver na niet gelyk met die van den 

eenentwintigden van Sprokkelmaand des naastvolgenden 

jaars: want daar door werd het Zeewater 

'


water wyd en zyd over het knd gedreeven ALGE- 

ME HE . 

tot ordergang van zeer veel menfehen en beesBiiscnavten 

; ook bleef het water, door 't aanhouden VING. 

van nen rvoorawesten winu, zo ïang op ae 

landen liaan , dat het ruime gelegenheid had , 

om diep in den grond in te dringen , en dien 

door zyne ziltigheid grootelyks te vermageren; 

waarvan het nadeel te grooter was, om dat'er 

een drooge Zomer, en op den tienden van 

Herfstmaand een nieuwe Vloed op volgde, 

door welken de naaste landen, onbedykt en 

door droogte gaapende en dorftig, werden onder 

water gezet. De Louwmaand des volgenden 

jaars 1222, was insgelyks geducht, door 

eenen harden ftorm, geen geringe nadeelen aan 

veele ooraen te wege Diengenae. 

Tegen diergelyke vloeden, aan welke dit land De Duinenplag- 

van de vroegite tyden af meer of min was ten daar 

blootgefleld geweest, plagren de Duinen der tegen ee« 

vooreilanden eenigzins ter belchuttingc te dienen nigzins 

tot be- 

vooral toen men nog aan den Oceaan geen' vryen 

fchutting 

ingang, door het graaven van Vaarten en Sloo- te dienen. 

ten , had gegeeven. De Middelzee rechtte De Mid 

niet te min, by zwaare irormen, geene gerindelzee 

rechtte 

ge verwoestingen aan, gelyk zelfs ligtelyk te nogthans 

fpeuren valt uit de overblyflelen der zwaare veele ver 

Dyken, waarmede men dezeive ten jaare twaalf woestingen 

aan. 

honderd tweeëntwintig gezocht heeft te bedwingen. 

Doch deeze en de andere zwaare Dyken van 

het tegenwoordig Friesland zyn het werk van 

laater eeuwen. Voor en zelfs nog eenigen tyd 

na de geboorte van Christus fchynt het land 

zonder Dyken gelegen te hebben. En toen Voor da& 

men op middelen van beveiliginge begon te nen Dylen 

had, 

C 2 den-

ALGE- 

ME KNE 

BKSCHRY« 

VING. 

maakte 

men Terpen 

en 

Weerden. 

j6 Tegenwoordige Staat 

denken, kwam het opwerpen van zekere hoogten, 

boven de hoogfte vloeden uitfteekende , 

het eerst by de Friezen in aanmerking. Gaf 

de natuur zelve die hier of daar aan de hand, 

men bediende 'er zich van; doch toen men door de 

vermenigvuldiging van menfehen meer lands ter 

de bewooninge noodig had, en te weinig hoogten 

vond, om 'er zich met de zynen, by hooge vloeden 

, op te bergen, floeg men de handen aan het 

werk, en wierp Terpen en Weerden, of gelyk 

men hedendaags zegt, Wieren (f_) op, beftaande 

(\~) Het onderfcheid tusfehen Terpen en Weerden 

wordt van de meeste, fchoon anders geachte Schryvers, 

myns oordeels, niet genoeg in acht genomen. Zydieze 

ooit met eenige oplettendheid belchouwden , zullen 

waarfchynlyk niet vreemd van myne gedachte zyn; my 

komt zelts zeer aanneemelyk voor, dat fommige Weerden 

veel ouder dan de Terpen zyn; wordende ik in dit 

denkbeeld grootelyks gefterkt, door in aanmerkinge te 

neemen, dat de Weerden met minder handen gemaakt 

konden worden, en dus de fchaarsheid van volk of wel 

de minder vereeniginge van hetzelve te kennen geeven. 

Wat beider benaaminge betreft: Terp wordt met reden 

geoordeeld hetzelfde te zyn met Torp en Dorp; zynde 

maar alleen de T met haar vermaagfehapte Letter D 

verwisfeld, en de Zelfklinker E, volgens een onderfcheiden 

Tongval uitgefproken'als O, gelyk in veele 

gevallen gefchiedt Wat de oorfprongklyke betekenis 

des woords Terp zy, beken ik niet te weeten. 

Die van Weerd of Wier is niet ver te zoeken, hebbende 

men, naar alle waarfchynlykheid, de hoogten, tegen't water 

opgeworpen, aldus genoemd, om datze ftrekten om de 

kracht van't water te breeken en af te weeren. Eenige deezer 

Weerden zyn zeer waarfchynlyk, van tyd tot tyd, met 

veel moeite en arbeid tot Terpen gemaakt, en met huizingen 

voorzien: althans geeven de naamen van veele Friefche 

Dorpen dit eenigzins te kennen: want daar fommigen 

in


ftaande het onderfcheid tusfehen beiden inzon ALG* 

Mi£l NE 

derheid daarin, dat de Terpen veel platter van 

BtSCHRT. 

gedaante en grooter van omtrek zyn, zodat 'er VING. 

geheeleSteden, Dorpen en buurten opgebouwd 

hebben konnen worden; terwyl de Weerden of 

Wieren, klein van omtrek, doch vry hoog zynde, 

alleen maar by buitengewoon hooge Vloeden, 

voor enkele huisgezinnen met hunne have tot 

lyfsberginge konden dienen, gelykze dan ook 

om die reden, hier en daar by fommige Boere 

wooningen, die oudtyds van meer dan gemeen 

aanzien waren, en waarfchynlyk door de ryken 

onder de Friezen bewoond werden, opgeworpen 

, en nog hedendaags voor handen zyn. 

Volgens de aantekening van Winfemius (*) 

zou Adgillus, der Friezen vyfde Koning, nadat 

hy op den Stoel zyns Vaders bevestigd was, 

en in bedenking genomen had, hoe zyn Ko. 

ningkryk, voor eenige Jaaren.met Zeewater bedekt 

geweest was, ter afweeringe van diergelyl-r> 

frhnrWi. 7vne Onderdaanen geleerd hebben. 

het aardryk aan de itranden der Zee te verhoogen, 

eri ih den vorm van kleine heuveltjes, nu 

Terpen genoemd, rond te maaken, om in tyd 

van nood derwaards hunne toevlugt te neemen, 

en hunne have, goederen en perfooncn te beveiligen. 

Doch gelyk de dingen in hunnen Deeze 

oor- heuvel* 

in terp eindigen, gelyk Slapperterp, Greonterp, Ureterp, 

Wynjeterp, en Ölterterp, beeft men 'er veele, die 

op werd of wier uitgaan, als blykt uit Holwerd, Ferwerd, 

Rauwerd, Burgwerd, Briiswerd, Allingaivier, 

Jouwswier, Nieuwier, Metflawier, en diergelyken. 

(') P. Winfem: Kron: bl. 54. 

C 3

ALGE.- 

13ESCHRV- 

VING. 

eerst van 

klein belang 

ge 

weestzyn 

de, wer 

den nader 

hand vergroot. 

En echter 

was Hien 


oorfprong doorgaans zeer gering en eenvoudig 

zyn , alzo waren deeze eerst opgeworpen 

•heuvelen niet te vergelyken met die \ welke 

in laater tyd werden faamgcbragt , en wel 

inzonderheid na dat de zwaare Watervloed 

van den jaare 703 onzer ty.'.rckeningc de 

Landzaatcn geleerd had , dat de voorige niet 

genoegzaam waren : want toen heeft men een 

begin gemaakt, met die v: n Koflj&fn , Almenum; 

Midlum, Hcrbayum, HitfOm , Tzum, 

Dronryp en Üitgong , nu jjerMura genoemd, 

en dezelve drie jaartn daarna voltrok: en. (§) 

De Winfumer Terp zou, eersr ten jaare 806, 

door de bcwooners dier'plaatfe, na 't ondergaan 

van een' volgenden vloed , zyn aangelegd 

Van den juiif.cn tyd, waarop men de 

ov.rige Terpen met groöic móci-.e heelt faamgekruid, 

is ons tot nog toe geene aantekening 

van eenige geloofwaardigheid voorgekomen. Dat 

men deeze Terpen inderdaad vóór 's memchèn handenwei 

1; , en niet voor toevallige gewrochten 

der Natuur te houden htbbe, heeft Pifnius alreeds 

erkend, met te zeggen: „ aldaar bezit dat 

„ ellendig volk hoog: heuvelen, met handen 

,', gemaakt op de waarneeminge der hoogde 

„ Vloeden". Ook geeft de evenredigheid der 

aardftofTen waar uit zy bedaan, en de laagte der 

dreeken Lands, welke altoos omtrent deeze 

heuvelen voorkomen, genoeg te kennen waaruit 

dezelve zyn faamgebragt. 

Met deeze Terpenen Heuvelen was men echter' 

(§) P- WMetn: Kron: bl: 80. 

(*} Dezelfde bl; 83.


ter hier te lande nog geenszins voor hooge vloe ALGE- 

MI'EEiE 

den beveiligd; en dus viel men al vroeg, zonBESCHRVder 't nette jaar te konncn melden , op het denk VING. 

beeld van Dyken tot Zeeweering aan te leggen. 'er niet 

Doch of de Friezen deeze konst allereerst van door be 

de Romeinen geleerd hebben, zoude ik niet durveiligd , 

't welk 

ven bevestigen noch tegenfpreeken; fommigen aanleiding 

komt zulks zeer waarfchynlyk voor, omdat Ta gaf otn 

citus ( *) dit, huns oordeels, wil te kennen gee Dyken te 

maaken, 

ven, wanneer hy zegt: „Een deel der Ruiteren 

zonder dat 

,^ werd gelast, langs het llrand van den Oce de Fiiezen 

„ aan, naar den Ryn te trekken. Ctecina , zulks juist 

„ die zyne Soldaaten leidde, alhoewel hydoor van de 

Rofneinen 

„ bekende wegen te rug toog , werd vermaand behoeven 

„ de lange bruggen op 't fpoedigst over te geleerd 

„ trekken. Eng is da: pad tusfehen woeste te hebben. 

„ moerasfen, en eertyds van L. Domitius ge- 

„ dykt: de rest was leemig , kleefachtig van 

„ een zwaar flyk of ongewis, overmids de bee» 

„ ken: romdom bosfchen allengskens dellen- 

„ de". Ook zou hy zulks getoond hebben met 

te vernaaien, ff)': „Dat Paulinus Pompejus, 

„ Overfte in Nederland onder Nero, om den 

„ Soldaat niet ledig te houden, opgemaakt 

„ heeft den Dyk van Drufus, over drieënzes- 

„ tig jaaren, tot bedwang van den Ryn begon 

,, nen", Dan fchoon dit geen fluk van groot 

belang is, zie ik echter de kracht van 'tbewys 

niet, dat hier uit getrokken wordt; alles wat'er 

met 

(*) Taarb. t Boek. 63. Hoofdft. 

(t) Dezelfde. XIII: Boek. 53. Hoofdlt: beide volgens 

dè vertaaling van den Ridder P. C. Hooft. 

C 4


ALGE- mee zekerheid uit blykt, is dat de Romeinen, 

MEEMË 

zich hier te lande bevindende, eenige Dyken 

BPSCHRY 

VING. hebben aangelegd; maar wie weet of zy hierin 

niet het voorbeeld der Lahdzaaten gevolgd zyn? 

zy althans die laage oorden bewoonden , moeiten 

natuurlyker wyze, door de noodzaaklykheid 

geperst, eerder op zulk een middel bedacht 

zyn, dan zulken die hen uit hooger gewesten 

vyandelyk kwamen beftooken. Hoe 't 

Deeze Dyken 

waren zy, gebrek aan genoegzaame kundigheid en 

ook zelfs vermogen bragt te wege, dat de eerst aange 

in den legde dyken,zeer waarfchynlyk, naar.een foort 

beginne 

zeer van Kadyken geleeken, en te zwak waren om 'c 

zwak. vereischte nut te doen. By vervolg van tyd 

werden 'er zwaarder dyken aangelegd, gelyk 

uit de overblyfzelen dier dyken, door welke 

men de Middelzee zocht te beteugelen, nog 

tegenwoordig, op veele plaatfen, ontegenzeg- 

Sterker gelyk blykt. Doch ook deezen hébben de 

gemaakt groote verandering, die 'erin's Lands gedaante 

kondenze is voorgevallen niet konnen beletten: want toen 

nog de 

verande 

de Zee, vooral by zulke hooge vloeden, als 

ring nier, waarvan ik voorheen eenige heb bygebragt, 

beletten, door de gegraaven vaarten en flooten, aan de 

die 'er in 

Westzyde, een' vryen en onbelemmerdcn ingang 

's Lands 

gedaante had verkreegen, werden daar, in korten tyd, 

is voorge geheele ftreeken lands weggefpoeld, en eerlang 

vallen. alles in die openbaare Zee veranderd , welke 

nog hedendaags tusfehen Friesland en Noord^ 

holland gevonden wordt, en ter 'wederzyJen met 

óngelooflyke moeite en kosten moet bedwongen 

worden, om geen verdere verwoeltingen aan te 

rechten. 

't Geen ondertusfehen, by herhaalde inbreuken


ken der Zee, aan de eene zyde van Friesland 

verlooren ging, werd aan de andere zyde over 

vloedig herftéld en aangewonnen. De Middelzee 

inzonderheid, welke voorheen Oostergo 

Middel 

en Westergo van een fchek'de, met groote vloozee opge 

ten bevaaren werd , en de fchecpvaart, voor Hopt.. 

meer dan eene plaats, naar buitenlands begunftigde 

, zo lang dezelve haaien vryen loop 

nog tot aan INieuwland , omtrent Bolswerd , 

uitltrekte, werd door het ingeworpen ilyk allengskens 

verdopt, en in een heerlyk en 

vruchtbaar land herfchaperi. 

Deeze landwinning merke evenwel niemand Het valt 

aan als in weinig jaaren tyds gcfchied. Zaaken moeyelyk 

van dien aart gaan doorgaans met langzaame het begin 

en den 

en naauwlyks opgemerkte ichrecden voort; zo voortgang 

dat het begin en de voortgang van dezelve, na daarvan 

verloop van eenige eeuwen, niet dan met eene naauwkeurig 

aan 

geringe waarfchynlykheid valt aan te wyzen. En 

te u'yzen. 

dit is juist hier het geval: de. volkomen opftopping 

der A.iddclzee is eene der zekerlte zaaken, 

maar onzeker is het tot nog • toe op wat 

tyd dezelve begonnen, en hoe ras voortgegaan 

zy. Zo de Kerk van Nicuwland reeds .voor het 

jaar 1577 gedicht is, gelyk Schotanus (§) 

meent, zal de Opdopping daar reeds veele 

jaaren van te vooren een beg'n genomen hebben. 

' Van het Bildt, dat in den mond der Middelzee 

gelegen is, en dus het laatst van allen uit Zee 

is opgeworpen, valt meer en ook met meer. ze 

kerheid te melden; evenwel zullen wy dat hier 

(§) In zyn Handfchrift, op het Dorp Niemvland.- 

C 5 

niet 

ALGE- 

WEEKK 

BESCHRY- 

V1NG.

42 • Tegenwoordige Staat 

ALGE- ' 

tasMi 

UESCHRY- 

VINGÏ 

Friesland 

h daardoor 

ver 

groot en 

verbeterd. 

t 

1 

niet doen, maar zulks liever tot de afzonderlyke 

befchryving van dien vetten hoek lands verfchtüven. 

Hier Haat ons nog op te merken, dat Friesland 

door deeze landwinning merkelyk vergroot en 

verbeterd is .- want behalven dat daar door een 

der beste en vruchtbaarltc Grietenyen van Westergo 

, zo aanftonds het Bilde genoemd, is aangewonnen 

, hcbb.n ook de Grietenyen van 

Leeuwarderadecl, Menaldumadcel , Baarderatlecl, 

Wymbritferadeel, Ydaarderadeel en Rauwerderhem 

daar door zeer aanzienlyke Weidlahden 

bekomen , nog hedendaags by den naam van 

Nieuwland bekend, en op de Nieuwe Kaarten 

Ufgdf), fsd • 

van Friesland afgerekend. Andere landwinnin 

j"! gnoov ' gen van minder belang, fchoon inderdaad van 

veel nut, gaa ik hier met ftilzwygen voorby.' 

Ook zyn 1 Als wy nu dit vergelyken met het geen voor- 

: 

de vet'le heen wegens de ophooginge der Zeekusten , ha 

'kfeigton- dat de Veenen afgedreeven waren, gezegd is, 

den uit 

Zee opge . zal men niet konnen twylTelen, of Frieslands vet- 

worpen. fte Klcilanden, die nergens dan ter breedte van 

een, twee, of ten hoogden drie uuren gaans 

van Zee af zyn, metterdaad door dezelve zyn opgeworpen. 

De beantwOordirg dervraage, van 

waar de Zee zulk eene menigte van vetten kleigrond 

gekreegen hebbe als étf noodig was , 

om zo groot eene verandering in den bodem 

van Friesland te maaken, behoort niet eigentlyk 

tot ons bellek Ondërtusfchen is het 

meer dan waarfchynlyk,d't geeiiklein deel dier 

ltofle van tusfehen de bilanden en het tegenwoordige 

vaste land zy weggefcheurd; zynde 

de Eilanden, gelyk reeds voorheen van ons is 

opgemerkt, voormaals aan het vaste land gehegt 

ge-


geweest, fchoon de landen tusfehen beiden inder- • 

daad laag, en door verfcheiden Vlieten en Mee 1 

ALGE- 

ME N? 

BCSCIIRYren, 

of kreeken en killen, van een gefcheiden VIiVG. 

waren. De oude laagheid der aan Zee liggen Blykende 

de hooge kleigronden blykt althans ten vol de oude 

len uit de menigvuldige fchilbanken , fchelpen laagheid 

der hooge 

en gruis, die by het graavcn van vaarten , put 

kieilanden 

ten, bakken en flooten bykans overal gevon uit . den > 

den worden, en fómwylcn ter diepte van drie, onder- . , 

vier of vyf voeten': want van waar toch zou grond. 

dit alles gekomen zyn, zo de Zee nooit eenen 

vryen en onverbindérden loop over deeze landfrreek 

, had gehad ? Meent iemand den oorfprong 

dcezer veranderingen in den algemeenen 

Zondvloed te moeten zoeken, wy wenfehen 

hem de vryheid zyuer gedachten niet te betwisten, 

zo hy-ons de onze laat behouden, om 

aan kater tyden en andere redenen deezerveranderingc 

te denken. 

TWEE-

ALGE- 

44 

Tegenwoordige. Staat 

BE'SCHRV TWEEDE HOOFDSTUK. 

VING. 

Over de verdeeling, Onderfcheiden Gronden, 

Meer en, Dyken, Sluizen en Lucht sgefeldbeid 

van Friesland. 

Otfde ver- (jTelyk Friesland op onderfcheiden tyden van 

deelirig 

meerdere' of mindere uitgedrektheid is geweest, 

van Friesland,on 

alzo is het ook niet ten allen tyde op dezelfde 

der Karei wyze verdeeld geworden. Toen Karei de Groo 

den Groote de Saxen en Friezen onder zyne gehoorzaam-, 

ten. 

hcid gebragt had, ftelde hy tot hunne Grenspaalen 

de Schelde ten Westen, en de Wezer ten 

Oosten, en gaf hier door aanleiding om wederom 

onderfcheid te maaken tusfehen de Saxen en 

Friezen , die zich in voorige tyden tot een volk 

vereenigd* hadden , om zich te beter van de 

overheerfching der Romeinen te ontdoen, en 

hunne vryheid te handhaaven ; gelykze ook, omtrent 

het midden der vyfdeEeuw, gezamentlyk 

naar Britannié zyn overgeïtoken. Uit deeze 

fchikkinge van Karei den Grooten fproot natuurlyk 

de verdeeling van Friesland in twee hoofddeelen, 

welker een zich van de Schelde tot aan 

het Vlie uititrekte, en den naam van Westfriesland 

kreeg; terwyl het andere van 't Vlie tot 

aan de Wezer liep, en naar zyne ligging Oostfriesland 

geheeten werd; doch dit laatde werd 

wederom door de Lauwers, of, naar 't zeggen 

van anderen, door de Eems van een gefcheiden, 

en daardoor het eerde begin aan het tegenwoordig 

Oostfriesland gegeeven. Deeze verdeeling 

echte*

n» FRIESLAND. 4S 

echter heeft zowel als de Friefche Vryheid nier ^GE 

MEENS 

lang ftand gehouden; vermids 'er zich allengs- 

BESCHUT. 

kens eene niagt begon te verheffen, die voor VI KG. 

de vryheid zwaar en nadeelig was. De invallen Dezelve 

der INoordfche Volkeren gaven hier toe inzonder is van 

heid aanleiding: want de Franfche Koningen korten 

duur. 

fielden, om hunne landen te beter tegen dezelve 

te befchermen, over fommige landen 

Graaven, Hertogen en Markgraaven aan, en 

deeze Hooge Amptenaars, die onder de regeering 

van Karei den Grooten alleen voor zekeren 

tyd werden aangefleld, zagen zich door 

zyne Nazaaten met eene erflyke waardigheid, 

en nu en dan met verfcheiden Graaffchappen 

teffens befchonken: 't welk zy zich zo wel 

wisten ten nutte te maaken, datze hunne 

magt en aanzien al geduurig vermeerderden, en 

het eerlang zo ver bragten, dat hun, om cnafhangklyk 

te heerfchen, de koningklyke titel maar 

alleen lchcen te ontbreeken. Onder deezen heeft 

men ook te tellen de Graaven van het naast gelegen 

Friesland, of dat gedeelte van Friesland, 

hetwelk ligt tusfehen de Schelde en de Kinnem, 

een Riviertje niet ver van Alkmaar. De overige 

Friezen bleeven hunne vryheid kloekmoediglyk 

verdedigen , fchoonze van tyd tot tyd 

veel te lyden hadden van de Noormannen, Utrechtfche 

Bisfchoppen , Lotharinger Vorilen , 

naastgelegen Saxen , Hollandfche Graaven en 

anderen. En dit gaf aanleiding tot eene nieuwe 

verdeeling, volgens welke Friesland in Erf- en wordt 

lyk en Vry Friesland onderfcheiden werd. Het gevolgd 

eerfte daarvan,dat onder de twee broeders, Kei van eene 

verdeeling 

zer


ALGE zer Lodewyk, den Duitfcher genoemd, en Ka- 

MEENS rel den Kaaien, weder in drie Hukken verdeeld 

BESCHKV 

werd , heeft zynen ouden naam van Friesland, 

VING. 

met dien van Holland en Zeeland verwisfeld; 

in Erflyk 

en vry terwyl het tweede of het vrye Friesland, dat alleen 

Friesland. den ouden naam behouden heeft, naderhand onderfcheiden 

is in zeven Zeelanden of landen a.irt 

Zee gelegen, welke door even zo veele havens 

of ftroomen in zeven Landfchappen waren afgedeeld. 

Het vrye •Deeze afdeeling te merkwaardig zynde omze 


met inlzwygen voorby te gaan, zal ik dezelve 

bevat zevenZee 

hier woordelyk in de Oude Landtaal melden , 

landen, of zo als dezelve achter de Wetten van Ópftals- 

landen aan boom in 't Corpus van 't Friefche Wekboek 

Zee gelegen. 

gevonden, en by Schotanus (*) geleezen wordt. 

Om echter den Leezer, aan die taal niet gewend 

eenigzins te gemoete te komen , zal ik 'er de 

vertaaling nevens voegen. 

©ataftjïê geïanö öat 

té iQr£tfccr


©at ober i$ (treeften* 

ÖÊ fan &tarcm fp 

StioutDei'D/ affc 30c£t* 

ringa cnD ©ctmga 

ïDfcrfla! / ïBpmbjitfc 

nut al Dpara toUitjecr. 

©at trcöDa ij> ïjcten 

?ffp"t«go/ mei ai &mrl 

ImgalanD/ 25oeniDed 

focrt nifcc iânütnare/ 

âgnetlualö/Da ncerfla 

ï©a!öru enfin Öautocroe 

2Kcl)t5eepcl cnö €ol 

nitïlanöu 

©vifctroaaSelanben/ 

öat oöct in Dat trcDDa 

fint cta frp cuöe on$ 

imi iêra ü'ttannet t»i« 

tjaiua ötn Iftipfer öc

AKGS- 

MEENE 

13ESCHUY- 

V1NG. 

43 

en al ©ïentlanb. ©it 

Éeeiaut» bart bicuongen 

Di 25ijJfcljop fan 

rec&t / al£ ©tent / 

^tccnujpctt / jfullcm 

ïjoef/

van 'FRIESLAND. 49 

ènöe fruclit&aer; \$ on< 

Dcc goncftcc fócne fan 

ïôeïmicrïanö / een 

neifolget fpnfaDcrg erts 

De ©jocbcrg m borjj; 

geeöj enöe mei quacb< 

fjceö Dtt lanö uttuong/ 

en macÏKfe eerm / toj? 

mitg? 5feca\t»?ccn/ enbe 

ï)P fparcö gaötlpcft neer 

toïa(DëcI) enöe ujasS boc 

in alle tinghen/* enbe 

tott ba tjetuen naem tjt 

al bat ielb enöc clcn 0 

ïticn beet Iji bat jïrpö 

mei fcesb. 

vruchtbaar, is onder 

Jonker Kene van Broekmerland, 

een navolger 

van zyn Vader en Broeders 

in boosheid : en 

bedwong dit land met 

kwaadheid, en maakte 

liet arm, overmits Zeerooveryen; 

en hyfpaarde 

geestelyk noch wereldlyk 

, en was boos 

in alle dingen, en uit 

de kerken nam hy 't 

geld en de kleinodiën, 

daar hy den kryg 

voerde. 

mee 

©at faunbe Selanö Het zevende Zeeland 

i$ ïïtigttingalauö/ ïöi« is Rustringerland, Wi- 

ningalanb/ cnbe ningerland en Butbja- 

tiaingcralanö / Ijtoelcft dingerland, welke lan 

ïanö bifitf) «Sibolö 

en fchattingen aan den 

Dcb 

Bis- 

D 

ALOE' 

MEENE 

BESCHR»' 

VING.

ALGE- 

MEENE 

BESCHRY- 

ViJiG; 

Gemelde 

verdeeling 

wordt van 

Jaatere 

Schryveren 

niet 

£0 .- -Tegenwoordigs Staat 

Delcelang/ JBpmöet* 

lanö toj bso 3Bcferc fïut 

accu öelen fan oigfe 

faun Sclanïsen: öféfe 

Daet mtuongen öi 25$* 

top fan 25jetnen/ nier 

©ittpnerg Ifj eta ocnin* 

ïjinDerö. 

Bisfchop van Munter 5 

en Stadeland, Hadelerland, 

Wymderland over 

de Wezer, zyn ook deelen 

van deeze zeven 

Zeelanden: deeze heeft 

bedwongen de Bisfchop 

van Breemen , maar 

Dithmarfen is nog onbeliinderd. 

. 

Deeze opgegeeven verdeeling is wel door 

haare oudheid, die uit de taal zelve en onte- 

genzeggelyk uit het Codex der Friefche Wet< 

ten, te ontdekken valt, eerwaardig, en nog- 

thans wordtze van laatere Schryveren niet altoos 

altoos ge gevolgd. Volgens Alting (f) en anderen was 

volgd. 

het tegenwoordig Westfriesland, of het grootfte 

deel daar van, zich (trekkende van de Kinnem, 

of het gat by Petten, tot aan het Vlie, het 

eer[le Zeeland. Het hedendaagsch Friesland, tusfehen 

het Vlie en de Lauwers gelegen, van de 

Hollanders voor deezen niet zelden doch kwalyk 

Oostfriesland, en van de Oostfriezen of Emdenaaren 

zei ven menigmaal Westfriesland ge*: 

noemd, was het tweede Zeeland. Het derde. 

ligt tusfehen de Lauwers en de Eems, en 

wordt naar zyne Hoofdplaats Groningerland genoemd. 

Wet vierde, by den naam van Oostfriesland 

bekend, llrekt zich uit van de Eems 

tot de haven of bogt van de Jade. Het vyfde 

vondt men tusfehen de Jade en de Wezer, en 

daar. 

("f") M. Alting Not. Germ. Inf, P: II. fol. 60 &e.

van FRIESLAND. 5» 

daaraan gaf men den naam van het Overjaden- 

. fche, of Butjadingerland. Van de Wezer tot de 

Elve ftrekte zich het zesde Zeeland uit, welk 

net tegenwoordig naaeieriand is, en eenige 

deelen van .het langs de Noordzee gelegen 

Hertogdom Breemen bevat. Het zevende en 

laatfte liep van de Elve tot aan de Eider, en 

begreep voornaamelyk Ditmarfen, zynde een 

gedeelte van het Hertogdom Holstein: ook is 

het dit Zeeland, waarin de naam van Strandfriezen 

nog in weezen is. 

De grootfte zwaarigheid om deeze opgaven 

met eikanderen te vereffenen, fpruit uit de 

verfchillende grensfcheidingen. Dan zo men 

het onderfcheid van tyden in acht neemt, en 

daarenboven gade Haat, dat ieder van deeze 

Landfchappen zyne byzondere Overheden fchynt 

nen. 

gehad te hebben, welke, niet zelden, door 

onderlinge verdeeldheden, tegen eikanderen 

opftonden, en eikanderen in hunne wederzydfche 

bezittingen alle mogelyke afbreuk toebragten, 

tot datze , de een na de ander, hunne 

vryheid en voorrechten verlooren, en aan 

nabuurige Vorften onderworpen wierden, zal 

men zich niet zeer verwonderen, dat de verdeeling 

juist niet altoos op den zelfden voet 

wordt ingericht. Ten overvloede blykt uit de 

laatfte verdeelinge dat de drie eerstgenoemde 

Zeelanden, thans tot de zeven vereenigde gewesten 

van het Nederlandsch Gemeeneoest, en 

de vier overige tot het Duitfche Keizerryk behooren, 

terwyl men alleen het tweede voor het 

tegenwoordige eigendyk gezegde Friesland te 

D 2. hou» 

ALGE. 

MEENE 

BESCHR9T 

VINO. 

Het heeft 

zyne 

zwaarigheid 

de 

eene mei 

de andere 

te vereff««

ALGE-,' 

MiENE 

JJESCHRY- 

VING. 

Hedendaags 

wordt 


verdeeld 

op tweeërlei 

wyze, 

vooreerst 

ten aanzien 

des 

Lands. 

52 , Tegenwoordige Stout s 

hóuden heeft; daar 't zelve in de eerfte opgc*geeven 

verdeelinge, tot drie onaencneiaen zeelanden, 

naamelyk het tweede, derde en vierde 

gebragt wordt, en wel in dier voegen, dat, 

volgens deeze Verdeeling, tot het vierde Zeeland 

ook behooren Kuinderzyl, Geithoorn, Vollenhove, 

Steenwyk, en geheel Drenth; welken 

fint langen tyd van Friesland afgefcheiden, 

en of met Overysfel vereenigd, of een afzonderlyk 

Landfchap, gelyk Drenth, zyn. 

Het hedendaagsch Friesland wordt van overlang 

op tweederlci wyze verdeeld. Op de befchry 

ving des Lands acht geevende, vindt men 

'er drie hoofddeelenof kwartieren in. Het eerfte 

van dien is Oostergo, het welk ten oosten ligt 

en aan Groningerland grenst. Het tweede is 

Westergo, liggende ten westen het naast aan 

de Zuider- en Noordzee. Het derde is dat der 

Zevenwouden, paaiende aan Overysfel, Drenth 

en Groningerland. Of het woord Go , in 

4e twee eerfte benaamingen voorkomende , 

overeenftemme met het Hoogduitfche woord 

Gouw, dat eene vlakke en vruchtbaare Land? 

ftreek betekent, en daarvan af te leiden zy, 

zoude ik niet durven verzekeren; waarom zou 

men niet mogen denken, dat Go hetzelfde zy 

met Gae, en daarvan maar alleen in klank verfchille? 

Gae of Ga is althans-een zeer bekend 

woord in Friesland: want niet alleen gaan vee- 

,1e Dorpsnaamen op Ga of Gae uit, maar ook 

wordt nog aan ieder Dorp in het Oud Friesch 

de naam van Gae gegeeven, en de Dorps Kerk, 

de Gae Kerk genoemd. De Zevenwouden

van F R I E S L A N D. 53 

den hebben waarfchynlyk hunnen naam -van de • Al.OK- 

Wouden of Bosfchen, welke in dien oord'te vinden : 

BESCIUIYzyn 

geweest: want dat de eigentlyke naam Zue- V1NG. 

venwouden zoude moeten zyn, m navolginge 

der Zueven , die herwaards volkplantingen 

zouden gezonden hebben , komt ons. niet 

aanneemelyk voor; maar waarom dezelve juist 

Zeven Wouden heeten, valt niet met zekerheid 

te zeggen. Voor dat men veele Bosfchen 

uitgeroeid, en den grond tot Bouw- en Weidlanden 

bereid had, konnen 'er zeven byzcndere 

en van eikanderen afgefcheiden groote Bosfchen 

of Wouden van naame geweest zyn, en aanleiding 

tot deeze benaaming gegeeven hebben; 

doch alles is onzeker. Misfchien zeggen wy 'er 

nog iets van in de byzondere befchryving van 

gemelde deel. Reeds van ouds, onder de Regeering 

der Potellaaten , is teder deel of Go 

wederom afgedeeld in Grietenyen , die een 

meerder of minder getal Dorpen bevatten, en 

door eenen Grietman en zyne Mederechters beftierd 

worden. 

De andere verdeeling van Friesland is naar Ten twee. 

den Vorm van deszelfs Regceringe ingericht, den, ten 

en voegt by de drie gemelde hoofddeelen nog aanzien 

derRegee- 

een vierde, naamelyk dat der Steden, welke, ringe,wel fchoonze in het een of ander der gemelde deeke uit vier 

len gelegen zyn, nogthans in het Huk der Re- Leden of 

Kwartiegeeringe 

een byzonder Lid uitmaaken, gelyk 

renbe- van ons op zynen tyd omftandiger ftaat aangeftaat.weezen te worden. 

. Is Friesland dus op meer dan eenerlei wyze Verfchei- 

verdeeld, men zou, het onderfcheid der gron- denheid 

D 3 den

AtGE- 

MEBNE 

BESCHRY- 

VJNG. 

van Gronden 

in 

Friesland. 

Zwaare 

kleigron 

den vindt 

men in 

verfchei 

54 

Tegenwoor digè Staat 

den in aanmerking neemende, nog andere verdeelingen 

konnen uitdenken Het zy ons genoeg 

de voornaamfte daarvan aan te flippen. 

Langs den Zeekant, binnendyks, vindt men' 

veel zovelachtige zachte aarde, en hieromtrent 

heeft men opgemerkt, dat de landen doorgaans 

zo veel zachter aarde uitleveren als zy laater 

worden ingedykt; zy geeven niet te min zeer 

bekwaame bouwlanden, die veel gemakkelyker, 

en ten allen tyde beter te bearbeiden zyn dan 

de zwaare kleigronden; ook leveren zy, naar 

behooren bemist en bearbeid, doorgaans zeer 

fchoone veldvruchten van Haver, Garst, Rogge, 

Tarwe en Koolzaad. Zwaare kleigron. 

den vindt men in verfcheiden Grietenyen langs 

den Eeftroom van Dokkum tot aan Harlingen, 

en voornaamelyk in die van Kollumerland 

en het Bildt, doch inzonderheid in dat gedeelte, 

denGriecenyen. welk het eerst ingedykt is, en nog hedendaags 

het Oude Bildt genaamd wordt : alle zynze 

zeer goed tot Bouwlanden niet alleen, maar 

ook tot zeer voedzaame Weidlanden; doch 

zynze eens onder den ploeg geweest, dan wordt 

'er al vry wat tyds en kosten vereischt, omze 

ter beweidinge even deugdzaam als de oude 

te doen worden. Moerachtige aarde, welke 

doorgaans lia;t, voos en zwartachtig is, Vindt 

men in verfcheiden laager oorden van Friesland; 

en deeze is op ver na zo vruchtbaar niet 

als de voorgaande, en echter , zoze droog gehouden 

kan worden, levertze al doorgaans vry 

goede Weidlanden uit; doch by natte Zomers 

gebeurt het niet zelden, dat deeze laage ftreeken 

te zeer met water belemmerd zyn, om 

veel

van F R I E S L A N D . SS 

veel voordeels aan haare eigenaars en gebrui- A 

WEENE 

kers te geeven. In de zuidocstelyke deelen 

B-ESCIIIlYdeezes 

Lands heeft men veele zandgronden, v HKG. 

welke inzonderheid dienen, omze met Rogge, I; in liet 

Haver en Boekweit te bezaayen; hier en daar z Zuidoos 

ziet men ook Tarwe en Gerst grocyen, na dat £ ten der 

Provincie 

de grond alvoorens met vuilnis, asch en mest v treft men 

ter deegen is voorzien: want anders zou deeze z zandgron 

vrucht'er. kwalyk tieren. Houtgewas van Els,c den en 

Berk, Eiken en ander geboomte wil in deezen ] Veenen 

aan. 

grond beter voort, en wordt 'er thans, meer' 

dan wel voorheen, met geen luttel voordeel, 

gekweekt. Behalven de reeds gemelde foorten 

van grond vindt men , naar den zelfden zuidoostelyken 

kant, en ook verder naar het zuiden, 

nog eene vyfde foort van Grond, dien 

men den naam van Veengrond geeft,- en deeze De Veen 

wordt al doorgaans als tweefoortig aangemerkt, gronden 

zyn hoo 

naar dat dezelve hooger of laager gelegen ger of 

is. Wat de hooge Veenen betreft. Van der- laager. 

zelver verplaatfinge is boven reeds gefproken. 

Want dat die, op zich zelve befchouwd, onmogelyk 

zoude zyn, en door geenen anderen 

Vloed, dan wel den algemeenen Zondvloed zoude 

hebben konnen worden te wege gebragt, wordt 

wel van fommigen (f) ftaande gehouden, 

maar, onzes oordeels, met bewyzen, die de 

zaak niet ten vollen afdoen. Doch deeze hoo - Waar uit 

ge Veenen, 't zyze al of niet van elders zyn 1 de Hooge. 

aangevoerd, beftaan uit eene bovenkorst, die , Veenen 

bonkaarde genoemd wordt, zeer fpongieus van " beftaan. 

D 4 aan 

(f) Zie onder anderen Jr. J Vegelin van Claerbergen 

In zyn Vertoog over de Yeengraveryen. bl. 15.

ALGE- 

MEENE 

BESCHRY- 

VJNG» 

Gefieldheld 

der 

laage 

Veenen 

of Klyngronden, 

Verfchillendegedachten 

over der 

zei ver 

oor- 

Örong. 

5


{toffe, by de fcheppinge van deezen aardMoor, ALGEdoor 

de hand des Alma?tis,en voortirebrast. JJEENE 

Anderen, en deezer gedachte komt ons ruim V I K G 

zo aanneemelyk voor, houden het voor waarfchynlyk, 

dat de Veenftof, geen deel der oorfprongklyke 

fcheppinge zy , wat haare tegenwoordige 

gefteldheid betreft; maar datze voor 

eene famenftelling van verfcheiden itoffen te houden 

zy, welke door verrotting aaneen kleevende, 

en van tyd tot tyd door toevloeying van andere 

ftoffen, of door aan- en cpgroeying van gistende 

opwellingen, uit de verrottingen voortkomende 

, een fediment of zinkfel uitlevert, dat 

eerlang meerdere of mindere vastigheid bekome. 

De bolligheid, voosheid en verfcheidenheid van 

menigvuldige vezeltjes en faamgepakte rietftoffen, 

welke men in den Veengrond verneemt, 

geeven genoegzaame aanleiding om te denken, 

dat dezelve op geene oorlprongklyke fchepping 

te roemen heeft, maar uit vermenginge van verfcheiden 

deelen allengskens geboren is. Stilftaande 

Wateren, Rietgewas, Bladeren van geboomte 

en allerhande ruigte, onder een gemengd, 

hebben waarfchynlyk , door langkheid 

van tyd, deeze floffe voortgebragt, welke nu, 

behoorlyk bearbeid zynde, den Fries niet alleen 

maar ook veele buitenlanders met vercischte 

brandltof voorziet. 

Wanneer men het allereerst begonnen zy, Warmeer 

hier te lande, gebruik van eene diergelyke brand-men beftoffe 

te maaken, valt niet te bepaalen. Uit ze- gonnen zy 

r i 

kere plaats van Plinius, reeds voorheen door v^ ^ r. 

ons aangehaald (*), fchynt te blyken, datgeiyke" 

D 5 men 

C) Bladz. 23.

ALGE- 

MEENE 

BtSCHRY- 

V1NG. 

Brandftoffe 

te 

maaken. 

Verfchil. 

lende foorten 

van 

Turf. 

De eigent 

Iyk gezeg 

de Turf. 


men zulks reeds ten tyde van der Romeinen verblyf 

in deeze oorden gewoon was. Ondertusfchen 

zyn 'er ongetwylfeld verfcheiden Eeuwen verloopen, 

in welke men maar alleen voor eigen gebruik 

gewoon was de Veenen, en wel inzonberheid 

de hooge Veenen te vergraaven ; de 

lagere, of zogenoemde Klynlanden, hebben langduuriger 

rust mogen genieten: want fchoon men 

den juisten tyd van derzelver eerfte vergraavinge 

niet naauwkeurig bepaalen kan, fchynt men echter 

daarmede niet verder dan tot de zestiende 

Eeuw te rug te moeten rekenen, hebbende die 

van Oostermeer, Boornbergum en Haskerland 

toen, naar alle waarfchynlykheid, daarmede een 

begin gemaakt, en in 't kort veele navolgers gevonden, 

vooral toen men zag, dat hiermede 

veel gelds te winnen viel. 

De Turi, welke uit deeze onaericneiaen 

gronden voortkomt, is van meer dan eenerlei 

foort, en wordt ook op meer dan .eenerlei wyze 

toebereid. Naar maatc van derzelver onderfcheiden 

kleur, zwaarte en deugd zou menze 

tot zes of zeven foorten konnen brengen ( * > 

Doch naar de onderfcheiden wyze van derzelver 

toebereiding, kan alles onder drie foorten, eigcntlyk 

gezegde Turf,' Baggelaar en Sponturf 

genoemd, begreepen worden. 

De eigentlyk gezegde Turf wordt gegraaven en 

' geftoken tot langwerpig vierkante fmalle fneeden , 

welke, door de Zon en Wind gedroogd, van veelerlei 

gebruik is. Die van de hooge Veenen is op 

ver 

(*) Zo doet J. H Knoop, in zyn tegenw: Staat 

van Friesland, bl: 47. enz.


ver na zo zwaar niet als die van de laage klyn-ALGE 

M E N E 

Ianden, en echter van zeer veel nut; wordende de BESCHR.Ïhovende 

foort, die altoos de ligtlle is, tot ver VING. 

fcheiden bedryven met zeer veel voordeel verbezigd, 

en ook de Iaagfte niet zelden op den haard 

gellookt, zonder evenwel tegen die der laage 

Klynlanden in hitteen dudmarnheiH uit te kortten. 

De Baggelaar wordt met moddernetten op De Baggehaald 

, op het naby gelegen veld neergeltort, gelaar. 

en tot bykans een voet dikte over den grond 

uitgefpreid: door de lucht en zon eenigzins gehard 

zynde, wordt dezelve met plankjes onder 

de voeten getreeden, overdwars en in her lange 

gefneeden, en daarna in rygen opgenomen 

en op eikanderen gelegd; gelyk ook eerlang 

wederom verlegd, opdat de onderllc nu de hovende 

werde; dan op doorwindige Huiken, in 

de gedaante van kleine piramiden, opgeftapeld, 

en eindelyk, na genoegzaam gedroogd te zyn, 

op groote hoopen, Vuuren genoemd, en alle 

van twintig turven hoogte en tien voeten breedte 

gezet, om van daar met fchepennaar elders vervoerd 

, of tegen den Winter, ter meerdere opdroo 

gt: .„ ;„ m , m 1 „ J « e„V.,,i,m„ UnTT7r.^ ra txrnrrlnn. 

ginge, in getralyde Schuuren bewaard te worden. 

De Sponturf, die nu*zeer gewild en van de De Spon 

mode is, wordt wel gelyk de baggelaar uitge turf. 

haald, maar meer arbeids daaraan te koste gelegd; 

want in vierkante houten bakken wel 

doorkneed zynde (§), wordt dezelve vervolgens 

bykans als de Baggelaar behandeld, behalven 

dat daaraan eene gedaante gegeeven wordt, die 

niet plat maar hoog op vierkant is. 

De 

( §) Zo handelt men nu, althans in de laage Veenen 

•p veele plaatfen , ook met den Baggelaar.

ALG IJ- 

MM ENE 

SESCURY- 

VIKG. 

Groote 

voordeelen 

van 

de Turfgraavery,inzonderheid 

ten 

aanzien 

der hooge 

Veenen. 

Waar dooi 

het Land 

veel aan 

inkomften 

heeft ge- 

60 Tegenwoordigs, Staat 

De bovenkorst, zo van Bonkaarde in de hoge 

Veenen, als van modderachtige greide in de 

laage Klynlanden, wordt afgegraaven en in de 

laagte of het water neergeworpen. Ook wordtze 

wel vervoerd, om andere landen daarmede 

op te hoogen en vruchtbaarder te maaken, doch 

zulks is juist niet zeer in gebruik. Door verre* 

gaande baatzucht wordtze maar al te dikwerf zo 

zeer onder den Baggelaar en Sponturf vermengd , 

dat de eigentlyke brandllof maar pas de over;; 

hand behoude. 

Eigenaars, arbeiders, fchuitcvoerders en anderen 

meer, trekken groote voordeden van de 

dus vergraaven en verwerkte Veenen ; maar 

groot is het onderfcheid, dat, na dit alles ? 

ten aanzien van den overblyvendcn ondergrond ^ 

vernomen wordt. De hooge Veenen naame- 

lyk, die nog onvergraaven, by gunflige jaaren , 

wel eens eene maatige vrucht van Boekweit 

voortbragten, na dat menze effen gemaakt, afgebrand, 

beploegden bezaaid had; doch voor 

het overige llegts een dood kapitaal zyn, laa* 

ten na de vergraaving eenen taamelyk hoogen 

en zandigen ondergrond over, welke geroerd * 

bemist en met de opgeworpen Bonkaarde vermengd, 

zich tot vruchtbaare weiden koomv 

landen laat bewerken. En dit heeft ten gevolge 

gehad, dat de geheele Oosterfche Zoom van 

Friesland, welke voor omtrent honderd envyftig 

jaaren nog ten eenemaal onvruchtbaar en hier en 

daar met geboomte bezet was, eene fierlyke, 

vruchtbaare en wélbevolkte Landouw is geworden, 

tot merkeïyk voordeel, zo van derzelver by - 

zondere Eigenaaren, wier bezittingen hier door 

in

van' F R I E S L A N D. 6\ 

in waarde grootelyks hebben toegenomen, als 

van het gemeene Land, wiens inkJiiften daar 

door niet weinig vermeerderd zyn. Verfcheiden 

fraaye en groote dorpen , buurten en met 

wonnen, 

bekwaame huizingen bebouwde ftreeken, als en ver 

ook nieuw gegraaven vaarten en wyken, ftrekfcheidenken hier van ten bewyze. Men denke aan treffelyke 

Dorpen 

Surhuisterveen, de Rottevalle, de Dragten, ontdaan, 

Gorredyk, Noordwoude, 't Heerenveen, en zyn. 

de Jouwer, fchoon deeze laatfte plaats veel 

ouder dan een der voorgaanden is: men denke 

daarenboven aan verfcheiden vaarten, als die, 

welke van de Dragten langs Ureterp en Bakkeveen 

tot de Haule en verder oploopt; aan die, 

welke zich van 't Heerenveen langs de Knype 

hooger op iïrekt, en ter wederzyden mee 

fchoone landeryen bezoomd is, zonder die te 

vergeeten, welke door de Gorredyk achter 

verfcheiden dorpen oploopt, en den bloei dier 

plaatfe niet weinig vermeerdert; en men zal 

bevinden, dat alle deeze gunfldge veranderingen 

als een gevolg van de vergraavinge der hooge 

Veenen zyn aan te merken, en niet boven de 

honderd en vyftig, of op zyn hoogst, tweehonderd 

jaaren haaien konnen. De Staaten der 

Provincie, dit inziende, hebben de vergraaving 

der hooge Veenen altoos bcgunftigd, den 

uitvoer daarvan naar andere Gewesten van alle 

belastinge vrygelaaten, en ook by die van 

Holland , hoewel te vergeefs, meer dan eens 

nadrukkelyke vertoogen gedaan , om toch af te 

zien van de zo zeer drukkende belastinge op 

de doorvaart van den Turf, door dat Gewest, 

naar Zeeland en elders. 

Op 

ALEE- 

WEENE 

BtSCHRT- 

VING.

ALGE* 

MEüN,E 

BESCHRY- 

V1NG. 

Het vergraaven 

der laage 

Klynlau- 


Op ver na zo gunftig zyn de gevolgen niet 

van het vergraaven der laage Klynlanden, vooral 

zo als zulks thans gefchiedt. Toen men hier 

mede het eerst begon , was men gewoon den 

turf uit lange petten te graaven, en tusfehen 

beiden eene ftreek lands te laaten zitten, die 

men in Holland een Akker, Rib of Riem 

den, heeft 

op verre noemt, en waarop de gegraaven turf neder- 

na zulke gelegd werd omtedroogen. Zulke uitgegraaven 

gunrtige petten groeiden langzaamerhand wederom toe : 

gevolgen 

niet. want eerlang zag men 'er rietgewas in opfchieten, 

waarin het flyk of de modder, door degewoone 

jaarlykfche overftroomingen van binnenwater 

aangebragt, hangen bleef: de afgevallen rietbladen 

zich hier mee vermengende, gaven 'er ee. 

nige vastigheid aan, welke niet weinig vermeerderd 

werd door allerhande ruichte en gras; én 

dus heeft men in honderd jaaren tyds wederom 

beweidbaar land gekreegen, 't welk nog hedendaags 

by den naam van Haalingcn, Hellingen, 

of nog korter Hellen, bekend is. Naderhand 

heeft men, in navolginge van anderen , zich 

ook hier, tot het uitveenen van een ftuk lands, 

van watermolens beginnen te bedienen, na dat 

men hetzelve alvoorens omringd had met een 

Molendyk of Kade, welke in ftaat was, of geoordeeld 

werd, om het hooge winterwater 

af te keeren, en het binnenwater uit te maaien, 

ten einde dus op den gewoonen tyd, in 

Grasmaand, eenen aanvang met de graavery te 

maaken. Hierdoor zag men zich wel in ftaat, 

om de graaveryen van dat jaar, zo lang zulks 

vereischc werd, droog te houden, en grooter 

velden uit te veenen, en tot petten en waterplas-


piasfen té maaken; doch de kosten, die aan Mo 

lens en Dyken hefteed moesten worden, namen 

zo veel van de winften weg, dat men, niet 

zeer lang 'geleeden, tot een veel voordeeliger 

ontgrondinge der laage Veenen is overgegaan, 

en gebruik heeft beginnen te maaken, van groote 

trek- of moddernetten, waarmede het Veen 

of de Klyn opgehaald, en over het land ver- 

(preid wordt, om daar, op de voorheen gemelde 

wyze, tot Baggelaaar of Sponturf bereid te worden. 

Dewyl nu die ftreek lands, welke in het 

tegenwoordige jaar dient, om daarop den turf te 

bereiden en te laaten droogen, in een volgend 

jaar eene gelyke behandeling ondergaan moet, 

zo'wordt, van jaar tot jaar, al het Veen, tot 

op het zand, daar uitgehaald, en geheele velden 

in uitgebreide waterplasfen veranderd, zonder 

dat 'er eenige hoope van aangroeinge overblyve. 

Hoe nadeelig de gevolgen van eene dergelyke, 

en federt verfcheiden jaaren fterk voortgezette 

,. vergraavinge der laage Klynlanden voor het 

gemeene Land ftaan te worden, is een onderzoek 

, dat niet eigentlyk tot ons beftek (§) 

behoort; en daarom zullen wy , na korte- 

lyk iets van Frieslands verfchillende gronden aangetekend 

te hebben, 'er nog alleen dit by voe 

gen, dat Frieslands grond, daar ver de meeste 

gewesten der Wereld meer of min bergagtig 

zyn, voor het grootfte gedeelte vlak en effen 

is, wordende alleen in de Grieteny van Stellingwerf- 

( § ) Men leeze hier over ]. Vegelin van Ciaerbergen 

Vertoog over de Vëengraveryen, bl. 37 enz. en de 

Teênfchriften van anderen. 

ALGE- 

MEENE 

BttSCHRY* 

VING. 

De bodem 

van Friesland 

is 

voor het 

grootfte 

gedeelte 

vlak en 

effen.

ALOE- 

RISKNE 

Bf'SCHHY- 

VING, 

^4 


werf-Oosteinde, en wel ten zuiden van het Dorp 

Appelfche, eenige Zandduinen- gevonden, gelyk 

in de befchry vinge dier Grietenye nader Haat gemeld 

te worden; doch welke, in vergelykinge 

met de bergen van andere landen , naauwlyks 

eenigen naam verdienen. De reden van deezen 

vlakken bodem is waarfchynlyk daarin te zoeken 

dat dezelve van overoude tyden allengskens aangefpoeld, 

en daar door de laagheid en vlakte 

van den grond ontdaan zy. Te waarfchynlyker 

komt dit voor, omdat de landen, die in 

laater eeuwen aangefpoeld zyn, alle eenen vlak* 

ken bodem hebben, gelyk onder anderen met 

het voorbeeld van het Bildt kan beweezen 

worden. 

Friesland Na dus een vry omflandig bericht wegens 

is met Frieslands onderfcheiden grondgefteldheid gegee 

veele mee ven te hebben, dient 'er ook nog iets van des- 

ren en zelfs wateren gemeld. Zo eenig gewest daar 

vaarten 

doorfnee- van rykelyk voorzien is, Friesland gaat veele 

den. anderen hierin ongetwyffeld niet weinig te bo» 

ven, zynde, behalven die rivieren of droomen 

waar van voorheen melding gemaakt werd, 

met veele meeren en vaarten' van meerder of 

minder belang doorfneeden. De natuur des waters 

verfchilt wel eenigzins naar den verfchillenden 

aart der gronden, op welke het gevonden 

wordt; doch is over het geheel, even als dat 

van Holland, vry hard en onfmaakelyk, waarom 

men hier zo wel als elders het regcnwa» 

ter met veel zorgvuldigheid in fleenen regenbakken 

, onderden grond met kalk en cement op« 

gemetfeld, verzamelt, en zo tot fpyze en drank, 

als ook om te wasfchen , zorgvuldig bewaart. 

Het

van FRIESLAND- € S 

Het water dat men in gegraaven putten heeft, en 

'twelk uit onderaardfche wellen of aderen voort 

komt, verfchilt niet veel van 't gemeene water, 

en die"t inzonderheid zp tot reiniging van huizen 

enz. als tot drinken voor het vee. De 

Bierbrouwers maaken echter gebruik van 't gemeene 

water, doch verkiezen, als het te bekomen 

is, het water uit Itroomende Rivieren, 

Vaarten, en gegraaven Vyvers, fchoon zy het 

doorgaans van verre moeten haaien. Niet tegenflaande 

den grooten overvloed van water, 

welke in Friesland gevonden wordt, kan 

het dus, by aanhoudende droogte, ligtelyk gebeuren, 

dat men 'er gebrek aan gezond en 

drinkbaar regenwater hebbe, en zich genoodzaakt 

vinde zyne toevlugt tot dat uit Vaarten 

en Mooten te neemen; en wyl deeze als dan 

ook het reinst voorzien zyn, valt ligtelyk te 

begrypen dat zulk water niet zeer gezond kan 

zyn; en misfehien is het menigvuldig gebruik, 

dat daar van, by de aanhoudende droogte van 

den jaare zeventienhonderd negen en zeventig, 

gemaakt moest worden, wel als eene der natuurlyke 

oorzaaken aan te merken, dat toen 

door de Roode loop, in Friesland en vooral te 

Harlingen, zo buitengewoon veelen ten grave 

zyn gefleept. 

ALGC- 

MEENB 

Bt SCHUT? 

VING. 

Dan hoe 't hier mede ook zy, Frieslands Aanwy- 

veelvuldige wateren zyn verre van ten eenemaal 

zing van 

het nut 

nutteloos te zyn. Zy dienen toch, zo om de dier veel» 

fchcepvaart door de geheele Provincie, als ook vuldige 

naar buiten te bevorderen, terwyl het land, wateren. 

door middel van veele Huizen, zich van het overtollige 

water, by gunftige wind n, vry gemakkelyk 

ontlast. Gelyk 'er immers, vooral in 

E Oos-

ALGE- 

MEENE 

BESCHRY 

VING. 

66 

Voornaame 

Trek 

vaarten in 



Oostergo en Westergo , en zelfs ook in een 

groot gedeelte der Zevenwouden, maar weinig 

plaatfen zyn, daar men met grooter of kleiner 

fchepen niet aan en af kan vaaren, om zyne 

waaren naar de nanaeiciryvenae ateaen or manu.vlekken 

te vervoeren, en den noodigen voorraad 

van daar te haaien; alzo ftrekken fommige wateren 

door het geheeleland naar de Zeeplaatfen,en 

geeven eene vrye uitvaart naar Holland en elders, 

tot vervoering van Graanen en andere waaren 

, tegen welke weder veele andere din« 

gen, hier niet te vinden, worden te rug gebragt. 

Sommige deezer vaarten zyn van tyd 

tot tyd voorzien met trekwegen, langs welken, 

op gezette uuren, de Trek- en Veerfchepen van 

de eene plaats naar de andere gevoerd worden, 

tot groot gerief van Inwoönders en Vreemdei' 

« ~„ Tinwnrrlprmcrf» unn den in- &H 

lingen, en ter bevordennge van den in- es 

uitlandfchen koophandel. De voornaamfte dee 

zer eigentlyk gezegde Trekvaarten loopen van 

Leeuwarden naar Dokkum en verder naar Strobosch; 

naar en door Franeker naar Harlingen; 

naar Sneek, en ook naar en door Bolswerd 

naar Workum. Van den netten tyd waarop 

deeze Vaarten gegraaven of ten algemeenen gebruike 

uitgediept en verbreed zyn, ftaat in 't 

vervolg gefproken te worden: nu merken wy 

nog alleen op, dat 'er veele andere vaarten zyn, 

die de noodige diepte hebben, om met vry 

groote fchepen bevaaren te worden, en zonder dat 

men de masten behoeft te ftryken. De meeste 

uitvaart naar buiten gefchiedt door de Lemmer, 

Tïekezyl, Stavoren, Hindeloopen, Workum, 

Makkum, Harlingen en Dokkum; met dat onder-

van F R I E S L A N D . 6> 

derfcheid echter , dat van Leeuwarden juist ALGS» 

MEE NE 

geen zeer groote fchepen over Harlingen en 

Dokkum naar buiten kennen vaaren , fchoon'er VING. 

eene fterke doorvaart over die beide fteden , 

met kleindere Vaartuigen, in zwang gaat. 

Behalven veelvuldige Vaarten vindt men in 

Friesland ook eene aanzienlyke menigte Meeren, voor 

beloopende derzelver getal, zonder alle de Wielen 

en Poelen te tellen , over de twintig. De 

voornaamften echter zyn het Bergumer- Sneeker 

Slooter- Makkumer Heger- Tjeuke- en 

Flieusfen Meer, welke alle van veelerlei visch 

voorzien zyn, en van watervogelen krielen. lerlei 

Den eerften oorfprong deezer uitgeftrekte plasfen 

aan te wyzen valt zeer moeyelyk zo niet onmogelyk. 

Onwaarfchynlyk is het evenwel niet, 

dat fommigen zo oud zyn als de bodem van 

Friesland zelf, terwyl andere in laatere tyden 

door geweldige watervloeden en wegfpoe* 

lingen des Lands ontftaan zyn. Viel 'er ftaat te 

maaken op het verhaal der oude Kronyken ( § ) 

dan zou het Bosch Flieusfen, daar de Friefche 

Koningen hunnen Lusthof plagten te hebben, ten 

jaare 1209 of het jaar daarna, by een' buitengewoon 

heeten Zomer, byna geheel af- en de grond, 

die ten deele Veenachtig was , zodanig uitge 

brand zyn, dat hier door een klein Meer ontftond, 

welk van tyd tot tyd, door af kabbeling 

der naast gelegen landen, zyne tegenwoordige 

grootte verkreegen heeft, en zich van Galama 

Dam, 

(§) ZieOkko van Scharl. op het jaar 1209, enWinfem: 

op het jaar iaio. 

E 2 

BESCHRS* 

Deszelfs 

naamfte 

Meeren 

beloopen 

over de 

twintig, 

en zynryk 

van vee 

visch en 

gevogelte 

, doch 

van eenen 

onzekerenoorfprong.

At-GE- 

MliENE 

B.SCHRY- 

VING. 

rj8 Tegenwoordige Staat 

Dam., in 'tZuidwesten,tot aan.de Heegtter Vaart 

of Meer, in het Noordoosten, uitdrekt. Veelen 

komt dit echter niet waarfchynlyk voor, maar 

wel dat dit Meer, zonder afbrandinge van 

gemelde Bosch door eene groote inbreuk en 

overdroominge der Zee, niet zeldzaam in de 

vroeger eeuwen voorgevallen, ontdaan zy, en 

dat het Water, 't welk in den beginne, naar 

zynen oorfprong aartende , ziltig was, door 

langkheid van tyd in zoet water veranderd zy. 

Schoon deeze verandering des waters ligtelyk 

te begrypen valt, als men in aanmerking neemt, 

dat de toevoer van Zeewater eerlang opgehouden, 

en het gemelde Meer, veel zoet waters 

uit de naastgelegen poelen en vaarten ontvangen 

hebbe, en daarenboven door de lucht van veele 

ziltige deelen, even als het Zeewater, dat 

zouter op den grond der Zee dan naby zyne 

oppervlakte bevonden wordt , gezuiverd zy ; 

nogthans twyffelen wy, of men wel genoegzaame 

reden hebbe , om het verhaal der Oude 

Kronyken , hoe vol fabelachtige vertellingen 

ook anders, glad uit te verwerpen. Dat men 

daar ter plaatfe vry groote Bosfchen gehad hebbe 

is ten minden zeker, en wordt nog hedendaags 

door onze Friesfche VWchers, menigmaal, tot 

hun leedweezen, ondervonden, raakende hunne 

netten nu en dan wel eens zo vast in de op den 

grond liggende ftobben en paaien, dat dezelve, 

zonder gefcheurd te worden, daarvan niet zyn 

los te krygen. En wat den brand betreft, 

fchooh enkele Zomerhitte dien waarfchynlyk niet 

veroorzaakt heeft, behoeft dezelve daarom wel 

o-eheel ontkend te worden, daar veele toevalli- 

& 

ge»

van 

F R I E S L A N D . 69 

ge, doch onbekende oorzaaken, dien by eenen ALSE- . 

MSENS 

heeten en droogen Zomer ligtelyk hebben konBuSCHuYnen 

te wege bréngen, zonder dat het mogelyk VING. 

ware dien te blus&hen, en het Bosch te behouware 

uien te Diusucneu, en uei.uu.M-u ic ucuuuden. 

Dan dewyl men in andere Meeren, by 

voorbeeld in het Sneeker Meer, ook diergelyke 

ftobben en paaien verneemt, wil ik over 

dit Huk liefst geene beflisfende uitfpraak doen. 

Op deeze algemeene befchry ving van Fries- 

1_„J. lands onderfcheiden .... J„..r„U„: gronden n~ nnA,^ en >r/ialTml veelvuldige ij wa ..m. Friesland 

teren, zal die van deszelfs Wouden, Bosfchen is, vooral 

in de Ze* 

en Boomen, niet ongepast volgen; doch dewyl venwou- 

die meest in de Zevenwouden gevonden worden, den, niet 

zullen wy 'er hier maar in 't kort van fpreeken. ontbloot 

van Bos» 

Zo men door Wouden zulke Bosfchen ver- 

fchen en 

ftaat, die uit hooge Eiken Beuken en andere Boomen. 

boomen beftaan, en zich een, twee of meer uuren 

gaans ver uitftrekken, gelyk men in Duitschland 

en elders veele heeft, moet men zeggen, 

dat Friesland daarvan ontbloot is; doch aan Bosfchen 

van kleiner houtgewas en omtrek ontbreekt 

het 'er niet. Of in het Bosch Kreil, van overlang 

door de Zee verflonden, zulke zwaare boomen 

plagren te groeven, dat men daarvan te Stavoren 

gebruik tot huisbalkenkonde maaken,gelyk 

de Oude Kronyken ons verzekeren, en waarvan, 

volgens fommiger voorgeeven, de overblyfielen 

nog voorhanden zouden zyn, durf ik noch 

bevestigen noch tegenfpreeken: zeer amneemelyk 

komt het my niet voor, uit hoofde van den 

laagen en waterachrigen aart des gronds, welke 

ongetwyfield in dien oord heeft plaatsgehad; 

ondercusfchen zou het wel konnen zyn, dat te 

E 3 mid-

ALSE- 

M2ENE 

BESCHRY- 

VING. 

70 -Tegenwoordige Slaat 

midden van het kleiner houtgewas, hier en daar 

een Eiken- of andere boom, van eene vry groote 

hoogte vernomen wierd, gelyk zulks hedendaags 

in de Zevenwouden wel eens gezien wordt. 

Heeft ook Met zo veel waters van buiten, althans ten 

zwaare grooten deele, omringd,en van binnen voorzien, 

Buiten en 

en daarenboven doorgaans niet zeer hoog van 

Binneudyken 

, met grond, had Friesland zo wel veele zwaare Bui-r 

veele Slui tenen Binneudyken als Sluizen en uitwateringen 

zen en noodig' 't Zal derhalven tot de algemeene 

uitwateringen, 

kennis des Lands noodig zyn ook daarvan nog 

wat omftandigcr te fpreeken. Van den eerften 

oorfprong der Zeedyken reeds voorheen eenige 

melding gemaakt hebbende, zal ik zulks hier 

niet herhaalen. De doorbraaken eh overftroomingen, 

welke in voorgaande tyden veel menigvuldiger, 

dan nu federt eene Eeuw, geweest 

zyn, bewyzen ten fterkften, dat deeze 

Aardwerken van tyd tot tyd niet weinig verzwaard 

en verbeterd zyn geworden; en nog 

moeien die van de naast voorgaande en vroeger 

eeuwen ver voor die ven de tegenwoordige wyken, 

om dat men toen nog niet fcheen te begrypen, 

dat de binnenkant van eenen Dyk, ter verkryginge 

van de noodige fterkte, zo wel fchuins 

en vlak moet zyn als de buitenkant; gelyk men 

dit, by 't maaken van den zogenoemden Slaaperdyk 

by Zurig, en van dien by Engwierum, 

heeft in acht genomen, toen ter laatstgemelde 

plaats de Nieuwe Zylen wierden aangelegde * 

ca 

(*) De Leezer gerieve zich eens voord te errineren, 

dat men in Friesland al doorgaans aan Sluizen den, 

nwm van Zylen geeft.

van 

F R I E S L A N D . 71 

en een Dyk gemaakt dwars door het oude- 

V1EENE 

Dokkumer Diep, welke zo ongemeen vlak is, j 

dat men hem van verre eerder voor een Terp , firn. 

dan Dyk zou houden; en ook nog ftceds, by 

't verbeteren en verzwaaren der Dyken, in 't 

oog houdt, zo veel de omftandigheden' zulks 

maar eenigzins gehengen. 

Veel verpligting heeft Friesland, ten aanzien' Pen aan» 

zien der 

van deszelfs Dyken , aan den Kojlonel Kaspar: 

Zeedyken 

Robles, Heere van Billy , en van wegen Fi- j heeft 

lips den II, Bewindsman in Friesland en Gro-; Friesland 

veel ver 

ningerland. Door de twee geduchte water-' 

pligting 

vloeden van de'jaaren 1570 en 1572 , waarbyj aan Kas 

duizenden van menfehen en beesten het leeven, par Ro> 

ingefchooten-of alles verboren hadden , waren i bles. 

ook de Dyken deeriyk gefloopt, en, zo door 

onvermogen als hevige verfchillen tusfehen 

de Ingezetenen of geheel niet of zo kwajyk 

herfteld, dat het te vreezen Hond, dat, by 

eenen diergelyken vloed, Friesland ten grooten 

deele eene prooi der Zee zou worden. 

Hierin voorzag Robles, want de Schans te 

Oostmahorri, ten Noordoosten van Oostdongerdeel 

gelegen, veroverd hebbende, dwong hy de 

Friezen, ter hunner eigene behoudenisfe, de 

vervallene Dyken te hermaaken; ook rechtte hy 

hier en daar eene Galg op, waaraan de onwilligen 

werden opgeknoopt; en als eenige Huisluiden zich 

van dien dienst zochten te onttrekken , onder 

voorwendzel, dat zy, uit kracht van oude Brieven, 

vry van alle dyksfehatting waren, gebood 

hy hen deeze brieven voor den dag te brengen; 

doch dit was niet zo dra gefchied, of Robles 

wierp de brieven in den ftroom der Dykbreuk, 

E 4 ty

7& Tegenwoordige Staat 

ALGE- by welke hy toen Itohd, en zeide, in gebro 

MSENE ken Neêrlandsch: daar drif den brij, kanze 

BËSCHKY- 

VING, 

dyk,, goed; andars moetje boer dyk. Hierop de 

handen met meerder eenpaarigheid aan 't werk 

geflagen zynde, zag men de Dyken ten jaar© 

157Ó voltooid, tot onuitfpreekelyk voordeel 

Steensn van dit Gewest. Deszelfs Ingezetenen, zulks 

Gedenk van achteren ziende, hebben den dienst, hun 

zuil hem door nem beweezen, met gemeene toefternming 

ter eere 

opgeregt getracht te vereeuwigen, en niet ver van Har 

even bui lingen, op den Zeedyk, hem ter eere, eene 

ten Harlingen. 

fteenen Gedenkzuil opgerecht, welke teffens tot 

een' fcheidpaal dient tusfehen de zogenoemde 

vyfdeels Binnen- en Buitendyken, (trekkende 

de eerfte zich van daar noordwaards tot aan 

het Bildt, en de laatfto zuidwaards . tot aan 

Makkum , waarom dezelve met den naam 

van Terminus of Grensptal pronkte. Deeze 

Gedenkzuil had de hoogte van vier- of vyfentwintig 

voeten, en was, even als het beeld 

van den God Janus by de Romeinen , van 

boven voorzien met twee hoofden, welker een i 

noorden het ander zuidwaards zag; daarenboven 

was dezelve verfierd met het wapen van 

den Kollonel, en 't Ridderteken van het Gulden 

Vlies en het Huis van Bourgondie; als 

ook eindelyk met de volgende opfchriften aan 

de vier zyden: 

Aan de Westzyde. 

Ca^pan a Robles. Equiti, Domino de Billi 

etc. Friiiai Gronings ejusque Territorii ac dicentium 

( * ) Gubcrnatori, quod hanc Provinciam. 

prater 

(*) Schoon wy hier, om het' opfchrift ïétterlyk te 

volgen, de woorden ac dicentium gebruikt hebben, 

twyf-


prater arrna Confiliis ac Munimentis juverit, ac ALGE. 

ME ENE 

inter canera aggere ipfis KI. No. MDLXX 

BESCHRY. 

funditus everfo,Amplisf. D. Viglii Züighémi Pa- VING. 

tris Patra; auxilianbus operis et adhibitis igramo 

ab Achelen, Pr. Adriano Vastaert, Petro Frit- 

1 tema et Joanne Carolo Senatoribus, Confi- 

I liortim Söciis, novum maris propugnaculurn 

I fummo labore, vigiiia et celebrkate, decretis 

1 quoque et dc fuo perfolutis diligentise pramiis, 

i tribus plus minus menfibus , a fundamentis 

lerexerit.et ad fummam manum perduKerit, atique 

hunc lapidem fublatis litibus controver- 

; fiarum terminum esfe voluit, gratus Provin- 

1 ciarum Ordo ob rem prudenter, bene et feliciter 

j gellam, de fe ac de Repub. optime merito p. 

Aan de Zuidzyde. 

In den Jaare MDLXXV. is den Dyk in twee 

ideeien gelclieiden, blyven het Zuiderdeel den 

IBuitendykderen, van denwelken als doen Ge- 

1 deputeerden zyn geweest , Thomas Hiddesz. 

:ende Sicke Claesz Hopluiden, Heite van De- 

;karna, Hero van Ockinga, Ulbe Hiddema, VVytife 

van Camminga, Doytfe Bonga, Gerrit Abihes 

ende Lolle van Ockinga. 

Aan de Oostzyde. 

Op den 19 July Anno 1576, hebben Mees- 

: ter Adriaen Vastaert Raet ende D. Johan Char- 

Ides Procureur Generael den eerften iteen ge- 

IJecht ter prefentie Johan Wilhelmi Secretaris 

cder Dyckagien. 

Aan 

lëwyfïelen wy echter niet of men heeft daar voor ac ad- 

'jactntium te leezen , om dat het eerfte geenen zin 

1 heeft, en het iaatfte ons tot de naby gelegen of Qmrmelanden 

wyst, 

E 5

JHEEME 

Bfscimï- 

ViHO, 

Deeze 

Gedenkzuilvervallen 

zynde is 

wederom 

opgerecht 

door den 

Heere C, 

G. van 

Wasfe. 

nacr. 


Aan de Noordzyde. 

In den jaare 1574 is deeze Dyk onderlecht, 

wefende Dykgraef Ryverc van Roorda ende Gedeputeerde 

binnendyck Frederick van Offenhuifen, 

met Syerck Syercksz. Hopluyden, toe opmaken 

van den Dyck ten Noorden, Tiete van 

Camminga SuMHftufc des Heercn Stadtholders, 

Hesfel van Hanya, Edo van Gerbranda, ende 

Hans van Roorda. 

Öp deeze Gedenkzuil, doorgaans de Steenen 

Man genoemd, waarvan men de afbeelding 

by Winfemius (*) vindt, fcheen men 

naderhand, ik weet niet om wat reden , geen 

hoogen prys te Hellen ; althans voor het on 

derhoud daarvan werd de behoorlyke zorge 

niet gedraagen, 't welk ten gevolge had, dat 

'dezelve langzaamer hand verviel, en eerlang,voor 

nu bykans vyfttg jaaren, geheel wierd weggeruimd. 

Veelen mishaagde dit wel, doch niemand 

bragt het zo ver, dat de Oude Gedenkzuil, 

uit de daarvan voor handen zynde Hukken, 

herfteld , of eene nieuwe in derzelver plaatfe 

opgerecht wierd. De Hoogedel geboren Heer, 

Karei Georg , Graaf van Wasfenaer Twickel, 

Grietman van -Franekeradecl, en meer dan eens 

Dykgraaf der vyfdeels binnen en buiten dyken, 

dacht 'er edelmoedig genoeg over, om by zyne 

meermaals betoonde zorge voor het welweezen 

der Dyken, ook nog dewederoprechting eener 

nieuwe gedenkzuil, aan de oude in alles gelyk, 

en ter zelfder plaatfe, op zyne eigene kosten, 

te voegen; gelyk aan de westzyde deezer gedenk- 

(*) Kronyk van Friesland, p. 588.


denkzuil, niet ver van boven, wordt te kennen 

gegeeven, met deeze weinige woorden: 

DIRUtO ANTIQUO 

HOC DE SUO INSTAURAVIT 

MONUMENTUM 

COMES & WASSENAER TWICKEL, 

M D C C L Jt X I ï, 

MBENg 

ÜESCHKY- 

By de Leden van het Ed. Dyksgerechte was 

zulks zo aangenaam, dat de Heer van Wasfenaer 

in derzelver vergaderinge niet alleen plegtiglyk 

bedankt, maar ook het beiluit genomen wierd, 

om, ten kosten van het Dyksgerechte, voor de 

betere onderhoudinge van dit nieuwe gedenkteken 

behoorlyk te zorgen. 

Na deezen kleinen uitflap keeren wy tot de Dy Tot des te 

ken zelve te rug. Schoon deeze , volgens het beter be 

reeds gemelde, van tyd tot tyd merkelyk vér veiliging 

der Dyken 

beterd waren, nog was 't 'er verre af dat die al- heeft men 

I leen her geweld der Zee, by hooge vloeden en ge- dezelve 

1 weldige ftormwinden , zouden konnen keeren; en met een' 

voormuur 

1 dus heeft men ook hier, ter bewaaringe der Dyvan 

paaien 

1 ken , de toevlugt tot andere middelen moeten voorzien. 

i neemen. Het bekrammen , in andere Provinciën 

j gebruikelyk, wordt derhalven hier, op plaatfen, 

1 die het meest van allen voor den vloed bloot lig- 

; gen, niet verzuimd.' Doch alle dergelyke voor - 

zorgen zouden op ver na niet genoegzaam 

zyn om de woede der Golven te bedwingen , 

vooral op plaatfen daar weinig of geen voor- 

I grond is om den flag des waters te breeken, 

I JVlen heeft zich dus al van overlang in de nood- 

1 zaaklykheid gevonden, om de aangelegde Dyken

ALOË- 

ME NE 

B SCHKY 

VING. 

7cS Tegenwoordige Staat 

ken wederom door een' voormuur van paalwerk 

te befchermen; bedienende men zich hier toe 

doorgaans v n zwaare greenen balken of paaien, 

van twintig tot dertig voeten lang, elke door 

middel van eene Hei naast eikanderen, in eenen 

rechten regel, ongeveer tot op de helft, woraen 

in den grond gedrceven; deeze paaien dus aan 

eikanderen fluitende en dezelfde hoogte hebbende, 

worden aan den binnenkant, met zwaare 

eiken of greenen ribben, doorgaans Gordingen 

genoemd, door middel van zwaare \zeren 

bouten, in diervoege vastgeklonken, dat dezelve 

eikanderen zo ver voorby fchieten, dat al de 

paaien daardoor met eikanderen verbonden zyn. 

Behalven deeze paaien bedient men zich ook, 

op veele plaatfen, van zogenoemd kistwerk, 

't welk aan oen binnenkant gemaakt wordt van 

twee regels, naast eikanderen fluande korter 

paaien, of ook wel zwaare greenen planken, 

op de wydte van twee voet meer of min, en 

gevuld met fteenen, puin en gruis; wordende 

daar toe inzonderheid veel gebruik gemaakt van 

het zogenoemde Wrak derTichelwerken, dat, 

volgens Plakaat der Hooge Overheid, om dies 

wil, niet naar buiten gevoerd mag worden. Dit 

Kistwerk dient niet alleen om de afkabbeling 

te beletten, welke het door de paaien heen 

{taande water anders onmydbaar veroorzaaken 

zou: maar ook krygt het hooge paalwerk zelf 

hier door eene meerdere lievigheid, daar het, 

by gebrek van vastheid aan den binnenkant,, 

door den zwaaren flag der aanklotfende golven , 

gevaar zou loopen van omver geworpen te worden. 

En wyl 'er niets wenfeheiykers zoude zyn 

dan

van F R I E S L A N D - 77 

dan vlakke dranden voor de paaien te hebben, t 

en dezelve voor de geduurige fchuuring der 1 

ftroomen te konncn beveiligen, heeft men al ] 

van overlang naar middelen uitgezien om zulks ' 

te bevorderen; doch tot nog niets beters uitgevonden 

dan zogenoemde Duikelhoofden , 

Haaden en Schermen, dienende om daar dooiden 

droom te verleiden, den dag des waters 

eenigzins te breeken, en het zanden flyk, dat 

door de oploopende zeegolven was mede gevoerd, 

te bewaaren, en aldus land of voorgrond 

te winnen. 

Alle deeze voorzorgen zyn ongetwyffeld van ] 

het grootde nut, en het is te wcnfchen dao 

deeze Voormuur van Friesland, noch om de' 

grootheid der kosten , noch uit hoofde van ver- f 

fchillen J 

e belangen en begrippen der Opzien- c 

deren verwaarloosd, of met geene genoegzaame 1 

oplettendheid behartigd moge worden. Dan 1 

ALGE 

MEENS 

BESCHRYviao. 

De paalwormen 

doen 

groote 

fchade aan 

dien houtenvoormuur. 

met dit alles heert Friesland meer dan eens 

1 ondervonden , hoe ligt het der Hemelfche 

' Voorzienigheid valle, alle menfchelyke voor- 

: zorgen te vcrydelen. Duidelyker nogthans is 

; zulks nooit gebiecken, dan by die ongehoor- 

1 de en alle verwondering te boven gaande Worm- 

1 plaage, waarvan men ten jaare 1731 voor het 

1 eerst hoorde, en welke in weinig weeken tyds, 

1 op zeer veele plaatfen, vooral daar eenige diep. 

te was, het paalwerk, fchoon vier of vyf 

rygen achter eikanderen daande, zodanig verbryzelde, 

dat het Land zich in het uiterde 

gevaar bevond, en zy die het bedier van het 

zelve en der Dyken in handen hadden , niet 

' weinig verlegen donden. Dan gelyk de nood j 

Hierdoor 

eene, valt men


ALGE. eene vruchtbaare moeder van allerlei uitvindingen 

MKENE is; alzo viel men in dien bekommerlyken toe* 

l}f SCHRY» ftand eindelyk op het denkbeeld, om, nu men 

VIN O. 

aan het hout geene genoegzaame verdediging 

gelukkig 

had, zyne toevlugt tot iteen te neemen, en 

lyk op hei 

denk het geweld der Zee, door rygen van Kei- of 

beeld, oir Balfteenen. voor de paaien langs gelegd, te 

Voor de keer te gaan. Om zyne nieuwigheid wilde dit 

paaien 

langs ry middel- in 't eerst naauwlyks aan den man: men 

gen van was bekommerd, althans gaf men zulks voor, 

ballleen dat 'er geen fteen genoeg zou te bekomen zyn ; 

te leggen 

dat de ftranden nog meer zouden verdiepen, om 

dat de in Zee uitgeilagen hoofden vernield waren; 

dat de fteen waarfchynlyk in den grond zou 

wegzinken, en dat de kosten, hiertoe noodig, 

veel te hoog zouden loopen, om gedraagen te 

konnen worden. Ten geiukke, echter , voor 

het gerneene Land, werden alle deeze zwaarigheden, 

tegen veeier verwachtinge, vry gemakkelyk 

te boven gekomen. De Heidvelden, zo 

hier te lande als daar buiten, leverden reeds al 

eene aanz ; 

enlykc menigte van fteen uit, en 't 

geen daar niet te vinden was, verfchaften ons 

de Noorweegfche en Orkadifche klippen in 

den grootiten overvloed, zonder reden van bekommeringe 

dat deeze mynen, indien ik zo mag 

fpreeken, ooit zouden worden uitgeput. Het 

werpen van Balfteenen voor het paalwerk langs, 

ftrekte ook zo weinig ter verdiepinge der ftranden, 

dat het tegendeel daarvan veel eer het gevolg 

was, en wel om deeze reden , dat het 

water, voorheeri met geweld op de paaien aanvallende 

, by zyne weeromftuiting, den grond 

van voor dezelve met zich naar de diepte Heepte,


te , en aan den voorby gierenden ftroom gele- j ALQEgenheid 

gaf, om de reeds gemaakte Henk nog 11EBNB * 

BESCHRY. 

meer te verdiepen, daar de ftcenen voormuur * 

/ING. 

het water door zyne holligheden influrpt, en 

den Gierftroom tegenhoudt ; en dus zyn de 

ftranden federt het werpen van fteen merkelyk 

opgehoogd, zodat men 't gemis der hoofden niet 

heeft gevoeld. De verzakking der ftcenen is ook 

veel minder bevonden dan men in den beginne 

vreesde: de ftompen der afgeknaagde paaien, 

die onder water van geen vergaan wceten, heb - 

ben zulks ongetwyrfeld niet weinig tegengehouden. 

En wat eindelyk de kosten betreft; 

fteigerden die voor de Dykscontributien veel te 

hoog, 't was billyk dat zy hier in, zo door 

giften als leeningen uit 's Lands kasfe , wierden 

onderfteund, gelyk ook, uit hoofde van het 

algemeen belang, gefchied is. 

Wierd dus het dreigend gevaar afgeweerd, en 

het Land, fchoon met zwaare kosten, behouden, 

het is om gegronde redenen te vermoeden 

, dat de nakomeling het gelukkig uitwerkfel 

daarvan, in vermindering der lasten, ontwaar 

zal worden; vermits de kosten, eens gedaan 

zynde, niet geduurig behoeven vernieuwd 

te worden. 

Behalven den Zeedyk, vindt men binnens Van de 

lands verfcheiden andere Dyken , (trekkende Binnendyken 

zo om 's Lands algemeene overftrooming, in 

komt de 

gevalle van eene doorbraak in den Zeedyk , te Slagtevoorkomen, 

als ook om het water van de Dyk eerst 

eene Landftreek uit de andere te wecren. 't Zal in aanmerking. 

dus niet buiten den haak zyn, de voornaamfte 

T OTK' Jf 1 1. ^„.„K ,1- t-rt lnifnn T./-il,T«n 

dierBuinendyken nier xorteiyk te laatcn voigen, 

en

At-ffE- 

MEKNË 

BESCHUY 

VIN O. 

8o 


en de eerfte plaats aan den zogenoemden Stagte 

Dyk te geeven. Deeze Dyk werd allereerst 

gemaakt toen het zeegat tusfehen Vlieland 

en Ter Schelling zich begon te verwyden, 

en Westergo dus den mees ten aanftoot van 

het Zeewater had te lyden, vooral na dat de 

Middelzee, door opftoppinge, reeds een groot 

deel van haare kracht verlooren had. Dezelve 

begint aan den Zeedyk, even ten Noordwesten 

van Oosterbierum, en loopt van daar, tusfehen 

gemelde Dorp en Sixbierum, door Barradeel, 

Zuidwaards aan naar den ftroom de Ried, en 

van daar over de Getzerde Zyl, liggende op 

de fcheidirig van Barradeel en Franekeradeel, 

door laatstgcmelde Grieteny, naar Kiesterzyl, en 

alzo over de Trekvaart van Harlingen op Franc 

ker, bykans recht beneden waards, tot naby de 

grensfeheiding van Franekeradeel en Wonzcra. 

deel , een weinig ten Westen van het Dorp 

Achlum. Hier verdeelt zich deeze Dyk in 

twee armen: de eene daarvan ftrekt zich ten 

noorden, voorby Achlum, naar Payzyl in den 

hoek van de Arumer Vaart, van daar Oostelyk, 

ten noorden van Tzum, naar Tolsma zyl, en 

voorts tusfehen Koubaard en Waaxens,in Hennaarderadeel, 

naar Littens-zyl in de Bolswerder 

Trekvaart; van daar wederom voorby Hydaard, 

Oosterend, Lutkewierum en Boftim, in de 

Grietenye Baarderadeel , loopende , vereenigt 

hy zich met den Ouden Dyk der Borne, ten 

zuidwesten van laatstgenoemde Dorp, en loopt 

van daar, ten noorden van de Sneeker Trekvaart 

op Leeuwarden , tot op de hoogte van 

Krin.

van FRIESLAND. Si 

Krinfer Arm, of de Dille, onder Oosterwierum 

, en verder voorby Mantgum, Weydum, 

Beers en Jellum, tot in Menakiumadeel, daar 

hy , Boxum , Blesfum en Deinum , in het 

zuiden, voorby fchietende, over Ritzuma zyl, 

of de Trekvaart van Leeuwarden op Franeker , 

wat meer noordwaards, voorby Marsfum, Engelum, 

Beetgum en Beïkum loopt, tot dat hy, 

na ook Wier en Minnertsga ter linkerhand gelaaten, 

en eene fcheïding tusfehen het Bildt en 

Barradeel gemaakt te hebben, zich by Dykshoek, 

en dus maar pas een uur gaans boven 

de plaats van zyn begin, met den Zeedyk wederom 

vereenigt. Deeze Dyk bevat dus een 

groot deel van Westergo ; 't welk aanleiding 

gaf dat de ingezetenen., als door hun' eigen 

dyk ingeflooten , zich voorheen lieten voorbaan, 

niet gehouden te zyn om in de kosten tot het 

onderhoud van den Zeedyk, die van 't Bildt 

naar Makkum gaat, en de vyf deelen Dyk genoemd 

wordt, te moeten draagen. 

De andere tak van den Slagtedvk loopt 

door Wonzeradeel, en fcheidt die Grieteny in 

twee deelen, Binnen - en Buitendyk genoemd. 

Vooreerst behoudt hy nog den 

naam van Slagtedyk; doch daar na neemt hy 

andere en vervolgens dien van Hemdyk aan, 

naar de opgedroogde Meeren Wouderhem en 

Morrahem, die nëffens meer anderen door 

deezen dyk beflooten worden: hy fchiet onder 

dien naam , ten oosten van het Blaauwhuis 

en ten westen van de dorpen Abbega en 

Westhem, heen, tot aan de Nieuwe zyl, onder 

Oosthem: deeze bereikt hebbende, vervolgt 

F *» 

ALGK- 

MEENE 

BESCHRÏ» 

VING.

ME&NB 

BESCHRY 

VING. 

De Leppedyk 

is 

ook van 

veel nut. 

gg Tegenwoordige Staat 

hy zynen loop, ten westen der ftad Ylst, langs 

het water de Geeuw, door Sneek en verder 

tot aan de Gauwller zyl, welke haare uitwate 

ring heeft in het Sneeker Meer. 

Naast deezen Dyk heeft men ook den Leppedyk 

in aanmerking te neemen, als zynde op 

zekere tyden van zeer veel nut, en wel inzonderheid 

om het Zuider binnenwater te keeren. 

Omtrent Bornbergum, tusfehen de Grietenyen 

Opfterland en Smallingerland,neemt deeze Dyk 

een begin, loopt van daar westwaards, en 

kromt zich vervolgens zuidlyk naar den ftroom 

de Born ; dus in Utingeradeel komende, 

loopt hy, langs dien ftroom, naar Oldeboorn, 

Nes, Nesferzyl, voorby Akkrum, Dykhuisterzyl, 

Hottingazyl, Molenzyl en Eernzumerzyl, 

ten westen in Idaarderadeel; van waar een 

Dyk, onder den naam van Groendyk, langs 

de Wetering, of Wytering, door Rauwerderhem 

voortfehiet tot in Wymbritzeradeel, daar 

zich dezelve eerlang, door middel van de Gauwfterzyl, 

vereenigt met meergemelden Hemdyk. 

Had men in voorige tyden, misfehien op fommige 

plaatfen, wat te weinig zorge voor het 

onderhoud deezer Dyken gedraagen, de geweldige 

ftormwinden van 1775 en 1776 hebben 

, door het groot gevaar, dat Friesland aan 

meer dan eenen kant dreigde, 's Lands Staaten 

het belluit doen neemen, om dezelve niet alleen, 

daarze min of meer vervallen waren, te 

doen herftellen, maar ook merkelyk te verhoogen, 

«Tpn gelyk crplvk CpAprt federt gefchied o-pfrliiprl is. i« 

Behalven Behalven de reeds gemelde Dyken , die men 

de reeds 

gemelde 

als de voornaamfte heeft aan te merken, worden


den 'er nog meer andere in Friesland en inzon ALGE- 

MEENE 

derheid in deszelfs laage oorden gevonden, van 

BESCHRYwelken 

nog een enkel woord dienr gemeld. VING. 

Onder deezen mag men als de voornaamften vindt mea 

aanmerken den Slagtedyk, Haskerdyk, Linde» noch an 

dyk en Kuinderdyk. De eerfte loopt door dereDyken in 

Utingeradeel van Oldeboorn, zo lang de Grie 


teny is, tot aan de Jouwer in Haskerland. De 

tweede fchiet tusfehen de Grietenyen Haskerland 

en iEngwirden door. De derde, ten 

noorden der Linde gelegen, en zich door Stellingwerf-Westeinde 

ftrekkende van Slyken* 

burg tot op de hoogte van Oldeholtpade , 

dient om 't Lindewater, dat by fterke en 

aanhoudende Noordweste winden wel eens 

zeer hoog wordt opgezet, en de aangrenzende 

laage Landftreeken overftroomen zoude, in zyne 

vaart te ftuiten. De vierde, of Kuinderdyk, 

doet denzelfden dienst ten aanzien van 

het water der Rivier de Kuinder of Tjonger, 

van wier oorfprong en ftrekkinge reeds voor- 

' heen gelproken is. Veele andere Dyken, aan- 

| gelegd om uitgedroogde Meeren en Poelen 

! boven water te houden, zyn wy genoodzaakt 

1 met ftilzwygen voorby te gaan. 

Een land dat zo veele buiten- en binnendy- Friesland 

is ook 

I ken noodig heeft, om geen overlast van het 

voorzien 

1 

water te iyden, moest noodzaakelyk met veele met veele 

I Sluizen of Zylen (gelyk men in Friesland Sluizen. 

l fpreekt) voorzien worden, zo om zich van 

!het overtollige water te ontdoen, als om de 

ibinnen- en buitenvaart onbelemmerd te behouiden. 

Dus zal eene algemeene opgaave der 

! Sluizen niet kwalyk op die d

ALGE 

MEEN! 

BESCHRY- 

VING. 

De Buitenfluizen 

komen 

meest in 

aanmerking, 

en 

zyn 

Munnike* 

zyl, 

84 Tegenwoordige Slaat 

terwyl wy van derzelver befticr en voornaamlte 

byzonderheden, in 't vervolg , by gepaste gelegenheid, 

hoopen te fpreeken. 

F)p Ruirenfluizen. eelvk ik dezelve in onderfcheidinge 

van de Binnenhuizen verkies te noemen 

, om dat daar door het overtollige binnenwater 

naar buiten en alzo in Zee gebragt wordt, 

komen hier inzonderheid in aanmerking. Dezelve 

zyn, naar maate van den kleinen omtrek van dit 

Gewest, vry veel in getal, en hebben niet alleen 

by haaren eerften aanleg groote fommen 

gelds gekost, maar ook loopt "er jaarlyks met 

derzelver onderhoud geen kleintje heen. Om 

in derzelver befchryvinge den rang der Goën 

te volgen, beginnen wy met de 

Munnikezyl, gelegen in Kollumerland op de 

Grensfcheidinge van Friesland en Stad en Lande. 

Derzelver oude Zylroede loopt noordwaards 

naar Zee, en wel zodanig dat de inloopende 

vloeden, tegen de Sluisdeuren fluitende, 

dezelve door opflyking, inkorten tyd, onbruikbaar 

maakten. Van tyd tot tyd heeft zulks den 

Lande veel moeite en kosten veroorzaakt j doch 

ten jaare zeventienhonderd negenendertig werd 

zulks van zo veel belang geoordeeld by de 

Staaten des Lands, dat eene Kommisfie van 

Heeren Gedeputeerden last kreeg, om daar ter 

plaatfe een naauwkeurig onderzoek te doen, en 

middelen tot verbetering te beraamen. Dit 

gefchied zynde, viel 'tbe(luit,om een ftukweegs 

buiten de Sluis in de Zylroede een houten Spuilluis 

te leggen, ten einde daar door het water 

by Vloed ïn en by Eb weder uit te laatcn, en 

door

van 

FRIESLAND. 85 

door de fchuuring het verzamelde flyk naar de ALGE- 

MEENE 

diepte te vervoeren. De kosten hieraan beneed 

BESCHRYwaren 

groot, maar wegens de merkelyke ver V1KG. 

betering: der uitlosfinge geenszins vcrlooren. 

Had men ondertuslchen met die van Jstad en 

Lande konnen overeenkomen, om de Zylroede 

te verleggen in de uitwateringe buiten Gro • 

ningerlands Kommerzylen; dezelve zoude daar 

door, buiten iemands nadeel, eer dieper dan 

drooger hebben moeten word. n, en 't middel ter 

heritellinge zou veel onkostbaarder en meer 

voldoende geweest zyn. 

Ten noorden dier Pyramide, waardoor Kol- Nieuwe 

Zylen by 

lumerland vanOostdongerdeel gefcheidenwordt, Engwie. 

beginnen Oostdongerdeels Dyken , en loopen rum. 

van daar tot aan het westeinde van Papens; 

doch deeze Dyken hebben veel groen voorland, 

en by hevige ftormen uit het Noordwesten, die 

altoos de gevaarlykfte zyn, een' opperwal, en 

daarom doorgaans weinig te lyden In het zuid* 

oostelyk deel van deeze Dyken vindt men de 

Oude Zeeflenk, het Dokkumer Diep genoemd, 

die, ter wederzyden met Dyken voorzien, het 

Zeewater voormaals bragt tot aan de Sluis der (rad 

Dokkum en de Steenen beeren, die men in de 

Grachten had gelegd. Ondertusfchen liep het 

onderhoud deezer Dyken zeer hoog, en het 

Land ter wederzyden by zwaare vloeden merkelyk 

gevaar , dat door opftopping van 't Zeewater 

in dien naauwen boezem eene doorbraak 

veroorzaakt zoude worden , gelyk , tot 

groot nadeel der ganfche Provincie , gebeurde 

in den geweldigen Kersvloed van zeventien 

honderd zeventien, wanneer de nabuurige Grie- 

F 3 tenyen

ALGE- 

MEENE 

BESCHRY- 

VING. 

86 Tegenwoordigs Staat 

tenyen op eene deerlyke wyze door het Zeewater 

werden overftroomd Om dergelyke on- 

, -i 1 i „ ^_rp 

nenen eens vooral te vuurtvoiuen, en tenens 

aan Oostergo een beter uitwatering te bezorgen 

dan dit Gewest, door middel van alle zyne 

kleine Sluizen, in het Dokkumer Diep uitwaterende, 

tot nog toe genooten had, werden, 

volgens belluit der Heeren Staaten, ten jaare 

zeventien honderd negenentwintig, de Nieuwe 

Zylen by Engwierum in Oostdongerdeel aangelegd. 

In deeze Zylen, die ver de grootfte in 

gansch Friesland zyn, en onder dit foort van 

Waterwerken in de Vereenigde Provinciën maar 

weinige haar's gelyken hebben, heeft men drie 

Sluizen, waarvan de middenlte ver de grootfte 

is. De kosten hieraan befteed,beliepen 238000, 

de llatting van het Dokkumer Diep 60000, en 

dus famen 298000 guldens. Doch fteigerde deeze 

fomme vry hoog, het nut van deeze Zylen 

is nog tegenwoordig van groote uitgebreidheid. 

Men is daar door bevryd van't jaarlyksch onderhoud 

van zes duizend roeden Zeedyk , loopende 

van Dokkum tot aan de plaats, alwaar men den 

nieuwen Dyk door het Dokkumer Diep heeft gelegd, 

na alvorens de Zylen, ten noorden van gemelde 

Diep, in vast land, voltooid te hebben. Ook 

is daar door het orïderhoud uitgewonnen van de 

Dokkumer, Driezumer, Oudwouder en Kollumer 

zylen, welke alle haare uitwatering in het 

Dokkumer Diep hadden; doch met eikanderen 

op ver na zo veel waters niet konden uitlosfen 

als deeze Nieuwe Zylen, welker uitwatering, 

vooral tegenwoordig, na dat men de Ee, of 

Vaart van Leeuwarden naar Dokkum , geflat 

heeft,


heeft, ver de beste van geheel Friesland is, zo ALGE. 

MEENE 

wegens de wydte der Sluizen als wegens den 

BESCHRV» 

grooten val des waters, dat hier, by gewoone VING. 

tyën, acht of negen voeten ryst en daalt, en 

hier, by hoog binnen- en laag buitenwater, eenen 

kleinen waterval te wege brengt. Hier by 

komt nog eene aanwinning van achttienhonderd 

pondemaatcn lands, zynde niet alleen het 

zogenaamde Groenland, maar ook hetSlyk tusfehen 

de twee oude Dyken gelegen, naderhand 

van overftroomingen bevryd gebleeven, en tot 

kostelyke Bouw- en Weidlanden aangelegd, 

welke tot dus verre in vruchtbaarheid de verwachting 

geenszins te leur Hellen, en der Provinciaale 

kas ten merkelyken voordeele (trekken, 

naardien, behalven de jaarlykfche Reëele goedfchatting 

der landeryen, de Speciën van bezaaide 

landen, koeyen, paarden, enz. van ieder 

drie pondemaaten een Floreen, en dus van 't 

geheel zeshonderd Floreenen betaald moeten 

worden. 

Ter gedachtenisfe van dit zo heilzaam werk Derzelver 

heeft men de reeds voorheen gemelde Pyramide aanleg 

opgerecht. 

vereeuwigd 

door 

Aan de Westzyie vindt men aan het 

een hartüeenen 

boveneinde het Wapen van Fries' Pyramide. 

land, en daar onder. 

TER 

EEUWIGER 

GEDACHTENISSE 

VAN DE 

©VERDYKINGE 

F 4 VAN

ALGE- 

MSEME 

BESCHRY- 

VING. 


VAN HET 

DOKKUMER 

DIEP 

IN DEN JAARE 

rvi D c c x x i x 

GELUKKIG 

VOLBRAGT. 

Aan die zelfde zyde op het voetttuk 

leest men. 

ZES DUIZEND ROEDEN DYKS BE 

SPAARD , 'T GEWELD DER ZEE VER 

MINDERD, OOSTERGOO VAN WATER 

ONTLAST, DE PROVINCIE VERMEER 

DERD EN VERBETERD, IS DEEZE SUIL 

VOORDE NAKOMELINGEN IN 'ï MID 

DEN DER STROOM OPGEREGT. 

Aan de Oostzyde leest men. 

'ï GEWELD DER STROOM DOOR DRIE 

VERKORTINGEN VERZAGT ZYNDE , IS 

HET DIEP ALHIER GEDAMT OP DEN 

TWEEDEN JULY, TER PRESENTIE VAN 

DE EDELE ERENTFESTE HEEREN J R. 

MICHAEL ONUPHRIUS BARON TOE 

SCHWARTZENBERG EN HOHENLANDS» 

BERG, GRIETMAN OVER D A N T U M A- 

DEEL; EN JR. PHILIP FREDERIK VEGE- 

LIN


LIN VAN C L A E R B E R G E N , GRIETMAN \ L G E - 

OVER HASKERLAND, COMMISSARIEN UtSCHRT. 

VI .NG. 

DER EDELE MOGENDE IIEEREN GEDE 

PUTEERDE STAATEN VAN FRIESLAND. 

De Zuidzyde pronkt met het Wapen van 

SCIIWARTZENBERG, 

En de Noordzyde met dat van 

VEGELIN VAN CLAERBERGEN. 

Naast aan deeze Engwierumer Zylen ten Ezuma- 

noorden heeft men de Lzuma- of Ezumcrzyi, zyl. 

aldus genoemd naar de oude Ezonftad, zo be- 

rnemd in df> Krnnvkpn _ pn nnlw APPVP r 

/\i\ 

roemo in ac rvronyken , en naby deeze Zyl 

eertyds gelegen. Oostdongerdecl heeft hier 

door zyne uitwatering naar Zee , waarom ook 

dezelve door de Zylpligtige Ingezetenen dier Grietenye 

onderhouden moet worden. Van Dokkum 

loopt dervvaards eene vaart, de Zuir of Zuider- 

Ee genoemd , waarin , naby gemelde Stad, 

een Vallaat gevonden wordt, dat, voor ruim 

twintig jaaren , op kosten der Ingezetenen, geheel 

vernieuwd en van fteen opgemetzeld zynde, 

fomwylen vier of vyf voeten warers fchut, 

zonder 't welk een voornaam deel deezer Grietenye 

dikwyls onder water zoude ftaan. Voor 

meer dan vierhonderd jaar vindt men reeds melding 

van de Ezumazyl; doch dezelve was toen 

maar van hout, en werd befchermd door een 

Vestingwerk, dat in de nabyheid lag, en waar 

van de voorftandcrs van Graave Jan van Boyeren 

zich, omtrent het jaar veertienhonderd en 

F 5 twin-

ALGE- 

MEP.NE 

EESCHRYvma. 

oo Tegenwoordige Staat 

twintig, ter hunner verdediginge, tegen de 

aanvallen der Friezen bedienden ; zynde vry 

waarfchynlyk nog heden, in de overgebleeven 

hoogten daaromtrent, eenige puinhoopen dier 

plaatfe voor handen. Ten jaare zestienhonderd 

eenenzeventig werd. deeze Sluis vernieuwd en 

geheel van Heen opgetrokken, op kosten der 

Ingezetenen, en onder 't bellier der Heeren Georg 

Wilko van Schwartzenberg en Hohenlandsberg, 

Hcere van Vischhuizen en Wiarden, Grietman 

over Oostdongerdeel, en Jr. Philippus van Ho 

malda, Raad Ordinaris in den Hove van Fries, 

land. 

Ter gedachtenisfe van dit Werk vindt men 

nog hedendaags op de eene zyde de Wapens 

van Schwartzenberg en ./Ebinga van Huuialda, 

en daar onder deeze woorden: 

DEO ET POSTERIS. 

Georg Wilko van Schwartzenberg en Ho* 

henlandsberg, Heer van Vischhuizen en Wiarden, 

Grietman over Dongeradeel, Oostzyde 

der Ptsfens, en Gedeputeerde Staat van Friesland, 

ende Jr. Philippus van Humalda, Raad 

Ordinaris in dsn Hove van Friesland, beide 

gecommi: teert wegens de Eigenaars tot het 

leggen van de Nieuive Sluis van Ezumazyl. 

Aan de andere zyde ziet men de Wapens en 

Naamen van de gelastigden der Meyers, van de 

Aanneemers en Opzigters van dit Werk, en 

daar onder: 

D. O. M. E. P. S. 

Ecce


Ecce locum, quondam falfis ubi Dongria nostra 

Fluctibus oppofuit lignea claustra luis. 

Jam miramur opus firmum tam furgere nostrum, 

Quodque tot impenfis ha:c Cataracta datur. 

Lignea deftructa est curisque recondita nostra, 

Schwartzenbergiacis ficut Humalda fuis. 

Annue tu ca;ptis Deus optime maxime nostris 

Neptuni ut, fortis hic reprimatur aqua. 

Egbert Burgman. 

Zo is door Gods genadigen zegen de eerfte 

Steen van dit kostelyk Gebouw gelegt den 

-7 J un 

Y 1671 , des avonds tusfehen vier en 

vyf uur by de Heeren Wilco van Holdinga, 

Vry heer toe Schwartzenberg en Hohenlandsberg, 

Heer van Vischhuizen en Wiarden, Old 

in 't achtfte jaar, en Jr. Frans van Humalda, 

Old in 'telfde jaar,en heeft CorneÜus Bosman, 

Notaris Publicus , Fiscaal en Ontfanger van 

Oostdongerdeel, tot dit gebouw gedaan grooten 

dienst en yver. 

/E. M. S. 

Accipe posteritas qnod per tua fecula narres, 

Fluctibus hcec Cataracta tuis Neptune refiflit. 

P. Humalda. 

In 't begin der zestiende eeuw, en zo lang de 

Oosrtrumerzyl nog gangbaar was , kwam 't 

onderhoud van deeze Sluis ten laste der dorpen 

Anjum, Engwierum, Ee, Mykerk, Pa:zens, 

Lioesfens, Morra en de kloosters Zion en 

Weerd, beneffens de Adelyke Staaten Tjebbema 

en 

ALGE* 

MEENE 

VING.

Ai GE- 

MI.ENE 

BESCIIRY- 

VING. 


en Aldterp, met her dorp Niawier; terwyl de 

dorpen Jouswier , Oostrum , Aalfum , Wetfens, 

Metslawier en eenige landen bewesten 

de Ptezens, fchatpligcig aan de Zyl by Oostrum 

bleeven. Doch nadat men ,voor omtrent twee eeuwen 

beilooten had de Oostrumer Zyl te dammen, 

omdat de Ezumer alleen genoegzaam in ftaat was, 

om althans het grootfte gedeelte van Oostdongerdeel 

op eene behoorlyke peil van water te 

houden , zyn zorhmige landen , die voorheen 

hunne uitwatering door de Oostrumer-Zyl hadden 

, onder de verpligtinge gebragt om hunne 

Zyl - fchatting aan de Ezumer Zyl te betaalen. 

Deeze Schatting is echter zeer maatig , bedraagcnde 

niet meer dan een' halven ftuiver van ieder 

pondemaate lands, hoe hoog of laag ook anders 

de- gemeene Zyl - fchatting in Oostdongerdeel 

moge loopcn. De reden hiervan is 

ongetwylïeid ceeze, dat die landen geen' anderen 

dienst van de Ezumer Zyl hebben, dan dat 

zy daar door het water kwyf worden , welkze 

uit de Paazens door het Jaarla gat ontvangen 

hebben , terwyl de overige het hunne door 

Dokkum, of om de Stad , naar de Nieuwe 

Zylen uitlosfen. 

In West- In Westdongerdeel fchynt men eertyds eene 

donger Sluis gehad te hebben, ter plaatfe daar de 

deei heeft 

Hulp, uit de Paezens (pruilende , even boven 

men 

•waar Wierum, recht op den Zeedyk aanloopt. Ook 

fchynlyk zal de Vaart , die van Dokkum voorby de 

meer dan dorpen Hiaure en Hantum naarTemaard loopt, 

eene Zyl 

en vervolgens by de Vischbuuren tegen den 

gehad. 

Dyk floot, insgelyks eene uitwatering in Zee 

gehad hebben; gelyk ook te denken ftaat van 

de


de Holwerder Vaart, die by het eerfte Tolhuis, 

uit de Dokkumer Trekvaart of Ee , 

voorby V aard, ten westen van de dorpen Bornwerd, 

Foudgum, Brantgum en Waaxens, naar 

Holwerd loopt, zynde het buitenland, aldaar 

voorheen aangefpoeld, in den jaare 1580, en 

dat, welk men voor de Vischbuuren heeft, 

tien jaaren laater ingedykt. 

ALGE- 

V1E! NE 

Bi SCHRY» 

V1KG. 

Ferwerderadeel had oudtyds zyne uitwatering De Leye 

in de Middelzee door de Leye ; doch federt was oudtyds 

de 

dat het Bildt is in de wereld gekomen, is de uitwate 

Leye eene Binncnlluis geworden , welker Zyl - ring van 

roede thans eene Binnenvaart is, die zo wel Ferwerderadeel. 

met de Binnenwaters van Oostergo als met die 

van Westergo gemcenfehap heeft. 

De uitwateringen van het Bildt laaten zich Het Bildt 

best tot de nadere befchryving uier Grietenye heeft 

thans 

verfchuiven, om dat 'er thans geene te vinden 

geene 

is, die zich door eenige Sluis naar Zee ftrekt, Zeeflui- 

gelyk eerst de Oude en vervolgens de Nieuwe zen. 

Zyl, thans beide verlamd, daartoe plagten te 

dienen. 

In Barradeel, dat naast aan het Bildt paalt, In Barra 

vindt men, een halfuur ten Noorden van Hardeel heeft 

men , 

lingen, de Ropta- Zyl, welke door koop het Roptazyl. 

eigendom deezer Stad geworden is. De landftreek 

tusfehen Franeker en de Bierumen heeft 

hier door haare waterlosfing naar Zee, langs de 

zogenaamde Ried , welke van Franeker derwaards 

ftroomt. Voorheen diendeze ook tot 

eene uitvaart voor de Schepen ; doch federt 

lang isze, zo wegens merkelyke verzanding en 

opdrooging der gemelde Binnenvaart, als het 

opgehoogde buitenftrand, daar toe nu niet 

meer van dienst. Harlingen heeft voorzeker

ALGE- 

JU EENE 

BESCURY- 

VING. 

Binnen 

Harlingen 

telt men 

vier 

Sluizen. 

34 


ker geene reden om te wenfchen dat dit anders 

wa r 

e, dewyl nu alle doorvaart naar buiten door 

de Stad gefchieden moet, 't welk haar in verfcheiden 

opzigten tot voordeel ltrekt. 

Harlingen, op Leeuwarden na, de grootfte 

en aanzienlyklte der Friefche Steden, is van 

vier Waterlluizen voorzien. Twee daarvan, de 

Rinnertsfluis en Landsfluis, doorgaans het Landszyltje 

genoemd, dienen alleen tot waterlosiing, 

en worden ook anders niet dan daar toe geopend. 

De laatfte deezer twee Sluizen van 

minder noodzaakelykheid geoordeeld zynde, 

werd in den jaare I757gedamt; doch de ondervinding 

leerde eerlang datze geenszins voor 

overtollig te houden was; dezelve werd daarom 

in den jaare 1780 wederom geopend , hoewel 

merkelyk vernaauwd. De kosten hiervan werden 

door het Algemeene Land gedraagen, doch 

op deeze voorwaarde, dat de Stad het onderhoud 

daarvan in het toekomende voor haare 

rekening moest neemen. De twee andere 

Sluizen, die meer binnenwaards gelegen , en 

by de naamen van Groote en Kleine Sluis bekend 

zyn, dienen niet alleen tot weering van 

het buiten- en tot ontlasting van het binnenwater 

, maar ook tot ophouding van hetzelve, 

wanneer het gerief der binnenvaarten zulks, 

by aanhoudende droogte, vereischt. Daarenboven 

geeven deeze Sluizen , inzonderheid de 

Groote, eene vrye uitvaart naar Zee aan de 

Schepen,die van Franeker en elders komen, en 

den wil naar Holland of eenige andere plaatfen 

der Republiek hebben. 

Mak-


Makkum, wel geene Stad, maar een zeer ALGEaanzienlyk 

en welvaarend Dorp of Vlek, had MBfiNE 

BESCHRY- 

voor dêezen twee Zylen. De , voornaamfte 

VING. 

vindt men in de gebuurte Statuin,' en is op 

Te Mak 

kosten der Provincie aangelegd in den jaare kum had 

1663. De andere , die van minder belang men eer- 

1 was, en van ouds Oldeklooster zyl genoemd tyds twee 

Sluizen, 

' werd, lag meer ten Zuiden, en kwam ten laste doch 

der .Zylpligtige Eigenaaren. Beide deeze Zylen thans maar 

hebben haare byzondere Zylroeden, welke het eene. 

water uit het Makkumer of Koudmeer ontvingen 

, en door dezelve in Zee bragten. Doch 

de eerlle deezer Zylen heeft men, in den jaare 

1778, met zwaare kosten vernieuwd en merkelyk 

verwyd, om zo wel de fcheepvaart als 

uitwatering te begunftigen, en federt werd de 

andere Zyl min noodzaakelyk gekeurd, en 

daarom gedamt. 

De naaste Zyl aan die van Makkum is de Worku 

Workumer, welke geheel en al tot last en mer zyl. 

1 

voordeel der Itad Workum komt. Deeze Zyl 

i is inderdaad van veel belang. De naastgelegen 

1 waterryke Grietenyen Wonzeradeel en Wym- 

: britzeradeel moeten hierdoor ver het meeste van 

haar overtollig water llyten; ook wordt de 

3 fcheepvaart naar buiten door deeze Sluis groo» 

1 telyks beguntligd , zynde zy wyd genoeg om 

[ groote Koffen en Smakken, zo te Workum als op 

; andere plaatfen, meer landwaards in gebouwd, 

cdoor te laaten. Ondertusfchen heeft deeze Stad, 

\uit hoofde van de zwaare kosten, noodig 

ttot het onderhoud van haare waterwerken , 

ten inzonderheid van de buitenried of zool der 

Zyl,

AtOE" 

3VIEKNE 

BESCHRY. 

VIKG. 

Hindelooper 

zyl. 

Molqueruraer 

zyl. 


Zyl, waar langs zo wel de vaart als uitwatering 

naar Zee ftrekt, meer dan eens aanzienlyke on? 

derttanden uit JS Lands kas ontvangen. 

Hindeloopen, niet verre van daar, op eenen 

uithoek en ten grooten deele als een Schiereiland 

in de Zuiderzee gelegen, is insgelyks met 

eene Zyl voorzien, welke ten jaare 1619, op 

kosten der Zyipligtige Ingezetenen, grootelyks 

is verbeterd en verftcrkt geworden. • De groote 

toevoer van het binnenwater, dat uit de menig, 

vuldige Meeren en Poelen van Hemelumer 01devaart 

voortkomt, zou de Stad zelve in geen 

klein gevaar brengen, zo hier niet een vrye 

en ruime uitloop voor 't zelve gevonden wierd. 

Ondertusfchcn valt het onderhoud deezer Zyl 

voor zo klein eene Stad als Hindeloopen en de 

verdere aanleggende Zylpligtigen te zwaar om 

het alleen te draagen. De Hooge Regeering 

des Lands heeft, dit inziende, dezelve ook meer 

dan eens merkelyk onderfteund, en wel inzonderheid 

federt dat de geduchte wormplaag onze 

Zeewerken in 't zigtbaarst gevaar begon te 

brengen. 

De Molquerumer zyl, die zuid waards van 

Hindeloopen ligt, en haaren naam aan het bygelegen 

dorp Molquerum verfchuldigd is, 

I brengt, even als de voorgaande, zeer veel waters 

naar Zee, datze uit de aangrenzende Meeren 

enEruime waterplasfen in grooten overvloed ontvangt 

; zonder echter tot de fcheepvaart naar buiten 

gefchikt te zyn. De Ingezetenen van gemelde 

dorp, tot nog toe met het onderhoud deezer Zyl 

bezwaard zynde, hebben over dien last, niet 

zon-

van F R. I E S L A N D. 97 

zonder reden, menigmaal geklaagd; oordeelende 

dat de belasting van het onderhoud zich even 

Verre als het nut der uitwateringe behoorde uit 

te flrckken. Ook werd dezelve, ter voorkominge 

van dien last en de moeilykheid daarover, 

voor ruim eene halve eeuw gedamt; doch met 

d,en uitflag, dat het nadeel, hier door aan de 

ontlastinge van het overtollige binnenwater toegebragt, 

by de lleeren Gedeputeerde Staaten 

groot genoeg gerekend wierd, om den Zylpligtigenhet 

weder opruimen en gangbaar maaken 

van gemelde Zyl te gebieden. Die van Molquerum 

leverden wel een fmeekfehrift aan 's Lands 

Staaten in, om van dien drukkenden last voor 

akoos onthceven te worden; dcch hebben 't 

daarmede niet verder konnen brengen, dan dat 

hun eene fomme gelds van twee duizend en 

twee honderd guldens uit 's Lands kas verfchooteh 

wierd, om hen dus aan gereede penningen 

te helpen; doch onder dit uitdrukkelyk beding 

dat zy dezelve in drie jaartermynen wederom 

moesten betaalen, blyvende als van ouds het 

onderhoud der Zyl ten laste van Molquerum. 

ALGE- 

MEttNE 

BESCHRY- 

VIKG. 

Stavoren, ten zuidwesten van Molquerum, Stavoren 

insgelyks aan de Zuiderzee gelegen, is van twee is van 

Zylen voorzien, welke van wegens den grooten twee Zylenvoor 

toevloed van binnenwater, uit de menigvuldige 

zien. 

Meeren en Stroomen van de Grietenye Hemelumer 

Oldevaart en INoordwoIde derwaards 

heen fchietende, een groot gedeelte van Westergo 

tot ontlasting van het zelve dienen, en 

de doorvaart naar buiten grootelyks begunftigen. 

De Fluisfen, de Morrha, het Haanmeer, 

de groote Gerfloot, de Gronzen, 't Fleit en 

G nog

ALOE- 

JVtEENE 

VING. 

Take of 

Taïkezyl. 


nog artderé wateren van minder belang, ontlasten 

zich daar door in Zee. Het onderh md 

deezer Sluizen en verdere Zeewerken is voor 

Stavoren, vooral in deszelfs tegenwoordigen 

toeftand, een drukkende last. De Staaten des 

Lanls zyn daarom der Stad wel eens te hulpe 

gekomen, zonder evenwel daar toe eenige gehoudenheid 

te willen erkennen. 

Take of Taakezyl, bykans Oostwaards vari 

Stavoren, legt in de Grieteny Gaasterland, aan 

eenen inham der Zuiderzee. In vroegere tyden 

w a s d e e x e 

en nog omtrent het jaar 1495, Zyl* 

beneffens die van Workum, de eenige bekwaame 

haven voor Westergo. Doch federt dien, 

tyd is de gedaante der zaaken grootelyks veranderd 

, en ook deeze Zyl nu van minder belang 

dan wel voorheen. Ondertusfchen dientze nog 

tot eene vrye en ruime uitvaart naar Zee , 

en tot uitwatering van verfcheiden Meeren eri 

Stroomen. De vaart derwaards is bekend by 

den naam van Ee, of Ea, en wordt ook op 

fommige kaarten wel de Ryn genoemd. Uit het 

Slooter Meer voortkomende looptze door de 

ftad Slooten, en geeft een' zeer bekwaame uit • 

vaart naar buiten. Deeze Zyl was, naar 't 

Ichynt, wel eer een Grietenye Zyl: men vindt 

althans aangetekend, dat aan den Heere S. Van 

Ofinga, op zyn verzoek in den jaare 1644* 

vryheid verleend wierd tot het heffen van een' 

maatigen tol op de uit- en invaarende fchepen, 

öm daar uit de kosten goed te maaken, die? 

vereischt werden om de Zyl behoorlyk te ver* 

diepen en te onderhouden; doch thans komt 

zy ten laste en voordeele der Provincie. 

INaase


Naast aan deeze Zyl ten Zuidoosten vindt 

men die van de Lemmer, welke naar dit bioeijende 

en van ouds vermaarde dorp de Lemfter 

zyl bet, en van zeer veel nut is, zo om het 

Lemfter- 

binnenwater,dat uit het TjeukeMeer en andere zyl. 

• wateren herwaards in grooten overvloed heen 

fchiet, naar Zee te leiden, als ook ter begunftiginge 

van de uit en invaart vceler fchepen, die 

hier eene goede haven vinden en eene genoegzaame 

diepte om dezelve aan te doen. Deeze 

Zyl, waarover voorheen ook wel eens moeilykheid 

ontilaan is, wordt thans, even als Taèke 

zyl, op kosten van den Lande onderhouden. 

De Schooterzyl, doorgaans de Oude Schoo Schooter» 

terzyl genoemd, ligt ten Zuidoosten der voor zyl. 

gaande, en is, de laatlte der Friefche uitwateringen 

naar Zee, fchoon niet onmiddelyk aan 

Zee, maar in de Kuinder of Tjonger gelegen. 

Een groot gedeelte der Zevenwouden wordt 

daar door van zyn overtollig water ontlast Dit 

kan ook zeer gemaklyk gefchieden , dewyl 

gemelde rivier van daarnaar Slykenborg ftroomt, 

zich aldaar met de Linde vereenigt, en vervolgens 

by het vlek of fteedje Kuinder in Zee valt. 

Deeze Zyl wordt nu, even als de twee naastvoorgaande, 

op kosten van den Lande onderhouden. 

Na dus Frieslands Buitenzylen of Sluizen in 

orde afgehandeld te hebben , konden wy , 

om de gelyk heid der ftoffe, de Binnenzylen gepastelyk 

laaten volgen; doch dewyl deeze veel 

in getal zyn, en de meeste daar van niets byzonders 

behelzen, zou derzelver befchryving 

weinig meer dan eene drooge optelling te ach- 

G 2 ten 

ALGE. 

MEI'NE 

BcsciiRY. 

VING.

ALGE- • 

MBENE 

B r 

scimY- 

VXKG. 

IOO Tegefïwoora'ige Staat 

ten zyn, waarmede wy den L'eezer niet werifchen 

te verveelen. Alles derhalven, wat daaromtrent 

eenige aanmerking zou verdienen, fpaaren 

wy tot de byzondere befchry ving der Grietenyen 

en Dorpen , waarin • dezelve te vinden 

zyn. 

Van de Luchtsgelleldheid in Friesland 

Luchtsge. 

fteldheid ftaat ons nu nog iets te melden. Over 

in Fries- 't algemeen is dezelve taamelyk getemperd, 

tand. 

en dus niet ongezond, gelyk men van de veelvuldige 

wateren en laage gronden fchynt 

te moeten verwachten, omdat daar door , vooral 

in den Herfst en Wintertyd, eene vochtige en 

dus niet zeer gezonde lucht veroorzaakt wordt. 

Dan de Westelyke winden, die als dan, bui-» 

ten Vorst , dikwyls , en nu en dan vry fterk 

doorwaayen , zuiveren de lucht van veele 

kwaade dampen en uitwaasfemingen , welke 

•daarin anders zouden blyven hangen. Aanr 

houdende vochtige Zuide winden brengen daarom, 

al doorgaans , deeze of geene ongemakken 

en ziekten voort, waar voor men door eene 

drooger luchtsgelleldheid bewaard zou zyn gebleeven. 

De groote onbeftenoigheid van We < 

der, die hier te lande vooral aan de Zeeplaatfen 

heerscht, wordt van veelen , ten nadeele 

hunner gezondheid, te weinig ia acht genomen. 

Ook gaan gemelde WesKwinden wel eens 

met regen gepaard, of worden 'er van gevolgd. 

Niettegenftaande dit alles leeven de Landzaaten, 

die de maatigheid weeten te betrachten , 

en de vereischte beweeging genieten, hier vry 

gezond, zyn fterk, en worden oud, zo dat de 

voorbeelden van eenen tachtig-, negentig-, en 

zelfs

van 'FRIESLAND. lor 

zelfs honderd jaarigen ouderdom hier niet ontbreeken 

, hoewel deeze laatlfe zeldzaam zyn. 

Byzondere Landziekten heerfchen hier niet meer 

dan elders.- De Scorbut, of Scheurbuik , 

gelyk men hier fpreekt,' heeft dit Gewest met 

andere fin: eken van het Noorden gemeen. 

De Zomers zyn hier, even als in Holland 

en elders, tcamelyk warm en droog, zelfs in, 

fommige jaaren wel eens zeer heet. In den 

Herfst heeft men hier veeltyds dampig , mistig 

en regenachtig Weder ; ook ffeeken 'er dan 

wel eens hevige ftormwinden uit het Zuidwesten, 

Westen of Noordwesten op : en vam deeze 

zyiv de laatüe voor Friesland, uit hoofde 

van de ftrekkinge zyner Zeedyken : 

, ver de gevaarlykfle, 

gelyk op den veertienden en ccnentwintigfren 

der Slagtmaandvan 177$ en 177Ó 

gebleeken is, zynde toen, en wel inzonderheid 

door den laatften ftorm, zeer veel fchade aan 

Frieslands Zeewerken in 't gemeen, en aan die 

van Harlingen in 't by zonder toegebragt; waarvan 

de inwoonders dier Stad nog heden gevoel 

hebben, door het draagen eener belastinge van 

twaalf fluivers op ieder Schoorfteen, en van 

vyftien fluivers op ieder Anker Wyn , welke 

toen , met goedvinden der Heeren Staaten, 

boven de oude belasting, voor. den tyd van achtjaaren 

is ingevoerd, om daar uit de middelen; 

tot herftelling der geleeden fchade te vinden. 

Het zo even gezegde wegens het Herfstweder 

vatte echter niemand zo op, als of men hier nini- 1 

ALGE. 

MEI-NE j 

BESCIIEÏ» 

VING. 

Verfchek 

denheid 

van 

Weder. 

iner eenen warmen, droogen en aangenaamen 

Herfsttyd had. Niet zelden wordt de Zomer 

daar door als verlengd, en de barre wintertyd. 

G 3 ver-

ALGE 

MEEN Ë 

BESCHRY- 

VISG. 

joa Tegenwoordige Staat 

verkort; 't welk reeds al voor nuttig te houden 

is , te meer omdat dan de vrachten op. riaaren 

tyd gewonnen , en de koornlanden naar 

vereisen bemest , beploegd en bezaaid kontun 

worden. Ik zwyg dat een drooge Herfst, 

volgens veeier waarn .e uing , v)or eei' voor.boode 

van een volgend vruchtbiar jaar mag 

gehouden wordm Maar hoe ook de Herfst 

afloope, de Winters vallen in deeze Gewesten 

wel eens vry geilreng, geiyk met veeie voorbeelden 

ligtelyk te ltaaven viel : dk allem zy 

daaromtrent genoeg, dat, by ons geheugen, de 

Zuiderzee wel eens zo digt hevrooên is geweest, 

dat men tut Friesland in menigte, met 

paarden en fledei, naar d.' Hollandfche kusc 

over Hak. Met Oostelyke, Zuid en Noord- 

Oostelyke winden heeft men hier doorguns de 

ftrengfte koude, hoevvel het ook nu en dan 

met andere winden wel eens , doch minder 

fterk gevroozen heeft Tei aanzien van het 

beginnen en eindigen der Vorst, valt uit het 

éene jaar niet het minfte gevolg tot het andere 

te trekken; doch dit gaat vry algemeen door , 

dat, wanneer het in de afgelegene Gewesten 

van 't Noorden en Oosten fterk begint te 

vriezen, men in deeze oorden ook doorgaans 

al dra meer of minder vorst krya;e. Somwylen 

loopen geheele Winters zonder merkelyke 

Vorst voorby. De Sneeuw valt hier te lande 

zelden zo veel en dik als wel in andere 

Gewesten ; doch zoze tot eene maatige dikte 

valt, isze voor de Win ter vruchten van zeer 

veel nut, omdat dezelve daar door voor de 

ftrenge koude en fcherpe winden beveiligd 

war-


worden, terwyl de falpeterige deelen den grond ALGEter 

bemestinge dienen. De Lente evenwel , jjjgjyfc, 

boe draaglyk en zacht ook de Winters mogen V 1 K Q. 

zyn, fpant verre de kroon. Men heeft ondertusfchen 

in Lente - en Grasmaand , ja zomwylen 

in Bloeimaand, wel eens koude en vorftfge 

nachten , tot merkelyk nadeel van de 

blocyende Ooftboomen en andere gewasfen. 

Toch dit is verre van algemeen ie zyn, en dus 

blyft deeze tyd der herleevende Natuur aangenaam 

voor menfehen en beesten beide. 

Aan Donder en Blixem is men hier te lande ^^" e m 

op verrj na zo veel niet onderworpen als in de js h j e r 

bergachtige Gewesten van Duitschland en niet zo 

elders : en echter is men 'er hier geenszins van gemeen 

als eldeïS 

bevryd ; zelfs gebeurt het wel eens, dat dit » 

©ntzachlyk verfchynzel der Natuur hier vry 

zwaar vernomen en van jammerlyke af brandin^ 

gen van Hutzen, Schuuren, en wat des meer 

is, gevolgd wordt. Doch in deezen zo wel 

als in andere opzichten ftaat Friesland zo gelyk 

met de andere, vooral vlakgrondige , Nederig 

.Ifche Gewesten, dat wy ons daarover niet 

behoeven uit te laaten. 

Cf 4 DEIU

Al.OE- 

BP.SCHR.Y- 

VI.MO. 

Nadere 

Befctiryving 

der 

Friezen. 

getlalte ei 

geaart. 

heid. 

Maaken 

weinig 

werks 

van de 

Weeding. 


DERDE HOOFDSTUK. 

Over de Oudere en laatere Friezen , bunnt 

geaartheid, beftaan en leevenswyze. 

N a de algemeene Befèhryving van Friesland, 

door ons in de twee voorgaande Hoofddeelen 

opgegeeven, liggen deszelfs Bewooners 

natuurlyk aan de beurt. Reeds in het eerfte 

Hoofddeel bleek ons, dat de Friezen van Duitfche 

afkomst, of althans met de Duitfchers 

van den zelfden oorfprong zyn. Om derhalven 

het gezegde hier niet te herhaalen, beginnen 

wy roet de Oude Heidenfche. Friezen wat nader 

te fchetfen. 

De Friezen waren doorgaans vry lang van 

1 geftalte , geel van hair , nors van weezen 

en opflag van oogen , fterk van lichaam, en 

wel gehard tegen honger en koude, maar 

minder tegen zwaaren arbeid en veele wederwaardigheden. 

Hitte en, dorst, konden 

zy het minst van allen verdraagen. Vlug en 

vaardig van lichaam zynde, waren zy recht gefchikt 

tot de Jagt en Visfchery, gelyk ook tot den 

kryg en andere gewigtige onderneemingen. 

Van de kleedinge werd weinig werks gemaakt, 

vooral in jongere jaaren, wanneerze geheel naakt 

liepen, 't welk niet weinig toebragt om hen 

tegen koude en andere ongemakken des te 

meer te wapenen. Een beestenvel, dat het 

lichaam


lichaam maar ten dè'èle dekte, en met een nagel 

óf doorn om den hals vastgemaakt, doch 

lieraadshalve w>d eens met. zeker, vocht van 

Zeedieren, waarfchyr.lyk Kobben, bcfcinlderd 

werd, was voor volwaslcrieri,, inzon derheid by 

felle koude , alles wat tót hunne kleeding 

noodig was. Die dndèr tién van c cerlle aanzien 

waren droegen een' Rydrok , wèfke met 

een gesp , of. by gebrek daarvan , met een. 

doorn o'm dén hals 'toegemaakt was, en zo 

roirtóow 

(t) Her vlegten des 'hairs i's'in Friesland nog- niet 

.. ganfchelykin onbruik. Veele Vrouwen.uit den Bur- 

erllaat., welke zogenoemde' Duitfche IVIutfen draagen, 

f edienen ''er 'zich' 'vau ; doch te Hindeloopen en Mol- 

* querum , daar zo wel de Taal als Kleeding het naast 

aan die der Ouden komt, heelt inzonderheid nog eene 

"dergelyke-behandeling by de Vrouwen plaats, zelfs hec 

bleeken van 't hair niet uitgezonderd. 

G 5 

VIEKNE 

3ESC^JJ5« 

nna.' 

r, . 

(Ififi risv 

digt om 't ïyf floot, d|t hunne waare gellalte 'K I!3b!'jb 

r 

'er bykans even kenbaar om bleef. De klc'eding 

'der Vrouwen verfehilqe weinig van die. q 

der Mannen, uitgezonderd dat, zy zich door w.. -.. 

gaans van linnen kleedereri,. met purper verfiere., 

bedienden, en hals en ajfinéri bloot aè* 

lil iv i j>iX$ssrifj; r.'i ffic noil th,i 'K»(ntyl 

ten. .. 

Het Hoofdhair, dat doorgaans ros bf ged Maar veel 

achtig was, merkten zy als. hun vóornaamiVe van het 

hoofd 

fièraad aan ; gaven zich veel moeite om hét 

hair. 

door zekere loog, van asfehe toebereid, nog 

fchooncr te maaken; knoopten of' Vlogreri hec 

boven op het hoofd tarnen, en overdekten het 

' met een klein kapje (f). De ïiomeinen na-

ior5 Tegenwoordige Staat 

ALGE- I 

ME ENE 

BESCHRY- 1 

namen, by hunne komfte hier te lande, zo veel 

genoegen in deeze wyze van verfieringe, dar. 

zy dezelve naaapten, door het hair niet al 

VIMG. 

leen te verwen, maar ook met vylzel van Goud 

te beftrooien, of anders hetzelve van de Duit - 

fchers te koopen, en den gevangenen met geweld 

af te fnyden, om 'er hunne hoofden meê 

te verfieren. 

Met Baard Omtrent Baard en Knevels had meer dan 

cn Kne eenerlei gewoonte plaats ; want daar fommigen 

velshandelden zy 'gewoon waren , lange opgezette knevels te 

niet allen draagen, en. hunne baarden zindelyk te krullen, 

op dezelf lieten anderen dezelve glad affcheeren , hierde 

wyze. 

door meer' een fchoon dan een manhaftig voorkomen 

bedoelend \ Zy waren ook. inderdaad, 

zo wel als. alle 'Noordfche volkeren, blank en 

'fchoon van lichaam en aangezigt; vooral dezulken 

, die hunnen meesten tyd binnens huis, 

of in den lommer van het geboomte fleeten^ 

zonder zich veel aan brandenden Zonnefchyn, 

bloot te (lellen. 

padden Bemuurde Steden hadden zy ten tyde de* 

geen be- •Romeinen niet; zelfs konden zy, volgens het 

muurde 

zeggen van Tacitus, geene gemeenfchap van 

Steden, 

en maar wooninge verdraagen, en maakten hierom hun 

geringe ne Dorpen niet naar de manier der Romeinen, 

woonin- met famengeklemde of aan een gevoegde hui 

6«n. 

zingen ; elk omringde zyn huis met zekere 

ruimte (t)> zo niet ter voorkominge van 

brand,. 

r-n Deeze ruim'e draagt nog hedendaags, in ver het 

erootlte gedeelte van Friesland, den naam vm Hiem, 

en hier in heeft men, naar alle waarfchynlykheid, dea

van f R U S L A N D . 107 

brand, dan ter bewaaringe van hunne vryheid, 

i qfuitonku.de van bouwen. En deeze hunne 

huizen waren inderdaad nog maar zeer gering: 

want geene kennis, aan kalk of dakpannen heb- 

| bende, bediendenze zich flegts van eenige ge- 

| kromde .paaien, die van boven met takken en 

bladen overdekt, en aan de zyden van rys en 

reenen gevlogten waren. Tot af veering van 

wind en regen befneerden zy deeze wanden van 

buiten met leem of koeiedrek, en om 'er van 

binnen eenig fieraad aan by te zetten, behVeeken 

zy dezelve op fommige plaatfen met zuivere 

en blinkende aarde, zo dat het verwen en 

kleuren fcheenen te zyn. De Friezen haidjn 

1 de meeste hunner Dorpen op Heuvels ot Teri 

pen, door de. natuur of zwaaren arbeid opge- 

• worpen , o n voor de zwaarite vloeden der 

Zee eenigzins beveiligd te zyn (*> Ook 

piagtenze wel holen onder de aarde te maaken, 

1 én daar op veel drek te brengen, tot eene 

[ fchuilplaats voor de koude, en ter bewaariige 

1 van hunne graanen en andere noodwendigheden, 

die geene harde vorst verdraagen konden. En 

was 'er gevaar van door den vyand overvallen 

; oorfprong te zoeken van veele Dorps naamen, wèjki 

op cm, Hum, of bem eindigen. In de beide -Stelling- 

.'Werven draagt deeze ruimte den naan van Bank, wel- 

Jike in 't üngelsch den uiterftiu kant of rand van iets, 

nby voorbeeld van eene. fontein, betekent; 't wilk dan 

;genoigzaan hetzelfde is met hie.n; doen hoe.het zy 

pbygeko nin, dit Ai Stellingwervers in dêze benaaminge 

meer overeenkomen met di EngeHeltea, dan d-> overige 

Friezen, wier taal met de Ëngelfehe zo naauv ver. 

ïnaa.jfciapc is, Iaat ik aan anderen, ter beilisfmge, over. 

{*) Zie boven, bladz. 22. 

ALGE 

MEENS 

UISCHRV^ 

VING.

Al.CE- 

BNCÏÜIY- 

V1ÈIÜ. 

Visfchen 

en jaagen 

was 't gewoonsbedryf 

der 

Mannen. 

Zy bedienden 

zich in 

den kryg 

van zeer 

eenvoudigewapenen. 

Hunne 

paarden 

108 Tegenwoordige Staag 

uitgeplonderd te zullen worden, dan rekendenzedeeze 

bewaarplaatfen nog niet veilig ge* 

noég, maar bedroeven 't beste hunner bezntmgen, 

hier of daar-, bedektelyk onder den grond 

Hunne leevenswyze kwam volmaaktslyk overeen 

met 2ulké wooningea. Visfchen en jaagen 

was de gewóone bezigheid der mannen. : De 

Landbouw en Veevoeding kwam niet genoeg 

by hen in aanmerking om 'er zich veel mee te 

moeien; zy lieten dus *t eene en andere over, 

voor de vrouwen en ouden van jaaren, wten 

't jaagen én visfchen reeds ontkomen was: 

Paardryden eri zwemmen was voor hun een 

aangenaam tydverdryf, en kwam hunne krygszugtige 

geaartaeid, by voorkomende gelegenheden, 

wonderlykte lbade, vooral om gewa-, 

pend en te paarde de groótfte rivieren en itroomen 

over te zwemmen, gelyk zy dit meesterlyk-verltonden.: 

Toen het yzer, vooral m de 

vroede tyden, nog fchaars by hen was, bediendenze 

zich niet zo zeer van zwaarden oi 

groote lansfen, als wel van zekere fpeeren, 

• Frarneën ijenoemd, en voor aan liet end mee 

een fmal en kort yzer. voorzien. Hier meds 

wisten zy zeer behendig zo wel van verre als van. 

naby re vechten. Behalven zulke Frameen had 

de Ruitery ook nog langwerpig vierkante ichitden, 

van teenen gevlogten, en met beeldwerk 

befchilderd; terwyl het Voetvolk van eene menigte 

werpfchichten. voorzien was , met_ welke 

het fnedig wist om te gaan, en zeer juist te. 

treffen. Hamasfen en ftormhoeden zag men 

zelden by hen. Hunne paarden waren wei 

ïhel in *t loopen, maar nier, zeer afgerecht op


het wenden en keerën ; en dus beftohd. de 

.meeste kracht in 't Voetvolk, waaronder de 

bloem der 'jeugd gevonden werd, Vrouwen 

en Kinders verzelden hunne Mannen . en Vaders 

in den kryg, moedigden hen tot dapperheid 

aan, en droegen zorge voor de gekwcts 

ten, zich niet ontziende hunne wonden uit te 

zuigen, en de terug deinzenden weder tot den 

ftryd aan te fpooren, om liever, voor hunne 

eere, vryheid, huisgezinnen en bezittingen kloekmoediglyk 

ftrydende, te (heuvelen-, dan met 

fchande te leeven. Zelden gebeurde het ook, 

dat een krygsman zonder Ichild en wapentuig 

uit den ftryd kwam: want dit was eene onuitwischbaare 

fchande. Als het krygsgefchrei, 

waar meê men gewoon was den aanval te beginnen 

, door de lucht klonk, toonde zich ieder 

een held te zyn: deinsde men eens wat te rug, 

't gefchiedde om 't gevecht daarna met des te 

meer kracht te hervatten; en dus was het geene 

kleinmoedigheid, maar enkele voorzigtigheid. 

Een volk van zulk eene geaartheid moest 

1 noodzaaklyk weinig fmaak en kennis hebben van 

1 de befchaafde weetenfehappen, welke by Rc~; 

i meinen en Grieken op eenen hoogen prys fton' j 

t den Dit was ook inderdaad hun geval, zelfs 1 

i in zo verre , dat mannen en vrou wen noch i 

1 leezen noch fchryven konden; waarvan 't onimydbaar 

gevolg geweest is, dat ons geene bei 

richten wegens hunne vroegfte oudheden door 

ihen zeiven zyn nas;elaaten; en wy alles, wac 

\wy daarvan weeten, aan de fchriften derRocmeinen 

\erfchuldigd zyn. 

• Wier- 

ALOEV- " 

MEENE ' : 

. 

BES'CHlrf- 

VINO. 

warén fneï 

maar ïrïet 

behóorlyt 

afgerechti 

Vrouwen 

en Kinde. 

ren gingen 

meê ten 

ftryde. 

Befchaafdeweetenfehappenwerien 

van 

Ma niet • 

jeoefFead.

tut ENK 

BESCHRY- 

VINÖ. 

Gelyk 

ook de 

Koophandel 

niet. 

Wat omtrent 

het 

Huwelyk 

van hun 

110 


Wierden de Weetenfchappen by hen veronachtzaamd, 

tot den Koophandel hadden zy insgelyks 

noch lust noch gelegenheid : wanc 

behalven dat zy, wegers hurné fobere leevens-» 

wyze, van geene uitgeftrekte begeerten wisten, 

en zich met weinig te vreden fielden, mangelde 

het hun ook aan die kundigheden , zonder" 

Welke geen koophandel van eenige uitgebreidheid 

te dryven valt. Hun voornaamlte handel 

Was anders niet dan eene verwisfeiingVan waarë 

tegen waare, en dat nog maar alleen binnens 

lands tot noodig gerief. Geld was ook 

weinig bv hen iti achting, en 't zilver noz al 

doorgaans meer gewild dan het gttud, omdat 

het in den • dage!yk fchen omgang van meer 

dienst geoordeeld wierd: van zilveren vaatwerk 

en andere huisv rfierfelen, fchoon het hun ook 

van andere volkeren vereerd ware, maakten zy 

echter weinig werks Niet ten oorloge of ter jagt 

zynde, zat men htele dagen ledig by den haard * 

daar hun vleesch gebraaden en hunne fpyze 

bereid werd ; doch in de Vergaderingen en 

pleo-tige maaltyden , hadden de Mannen hun 

afgezonderd vertrek , waarin- geene Vrouwenwerden 

toegelaaten. 

By 't aangaan hunner HuWelyken werd de 

gelykheid van jaaren en grootte oes ucnaams 

doorgaans naauwkeuriglyk in acht genomen. 

Nooit trouwdenze hunne kinderen jong uit , 

iy in acht 

genomen. óm hunne krachten met te vroeg uit te putten. 

Voor zyn twintigfte jaar te trouwen werd fchan* 

delyk gerekend, daar lang ongetrouwd te blyven 

tot eere ftrekte. Meer dan eene Vrouw te 

neemen, fchoon by andere volkeren gemeen, 

was

van FRIESLAND. "* in 

Was hier onbekend; hebbende het alleenlyk den 

voornaamften en aanzienlykften vrygeftaan zulks 

te doen , doch meer om hunnen ftaat te vergrooten, 

dan wel uit onkuischheid. De Bruidschat 

werd niet door de Vrouw aan den Man , 

i maar door den Man aan de Vrouw gegeeven ; 

! en de trouw gefchiedde in de tegenwoordigheid 

i Van Ouderen en Bloedvrienden, aan wien hec 

! ftond over de Giften van den Bruidegom te 

i toordeelen , en 'er iets van het hunne by te 

' voegen. Deeze Huwelyksgaaven, de geaart- 

' heid des volks uitdrukkende, ftrekten geenszins 

i tot Vrouwelyke dertelheid ot pronkery, maar 

.Veel eer tot verfterking van den egt: want zy 

beftondcn doorgaans uit een koppel Osfen 

ren een gezadeld Paard , met Schild , Spies en 

lBoog De Vrouw op deeze wyze verkreegen 

izynde, gaf ook gemecnlyks eenige wapenen 

:aan haaren Man. 't Een en ander befchouwde 

imen als den grootften band, ja als de Heilig- 

ALCE- 

MEENE 

BESCHftY- 

VING. 

:dommen en Goden des Hüwelyks : ook werd 

: der Bruid daar door te binnen gebragt, datze, 

i&ls medegezellinne van geluk en ongeluk, aan- 

| genomen was tot dezelfde gedachten van oorlog 

:en vrede, zo wel als alle andere lotgevallen 

i des leevens , en deeze dingen en oeffeningen 

t over te erven had aan haare kinderen. Na dus 

(den egt voltrokken te hebben, leefde men 

(doorgaans kuisch en tuchtig. Zelden hoorde 

Zy leefden 

tmen van overfpel. Hooglyk roemt Tacitus 

doorgaans 

cdeeze eerbaarheid onzer Voorouderen, wanneer kuisen er» 

Ihy zegt: „ Niemand iacht daar met de ontuchtig. 

deugden; en Ichenden en zich te laaten 

,„ fchenden heet men daar geen wereld". 

(*) Dat

ï i a •'• Te'geÉwoordlge Staat - \ 

ALGE- '*YDat is, 'rwasby de Oude Duitieners en 

MKENE Friezen zo niet als by de Romeinen , daar men 

BESCHRY- fpeeldc met .de ontucht, enze Bemantelde 

met de manieren der' eeuw , zeggende : de 

tyden brengen hef nu zo mede. .Was eene getrouwde 

Vrouw Ongelukkig genoeg van zich 

in ontucht te verloopen, zy werdter ftrade 

Ëene 

overfpee- 

Jige 

Vrouw 

•werd zon 

derling 

van hun 

geftraf't. 

, 1 _.. 1 knoron m;in in handen 

van dood en leeveu, ra 

gefteld, die haar met afgefneeden hair en ontbiooten 

lichaamé , in tegenwoordigneid der 

-bloedvrienden , ten huize uit en voorts met ec?n 

Veesfel de geheele wyk door dreef; zynde 

zulk eene misdaad voor zo onvergeeflyk by hen 

sehouden, dat noch fchoonheid , noch jongkheid 

noch rykdom, haar aan een anoercn man 

konhelpen, (t) Zy hadden wel het recht, maar 

niet de Barbaarfche gewoonte, van hunne kinderen 

te dooden ofte vondeling te leggen , om alzo 

het bezwaarende getal te verminderen , en den 

hst van derzelver onderhoud en opvoeamge te 

verlieten, gelyk by de zo zeer befchaafde 

Grieken en Homeinen plaats had. Weshalve* 

dezelfde Tacitus hierover, tot onzer Voorouderen 

grooten lof, wel mogt uitroepen: „dat de 

„ gride gewoonten daar meer „vermogten , 

dan elders de goede Wetten" (§). Dan 

hieromtrent moeten de loffelyke zeden, ,m vervolg 

vm tyd , eene groote verbastering on- 

Nemo illic vim ridet ; nee comimpere et eör. 

tumpiSeculum vocatur. Tacit. de Mor. Geun, e. 19. 

(+-) Tacitus de Mor. Germ. c. 19. 

Plus ibi boni Mores valent, quam alibi bom 

leges/laat. de Mor. Germ. c. 19.

M» F R I E S L A N D . 113 

dergaan hebben, naardien het, by het doorbree- 

ken van 't Christendom hier te iande, in gebruik 

en geoorlofd was, de nieuws gebooren 

ALCE- 

MEENE 

BESCHUIT* 

VING. 

kinderen om het leeven te brengen, zo lang 

In de oud. 

zy geen melk en honig geproefd hadden: waar fte tyden 

om het wel gebeurde, dat zy, die de wreedheid werden 

der ouderen afkeurden, en de kinderen in het geene kin. 

deren va» 

ïeeven poogden te houden, hun by derzelver 

hun ge 

geboorte, zo ras mogelyk, eenige melk en dood of 

honig in den mond itreeken. Naar het verhaal te vonde 

van zekeren ouden Schryver, die ons het Leelinggelegd.ven van den H, Ludger heeft nageiaaten, zou 

Na dat de 

dit gefchied zyn omtrent Liafburg, de Moe- kinderen 

1 der van gemelden imdger, zo dra zy ter wereld iets ge- 

1 was gekomen: „ want volgens het bevel van fmaakt 

hadden, 

, „ zyne Heidenfche Grootmoeder van Vaders 

ruogt hét 

, „ zyde, die verdrietig was, dat haaren Zoone ook zelf» 

,, Tjadgrim alleenlyk Dogters gebooren wier-nader 

, „ den, zou men de Moeder vau deezen geze- hand niet 

gefchie- 

, „ genden Ludger , op het eigen oogenblik dert. 

,,, haarer geboorte, hebben moeten verdrinken; 

,„ dan,toen de ikavinnen dit wreed bevel fton- 

,„ den uit te voeren in eenen emmer vol wa» 

1 „ ters, ftreefde het wigt daar tegen aan, en, 

.„ vatte met uirgeftrekte armkens en handen 

„ den rand des emmers aan. als niet willende 

, „ verdronken worden. Midlerwyl kwam,'er 

,„ eene Nabuurinne by , die dit voorval als 

,„ eene befchikking der Hemelfche bermhartig- 

,„ heid befchouwde , en medelyden met het 

,„ kindeke had; waarom zy het der ilaavirme 

uit de handen rukte, 'er mee naar huis liep, 

,„ en in alleryl een weinig honig in den mond 

,„ Hak; wyl het ongeoorlofd by de Heidenen 

H „ was

ALOI- 

.MKENE 

BesCHRï- 

VING. 

H4 Tegenwoordige Staat 

„ was kinderen te dooden, die iets het min- 

„ He gefmaakt hadden" ( * ). Had het dooden 

en te vondeling leggen der nieuwsgebooren 

kinderen, in de vroegfte tyden, geene plaats 

by onze voorouderen, de onnatuurlyke en verderflyke 

gewoonte van dezelve door vreemden 

te laaten zoogen was toen insgelyks onbekend. 

Elke Moeder zoogde haare eigen kinderen, 

en voeddeze op zonder dezelve aan Dienstmaagden 

of Voedfters toe te betrouwen; weshalven 

de oude ruwheid, in deezen althans, zeer verre 

boven onze hedendaagfche befchaafdheid te 

fchatten is. 

Een talryk gezin van kinderen te hebben werd 

Het was 

eene eere by hen tot eere gerekend, terwyl hy die geene 

veele, en kinderen of gellagt had in geene waarde was. 

eene By Oomen en Moeyen waren de zusters kinde- 

fchande 

geene kinren 

alzo wel als by hunne eigene Ouders gederen 

te zien. Sommigen zelfs hebben deezen band 

hebben. des bloeds heiliger en naauwer gerekend, en 

gaven 'er daarom naauwkeuriglyk acht op in 

het kiezen van pandsmannen, even of die huis en 

gemoed nader waren. Wat iemand meer bloedverwanten 

en aangetrouwde vrienden had, wat 

zyn ouderdom aangenaamer en ontzaglyker 

ware: want men moest zich de vrienden 

vyandfchappen zyner ouderen en nabellaanden 

noodzaaklyk aantrekken: en echter was men 

niet onverzoenlyk. De voldoening en boete 

werd van het ganfche geflagt aangenomen; en 

dit was zeer nut en dienllig voor het Gemeenebest: 

want daar de vryheid grootst is, is de 

vyand- 

(*) Zie Schot. Befchr. van Friesl. bl. 22.


vyandfchap gevaarlykst. Deeze manier heeft by ALGEonze 

Natie geduurd tot op de Saxifche tyden. MEENS 

BESCHRY-' 

Al wat iemand by zynen dood naliet, verviel 

VING. 

op de kinderen of naaste bloedverwanten, zo 

*er geene kinderen waren: want men wist van 

1 geen Testament maaken 

Geen ander Volk was zo zeer tot gastery en Zy waren 

I herbergzaamheid genegen: een' mensch niet te zeer gene 

l nerbergen werd voor zeer onbetaamclyk gegen tot 

gastery en 

I houden. Elk ontvingze ter tafel naar zynen 

herberg 

'ftaat: begon'er iets te outbreeken, de Waard zaamheid. 

I ging met zynen Gast, ongenoodigd, by zyne 

! buuren, en werd 'er met dezelfde gulhartigheid 

[ontvangen. Tusfehen bekenden en onbekeniden 

was in 't herbergen geen onderfcheid. 

'Vertrok iemand, men gaf hem dat hy eischt 

te, hebbende men van anderen eene gelyke be- 

I handeling te wachten. Zy verheugden zich in 

[giften, doch werden daar door niet verpligt, 

t noch rekenden iemand hunne gaaven aan. 't Onthaal 

tusfehen Waard en Gast was mild en zoet. 

Wan den flaap opgeftaan, ging men in het Bad, 

en doorgaans van warm water, uit hoofde der 

ikoude luchtftreek; en na zich gewasfehen te 

ihebben aan 't eeten, zittende elke man byzonder 

aan zyne tafel. Lang te flaapen, en een 

iisoed deel van den da? door te brengen met 

tö "VM »«4U UCil Uiig UUUI te UlCUgCU I1ICL 

«eten en drinken, was de manier in 't onthaa Zy gingen 

doorgaan» 

lden der gasten. Doorgaans gingenze over dag 

gewa 

jgewapend, inzonderheid tot hun Werk, handel pend , 

:en gascmaalen, op welken ..iaat niemand tot en knoopten 

al drin 

Tchande iirekte, den dag en'nacht al drinkende 

kende den 

laan één te knoopen. Menigvuldige twisten nacht wel 

1 vielen hier, naar de wyze der bezoopenen, eens aan 

den dag. 

II % voor,

M'-ENK 

BesCHRY- 

«NG. 

ti6 Tegenwoordige Staat 

voor, welke zelden by enkele fcheldwoorden 

bleeven; dikwyls haddenze wonden en doodflagen 

ten gevolge. Over 't verzoenen der on- 

derlinge vyandichappen en oneemgneaen , nee 

trouwen hunner kinderen, en 't maaken van Overheden, 

Oorlog en Vrede, plagtenze op hunne 

gastmaalen te raadpleegen , even of het gemoed 

, gelyk Tacitus het uitdrukt, op geen* 

tyd meer open Hond voor eenvoudige gedachten, 

of zich verhitte op groote (f). 

ty waren De Natie was niet listig of bedrieglyk, maar 

openhar openhartig, en beminde daarom alle openingen 

tig en ge van 'tgemoed;niettemin wasze gewoon 't geen 

trouw in 

het hou 

heden voorgeflagen was morgen te herkaauwen, 

den van en dan te bepaalen 't geen het beste geoor 

hun 

woord. 

deeld wierd. In getrouw hun woord te hou. 

den werden zy van niemand overtroffen; al hing 

'er ook hun leeven en vryheid aan, zouden zy 

het zelve niet verbreeken. 

In hunnen dagelykfchen omgang had eene 

in cierr 

groote gemeenzaamheid in de huisgezinnen 

dagelykfchenom- 

plaats. Het onderfcheid tusfehen Heer en knecht 

fang had viel 'er naauwlyks te ontdekken ; by en 

by hen 

eene 

groote 

gemeen 

met eikanderen van gelyke fpyze te eeten was 

onder hen 't gebruik. Op da- gastmaalen alleen 

deed zich de Huisvader van zyne Jongelingen 

zaamheid oppasfen en bedienen. Hunne fpyze had niets 

plaats. 

gemeens met onze hedendaagfche lekkernyen, 

en 

(t) Tanquan tfflöo .magis tempore aut ad fimpliees 

cogitationes pateat- :animus, auc ad magnas incalel'cat, 

T»ciu De Mor. Gerra. c. aa.

van F R I E S L A N D , tij 

en beftond, ten grooten deele, uit in het wild 

gewasfen ooft, versch vleesch van wilde dieren 

, of geftolde melk, boter en kaas. En nog 

mogt het den Friezen, aan de Zeekust woonende, 

zo goed niet beuren; hebbende deezen, die 

doorgaans de armfren waren , by gebrek van 

vee, zich moeten behelpen met visch, dien men 

in de lucht, by wind en zonnefchyn,gedroogd 

had. Hun drank was niet anders dan een kookfel 

van water en garst of ander graan, veel overcenkomst 

hebbende met ons hedenclaagsch Bier, 

en niet ontbloot van eene dronkenmaakende 

kracht. Die het naast aan den Ryn woonden, 

hadden evenwel ook kennis aan Wyn, en maakten 

'er gebruik van. 

ALGE- 

MEENE 

BESCHSY- 

VING. 

Over 't geheel warenze zeer maatigin'teeten, De mat 

en wisten van geene overdaad, oordeelende dat 

tigheid 

werd be 

de fpyzen flegts tot balling van den honger dienter by hen 

den. In het drinken bezatenze zich op verre in 't eeten 

na zo goed niet, zynde de dronkenfchap hunne dan in 't 

drinken 

gemeenfte misdaad, en teffens de bron van vee- 

bewaard. 

lerhande gefchillen, vechteryen en doodllagen 

geweest. 

In hunne byeenkomlten en gasteryen vermaak- Hadden 

tenze zich met het fpel van hunne jongelingen, zonderlin 

die gansch naakt tusfehen bloote zwaarden en ge (pelen 

op hunne 

fcherpe fpieslèn wisten door te fpringen; zongastmaader datze voor die ftoute dartelheid eenige len , en 

andere belooning dan den roem hunner vaar waren 

digheid ontvingen. By min plegtige gelegen 

zeer overgegeevenheden, 

en zelfs wanneerze nuchteren waren, aan het 

toonden zy aan het dobbelfpel, als of het een dobbel. 

werk van vernuft ware, zeer verkleefd te zyn: fpel. 

zy gingen 'er met zulk eene roekeloosheid 

H 3 van

ALGE- 

MEENB 

BESCHRY- 

VING. 

Hoe zy in 

de verdeelinge 

der landen 

te werke 

gingen, 

en met 

dezelve 

handel* 

den. 

Ii8 Tegenwoordige Staat 

van winst en verlies in te werke, dat zy, na 

alles verfpeeld te hebben watze in de wereld 

hadden, niet fchroomden, hunne vryheid ten 

laatften op den teerling te zetten. En wierd 

ook deeze verboren, zy lieten zich, fchoon 

jongen fterk, zonder tegenftand binden en als 

flaaven verhandelen; 't geen ook al doorgaans 

gefchiedde, om zich zeiven van de fcfaaamte 

,w fnppl- en winzuat te ontllaan (*\ 

Als Tacitus ons (f) verhaalt, dat de geheele 

Burgerfchap de landen by beurten aantast 

te, en onder zich, naar gelang van 't getal der 

bouweren, verdeelde, wil hy waarfchynlyktzego-en, 

dat 'er groote ruime, velden hebben gelegen, 

dieniet teffens van de geheele Natie gehavend 

en gebruikt konden worden, en dat men 

daarom gewoon was zo veel aan te tasten als 

men kon bebouwen, 't uitgebouwde te laaten 

liggen, en dan weder een ander gedeelte te 

neemen, en onder eikanderen te verdeden, gelyk 

uit hoofde der voor handen zynde groote en 

ruime velden, welke ledig lagen, ligtelyk kon 

gefchieden. De Bouwlanden veranderden zy 

doorgaans van jaar tot jaar, dewyl zy niet gewoon 

waren,hunnen arbeid uit te ftrekken naar 

gelang van de vruchtbaarheid of ruimte des 

lands, om boomgaarden te planten, hoven aan 

te 

( * ) Tacitus', hier van fpreekende, zegt: Ea est in re pava 

pcrvicacia : ipfi fidem voeant; 't welk door Hoofd 

dus wordt overgezet: Zulk een' Jlyfzinnigbeid is de. 

bitnne in een' Jlimme zaak: zy luiden beeten 't trouw 

Tacit. de Mor. Germ C. 24. 

( t yPe Mor. Germ. C. 16.


ce leggen, en weidlanden te betuinen. Koren 

was 't eenige dat zy van het land vorderden: 

de verdeeiing des jaafs in vier getyden was by 

hen niet in gebruik; Winter, Meityd en Zomer 

hadden hunne naamen; doch de Herfst was 

hun onbekend. 

By 't begraaven hunner Dooden had geen 

prachtige toeltel plaats; zynde zy gewoon ge 

weest, hunne lyken, op eenen llapel van hout, 

tot asfche te verbranden. Slegt o! gemeen hout 

zonder onderfcheid werd hier toe gebezigd, als 

de verltorvenen, in hun leeven, tot den gemeenen 

rang behoord hadden. Waren zy daar boven 

verheven , en in byzonder aanzien of achtinge 

geweest , dan bediende men zich van een 

byzonder foort van hout; doch het vermeerderen 

van den Houtftapel, door ingeworpene kleederen 

en welriekende fpeceryen, gelyk de Romeinen 

en Grieken deeden, had by hen geen plaats. 

Alleen was men gewoon, de wapenen van den 

Overleedenen in het Lykvuur te werpen : fomtyds 

werd 'er het paard bygevoegd, waarvan hy 

zich in zyn leeven bediend had. Van kostbaare 

en prachtige Graffchriften en gedenktekenen 

maakten zy nooit gebruik, oordeelende dat die 

maar ter bezwaaringe der dooden dienden. De 

asfche verzamelden zyzorgvuldiglyk in eenelteenen 

kruik of pot, begroeven dezelve, en lla» 

pelden 'er groene zoden van aarde op, om 

dus het graf in geheugenis te houden. Het klaagen 

en kermen over eenen dooden duurde niet 

lang; maar de inwendige fmert fleet langzaam. 

ALGE. 

MEENE 

BESCHRY- 

VING. 

De dooden 

wer. 

den van 

hun verbrand. 

Men zal ligtelyk befeffen dat een volk, waar- 

Zy hadby 

zulke fterke trekken van ruwe eenvoudigheid den jreene 

H 4 te

"lüO Tegenwoordige Staat 

te vinden waren , niet zeer gefchikt was om 

ALGE 

MEENS eenen Godsdienst te belyden en te oefenen, 

BEICHRY- die aan de vQorfchriften der gezonde Reden 

VING. 

volkomelyk beantwoordde. En echter overtrof 

Tempels, 

fen zy in deezen nog de Grieken en Romeinen: 

en merkten 

de want zowel als deeze onkundig zynde van den waa- 

beelden ren God, hielden zy het nogthans voor zeer 

alleen aan onbetaamelyk, de Goden binnen den omtrek 

als zinnebeelden. 

van muuren en wanden op te fluiten. Tempelen 

en andere GodsdienlKge genachten waren 

hun dus onbekend. Beelden en gelykenisfen 

haddenze wel als zinnebeelden, maar oordeelden 

, dat de Hemelbewooners in hunne eere 

verkort wierden, doorze in eene menfchelyke 

Bosfchen gedaante te vertoonen. Bosfchen en Waran 

en Wara» den heiligden zy aan hunne Goden, en noemdenze 

den hei naar hunnen naam. Voordat de Romeinen hier te 

ligden zy lande de hekken verhangen hadden, waren Zon 

hunnen 

Goden en Maan twee der voornaamfte Godheden, en - 

toe, van fommigen zyn niet vreemd van te denken, dat 

welken de Zon geëerd wierd onder den naam van Z»w- 

Eon en 

Maan de ton of Tuhcon, in hunne taal zo veel ais tie of 

voor- die zon betekenende, en dat men aan de Maan 

paamfte dien van Mannus gaf. Zekerder is het dat de 

waren. 

Duitfcners Ttüscon en Mannus als den Oorfprong 

hunner natie eenden , en in hunne liederen 

, het eenig middel om de gedachtenis van 

voorieeden gebeurtenisfen te bewaaren, roem- 

Van de 

Romeinenheb 

ben zy geleerd 

ook 

• '

van FRIESLAND. itx 

op zekere dagen met offerhanden van menfehen Ar.o» 

vereerd , terwyl Herkules en Mars, naar het MSI'NE 

BKSCHRV* 

zeggen van Tacitus, geene andere dan geoor- 

VINO. 

Iofde ontvingen (§). De Friezen in 't by 

andere 

zonder hadden ook eenen afgod of afgodinne, Godhe 

Baduhenna geheeten, van wier geheiligd bosch den te 

; reeds boven (*) door ons gefproken is. En eeren. 

VuakolwAn APP7P vindr nipn . hv de Schrvvers van 

oenaiven aeeze vniuc men, uy uu oiuiyvcia van 

i de bekeeringe der Friezen, ook nog gewaagd 

i van zekeren afgod of afgodinne Fofete, Fo/ite 

i of Fosta, welke op zeker Eiland, Fostiland ge- 

Iheeten, eenen Tempel had, en daarin geëerd 

i wierd. • Het komt fommigen niet onwaarfchynlyk 

voor dat deeze Tempel in voortyden op 

'Ameland geftaan hebbe, en dat het geheugen 

;daarvan in de benaaminge van het Klooster Fos- 

\wert, weleer van Ameland in de Grietenye Ferwerderadeel 

verplaatst, zy overgebleeven (f). 

[Hoe 't zy men vindt in 't Aade Friefche Terp, 

op het jaar 806, aangetekend , dat de afgod 

'Fosta daar door de Christenen is vernield. 

T\ J_ _1 : , 1„ „nüarAa {~lnAUa. 

De gedachtenis van voormaals geëerde Godhe 

In deOudlden 

blyft nog eenigzins bewaard in de naamen, die 

Friefche 

in de Oud Friefche taal aan de dagen der Wee* naamen 

;ke gegeeven worden, en deeze zyn: Sneyn, van de da- 

Woondey, Tbysdey, Warnsdey, Jongersdey, gen der 

weeke 

\Freed, Snion. De eerfte dier naamen is 

vindt men 

ïamen getrokken uit Sin-eyn, en zegt zo veel de ge 

lals zon-eigen, waaruit blykt, dat men dien dag dachtenis 

lals den eigen dag der zonne heeft aangemerkt. der voormaals 

ge» 

Den naam van den tweeden dag had men onge- eerde 

twyf-Godhe- (§ ) Tacitus, de Mor. Germ. c, 9. 

den. 

( *.} Zie bladz. 16. 

Oudheden en Geftigten van Friesl: IID. bl. 299. 

H 5

ALGE. 

MEEME 

BESCHRY. 

ymo. 

iaa Tegenwoordige Staat 

twyffeld ontleend van de Maan, waarom dezelve, 

volgens eenen anderen tongval, by de hedendaagfche 

Friezen, wel eens MAndey wordt 

genoemd. De derde is zynen naam verfchuldigd 

aan den Krygsgod Mars : want deezen 

noemde men oudtyds Tbjfe, dat zo veel als 

twisten of pleiten te kennen geeft, en vry na 

komt aan het woord Hefus, waarmee de Gaulen 

eertyds hunnen Mars benoemden. Anderen 

evenwel houden het voor ruim zo waarfchynlyk, 

dar deeze naam zynen oorfprong verfchuldigd zy 

aan Twiskon , den oudftender Germanifche Afgoden, 

en naar wiep, in de Oude Saxifche taal, 

de Dingsdag Tywes deag geheeten werd. De 

Vierde of de Warnsdey, die ook wel Wonnesdey 

of Wodensdey genoemd werd, was zynen 

naam verfchuldisd aan Mercurius, dien zy Waras, 

Wodan of Woden plagten te noemen. Den 

vyfden, of den Tutigersdey,hadden zyongetwyffeld 

aan Jupiter geheiligd, en naar hem genoemd 

: want deeze, die over den Donder heerscht, 

werd Oudtyds Taranms, Tor,Tunre, of'Ton- 

•rer geheeten, gelyk donderen, in de Friefche 

ml,nog hedendaags Tongerjen genoemd wordt. 

Fria, ïriga of Frea, Itond by hen over de 

vryerv cn het huwelyk, even als Venus by de 

Griekenen Romeinen, en heeft ongetwyfïefd 

aan den Vrydag haaren naam gegeeven Van 

Saturnus vindt men geene gedachtenis in de Uud 

Friefche benaamingen der dagen : want de zevende 

of laatfte dag der VVeeke werd, als 

uk de voorheen gemelde optellinge blykt, oudtyds 

Stiion, cnbyfommige hedendaagfche briezen 

Snioun of Sinnejoun genoemd, geevende 

zo veel als zonavond, of avond voor den Zondag


dag te kennen; in welke betekenis men ook 

wel Kersavond en Paaschavond zegt, om daar 

door den avond voor Kerstyd en Paasch aan te 

duiden. Dit nu zo zynde had men oudtyds twee 

dagen der Weeke, naamelyk den ecrften en den 

laatften, naar de Zon genoemd; doch met dit 

onderfcheid, dat de eerfte als de eigen dag der 

zonne wierd aangemerkt, terwyl men den laatften 

als haaren voorlooper befchouwde. 

ALGE- 

MEENE . 

BESCHRY- 

VING. 

In hunne uitwendige Godsdienstoefeningen 

bedienden zy zich van tweederley foort van 

Priesters, Barden en Druiden genoemd. Der 

eerften werk was het de Liederen te dichten 

, die men ter eere der Goden zong, en 

waarin • 's volks voornaamfte gefchiedenisfen 1 

befchreeven waren. Ook ontvonkten zy het ' 

volk, by het aangaan van den ftryd, tot kloek- \ 

moedigheid, door hunnen Herkules of Krygs- ; 

god ter eere eenige Gezangen te zingen, welke \ 

den naam van Barrites droegen, en zeer waar- \ 

1 fchynlyk dus genoemd werden, naar het Latyn- < 

I fche woord Barritus, het gebrom of gekrys c 

i van eenen Olifant betekenende. Deeze Barden \ 

\ waren by de Duitfchers in groote achtinge; in 1 

?zo verre dat zy de Krygsluiden, zelfs in han-< 

me grootfte woede, wisten te bevredigen, en 1 

Zy bedienden 

zich van 

tweederlei 

foort 

van Priesters, 

Bar. 

den en 

Druiden 

genoemd; 

zynde het 

der eerden 

werk geweest 

Lia» 

deren te 

dichten, 

en hetVolk 

tot den 

kryg te , 

ontvonken. 

i in de gewigtigfte gefchillcn tot fcheidsmannen 

iverkooren wierden. Toen men, hier te lande, 

\ van de Romeinen het gebruik der Letteren gelleerd 

had, werden hunne gezangen in gefchrifte 

^gefteld, en veele daarvan, als de eenigfte jaar- 

1 boeken deezes volks, door Karei den Grooten 

Iby een verzameld. 

De ondervvyzing des Volks in hunne Gods-1 Den Bruidjcn»

ALGK- 

VINO. 

den was 

1*4 Tegenwoordige Staat 

dienftige plegtigheden, was den Druiden aanbevolen. 

Deeze geloofden de Onfterflykheid der 

Ziele, en hadden eenige kennis van de Aard- 

Mppr- en Staatkunde, 

ryksbefchryving, Sterre-meet-en ataatKuuuc, 

en daarom zeer veel invloeds op het volk, dat 

het onderwys 

des zich in ver de meeste dingen ligtelyk naar hun 

volks in nen zin liet draaien. Eenig onderfcheid had'er 

hunne 

in hunne bezigheden plaats: want daar fommiGodsdienftigeplegcren 

onder hen zich alleen met de weetenfchap 

tigheden der Goddelyke dingen bemoeiden, werden de 

aanbevo altaaren door anderen bediend. Het getal van 

len. 

beiden was zeer groot; doch allen Honden zy 

onder een Opperhookl. 

Godvraa- Godvraaging en Vogelwikking was by dit volk 

ging en 

oudtyds in groot aanzien; doch hunne GodVogelwikkingvraagingen 

waren van eene zeer eenvoudige 

was by waarneeminge. Eene roede, genomen van eenen 

hen in vruchtbaaren boom, fneeden zy aan Hukken,en 

groot aanzien. 

nadatze deeze ftukken met eenige tekenen onderfcheiden 

hadden, wierpen zy dezelve m t 

gros daar heene op een wit kleed. Liep de 

Godvraaging over zaaken van Staat, dan 

kwam ook Staatswege de Priester; doch liepze 

over byzondere zaaken, dan kwam de Huisvader 

en aanbad de Goden, onder opzien naar 

den Hemel, nam alle ftukken eik in het byzonder 

driemaal op, en maakte eene uitlegging vari 

de tekenen of figuuren. Kreeg men een alflaand 

antwoord,zo mogt 'er opdien dag geene 

Raadsvergadering aehouden worden; doch was 

hettoeftemmendeTdan ging men over tot de 

Vogelwikking, om op der; vogelen vlugt en gefchrei 

acht te geeven: en deeze bygeloovigheid 

werd ook, in 'alle haare deelen, als eene konst 

gehanteerd. Deeze foort van Voorwikkinge Hond


echter nog zo hoog niet by hen te boek, als 

die uit het gebrieseh der paarden werd opgemaakt; 

hier voor had groot en klein eene diepe 

hoogachting, en lloeg 'er zeer veel geloof 

aan. De Priesters hielden zich zeiven voor 

dienaars der Goden, maar de paarden voor bewusten 

van der Goden wille. Om deeze reden 

werden 'er altyd eenige witte paarden, in menfchelyken 

dienst nog nooit gebruikt, op genreene 

kosten van den Lande onderhouden^ deeze, 

voor eenen heiligen wagen gefpannen zynde, 

werden gevolgd van eenen Priester, Koning , 

of Graave des Lands, welke naauwkeuriglyfc 

acht gaven op het briefchen deezer dieren, en 

daaruit de Voorwikking opmaakten. Om de 

uitkomfte van zwaare oorlogen te voorweeten 

bedienden zy zich ook nog van eene andere 

foort van wikkery, daarin beftaande, datze eenen 

gevangenen van die natie, met welke zy in 

oorlog waren , tegen een uitgeleezen perfoon 

van hun eigen volk, elk in de wapenen zyns 

lands, deeden vechten, en over de overwinning 

of nederlaag des volks, naar die van deeze twee 

kampvechters, oordeelden. 

ALGE 

MEENS 

BESCHRÏ^ 

VIN O. 

In 't Huk van Wikkeryen was 't Vrouwelyk In liet 

I geflagt, even of het iets Goddelyks bezat, en ftuk va» 

Wikke 

voorweetig van toekomftige gebeurtenisfen waryen 

wa» 

re, by hen in byzondere achtïnge. Hierom 't vrouw, 

volgden zekere Priesterinnen enWaarzegfters hun- volk by 

i ne Legers, en voorfpelden de toekomftige ge. hen grootelyksge 

vallen: deeze voorfpellingen waren zeer verre 

acht. 

' van altyd door de uitkomite bewaarheid te woriden, 

en nogthans bleeven zy, ten bewyze van 

' °i volks diepe onkunde'en verregaande bygeloo- 

\ vighcid,

ALCE- 

MliENE 

BESCHIÏY- 

VlNC. 


irigheid, haare achtbaarheid behouden. Beroemd 

was inzonderheid, onder deeze foort van Vrouwen, 

by meer dan eene Duitfche natie, zekere 

Aurinia, gelyk ook naderhand, ten tyde van 

v esp'azianus * zekere Velleda, die haar verblyf 

Dmtrent de Lippe, by de Brukmers of Broek • 

[anders, gehad heeft,en ook zelve als eene Godin 

aangebeden werd (§). 

Ook wa- Tot de Heidenfche bygeloovigheden der oui-enze 

zeer de Friezen behoort ook, dat zy de Romeinfche 

bygeloo- Soldaaten wys maakten , dat de bloem van 

vigomtrent het het kruid Britannica, voor den donder geplukt 

kruid Bri- en gegeeten, een mensch voor den flagvan blixtannica.em 

en donder ontwyffelbaar beveiligde, 't welk 

Plinius zelf geloofde. Doch van dit kruid is 

reeds voorheen gefproken (f> 

De oude Wat den ftaat van der Friezen Regeeringe in 

Regee overoude tyden betreft: met de volfte zekerheid 

ring der valt die niet te bepaalen; ten tyde der Romei 

Friezen is nen (tonden zy, althans eenigzins, onder de be- 

vry onzeker; 

ten heerfchinge dér.Koningen, en zeer waarfchyn 

tyde der lyk, naar de onderfcheiden landftreeken of 

Romeinen Natiën, onder meer dan eenen Koning. 

wasze 

Verritus en Malorix waren dus, ten zelf 

eenigzins 

koningkden tyde, by het leeven van Nero , Koninlyk.gen 

of Regenten van Friesland (*). De 

rnaet deezer Koningen was zeer bepaald en on- 

° der- 

( §) Tacit. Hist. L. IV. C. 61. 

(f) Zie bladz. 20 en 21. 

(•) Tacit. Annal. L. 13 C. 54- Auttre Verrit» et 

Malorice, qui nationem eam regebant , m quantum Oer. 

mani reenaltur. dat is : door beleid van Verrüusen Malorix, 

welke die natie heleerscbten, W zo verre de Duit- 

Jcbcu zicb laaten bebterjeben.


derworpen aan het gezag van hoogere LandsALGEvergaderingen, door welke zy uit den voornaam- ME ENE 

BESCHRY- 

ften Adel, of aanzienlylelie Geflagten verkooren 

VING. 

werden. Hieraan heeft men toe te fchryven, 

dat meer gemelde Verritus en Malorix, 

volgens het verhaal van Tacitus ( * ), tot 's Lands 

dienst, in eigen perfoon als Gezanten naar Rome 

gingen. Hun gezag was grootst in den oorlog 

: ter beftieringe der Legers. In tyden van vre- 

;de had het volk genoegzaam zo veel over hen, 

i als zy over het volk te zeggen: want zoze zich 

iwat te veel gezags aanmatigden, werdenze niet 

alleen.van hunne Landsluiden benyd, maar verlooren 

ook fomtyds met de achtinge teffens de 

Heerfchappy. 

Hunne Krygsbevelhebbers, fomwylen van Hunne de 

[•Koningen onderfcheiden, gelyk ook hunne Op Krygsbe* 

perhoofden of Rechters, welke aan de eerlten velheb* 

bers wer 

ondergefchikt waren, werden , zo wel als de Koden 

in de 

ningen zelve, in de Landsvergaderingen , ten Landsver 

tyde des Oorlogs, uit de dapperften en aanzien- gaderin 

Jyklïen der natie verkooren, en bleeven in dienst genverkooren. zo lang de oorlog duurde. In tyd van Vrede 

iwerd'hun Het ampt van Rechter over zeker 

Landfchap of diftricr aanbevolen, en dejaarlyk- 

Ifche verdeeling der Landcryen, van welke reeds 

voorheen melding is gemaakt, was aan hun opzigt 

tcebetrouwd, en dus hun ontzag by de memigte 

vry groot. De Honderdmannen, welke 

iden voorheen gemelde Opperhoofden, in den 

Oorlog tot befcherming, en in tyd van Vrede 

(*j Tscït. Anral. L. XIII, c. 54, 

tot

ALGE 

MEENS 

BESCHRY- 

VING. 

De klem 

der Regeeringe 

was by 

de voornaamften 

des volks; 

w Ike 

hunne 

Landdagenhielden, 

by 

nieuwe of 

volle 

tnaan, en 

meest onder 

den 

blaauwen 

hemel. 

Elk verfcheen 

'er 


tot Raad dienden, ga ik met ftilzwygen voorby $ 

alleen opmerkende, dat hunne benaammg eerst 

her getal der onder hun {taande manfchap uitdrukte, 

doch naderhand vooreen' eernaam ge 

houden wierd. 

1 n_.il* 

ïlir het gezegde wegens uc ««.--..— b — 

Koningen en verdere \ooge Amptenaaren 

vak nu ligtelyk op te maaken, datde vormyan 

hunne Regeeringe niet dan zeer oneigenlyk 

voor Koningklyk te houden was: want de vooruiten 

ha § 

dden, coeuemmangedes Vo ks 

den klem der Regeeringe in handen, en allezaa- 

ken van gewigt, inzonderheid die van oorlog 

S vrede , & 

moestin op hunne Algemeens Landt°sn 

verhandeld, en daarover een beflmt genomen 

worden. Deeze hunne Landdagen hieldeiue, 

by Nieuwe of volle Maan, op plaatfen 

daartoe met algemeene toeltemming verordend , 

Ster meest onder den blaauwen Hemel, m ze- 

Setorfchen: de Upüalboom een hoog ftiu 

K 

. . 'CJÛÂ her Zu dwestvanAu- 

lands in Oostfriesland, op ue. f^^vr- "^V 

rik?*), ft^kt daarvan ten bewyze; gelyk ook 

de zogenoemde Wcerltallen, welke m Frres- 

td, nog hedendaags, op meet-dm eenepla» 

konnen worden aangeweezen (t > ^ 

0 1 

g^ 

magiden verenen 'er altyd ge^pend^ 

^ C^ 

^ ^ . e n l l » . in d* befchryvings 

te &iÏÈ£ Won. en., gefproken


Ar.GB- 

teken van vryheid, voor welke zy gewoon wa 

MEENE' 

ren elk om het zeerst te yveren; doch de al B.SCHKVte 

groote vryheid bragt deezen misdag mede, VING. 

datze niet teffens, noch door opontbieding,ia gewapend 

men kwamen , en dikvvyls eenige dagen met ten teken 

der vry 

morren en kibbelen fleeten Na dat het der 

heid. 

menigte behaagde gingen zy , zo gewapend 

alsze waren, nederzitten , en hadden allen 

Den Pries 

vo le vryheid van fprceken. Den Priesteren al terenal leen, die veel gezags en mvloeds by hen hadden, leen kwain 

ïlopd het vry ftilzwygen te beveelen, en vvanneer het toe 

ltilzwy 

dat geichiedde gehoorzaamde ieder een. Voorts 

gen te ge 

fprak de Koning, zo hy 'er tegenwoordig was, bieden. 

het eerst zyn gevoelen; op hem volgde een 

Graaf of ander aahziénlyk Edelman , elk naar 

zynen rang, ouderdom,*of eere van uitgevoerde 

Oorlogsdaaden, meer als raadende, dan wel 

als gebiedende. Zo iemands raad of gevoelen 

hun mishatgde, verwierpenze hetzelve met een 

luidgebrem; namen zy 'erin tegendeel genoegen 

in , het fchudden en ratelen hunner fpeeren 

en fchilden ftrekte daarvan ten blyke; zynde 

geen blyk van toeftemminge hooger van hun 

gefchat, dan dat met de Wapenen gegeeven 

wierd. 

By zulke Byeenkomften mogt men ook aan- Op deeze 

byeen 

klagte doen over gepleegde misdaaden, welke, 

komften 

beweezert zynde, naar bevinding van zaaken, bepaalde- 

met zwaarder of ligter ftraffen geboet werden. men de 

Verraaders en Overloopers hingenze op aan ftraffen 

over ba- 

boomen; Bloodaarts en die zich in den Oorgaanernitlog niet wel gekweeten hadden , fmoorden daaden. 

zy in deh modder of in een moeras, drukkende 

hun eene horde om het lyf. Met 

I dit

\ 

13° Tegenwoordige Staat 

ALGE- < ik onderfcheid van ftraffe wildenze te kennen 

MEM** . geeven, dat men fchelmftukken ten toon {lel 

BEsérfey- len, maar eerlooze bedryven heftoppen moet. 

VING. 

Misdaaden van minder belang werden met zeker 

getal van Paarden en Vee geboet; en deeze 

boete verviel ten deele aan den Koning of Graave 

, ten deele aan den beleedigden of aan zyne 

bloedvrienden. 

Ook ver In deeze byeenkomften of Landsvergaderinkoos 

men 

daar de gen verkoos men insgelyks de Graaven of Griet 

Graaven maan.n (*),door welken het rechtover Goèn 

Sn hunne 

en 

ÏUaden. 

(*) Dus drukken zich beide de Schotanusfen uit, de 

Vader inzvne Kleinere Betchryving van Friesland bl,28. 

daar teffens te kennen geevende, dac de naam Grietman 

van Graave afkoraftig, en zov.el zy als Gravetmtm, en 

in zyne grootere befchry ving van Friesland bl. 20. en de 

ZooninhetHandfchrift bl. 23. Doch hier op valt meer 

dan eene aanmerking te maaken, zynde het niet waarfchynlyk 

dat de naam Grietman zulk een hoogen ouderi'on 

hebbe, en nog minder dat Grietman van Graave 

herkomftig zy en zo' veel als Gravctman zegge. 

Dan hieromtrent konnen wy den Leezer verzenden 

tot de keurige Verhandeling van den Welgeb. Heere C. L. 

van Beyma, over de Grietmannen, in het Latyn 

uitgegeeven ten jaare 1; 80. Waarin, behalven andere 

weetcnswaardige zaaken', inzonderheid deeze thans 

alleen tot myn oogmerk dienen , en op geene. losfe 

gronden aangeweezen worden , naamelyk, dat de naam 

Grietman niet voor het jaar 1290 zy bekend geweest, 

en in betekenisfe zo veel zegge als Gerecbtsman , 

gelyk daar beweezen wordt met verfcheiden voorbeelden 

, waarin het oude werkwoord Greta zoveel 

zegt als, daagen, befchuldigen en rechten, en welke 

alle by Schotanus in zyne befchryvinge van Friesland 

tusfehen het Vlie en de Lauwers te vinden zyn. Dit 

alles evenwel belet ons Riet om te denken, dat zulke 

Rechters overgeheele Goën in .aater tyden, by nadere 

verdeeling van dezelve, aanleiding gegeeven hebben, 

tot de verkiezing van Gerechts- of Grietmannen. 

./ • '


en Dorpen werd bediend; zynde Oostergo er ALGE- 

Westergo, als ook andere gedeelten van oud. MEENE 

BESCHRY» 

Graaffchappen geheeten: en op dat het deezen 

VING. 

Graaven aan Raad noch ontzag ontbreeken 

mogt, gaf men aan ieder van hun eenige 

Adjuncten of bygevoegde helpers. Geene 

byzondere of Lands zaak werd anders dan gewapend 

van hun verricht; doch het Hond nie Niemancl 

mand vry geweer te draagen, voor dat hy van mogt geweerdraa- 

het Gemeene Land was volgekeurd. De jon gen voor 

geling, wien deeze eer wedervaaren was, werd dat hy was 

op den Landdag door een' der Graaven, door volgekeurd. 

zynen Vader, of door een' zyner bloedverwanten, 

met een Schild en Framea befchonken, en 

deeze eer Hond by hen met de Toga of Tabberd 

der Romeinen gelyk. Ook was dit de eerfte 

bevordering der Jeugd : want voorheen maar 

alleen tot het Ouderlyk huisgezin hebbende behoord, 

werdenze van nu af aan voor Leden van 

Staat gehouden. Uitfteekende Adel, of groote 

dienften des Vaders, gaven ook de Graaflyke waardigheid 

aan Jongelingen , welken men gewoon 

was by fterker of geocffender te voegen, zelfs 

ftrekte het hun niet tot fchande onder de 

Adjuncten gezien te worden, die men den Graave 

uit de menigte had toegevoegd, en wien 

het toekwam naar den'eerden rang te.ftaan: 

want ook hierin had het onderfcheid van trappen 

plaats, doch alleen naar het oordcel der 

Graaven. Deezen rekenden het zich tot eer, 

De Graa 

altyd met een' troep uitgeleeztn Jongelingen ven reken» 

omringd te traan. Zv diendeti hun nnk in lei den hit 

zich tot 

< daad i» den vrede rot roem, en in den oorlog 

eere van 

l tot eene Lyfvvacht. En dus ftrekte het hun tot veele uit» 

I 2 mér-

ALGE 

MEENS 

BESCHRY- 

VING. 

geleezen 

Jongelingenomringd 

te 

zyn. 

By een' 

langduuri- 

gen vrede 

gingen 

deeze 

Jongelingenbui 

tens lands 

dienen. 

j>e Graaven 

kon 

den hen 

ook best 

in den 

oorlog ott 

derhouden. 

t3 B 


merkelyk aanzien, niet alleen by hunne eigen natie, 

maar ook zelfs by nabuurige Staaten, in 

getal en braafheid van Adjuncten uit te fteeken. 

Deezen gebruikte men tot het bckleeden van 

Gezantfchappen , en dan werdenze treffelyk begiftigd. 

Menigmaal zelfs werd de oorlog dóór 

't beruchte van de zulken neergelegd. Als men 

handgemeen met den Vyand werd, was 't voor' 

den Graave fchandelyk, iemand in kloekheid te 

wyken; niet min fchandelyk was het voor de 

Trouwanten, in dapperheid tegen den Graave 

niet op te konnen. Die 't leeven uit eenen 

veldflag droeg, daar de Graaf het zyne gelaaten 

had ftond leevenslang voor allerlei fchande en 

fmaadheid bloot. Hem te befchermen, op te 

Wachten, en zyne eigen dappere daaden, hem, 

tér zyner eere, toe te fchryven, was het voornaamfte 

van hunnen pligt. De Graaven vochj_. 

Oor rW nverwinninoe, de lrauvvan- 

ten voor den Graave. Indien de Staat eenen 

langduurigen vrede genoot, plagten deeze F dele 

Jongelingen veel tot andere oorloogende natien 

te reizen, om daar dien krygsroem te verwerven, 

tot welken hun te huis geene gele- 

nhPid voorkwam. De Duitfchers mogten 

riet wel over rust en ftilheid. De kryg, 

hoe gevaarlyk ook, was de liefde hunner bezigheden, 

omdat de roem, daar door behaald, 

naar hun begrip, allen anderen roem zeer verre 

te boven ging. 't Was den Graaven ook niet 

nmeelvk een groot gevolg van Trouwanten anders 

dan in den oorlog te onderhouden: want 

alsdan eischten zy van 's Graaven mildneid maar 

' voornaamelyk een ftrydend paard en eene bloedige


dige of overwinnende fpiesfe: voor foldy genpotenze 

alken de rafel, en deeze was wel met 

geene uitgezochte lekkernyen bebaliast, maar 

echter van overvloedige töerustinge; wordende 

hun de Hof rot milddaadige opfchaffing, dopr 

oorlog en plondering, doorgaans rykelyk gele 

ALGI> 

MEENE 

BESCHRT. 

VING. 

verd. Het Land was ook gewoon den Graave, En wer 

vrywilliglyk en man voor man, met beesten en den van 

koren te befchenken, 't welk wel als eene eere het Land. 

met bees 

werd aangemerkt, doch teffens tot onderhoud ten en 

Van hem en de zynen' diende. Inzonderheid koren be. 

fielden zy 'er grooten roem in, door nahuurige fchonken. 

natiën befchonken te worden, gelyk deezen al 

dikwyls, ter verzekeringe van haare eigen veiligheid, 

moesten doen. Uitgeleezen paarden 

met prachtige tuigen , groote wapenen en 

halsketenen, werden van hun hooggefchat. 

Behalven de reeds gemelde zaaken, zullen De Land 

hunne Landdagen, ongetwyffeld ook de gedagenileldheid der Wetten ten oogmerke gehad itrekten 

ook tot 

hebben, 't zy dat 'er nieuwe gemaakt, of de het maa 

pude verbeterd en veranderd moesten worden. ken var|. 

Want fchoon het meer dan waarfchynlyk is, dat nieuwe 

de meefte der oude Friefche Wetten gemaakt en het 

verbete 

zyn, na dat de Friezen reeds meer of min beren van 

kend geworden waren met de Homeinen, valt oude 

het evenwel niet te denken, dat onze Voor Wetten. 

ouders voor de tyden der Romeinen geheel 

geene wetten gehad zouden hebben. Het tegendeel 

zou men zelfs uit Tacitus ligtelyk konneh 

opmaaken: ook wordt het door de natuur 

der zaaken wederfproken , dewyl verfcheiden 

misdaaden by hen wel flrengelyk en zonder 

oogluikinge geftraft wierden; gelyk ons reeds 

I 3 voor;

ALGE- 

MEENE 

BESCHRV- 

VING. 

134 

Tegenwoordige Staal 

voorheen, ten aanzien van het overfpel, eer« 

loosheid, landverraad en blohartigheid in den 

kryg, gebleeken is. Al hadden zy derhalven 

geene befchreeven wetten, gelyk zy zekerlyk 

niet hadden, zo lang de fchryfkonst onbekend 

by hen was, nogthans warenze niet ontbloot 

van zekere algemeen bekende bepaalingen, 

welke hun voor wetten dienden, en van de 

ouders aan de kinders wierden medegedeeld, 

omze voor de vergeetelheid dus te bewaaren, 

en in beftendig gebruik te houden, zo lang 

daaromtrent op hunne Landdagen niets naders 

bepaald of beflooten was geworden. Al wat 

men 'er meer van zegt is, onzes oordeels, ten 

eenemaal onzeker: inzonderheid valt 'er geen 

De Frie 

fche Wet- ftaat te maaken, op de verhaalen dier Kronykten 

zyn fchryveren, welken, niet te vrede met de Friefche 

zeer on 

natie van zekeren Frifo en zyne Zoonen af te 

zeker ten 

aanzien leiden, daar aan ook onbefchroomd den oor 

van haaren fprong der Friefche Wetten toefchryven; ons 

eerden 

verhaalende, dat Frifo, na 't ganfche land 

oorfprong. 

van den Ryn tot aan de Elve met jdyken en 

dammen beveiligd te hebben, aan zyne talryke 

onderdaanen veele heerlyke wetten, in de Friefche 

taal, doch met Griekfche letteren géfchreeven, 

en daar onder ook de eerfte wetten 

omtrent de Leenrechten, gegeeven zoude hebben; 

dat die wetten door zynen Zoon Adel 

bekrachtigd, en met verfcheidene nieuwe vermeerderd 

zouden zyn; dat Adels broeder Hajo 

de uitvinder en Stichter der Gecstelyke, doch 

Schelto der Krygs- en ftraftcnde wetten zoude 

zyn; en dat eindelyk Hetto alle deeze wetten 

tot één lichaam verzameld en alzo aan zyne 

Land-


Landgenooten, ten algemeencn Wetboek, na» 

gelaaten zoude hebbèn. Welk verhaal, hoe 

fraai het ook klinke, alleen daar door genoegzaam 

wederlegd wordt, dat de FMëz 1 

ALGE- 

MRF.NE 

BFSCiiftY- 

VING. 

n van geen 

fchryven wisten, voor dat zy het van de Romeinen 

geleerd hadden. 

Waarfchynlyk is het, zo niet ten vollen bewys- 

ue ou 0! te 

baar, dat die algemeenc bepaalingcn, welke by algemeene 

de aeloude Friezen de kracht van befchreeven bepaalingenheb 

Wetten en Rechten hadden , naderhand , zo 

ben zeer 

niet in alle ten minflen in veele opzigtcn, ten waar 

grondflag van dezelve gediend zullen hebben. fchynlyk 

Verfcheiden gezegden van Tacitus maaken dit in laater 

tyden ten 

ten hoogflen aanneemelyk, en de natuur dier grondflag 

Wetten zelve, in zo verre zy nog voor handen, der be 

en by Schotanus en anderen te vinden zyn, le» fchreeven 

Wetten 

veren daarvan een genoegzaam bewys op; de 

gediend. 

wyl de oude geaartheid en gewoonten des volks 

daarin op het duidelykfle doorn-raaien. Het 

oogmerk van dit werk laat niet toe, ons verder 

over die befchreeven Wetten en Rechten in te 

laaten; minder nog dezelve te verzamelen en 

onder het oog van den Leezer te brengen. 

Uit die oude Friefche wetten valt de afdee- Hst volk 

ling der Friezen te duidelyk op te maaken , om was verdeeld 

in 

dezelve hier niet nog kortelyk te melden. Het 

drie Staa 

ganfche volk nu beftond uit drie onderfcheiden ten , naa • 

rangen of Staaten van menfehen , Ecklw.gen naamelyk 

melyk , Frytingen en Liten. De Edelingen I. Edelingen. 

waren de aanzienlykfte - van drieën. Waar de 

naam.f_.fe/of Adel zynen oorfprong aan verlchuldigd 

zy, is niet zeker te bepaalen. Sommigen 

meenen dien in Frifo's Zoon, Adel genoemd, 

te vinden; anderen denken aan het woord oud 

l 4 of


Ar-fJK- of ö/i,afkomftig van het Hoogduitsch alt en alter», 

JrtiKNE en nog anderen aan het Hebreeuwsch "ntf 

BESCHUY- ( Adar) voortref dyk en uitneem end berekenen 

YIMO. 

de; doch ruim zo waarfchynlyk is het, dat men 

aan het Anêlfaxifche JEtbeoï Etbe, of wel 

aan het Gottifctie Aaa, te denken hebbe. Het 

eerfte geeft een wettig bezit van Goederen te 

kennen, en zou, met del,tbel of dael verlengd 

zynde, iemands erfdeel, of het hezit van het 

hem toebehoorende wettig deel betekenen; 

waar uit zeer wel aanleiding kan genomen zyn, 

om den naam van Edeling te geeven aan eenen 

zoon, die recht tot eenig erfdeel heeft, of dien 

zekere goederen en gronden als zyn erf bezit zyn 

aangeftorven, 't welk dus in de zaak overeen 

komt met onze thans zo genoemde Erfgezetenen 

of Eigenerfden ( > Het andere woord drukt 

eigenlyk den Vader of oorfprong des geflagts 

uit en heeft der Alemannen Edel, en /bdtlt, 

dat'den Adeldom betekent, voortgebragt, volgens 

het gevoelen van J G Wachter 

Sommigen 

Hoe 't zy: dit gaat vry vast., dat s Lands 

daarvan Oppervorften, by vervolg van tyd, van zulke t de • 

zyn tot litigen fommigen tot den Ridderftand verheven, 

den Rid 

en van de overigen onderfcheiden hebben; waar 

derftand 

Terheven. 

door zy wel tot verfcheiden byzondere phgten 

gehouden waren, maar ook teffens als een attonderlyke 

Adelyke ftaat, in alle Landszaaken 

recht van ftemminge nevens de Gemeente had- 

m Zie hier van breeder by F: Sjoerds, Algem: 

Befchr: van Oud en Nieuw Friesland. I. D. I. Stuk. 

e n z 

bladz. -17° - , 

(§) Glosfarium Gerraan: p. 69.


den. En dus kan hier uit zeer wel de tweederlei 

ftaat van Edelen en Eigenerfden geboren 

zyn, welke nog tegenwoordig in Friesland plaats 

heeft, en tot de Algemeene Landsvergaderingen 

wordt toegelaaten. 

De Adel, dus van ouds her de eerfte ftaat in 

zaaken van regeering zynde, heeft zich door 

gaans, inzonderheid door krygsbedryven, zeer 

vermaard gemaakt, en veele treffelyke mannen 

rle Vinnnp rlrvnrrroonc van rlo Vni-f.pn mom- „!.....

ALOE- 

MEENE 

BKSCHRY- 

VING. 

tl Frylin. 

sein 

138 Tegenwoordige, Staat 

alles groote veranderingen baart, heeft ook hier 

eene rol gefpeeld, welke voor den Adelfland 

gansch niet gunftig is: want behalven de blykbaare 

vermindering van vermogens, zyn veele 

adelyke gcQagtcn van Friefche herkomfte of gc - 

heellyk uitgellorven , of by gebrek van Mannelyke 

erven naby hunnen ondergang; om niet te 

zeggen, dat van anderen flegts eenige takken , 

doch alleen onder den gemeenen Burger- en 

Boerenhand, te vinden zyn. 

Naast op de Edelingen volgden de Fryüngen, 

door welke men vooral geene vrygelaatenen, 

maar vryen of vrygeborenen , moet verdaan: 

want nimmer waren zy llaaven geweest, die 

hunne vryheid aan de gunst hunner Heeren te 

danken hadden, gelyk het woord vrygelaatene 

te kennen geeft. Aan de geboorte alleen waren 

zy de hunne verfchuldigd, zonder dat zy aan 

iemand dan hunne Overheden onderworpen waren 

; weshalven zy, in laatere tyden, den naam 

van welgeborenen met recht verkreegen hebben, 

en nog voeren, in onderfcheidinge van 

de Edelen, die men gewoon is met den titel van 

Hoogwelgebbrenen te vereeren. De Landbouw, 

fchoon niet met eigen handen geoeffend, was de 

gewooné bezigheid deezer Frylingen, wanneer 

zy zich niet tot den Kryg geroepen vonden; en 

dit- 

naderhand, by verfcheiden gelegenheden, uit *nÖ


dit heeft ongetwyffeld eene der voornaamfte 

redenen opgeleverd, dat hunne vermogens van 

tyd tot tyd merkelyk toenamen, en iommige 

Edelen, of door den kryg, of door andere redenen 

ten achteren geraakt, genoodzaakt wierden, 

hunne goederen aan Frylingen af te ftaan 

en te verkoopen. 

ALGE- 

ME • NE 

BESCHRY» 

VING. 

De zogenoemde Litcn maakten eene derde III Liten. 

foort van inwooners uit, en werden in de oud 

Friefche taal Lesfen eenoemd omdat zy de 

laatfien, en Lytfen omdat zy dckleinllenof ge* 

ringlten des volks waren. In Vlaanderen warenzc 

by den naam van Laaien bekend, even 

of men daarmee zeggen wilde, dat zy aan het 

Land waren overgelaaten, om hetzelve, ten 

voordeele der Edelingen en Vr yen, te bearbeiden. 

Zy waren echter niet allen van dezelfde foort; 

fommigen waren Liten uit kratht hunner geboorte 

, hebbende hunne Ouders zich reeds ia 

dien zelfden laagen ftaat bevonden; terwyl ah 

deren zich of door hunne armoede, of door 

hunne wanbedryven, tot dien ftaat vernederd 

zagen ( §). Beiden kwamenze hier in over een, 

datze meer niet dan Lyfeigene boeren waren, 

die met de Kinderen, welkenze teelden, hunnen 

Heeren in eigendom toebehoorden, en weinig 

meer wonnen dan zy tot leevens onderhoud 

noodig hadden. Van eigenlyk gezegde Slaaveri , 

verfcheelden deeze Liten inzonderheid daarin , 

datze op het' land woonden, en niet onder het 

geduurig opzigt van den Heer Honden, maar in 

het bearbeiden des Lands over de flaaven gebooden, 

(5) S. Siccama Lex. Frifion: illustvj p. 73.

ALGE- • 

MEENE 

BESCHRY- 

VJNG. 

Waarby 

men nog 

kan voe 

gen de 

iüaaven. 

De Hedendaag 

fcbe Frie 

zen verfcliillen 

groote- 

]yks van 

de Ouden. 

De oor- 

I4P Tegenwoordige Staat 

booden, en voor zich behielden, 't geenze 

meer uit hec land maakten, dan ze aan Vruchten 

of jaarlykfche Schatting aan den Heer behoefden 

te betaalen; zynde hier te lande, voor de 

invoering vanhetChristendom, ongetwyffeld ook 

Slaaven geweest, wier toefhnd, in verfcheiden 

opzigten, merkelyk erger was dan die der Liten: 

want behalven datze niet het minde voor 

zich zclven konden verdienen, moestenze ook 

nog alle huisdienllen tot de minde toe verrichten, 

en daarenboven dikwyls het grommen van 

eenen norfchen Heer met een nedrig dilzvvygen 

verdraagen, zo zy zich voor geene erger mishandeling 

bloot wilden dellen. 

Bv het freen door ons. in dit hoofddeel, we 

gens de Friezen en wel inzonderheid wegens de 

üude Heidenfche Friezen, werd te boek geflagen, 

met oplettende aandacht dil daande, en 

met die van de volgende , vooral de tegenwoordige 

, tyden vergelykende, zal men ongetwyffeld, 

doch met vervvonderinge ontdekken, dat de veranderingen 

, welke de Natie ondergaan heeft, weinig 

minder zyn, dan die de bodem, waarop zy 

woonen, ondervonden heeft: want fchoon hier 

nog zigtbaare trekken van die eenvoudigheid en 

ruwheid voor handen zyn, in welke de Oude 

Friezen uitltaken , kan men den hedendaagfchen 

den lof eener betaamelyke befchaafdheid 

niet betwisten; ten zy men dezelve toetfen wilde 

aan dien verfynden fmaak, welke elders 

'heerscht,en door veelen onzer Landsluiden, ten 

koste der oujle rondheid en deeglykheid, maar al 

te zeer wordt nageaapt. De oorzaaken van zulk 

eene

oan F R I E S L A N D . 141 

eene zigtbaare veranderinge zyn bui":sCHRY« 

I hunne Legers verkeerende, leiden 'er den eer- VING. 

:iten grondflag toe, hebbende de Friezen van hun zaaken 

I niet alleen geleerd te leezen en te fchry ven, van dat 

1 maar ook vry wat van hunne zeden overgeno- verfchil 

zyn veeji 

men; vooral toen het voor hun een ftuk van 

lerhandc. 

j:belang was geworden, de vriendfchap met de 

' Romeinen aan te k wet ken en re onderhouden. 

Zy die eenige jaaren achter eikanderen buitens 

lands in vreemden krygsdienst geileeten hadden, 

gelyk oudtyds van veele der aanzienlykfle jon- 

| gelingen onder de Friezen plag te gefchieden, 

kwamen zelden of nooit in hun Vaderland te 

rug, zonder wat uitheemsch in taal, zeden en 

: gewoonten mede te brengen, 't welkze,fchoon 

met geen opzettelyk voorneemen , weder aan 

hunne kinderen mede deelden, êrt daar door 

1 eene ongemerkte verandering te wege bragten. 

i Het geen dus door de Romeinen hier te lande 

1 begonnen was, werd, in volgende eeuwen, niet 

1 

weinig voortgezet door de Franken, en wel in- 

! zonderheid na dat deezen het zo vergebragt hadiden, 

dat het Christendom, door de Friezen, 

1 met verlaating van hunnen Vaderlyken Gods- 

1 dienst, vry algemeen was aangenomen: wanc 

.daar dit,behalven de overkomfte van veelebui* 

1 tenlandfche Geestelyken, aan den eenen kant niet 

' weinig toebragt om dien wederzydfchen haat en 

: afkeer merkelyk te verzachten, welke, hoe onre- 

1 delyk ook, uit vcrfcheidenheid van Godsdienftige 

j gevoelens en plegtigheden, doorgaans geboren 

5wordt; gaf het aan den anderen insgelyks gcle- 

.sgenheid tot dien gemeenzaamen omgang en ver» 

I;keering, welke tusfehen vcrfchillende volkeren 

waar-

142 Tegenwoordige Slaaf 

AT O?.- waarfchynlyk nooit geoeffend werd, zonder dat 

MEKKÉ het eene volk van het andere deeze of geene 

BP.SCHRY^ 

VING. gewoonten en gebruiken over nam. De wectenlchappen, 

die met recht voor het bekwaamde 

middel van befchaavinge der zeden en gewoonten 

gehouden worden, Haken ook lang? 

zaamer hand in deeze gewesten het hoofd op, 

en werkten grootelyks mede, om de reeds begonnen 

verandering ten flerkflen voorttezetten. 

Doch zo 'er iets is, dat daaraan de laatlle hand 

gelegd heeft, het is ongetwyffeld de vermeer' 

dering van Frieslands Rykdom, welke, met 

het voortzetten van den eertyds verwaarloosden 

Landbouw, Koophandel en Scheepvaart, tot 

eene aanzienlyke hoogte geklommen is, en eene 

zeer groote verandering heeft te wege gebragt; 

zo om dat véele Vreemdelingen daar door zyn 

aangelokt, om zich, met verlaatinge van hun 

Vaderland, ter verkryginge van een ruimer be« 

ftaan, herwaards te begeevcn „ en zich met den 

Ouden Landaart te vermengen, als ook om dat 

veele ryke Landskinderen, even of het nu eene 

fch,ande ware geboren Friezen te zyn, daar 

hunne voorvaderen zo groot eene eere in Helden, 

zich meer en meer van hunne Lartdgenooten 

onderfcheiden, door zich buitenlanders, en wel 

het liefst Franfchen, tot voorbeeelden van navolginge 

te verkiezen. Het geen de door kundige, 

en in ilerlykhcid van ft\l zowel als in 

diepe gedachten uitmuntende Schryver van de 

Opkomst en bloei van de Republiek der Veree~ 

nigde Nederlanden Q * ) ten aanzien van de 

Ne- 

(*) Simon Styl, Meel. Dr. te Harlingen. bladz. 386 

van den tweeden druk.


Nederlanders in hec algemeen heeft opgemerkt,' 

is over 't geheel zo toepasfelyk op veele Fric- j 

zen, dat ik niet van my kan verkrygen hetzelve , 

met ftilzwygen voorby te gaan. „ Onze voor- 

„ ouders",dus luiden 's Mans woorden, „ryk 

„ genoeg geworden zynde, om gemaklykte 

,, leeven, ontdekten ligtelyk wat hun ten aan- 

„ zien van de befchaafdheid ontbrak. Zy wil- 

„ den dat gebrek in het nagedacht vervullen; 

„ maar het ontbrak hun ook aan de noodige 

„ kennis, om zulks voorzigtig te doen. Zy 

„ bragten de fraaie opvoeding hunner kinderen 

„ tot uiterften, waardoor alles bedorven wierd. 

Voor zo vei re is de fchuld van onze verbas- 

,, tering by hen , hoewel hunne oogmerken 

„ Ioflyk waren. Maar wy zyn nog meer te 

„ befchuldigen, dewyl wy, terftondhoogmoe. 

„ dig op de weinige voorrechten, welke wy 

„ door eigen toedoen boven hen verkreegen 

,, hadden, ons hebben willen ontdaan van de 

„ verpiigting om hunne deugden na te volgen; 

„ en, om niet te ouderwetsch ie fchynen, bui- 

„ tenfpoorig geworden zyn. Wy hebben 't 

„ zeil in top gehaald en 't roer vernageld ". 

„ Een byzonder zwak, dat ons van tyd tot tyd 

,, geen minder nadeel heeft toegebragt, is die on- 

„ maatige zucht voor Vreemdelingen, waardoor 

., wy vervallen in eene ongerymde nabootfing 

„ van alles. ; wat zy ons tot een voorbeeld aan- 

„ pryzen. Moet het niet vreemd fchynen, dat 

„ onze landaard, altyd zo afkeerig van vreem- 

, de Regeeringen, zo gereed is om zich aan de 

, gevoelens van vreemdelingen, byna in alles, 

te onderwerpen ? " 

Dan 

AL.GR- 

M E E N E 

BESCHRST- 

VING.

ALGE- 

M'EÊ 

B SCHRY 

VING. 

De Friezen 

zyn 

echter 

minder 

tot buitenfpoorigheid 

vervallen 

dan wel 

anderen. 

t 44 Tegenwoordigs Staat j 

Dan hoe zeer de laatere Friezen van de vroerere 

verfchillen, 't is echter ook waar, dat de 

Friezen minder dan wel anderen tot buitenfpoorigheid 

vervallen zyn. Misfchicn is 'er riog wat 

overgebleeven van die oude gezetheid op eigen 

taal en zeden, welke oudtyds zo verre ging, dat 

zv met andere Volken weinig verkeerden, en 

zelfs wetten nrtelden om geene bimenbnders 

onder hen te iaaten woonert. „ Nen Hollands • 

„ ra fchilma ontfaan for en burger . Hier 

mede Hemt volmaakt over een, het geen Gaooe- 

J ~~ i.rit.fTQünr.p heeft; wanneer hv met de 

mam den aangaande heelt; wanneer ny IIKIUB 

woorden' van zekeren ongehóemden Schryvef 

ze-rt dat zy niet alleen een ai keer handen van 

b 

de' ukbeemfche huwelykeh, maar oök van hunne 

grenspaalen te betreeden; «at zy de 

vreemdelingen naauwlyks een nacht by hen 

" duldden, hoewelze hun anders alle tekenen 

" v an eene verpligtende gedienltigheid beweezen* 

Hoe bëzwairlyk valt het niet voor t 

menschdom de gulden middelmaat, in aeht te neemen! 

dit ging zekerlyk te verre, en duidt eene 

woestheid aan, die gelukkiglyk voor zachter zeden 

en uitgebreider gezelligheid, door den tyd, 

heeft heelt plaats gemaakt. gemaal. ' ; • 

De Frie Wiet de zigtbaare verandering*>, hier te 

zen zyn landé voorgevallen, is evenwel de bnelche 

doorgaans 

natie niet geheel en al van geftalte ^ en in 

ryzig en 

fterk van borst veranderd. 'De Friezen zyn over t alge 

lichaam meen nog ryzig en fterk van lichaam; waartoe 

enz. 'c gebruik van vette en voedzaarae fpyzen, gepaard 

met eene niet ongezonde lucht, waarfchynlyk 

met weinig toebrengt. Ook zynze van 

(§) In de voorreden voor Gysbert Japix Friefche 

Rymlerye.


een aanzienlyk en bevallig wee,'en, waarin eene ! ALGBonbefchroomde 

achtbaarheid doorbraak, welke MEENE 

zy, vooral in 't fpreeken , door een rond- BESCIIRT* 

VISO. 

borftige vryinoedigheid weeten aan den dag te 

leggen, terwyl hun de roem van openhartig, 

gocdaartig en getrouw te zyn, niet kan geweigerd 

worden, fchoon daar meê, volgens lommigen, 

eene ilyihoofdigheid verzeld gaat, die't 

zeer bezwaarlyk maakt, om hen van hunne eens 

opgevatte voorneemens af te brengen. Doch 

gelyk dit in moeyelyke omltandigheden grootelyks 

te pas kan komen, alzo hebben de Friezen 

'er ook meer dan eens, inzonderheid ter befcherminge 

van hunne vryheid, het weezenlykst 

nut van getrokken. En wierd deeze eens wat 

al te zigtbaar verkracht, ik twyffel niet, of de 

. Friezen zouden nog den overweldiger, wie hy 

ook ware, dra doen ondervinden, dat ze beter 

doof zachtheid te leiden dan door geweld te 

dwingen zyn. 

De Vrouwen in Friesland zyn, over 't alge De Vro\». 

meen, welgemaakt van lyf en leden, blanken wen zyn, 

fchoon van aangezigt, en doorgaans voorzien van 'er welgemaakt 

helder tintelende oogen en blanke of bruine 

en bevat 

hairen; wordende hier te lande niet zo veele Htï. 

Bruinetten als wel elders gevonden. Ten platten 

lande, daar de leevenswyze minder bedorven 

is dan in de Steden, vindt men inzonderheid 

veele, die, in fchoonheid en bevalligheid 

met die van de Steden gelyk Maande, haar in 

zilverwitte tanden, bloozende kleur,enfrisfche 

gellalte niet weinig te boven gaan, hoewelze 

doorgaans minder van die verfynde befchaafdheid 

K be-

ALGE- 1 

ME ENE 

BtSCHRT- 

VING. 


sezitten, welke in de Steden, voomaamelyk bj 

ie ryken, heerscht , en niet zelden zo verre 

wordt voortgezet, dat het oud, eenvoudig en 

deugdzaam beftaan daarby grootelyks te lyden 

De pracht De' pracht , welke elders, vooral in ge 

is 'er minbouwen , kleederen en verdere leevenswyze, 

der groot zulk eene hoogte beklommen heeft, dat 

dan wel de konst bykans fchync uitgeput, om iets 

elders. 

nieuws van belang voor den dag te brengen, 

en veelen, alleen daar door, bedorven werden, 

neeft gelukkiglyk by de echte triezen nog 

zulke fchadelyke voortgangen , met gemaakt, 

't Ontbreekt 'er, om rond te gaan, en vooral 

in de Steden, aan geene voorbeelden van menfehen, 

die te laat , tot hunne eigen onuitwischbaare 

fchande en onherftelbaare fchade 

van anderen, ondervonden hebben, hoe gevaarlyk 

het zy, bet zeil te hoog m top te haaien- 

maar echter wordt de middelmaat nog 

eenigzins bewaard. Wat immers de gebouwen 

of huizen en wel inzonderheid ten platten lande 

bëïrefe; : van die Stinzen of Steenhuizen, 

Van de 

oude Stin- waar mede Friesland voorheen derraaate vervuld 

zen of „ *.r w weinis Dorpen te vinden waren, 

Steenhui ZX^^T tonden, zy» 

zen zyn 

nu maar weinige voor handen. Ruim zozeer 

maar weinigen 

tot plaatfen van verdediginge als wel tot aan, 

meer over. eenaame en gemaklyke woomngen gebouwd, 

en daarom met wyde graften en toorens voor» 

zien zynde, kwamenze ten tyde der binnenlandde 

oiuu^ en verwarringen, gelyk die der 

Schieringers en Vetkoopers, veel meet dan


hedendaags te pasfe. Dit gaf, by vreedzaame 

tyden, natuurlyk aanleiding om geene nieuwe MEENS 

van deeze foort te bouwen, en voor het onder BESCHU*; 

VING. 

houd der reeds voorheen gebouwde minder bezorgd 

te zyn; 't welkten gevolge had, dat de 

meefte dier Stinzen, hoe fterk ook in den beginne 

gemaakt, langzaamerhand vervielen, en 

de een na de andere wierden afgebroken, terwyl 

men derzelver hoven en tuinen tot weidof 

bouwland toebereidde. Doch behalven deeze 

reden kan men ook nog andere van het verval 

dier Stinzen geeven. Sommigen dier aanzienlyke 

en adelyke geflagten, welker voorouders 

dezelve met groote kosten gefticht hadden, 

zyn geheellyk uitgeftorven; anderen zyn, door 

*t ongeluk der tyden, uit hunne wettige bezittingen 

gezet, en weder anderen door kwaad bellier 

verarmd; vooral toen de waarde van 't geld, 

in evenredigheid met 's Lands toeheemenderykdommen, 

begon te daalen, en de bezitters van 

zulke goederen zich in fchulden ftaken, alleen 

maar om niet van hunne voorige leevenswyze af 

te gaan, fchoon die nu te kostbaar geworden 

was, en niet viel op te houden, dan met dagelykfche 

vermeerderinge van fchulden, en verkoopinge 

van zulke goederen, waaruit men 

voorheen zyn voornaamfte bellaan getrokken had. 

Wierden om zulke redenen ver de meeste van 

Frieslands oude Stinzen uit den weg geruimd, 

niemand beduite daar uit, dat het Friesland aan 't Ont- 

Dreekt 'ef 

fraaie Landhuizen ganfchelyk ontbreeke. Behal ichter 

ven dat de Heeren Grietsluiden, genoegzaam ruec aan 

alle , in hunne Grietenyen een fraai Landhuis, aangenaameLand 

met vruchtbaare tuinen, hoovingen en vyvers 

huizen. 

K z heb-

ALGE- ] 

JYIEENE , 

BESCHRY- ! 

VING, 

Ook zyn 

de Boerewoonin. 

gen en 

Schuuren 

daar 

vry aanzienlyk. 

14.5 Tegenviiordigè Staat 

hebben, gcfchikt om 'er den Zomer met genoegen 

teflyten, telt men in Friesland ook nog 

zeer veele andere, zo aan Heeren van Regeeringe, 

als aan Ryke Burgersuit de Stedeniwbehoorende, 

en tot het zelfde einde gfctato 

Het prachtig beeld - en grotwerk der Hollandfche 

tuinen en hoven wordt hier met vernomen; 

maarevenwel heerseht er ook geene 

flordigheid; en de deugdzaamheid van fappige 

en welfmaakende tuinen boomvruchten vergoedt 

rvkelyk het gebrek van weidfche verfierfelen. 

De eigentlyk gezegde Landluiden of Boeren zyn 

ook hedendaags zo verre, van zich, even als 

hunne Voorvaders, in geringe hutten te moeten 

behelpen, dat zy in tegendeel doorgaans welgebouwde 

huizen en fchuuren, zo tot eigen ve - 

blyf, als tot berging van vee, koren, en hooi, 

bevvoonen , hetzy die hun zeiven , met de 

onderhebbende landen, in eigendom toebehooren 

gelyk 'er in Friesland veele zyn ; het zy 

dezelve van andere Eigenaars voor zekeren prys 

h'ftet gehuurd zyn? In Oostergo en Westerse 

daar men de beste landeryen vindt, heeft 

lln ook de kOstbaarfle en fraaifte huizen en 

fchuuren. Om nu immers van de ruiken rust 

te fpreeken, die meer uit verkiezinge, dan om daar 

by hun beftaan te vinden, de boerdery dryven 

en als Heeren aangemerkt moeten worden; al 

doorga ns zyn de^ huizen en fchuuren onzer 

ÏÏSden in eenen goeden fmaak gebouwd 

kosten by haare eerfte ftichtinge aanzienlyke 

fommen, van drie en vierduizend guldens, ot 

meegaar gelang van de ^ o ± ^ é ^ n 

en 't vermogen van den eigenaar, t U dus geen

van FRIESLAND. : Y49 

'Wonder, dat de crefïblykfte deezer Friefche Boerewooningen 

door Vreemdelingen wel eens voor 

Lusthuizen der Grooten zyn aangezien. In de 

/.evenwouaen, Gaar ae i_anaeryen over t geheel 

van minder deugd en waarde zyn, vindt men 

ook doorgaans minder kostbaare huizingen en 

fchuuren; en echter heerscht 'er ook geene armoedige 

flordigheid. De Landouwe zelve, veel 

beter tot het aanleggen van plantagien gefchikt 

dan de zwaare kleigrond, heeft al van overlang 

veelen derwaards gelokt, om daar hun Zo 

merverblyf te neemen; en het flaat te denken, 

dat dit met den toeneemenden fmaak, om de 

tot hiertoe ledig gelegen hebbende Heidvelden 

MEENE 

BESCHRY- 

VIN*. 

In de Ze 

venvvouden 

kon' 

met bosfchen en boomen te beplanten, of tot 

vruchtbaare Korenakkers en Weidlanden, te laa- nen noj 

ten bewerken, veel eer toe dan af zal neemen. veele 

En gefchiedde dit met dien yver, welken de naHeidvelden met 

tuur der zaake verdient, zo kon Friesland zekerlyk nut bear 

eenige duizenden inwooners meer voeden dan beidworden. 'er tegenwoordig gevonden worden: 's Lands 

_ _ i n j j 1 __ _ . , 

inkomften zouden daarby ook vermeerdering 

erlangen , al ware het, dat men om den 

voortgang daar van te begunfligen, aan de onderneemers 

eenige voorrechten en vryheden verleende 

; en deezen zouden hun geld befteedcn 

op eene wyze , die voor weldenkende zielen 

met het flreelendst genoegen gepaard zou gaan, 

al ware ook het voordeel niet zo groot, als men 

zich in den beginne beloofd had. Nut voor zyn 

geboorteland en medemenfchen te zyn, levert 

genoegens op waar van de laage ziel van eenen 

vrekken gierigaard en dolzinnigen verkwister 

zelfs geen denkbeeld heeft. 

K 3 Is

AtGÏftlEENE 

BESCHRY- 

VIHG. 

De Kleeding 

der 

Friezen 

valt niet 

gemaklyk 

te be 

fcbryven, 

i5° Tegenwoordige Staat 

Is de verandering groot, die ten aanzien der 

wooningen in Friesland is voorgevallen, in 

&e kleedinge wordt 'er eene vernomen , die 

niet veel geringer is. De Grooten toch, 

zo mans als vrouwen, hebben zich reeds van 

overlang naar de Duitfche of Franfche manier 

beginnen te fchikken, en vinden onder de vermogenden 

uit den burgerlïand zeer veele navol 

gers, die hiertoe te ligter overgaan, om dat dit 

een gereed middel lchynt om zien van L Wa&^ gemeen te onderfcheiden, en tot eenen rang van 

meerder aanzien op te klimmen. Dan hoe dit ook 

zy: de geduurige veranderingen , die in de 

wyze van kleedinge voorvallen, en de onbeftendige 

geaartheid tan den Kameleon fchynen 

aan te duiden, maaken derzelver befchry ving zo 

wel moeielyk als noodeloos, omdat zulke Friezen 

maar weinig overgehouden hebben, dat hen 

van de Hollanders en anderen onderfcheidt, 

of het moest, gelyk lommigen hermen opgemerkt 

, hier in beftaan , datze in de mode 

altyd achter aan komen , en maar alleen den lol 

van traage navolginge, doch nooit .van uitvmdinge 

verdienen,zo men de uitvinding voor lofwaardig 

te houden heeft. Zonder ons derhalven 

met de aanzienlykften op te houden, zullen wy 

hier iets wegens den middelftand by voegen, en 

wel meest ten aanzien van het platte land, om 

dat de kleeding der Stedelingen, vooral die der 

Vrouwen, zo verfchillende is, dat de kenners 

edlopn dnnrbv weeten te onderfcheiden, of zy 

Dezelve is uit de Hoofdftad, dan of zy uit eene der andere 

doorgaans Steden zyn, en bepaaldelyk uit welke. Van 

niet allen, zo Landluidcn als Stedelingen, moet men 

Weidse!*. 

er


erkennen , dat hunne kleeding verre is van ALÖE- 

MEENE 

weidsch te zyn, als ook dat 'er iets van dat ei 

BESCHRV» 

gene in doorftraalt, waar door dezelve, en in VING. 

zonderheid die der Vrouwen, al zynze geene 

Hindeloopers of Molquerumers ( die weder 

van de overigen grootelyks verfchillen, gelyk in 

i de befchryvinge dier plaatfen ftaat getoond te 

1 worden,) zich gemaklyk van allen overigen 

I landaart laat onderfcheiden. Ook llraalt 'er iets 

I bevall'gs in door, dat niet weinig ter vermeer- 

1 deringe der Vrouwelyke fchoonheid ftrekt. De 

: zogenoemde Duitfche mutfenmetbreede kanten, 

1 de gouden Ooryzers, en andere verlierfelen van 

1 Goud en Zilver, eertyds zo weinig, doch nu 

; zo zeer geacht, en niet zelden boVen vermogen 

s gebruikt, ftellen dezelve in 'taangenaamfte licht. 

1 Hieraan heeft men toe te fchry ven , dat eene 

• wel uitgeftreeken Friefche Vrouw , of jonge 

I Dogter, nooit op eene vreemde plaats kan ver- 

| fchynen, zonder de bewonderende aandacht van 

; groot en klein tot zich te trekken. 

In fpyze en drank , als ook in de ver- In Spyze, 

drink 

c dere leevenswyze , verneemt men wel de ruw- enz, 

1 heid der Ouden niet meer, en echter heerscht heerscht 

i hier eene eenvoudigheid, die men elders te ver- eene een» 

voudig- 

L geefs zou zoeken, en welke geen grooten omheid, 

die 

I flag van toebereiding noodig heeft. Sint dat het elders niet 

\ visfchen en jaagen door den Landbouw, de Vee- vernomen 

1 voeding , den Koophandel en de Scheepvaart, wordt, 

tot zigtbaare vermeerdering van 's Lands ryk- 

1 dommen, is afgewisfeld, heeft ook de leevens- 

1 

wyze eene gansch andere plooi gekreegen. In 

1 de Steden is het misfchien by veelen tot eene 

1 lekkerheid en dartelheid overgeilagen, die niet 

K 4 ai-

f|a Tegenwoordige Staat 

ALOE- alleen fchadelyk voor hunne gezondheid en be 

5MVENE 

zittingen is, maar ook der aankomende" Jeugd 

BESCHRYtma. 

tot een gevaarlyk voorbeeld van navolginge dient. 

Ten platten lande vergenoegt men zich doorgaans 

met eenvoudige gerechten, en wel zulke 

die door eigen Stallen, Akkers en Velden 

worden opgeleverd. Deeze hunne gerechten 

van fpek en vleesch, erweten en boonen, 

gort en meel, boter en kaas, en wat dies 

meer is , zouden wel voor eenen ledigloopenden 

Stedeling wat zwaar te verteeren vallen; 

doch het gezin vaneenen Landman, dat, van 

den grootllen tot den kleinften toe, een werkzaam 

leeven leidt, en geltadig in beweeginge 

gehouden wordt, heeft daar van minder ongemaks 

te lyden De fchoone witte tanden, waar 

mede veele Landzaaten pronken, zyn 'er een 

fpreekend bewys van, en toonen ons, dat zelfs 

de Scorbut, fchoon anders onze landkwaal, en 

door harde fpyzen aangezet, minst vat op lichaamen 

heeft, dien het aan werkzaamheid en 

ïn plaats beweeginge niet ontbreekt. Bezigden de Ou 

van zwaaden een kookzel van graan en water, eenigzins 

re bieren 

naar ons bier gelykende, om hunnen dorst te 

drinkt men 

'er nu lesfen, en zoopen zy zich daaraan dikwyls vol; 

veel thee ten deezen, opzigte zyn de Frieten hetzelfde volk 


Koffy hebben het bier bynd geheel verdrongen, ALGE- 

MliENE 

en deszelfs plaats zodanig ingenomen, dat men 

BFSCHRY- • 

het misbruik daarvan met reden als eene zeer VING. 

verderflyke tyden geldlpilling te befchouwen 

heeft; hoewel 's Lands Las, uit hoofde van 

den zwaaren inpost, 'er geene kleine voordcelen 

van trekt, Ondertusfchen kan het wel zyn, 

dat daar door, volgens fommiger gedachten, 

het onmaatig gebruik van Iterke dranken, en de 

daar door te wege gebragte vechteryen en pleitgedingen, 

merkelyk hebben afgenomen. Het 

is althans zeker, dat de dronkenfehap, oudtyds 

zo gemeen, by de Friezen van onzen tyd veel 

minder vernomen wordt. Fatfienlykc lieden, De dron 

van wat ftand zy ook mogen zyn, zouden het kenfehap , 

zich tot oneere rekenen, dronken i.i het open vooral op 

pleg'tige 

baar te verfchynen.' Zelfs heelt de haatelyke ge 

woonte van zyne gasten, by pleg'tige gelegenheden, 

op allerlei wyze tot drinken te perfen, en 

met een bezoopen lichaam naar huis te zenden, 

by onzen leeftyd dermaate afgenomen , dat 

daarvan maar zelden gehoord werde. 

maaltyden, 

wordt daa 

zeldzaam 

vernomen. 

De tegenwoordige Friezen zyn dus veel 

vreedzaamer en handelbaarder dan hunne voorouders 

: of zy over het geheel juist beter zyn, 

is eene gansch andere , vraage, welker beantwoording 

wy gaarne voor anderen over- De Frielaaten. 

Getrouwelyk zyn woord te houden; zenbe- zyn vaderland en vryheid te beminnen, en als minnen '• 

.uw Va. 

de nood aan den man gaat, kioekmoediglyk 

;lerla;id 

voor te ft aan, om zich geen nypend juk van ban •n Vry- • 

ge flaaverny op den hals te laaten dringen; een aeid. 

arbeidzaam en zuinig leeven te leiden; den 

koophandel, en vooral de fcheepvaart, zonder 

K 5 aatv

ALGE 

MEENS 

BESCHRY- 

TINi». 

Al federt 

lang hebben 

zy de 

Fraaie 

Letteren 

beoeffend. 


aanmerkinge op de gevaaren, met dit beroeponaffcheidbaar 

verknocht, te dry ven, zyn dingen 

, die den Friezen, zonder vleiery , tot lof 

verftrekken. 

Wat de Weetenfchappen betreft: was der 

Friezen onkunde, voor dat zy kennis aan de 

Romeinen gekreegen hadden, zo groot, dat zy 

leezen noch fchryven konden , de laatere en 

hcdendaagfchc Friezen loopen geen gevaar, 

dat biilyke en kundige beoordeelers van zaaken 

hen met eene dergclyke vuile fmet bekladden 

zullen. indcrda- d , van dien tyd af, dat de 

weetenfchappen en fraaie letteren het hoofd in 

dccze gewesten begonden op te fteeken, zyn 

de Friezen de achterlykfte niet geweest, die daai 

aan hulde deeden. Nog hedendaags zyn 'er 

veele ftukken voor handen, die ten fprcekenden 

bewyze ftrekken , dat Frieslands adelyke 

en aanzienlyke Genachten altoos vruentbaar zyn 

geweest, niet alleen in mannen, die zich door 

beleid en dapperheid in den kryg wisten beroemd 

te maaken , maar ook die in de fraaie letteren 

en edele Dichtkunde, vooral in het Latyn 

, veelen op eenen verren afftand achter 

zich lieten. En hoe menigmaal heeft niet dc 

middelftand, ja zelfs die van den laagften rang, 

mannen opgeleverd, die alleen door hunne uitgebreide 

kundigheden hunnen naam ten goede 

A„ „amBumUrA vereeuwigd hebben hphhpn " : Kortom, k'nrrnni . war wat Kerk. oi of 

Kerken en 

•{Schoeien, School, zo hooge als laage, heeft zich niet 

hebben van tyd tot tyd van Friezen voorzien, en 'er zich 

daarvan wel by bevonden? De lyst der thans nog leeven- 

veel nut 

den zou al vry aanzierdyk zyn, zo 't oogmerk van 

getrokken. 

dit ons werk geheugde, hen by naamc te noemen.


men. De fchikkingen, welke m Friesland op 

het onderwys der jeugd gemaakt zyn, ftrekken 

grootelyks ter bégunftiginge van 't gemelde, en 

Virpno-pn rf> werre . dat men zelfs ten platten 

lande veelcn ontmoet, die niet alleen de konst 

van leczen en fchryven mecsterlyk verftaan, 

maar ook in andere takken van weetenfchappen, 

als Godgeleerdheid, Gefchied- en Rekenkunde, 

1 

vry wel bedreeven zyn. Ondertusfchen is het 

! maar ai te waar, dat het Hechte toezigt, welk 

hier en ginds op de Schooien en het aanftellea 

• van Schoolmeesteren gehouden wordt, treurige 

i gevolgen ten nadeele van Kerk en Burgerftaac 

'voorfpclr. Wordt de eerfte jeugd verwaarloosd, 

wat heeft men anders dan een' botten 

(ouderdom te wachten? 't Zyn zeldzaame geesten, 

die door eigen kracht en zonder ondervvys 

door alles heen breeken, en zich tot eenen hoogen 

trap van kundigheden weeten te verheffen. 

Hoe zeer ware het dan niet te wenfchen, dat 

;zy die, door hunne hooge waardigheden of ftem- 

; gerechtigde goederen, ten platten lande , het 

meest te zeggen hebben, altyd eene naauwgezette 

; zorge voor den welftand der Schooien droegen ! 

1 Hier door zouden zy zo wel het volgende als 

1 het tegenwoordige geflagt grootelyks aan zien' 

1 

verpligten, en zich geene van die nadeelen te 

' wyten hebben, welke uit de verwaarloozinge 

i der jeugd noodzaakelyk geboren worden, Een 

i knecht, die jaaren achter een den liveretrok 

(droeg , en zynen Heer tot genoegen diende , 

lis juist daarom niet bekwaam ter onderwyzmge 

\ van de jeugd. 

De Gefteldheid van Godsdienst, Regeeringe, 

Koop- 

MS EK! 

BESCHUT

ALGE. 

MEÖNB 

BESCHRY- 

YINÖ. 

De Friefche 

Landtaal 

heeft 

groote 

overeen 

komst met 

het Engel.cn. 


Koophandel, Scheepvaart en dergelyke zaaken 

meer, verfchuiven wy tot opzettelyker behandeling. 

Wegens de eigentlyk gezegde Friefche 

landtaal dient nog het een en ander aangemerkt, 

niet evenwel om derzelver oorfprong uit de 

duistere fchuilhoeken der oudheid op te fpooren, 

noch ook om't verloop aan tewyzen,dat 

zo wel in deeze als andere leevende taaien, van 

tyd tot tyd, is voorgevallen, maar wel om van 

haare naauwe verwantfchap met andere taaien 

in 't korce iets te melden, en daar op haare tegenwoordige 

gefteldheid te laaten volgen. Niemand 

is 'er, die eenige kennis van der Friezen 

landtaal heeft, welke niet gercedelyk zal toeftaan, 

dat dezelve, om van geene Gothifche, 

Yslandfche, Zweedfche , Deenfche en andere 

taaien te fprecken , inzonderheid met de En • 

gelfche zeer naauw vermaagfchapt is. Dit 

was ook een natuurlyk gevolg van die herhaalde 

Ovcrtogten, welke door de Saxers en 

Friezen in vroeger tyden naar Britannie ondernomen 

zyn, met achtcrlaatinge van herhaalde 

volkplantingen in dac gewest, welk met deeze 

nieuwe inwooners ook bykans eene nieuwe 

taal verkreeg. Het verloor 'er althans zo veel 

van de oude Britfche Landtaal by, dat de eerfte 

Euangelie Predikers, welke in de zevende eeuw 

uit Engeland naar deeze Gewesten overftakcn , 

om hier't Geloof der Christenen te planten, 

weinig zwaarigheid vonden , om zich van de 

Friezen te doen verftaan. Sedert dien tyd zyn 

wel, door veelerlei bykomendeomftandigheden, 

de beide taaien merkelyk uit eikanderen geloopen; 

maar evenwel zo niet, of de overeenkomst 

tus-

mn FRIESLAND. 15? 

tusfehen beiden valt nog ligtelyk te ontdekken. 

Zelfs zou het niet te veel gezegd zyn, 

indien wy 'er by voegden, dat de Engclfche 

taal tot eene doodelyke armoede vervallen zou, 

indien zy alles aan het Oud Friesch moest te 

rueee geeven, wat zy daaraan verfchuldigd is. 

Dan, wat Fries zal den Engelschman dit misgunnen, 

zo deeze, daarmede tevreden, geene 

onrechtvaardige aanflagen op zyne andere voorrechten 

en bezittingen maakt? Staalcn terbevestiginge 

hier van dienende, zou het niet moeielyk 

vallen, hier in menigte te melden; doch in 

plaats van dezelve zullen wy hier een voorbeeld 

van overeenkomst doen volgen, dat zelfs den 

minkundigen geene twyffeling zal overlaaten. 

3J3y ftabbc Jjoen ten 

fcrjpp oppe ^> cc 

We have feen a Ship 

l m a t uppn the Sëa, vvhere in 

' 

were t?n Men , one ö£ 

\m tuier ttfeu man,' iic 

icne fen ma Mfe in; arr.it» 

them had a great réd no- 

te trafo n co;?. 31'mier 

fe. It wa't. under full 

ouöct folie Spïcn. iöp fail; we look'd up and 

loftcene it op tn Bel down. The wind was 

W*z topn töiec oaeö. good; the Sun fhined 

Sinn'-ffctjpne nlcat clear upon the water, 

00 It ÜJÉtttt/ 'cc though there'came novv 

Mm nou in öan icn and then a fhowr of 

fcQoec hepl in ttPn? hail and rain. Thefe 

«Pi33e mannen nooDj.ue Men would have us into 

nuJ5 pn it fchpp / »*• the fhip, and treated us 

tcacr/tcOen uto5 tooi. welft 

îrtcnöcopit^ccïifmt; Sitting upon the 

nen top mennigc Deun* Deck, we fong many 

ïjcg! üjintfen scn gleag tunes , drank a glafs 

goeöc topn / baciie- of good wine, brandy,tonn 

oef bj'rar.

ALGE- 

MEI-NE 

BMCHHÏ- 

VING. 

i 58 


gttente / aplen / perren / eggs , AppJes , Pears, 

firjcls / flegcft / topte Fih, Flesh, white 

h^cci / reaDe boepttcr en Bread , rede Butter 

griene tjftejr. 38cftcralïe0 and greene cheefe. Af- 

Mtn De /Sfjea en feufje. ter aJl came theTea and 

fïnncïfteamec/öeac toiet CofFee. In the Cham- 

teu ®afel / Stoelen mep ber there was a Table, 

becKleentngcn /eau 0'oec/ Itools with backlee- 

toont nnu£ j[S&up tour nings, a Fire, for midst 

it aoggpette ïiaïi / in May it althoug were 

ttoa beÓOen / toeatpn top yet cold, and' two 

flicnteiic. iBp tlianh* rjed*,wherein wf flepttem 

öe gcïjppper/' m We thank'd the Snip 

f'ettene foct pn gngelper, we fet foot on 

lan. gjngeS-lan i£i'en English land. Enge 

gwat temugrpcn. gt land is a gieat King- 

fianujngtfol pn toept/ dom. The Land fruit- 

in 'De Matie rpït. ©e full in wheat and the 

ïlenrng/tofia i$ pette Nation rich. The King, 

jong / j)et uieuniiig who is yet young, hath 

ôar.nen / fen totja many Sons, where of 

top ten 3eagenc öp fep we faw one who was 

tien }kt$ oaö i?-, jpn iixteen years old ; his 

3©py i$ Dca. IDp ree» Wife is dead. We rec- 

henjefjotttoec JföiHtocn kon four Million man in 

man pn Singel ïan/ England, three hundred 

it; ave uonöitt tïjeuto; thoufand in London, 

fcnbpnïonöeu/ utfioin and hundred and twenty 

birt m upf in ttocmtig vife thoufand in Am- 

tijoutofenö pn Stoffers flerdam, London is one 

öam.SLonbcn \$ ien fen öe of the greatest Placesin 

greatjle pleatfen pnne the World. Is it not won- 

to'aö. 3$ et naet toon« derful, that the under- 

öctïic» uatopbtcjiannige ftanding English not 

3|ngelfen het cefnomiSt know their offpring , 

nact hintte / uogjltëoerg or Mother Tongue,and 

tacl/tn öctlan \nretutot the Land whereout they 

5P hammeneJ

van 

F R I E S L A N D . 159 

Over deeze overeenkomst der Oud Friefche 

en Engelfche taaien verdient onder ander geleezen 

te worden de reeds voorheen gemelde 

S. A. Gabbema, in zyne Voorrede voor de 

Friefche Rymlerye van Gysbert Japix. Behalven 

andere merkwaardige gezegden van dien 

doorkundigen Schryver, wiens werken nog in 

hoogachtinge zyn, heeft hy deeze woorden, 

welke ik in 's Mans éigen fpellinge hier laat 

volgen: „Heeden, noch na de fleet van zo 

„ veel eeuwen, is de gelykformigheid beid' 'e» 

taaien, zoo groot, dat die de FRIESCHE 

woorden uit de Engelfche wilde* Schiften, 

" die, van 'er meeste tal, zoude ontblooten. 

" Der taaien maagfchap is blyk van der Volken 

naverwandfchap. Ik ftelle dan onverwrikbaar 

" vast, dat, hoe naauwer de Engelfche met der 

„FRIESCHE, als Zakxzenfche, over-een- 

„ komt, dat dies, ook, zo veel tegrooteraan- 

, tal van Volk - planters uit F R I E S L A N D. dan 

",Zakxzen, na Brittanje zyn overgevaaren, 

„ het zy Beda hen onder de Jutten, of An- 

„ glen, of ook zelfs wel onder de Zakxzen 

„ beklemt. (*) ^ 

(') Kundige Engelfchen zyn zo verre van dit te 

ontkennen, dat zy hetzelfde niet ronde woorden belyden. 

In een Engelsch Werkje, getiteld: Tbe prefent 

State of Holhnd, or a defcription of the unieed Provtnces, 

gefchiedt dit op de duidelykfte wyze: „ Thï 

British Nation ( dus drukt zich deeze Schryver uit ) 

,, are very apt to cenfure and deride the Dutch 

„ Language , without knowing , or at least confi- 

„ dering, that te Language thetn felves fpeak is no 

„ other than the Low Dutch If we have foftened t 

„ few of the Dutch Terras , by the. refinement of 

„ our 

ALGE 

MEENS 

BESCHRV* 

VIHCJ.

ALGE- 

UB ENE 

BliSCIIRT- 

V1N0, 

ióo Tegenwoordige Staat 

Ondertusfchen vatte men het gezegde zo niet op, 

als of wy hier van gansch Friesland fpraken. 

In de Steden toch is het Oud Friesch gansch en 

al in onbruik, zynde 'er maar weinigen, die 

hetzelve zo verdaan, datze het fpreeken enleezen 

konnen De taal der Stedelingen heeft meer overeenkomst 

met die van Holland; doch zo, dat dezelve 

in de verfchillende Steden van Friesland, 

"door eenen byzonderen tongval wederom merkelyk 

verfchilt, en van maar weinigen recht 

zuiver gefproken wordt. Hindeloopen alleen 

dient daarvan uitgezonderd: want daar en in hec 

,nabygeleegen Molquerum, wordt de Oude Landtaal 

nog gebruikt; ook is ze daar minder dan wel 

elders by de Friezen ten platten lande verbasterd. 

Voor- 

„ our own, and naturalizing abundance from the La- 

„ tin and French, the difference is not fo great ho- 

,, wever, as to make us lofe fight intirely of that 

„ upon which it is founded, and which is certainly 

„ our Mother Tongue ". Om nu hiervan zyne Leezers 

te overtuigen, iaat de Schryver dat voorbeeld van 

overeenkomst volgen, wélk wy zo even hebben opgegeeven, 

doch met eenige vermeerderinge, en met vergelykinge 

van het Engelsch tegen het Oud Friesch, in 

plaats van het NedL'rduitsch, dat door dien Schryver 

gebezigd werd, waarfchynlyk omdat hy geene kennis aan 

het Oud Friesch had. Daarop voortgaande zegt hy: 

„ The Confideration of this affinity or rather famenefs 

„ of Language probably gave the ingenious Mr Ho. 

„ well occafion to fay : ,, That take an Englishman 

„ cap a pied, li om head to foot, every member he 

„ hath is Dutch". En kort daarna ontmoet men by 

hem deeze woorden: „ Sir William Temple fays , that 

„ Part óf the Saxons, who conquer'd England, came 

„ from Friesland; which' is very probable , as that Pro- 

„ vince lies nearër Saxony than either of the other two 

„ Maririme Provinces, Holland and Zealand , enz".

van 

FRIESLAND. 161 

Voorheen plag men , zelfs onder de eerfte en ALGE- 

MESLNB 

aanzienlykfte.geflagten, het Oud Friesch nog 

BESCHRVfcinnens 

huis men zyn gezin te fpreeken, en 

V1NG. 

de Friefche Rymleryen van den beroemden Gys- 

HiisU Bert Japix, T„niv in leeven Ippwn Schoolmeester te Bols- 

'werd, waren 't gewoone handboek, met welk 

men zich zocht te vermaaken en te 'ftichten. 

Doch zowel het eene als het andere is federt 

ïang by weinigen in gebruik, en 't ftaat te vreezen, 

dat de kennis dier Oude Landtaal eerlang 

geheel en al zal verlooren worden. Eene nieuwe 

uitgave van 't zo even genoemde werk, 

verrykt met eene naamlyst van de betekenisfe 

der moéielykfte woorden, zou geen ongepast 

middel zyn, om derzelver kennis een weinigje 

te verlefivendigen. Veelen, dit is my meer dan 

eens gebleeken, zouden wel lust hebben, om 

dat keurig werk te leezen, en zich dus in de 

Oude Landtaal te oeffenen, zoze niet wierden 

. afgefchrikt, door eene menigte woorden en gezegden, 

van welke zy de betekenis niet weeten 

te raaden. Het is derhalve te wenfehen, dat 

iemand, die dèezer taaie kundig is, deeze taak 

eens voor zyne rekening zal neemen. 

Ter voltooyinge van deeze fchets, zullen wy Nadere 

befchou- 

den Leezer nog eenige der voorgemelde hoedawing 

van 

' nigheden, in een kórt beftek, erinneren, en al der Frie- 

wat verders hier by in aanmerking komt, in dat zenkarakter. : zelfde beftek vereenigen. Een volkskarakter is 

- ~~AA„„ aar>~ nnAarCr-Vir.iAonff-h'lVft^. 

" toch met anders dan eene ondencneiaenicnaKeering 

van trekken en plooien f die wel overal dezelfde 

zyn, maar met eene ongelyke leiding hun 

byzonder verzaam - of brandpunt hebben, In 

een enkel ondeelbaar lid der Maatfchappye ont- . 

L breeken

ALOE- 

MEENE 

Bi.SCHRY- 

1Ó2 Tegenwoordige Staat 

breeken dikwyls ten ecnemaal die hoedanigheden, 

welke veele anderen onder zyne medeburgers'in 

de ruimfte maate bezitten: inde maatfchappy, 

over 't geheel befchouwd, worden alle 

hoedanigheden , welke de menfchelyke Natuur 

oplevert, gevonden,fchoonfommige derzelver, 

die by het eene volk in een helder licht ftaan, 

by het andere eenige verduiftering ondergaan; 

een fcherpziend oog ontdektze niet te min al 

te famen, en omzwachtelt met een niet zeiden die 

mengeling, waar door zy in de uitoeffening van 

haar vermogen geholpen of verhinderd wor- 

Gelyk dan de voornaamfte deugden en gebreken 

van het menfchelyk gellagt onder de Friezen 

zo wel als elders verfpreid zyn ; en vooral 

onvermoeide yveren vuige vadzigheid, gematigde 

deftigheid en ftyve ftuursheid, dartele weelde en 

vrekke gierigheid, en wat dies meer is; gelyk 

'er dappere heldenmoed en bloode lafhartigheid, 

fchitterend vernuft en drieste domheid naast elkanderen 

plaats vinden; zo zou eene al te breede 

uüweiding hierover het tafereel veel eer verduifteren 

dan ter opheldering dienen. Ook doen 

de ftraksgemelde verzaampunten , welke men 

moet kennen om de waare onderfcheidmg van 

een welgelvkend aibeeldzel te verftaan, zich dan 

alleen het duidelykst voor,, wanneer men in de 

voortitelde maatfehappy, haare meest algemcene 

grondregelen, beginfelen en heerfchende 

gevoelens gade Haat, en tevens naauwkeurig opmerkt 

in welk een licht de hoofdkarakters, 

wd.. zich voordoen. 

als ondeelbaarheden beicnouwa, zien vuumuu.. 

Zy zyn. 

Dit toepasfende op het geene reeds voorheen 

r 

wegens.


wegens de algemeene geaartheid , het beftaan ALGEen 

de leevenswyze der Friezen gezegd werd, MEENE 

BESCHRY* 

zal men aanftonds ontdekken, dat zulk een volk 

VING. 

geenszins gefchapen is, om zich in weelde en niet ge- 

wellust te baaden, in koetfen gewiegd te worfchikt om 

den , en dagelyks eenige uuren aan tafel door te zich in 

weelde en 

brengen; maar om de kracht van een welge- 

wellust te 

fpierd gefteldoor ftoute en vaardige lichaams oef- baaden. 

feningen te verdubbelen. En zeker, onaangezien 

de ftyve houding, die hun, in den eerften op- 

Hag, meer of min eigen fchynt, zy weeten 't 

wel te toonen daar het te pas komt. Eveneens 

afgerecht op het bellieren van paarden als van 

fchepen; onvermoeid op de jagt, in het overfpringen 

van vaarten en wyde flooten, in het 

kaatfen en kolven, en vooral in het fchaatsryden, 

waar in zy nergens huns gelyken hebben; 

kortom in alles wateenhupfchen kaerelvereischt, 

zonder winden weer, ooit in het ftrengfte fai> 

zoen, te ontzien , bewyzen zy genoegzaam, dat 

de oude Romeinen , gelyk boven reeds aangemerkt 

is, met vruchteloos hunne Leermeesters 

geweest zyn. Een fatfoenlyk man, zelfs een 

Heer van aanzien, kan door zodanige oeffeningen, 

mits dat hy'er niet door verwildere, een 

foort van roem behaalen, dien men hem elders 

ontzeggen zou. 

De Friezen zyn geene vleiers ; en zo men Ook zyn 

de Grooten uitzondert, die overal willen ge zy geene 

Vleiers. 

vleid worden, kan men ook niet zeggen dat het 

gemaklyk valt deezen landaart door vleiery te 

verblinden, ja veele Friefche Grooten beantwoorden 

eene rondborftige tegenfpraak met achting 

en eerbied, terwyl zy den laagen vleier wel 

L i aan

ALCE- 

WEENE 

BESCHRy- 

VING. 

En konnen 

geene 

trots 

heid dulden. 


aan 't fnoer houden, maar hem weinig hooger 

dan een huisdier achten. Dus is 't ook dat men 

in Friesland weinige Z vetfers en Windbreekers 

ontmoet. Gebeurt het, dat iemand in een gezelfchap 

wat te veel van zich zeiven fpreekt, het 

onverfchilhg gelaat zyfter vrienden overtuigt hem 

fchielyk van zynen misdag; of zy zetten hem 

("volgens eene Friefche fpreekmanier) zo fraai 

over 't paard been ,dathy t.-rftond verlegen ftaat. 

Trotsheid vooral is voor Friezen ondraaglyk, 

en zy kennen geen leevendiger vermaak dan de 

vernedering van een hoogmoedig mensch. Minder 

afgeweeken van den ftaat der natuure, die 

geene onderfcheidingen van rang en geboorte 

medebrengt, dan eenige andere landaart, dulden 

zy ook naauwlyks in den vreemdeling de trekken 

, welke hem door dusdanige vooroordeelen zyn 

ingeprent. De arme Duitfchers, die aan den 

anderen kant met die vooroerdelen vry fterk bezwangerd 

zyn , ondervinden dit veelal in 

Friesland vry' zaakclyk, en (hagen 'er ook daarom 

gërrfeeriM zo wel niet als in de nabuurige 

Provinciën. Doch indien een vreemdeling genegen 

is zich eenigzins te fchikken, *wordt hy 

ook nog al ingefchikt. De omgang met vreemdelingen 

is misichien het punt, waarin de Friezen 

met den Rngelfchen landaart de meeste 

overeenkomst hebben. Verre is het évenwei van' 

daar, dat dit by de friezen-tot laage wreedheid 

en liefdeloosheid omtrent ongelukkige vreemdelingen 

zou overflaan. Draaien zj op zulk een edelmoedige 

wyze zorge voor hunne ongelukkige en 

verarmde Landgenooten, dat zy hierin voor geene 

anderen behoeven te wyken; ongelukkige, 

doch

van FRIESLAND. 16*5 

doch belcheïden vreemdelingen hebben geene reden, 

om zich over de Friezen als hard en onmeêdoogend 

re beklaagen. ' \ 

Kunften van fmaak worden by hen meer bewonderd 

dan geacht. In Friesland heerscht een 

zekere geest van orde, doch die zich in alles niet 

even gelukkig voordoet. Zy flaagen in hunne 

gebouwen doorgaans niet zeer wel, maar veel 

beter in tuinen , plantaadien en boerderyen; in 

welk laatlle opzigt vooral, zy anderen ten 

voorbedde van veritandig overleg, geregelde 

orde, en noodige zuinigheid konuen vertrekken 

hoewel 'er ook nog al verfcheiden verbeteringen 

in het eeneen andere te maaken zyn. Maar 

om zo niet van hunne gebouwen af te Happen : 

misfchien doet de vaste verkleefdheid aan het 

oude gebruik hen de hulpmiddelen, waar door 

de fmaak der bouwkunst geduurig verbeterd is, 

te veel verachten, terwyl aan den anderen kant 

de natuurlyke fmaak in eenvoudiger voorwerpen 

gelukkiger te voorfchyn komt. Evenwel 

zou men doorgaans in hunne vindingen en ordinantiën 

wel wat meerdere blyken van een vro- 

I lyken en fpeelenden geest wen fchen te zien. 

: Alleen zou men konncn zeggen, dat dit naauw- 

I lyks anders kan zyn ,* vermits het verftand al 

1 doorgaans eene leiding verkrygt, die overeen- 

! komt met het voornaame voorwerp der bcdoelin- 

: gen, welke hier te lande ftrekken om nuttig te 

; zyn voor anderen, of voordcel te behaalen voor 

ALGE- 

MEEME 

BESCHRT- 

VING. 

Kunften 

van fmaak 

gaan 'er 

niet fterk 

in zwang. 

; zich zeiven. In Molenwerken, Sluizen en aller-1 

Hei werktuigen zyn de Friezen groore meesters. 1 Nogthans 

nunten 

1 Den'Landbouw oefFenen zy als Wysgjeeren , en :e \ uit in 

i tot groote onderneemingen, als Meeren droog te verfcheiden 

Biitti' 

L 3 maa-

ALGS- 

MKENE 

BESCHRY 

VING. 

ge verrichtingen. 

Ën zyn 

ook niet 

te ftomp 

voor kun 

fien en 

Weetenfchappen 

van den 

edelften 

fmaak. 

i66 . Tegenwoordige Staat 

maaken , Velden te bedyken en Bosfchen te 

vellen om den grond tot weidof zaailanden 

te bereiden, zouden zy in 't byzonder 

genegen zyn , zoze daartoe de vereischte aanmoediging 

ontvingen, 't Zelfde heeft ook 

plaats ten aanzien van veele Fabrieken , die 

in Friesland flegts van hooger hand behoefden 

begunftigd te worden, om 'er heerlyk te 

bloeien. 

Dat onze Friezen evenwel ook niet te ftomp 

zyn voor kunnen en Weetenfchappen van den 

êdelften fmaak, blykt zonneklaar uit verfchei- 

' den voorbeelden. Hoezeer onze nabuuren met 

het hoogfte recht op hunne doorluchtige Schilders 

roemen, niemand onder hen heeft doorluchtiger 

eernaam verworven dan JVtgmana^èst 

Friefche Rafaè'1. Willem van Ranouw gewaagt 

in zyn Natuur- en Kunst-kabinet van 

een fraaie vinding, om als in Fresco ingelegd 

bloemwerk op fteenen tafelen te fchilderen met 

natuurlyke kleuren, zo heerlyk en kondig, dat 

deeze ftukken niet zonder verbaasdheid befchouwd 

werden. De vinder van die kunst was Hendrik 

Busch, te Leeuwaarden. Hy is met deeze kunst 

weg geftorven, maar men ziet in Friesland nog 

eenigen van zyne overgebleeven werken, die de 

allergunftigfte befchry ving van den beroemden 

Ranouw geenszins verlochenen. De Telescopen 

vaneenen Jan van der Bildt, welke tot nog toe door 

niemand overtroffen zyn, als ook het beweegbaar 

Zonneftelfel van eenen Eitsma, die beide door 

eigen krachten eene hoogte bereikt hebben, welke 

yan veele anderen, zelfs door middel van het 

• beste

van FRIESLAN D. i6 t t 

beste cnderwys, niet kon beklommen worden, 

zoude hier van ten bcwyze konnen dienen. 

Friesland heeft groote Dichters voortgebragt. 

Gysbert Japix behoeft in geenen deele voor 

Poot, ja fomtyds niet voor den grooren Vondel 

te zwichten, Higt, zo jong den Zangberg ontrukt, 

was den beroemden Rotgans op zyde. En 

wilden wy van anderen fpreeken, die in Latyn- 

ALGE- 

MSENE 

BESCHRY. 

VJNG. 


heeft ver- 

fcheiden 

treffelyke 

Dichters 

voortgefche 

Poëzy hebben uitgemunt, de ftof zou al te bragt. 

overvloedig zyn. Laat 'er ons alleen byvoegen, 

1 . r„VoU«rl non ona nnnnrrprmiiVto on man. 

dat het Friesland aan geene onopgefmukte en mannelyke 

Historiefchryvers ontbreekt; zullende 

Winfemius en Schotanus onder de vroegere, en 

I Foeke Sjoerds onder de laatere, in eeuwige ach- 

: ting blyven. De edele Zang en Speelkonst is 

l zo verre van daar verwaarloosd te worden, dat men 

; althans in verfcheiden fteden goede Conferten 

I heeft. De liefhebbery voor het Tooneel heeft 

ide Academifche jeugd opgewekt, om van tyd 

i tot tyd een Treur- of Blyfpel te vertoouen, en 

I fomtyds met grooten lof. Te Harlingen heeft 

men etlyke liefhebbers gehad, die voor de 

fpeelers van de beste Hollandfche Schouwburgen 

niet behoefden onder te doen. 

't Waar' te wenfchen, dat de Friezen, gelykze Sn echter 

/alt 'er in 

;zich thans meer dan ooit op de zuiverheid der 

le Dicht- 

;Nederduitfche taal toeleggen , ook aldus de uinde 

tNederduitfche Dichtkunde met hun aangeboren ïog vry 

wuur behartigden. Indien men 't zeggen mag; vat te 

verbete 

Ihoe lieflyk ons de Nederlandfche Lier in de ren. 

(ooren khnke, haar ontbreesen lettert noora en 

1 

Vondel , drie vermogens ; een Lakonifche nacdruk, 

eene edele ftoutmoedigheid, en eene alc 

dwingende toverkracht. Wy zeggen niet dat 

L 4 dit

ALCE- 

MKENE 

BÜSCHKY- 

VJNO. 


dit gebrek door de Friezen vergoed zou worden; 

maar wel dat men 'er veel by winnen zou, 

indien hunne rustige en ernsthaftige toonen 

eenmaal gepaard gingen met die zo zuivere Hollandfche 

zoetvloeiendheid-. 

I V . H O O F D -

van FRIES L A N D. io*c 

IV. H O O F D D E E L . 

Beknopte Historie van de 'vroeg(ie tyden af tot 

op den Dood van Konfantyn den Grooten. 

B:KNOP. 

TE [IlSTO- 

elyk de Historiën van alle Volkeren , 

De oude 

wanneer men tot de vroegfle eeuwen op klimt, Historie 

duister en met veele fabelachtige vcrtelfelen ver der Frie' 

vuld zyn, alzo is het ook met die der Friezen zen is 

duistur en 

gefchapen. Klimt men tot die tyden op, in onzeker. 

welken de Romeinen nog nooit deezen bodem 

betreeden hadden, men zal 'er weinig ontmoeten 

waar op volkoomen ftaat te maaken valt. 

Daalt men tot wat laater tyden af, ook toen, 

en vooral in de eerfte eeuwen onzer Christelyke 

Jaartellinge, zouden 'er. naar het verhaal eer 

Kronykfchryveren, veele dingen gebeurd zyn, 

i die, hoe fraai ze ook zyn opgepronkt, by ver- 

[ftandige leezers altyd verdacht zullen blyven, 

Dit trekke men echter niet zo verre, als of wy 

• volftrekt alles voor verdicht hielden, wat men 

iaangaande de eerfte tyden , by Hamconius, 

:Okko van Scharl , It Aade Friefche Terp , 

Furmerius, Suffridus Petri, en anderen ontmoet. 

Veele door hen vermelde zaaken 

mebben eenen grooten fchyn ja blykbaare 

merktekenen van waarheid, terwyl dat der Fabeleeuw 

op anderen gedrukt ftaat. In dee- 

:ze onzekerheid zullen wy ons niet ophouden Eerst zou 

met te vernaaien, wat al merkwaardigs door Friesland 

geregeerd 

Frieslands zeven eerfte Prinfen uitgevoerd zou 

zyn door 

jyn. 't Zy ons genoeg hen in den rang hunner zeven 

L 5 op- Prinfen. 

Rlü.

BEKKOF- 

TS HlSTO» 

BJ6. 

Deeze 

zouden 

door zevenHertogenvervangen 

'zyn. 

tjö Tegenwoordige Staat 

Dpvolginge hier te melden : en volgens deezen 

warenze Frifo, Adel, Ubbo, Afinga, 

Afeon, Diocarus Segon, Dibbaldus Segonen 

Tabbo; wier regeering, driehonderd en dertien 

jaaren voor Christus geboorte begonnen zynde, 

tot het jaar honderd en dertig na dezelve geduurd 

zou hebben; dat juist niet zeer te verwonderen 

zou zyn , indien men reden bad 

omtegelooven, dat aan de vier eerfte deezer 

Prinfen driehonderd veertien jaaren hadden mogen 

gebeuren, niet om te leeven flegts, maar 

zelfs om te regeeren. u 

De Regeering deezer zeven genoemde Prinfen 

zou door die van zeven Hertogen vervangen 

zyn, niet uit hoofde van eene geheele 

omwentelinge, hier te lande voorgevallen, maar 

uit hoofde van het aanzien en vermogen, waar 

toe dit Gewest onder het bellier zyner Prinfen 

gefteegen was; zynde, naar men verhaalt, daar 

uit de eerfte aanleiding gebooren, om den tytel 

van Prins tegen dien van Hertog te verwisfelen, 

in navolginge der nabuurige volkeren, welke 

gewoon waren hunne Ovcrften , wien t beftier 

van den Oorlog, met alles wat daar toe 

behoorde, aan betrouwd was, dien eertytel te 

geeven Afcon , een zoon van Prins Tabbo, 

was de eerfte deezer Hertogen, en had tot zyne 

opvolgers Adelbold, Tiete Bojoca us Ubbo, 

Haaron Ubbo, Odilbald, en Udolf Haaron, 

welke, in den opgenoemden rang, na elkanderen, 

aan het Hertoglyk bewind gekomen 

zynde, van het honderd dertigfte tot het vierhonderd 

tweeendertigfte jaar van der Christenen 

tydrekeninge, en dus te famen driehonderden 

twee iaaren , geregeerd zouden hebben.


Veele loflyke daaden, waar onder die van den BEKVOP- 

Kfyg niet weinig uitmunten , worden aan TE HISTO 

RIE. 

deeze Hertogen toegefchreeven, omtrent welke 

men by de reeds voorheen gemelde fchrvvers 

Op de 

Hertogen 

volgden 

negen 

Koningen? 

Karei de Groote, Radboud den II van het! Karei de, 

Ryk ontzet hebbende, maakte Friesland tot Groote 

maakte 


( 

men by de reeds voorheen gemelde fchryvers 

kan te recht raaken. Ook zou de magt en 

grootheid van Friesland, onder hunne regeering, 

zodanig hebben toegenomen, dat de Lam 

den der Kauchen, tusfehen de Elve, Weezer 

en Eems beflooten, als ook Engeren en Westfaalen, 

hun onderdanig geworden waren, en 

zy hun gebied van het Vlie tot aan den Eider, 

eene Riviere van Deenemarken, hadden uitasbreid. 

Dit zo zynde is het niet vreemd, dat met 

het wasfen van \ vermogen ook de moed 

toenam, en de eergierigheid ten gevolge had. Althans 

de tytel van Hertog, die nu te laag voor 

OnNlf* flTHAtA Ï-Târnn Time mAncf i-vl r tr»

BfKA'OP- 

TS HbTO- 

tot een 

Wingewest. 

17a Tegenwoordige Staat 

2ti beftierde het door zyne Stadhouders of Landvoogden 

, gelyk ons in 't vervolg nader ftaat 

te melden. Wy hebben gemeend hier, hoewel 

maar in het kort, de volglyst van Frieslands 

eerfte Opperhoofden te moeten aantekenen, zonder 

echter alle de bedryvenop te haaien, welke 

hun van veelen worden toegefchreeven. Zelfs 

kan het zeer wel zyn, dat 'er nimmer zulke Regenten 

als de Prinfen en Hertogen in Friesland 

geweest zyn; men vindt hunne naamen althans 

by niemand der oude Romeinfche Schryveren 

gemeld. Dat 'er Koningen over Friesland geregeerd 

hebben fchynt uit de overleveringen, 

Historiën en verdere Gedenkftukken, vry zeker, 

fchoon op de nette volglyst , benaammgen 

en verhaalde bedryven dier Koningen, vry wat 

valt af te dingen. 

Historie Na dus konelyk iets van de eerfte hoofden des 

van Fries Friefchcn volks aangeftipt te hebben, bepaalen 

landsvoonaam- 

wy ons wat nader by de voornaamfte lotgevalfte 

lotge len , welke dit van ouds vermaarde volk getrof 

vallen, fen hebben;' en wel inzonderheid van dien tyd 

federt dat 

af, dat de Romeinen hunne overwinnende wa 

Romeiner 

hier te penen , met meer of min geluk, in dit gewest 

lande zyn bekend deeden worden. De eerfte die, zo veel 

bekend men weet, den Friezen het Romeinfche Juk 

geworden, 

en heeft op den hals gedrongen, was Klaudius 

Druzus de Druzus, zoon van Keizer Augustus Huisvrouw, 

Friezen Livia Druizilla en haaren eerften Gemaal Tibe- 

heeft onrius 

Klaudius Nero, een Jongeling uitfteekend 

der 't juli 

gebragt. in beleid en dapperheid. Deeze van Keizer 

Augustus het bellier ovèr 't Leger , dat tot 

een' togt tegen de Germaanen gefchikt was, 

ontvangen hebbende, kwam in het tiende jaar 

voor


voor der Christenen tydrekening in het Eiland B KNOPder 

Batavieren aan. Hier zynde vereenigde hy TE HlSTO- 

BIE. 

den Ryn met den Yzel, door het graaven of 

verwyden dkr vaart, van welke reeds in het 

eerde hoofdeel breeder gelproken is. Dit 

werk voltooid zynde, viel het hem veel gemaklyker 

de Friezen, langs de Zuiderzee woonende, 

te beoorloogen, dan of hy de, Noordzee had 

moeten omftevenen, welke toen nog door niemand 

der Romeinen zo verre bevaaren was. Hy 

deed het ook metderdaad: want na dat hy de 

Zweeven, Üzipeeten en Sikambien overwonnen, 

en hunne landen ten eenemaal verwoest had, 

! 

kwam hy door zyne nieuwe Vaart en het Meer 

Flevo den Friezen, die beoosten de Zuiderzee 

•woonden, op het lyf, en maakte hen fynsbaar 

: aan het Roomfche liyk, 

Ten tyde van zynen Broederen Opvolger Tibe- Tiberius 

: rius viel, wat de Friezen betreft, weinig van heeft ook 

ibelang voor ; alleen vindt men aangetekend, 

een krygstogc 

1 dat Tiberius, vyf of zes jaaren na Christus ge door 

boorte , eenen fcheepstogt door de wateren van Friesland 

l Friesland naar de Eems gedaan heeft, om deKau- naar de 

Eems gechen 

en Brukteren tot reden te brengen; na 't welk 

daan. 

voorfpoedig uitgevoerd te hebben , hy Sentius 

«Saturninus tot zynen Stadhouder aanllejde, het 

krygsvolk, naby de vereeniging der Lippe met den 

Ryn, de win terlegeringen betrekken deed, en zelf 

over Zwitferland naar Italië te rug keerde. 

De geduchte nederlaag, welke het Romein 

De Rofche 

leger, ten jaare vyftien, onder Quintiiius meinen 

Varus, omtrent het Dethmolderr.woud ? tusfehen krygen de • 

Ide Eems-en Lippe, leed, en waarvan de tyding nederlaag 

onder 

'Augustus zo ten diepten trof, dat. hy maanden 1 

Quiutiüus 

Varus.. 

achter 1


BEKNOP achter een door zyne Paleizen liep, geduuriglyk 

TE HISTO roepende: Varus , Varus , geef my myne 

RIE. 

Keurbenden weder ! werd gevolgd van zulke 

gevaarlyke muiteryen onder de krygsbenden, die 

onder 't bevel van Silius aan den boven - en van 

Cécinaaan den beneden Ryn gelaaten waren, dat 

De muite- , Germantius, zoon van den reeds voorheen gemeliy 

daarop den Klaudius Druzus, uit Gaine, daar hy toen 

gevolgd, was, naar den Kynkant trok, om de rust in 

•wordt geltild 

door 

't Leger te herfteMen; gelyk hem dit ook naar 

Germani- wensch gelukte. Zich hier. bevindende heeft 

kus, die hy,behalven andere krygsverrichtingen, om den 

ook Arrni- 

toeleg van Arminius, toen Veldheer der Cherusaiiusbeoorloogt 

, cen, teverydelen, niet alleen Cécina, met veer 

en overtig compagnien (Cohortes~), ieder uit vyfhonwint.derd 

man betraande, door het land der Brukteren, 

op hem afgezonden, maar ook Pedo 

met de Ruitery door Friesland laaten volgen; 

terwyl hy zelf met vier Legioenen, ieder vyf 

of zes duizend man bevattende, te water dooide 

{boomen en langs de Wadden zyne reize nam. 

Als dit volk aan de Eems gekomen, en nog 

door eene menigte hulpbenden, zo van Friezen 

als Kauchen verilerkt was, brak Germanikus 

met hun op naar de plaats, alwaar Varus 

met zyn Leger voorheen verflagen was, en hunne 

beenderen nog onbegraaven over 't veld lagen. 

Na deeze, niet zonder eenige plegtigheid, 

by een verzameld eh begraaven te hebben, 

raakte hy met Arminius in een hevig gevecht, 

dat wel eerst met even groot voordeel van 

weerskanten geëindigd werd; doch daarna, hervat 

zynde, geheel ten nadeele van Arminius uit • 

viel; hebbende de flagting onder de Germaanen 

zo

M» F R I E S L A N D . 175 

20 lang als de dag en 's Vyands woede geduurd. 

Na deeze Overwinning befloot Germanikus 

naar den Eemsllroom te rug te keeren. Doch 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

Hy keert 

te rug 

op dat zyne Scheepsvloot te ligter over de naar de 

wadden vlotten mogt , zond hy twee Keur Eems: 

midlervvyl 

benden , onder 't beleid van Vitellius , der- 

vindt zich 

waards. Deeze had reeds een gedeelte van Vitellius, 

den weg veilig afgelegd , wanneer de Noorde- met twee 

wind, opfteekende , den fpringvloed , die geKeurbenden, 

zeer 

meenlyk omtrent de Herfstevening het hoogst in 't 

van allen ryst, en daarom van onze zeeluiden de naauw, 

groote of Herfstfpring genoemd wordt, onvoor door 

eenen 

ziens zodanig over het land joeg, dat welhaast alles 

hoogen 

blank ftond, en ineen baare zee veranderd fcheen. vloed. 

De Voetknechten werden hier door inde uiterfte 

verlegenheid gebragt: want daarze .nu de harde 

plaatfen van de weeke, en de ondiepe van de diepe 

niet onderfcheiden konden, werdenze dikwyls 

van het water om ver ge dagen , of door den 

ftroom weggerukt; waarby veelen het leeven 

infchooten. De overgebleevenen behielden 't 

hunne op een terp of heuvel, daarze nat en 

koud, zonder vuur, en veelen met bezeerden 

lichaame, eenen droevigen nacht doorbragten. 

Met den dag, en na het afloopen van den 

vloed, zette Vitellius de reize met hun voort, 

tot aan zekeren ftroom , welke van Tacitus 

de Vifurgis genoemd wordt, doch zeer 

waarfchynlyk de Burdo of Burdinus is, welke 

Oostergo van Westergo fcheidt; gelyk reeds 

voorheen (*) van ons is opgemerkt. Germanikus, 

hier liggende met de vloot, welke by 

den 

{*) blade. 14.

BEKNOP 

TE HISTO 

ÏS.IE. 

Gsrraani 

kus zet 

den Oorlog 

in 

Duitsch • 

land 

voort. 

iy6 

' Tegenwoordige Staat 

den ftorm almede niet weinig geleeden had, 

• fcheepte de. afgematte benden zo ras mogelyk 

AnnrAe Friefche binnenwateren 

in, en voerdeZe doorae rneieue uiuupuwareicii 

behouden te rug naar den Ryn, alwaar het gerugt 

van hunnen dood reeds vooruit geloopen 

had- 

In den volgenden Wintëf zich gereed gemaakt 

hebbende, om den oorlog in Duitschland • 

met meer nadruk voört te z.tten, verdeelde 

Germanikus de Keurbenden en Bondgenooten 

op de ukgeruste vloot, en voer daar mede 

weder langs de graft \4n Druzus naar en door 

t&t£iïA*ia Kr.vpn Or>srerp-o om . naar de 

mesland , DOVCU uusîgu , — 

Eems, daar hy den misdag beging van zyne benden 

aan deeze zyde van den droom te ontfehepen, 

dewyl 'them in de noodzaaklykheid bragt, 

om naderhand vry wat dagen met het maaken 

van bruggen te fpillen; doch van deezen togt, 

op welken in Friesland niet veel byzonders 

moet voorgevallen zyn, is ook reeds voorheen 

eenigzins 'gewaagd; waarom wy 'er hier van 

zwygen, alleen meldende, 'dat in dien veldibig, 

waar in de C herufcen, onder hunnen Veldheer 

Armiaius, verllagen zyn, ook Friezen gevonden 

werden, welke Germanikus , onder de 

Galliërs en Duitfchers, vooraan inde fpitfc had 

p-edeld. rgeueiu. 

Hy wordt Gcrmanikus, dus den Veldtogt voor geem- 

van eenen di-d houdende, zond eenige Keurbenden ih langeweldide" 

naar den beneden Ryn, terwyi hy zelf met 

gen ftorm 

op de het overige Leger te fcheep ging, en door de 

Noordzee Eems In dé Noordzee Hak, alwaar hem eerlang 

beloopeu» zulk een zwaare ftorm overviel, dat zyne fchepen


pen jammerlyk geteillerd, en, of in zee wegge BEKNOP. 

rukt , of tegen de Friefche Eilanden gefmeeten TB HlSTO- 

IUE. 

en verbryzeld wierden. Die nog hier of daar 

behouden 

oenouaen gerand 

geland 

waren, 

waren, 

aaagaen 

daagden eerlang 

eenang 

weweder 

op. IViidlerwyl had het gerucht van 't vernielen 

der Romeinfche vloote zich wyd en zyd 

verfpreid, en verfcheiden Duitfche natiën bewoogen, 

om ren minlTen nog eene kans tewaa. 

gen, ter bekominge van haare aloude vryheid. 

Dan ook deeze pooging viel ongelukkig uit, 

en had eene algemeene verwoesting haarer landen 

ten gevolge. Het Krygsvolk werd federt 

wel gemoed in de winterlegeringen geleid , 

en door. Germanikus, voor de geleeden fchade 

op zee , rykelyk befchonken. 

Op een deezer tógten van Germanikus naar en Op een 

door Friesland zal voorgevallen zyn, 't geen deezer 

2 0 

togtert 

reeds voorheen (t)> wegens zekere zoete fchync 

Fontein en de fchadelyke uitwerkfcls van voorge 

derzelver water, als ook wegens de aanwyzinge vallen te 

van het Brittenkruid daar tegën, door ons is ge zyn het 

geen 

meld, en hier geene herhaaling behoeft. In voorheen 

hem , die ongemeen lieftaalig en inneetnend wegens 

van zeden was , ja zo dat hy van vrienden en zekere 

Fontein i.i 

vyandenbeide gepreezen wierd, hadden de Frie 

gemeld.' 

zen eenen grooten begunftiger; des het niet te 

verwonderen is, dat zy, in erkentenisfe daar van , 

hem in watersnood het leeven bergden , in 

1 de uiterlle gevaaren byltonden, en een kruid 

aanweezen , dat dienitig was ter Ituitinge van 

1 een ongemak, waar door zyne benden grooce- 

1 lyks verzwakt en gedund werden. 

J ".,. ; v.c'. .. . . (asxfi 't-'.l -. ' Na 

( \ ) bladz. 2c. 

M

BEKKOPt« 

HlSTO- v 

WE. Z 

Na zyn g 

vertrefc * 

hielden de r 

Friezen 1 

zich { 

eenige - 

jaaren ftil. 

17- 1 

z8. 1 

Olennius ] 

brengt j 

door zyne 

ftrengheid ' 

te wege 

dat de 

Friezen 

de Wapenen 

opvat, 

ten tegen 

de Romeinen 

en 

dezelve 

Terllaan, 

lyS Tegenwoordige Staaf 

Na dat Germanikus, op uitdrukkelyk bevel 

ran Keizer Tiberius, nydig over den voorfpoed 

syner wapenen, in den jaare zeventien, uit deeze 

gewesten vertrokken was, hielden de Friezen zich 

ïog eenige jaaren ftil, en zouden het waarfchynlyk 

langer gedaan hebben, hadden de Romeinen, 

door hunne gierigheid, hen niet tot opftand getergd. 

Druzus, dit volk fynsbaar aan de Romeinen 

gemaakt hebbende, nam de geringheid 

van hun vermogen in acht, en lei hun, ten behoeve 

van het Krygsvolk, eene zeer maatige 

fchatting van Osfehuiden op, zonder zeer naauw 

te laaten onderzoeken, ofze wel van de vereischte 

vastigheid en grootte waren. Qlennius 

naderhand, ten jaare achtentwintig, de regeering 

over de Friezen in handen hebbende ge* 

kreegen, ging veel fcherper te werk, en las 

ruggen van wilde Osfen uit, naar welke de 

Friezen de hunne moesten leveren (f)» 

Geweldig hard viel dit den Friezen, wien het 

wel aan geen grof wild in hunne bosfchen 

ontbrak, maar wier weiden ftegts van maatelyk 

vee voorzien waren. Zy leverden dan eerst 

de Osfen zelve, toen de Akkers, en eindelyk 

ook hunne Vrouwen en Kinderen ter flaavernye 

over. Doch dit gefchiedde niet zonder 

groote verbittering en klagten; en toen deeze, 

hoe 

Cf ) Volgens 't verhaal van anderen zoude hy de raggen 

van Wilde of Ur Osfen zelve geeischt hebben; 

doch deeze waren .wel in 't Hercynifche Woud van 

Duitschland, maar nooit in Friesland te vinden, en du» 

zou het den Friezen onmogelyk geweest zyn hem te 

gehoorzaamen.

van F R I E S L A N D . tj 9 

hoe rechtmaatig ook, geen 't minfte gehoor by 

den Dwingeland vonden, werden de wapenen op 

gevat,en de Soldaaten vanOlennius. daarze met 

RIB. 

>* WMIIUUJjUUUH. UJCL 

het innen der fchattinge bezig waren, allereerst 

aangepakt, en zonder genade opgeknoopt. 

Olennius, zich zei ven niet veilig achtende, ont« 

| week de woede des volks in de fterkte Flevum 

! (§)> daar eene goede bezetting in lag, ter beveiliginge 

der ftranden. De Friezen waagden 

het wel hem hier te belegeren, doch braken, 

op 't hooren vart den aantogt van Apronius, het 

beleg weder op, om hun eigen land te befeher. 

men. Ditdeedenze ook met den moed van een 

volks dat zyne vryheid liefheeft, ende banden 

eener knellende heerfchappye niet kan noch 

wil verdraagen: want niet lang daarna werden 

de Romeinen en hunne Bondgenooten door hen 

verdasren: f + > 

De fpyt, welke Tiberius over dit verlies ge* 

voelde, werd te gereeder ontveinsd, omdat het 

: maar alleen de uiterfte grenzen van het Ryk 

BEKNOT 

TE HlóTQi 

Tiberiiu 

ontveinst 

de fpyt, 

die hy 

I betrof. Na zynen dood kreeg Kaf ut, zoon over dit 

uvan Germanikus, wel het gezag in handen;doch verlies 

:bv alle zvne belachlvk-P k

BEKNOP 

TE HlSTO 

WE. 

180 Tegenwoordige Staaf 

twee Koningen, welker een beoosten ,en de andere 

bewesten het Vlie, regeerde, zonder te konnen 

zeggen, wie 't geweest zyn. Denkt iemand, 

op 't gezag van fommige Oude Schryvers. die . 

ons de nazaaten van Frifo één voor één weeten 

op te tellen, dat Diokarus Segon, omtrent deezen 

tyd, Prins van Friesland geweest zy, het 

ilaat hem vry ; wy durven op die berichten niet 

ten 

[CIl 

vollen 

vuiieu 

aan. 

aan. 

44- Door Klaudius, den opvolger van Kaligula , 

Klaudius werd, behalven andere verrichtingen hier te lan 

doet een' de, ook een togt ondernomen tegen de Britten, 

togt tegen 

Ae Britten. op welken hem de Batavieren, onder aanvoe 

ring van Klaudius Civilis, en zeer waarfchyn- 

lyk ook de Friezen verzelden, 't zy dan onder 

Prins Dibbildus, of eenen anderen Overïte. 

Beiden meesterlyk afgerecht op 't zwemmen, 

deedcn zy den Keizer grooten dienst in 't overtrekken 

der nroomen, waardoor hy meer dan 

«-£. ^,.«;nnin(rV.phnnldp. iere overwinning behaalde. F,n l>n toen, toen. met niet lans: ïang 

Een hon hier na , een groote Hongersnood in 't Ryk 

gersnood ontftond^ die ook deeze gewesten niet weinig 

dringt de 

drukte, zagen de Friezen zich genoodzaakt, te 

Friezen 

om fchepe, graanen uit de Oosterfche gewesten te 

graanen haaien; dezelve binnen brengende te Stavoren 

van e'ders en Dokkenburg , toen de voornaamlle Haven- 

te haaien. 

plaatfen van Friesland. Doch hoe dit zyn mo- 

ge , men ziet'er uit, dat de Friezen reeds in dien 

tyd niet onbedreeven ter Zee waren. 

Sedert de Nederlaag van Apronius lieten de 

dCUeiL UC £*Cl4CHaag van ii^.^.iL.c 

De Ro Romeinen de Friezen in rust, en deeze gaven 

meinen 

Laaten de 

hun ook geen byzondere redenen van ongenoe 

Friezen in gen, fchoon er aan wederzyden fteeds een heirust. 

° me-


melyk wantrouwen fchuilde. Doch toen de BEKNOPra 

HISTO» 

Friezen zich, hunnen oorlogzugrigen aart ten ge 

i l E . 

valle , onvöorzigtiglyk gemengd hadden, in de 

Zeefehuimeryen , welke cc Kauchen met hunne 

Rooffchepen op de kusten van Gallië onder47namen, en deeze door Domitiüs Korbulo, den 

by, en handelden met Korbulo. Eenige Gyzelaars 

aan hem overgeleverd hebbende,ontvingen Zy hande 

, zy weder van hem eenige landeryen om dezelve len met 

Korbulo, 

1 te bebouwen, en daar mede hunne grenzen uit 

en raa- 

te zetten, gelyk ook gefchikte wetten, en zeke ken door 

re Raads- en Magillraats -perioonen , ter betere zyn ver 

beflieringe hunner zaaken. Verder leide hy, trek van 't 

Romein 

ter hunner beteugelinge, eenige bezettingen van fche 

Krygsvolk in Friesland, en bouwde eene zeer Krygsvolk 

voornaame fterkte,' ter plaatfe , zo men wil , wederom 

1 daar federt de ftad Groningen is gebouwd ontflagen. 

I 1 geworden treworden (§). (S 1. 1 1 ang anp evenwel duurde dit 

I bedwang der Friezen niet : Keizer Klaudius 

1 nam geen genoegen in 't bedryf van Korbulo , 

t en gelastte hem door brieven, met zyne bei 

zettingen weder over den Ryn te trekken ; 

; gelyk hy, fchoon tot zyn ongenoegen, deed, 

gn dus de Friezen wederom van het Romeinfche 

Krygsvolk ontlloeg. 

De Friezen, de bedryvelocsheid der Romein- Zy 

fche 

- 

namen, en deeze door Domitiüs Korbulo, den 

Beftierder van Neder Germanië en de aangelegene 

gewesten , verflagen en hunne Rooffcherjen 

in den grond geboord waren; kwamenze, 

hoe moedig ook voorheen, nu verzet 

over 't verlies van hunne nabuuren, de Kauchen, 

h\r . pn Vinnrlph-inn nipr KrirKnlr> FonicrA d^rvn- 

evenwel dnnrde dir 

trach- 

(S) M. Alting Notie. Germ. infer, P. i. p. 48. 

M 3

UjtJCNOF- 

TE HISTO 

RIE. 

ten hunne 

grenspaalen 

verder 

uit te breiden. 

Tegenwoordigs Staat 

[the Stedehouderen, na Korbulo, ziende, wilden 

de gelegenheid niet verzuimen, om hunne 

grenspaalen verder uit te breiden. Zy voerden 

dus, hiertoe aangezet door Verritus en Malorix 

(f),die toen over dit volk het gebied hadden, 

voor zo ver de Germaanen gewoon waren zich te 

laaten regeeren, de Jeugd door de bosfchen en 

moerasfen, de Oude lieden, Vrouwen en Kinders, 

met de verdere bagagie, door de meeren, 

tot aan den oever des Ryns; daar zy de akkers 

in bezit namen- die men, ten behoeve der 

Soldaaten, had laaten ledig liggen. De Friezen 

vonden naamelyk deeze landftreeken voegzaamer 

voor zich dan hun eigen land, dat aan 

Zee gelegen, geheel niet, of kwaalyk bedykt 

was, en voor geduurige overltroomingen blooi; 

lag. Doch maar pas hadden zy deeze landen 

ingenomen, en een begin gemaakt met het bou- 


gefchiktfte middelen ter afwendinge van 't gedreigde 

onheil te beproeven. Zelfs waagden 

het Verritus en Malorix naar Rome te trekken, 

om zich by Keizer Nero te beklaagen. 

Voor dat zy gehoor verwerven konden, leide 

men hen in den Schouwburg van Pompejus, 

om daar eene vertooning derRomeirriche grootheid 

te aanfehouwen. Hier gekomen zynde, 

BEKNOP 

TE HlST4« 

RIB. 

Verritus 

en Malorixtrekken 

naar 

Rome; 

hun ge 

drag in 

zaten zy eenigen tyd ledig rond te zien, om da;.ze den 

in de Spelen, die hun onbekend waren, geen Schouwburg. 

vermaak fchepten. Ondertusfchen vraagden zy 

hunne leidslieden naar den onderfcheiden' rang 

der menfehen, welke daar in zo groot eene menigte 

waren famengekomen, en wel allermeest 

naar zekere perfoonen, die, in uitheemsch gewaad 

, in de zetels der Raadshceren zaten. 

Hier op ren antwoord gekreegen hebbende, dat 

het Afgezanten waren van Volkeren die in 

dapperheid en vriendfehap jegens de Romeinen 

uitftaken, en daarom deeze eer ontvingen; 

riepenze met luider ftemme : „ dat geen volk 

„ onder de Zonne de Duitfchers in trouwe 

,, en wapenen te boven ging": en met één 

tradenze van hunne plaatfen af, en gingen onder 

de Raadshceren zitten. Dit hun gedrag, 

naar eene aloude oprechtheid en loflyken naarr 

i 1 _ , , _ . • j 

yver fmaakende, werd hun van niemand, zelfs 

van Nero niet kwalyk genomen; integendeel Zy wor. 

befchonk hy hen beide federt met het Romein den met 

het Burfche 

Burgerrecht; fchoon zy op hun verzoek 

gerrecht 

«en antwoord kreegen , dat hunne Landsliebefchonden de ingenomen velden hadden te verlaaten ken, doch 

en wederom naar hunne oude wooningen te 

krygen 

M 4 ver

15EK.N0P- I 

TE HISTO 

RIE. 

geen antwoord 

naar hun 

nen zin. 

68. 

Klaudius 

Civilis, 

gevangklyk 

naar 

Rome ge 

voerd, 

wordt we 

der ont- 

184 Tegenwoordige Staal 

rertrekken. Dit antwoord was zo weinig naar 

Jen fmaak der Friezen , datze weigerden zich 

naar hetzelve te gedraagen; eindelyk werden 

zy 'er evenwel toe genoodzaakt , na dat de 

Romeinen , door hunne op hen afgezonden 

Ruitery, fommigen gedood en anderen gevan 

gen genomen hadden. 

Ten tyde van Nero, die zich zeiven , ten jaare 

achtenzestig, om 't leeven bragt, opdat het hem 

niet door anderen mogt benomen worden, gelyk 

deeze ontmenschte wreedaart van overlangverdiend 

had, viel'er verder weinig byzonders, 

raakende de Friezen, voor. Onder zynen opvolger 

Galba, werd wel Klaudius- Civüis, die 

op bevel van Nero gevangklyk naar Rome ge- 

Kjy \j\-\\.x ..." O O •> *~> 

voerd was, in vryheid gefield doch zulks 

kon niet beletten , dat de Batavieren een algemeen 

misnoegen tegen den Keizer opvatten. De 

Batavifche en Friefche hulpbenden gingen 

hier in zo ver, datze verklaarden, den eed van 

getrouwheid niet anders dan in den naam van 

ilageu: en den Romeinfchen'Raadte willen doen. Een die 

echter in Spanje Keizer gemaakt was konde hun, gelyk- 

ontftaat ze hunnen Landgenooten te Rome weeten lieten, 

hier te 

lande een niet behaagen, waarom zy voorneemens waren 

algemeen zeiven eenen anderen te verkiezen , tot genoemisnoegen 

van al het Romeinfche Krygsvolk. Galba, 

gen. 

zich des grootelyks belgende, dankte aanftonds 

alle Duitfche Lyfbenden af, en Hetze , geheel 

onbeloond voor langduurigen en getrouwen 

dienst, naar huis vertrekken. 

In den twist, welke na zynen dood,in het 

De Batavieren 

en 

volgende jaar, over de Keizerlyke waardigheid 

IUS-

Mfl F R I E S L A N D . 185 

tusfehen Otto en Vitellius ontftond, hielden de BEKNCP' 

Batavieren en Friezen de zyde van den Jaatilen, TE HISTO 

RIE. 

wordende hier in onderftcund, door de onlangs afgedankte 

Lyf benden en anderen- Vitellius,' ?ich Friezen 

kiezen de 

door zulk een magtig bondgenootfehap gelierkt zyde van 

vindende, bragt twee Legers op de been. om Vitellius 

daar mede van twee kanten in Italië te dringen, tegen Qe. 

to. 

en Otto in 't naauw te brengen. Onder beide 

de Legers had men een groot getal Batavifche 

en Duitfche hulpbenden, waar toe ook de 

Friezen behoorden. Het eerile, dat door Valens 

gebooden werd, trok door Gallië der waards; 

het andere, onder Cécina, nam zynen weg door 

Zwitferland, en over de Alpen, en was niet 

zo ras tot aan de Po genaderd, of de Batavieren 

en Friezen , groote meesters in 't zwemmen , 

Zy zwem 

trokken, omtrent de Stad Placentia, de Rivier men over 

over, en bragten zulk eene verbaasdheid binnen de Po,en 

de Vesting, dat de overgaave der Stad 'er waarverwekken eene 

fchynlyk op gevolgd zou zyn , indien 't geheele 

groote 

' Leger, gelyk men zich in de Stad verbeeldde, verbaasd 

even fpoedig óver de Rivier had konnen koheidbinnenPlamen. Toen dit eenigen tyd daarna gefchiedde, 

centia» 

en Placentia in orde belegerd werd, waren de 

gemoederen daar binnen merkelyk bedaard, en 

zo verre van zich over te willen gee-. en, dat 

zelft de Hevigfte ftormen kloekmoedig wierden 

afgeweerd. De Duitfchers, en daar onder ook 

de Batavieren en Friezen, met hunne naakte 

Jichaamen, decden onder hun gewoon krygsgefchrei, 

en 't zwenken van de fchild-:n over 

hunne fchouders , inderdaad geweldige aanvallen; 

doch werden uit de Vesten, zo onophoudelyk 

en niet zulk eene menigte van pyleri be- 

M 5 fchoQ-

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

In 't Leger 

van 

Valais 

ontftaat 

inerkely- 

f86 Tegenwoordige Stadi 

fchooten, dat veelen hunner al vechtende fneu. 

velden; ook werden de Romeinen, ichoonze 

de Stad in beter orde beftormden, eindelyk genoodzaakt, 

het beleg op te breeken, en over 

de Po te rug te trekken. 

Het mislukken deezer onderneeminge werd 

gevolgd van merkelyke muitery in 't Leger 

van Valcns, wien men verweet, dat hy door 

zyne traagheid daarvan de oorzaak was. Het 

kn muite. ftillen hiervan kostte hem geen geringe moeite; 

*y. te 

te 

meer 

meer 

om 

om 

dat 

uat 

de 

ae 

acht Batavifche Regimenten, 

acne uaiavucue i\.c&iwcui.


'er eene brug over de Po geflagen, ter plaatfe BEKNOPdaar 

een Eiland in 't midden van den ftroom TE HISTQ. 

WIE. 

lag. De Schermers van Ouo's Leger , met 

fchuiten naderende, deeden hun uiterfte best, vermees. 

teren een, 

om zich meester van 't Eiland te maaken , Eilandje 

en 't voltooien der brugge te beletten; doch in de Po« 

de Germaanen en Batavieren waren hun te 

gaauw, fpropgen fchielyk in den ftrqom, zwommen 

naar 't Eiland, en deeden den vyand met 

groot verlies wyken. 

Wanneer,niet lang hierna, de Legers handge Vitellius 

meen geworden waren, dat van Otto verflagen wordt 

was, en deeze zich, op de tyding daar van, het voor Keizerer- 

hart had afgeftoken, kreeg Viteïlius 't Ryksgebied kend. 

alleen in zyne magt, en werd, door den Raad 62. 

en 'tvolk, met veele tekenen van blydfchap, 

voor Keizer erkend. En dewyl de Germanifche 

benden zo veel deel in de behaalde overwinning 

gehad hadden, werden deeze door eeneftaatelyke 

tn de 

bezending, voor hunne getrouwe dienften, van Germaa 

wegen den Raad, bedankt. Vitellius , met nen voor 

een gansch heir naar Italië op weg zynde , hunne 

dienften 

toen hem de tyding dier ovcrwinninge gebragt 

bedankt. 

werd, was veel te trots op zynen voorfpoed, 

Vitellius 

om 'er een langduurig en ongeftoord genot van heeft 

te hebben: want verfcheidene der aanzienlykfte weinig ge- 

hoofdlieden, die Otto gediend hadden, hebïot Taa 

synen 

bende laaten ombrengen, werden veelen afkee•aorrig 

van hem. Het veertiende Legioen inzon 'poed, 

derheid , dat onder Otto gediend had , was 

buitengewoon tegen hem verbitterd. Om aile 

verdere onheilen voor te komen gaf hy bevel, 

1 dat het zelve had weder te keeren naar Britan-? 

jrde, van waar het weleer door Nero was te 

rug

f88 Tegenwoordige Staat 

BEKNOP rug ontbooden. De Batavieren, die reeds voor 

TE HJSTOheen met de Veertiendelingen over hoop gelegen 

hadden, voegde hy, om hunne beproefde 

trouwe, in \ eerst by zyn eigen Leger; doch 

beducht dat zy eenigen toeleg ten nadeele der 

Keurbenden mogten fmeeden, zond hyze in 't 

kort naar Germanië; zich voor 't overige vermaakende 

met alom Spelen, Schouwburgenen 

Schermocffeningen aan te dellen. 

De Frie De Friezen zouden dus eene heilzaame ruszenneete 

genootcn hebben, zo zy buiten den Oorlog 

men deel 

in den hadden konnen of willen blyven, welke, om 

oorlog trent deezen tyd, tusfehen de Batavieren en 

tusfehen 

Romeinen, ontbrandde, en waarin Klaudius Ci- 

de Batavieren 

en vilis, een Batavisch Krygsoverde, en van KoRomeiningklykcn 

ftamme, door zyne fchranderheid en 

pen. krygskunde, boven veele anderen grootelyks 

hp^fv heelt uitgeblonken. nmrol-ilrmken. Uns Cin

van FRIESLAND, 185) 

vallen op de naaste bezettingen der Romeinen,: 

dieze onverwacht verjoegen, uitplonderende of' XF HlSTÖ' 

RIK. 

doodende, zonder onderfcheid, allen die hun in 

handen vielen, Civilis, zich onder dit alles hebbende 

(lil gehouden , omdat hy, door zich een 

vriend der Romeinen te veinzen , meende zyn 

oogmerk best te zullen bereiken, gaf voor, dien 

oproer der Friezen , met zyne onderhebbende 

manfchap, te willen dempen. Doch 't ge Civilis 

heim lekte uit, en werd gevolgd van een behaalt 

de over 

gevecht aan den Ryn, waarby Civilis de overwinningwinning 

behaalde, en telfens eene vloot ver op de Ronielde 

van wel vierentwintig fchepen, met welmeinen.ke de Romeinen gemeend hadden hunne vyanden 

te bevechten. Deeze overwinning bragt 

te wege, dat Civilis en de zynen als heritellers 

der Vryheid van hunne landgenooten geroemd 

en in eere gehouden wierden. 

Na dat Civilis deeze overwinning behaald en Nu en daH 

liep hem 

ook Germanië en Gallië tegen de Romeinen 

de oor 

gepoogd had op te hitfen, met oogmerk, logskan* 

meent men, om zelf over die ryke en magtige ook te 

gewesten het gebied te voeren , gelukte het 

gen. 

hem meer dan eens, den Romeinen de nederlaag 

regeeven; zynde, behalven anderen, daarin 

doorgaans dapper ondcrfteund door de Friezen. 

Nu en dun ondervond hy echter ook hoe onwis 

de kans des oorlogs zy, inzonderheid in de 

vruchtelooze beflorming van de Romeinfche Legerplaats 

Vetera, en in den Slag te Gelduba, 

fchoon hy daar,in 'tvervolg, eene overwinning 

op de Romeinen behaalde, en ook Vetera vermeesterde. 

Doch voor dat, dit gefchiedde trof 

hem een zwaar verlies, doordien de Keulenaars, 

juist

BEKNOP- 

Ti; HISTO 

RIE, 

De Friezen 

en 

Duitfchers 

doen 

grooten 

dienst ltl 

den flag 

by Vetera. 

Civilis 

IQ.O ' Tegenwoordige Staat 

juist toen hy voor had om derwaards te trek 5 

ken, de Cohors van Kauchen en Friezen, die 

dronken en in flaap gevallen waren, etlendiglyk 

deeden omkomen , door het huis, 

waarin zy zich bevonden, in brand te fteeken. 

Ook viel 'er vooraf nog een zonderling 

gevecht voor met de Romeinen, waarvan 

eenige melding dient gemaakt. Toen naamelyk 

Civilis zich te Vetera bad nedergeflagen ^ 

volgde hem eerlang Cerealis met een' uitgeleezen 

hoop krygsvolk; doch beide de Legers 

werden van één gefcheiden door breede vélden, 

welke Civilis, door het flaan van eenen dam in 

den Ryn, had onder water gezet. De Friezen 

en Duitfchers in het heir van Civilis, doorgaans 

ryziger van geftalte, en veel beter afgerecht op 

't zwemmen dan de zwaar gewapende Romeinen 

, kenden de gelegenheid en ondiepten dee 

zer velden. Hier door gemoedigd, begaven 

de ftoutften onder hen zich over het verdronken 

land, en vingen het eerst den ftryd aan, mét 

dat gevolg, dat de Romeinen al kort in verwarring 

raakten', dewyl hunne paarden en wapenen 

van de ftroomen verzwolgen wierden, en hunne 

voetknechten tot aan den middel roe in 't 

water ftonden, zonder voor - of achterwaarts 

te durven treeden. De Friezen en Duitfchers, 

ondertusfehen , fprongen onbefchroomd over 

de ondiepten heen, en vielen van achteren en 

ter zyden op de Romeinen aan, zonder echter 

op het drooge te durven komen: dus was de 

fchrik,dien de Romeinen hier leeden,inderdaad 

grooter dan hun verlies. 

Civilis, hier door nieuwen moed hebbende 

ge-

B::KNOP- g 

TE HISTO- a 

KB. n 

f 

Zy vallen j 

ih de lan , 

den der 

ö 

Sikam- k 

bren. t 

Neemen a 

wederom j 

dienst 

by de Ro, 1 

m»iuen. 1 

79- 1 

Door Nerya 

wordt 

den Friezen 

het 


gen , datze' met bebloede koppen , en mee 

achterlaatinge van meer dan vyfhonderd man* 

naar huis moesten keeren. Ook begaven veelen 

hunner zich weder als voorheen in ^dienst 

der Romeinen, of uit enkel vermaak in den 

kryg , of uit hoofde van het onlangs getrollen 

verbond; en hier door kreegen zy deel 

aan de vermeestering van het Britannisch Eiland 

Mona, by welke gelegenheid hunne ervaa^ 

renheid in 't zwemmen den Veldheer Agri* 

kola grootelyks te ftade kwam. Ook waren 

het de Friezen en Sueven, die zekere bende 

Uzipeeten gevangen namen , welke , na 'c af- 

1 maaken van den Honderdman en de Romein 

I 

fche Soldaaten, door Agrikola onder de Rot 

l 

t 

ten verdeeld om hen de krygskunde- te leeren, 

( drie Libumifche vaartuigen vermeesterden , 

( en daarmede zee koozen eer 't fchelmftuk 

I rucntbaar wierd, fchuimende langs de kusten 

^ van Britannie, tot dat zy eindelyk tot zulk 

eene behoeftigheid vervielen , dat zy eerst 

< de zwakften , en daarna by looting hunne 

1 makkers één voor één keelden en opaten : 

want dus geheel Britannie omgeltevend zyn 

- i 

de , en ten langen leste hunne fchepen door 

( 

onkunde van 't lluuren verlooren hebbeade, vie 

' i 

len zy den, Friezen en Sueven in handen, die 

j 

eenigen van hun voor flaaven verkochten, wel 

i 

ke eerlang, by wisfelinge van koopers, aan den 

Rynkant kwamen, en daar aan de Romeinen hun 

zonderling wedervaaren vertelden. 

Na den dood van Domitiaan, die door den 

' Bevelhebber zyner eigene s yfwacht werd om 

- hals gebracht, beklom Nerva den Troon, en 

Tra-


Trajaan, van hem voor Zoon en Opvolger aan 1 BEKNOPgenomen 

, voerde, geduurende zyne regeerin[- 

TE HISTOge, 

her gebied aan den Ryn; doch niet ten n ' 

gelukkc der Friezen, -dewsl hun door hem an 

dermaal het juk der dienstbaarheid wi. rd op en 

hals gedrongen, 't welk zy omtrent twintig jaaren 

lang hebben moeten dragen; zynde zy, 

onder Keizer Adriaan, eerst wederom aan hunne 

oude vryheid gekomen. Deeze vergenoegde 

zich naamelyk met het geen ter linker zyde 

van den Ryn, naar den kant van Gaüiè', lag, 

nam de Overrynfche bezettingen weg, en (telde 

deeê Rivier wederom, als van ouds, tot eene 

grensfcneiding van 't Romeinfche Ryk en 

Duitschland. 

,,E 

' 

juk andermaal 

1 

opgedron» 

• gen. 

&>uiiav.ui

I 

ILKNOP- d 

TE HISTO- V 

BIB. 

Ook met 

zo veeb 

Graaven ï 

of Land- c 

voogden, j 

. 180. 

De Friezen 

, over 

den Ryn 

getrok 

ken,wordenverdreeven. 04. Tegenwoordige Staat 

en, en in den Oorlog Hertogen verkooren 

derden , wier heerfchappy wederom met de 

wapenen werd afgelegd. Ook wist men toen 

log niet van zo veele Graaven, of Keierlyke 

Landvoogden , als naderhand onder 

e Frankifche Keizeren zyn aangelteld, zonder 

ets te erven. Doch ook hierin baarde de ftaat- 

:ugt eerlang groote veranderingen: want daar 

;ich fommigen het erfrecht aanmaatigden, en dat 

net list of geweld ftaande hielden, werden anleren 

door de Keizers en Koningen van Frank» 

•yk, zo lang zy het gebied over Duitschland 

ïog in handen hadden, of uit byzondere guns- 

:e, of ter belooninge hunner gedaane dienten 

, met Erfgraaffchappen befchonken; 't welk 

cnleiding gaf, dat deezen gelladiglyk naar uit- 

Teftrekter heerfchappy haakten, de vrye landen 

hunner Nabuuren befireeden, en 't ingenome-' 

ne voor 't hunne hielden; en dit is de waare 

oorfprong van veele hedendaagfche Graaven, 

Prinfen en Hertogen. 

Middelerwyl, en by de Regeering van Keizer 

Kommodus, die een ondeugend Zoon van 

eenen deugdzaamen Vader was, waagden de 

Friezen 't wel over den Ryn in Gallië te trekken, 

en daar veele verwoestingen aan te rechten 

; doch Kommodus had hier van niet zo dra 

kennis gekreegen, of Kiodius Albinus wierd 

met eenig Krygsvolk derwaards gezonden, om 

hen van daar te dry ven; 't geen hem ook naar 

wensen gelukte: want de Friezen, door hem 

in eenen veldflag overwonnen zynde, werden 

met groot verlies naar hun eigen land te rug


Niet lang na deezen hebben verfcheider l BEKNOP- 

Duitfche Natiën, ziende dat de Regeering dei R TE HlSTO- 

. RIE. 

Romeinfche Keizeren,hoc langer hoe meer, tof 

eene- fchandelylee onachtzaamheid verviel, en " VerfcheidenDuitdat 

hunne Bevelhebbers zich doorgaans van dee ' fche volze 

gelegenheid bedienden om de verst gelegen 1 keren 

volkeren te onderdrukken en uit te zuigen, zich { vereenigen 

zich 

1 met eikanderen, op eenen algemeenen Land- 

' tegen de 

| dag, door een plegtig verbond, vereenigd, om 1 Romei- 

't juk der Romeinfche heerfchappy van den hals ] nen, en 

i te fchudden, en zich in vryheid te Hellen. De zyngeluk- 

1 

kig in 

voornaamfte Naden, die aan dit verbond deel hunne 

hadden , waren gezeten tusfehen de Main, ondernee- 

• Ryn,, Sale, Elve en de Noordzee, en beftonminge.den uit Hesfenaars, Mattiaken, Uzipeeten, 

Tenktcren , Marfen , Brukteren , Chamaven, 

fAngrivariën, Tubanten, Cherufcen, Kauchen, 

iFriezen, en eenige anderen. Deeze verbintenis 

iwas ook zo krachtig, en van zo gewenscht eenen 

uitflag, dat zy niet alleen de vreemde volgeren 

uit hun Land gekeerd, maar ook de Rofmeinen 

door geduurige oorlogen afgemat, en 

zich meester van Gallië gemaakt hebben; 't welk 

men als den grondflag van den edelen en wydvermaarden 

naam der Franken en der Frankische 

heerfchappye heeft aan te merken, fchoon. 

toen den juisten tyd en de eerde aanleggers van 

klit verbond niet weet te noemen 

^ Aan de invallen , welke deeze verbonden 

De Frie 

Frankifche volkeren, onder de regeeringe van zenheb Makrinus , Heleogabalus en Alexander Sevebenwaarïus , in Gallië en over den Donau deeden, fchynlyk 

deel ge. 

hebben 

(%) Schotanus Fr: Hist. bladz. 26.

I 

pÓ Tegenwoordige Staat 

BEKNOP- 1 lebben de Friezen zeer waarfchynlyk mededeel 

TE HlSTO- , TChad;doch de byzonderheden van 'tgeen erby 

BIE. ' die gelegenheid is voorgevallen, zyn nier zeer 

had aan . bekend. Die vindt men gemeld, dat Alexander 

de inval 

Severus.na de Perfen overwonnen te hebben, 

len der < 

Franki zich met een ontzaglyk Leger naar de Galhlche gefche 

vol-j westen heeft begeeven, om de Germaanen te 

keren in . beoorloogen; doch maar naauwlyks was hy tot 

Gallië, 

en over aan Ments gekomen, toen hy, zonder nog iets 

den Do- van belang uitgevoerd te hebben, van zyne ei< 

nau. gene Lyfwacht, onder aanvoeringe van IVlaximinus, 

wierd omgebragt, in het jaar 235. _ 

235- 

Maximi- Deeze, daarop door het Krygsvolk tot Kei 

MUS, Keizer verkooren zynde, zou met zyn Leger van 

zerge Romeinen en verfcheiden Oosterfche Natiën, 

worden de Franken en Alemannen zeer waarlchynlylc 

zynde, 

loopt onder't juk gebragt hebben, zo hy met door 

groot ge de bosfchen, moerasfen en ftroomen, waarin 

vaar zyns de Duitfchers eene veilige fchuilplaats vonden, 

leevens ware verhinderd geworden: want hen daarin 

hier te 

lan.'e. willende vervolgen, liep hy geen klein gevaar 

van door hen afgemaakt te worden, vooral toen 

eens zyn paard in een moeras bleef fteeken, en 

hy ter naauwernood gered wierd. Hy had met 

niet te min zyne vaandelen reeds tot aan ol op 

de grenzen van Friesland gebragt, en men heelt 

reden om te denken, dat het gevecht, t welk 

zo gevaarlyk voor hem was , daaromtrent is 

voorgevallen: want naar zyn eigen fchryven aan 

den Raad en het Volk van Rome, „ had hy 

vierhonderdItaliaanfchemylen in Duitschland, 

" tusfehen den Ryn en de Elve, met de wa- 

, penen geheel bedorven, de Dorpen afge- 

„ brand, het Vee weggevoerd, eenen ryken 

" „ buit


5, buit gemaakt, en eene ontelbaare menigte 

menfehen omgebragten gevangen genomen". 

De AIcmannen en Franken hadden, fchoon niet 

geheel overwonnen, te veel by deezen oorlog 

geleedcn, om zich niet eenigen tyd flil te 

houden. 

Van toen af liepen 'er verfcheiden jaaren voorby, 

welke weinig ftofs voor deeze beknopte Ihstorie 

van Friesland opleveren; de verwarringen, 

welke in 't Romeinfche Ryk al gaande weg , 

grooter werden, vindt men by anderen over-1 

vloedig gemeld. Onder de Regeeringe van Kei- ' 

zcr Valeriaan vielen de Franken en Alemannen 

wederom over den Ryn en Dor.au in het Romeinfche 

Ryk, met dien uitflag', dat de Alemannen 

zelfs over de Alpen in Italië, tot Ravenna 

toe, doordrongen, terwyl de Franken en 1 

andere Germanifche Natiën , waaronder men e 

ook de Friezen te tellen heeft, geheel Gallië ° 

afliepen, alles wat hun voorkwam vernielende, en, 1( 

na over het Pyrenecfche gebergte getrokken te h 

zyn, in Spanje kwamen, daarze zelfs de ftad Tar 11 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

, De Fran- 

. ken en Alemannen 

1 

vallen we- 

' derom in 

het Romeinfche 

Ryk. 

2 54- 

Eenige, 

en daar 

onder de 

Friezen, 

ioopen ge • 

heel Gallië 

af. 

rap-ona innamen, pionderden en vernielden, zon. 

(der dat de Keizer, elders de handen vol werks 

hebbende, in haat was zich daar tegen te verzetten. 

Veele deezer volkeren, de Friezen en Sommigen 

Kauchen inzonderheid, reeds toen voor ervaa- hunner 

ren Zeelieden bekend , waren hiermede nog fteeken 

over naar 

niet te vreden; maar Haken van daar te fchepe Afrika. 

over naar Afrika, daar ook dat fedeclte van 't 

IRomeinfche gebied zwaare verwoestingen van 

'hun moest lyden ("). 

Junius 

(*) Schotanus Fr. Hist. bladz. 27. 

N 3

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

funius 

Posthu 

mus be- 

raus uclualt 

meer 

dan eene 

overwin 

ning op de 

Friezen 

enz. 


Junius Posthumus, die onder de Regeeringe 

van Gallieen, den zoon en opvolger van Valeriaan, 

door de misnoegde Galliërs, tot Keizer 

verkooren was, wist zich door den krachtigen 

bvftand, dien zy hem verleenden, in deeze zyne 

waardigheid niet alleen zeven jaaren lang 

te handhaaven, maar ook meer dan eene 

overwinning op de Friezen , Hesfen , Kauchen, 

en andere Frankifche Natiën te behaalen: 

zelfs ftichtte hy verfcheiden ftcrkten op 

ICll • iiwaxj ">v".v- "j • L 

den Germanifchen bodem , en noodzaakte de 

gemelde Natiën om hem tegen de Bevelhebbers 

van Gallieen den noodigen byftand te bewyzen. 

Misfchien waren zy door hem ten eenemaal bedwongen 

geworden, zo niet zekere Viktoryn 

hem ] van kant geholpen, en na hem de Keizer- 

De Over lyke kroon in Gallié 

L _ . ^ opgekreegen had. Jje 

..... 1 1_.J T»^ 

rynfche overrynfche Germaanen, het ombrengen van 

Germaanen 

vallen 1 Posthumus vernomen hebbende , beitonden 

in Gallië. . niet alleen de fterkten, door hem op hunnen 

bodem gefticht, om verre te haaien, en te verbranden 

, maar ook met allen mogelyken fpoed 

over den Ryn te trekken, en in Gallië te vallen, 

daarzc zich van wel zestig (leden meester 

maakten. Viktoryn en eenige andere opgeworpen 

Keizers na hem, herftelden de vervallen 

zaaken der Romeinen in Gallië wel eenigzins, 

door het beteugelen der Franken ; doch het 

was Keizer Aureliaan, die dit begonnen werk 

De Frie- 

verder voortzette. En echter gingen de Franken, 

zen en en wel allermeest de Friezen en Kauchen, met 

Kauchen 

1 hunne ftrooperyen in Gallië, ter zee dapper 

flroopen 

ter zee. voort, zonder dat de Keizer deezen hunnen 

overmoed wist te beteugelen. En voor dat 

1102


ilog Aureliaan door het krygsvolk wierd omgebragt, 

breidden zy zich ook reeds wederom te 

lande uit, wierpen de fterkten der Romeinen 

langs den Ryn om verre, trokken over den 

Aroom, en drongen tot diep in Gallië door, 

daar hun, wegens de korte Regeeringe van 

Tacitus en Floriaan, weinig of geen tegenfland 

gebooden werd. 

Probus,een der kloekmoedigile Vorften, had 

niet zo dra het Ryksbewind in handen gekreegen, 

of hy ondernam, in eigen perfoon, eenen 

togt tegen de Germaanen, om dus zyne overwinningen 

, voormaals op de Kauchen en 

Friezen bevochten, verder voort te zetten. 

Behalven andere voordeden, door hem op deezen 

togt behaald, zouden 'er, 't geen niet vry 

van onwaarfchynlykhcid is, in verfcheiden ontmoetingen, 

byna viermaalhonderd duizend Germaanen 

, die zich op den Romeinfchen bodem , 

langs den Ryn en door gansch Gallië, nedergezet 

hadden , gefneuveld zyn. Zekerder gaat 

ihet, dat de Franken, door Probus in hunne 

moerasfen overvallen en geflagen zynde , 

genoodzaakt wierden, hem te voete te vallen 

, en te fmeeken , dat hy bun niet alleen 

iden vrede wilde lchenkcn , maar ook een gerdeelte 

dier landen ter bewooninge afiïaan, welke 

voorheen door hen waren ingenomen. Dit 

tweeledig verzoek werd hun van den Keizer 

ingewilligd; doch teffens door hem bedongen, 

rat hy zich van hunne hulpe, in den oorlog, 

'zou mogen bedienen. Ook koos hy metder- 

Idaad zestien duizend Jonge Krygsknechten ujt 

1de Friezen, Kauchen. Katten enz. welke hy, na- 

N 4 ze 

Bt KNOP 

TE HISTO 

RIE. 

276". 

Probus 

doet een' 

togt tegen 

de 

Germaa. 

nen. 

De Franken 

wor- 

:len door 

hem overvallen 

en 

geflagen.

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

De Friezen 

zyn 

hem getrouw 

in 

den oor 

log tegen 

Prokiuus. 

De order 

werpi' g 

d ï 1 ie 

zen is vai 

korten 

ouur. 

aS 3. 

o,oo Tegenwoordige Staat 

ze onder de Keurbenden verdeeld te hebben, 

in de Legers en Bezettingen deed dienen De 

Friezen (lelden ook zyne verwachting niet teleur 

: want als zich, geduurcnde zyne Regeerinir., 

zekere Prokulus tot Tegen - Keizer had opgeworpen, 

en deeze by dé Friezen eenige otiderfletinïig • 

nu ende te vinden, waren het juist de Friezen, 

door wien hy by den Keizer aangebragt',én aan denzelven 

overgeleverd wierd; hy was naamelyk,door 

Probus vervolgd wordende , naar Friesland gèvlugt, 

in verbeeldinge, dat de gebroken en waterachtige 

(Irecken van dat gevest, hem eene veilige 

fchuilplaats verfchaffen zouden; hiermee" zal 

hy zich ongetwyffeld des te meer gevleid hebben 

zo het doorgaat, dat hy uit dien Landaanafkomftig 

was. ' f oe dit zy, de Friezen koozen liever 

Probus dan Prokulus te dienen, 't welk in de toenmaalige 

omdandigheeden ook ver het beste, althans 

van twee kwaaden gewïsfelyk het minde was. 

eéze onderwerping der Friezen aan de Romeinen 

duurde echter maar vyf jaaren: want met 

; het jaar twee honderd acht en zeventig begonnen 

zynde liep dezelve met het jaar twee honderd 

drie en tachtig wederom ten einde. De inwendige 

verwarringen van 't Keizerryk gaven 

daar toe eene gepaste aanleiding, en naar het fchynt 

zyn de Franken, die in en omtrent het Batavisch 

E iland aan de oevers van den Ryn geplaatst waren, 

de eerden geweest, die 't gemaakte verdrag verbraken, 

zo door eenige Romeinfche vaartuigen, 

in den Ryn hagende, te verbranden, als zich te 

fchepe door de Straat naar Spanje, van daar naar 

Sicilië, en vervolgens naar de Lybilche kusten 

van Afrika te begeeven, daarze overal de geduchtde


Guchtftc tekenen*van verwoestingen, branddich- BEKVOP* 

tingen en roove'ryen achter lieten. Van daar TE lliSTOzonder 

merkelyk verlies te rug gekomen zynde, 

fcheen hun 't Zeefchuimen zowel bevallen te 

weezen, dat zy van dien tyd af met de Saxers 

fa .i enfpanden , cn de Gallifche kusten alomme 

onvèiiig maakten. 

Diakletiaan, omtrent dien tyd, door 't LeMaximiaanger, tot Keizer verklaard, zond Maxiraiaan Herkulius 

Herkulius naar Gallië, daar hy't geluk had de rust heiltiltde 

in een gedeelte van dat gewest te herllellen, rust ia 

en, na dat hy over den Ryn getrokken was , Gallië. 

284. 

verfcheiden volkeren , zo door uithongering 

als door de wapenen, te overwinnen, en dermaate 

te beteugelen, dat zy van hunne zeefchuimeryen 

moesten afzien , cn , yerzeld van 

hunnen Koning , hem om den vrede komen 

fmeeken. 

Midlerwyl vereenigden zich de Saxers, om DeSaxers, 

trent de Elve woonende, met de Warners en Warners 

en Ange- 

. Angclen, twee volkeren, welke ten dien tyde lenver ; aan de Oostzee gezeten waren ; begaven zich j huizen 

| gelykerhand , met Vrouwen , Kinderen enj naar 

elders ; 

i alle hunne tilbaare have te fchepe ; ilevpnden*' waa^by de 

tde kusten van de Noordzee om; voeren dei Friezen 

[Maas en het Vlie in, om dat de Middeiryn x) vry wat 

:e lyden 

ïzeer waarfchynlyk, toen reeds al groen enladden. 1 

itondiep was, en floegen zich met der woon* 

rnedcr, in Toxandrie , of Zeeland , Banvië 

i:en Westfriesland. Doch voor datze hier toe ' 

kwamen, moest'er met de Toxanders, Bata- 

: cvieren en Friezen gevoenten word n ; zo 1 der 

iöat men de byzonderheden van 't gevecht weet 

I R melden. Dit alleen is zeker, dat de-over* 

N 5 , win-

BEKNOP 

TE HIS TO- 

It IE. 

Doch hun 

verlies 

werd aan 

een' anderen 

kant geboet. 


winning zich voor de eerden verklaarde. De 

Friezen leeden hier zeer by;- doch hadden 

't geluk hunne fchade aan eenen anderen kant 

vry war geboet te zien. Am de' overzyde van 

de Eems, tot de Wezer toe , lagen nu de 

meeste landen der Kauchen , door 'i vertrek 

dier volkeren, ledig. Hiervan maakten zich 

de- Friezen meester , en befloegen dezelve ; 't 

welk te wege bragt , dat de Landdreek der 

Nederkauchen , daar men thans Oostfriesland , 

Butjadingerland en eenige andere Landfchappen 

vindt , door de Friezen is bezeten , geworden. 

Ook hebben de Friezen , zeer 

waarfchynlyk niet lang'na deezen tyd, zich met 

de Saxers, hunne nabuuren, in verbond begeeven, 

en de zyde der Franken verhaten; waaraan 

men het heeft toe te fchryven , dat zy by de 

Gefchiedfchryvers , die na Konflantyn den 

Grooten geleefd hebben , al doorgaans onder 

een' en den zelfden naam van Saxers voorkomen 

(§). 

Maxi Nadat Maximiaan, als reeds gemeld is , 

miaan zet Gallië in rust gebragt had, is wel 't zelve door 

veele eenige Duitfche Natiën cp nieuw bedreeden ; 

Franken doch ook deeze zyn door hem verflagen : ins 

enz in 

andere 

gelyks heeft hy veele duizenden Franken, Frie 

gewesten zen , Kauchen en anderen , die in Batavië 

over. gevallen waren, cn zich daar neergeflagen 

287. 

hadden, overgezet in de ledig liggende landen 

der Treviren en JXerviërs (f), alwaar hun 

ge- 

(§) Schotanus Fr. Hist. bl. 28 en ig. 

(f) Verfta door't eerfte Trier , en door 't laatfte 

Neder - Bourgondie en Henegouwen. Schotanns Fr. 

Hist, bl. jp.


genoegzaame wooningen tor verblyf, en akkers 

tot bebouwing gegeeven werden , onder voorwaarde 

van voortaan naar de Romeinfche wetten 

te leeven. Teftlns kreeg de ganfche Natie 

eene volle verzekering van de vricndfchap der 

Romeinen, zo zy zich in ruste hield, en niet 

buiten de haar aangcweezen grenzen trad, om 

de Wingewesten des ryks te beroeren. 

De Saxers en Friezen, federt veele jaaren 

gewend op zee te fchuimeri, vielen echter niet 

dan met groote moeite te beteugelen. Karau 

fius, die in zyne jongkheid lang ter zee gevaaren 

had, en wel geoeffend was in alles wat 

tot den Zeedienst behoort , werd door Maximiaan 

aangeleid tot Admiraal eener Vloote , 

welke toen voor Boulogne lag, om daar mede 

de zee tegen de Saxifche en Friefche zee- 

roovers te befchermen. Doch hierin gedroeg 

zich deeze geenszins naar zynen pligt, hebbende 

hy de Roovers , fchoon hyze wceren konde , 

BFKNOPrE-HisTO- 

*IE. 

De Saxers 

en Friezen 

vallen 

bezwaarlyk 

te 

beteugelen. 

Karaufius 

gedraagt 

zich, 

menïgmaalen aan land laaten komen , en hun Admiraal 

ne rooveryen onverhinderd pleegen , om hun geworden 

, niet 

daarna den geroofden buit wederom af te zet 

naar zyten 

, en dien voor zich zeiven te behouden. nen pligt. 

Maximiaan, hierover met reden verlloord, 

gaf wel last om Karaufius hesmelyk van kant 

te helpen; doch deeze, daarvan de lucht hebbende 

gekreegea, verbond zich met de 

Saxers, Franken en Friezen, en maakte zich, 

Steekt 

met deeze hulpe gefterkt, meester van alle de over naar 

voorhanden zynde fchepen , waarmede hy Britannie, 

overftak naar Britannie, daar hy zich wel dra en doet 

zich voor 

voor Keizer deed verklaaren. 

Keizer 

Maximiaan, die tot hier toe maar alleen me: uitroe-. 

peu. 

de

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

291. 

Konftantitfs 

Chlorus 

verovert 

Bouiogne, 

daar eene 

bezet 

ting van 

Karaufius 

lag. 

Ook valt 

hy de 

Friezen 

enz. van 

achteren 

op 't lyf; 

verflaatze 

en voert 

veelen 

van hun 

naar el-' 

ders. 

204 


de waardigheid van Cezar bekleed geweest 

was, werd nu , zo ras de tyding hiervan te 

Rome kwam, door Diokletiaan tot Ryksgenoot 

verheven, terwyl Konftantius Chlorus en 

Kajus Galerïus Maximianus mee de waardigheid 

van Cezars befchonken wierden. Konftantius, 

hierop Gallië, voor zyn deel, ter befcherminge 

hebbende gekreegen , begaf zich terftond 

derwaards, én maakte zich meester van Bouiogne, 

in welke Stad Karaufius , by zyn vertrek , 

eene vry fterke bezetting van Krygsvolk gelaaten 

had; ook floot hy de plaats van den zeekant 

zodanig in , dat de Franken , Saxers en 

Friezen niet het minfte tot haar ontzet konden 

onderneemen. Aan 't Krygsvolk fchonk hy 't 

leeven, nam hetzelve in zynen dienst aan, en 

deed 'er eenen togt mede naar Batavië, dat toen 

van Friezen , Kauchen en andere Frankifche 

Natiën bezeten werd; doch welke met Karaufius 

in verbond ftonden, en even daarom der 

Romeinen gramfchap bezuuren moesten. Konftantius 

viel hen ook , en wel van achteren , 

opdat zy zich in de menigvuldige bosfchen , 

waarmede bun land vervuld was, niet verfehuilen 

mogten, m^t zo veel geweld, en in zulk 

eene geregelde orde, op 't lyf, dat 'er veele : 

duizenden gedood , verjaagd én gevangen 

genomen wierden. Deezen • voerde hy als 

eigen flaaven, met vrouwen en kinderen, naar 

de woeste en uitgeputte landen van Amiens", 

Beauvais, Troye en Langres. Welke landen 

, ten Noorden van de Seine gelegen, en 

zich langs haare oevers uitftrekkende, van 

deeze bewooners, den naam van Francia 

ver-


verkreegen hebben, Hec oogmerk dier ver- • BEKNOPvoeringe 

was , om hen dezelve als flaaven te , TE HlSTÖ» 

RIE. 

doen bebouwen , en hen , des noods , in den 

Kryg tegen hunne oude Landslieden te gebruiken. 

Schoon deezen zich dus beteugeld vonden, , Andere 

zaten echter de Germaanen, en daaronder veele • Germaa- 

' nen zitten 

Friezen, Overrynfche Franken, Saxers, Kau 

' midlerwyl 

chen en andere aanpaalende volkeren meer, niet : niet ftil. 

mi, ftil. maar vieten vielen over den uen roefevronzpn toegevroozen Rvn Kyn 

in 't Eiland der Batavieren, toen Konftantius 

nog hier te lande was. Doch deeze onderneeming 

bekwam hun kwalyk; zynde zy door het 

ontlaaten van 't weder, en by gebrek van 

fchepen, dermaate bezet geraakt, dat zy genoodzaakt 

wierden zich aan Konftantius te onderwerpen, 

en eenigen hunner by hem gevangen 

te laaten, terwyl de overigen door hem 

met fchande naar huis gezonden wierden. Batavië 

zag zich dus van deeze plonderzieke vol- 

keren gezuiverd; de Friezen en anderen, die De Frie- l 

daaromtrent woonden, werden naauwer onder zen enz. 

't juk gebragt, en daarop de togt naar Britan omtrent 

Batavie 

nie tiocr Konftantius ondernomen, om Karauwoonenfius 

te beoorloogen. Doch hier toe had hy op de,wor verre na geen magts genoeg. Karaufius had, dennaau- 1 door zyne gezantfchippen, zo veele Saxers, 

wer onder 

't juk ge 

Friezen, Kauchen en Angelen, op hoope van bragt. 

buit, tot zich gelokt, en zich zo vast in den 

zetel gezet , dat Konftantius genoodzaakt 

' wierd een verdrag met hem aan te gaan , 

jwaarby 't geheele Eiland aan Karaufius werd 

aafgeftaan. Eerlang echter kwam het weder aan 

't'Ró.

2of5 Tegenwoordige Staat 

BEKNOP 't Romeinfche Ryk, door omwentelingen, die 

TE HISTO- 1 buiten ons bellek zyn. 

RIE. Onder de Regeering van Konflantyn den 

Verfchei- Grooten, | die na den dood van Konftantius 

den Ger-. 

manifche Chlorus aan de Regeering kwam, traden ver 

volkeren 1 fcheiden Germanifche volkeren , en daaron. 

verbinden ( der zeer waarfchynlyk ook de Friezen, met 

zich tegen 

eikanderen in verbond , om de Romeinfche 

de Ro- ' 

meinen. Wingewesten met vereenigde krachten te over 

306. 1 

vallen. Hiertoe, naar de gewoonte der Germaanen 

, twee Koningen of Veld - overften , 

Askarikus cn Regaizus verkooren hebbende, 

naderden zy, onder hun geleide, tot aan den 

oever des Ryns, daar zy van Konllantyn, die 

aan de overzyde reeds een magtig Leger in gereedheid 

had, gefluit wierden. Doch alzo Konllantyn 

dit beletten van hunnen voorgenomen' over* 

togt , voor geene genoegzaame overwinning 

hield, trok hy met het gros van 't Leger te 

rug, en liet alleen zeker gedeelte nader by den 

De Fran- f flroom in eene hindcrlaage liggen. De Fran 

kea wor-1< ken, hiervan onkundig, waagden 't over den 

den gefla- Ryn T te trekken; doch vonden zich zo fchielyk 

gen. 

en onverwacht overvallen, dat 'er veelen in den 

c 

ftryd fneuvelden, terwyl anderen met beide de 

Koningen Konftantyn leevende in handen vielen, 

die hen met veele hunner onderzaaten vervolgens 

voor de wilde beesten liet werpen, en op 

de wreedfte wyze verfcheuren, dat voorzeker 

weinig ftrookte met het geloof der Christenen, 

naderhand door hem beleeden. 

Konftan Na deeze overwinning op de Franken betyn 

trekt haald te hebben , viel het Konftantyn niet 

zvVaar


zwaar zelf over den Ryn te trekken, en eenen 

weerloozen hoop, nog bedrukt over de nederlaag 

hunner Landslieden, onverhoeds te over 

vallen, veelen daarvan af te maaken, anderen 

gevangen te neemen, al hun vee weg te voe 

ren of te dooden, alle hunne gehuchten in 

brand te fteeken, cn zulken onder hen, waarvan 

men noch trouw noch dienst te gemoete 

zag, even als de andere Franken, den beesten 

ter verfliDdinge voor te werpen. 

BrKKOP' 

TE HISTO 

RIE. 

over den 

Ryn en 

overvalt 

de overi 

gen. 

308. 

Dus de Franken beteugeld , en ook de Hierna 

grenzen des Ryks in zo goed eenen ftaat van te begeeft 

genweer gefteld hebbende, dat men, noch des zich Konftantyn 

Zomers by fterke droogte, noch des Winters 

naar Ro» 

by harde en aanhoudende vorst, voor vy- me. 

andelyke invallen te duchten had, begaf zich 

Konftantyn naar Rome , om Italië van de geweldenaaryen 

van JVJaxentius te verlosfen j doch 

keerde, m.v.iu>_, zo I U ras iaa mogelyk, luvgcjju, van van daar uiiai naar naai vjraiuc Gallië 

te rug , beducht, dat zyne afweezigheid den De Fran 

Franken en Alemannen gelegenheid mogt geeken, zich 

ven , om wederom over den Ryn te fteeken, van zyne 

afweezig- 

1 en in dat gewest te vallen. Zy hadden 'c ook 

heidbe i metderdaad voor, en waren reeds tot aan den dienende , 

I Rynftroom genaderd, wanneer zy, op de ty- nachten 

in Gallië 

1 ding van 's Keizers aankomfte, te rugge weeken. 

te vallen ; 

I Konftantyn, hier meê niet te vreden, hield zich doch wor 

i als of hy voorhad de Alemannen van eenen ge- denver : heel anderen kant te beftryden, en lokte daar- flagen. 

1 donr rlp FY.mL-pn rwrpr Apn Orr>r»m ujonnwr h\r 

1 uoor cie r ramten over den ltroom, wanneer hy 

1 met zyne meeste krygsmagt in hunne Landen 

wiel, en daar eene yslèlyke llagting en algemeetine 

verwoesting aanrechtte; terwyl zy die over 

Iden Ryn geftoken waren, voor het groo;fte gedeelte 

,

BEKMOP 

5 6 HlSTO 

ME. 

De Friezen 

ver 

laaten het 

Frankisch 

verbond, 

en maaken 

één 

Volk met 

de Saxers 

uit. 


deelte, den Romeinen in handen vielen. Jammer 

is 't dat men niet zeker weet, hoe ver de 

Friezen in deeze onheilen deelden ( ) Dit 

gaat vast, dat zy federt hec Frankisch verhond 

verhaten, met de Saxers één volk uitgemaakt, 

en hunne vryheid eenigen tyd daarna 

behouden hebben. 

Van deezen tyd af tot op dén dood van 

Keizer Konftantyn , zyn wel veele zaaken 

voorgevallen, waarby het Ryk grootelyks belang 

had; doch waarin de Friezen te weinig 

deelden, om 'er ons meê op te houden. Mogt 

menden Kronykfchryveren, zonder uitbeding, 

geloof geeven, dan zou in Friesland nog al 

vry wat gebeurd zyn, dat ook hier verhaald 

diende. Alles durven wy noch melden noch 

verzwygen. Laat dit ééne den voorrang heb 

Fiieslard, 

ten westen ben, dat de Landen ten Westen en Zuidwesten 

en zuid van Stavoren, tot hier toe onbewoond en onwestenbebouwd 

zynde geweest, door vyf Ldellieden, 

van S.avoren, 

van welken Diederik, een Fries van afkomst, 

wordt be en een der Voor vaderen van Koning Radboud 

volkt dcor de voornaamfte was, het eerst zouden bebouwd 

vyf Edel 

en bevolkt zyn geworden; dat deeze, veel toe 

lieden. 

337- loops enhulpe gekreegen hebbende, het,fteedje 

Medenblik gedicht zou hebben; dat hy, hierop 

verhovaardigd, zich ten jaare 334 Koning van 

Westfriesland zou hebben laaten noemen; doch 

d?.t Haron, toen Hertog van Oostfriesland, of 

Friesland beoosten het Vlie, zich des grootelyks 

belgende, derwaards eene aanzienlyke 

krygsmagt gezonden, en Diederik zodanig in 

het 

(*) Schotanus Fr; Hist. bl 31.

van 

F R I E S L A N D . 209 

het naauw gebragt zoude hebben, dat hy genoodzaakt 

wierd zich aan Haron te onderwerpen, 

cn het Ryk van hem en zyne Opvolgeren 

ter leen te ontvangen, onder verpligtinge 

van nooit eenig verbond ten hunnen nadeele aan 

te zullen gaan. Soortgelyke gebeurtenisfen 

Vielen 'er rneer te melden, durfden wy de 

Kronykfchryvers volgen; doch daar toe te weinig 

gronds hebbende, zullen wy het hier by 

laaten. 

O V. HOOFD- 

BEKNOÏF. 

TEHISTO» 

li. IE.

"BEKNOP. 

TE HlSTO. 

KlE. 

'Konftantyn 

fterft 

in het jaar 

337, en 

het Ryk 

raakt in 

verwar» 

ring. 

aio Tegenwoordige Staat 

V. H O O F D D E E L . 

Beknopte Hiftorie van Friesland van den do 

van Konftantyn den Grooten tot den tyd 

van Karei den Grooten. 

den dood van Konftantyn den Grooten, 

voorgevallen in den jaare 337, was het Ryk 

verfcheiden jaaren achtereen in geduurige verwarringe, 

dewyl de drie Zoonen van Konftantyn 

niet zeer te vreden waren met de Ryksverdeeling, 

welke hun van hunnen Vader was nagelaaten. 

Meer dan één volk bediende zich 

hiervan, om 't juk der Romeinfche overheerfchinge 

af te werpen: de Frankifche Volkeren 

inzonderheid vielen met geheele hoopen over 

den Ryn in Gallië; doch werden door Konftans, 

wien dat Gewest, by de verdeelinge, was 

te beurt gevallen, al dra door de wapenen 

tot reden gebragt, en in bondgenootfehap van 

het Ryk aangenomen, om zich van hunne hulp 

te bedienen tegen zynen magtigen Mededinger 

Magnentius, die, eerst zyn Veldheer geweest 

zynde, zich thans ten Keizer had opgeworpen. 

Ook vielen omtrent deezen tyd eenige Westlaai 

fche volkeren in de landen der Friezen, 

daarze hunne ftrooperyen tot aan de Lauwers 

en Eems toe voortzetten, tot dat Hertog Odilbald 

hen achterhaalde, van den geroofden buit 

ontzette,

van 

F R I E S L A N D . sir 

Ontzette, tot in hun eigen land vervolgde, het 

'zelveonder brandfehatting ftelde,en 'er drie Kasteelen, 

met naame Engeren, Soest en Iburg 

ftichtte, ja het veroverde land tot een Wingewest 

van Friesland maakte, en daarover Iglo 

Lascon, zynen Veldheer, tot Stadhouder aanftcldc. 

Althans is dit het verhaal der Kronyk - 

fchry veren. 

Na zich eenen geruimen tyd ftil gehouden te 

hebben ondernamen de Franken, Alemannen, 

;Saxers, cn zeer waarfchynlyk ook de Friezen, 

hunne oude togten over den Ryn, hielden 'er 

jammerlyk huis, en keerden eerlang, met ryken 

buit belaaden, te függe. En terwyl dit terlinker 

zyde van. den Ryn voorviel was ook alles 

ter rechter zyde tot aan de Noordzee in beweeginge. 

De Friezen, onder anderen, maakten zich 

meester van de Betuwe (Batavië)en gingen daar 

voor een gedeelte woonen; ook werden de Saliërs 

door de Saxers uit Overysfel verdreeven, en in 

de noodzaakclykheid gebragt om naarBatavië en 

Toxandrië te verhuizen. 

Juliaan, naderhand om 't verzaaken van den 

Christelykcn Godsdienst ten kwaade berucht en 

de afvallige genoemd , fchoon een verilandig 

en dapper" Vorst , werd door Konftantius met 

ccn aanzienlyk Leger herwaards gezonden ., en 

behaalde meer dan eene overwinning op de Franken. 

De Saxers evenwel, den moed niet laaiende 

zinken, zonden deQuaadcn (*) uit om in 

't Ro- 

É'H De Qmaden fchynen een bvzondere foort van 

- ' Saxers 

O 2 

BEKNOP 

TE HISTÖ- 

UB. 

Oe Franten 

enz. 

rekken 

veder 

>ver den 

lyn. 

De Frieienverneesteren 

Batavié'. 

356. 

Bedryven 

/an julilan 

hier 

:e lande.

BEK NOP- 't 

TEIIISTO- J 

ÈUE. 

364- 

Udolf Haron 

was 

de Iaatfte 

der Frie 

fcheHertogen. 2ia Tegenwoordige Staat 

't Romeinfche gebied te breeken. Dan de 

Friezen waren te zeer beducht voor den 

- 

toorn van Juliaan , om hun den doortogt 

t' 

door hunne landen toe te daan. Hier door genoodzaakt 

om eenen anderen weg te neemen; 

voeren zy te fchepe om Friesland heen , en 

kwamen zo in de Betuwe, thans meerendeels 

door de Saliers bewoond, welke, door 

hen verdreeven zynde, de vlugt namen naar 

het land der Menapiers (f), ftaande onder de 

gehoorzaamheid der Romeinen. Juliaan ontving 

en handelde deeze vlugtelingen met veel 

vriendlykheid; ook werd Cbarietto (§),door 

hem afgezonden ter beteugelinge der Quaaden, 

en wel met dien uitflag dat zy zich onder zyn 

gebied en gehoorzaamheid begaven. 

Udolf Haron, de laatlte der rneicne nercugen, 

regeerde omtrent deezen tyd, en was oorlogzugtig 

van aart. Hoe veel deel hy echter 

gehad hebbe aan de invallen der Germaanen , 

Saxers, Franken en Friezen in Gallië, valt by 

gebrek van aantekcninge niet te melden. Zeker 

eaa

va» FRIESLAND. 213 

liaan bedwongen, en bera grootelyks genegen, BEKNOP 

TE HISTOop 

de tyding van zynen dood, terdond nieuwe UIE. 

ontwerpen , ter verkrygingc hunner voorige 

vryheid, begonden te fmeeden, aan welke ook 

de Neder-Saxers of Friezen hebben deel gehad. 

:

BEKNOP- ; 

TE HISTO 

RIE. 

tot hun 

eigen ongeluk. 

Verrich 

tingen van 

Udolf 

Haron. 

6ï4 Tegenwoordige Staat 

lieuws in onrust; doch werden eindelyk ge- 

aoodzaakt het hoofd in den fchoot te leggen, 

2n dc Romeinen om vrede te fmeekcn; deeze 

werd hun ook, doch met een bedrieglyk oogmerk 

, toegedaan, zynde zy, by het overleveren 

van eenige Jongelingen, dieze voor het houden 

van den vrede aan de Romeinen te pande moesten 

laaten, door hen overvallen, en zo fel gedagen, 

dat 'er naauwlyks één behouden bleef, 

die vertellen kon hoe hem deeze reis vergaan 

ware. 

Dezelfde Udolf Haron , van wien boven 

reeds met een woord gefproken is, zou ten 

deezen tyde, zo omtrent Dokkenburg als ook 

by Stavoren, veel volks by een verzameld hebben, 

en daarmede de landen, Zuid- en Oostwaards 

gelegen, bezocht, en veele plaatfen en 

Merkten veroverd hebben, tot merkelyke uitzetting 

van de paaien zyns gebieds. Ook zou hy 

over de Eems en Wezer, eertyds grensfcheidingen 

der Friezen en Kauchen, getrokken zyn, 

en die landen,' welke, ten grooten deele, door 

de Kauchen verhaten waren, hebben ingcno* 

men; het welk ten gevolge had, dat de volkeren 

over de Eems, in 't Oost van Friesland gelegen 

, onder den naam en het gebied der Friezen 

kwamen, en tot heden toe den naam van 

Oos^friezen behouden hebben. 

Onder de Onder de Regeeringe van Arkadius en HoRegeenorius, 

minderjaarige Zoonen van Theodofius 

ring van 

den Grooten, zag men 't vuur van verwarringe, 

Arkadius 

.en Hono- zo in 't Westen als Oosten, al dra ontbranden; 

rius, raakt ook bleeven de Friezen en andére Natiën , ter 

het Ryk rechter zyde van den Ryn , daar niet ganfche - 

in verwarring, 

Ivk

van FRIESLAND. ai5 

Iyk buiten, en echter zou het buiten ons be BEKNOP- 

TE HlSTO. 

ftek loopen, het begin en den voortgang daar 

RIE. 

van te melden. Anderen hebben die in 't breede 

befchreeven. 

Midlerwyl zyn 'er , omtrent deezen tyd, Verhui 

veele Saxers en Friezen naar Engeland verhuisd zing van 

zyn. De reden daarvan wordt van allen niet veele 

Saxers en 

eveneens opgegeeven. Volgens fommigen zou Friezen 

'er een groot geroep ter ooren van Hertog naar En 

Udolf Haron gekomen zyn, dat zyne landen geland. 

te vol volks waren om 'er alle te konnen beftaan 

, en dat hy daarom, volgens de oude 

wetten en gewoonten, geliefde toe te ftaan, dat 

door lootinge bcflistmogt worden, wie van hun 

het Vaderland te verhaten hadden; en dat ingevolge 

hiervan ook zyne eigene Zoonen Hengistus 

enHorfus, deel aan dien togt krygenie , het 

Bevelhebberfchap over hunne reisgenootcn gevoerd 

zouden hebben. Anderen, en dit komt 

i ons waarfchynlyker voor , mcenen dat de 

: Saxers en Friezen , op verzoek der Britten, 

naar Engeland zyn overgeftevend, om hen tegen 

. de Pikten en Schotten te befehermen, en dat zy, 

ma dit metderdaad, tot genoegen van Koning 

i Vortigernas, gedaan te hebben, in erkentenis- 

I fe van dien gewigtigcn dienst, door hem rykelyk 

befchonken, en in 't Zuider deel des Koningki 

ryks geplaatst zyn geworden; doch dat zy, door de 

\ vruchtbaarheid des Lands en de zachtheid der 

1 Luchtltreek aangelokt, beflootcn hebben de toenimaals 

traage en vadzige Britten zelve te overi 

meesteren, en zich in het bezit des Eilands te 

I ftellen. Een ontwerp van zo groot een uitzigt 

44i>« 

wereischte veel VOIKS. Van tyd tot tyd werden 

O 4 'er

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

Klovis 

zoekt de 

paaien 

van 't 

Frankifche 

Ryk 

.16* 


'er ook nieuwe bezendingen naar toe gevoerd 

(*); doch deeze waren oorzaak, dat de kusten 

aan de IN oordzee gelegen een groot aeet van 

haare inwooners verlooren,en dat den Friezen, 

die gemeenlyk zeer talryk waren, eene gunlïige 

gelegenheid gegeeven wierd, om zich verder 

Oost- en Westwaards uit te breiden, en daar 

door te wege te brengen, dat al het land, ten 

Noorden van Maaz en Ryn gelegen, en Oostwaards 

door de Elve bepaald, den naam van 

Friesland verkreeg. Ook moeten deeze overtogten 

aangemerkt worden als den grond gelegd 

te hebben tot die overeenkomst van taal, welke 

tusfehen de Engelfche en Oudfriefche nog 

hedendaags ligtelyk te ontdekken valt, en waar 

van voorheen gefproken is. 

Het Westerfche Keizerryk onder Augustulus 

zynde te gronde gegaan , zocht Klovis, 

Koning der Franken , de paaien van zyn 

Ryksgebied op allerhande wyze uitte breiden, 

en Haagde niet ongelukkig in de uitvoering 

uit te van dit ontwerp. De Friezen, met reden be 

zetten. 

ducht, dat het ook eerlang hunne beurt zou 

worden, en ten duidelykuen begrypende, dat 

het hun luttel baaten zoude zich van de overheerfchinge 

der Romeinen vrygemaakt te heb 

491. ben , zoze nu het Frankifche juk draagen moes* 

De Frie. ten, llooten een veroond met de saxers en an 

zen maadere 

Duitfche volkeren, om zich, des noods, 

ken een 

met vereenïgde magt te verdedigen. In den 

verbond 

met de beginne fcheen het oorlogslot hen te begunfli- 

Saxers. 

gen; 

(*) Men ziehier van in 't breede Schot. Gefchied» 

van Friesl: bl. 30. Vaderl. Hist. I D. bl. zoo.


gen; doch eerlang fchooten zy te kort. Naar 

TE t'l.STC 

't verhaal van fommïgen zou Klovis, menig 

Ril?, 

maal aangezocht door zyne Gemaalin Klotilda, 

1 om toch den Christeiyken Godsdienst te omhelzen, 

zich hier toe door eene gelofte verbonden 

hebben, zo de overwinning zich voor 

hem verklaarde Hoe 't zy , kort hierop 

ontving hy den Christeiyken waterdoop, en 

leide den grond tot den verderen voortgang des 

Christendoms in zyne Staaten. 

De Friezen, toen ter tyd Richold den II Hebben 

tot hunnen Koning hebbende, hadden midler-' deel aan 

't geene 

wyl ook eenig deel aan 't geene 'er in Britdn- j in Britan 

•me gebeurde. Sedert eenigen tyd waren dei nij ge 

: zaaken hunner Landgenooten en der Saxers daar beurt. 

' 

•merkelyk ten achteien gegaan. En 'tflrond, by 

i't leeven van den dapperen Prinfe Artur, gefcha- 

:pen als ofze eerlang gmlchelyk verdelgd zouden 

.worden. Dan zyne Opvolgers waren geene 

Arturs, noch bekwaam om de Britfche Vryheid 

ite handhaaven. Dus werden de Saxers, door 

eene menigte van hunne Landgenooten en Friezen 

geflerkt, en van de Afgodifche Ieren geholpen, 

allengskens wederom zo fterk, datze, 

legen 't einde der zesde Eeuw, de Oude Brittten 

voor 't grootfte deel ombragten, en fomimigen 

naar dien hoek des lands verdreeven, 

welke hedendaags Wallis heet, terwyl de 

overigen het Ryk verlieten, en de vlugt naar 

Bretagne in Gallië namen; zynde de overheerde 

..landen onder'de Saxers, Friezen en Anglcn 

verdeeld," en zeer waarfchynlyk naar deeze iaat- 

Iflen Anglia geheeten (§). Om- 

£S) De Anglen, tusfehen de eigentlyke Jutten fa, 

os 

woonondc,

BtKNOP 

TE HlSTO- 

EIE. 

500. 

Richold 

de II. 

nood 

2i8 Tegenwoordige Staat 

Omtrent deezen tyd deeden de Deenen en 

Noormannen, onder hunnen Koning Herald, 

eenen inval in het Oostelyk gedeelte van Friesland, 

daarze jammerlyk huishielden, alles wat 

hun voorkwam verwoestende en vernielende, 

tot dat Richold de II, toen der Friezen Koning, 

zaakt de 

Deenen hun met een magtig Leger tegen trok, en hen 

deeze noodzaakte deeze Landen te ruimen, met ach? 

landen terlaatinge van den buit, waarmede zy gehoopt 

te ruimen. 

hadden zich te zullen verryken. Anders houdt 

men het daarvoor, dat de Friezen , toen nog 

Heidenen zynde , doorgaans vereenigd waren 

met de Deenen,en meer dan eens in 'tpionderen 

en rooven op de Gallifche en Britannifche 

kusten famenfpanden. Friesland, bewesten het 

Vlie, wordt om redenen geoordeeld toen onder 

het gebied van't Frankifche Ryk gellaan te hebben 

(*> 

« Friesland Daar Friesland,tot op deezen tyd, of geheel 

lydt veel niet of althans maar van zeer zwakke Dyken te- 

van geo-en het geweld der Zee voorzien was, hebben 

weldige 

ftormwin 

geweldige llormwinden aan 't zelve van tyd tot 

den. tyd de gevoeligfle nadeelen moeten toebrengen; 

51& en dus is het wel tegelooven, dat Friesland ten 

jaare vyf honderd en zestien, by eenen geweldigen 

florm uit den Noordwesten, onder water 

gezet zy, en daar by over de zesduizend menfehen 

en zeer veel vee hebbe laaten zitten, (f) 

Geen minder nadeel leeden deeze Gewesten by 

den 

woonende, hadden mede deel aan dien togt, welke 

onder 't bevel van Hengist en zynen Broeder ondernomen 

was. ., „ 

(*) Schot. Gefchied. van Friesl. bl. 43- Procop, 

1. III. Rer. Goth. 

(f) Winiera. Kron. bl. 47.

van F R I E S L A N D . tio 

den ftorm van vyfhonderd dn'cendercig: de wind 

«(oei naamelyk drie dagen lang met zulk een 

geweld uk den Noordwesten, dat het geheele 

land onderliep en groote- fchade leed; zynde , 

naar men verhaald vindt, op het Roode Klif 

vylénderdg boomen van eeneontzagiyke grootte 

met wortel en al uit den grond gerukt, en 

't Lusthuis van Frieslands tweeden Koning Odil- 

:bald, op dien heuvel gefticht, zo ten eenemaal 

omgeworpen, dat na den ftorm naauwlyks 

te ontdekken viel van wat gedaante het ge 

weest was (j). 

Na Richold den II zou Beroald, Fries 

De Saxers en Friezen ( f ), die zich, eenigen 

tyd 

( § ) Winfera. brengt deezen ftorm tot het jaar 57c 

(~ty Schot. Friefche Hist. bi. 42, 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE- 

Beroald, 

vierde 

lands vierde Koning, zynen Vader in de Regce- 

Koning 

ring zyn opgevolgd, en door zyn huwelyk met van Fries- 

de Dogter van Rilsard , Koning van Friesland , vjrland 

ten westen het Vlie, de beide Ryken met eenigt de 

beide Ry 

eikanderen vereenigd hebben Dan zulk eene kenbe- aanzienlyke vermeerdering van magt zou teffens oosten en 

aanleiding gegeeven hebben, dat de Franken, bewesten 

hec Vlie, 

zulk een' vermoogenden nabuur niet konnende 

dulden, van toen af voornamen de Friezen, 

door geweld van wapenen , te onderdrukken ; 

doch datze, door inlandfche onlusten en oorlogen 

verhinderd, Beroald eene gewensehte gelegenheid 

lieten, om zowel zyne als des Lands kinderen, 

niet alleen in de oelfeningen van den kryg, 

maar ook in andere vrye konllen, te- doen onderwyzen, 

en alzo dern grond te leggen tot 

eenige meerdere befchaafdheid dan tot hier toe 

onder de Friezen vernomen was. 

De Sixers

a20 Tegenwoordige Staat 

I 

BEKNOP- t 

TE HlSTO 

BIB. \ 

en Friezen 

ftaan 1 

tyd geleeden,aan hetFrankifcheRyk onderworpen 

hadden, ftonden nu tegen het zelve op. 

Waarfchynlyk oordeeldenze thans van alle onderwerpinge 

aan het zelve ontilagen te zyn, 

op tegen om dat Koning Theodebald, by zyn overlyden, 

het Fran- geene Zoons had nagelaaten. Klotaris evenwel, 

kifche * die,na den dood van Theodebald,ten troon ge- 

Ryk. 

fteegen was, begreep het anders , trok met een 

555* 

magtig jaeger regeu nen up, cu ULUIUUW., 

verre van de Wezer, zulk eene volkomen overwinning 

op ben, dat zy genoodzaakt wierden, 

zich op nieuw aan de Frankifche heerfchappy te 

onderwerpen, en eene jaarlykfche fchatting van 

vyfhonderd koeyen op te brengen. Zachter 

behandeling ware veelligt van duurzaamer onderwerpinge 

gevolgd; nu wiorpenze eerlang het juk 

weder af, en bragten Klotaris, in eenen veldllag, 

zulk*eene nederlaage toe, dat hy zelf hen 

om den vrede bidden moest. • 

Het zelve Het Frankifche Ryk, na den dood van Klotaris, 

is inwendig 

zeer onder zyne vier zoonen verdeeld zynde , werd 

verdeeld. al dra door de binnenlandlche oorlogen, welke 

de eene Broeder tegen den anderen voerde, zodanig 

van een gereeten, dat 'er geene moge. 

lykheid was, om andere volkeren lastig te vallen. 

De Saxers en Friezen genooten dus eene 

aangenaame rust; die echter eerlang door bekommering 

gevolgd werd uit hoofde van de toeneemende 

magt van Koning Chilperik, die den Oost Frankifchen 

troon beklommen had, na dat Sigebert, 

zyn Broeder, door beitel van Fredegunde,Chilperiks 

Huisvrouwe, was vermoord geworden. 

Zich te reppen noch te roeren was 't beste middel 

, om 't fmertelyk gevoel zyner overmagt te 

one-


ontduiken. Hierby verging het hun ook niet kvva- BEKNOP- 

lyk, hebbende de Frankifche Koningen de Saxers 

en Friezen doorgaans zachtelyk gehandeld, en 

zich fchaars van hunne overmagt over dezelve 

bediend; doch dit heeft men ongetwyffeld aan 

de geduurige oneenigheden der Frankifche 

Koningen toe te fchryven. Onder de Regeering 

van Dagobert kreegen de zaaken een 

ander aanzien. De Saxers en Friezen fcheenen 

de groote heerfchappy des nabuurigen Konings 

niet te kunnen draagen, en ondernamen eenen 

opftand, die echter grootelyks tot hun eigen 

nadeel uitviel: zynde zy door Dagobert en zynen 

vader Klotaris zodanig verflagen en mishandeld 

, dat alle Saxers en Friezen , die 

(*) Dus vernaaien het de meeste Schryvers; eenijgen 

evenwel zyn van gedach'en. dat de Franfchen voor 

kde overwinning, die ten jaare 692 door Pipyn op hen 

(behaald werd, nooit eenig gezag in Friesland gehad of 

geocfl'end hebben. Zie Ceiifier Tabl: del'Hist, Generale 

ITora. I. p. 93-95 

II 11151U» 

tie. 

De Saxers 

;n Friezen 

worden 

ioor Dagobert 

irerflagen 

sn zeer 

mishan 

langer waren dan het zwaard des Konings , deld. 

omgebragt, hunne landen alom te vuur en te 

;zwaard jammerlyk verwoest, en veelen hunkef 

naar Frankryk gevoerd, en aldaar voor 

flaaven verkocht wierden. Deeze nederlaag, die 

1 ook der Friezen Koning Beroald het leeven ge* 

\ kost had, zou deeze Volkeren tot zulk eene onderwerping 

aan het Frankifche Ryk hebben gebragt, 

datdeszelfs Koningen 'er gelegenheid uit namen, 

om van hunne landen verfcheiden ftukken af te 

fcheuren, en daar mede deezen en geenen te 

begiftigen ( *). De Bisfchop van Keulen zou 

ook

222 


'BERNor. < ook op deeze wyze aan Friesland gekomen zj n, 

T'i HlSTO- ( onder beding dat hy de Friezen rot hec geloof 

RIE. • der Christenen zou bekeéren. Dan hier van 

< 

kwam weinig, zo door de ltotneid dc-r keulenaars 

,- als dén tegenftand der Friezen. De jaarlykfche 

fchatting van vyf honderd Koeyen werd 

hun evenwel kwycgefcholden, om dacze beloofden 

de Landpaden van Frankryk cegen de Wenden 

re zullen befebermen. 

AdgiUus, de vyfde der Friefche Koningen , 

was wel jong van jaaren coen hy aan de regeérinee 

kwam ; maar verftaildig en vreedzaam van 

aart. Hy deed dus zyn voordeel met de twisten 

en partyfehappen die in Frankryk plaats 

bedden,regeerde zyn volk in vrede, en bragt^te 

wege, dat Friesland grootelyks toenam in Geftichten, 

Landwinning, overvloed van alles, 

1. «mufentt nnVn. 

roede Wetten en uraonnantn-n. 

De Zaden ° Ten tyde van deezen Adgillus werden ook 

van 'c de zaaden van den Chrïstelyken Godsdienst hier 

Christen 

te lande gezaaid: gelegenheid daar toe gaf, dat 

domworden hier Wilfrid, Bisfchop van Jork in Engeland, die 

te lande voor een geleerd en godvruchtig man gehou 

ge%ooid, den wordt , door Koning Edfrid uit zynen 

door Wil- 

floel verdreeven wierd: want naar Rome wilfrid. 

679. lende reizen, om zich, over ' 't herti aangedaane 

fcftggffe aan 't Opperhoofd der Kerke te beklaageb, 

werd hy met zyn onderhebbend fcbip, 

door ftorm en tegenwind , op de kusten 

van Walcheren, toen nog tot Friesland behoorende, 

gefmeetén, en door Koning Adgillus 

met veel betoog van vriendelykheid 

beierend. Ebroin, Hofmeester des Konings 

van Frankryk, hier toe opgehitst door Edirid, 

zocht wel den verdreeven Kerkvoogd uit dezen 

fchuil-


fchuilhoek te trekken, en hem van kan't te hel- E DEKNOP-" 

TBHISTO» 

pen ; doch Adgillus Hoorde zich zo weinig aan * RIE. 

de magt van zynen geduchten Nabuur, dat hy, 

in plaats van 't recht der herbergzaamheid te 

fchenden, den brief, dien men hem gezonden 

had, met verontwaardiginge verbrandde,en aan 

Wilfrid vryheid gaf om 't Euangely van Christus 

aan de zynen te verkondigen. Wilfrid, hier 

van gebruik maakende, zou eerst den Koning zeiven, 

en daarna veele van zyne onderdaanen, 

bekeerd en gedoopt hebben. Doch zyn verblyfhier 

te lande was kort van duur, en zyne 

eigene denkbeelden wegens den Christelyken 

Godsdienst zeer bekrompen. Dus betekende vee- 

Ier Christendom weinig meer , dan datze gedoopt 

waren , en geloofden dat de Bisfchop 

van Rome het hoofd aller Bisfchoppen ja de 

eerfte aller menfehen ware. 

Omtrent tien jaaren laater nam zeker Monnik, Tien n, jaa 

Egbert genaamd, en uit een adelyk Engelsch ren r< laater 

wordt 

geflagt gefprooten, op nieuw voor aan de be- ^ 

daar aan 

keering der Friezen de hand te' flaan. Doch g gearbeid 

eene ongelukkige reize herwaard's maakte hem door 6 ze. 

Keren 

zo beangst, dat hy er voor altöös van atzag.; 

Wigbert. 

Zyn reisgenoot Wigbert bezat meer moeds , 

vervolgde zynen togt, kwam in Friesland, en 

wendde tWee jaaren lang groote vlyt aan, in "t 

leeren en örtderwyzen der Heidenfche Friezen. 

Doch door de hardnekkigheid des volks, en de 

onbekeerlykheid van Koning Radboud, die na 

Adgillus den troon beklommen had, en zo wel 

wreed van inborst als een gefhgen vyand van 

het Christendom was, hadden ook deeze poogingen 

geenen gunftigen uitflag. 

Mid-

£24 Tegenwoordige Staat 

te EK NOP Midlerwyl werd in Frankryk de K.onmgklyK« 

TE HlST> . waardigheid, door het Groot Hofmeesterfchap, 

RIE. . zo geheel en al verdrongen , dat Pipyn vah 

Pipyn be-' Herftal, bygenaamd de Dikke, zo wel meester 

oorloogt 

en over- ' van's Konings perfoon als van het bewind der 

wint de zaaken was. Hy verzuimde ook niet zich daar 

Friezen. van, ter bereikinge zyner uitgelïrekteoogmer 

6gz. 

ken, te bedienen. De Friezen fchroomden evenwel 

niet zich tegen hem te verzetten, en dus werden 

'er wapenen vereischt om hen te onderwerpen. 

Hy fchoot ook metderdaad het harnas 

tegen hen aan , en Radboud verzuimde mede 

tyd noch vlyt om zich ten ftryde toe te rusten. 

Dan de oorlogskans liep Radboud tegen , en 

noodzaakte hem , om , na 't verliezen van 

eenen Veldflag, over 't Vlie te vlugten , en 

vrede met hem te maaken, op deeze harde voorwaarden, 

dat by hem Friesland tot aan 't Vlie 

toe zoude afftaan, en geen hinder toebrengen 

aan de voortplanting van het Christendom in 

zvne Staaten ff)- 

Wegens deezen Radboud vindt men behalven 

Radboud 

zou veel andere dingen ook verhaald, dat hy, reeds inden 

fii bben beginne zyner regeeringe, eenen zeer harden 

Inoeten ftoot van de Deenen en Noormannen zou geleejyden 

van 

rie Noor 

• den hebben, daar in beftaande, dat hy, 

mannen. ondanks zyne dappere tegenweer , door 

verfcheiden wonden 

hen overwonnen, en, na vun-ncwui «v^.—~ 

bekomen te hebben, gevangklyk wierd weggevoerd, 

en Friesland overheerd; dat ook de 

Friezen erger dan flaaven door hen behandeld, 

en genoodzaakt wierden , niet alleen houten 

hals- 

Qt) Schot. Fr. Hist. bl. 55-


Halsbanden om den hals te draagen, maar ook ; B2KNOPde 

deuren hunner huizen naar het Noorden te TIÏ HISTO 

RIE. 

Hellen, en zo laas: te maaken, dat er niemand 

in of uit kon gaan zonder den Noordfchen Koning, 

door eene diepe buiging, te eerbiedigen; 

en eindelyk, dat hy, door zyne dapperheid , 

's Konings genegenheid gewonnen hebbende, 

na eene gevangkenis van zes jaaren, wederom in 

vryheid gefield zou zyn, onder voorwaarde van 

ten allen tyde vriendfchap met hem en zyne nakomelingen 

te zullen houden. Dan, dewyl het 

twyffelachtig is, hoe veel ftaats 'er op dit ver- 

: haal van Okko van Scharl ( * ) te maaken zy , 

i achten wy 't genoeg , dit met een woord aanl 

geroerd te hebben, en gaan andere vertellingen 

) met ftilzwygen voorby. 

Pipyn, zich, om voorheen gemelde redenen, Pipyn bedient 

zich 

' vleiende dat hy geènen tegenftand van Radboud [ 

van Wille- 

in de verbreidinge van het Christendom , dat 1 brord om. 

hem na aan 't hart fchecn te liggen , zoude ont-1 de Friezen 

te bekee- 

1 moeten, zocht ook de heidenfche Friezen tot' 

ren. 

1 de omhelzing van 't zelve te beweegen. Wil- 

690. 

1 

llebrord, een Engelsch Geestelyke, doch van 

] Nederfaxifche afkomst, liet zich tot dien ge- 

' wigtigen arbeid beweegen , en vertrok , ten 

j jaare zeshonderd en negentig, naar Friesland, 

i in gczelfchap van eenige andere Geloofspredi- 

Ikers. Radboud was nog even afkeerig van 

1 het Christendom als voorheen; doch uit ont- 

;zag voor Pipyn hield hy zich voor eerst ftil, 

ten zag het werk een' tyd lang aan. Ook 

1 bragten de beloften van groote weldaadigheid, 

(door Pipyn den geenen gedaan, die 't Chris- 

P ten 

(*) Kron. van Friesl. bl 39.

22Ö •Tegenwoordige S'aat 

BEKNOP- ter 

TE HlSTO- ve' 

ME. h a 

695. he 

Willebrord 

g c 

m geloof omhelzen zouden , te wege, da? 

•eele Landzaaten zich tot het zelve lieten overïaalen. 

Willebrord won 'er voor zich zeiven 

iet Aartsbisdom der Friezen by, zynde hy, op 

roedvinden van Pipyn, in perfoon naar Rowordt 

m 11e gereisd, en door Paus Sergius zeer minzaam 

Aarts-Bis- QY ontvangen en gewyd , onder den naam van 

fchop. Q Clemens, Van daar te rug gekomen , ftichtte 

hy zynen Zetel te Utrecht, welke Stad hem met 

het omliggende land door Pipyn was toegedaan* 

Niet te min ging hy in het prediken van 't Euangelie 

met onvermoeiden yver voort, wordende 

daarin grootelyks geholpen door zyne medegezellen, 

ten dien einde met hem uit Engeland 

overgekomen, en inzonderheid door Zuidbert, 

een man van aanzien!yken (tamme, die de handen 

met hem in een floeg, en hem verfcheiden 

Kerken en Kloosters hielp (lichten. 

De meeste 

Friezen 

bly'ven 

Heidenen. 

697. 

Van Pipyn 

ver? 

De meeste Friezen bleeven ondertusfchen aan 

hunne Heidenfche bygeloovigheden verflaafd,wordende 

daar in door het voorbeeld des Konings niet 

weinig gellyfd. Ook ontzagenze zich niet, onder 

aanvoeringe van Radboud, de grenzen van 

't Frankifche gebied, door hunne invallen, van 

tyd tot tyd, te ontrusten; 't welk te wege 

bragt, dat Pipyn, een man die zich niet ftraffeloos 

tergen liet, het befluit nam om hen door de 

wapenen tot reden te brengen, 't Gelukte hem 

ook.metderdaad: Want in een gevecht, dat lang 

erf bloedig was, krecgen de Friezen de nederlaag, 

en Radboud zag zich .genoodzaakt tot diep 

in Friesland te vlug ten , terwyl de Franken, 

rykelyk met buit belaadcn , te rugge keerden. 

Eerlang echter fchynt ook deeze krygdoor een 

verdrag geëindigd te zyn, dewyl Grimoald, Zoon 

van

van F R I E S L A N D . £27 

van Pipyn , niet lang daarna getrouwd is met - BEKNOP- 

" TE HlSTO 

Theudezindc, eene Dogter van Radboud, Hoe 

RIE. 

't zy , 't Euangciie werd van toen af, door 

(lagen 

Willebrord cn zyne medegezellen, zonder blyk- 

zynde 

baare iloornis verkondigd, en de grond gelegd worde het 

tot de oprechting van veele Kerken , tot dat Euangelie 

Radboud het wederom waagde de Christelyke wyd en 

zyd ver 

leer te vervolgen, en de door Wiilebrord uitge kondigd. 

zonden Leeraars, te verjaagen ofte dooden ;°'t 

welk hy uit hoofde van Pipyns hooge jaaren 

•zeer waarfchynlyk te onbelehroomder'deed, zo 

-hy niet telfens de hand gehad heeft in den moord 

van dcszelfs, Zoon Grimoald. 

Karei Martel, natuuriyke Zoon van Pipyn, na Karei 

't doorworilelen van veele regenlieden, door de Martel 

. Aullrafié'rs !i„a,.„r

ü28 Tegenwoordige Staat 

BEKNOP- ; zich met Radboud verenigd had, en de beide 

TE HlSTO- ] Legers het platte land alom afliepen . werd dat 

RIE. van Raganfrid, wel fterker, maarniet zo dapper 

als dat van Karei, ganfchelyk verflagen. 

Karei, hier door de handen ruim hebbende, 

Trekt 

daarna oordeelde het tyd, om ook Radboud eens voor 

met een al te vernederen. Hy trok ten dien einde met 

Leger op een aanzienlyk Leger op tegen de Friezen , en 

tegen de 

Friezen, viel hen zo onverhoeds op 't lyf, dat 'er geen 

die door tyd voor hun overfchoot, om zich genoegzaam 

hem over te wapenen Men deed echter van deezen kant 

wonnen 

al wat mogelyk was. Poppo, een voornaam 

worden. 

Friesch Edelman , en gehuwd aan eene van 

Radbouds Nichten . voerde thans het gebied 

over 's Konings Leger, en trok met een deel 

krygsvolk in der yl vooruit, om Karei , die 

reeds tot in het hart van Friesland was doorgedrongen 

, hec hoofd te bieden. Omtrent de 

Born zee in Friesland (f) viel tusfehen beiden 

een gevecht voor, waar in van wederzyden 

met groote dapperheid geflreeden werd , tot 

dat eindelyk de overwinning zich geheel en al 

voor de Franken verklaarde. 

Radboud Radboud, hier door buiten Haat gelleld om 

onder iets meer tegen Karei Martel te onderneemen , 

werpt en voor nog meer onheilen beducht , vond ge- 

zich aan raaden zich aan zynen Overwinnaar te onderwee 

zynen Overwin 

pen, zelfs met belofte van den Christelyken 

naar , maar Godsdienst te zullen omhelzen. Dan hier in 

houdt zy hieid hy zyn woord niet. Als immers deplegnebelofte 

niet. tigheid van den Christelyken Waterdoop, door 

Bis- 

Cf) Schot. Befchr. van Friesl. in Quarto bl. 36 # 

en Fr. Hist. II. B. bl. 57.

van FRIESLAND. 

Bisfchop Wolfran, aan hem verricht zou worden 

, en hy reeds den eenen voet in de Doopvonte 

gezet had, wendde hy zich tot den Bisfchop 

en zeide: „ Van myne Voorouders, lieve 

„ Bisfchop, wat gevoelen hebt gy? zyn de 

„ meeste van dezelve in 't Paradys, of in de 

„ Helle ? " en als hem hier op , zo liefdeloos 

als onvoorzigtig , ten antwoord was gegeeven: 

„ dat zekerlyk alle ongedoopten in de Helle wa- 

„ ren?" trok Radboud den voet te rug, en zeide: 

„ dat hy liever met de menigte zyner Voor- 

„ ouderen in de Helle wilde zyn, dan met den ar- 

„ men hoop der Christenen in het Paradys" ( * ). 

Weinig dagen na deeze gebeurtenis overleed de 

Koning, aan de gevolgen eener uitteerende 

ziekte, waaraan hy reeds lang gezukkeld had. 

Zyn ingewand bleef te Medenblik ; doch zyn 

lichaam werd naar Stavoren gevoerd, en aldaar 

begraaven. 

Schoon het doopen van Radboud mislukte, Het Ge 

en hy aan zyne Heidenfche Afgodery vasthield, loof wordt 

waren echter de yverige poogingen van Wolfran nog- 

in andere opzigten met eenen gunftigen uitflag 

thans ten 

zynen ty 

bekroond. Radboud had naamelyk te veel ontde vry ge. 

zag voor Karei Martel, dan dat hy geweldige lukkig 

mid- voortgeplant. 

(*) Volgens het verhaal van fommigen zou Radboud 

gezegd hebben: „ dat hy liever in het zalig ge- 

„ west van Wodan wilde zyn". Hoe 't zy, zo Radboud 

en Wolfran beide het woord Helle gebezigd hebben 

dan is het vast niet in de zelfde betekenisfe gefchied. 

Radboud hechtte daar het denkbeeld aan van 

eene plaats, alwaar het mogelyk minder aangenaam dan in 

het Paradys, maar evenwel geheel niet onverdraaglyk 

zoude zyn. 

P 3 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

719.

23$ Tegenwoordige Staat 

DEKNOP- t middelen een nadeele van het Christen 

TB HlSTO- ( dom zou gebruiken. 

WE. 

] inziende , verdubbelde 

De Kerkvoogd , dat 

zynen yver , en kreeg 

geenen kleinen roeloop van Friezen , die alle 

bclydenis van hec geloof der Christenen deeden, 

en daar op den Doop ontvingen. Ook werden 

'er by die gelegenheid alom veele Tempelen, 

Afgodsbeelden en Altaaren afgebroken 

en vernield; doch op verre na niet met 

de vereischte voorzigtigheid en belcheidenheid, 

en dit was waarfchynlyk eene van de rede 

Omtrent 

nen, waarom Radboud eerst het omhelzen van 

'c Christendom uitltelde, en daarna volftrektelyk 

weigerde. 

Wie de Opvolger van Radboud geweest zy 

Iladbouds is niet volkomen zeker. Volgens fommigen 

Opvolger 

is 'men kwam de kroon, na zyn overlyden, aan Pop- 

niet ten po , en deeze zou volkomen vryheid aan de 

vollen ze Geloofspredikers gegeeven hebben, om 'c Euanker.gelie 

ce verkondigen, en de Kerken , die men 

voorheen tot Afgodery misbruikt had, tot den 

dienst van den eenigen en waaren God te heiligen. 

Anderen, en wel de meeste fchry vers, houden 

Adgillus den II voor den waaren opvolger van 

Radboud, en Poppo voor zynen Veldheer; en 

dit doen wy ook het liefst. Adgillus fchynt 

De Friezenzoe 

jong aan de regeering gekomen te zyn, en het 

voornaamfte bewind aan zynen Veldheer gelaaten 

te hebben, 't welk ligtelyk aanleiding kon 

geeven, om deezen in vervolg van tyd voor 

Koning te houden. Hoe 't zy , de onderwerping 

der Friezen aan de Frankifche heerfchapken 

zich py ftrookte zo luttel met hunne diepe zugt 

ce ontilaan 

voor vryheid en onaf hangklykhfid , dat zy de 

yan de 

eerfe


!eerfte gelegenheid, die hun voorkwam, weder: BEKNOP 

TE HISTQ» 

;aangreepen , om te beproeven hoe ver zy het' 

RIE. 

brengen konden. Karei Martel had de handen' 

Franki 

ivol werks , om Frankryk tegen de Saraceenen j fcheheer ite befcriermen. Hier van bedienden zich de, fchappy. 

Friezen, en zochten zich nogmaals van de Frankiifche 

heerfchappye te ontflaan , vallende , ten 

dien einde , volgens de oude gewoonte der 

Duitfchers , op de Grenzen van het Frankifche 

Ryk, daarzc de ysfelykfte verwoestingen 

laanrechtten. Karei Martel, hier van de tyding Karei 

bekomen hebbende, was aanftonds op middelen Martel 

bedacht, om deeze onbuigzaame volkeren tot re bevecht 

en overiden 

te brengen. Hen in't hart van hun eigen land 

wint hen 

aan te tasten kwam hem, als een ervaaren Veld in hun 

iheer, het bekwaamst van allen voor. Met eigen 

:ecne fterke en welbemande Vloot ftevende hy land. 

734naar 

dat gedeelte van Friesland, 't welk ten oostten 

het Vlie ligt, en tot heden toe zynen naam 

•behouden heeft. De Middelzee , anders Burdinus, 

Bornzee of het Boerdiep geheeten, fchcidde 

;toen Oostergo en Westergo, by de naamen van 

.Austrachia en PFestrachia bekend, en de gedaan- 

;te van Schier-Eilanden hebbende, nog van een. 

[Deeze binnenlandfche Zee met de Vloot ingeloopen 

zynde, zette Karei zyne benden aan land, 

:en waarfchynlyk op het grondgebied van Wes» 

tterô, fchoon fommigen meenen dat het op dat 

wan Oostergo gefchied zou zyn, om dat die van 

'Westergo ruim zo wel in den Christelyken 

(Godsdienst onderweezen, en niet zo oproerig 

ials die van Oostergo waren. Hoe't zy, de Frieten, 

het onweer ziende naderen , hadden zich 

wel gewapend; dochkrecgen by het eerfte tref- 

V 4 fen

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

't Zelve 

wordt 

deerlyk 

afgeloopen 

en 

verwoest. 

»3a Tegenwoordige Staat 

fen zodanig de nederlaag , dar hun Veldheer 

Poppo en de meeste Friezen met hem fneuvelden, 

en 't overfchot zich , al vlugtende, naar de 

hun bekende moerasfen en wateren begaf; doch 

niet zonder ook hier vervolgd en afgemaakt te 

worden, 't Land werd hierop door den overwinnenden 

Vyand afgeloopen , de Afgodstempelen 

verwoest, de gewyde bosfchen uitgeroeid , 

en de Friezen gedwongen zich aan 't Frankifche 

Ryk te onderwerpen. 

Overdeuitgeflrektheid deezer onderwerpinge 

wordt verfchillende gedacht, zynde fommigen 

van oordeel, dat de zoons van Radboud, door 

vergunning van Karei Martel, een foort van oppergezag, 

doch zonder den Koningklyken tytel, 

behouden hebben, en dus Leenmannen van 't 

Frankisch Ryk geweest zyn: anderen, datze wel 

den tytel van Koningen gevoerd , en als Koningen 

geregeerd hebben, doch echter met bepaalde 

heerfchappy; en deeze gedachte fchynt ons den 

voorrang te verdienen, om dat de meeste fchry* 

vers Adgillus en Gondebald, Zoon en Kleinzoon 

van Radboud, als zyne Opvolgers melden, en 

hun den eernaam van Koningen geeven. Adgillus 

had ook waarfchynlyk in den opfland te» 

gen Frankryk niet geflemd,en was daarenboven 

den Christenen niet ongenegen, 't welk Karei 

Martel kan bewoogen hebben, om den Friezen, 

wier onbuigzaamen aart hy had leeren kennen, 

hunne eigene Koningen (§) te hiaten behouden, 

in verwachtinge dat dit zo wel voor hem zeiven, 

als 

( §) De Leezer befluite uit dit en andere gezegde»


als voor den loop van 't Christendom, van den 

meesten dienst zou zyn. 

By zyn overlyden, volgens 't getuigenis onzer 

Kronykfchryveren voorgevallen ten jaare zevenhonderd 

zevenendertig, liet Adgillus twee 

Zoons en eene Dogter na, met naamen Gondebald, 

Radboud en Konovelle. Gondebald volgde 

hem in de regeeringe op, en Konovelle had hy 

ten huwelyk gegeeven, aan een' zeer aanzienlyk 

Friesch Edelman, metnaame Adelbrik, die 

te Sixbierum , op zyn (lot Adelbrug, woonde , 

en de ftamvader was van 't aanzienlyk geflagc 

der Adelen, dat nog eeuwen daarna met roem 

in Friesland is bekend geweest , en van Moeders 

zyde uit Koninglyken bloede gefprooten 

was. 

Midlerwyl had het Christendom, onder be* 

gunftiginge van Karei Martel, hier en elders nog 

al vry wat velds gewonnen, hoewel op ver na 

niet in zyne waare zuiverheid. Ons beftek gehengt 

niet dit in 't breede te melden. Toen veld. 

Karoloman, na zyns Vaders dood, het bewind in 

handen gekreegen had, en op eigen naam regeerde 

, zonder hooger magt te erkennen , ftondcn 

1 de Saxers tegen de Frankifche heerfchappy op, 

en trokken de Friezen mede af van dezelve. 

741. 

De Saxers 

en Friezen 

ftaan op 

tegen KaKaroloman.zegden 

niet, dat de Friezen alle, ten zelfden tyde, 

door een' en denzelfden Koning, en met zulk eene 

magt, als de naam van Koning fchynt mede te brengen, 

| geregeerd wierden. Waarfchynlyk heeft 'er nu en dan 

; meer dan een Koning het bewind gehad; en de Friefche 

1 vryheid liet niet toe, zich aan eene onbepaalde magt 

i ee onderwerpen. Scbot. Fr. Hist. bl. 59. 

P $ 

BEKNOP» 

TE HlSTO- 

RIH. 

Adgillus 

wordt op. 

gevolgd 

door zy. 

nen Zoon 

Gondebald. 

737- 

Het Christendom 

wint hier 

te lande 

nog al

234 


B "KNOP Karoloman en Pipyn, die, de een over Oost-en 

TE HISTO de andere over Westfrankrvk, het gebied voer 

RIE. 

den , bragten met vereenigde magt zo wel de 

Saxers als Friezen dra tot reden ; en van toen 

af hielden de laatften zich ftil , waarfchynlyk 

uit hoofde van een aangegaan verdrag. Zelfs 

leenden zy, in den jaare zevenhonderd zesenveer 

74

van F R I E S L A N D . £35 

eerbied voor hem, als voor den Gezalfden des BEKNOP 

Heeren, te vervullen. 

TE HISTO- 

R'2. 

Radboud, de tweede van dien naam en de laatfte Radboud 

der Friefche Koningen, wasmidlerwyl, na den de II op. 

dood van Gondebald , zynen Broeder, aan de volger 

van Gon. 

Regeering gekomen, cn gedroeg zich, naar zy 

debald, 

nen naamgenoot gelykende, vyandiglyk tegen den was een 

Christelyken Godsdienst. Mogt men 't verhaal geilagen 

onzer Kronykfchry veren gelooven, dan had hy vyand van 

't Chris 

de beginfelen dier vyandfehap tegen het Christendom.tendom al vroeg ingezoogen, aan het Hof van 

den Deenfchen Koning, zynen Oom van Moeders 

zyde, werwaards hem, toen maar pas acht 

of negen jaaren oud, zyn Vader Adgillus gezonden 

had. Hoe 't zy, hy kleefde dén Afgodi" 

fchen dienst zyner Voorvaderen ten llerkften aan; 

ook zou hy den Afgod Folie , die van overlang 

yerllooten was, wederom ingevoerd, een beeld 

ter zyner eere opgerecht, en alle zyne onderdaanen, 

op ftraffe des doods, gebooden hebben, 

zich aan de aloude Heidenfche plegtigheden te 

houden, en dezelve als voorheen getrouwelyk 

waar te neemen. Van die de beginfelen des 

Christendoms ingezoogen hadden, raakten dus 

i/eelen om het leeven , terwyl anderen, met 

verlies van hunne ampten en waardigheden, het 

land verlieten , en zich onder de befcherraing 

/an Frankryk begaven; wordende deRodmans, 

de Botnias, de Fortemans , en meer andere 

idelyke geflagten, daar onder met naame gemeld. 

Bisfchop Bonifacius trok, dit verneemende, Bonifa. 

xhoon reeds hoog op zyne jaaren, wederom der- cius komt 

vaards, om, in weerwil van 't gevaar dat 'er weder in 

Friesland, 

aan


BEKNOP aan vast was , het zugtend Christendom hier 

TE HISTO' 

te lande eenige verademing toe te brengen. 

RIE. 

ter her- Zyne reize over Utrecht en Westfriesland genoftellingemen 

hebbende, frak hy,met zyn byhebbendgevan 

't zug- • zelfchap van ruim vyftig perfoonen, de Zuidertendzee 

over en kwam door de Middelzee of het 

Christen 

Boerdiep in Friesland beoosten het Vlie. Zich 

dom. 

hier eenigen tyd met prediken en doopen opgehouden, 

en veel vruchts van zynen arbeid gezien 

hebbende, kwam hy eerlang omtrent Dokkinga, 

of Dokkum, daar hy alle de gedoopte 

Nieuwelingen, tegen Sacraments dag, befchei • 

den had, om 'er, naar de wyze dier tyden , 

Doch het H. Vormfcl te ontfangen. Dan de Hei- 

wordt denfche Landzaaten, die den opgang van 't Chris 

door de tendom met verdriet aanfchouwden, en hier van 

Heiden- . de lucht gekreegen hadden, fchoolden in een 

fcheFriezenomge- groote meenigte famen, vielen, met het krietiragt.ken 

van den dageraad , op Bonifacius en zyn 

755- gezelfchap aan, en maakten hen allen tot een 

toe wreedelyk af; 't welk hun te ligter viel, omdat 

Bonifacius de zynen , die zich , met het 

voor handen zynde geweer van deenen en dokken 

, tegen hunne aanvallers verdedigen wilden, 

daar van te rugge hield, met te zeggen: „dat, 

„ na de ellenden van dit leeven, de dood voor 

„ hun een aangenaame gast en een begin der 

„ eeuwige vreugde ware". 

Waar Radboud, op wiens aandooken dit waarfchynfchynlyklyk 

gefchied was , en zyne Heidenfche onder- 

op aandaanen mogen zich hier over in den beginne 

ftooken 

van Rad verheugd hebben, denkende, dat de dood van 

boud , Bonifacius en de zynen teffens een dooddeek 

wien dit voor het Christendom zou zyn : deeze vreugde 

üaderwas

mm FRIESLAND. 237 

Was evenwel kort van duur. De Christenen 

deezer Landftreeke vielen, om wraak van 't ge 

beurde te neemen, op de ongeloovigen aan, en 

BEKNOP 

TE HlSTO' 

RIE. 

hand duu< 

floegen 'er veele van dood: ook vindt men ver te (laan 

haald, dat een van Koning Pipyns Stadhouderen kwam. 

in Oost-Frankryk, niet lang daar na, met eenig 

krygsvolk, over de Lauwers in Friesland viel, 

de landen der ongeloovigen verwoestte , de 

moordenaars van Bonifacius om 'c leeven bragt, 

en het Koning Radboud zo benaauwd maakte, 

dat deeze eerst naar Saxen, en vervolgens naar 

Jutland vlugtte, daar hy zich eenen geruimen tyd 

ophield. 

Nadat Bonifacius ongelukkiglyk omgekomen, Grego 

en Gregorius, een Achterkleinzoon van Koning rius, de 

Dagobert den II , hem op den Bisfchoplyken opvolger 

van 

ftoel van Utrecht gevolgd was, zette deeze het Bonifa 

werk van der Friezen bekeeringe met y ver voort, cius , zet 

daar in geholpen door verfcheiden wakkere man de bekeering 

der 

nen, inzonderhei .1 doorWillehad, eenen Engelsch- 

Friezen 

man, die, na zyne komst hier te lande , aller met yver 

eerst zynen dienst begon te Dokkum, toen nog voort; 

warm van 't bloei der Martelaaren. Dan wordende 

daarin ge 

federt het pleegen van die moord waren de inholpenwooners wat buigzaamergeworden, en ontvingen door Wil- 

hem met groote eerbiedigheid. Hy hield 'er lehad. 

zich ook eenigen tyd op, en had het genoegen, 

dat zyne prediking van een gewenscht gevolg 

was, zo ter verfterkinge van zwakke Christenen 

, als ter bekeeringe van veele Heidenen. Hy 

nam ook tot zich veele kinderen van de Aanzienlyklten 

en Edelen des Lands, om hen van jongs 

afin de gronden van den Christelyken Godsdienst 

te onderwyzen, achtende dat de gemoederen,

BEKNOP 

TE HISTO- 

1UË. 

Ludger, 

een 

Friesch 

Edelman, 

predikt 

het Euangelie,omtrentDokkum. 


deren , die nooit befinet geweest waren met 

het Heidendom , te gereeder zouden zyn om 

de leeringen van het Euailgelie te volgen , en 

dat het gemeene volk, door de aanzienlykilen 

voorgegaan, zich te ligter zou laaten beweegen. 

Ludger, van af kömde zo wel als van in • 

börst, een Friesch Edelman, te Wierum in 

Westdongerdeel gebooren, en door zyne ouders, 

Tjaard en Liauwe, aan Gregorius ter onderwyzinge 

overgegeeven 4 kwam , na de gronden der 

noodige weetenfchappen gelegd, en in Engeland, 

onder den vermaarden Alcuinus., verder voortgezet 

te hebben, van daar, in gezelfchap van 

eenige zyner Landgenooten , te Utrecht te 

rug , voorzien van eeaen ryken voorraad van 

geleerdheid cn eene menigte geleerde fchriften. 

Dit veraangenaamde hem zo zeer by Gregorius, 

en ook by Albrikus zynen opvolger, 

dat hy door deezen tot de Priesterlyke waardigheid 

verheeven, en gezonden wierd, om het 

-Euangelie onder de Saxers, in Overysfel woonende, 

te prediken. Hier mede eenigen tyd 

onledig geweest zynde, vertrok hy naar Dokkum, 

én bleef 'er zeven jaaren ; daar het Euangelie 

met dien gewenschten voortgang verkondigende, 

dat niet alleen veelen uit de llad, maar ook uit de 

daaromtrent gelegen landltreeken, het Christelyk 

geloof ömheisden. De inval van Wittekind, 

Lloofd der Saxers, en zyn deerlyk huishouden 

hier te lande , terwyl Karei de Groote in Spanje 

oorloogde, bragt te wege dat Ludger, met 

zyne twee Broeders, Hildegrim en Gerbert, 

naar Italië vertrok, cn 't Monnikskleed aantoog 

in het Benediktiner Klooster van den berg Kasfino, 

waarin Detmar, ook een gebooren Fries , 

toen

van F R I E S L A N D . «39 

foen als Abt het beituur had. De verdere verrichtingen 

van deezen Ludger, en de byzondere 

hoogachting, hem door Karei den Grooten 

toegedraagen , zie men by anderen ( §). 

Friesland, hoe veel het ook door de onlusten van 

; den oorlog geleeden had, was omtrent deezen tyd 

; een kweekhof van de cdelfte fpruiten, die in ver- 

\ fcheiden gewesten het licht der waarheid op den 

I kandelaar geholpen hebben ,-en 't ftrektder Natie 

tot geene geringe eer , dat haare zendelingen 

elders, en wel voornaamelyk in Duitschland, het 

Euangelie verkondigd hebben, welk uit het voorheen 

door haar overwonnen Engeland ter haa- 

1 

rer kennisfe was gekomen. Ondertusfchen ver- 

: 

beelde men zich niet, dat het Christendom hier 

; te lande aanltonds die zuiverheid bereikte, welke 

het volgens de leer van Jezus ert zyne Aposi 

telen vereischte. Het ging gepaard met veele 

1 overblyfzelen van 't Heidendom, dat door oudiheid 

te diepe wortelen gefchooten had, om in 

i korten tyd geheel en al uitgeroeid te worden. 

( Of dit zo verre ging, dat men 'er Priesters vond, 

(die op den eenen tyd den Doop naar de wyze 

1 der Christenen bedienden., en op den anderen 

l eenen Bok of Stier aan de Afgoden offerden; dat 

i veelen geene zwaarigheid maakten, om 't vleesch 

fden Afgoden geoiferd te eeten, als zy het maar , 

1 

volgens hunne dwaaze verbeelding , door een 

1 kruisteken gereinigd hadden; en dat zelfs ande- 

1 ren hunne flaaven verkochten, om door de Heiidenen 

geoiferd te worden, laat ik, als des niet 

1 ten vollen zeker, liefst onbepaald. 

VI. HOOFD- 

C§1 Schet. Friefche Hist. bladz. 61. en F. Sjoerds 

.'Algemeene Befchryv. van Oud en Nieuw Fricsl. I. D. 

22 Si. bl. 622, enz. 

BEKNOP 

TE HISTO" 

RIE,

BCKNOP- 

TEIIISTO- 

11 IE. 


VI. H O O F D D E E L . 

Van Karei den Grooten tot op het einde der 

JMoord/cbe invallen, Inerte lande. 

"]SJa den dood van Pipyn , voorgevallen inden 

Karei de 

Groote, jaare 768, kwamen zyne ftaaten aan Karoloman en 

brengt Karei, zyne beide Zoonen, die dezelve in dier 

de zaaken 

voegen verdeelden dat Oost-Frankryk aan Ka» 

hier te 

lande we roloman, en al het overige aan Karei ten deele 

derom te viel; doch eerlang kreeg Karei, bygenaamd de 

recht. Groote, ook Oost Frankryk onder zyn gebied, 

zynde Karoloman, zyn Broeder, na eene regeering 

van drie jaaren overleeden. Karei op den 

troon bevestigd , en verwittigd zynde , hoe 

fiegt de Saxers, onder aanvoeringe van Wittekind, 

in Friesland huishielden, zond eerst eeni775ge 

benden, en trok vervolgens zelf, met eene 

aanzienlyke krygsmagt, naar deeze gewesten, 

om de ongeloovigen tot reden te brengen, en 

hen de Afgodery, die de oorfprong van hunne 

wederfpannigheid was, met kracht te doen verleeren. 

Zynen tocht nam hy door Friesland, 

en bragt daar alles wederom te recht. Of echter 

Koning Radboud toen weder de vlugt naar 

Denemarken genomen hebbe, dan of hy door 

Karei in ballingfchap gezonden zy, valt twyffelachtig; 

zeker gaat het, dat het Koningkryk in 

Friesland hier mede is ten einde ge-loopen, en 

dat de landen, na deezen tyd, door Frankifche 

Graaven, Landvoogden of Stadhouders zynbe- 

ftierd geworden. 

0 

Karei

R I E S L A N D. 241 

Karei had niet zèr%ra de Friezen volkomen 

afhangklyk van zyne heerfchappy gemaakt, of 

hy trok ook tegen de Saxers op , om die insgelyks 

te onderwerpen ; bedienende zich hier toe, 

onder anderen, van een goed deel Friezen,nog 

grootelyks tegen de Saxers verbitterd, wegens 

, alle de mishandelingen, dieze van dezelve gelee- 

; den hadden. Tot zynen roem Haagde hy ook 

i hier in gelukkig; en echter lieten de Saxers niet 

af, teikenö nieuwe vyandlyk heden te pleegen. 

I De af weez5gheid van Karei, die ten jaare zevenhonderd 

achtenzeventig naar' Spanje getoogen 

was, gaf hun gelegenheid, om, zowel elders 

;als in Friesland, de ysfelykfte verwoestingen 

aan te rechten , en al wat hun voorkwam 

Idoor moord en brand te vernielen. Sommigen 

zyn van gedachten dat Kadboud toen nog in 

leeven, en ; 

BEKNOP- • 

TP. HlSTO. 

RIE, 

Na de 

Friezen 

ónderworpen 

te 

hebben, 

liggen de 

Saxers aan 

de beurt. 

f7*. 

ts Keizers 

afweezigheid 

geeft 

gelegenheid 

aan 

de Saxers 

om hier 

veele ver- 

de bedekte aanftooker van deeze onwoestinmensclilykheden was; doch hoe dit zy,deChristingen aan 

tenen hadden hier by 't meest van allen te lyden; i te rechten. 

zynde de Christen Kerken, die men hier te' 

lande had beginnen te bouwen, daar by ver 7Si. 

woest, en de verkondigers van 't Euangelie vervolgd 

en omgebragt. Willihad, die na den Willihad 

dood van Bonifacius, eenigen tyd te Dokkum ontkomt 

hunne 

gepredikt had, en nu té Bremen de Kerk dier handen 

plaats beftierde , ontkwam nog gelukkiglyk, > door de 

Idoor de vlugt , hunne handen; ook keerde vlugt. 

hy naderhand, toen de ftorm der vervol ginge 

over was, wederom'derwaards, en overleed 

daar ten jaare zevenhonderd negenentachtig. 

Karei zond wel een aanzienlyk Leger 

ïegen hen te velde; doch Witikind had het genuk 

van daar op, by het eerfte treffen, eene aaniisienlyke 

overwinning te behaalen. , En echter De Saxers 

Q ont-

a. 14a Tegenwoordige Staat 

BEKNOP- O 

TE HJSTO- a, 

,UE A 

onderwerp'eii 

zich aan c 

Karei den 2 

Grooten. 

t 

1 

Zy vallen 

wederom ^ 

van hem 

af, en 

1 

antzonk hun de moed , toen Karei zelf, met ee» 

mder Leger, het eerfte te hulpe kwam, zodanig» 

datze op de tyding daarvan het hoofd in den 

fchoot leiden, en zich aan Karei onderwierpen, 

op deeze harde voorwaarde, dat hem vierduizend 

en vyf honderd van de voornaamfte en aanzienlykfte 

aanvoerders in handen geleverd moesten 

worden. Dit gefchied zynde liet hyze allo 

fnt ppn mp wrppdplvk . nnrhnrvfdpn^ 

le, tot een toe, wreeaeiyii, ontnooiaen. 

Karei ondervond al dra , dat dit het rechte 

middel niet was, om zich van eenen overwonnen 

vyand eene beftendige gehoorzaamheid 

haaien ( te belooven. De Saxers, hierdoor verbitterd, 

daar toe j vielen, in't volgende jaar, alle te gelyk van hem 

insgelyks \ 

af, en haalden ook de Friezen (*} over, om 

de Friezen' 

«ver. ' deel aan den opftand te neemen; doch met dien 

783. | ongelukkigen uitflag, datze, in meer dan eene 

rvtirmoprinp- met hunnen maetieen beftrvder. te 

tortfchooten,enzich doordenzelven,op deverlederendfte 

wyze, beroofd vonden van het Erfrecht 

op hunne ouderlyke bezittingen , zo het 

Jen Koning niet goeddacht hun dat uit byzondere 

genade te verleenen. Onder zynen zoon, 

Lodewyk den Vroomen, zyn zy eerst wederom 

in het zelve herfteld. Witikind, geen kans 

ziende om der ftervende Vryheid een nieuw leeven 

by te zetten , onderwierp zich insgelyks, 

werd een Christen, en ontving den doop in *t 

byzyn des Konings , die over hem Gevader 

ftond. 

Wederom De Friezen, die zich toen insgelyks aan Ka- 

tn genade 

ael 

(*) Wat gedeelte der Friezen men hier door te ver- 

i itaan hebbe is vry onzeker.


\ 

rel onderwierpen, zyn waarfchynlyk ook van hem 1 BEKNOPm 

genade ontvangen. Men treftze althans kort daar • TE HlSTO' 

na in de Legers van dien Vorst aan; ook hebbenze RIE. 

van toen af in zo grooten getaleden Christelyken aangeno 

Godsdienst omhelsd, dat dit ganfche Volk nu als menzynde , wordt 

bekeerd wierd aangemerkt. De vermaarde Al- het Chriscuinus, 

Leermeester van Koning Karei, en thans tendom 

ten hove m groote achting, zegt dien aangaan van veelenomde, 

in zekeren brief: „Deoude Saxers,en alle 

helsd. 

de b nezen zyn nu , gedrongen door Koning 

Karei, die fommigen door bedreigingen, ande 

7% 

ren door gefchenken overgehaald heeft, tot 

het geloof in Christus bekeerd geworden ". 

Schoon deeze wyze van bekeeringe geen overtuigde 

Christenen maakte, het getal werd 'er 

door vermeerderd, en dat fcheen genoeg. Men 

was 'er althans te Rome zeer over voldaan, 

hebbende Paus Adriaan de I, dit, in eenen brief 

van gelukwenfchinge aan Koning Karei, duidelyk 

getoond. Dat een gedeelte van Friesland, 

door deezen Vorst toen, in 't Geestelyke, onaerworpen 

zy aan 't Bisdom van Bremen, welk 

onder liet bellier van Willihad Hond, is even 

zeker als de echtheid van den brief, waarin Koning 

Karei dit gemeld zou hebben, doch welke 

van veelen wordt onrlrpnrf 

Gelyk Koning Karei aldus zynen yver, ter 

woortplantinge van het Christendom, betoonde, 

(en vooral geene Afgods beelden en bosfchen 

lipaarde; alzo zyn ook buiten twyffel toen de 

coverblyfzels der Heidenfche Afgoden, in Friesliand, 

uitgeroeid, fchoon dien aangaande geene 

ibvzonderhedcn, in de gedenkfchriften van dien ! 

tyd, te vinden zyn. Midlerwyl kwam de bekee-1 

Q z 

De Afgodsbeelden 

enz. 

worden 

hier te lanJ 

de uitgeroeid, 

en 

de Friezen 

doen Ka. 

rel grooring

244 


BEKXOP r ing der Friezen Koning Karei zeer te (lade in 'c 

TE HlSTO- \ roeren van verfcheiden oorlogen ; dewyl zy 

RIE. , liet alleen in Italië, tegen Adalgifius, Zoon van 

ten dienst ( den onttroonden Koning van Lombardye, en in 

in den 

Duitschland tegen de Hunnen, maar ook tegen 

oorlog. 

de Wilzen, eene foort van Sclaaven, omtrent 

7&P- ' de Oostzee woonachtig , onder zyne banieren 

gediend, en hem geen geringe hulpe bewee 

I zen hebben. 

Zeker ge Wanneer Karei , na deeze krygsverrichtindeelte 

der gen,naar Regensburg,en de Saxers en Friezen 

; 

Friezen weder, naar hun land getrokken waren, duurde 

fleekt . 

het niet lang of 'er ontftonden nieuwe onlusten. 

óver naar j 

Engeland, . Een gedeelte der Friezen, waarfchynlyk beoos 

en houdt ten de Eems woonende, fpande onder hunnen 

daar jatn- Hertog Ubbo, met de Deenen aan, om eenen 

merlyk 

huis. inval m Engeland te doen, daarze, na aan land 

getreeden te zyn, fchrikkelyk huishielden, alles 

met roof, moord en brand vervullende, zonder 

Een ander gewyd of ongewyd in 't minst te fpaaren. Een 

gedeelte ander gedeelte van deeze Natie trok , onder be 

wordt 

door de vel van 's Konings Veldheer,.Graave Dirk, te 

Saxers gen de Hunnen op, die wel overwonnen, maar 

verflagen. niet te oridergebragt waren ; doch deeze werden, 

by hunne komfte op den Saxifchen bodem, tegen 

hunne verwachting, door de Saxers, die nu. 

wederom van den Koning en den Christelyken 

793- Godsdienst afgevallen waren , vyandelyk ontmoet 

en geflagen. 

Karei on Karei, verdrietig over 't mislukken deezer 

derwerpt onderneeminge, bragt in 't volgende jaar twee 

hen wel; 

Legers tegen hen te velde, en noodzaakte hen 

doch zy 

houden zonde? llag of ftoot tot onderwerping. Doch 

nog niet 

federt vielen zy wederom af; ook hielden 't nu 

de

van F R I E S L A N D. 54$ 

de Friezen met hun, ten nadeele van hunnen 

Overwinnaar. Jaaren achter een werd 'er tegen 

beiden geoorloogd; tot dat zy in het jaar acht 

honderd en een geheellyk wierden te ondergebragt 

, en daarmede de bloedige Saxifche en 

Friefche Kryg, na drie en dertig jaaren geduurd 

te hebben, een einde nam. 

Voor dat dit den Friezen wedervoer had hen 

nog een ander onheil getroffen, J'.en geweldige 

Watervloed overftroomde, op den ze 

venden van Slagtmaand des voorgaanden jaars, 

een groot deel van Friesland , na dat de nog 

zwakke dyken, in zo verre men die toen reeds 

I had, daar door verbryzeld waren. Zeer veel menfehen 

en beesten fchooien 'er het leeven by in: 

: gelukkig ftond het Zeewater niet lang op de velden 

, en in den volgenden Winter werdenze door 

menigvuldig Regenwater zodanig ververscht, 

• dat de volgende Zomer uirilak in vruchtbaarheid. 

1 

Ondertusfchen gaf de fmertelyke ondervinding 

\ van hun geduuiig gevaar den Friezen aanlei • 

1 ding om bedacht te zyn op middelen, die ter 

1 hunner befcherminge dienen konden. Het maa-' 

! ken van nieuwe, of het vergrooten van reeds 1 

ivoorheen opgeworpen Terpen kwam hun het j 

lbekwaamde van allen voor; zynde onder ande-1 

iren die van Koudum , Almenum , Midi urn, 1 

BEKNOP 

TE HrsTo* 

P.IE. 

op met 

weder af 

te val ;'err. 

794- 


Ivdt veel 

by eenen 

geweldi 

gen ftorm. 

't Welk 

aanleiding 

jeeft tot 

bet maaien 

of 

/ergroo 

lllitzum, Winzum, Tjum, Dronryp, en Ber- \ en der 

rerpen. 

Uikum, zoniet hunnen eerden oorfprong , alt 

thans hunne vergrooting, verfchuldigd aan deezen 

ttyd. 

Na 't eindigen van denSaxifchen kryg, waar- 5 tarel treft 

iiin ook de Friezen zich mannelykgekweeten had- ( :en verd 

e n 

Q 3 

»

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

drag met 

de Saxers 

en Friezen. 


den, trof Karei met beide deeze Volkeren een 

Verdrag, waarby van hunnen kant beloofd werd, 

dat zy den Christelyken Godsdienst zouden om 

helzen , en onderdaanigheid bewyzen aan de Bis- 

fchoppen, die over hen Honden gefield te worden. 

Daarentegen moesten de Rechters of Graaven 

, die door Frankifche Koningen onder hen 

gezonden zouden worden, elk Volk naar zyne 

Vaderlyke wetten regeeren. Ook onthief men 

hen van de verpligtinge om eenigerhande lasten 

en fchattingen op te brengen, uitgezonderd alleen 

de Tienden voor de Geestelykheid. Daarenboven 

gaf of liet men hun den naam van 

Sedert VRYE LUIDEN; en van deezen tyd af fchy 

hebben de 

nen de Friezen in 't byzonder den naam van 

Friezen in 

't byzon FRYE FREESEN, zo gemeen in hunne oude 

der den Landrechten en Kronyken, gevoerd te hebben. 

naam van Eindelyk werd hier by nog vast gefield, dat de 

FryeFreefenge- 

Saxers en Friezen voortaan als één Volk met de 

draagen. 

Franken aangemerkt,en door éénen Koning geregeerd 

zouden worden ( * ). Dit Verdrag verdient 

te meer onze aandacht, om dat daar in de 

oorfprong te ontdekken is van de menigvuldige 

verdichtfelen, waar mede de Oude Kronyken 

en Landrechten der Friezen vervuld zyn; als 

by voorbeeld , dat de Friezen van Koning Karel 

, dienze Rome hadden helpen winnen, alle 

vry verklaard en tot Vry- of Burg- Heeren van 

Rome gemaakt zouden zyn,fchoonze te vooren 

naakt en bloot waren. De Bulle of Open brief, 

welke den Friezen hiervan door Karei verleend 

zou zyn, wordt niet zonder reden voor verdicht 

O Vaderl. Hist I. D. bl 443. 

g e 

"

van FRIESLAND, 04? 

gehouden ( * ). Op beter grond ftelt men vast,! 

dat Karei, by gelegenheid van 't gemelde Ver-' 

drag, den Friezen eenige nieuwe Wetten gegee- 1 

BEKNOP 

TE HlSTO* 

RIE. 

En waar* 

ven, of die, welkeze reeds hadden, naar de; 

fchynlyk 

toenmaalige omftandigheden, veranderd en ver- ] eenige 

beterd hebbe. Behalven de Landrechten, wel Wetten 

ke in 't Cud Friesch voor handen zyn (f)> van hera 

ontvan 

en insgelyks aan hem worden toegefchreeven, 

gen. 

heeft men ook nog Wetten in de Latynfche 

taaie ( § ), en deeze fchynen wel door den Koning 

gegeeven , doch naderhand door eenige 

zogenoemde Friefche Wyzen, met eenige nieuwe 

vermeerderd te zyr. In deeze Wetten 

wordt althans acht genomen op den Christelyken 

Godsdienst, naar 't begrip, dat men 'er in laater 

tyden van maakte. 

Karei de Groote, die ten jaare zevenhonderd Karei, 

ontvanft 

negenennegentig, Leo den III, in den Paufelyzonderken 

zetel herfteld had, en in erkentenisfe van lingeeer- deezen dienst, in het volgende jaar, door dien bewyzin.' 

Kerkvoogd, met de Keizerlyke Kroon vereerd gen van 

de Frie 

werd, ontving, te Rome zynde , de uitbun 

zen te 

digfte eerbewyzingen. De Friezen , zo die Rome. 

van 's Keizers gevolg , als die destyds zich 

te Rome in de Godgeleerdheid oeffenden, 

waren zo ver van daarin de laatfte te zyn , dat 

(*) Men zie Winfem. bl. o+. Schot. Brieven en 

Docum. bl. 3. en ook Befchryving der Heerl. van Friesl. 

in Quarto. bl 336. 

(f) Schot. Befchryving van Friesl. bl. 36. 

(Q Schot. Befchr. van Friesl bl. 23 —35- Deeze 

Wetten zyn door den Geleerden Sibrandus Siccarna *f. 

ïonderlyk uitgegeeven en met aantekeningen verrykt.. 

Q 4 

zy

ftsKNOP- 

TE HISTO 

RIES. 

I4S Tegenwoordige Staat 

zy veele anderen voorby ftreefden, zynde de Koning 

door hen, niet vliegende Vaandelen, en 

onder 't zingen van Geestelyke liederen , ingehaald 

geworden. Deeze eerbewyzingen, gevoegd 

by eenige andere dienden, op zyne reize 

dervvaards ondervonden , konnen Karei tot 

het geeven van reeds gemelde Voorrechten en 

Wetten bewoogen hebben; te meer om dat hy 

denken kon, op die wyze zo wel dienst aan de 

verbreidinge van den Christelyken Godsdienst, 

als aan de vreedzaame bezitting zyner uitgeltrekte 

Staaten te zullen doen. Ondertusfchen bleeven 

de Friezen,ondanks de verleende voorrechten, 

zowel als de Saxers, tot na Kareis dood , beroofd 

van het recht op hun Vaderlyk erfgoed, 

hun reeds voorheen door hem benomen. 

Dus blykt ten klaarden, dat de Voorrechten 

der Friezen de tekenen hunner af hangklykheid 

mede bragten , ter nierkelyke inkrimpinge 

van het hoogvliegend denkbeeld hunner Oude 

Vryheid. Niet te min warenze groot genoeg 

om hen eenen gerusten en vreedzaamen lhat te 

doen genieten , zo anders dezelve maar 011gefchonden 

bewaard bleeven. Derzelver hoofdzaakelyke 

inhoud kan daar van ten bewyze 

{trekken, en deeze komt hier op uit: „ Dat 

het Volk ten eeuwigen dage vry zyn, en naar 

zyne eigene rechten leeven zoud. 1 

De voorrechten 

der Friezenworden 

te 

breed uit 

gemeeten. 

Derzelver 

hoofdzaakelykeinhoud. 

; datze alteniaal 

hunne zaaken, naar hun eigen goeddunken, 

gebruiken en genieten mogcen; datze alleen 

aan het Keizerryk, onder welks befcherminge 

zy Honden, een kleine fchatting betaalen zouden 

, doch aan niemand anders onderworpen 

zyn; datze zich van wederzydfchebeleedigingen 

te onthouden hadden, en 't geene hun toebehoorde.


hoorde, vreedzaam volgens de wetten te bezit- ] 

ten en te rugsre te eifchen; datze ter beflegtm- 1 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

ge hunner geichillen Rechters zouden h.-bben, 

die, door 's Volks vrye verkiezing daar toe aangefteld, 

met eede aan den Keizer verbonden 

waren, en volgens de wetten des Vaderlands 

uitfpraak moesten doen. Dat hunne Priesters 

en alle Kerkelyke bedieningen heilig zouden zyn; 

dat de eer der Vrouwen en Maagden ongefchonden 

moest blyven; dat 'er op alle misdaaden 

eene boete gezet zou worden , te betaalen in 

geld, vee of andere goederen. Dat niemand 

met den dood gellraft zou worden, dan vadermoorders 

, verraaders , ftruikroovers, brandftichters, 

fchenders van 's Heeren wegen , en 

bloedfchenders ; dat men zich van aangetigte 

misdaaden had te zuiveren door een lyfgevecht, 

een gloeyend yzer, ziedend water, of door een' 

heiligen eed; dat het een ieder vry zou liaan, 

zyne zaak voor den Rechter zelf te bepleiten 1 

enz ( *)". 

Deeze oppermagt der Keizeren over de Frie - Deeze opzen 

heeft langen tyd (land gehouden; doch 1 perraagt 

. der Kei. 

evenwel zo , dat de Friezen de beflicring des 

zereu 

Lands, en de bediening der Rechten en Wetten 1 

over 

aan zich behielden , en uitoelfcnden , zonder ' Friesland 

eenige inbreuke , die daarop , bedcktelyk of f heel t lang 

ibmd ge 

opentlyk, gemaakt wierd, met ftilzwygen teverhouden.draagen. De volgende tyden hebben daarvan te 

veele voorbeelden opgeleverd om zulks in twyffel 

te trekken. 

Het jaar achthonderd en vyf bragt Friesland J Een hoo- 

in l 

(*) U. Emmius Rer. Frif. Hist. L. V. p. i3 0; 

Q 5

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

ga Watervloed 

brengt 


in den uitenten 

Bood. 

£50 Tegenwoordige Staat 

in geen' kleinen nood. Een gruwzaame Water 

vloed , voorgevallen op den eenentwintiglten van 

Wintermaand , kostte eene ontaliyke menigte 

beesten het leeven ; ook kwamen 'er vyfhonderd 

menfehen ongelukkigjyk door om , en 't 

water ftond zo lang op 't land, dat de Winter- 

zaaiing daar door vcrlfikte, en geene Zomervruchten 

in den grond gebragt konden worden. 

De Kerk van Minncrtsga en 't Slot van Hermana, 

waar veele menfehen, tot lyfsberging, de 

toevlucht in genomen hadden , ltortten beide 

in ; en dus verdronkenze in het water , of 

werden onder de neerploffende balken en fteenen 

jammerlyk verpletterd. Ezonftad leed 'er 

ook geweldig by. Haare wallen, de kracht 

des waters niet kunnende wederllaan , vielen 

om, en wel vyfendertig huizen trof het zelfde 

lot. Het ergst van allen was een hier op gevolgde 

hongersnood , die gezegd wordt de 

grootfle geweest te zyn, welken dit Gewest 

ooit ondervonden heeft. 

to6. 1 

De Ryksverdeeling, door Karei den Grooten, 

ten jaare achthonderderzes gemaakt, levert een 

voldingend bewys van 't voorheen gezegde op, 

hebbende hy zyn' Zoon Karei daar by Saxen 

cn Friesland toegelegd, en deeze gemaakte verdeeling 

niet alleen door de Frankifche Groo* 

een met eede doen bevestigen, maar ook naar 

I Home, aan Paus Leo den III, ter ondertekeïinge 

gezonden. By deeze hunne afhangklyk^ 

Het gaat J aeid van 't Keizerryk ging het den Friezen niet 

dan Frie- »• 

vwalyk; datze, ten blyke van Kareis goedgunzen 

niet Ji 

kvvalyk rj Hgheid reeds toen het recht gehad en geoef 

by hunne c end zouden hebben, om hunne eigen Land- 

afhangk- * 

overilen


pverften, onder den naam van Potestaat en, te BEKLOPverkiezen 

wordt van veelen tegengefproken ,' TE HISTO 

RIE. 

hebbende het verval van 't Frankifche Ryk daar 

lykheid 

toe, naar hunne gedachten, den weg gebaand ( * 

van 't Kei- 

Het Syndriucbt, of Kerkelyk Recht, dat men zerryk. 

by Schotanus ( f ) ontmoet, wordt ook 

doorgaans tot den tyd van Karei den grooten 

gebragt, en gemeenlyk aangemerkt als of het 

van Paus Leo den III, gegeeven ware. Het zestiende 

artikel geeft ook metderdaad aanleiding 

tot die gedachte: want het luidt woordelyldaldus: 

„ Dat Syndriucht gaf nxs di Paeus Leo to 

„ Roem, ende heet aat wyt bilde, also fest als 

„ wy dine Cbristena nama halda wolda ews'ât 

is, „ Dat Syndrecht gaf ons Paus Leo te Rome, 

„ en gebood dat wy het alzo vast hielden, als wy 

„ den Christen naam houden wilden". Dan, by 

een naauwkeurig inzien van verfcheidene daarin 

voorkomende Wetten meet men befluiten, dat het 

een kind van laater geboorte, en tot die tyden 

te brengen is, wanneer de Geestelykheid meer 

invloeds in 't beilier der wereidlyke zaaken verkreegen 

had( §). 

By de zo evengemelde Ryksverdeelïnge was : De Frie- 

' elk verbonden eenen nieuwen eed van getrouw ,zen doen 

heid aan den Keizer te doen; en dit kwam hem al \ een' nieuwen 

eed 

1 dra te llade, om van de Saxers en Friezen de noo-van 

Ge 

1 dige hulp, tegen de geweldige invallen der Deenen, trouwheid 

te aan den 

Keizer. 

(*) Schot. Fr. Hist. bl. 63. Foeke Sjoerds Jaarb. 

H. D. bl. 448. 

(t) Schot. Befchryv, vsn Friesl. bl. 71. 

(§) Foeke Sjoerds Algem. Befchryv. van Oud en 

Wieuw Friesl. I D. bi. 449 enz.

BEKNOP- t 

TE HlSTO- \ 

BIS. 

807. c 

De Dee- r 

nen roo- c 

ven en 1 

pionderen 

in Fries- c 

land. ( 

Olaus, 

der Dee i 

nen Veld 

heer, 

wordt verflagen. 


te verkrygen: want fchoon in % Westen alles de 

heerf-happy van Karei erkende, Godefrid. Koning 

van Denemarke , fchroomde niet zich tegen 

zyne grootheid te verzetten. Het jaar achthonderden 

zeven opende inzonderheid dit bloedige toneel 

; hebbende Koning Godefrid, in Herfstmaand 

deezes jaars, vyf fchepen van oorlog naar Friesland 

gezonden, om hunne roof- en plonderzugt 

op de Landzaatcn te werk te ftellen; gelykze 

dit hier en daar ook metd< rdaad deeden, tot datze, 

op 't gerucht van de toerustingen, die tegen hen 

gemaakt wierden , met den geroofden buit , 

naar huis trokken. Dan eerlang kwamen zy 

weder, zeilden het Vlie in, en leiden de twee 

dorpen Westerbierum en Dykshorne aan kooien 

, zo dat van 't eerstgemelde dorp maar alleen 

de Kerk met twee huizen liaan bleef ( f ). 

JNiet lang hier na zond Godefrid andermaal 

eene aanzienlyke krygsmagt naar Friesland onder 

't bevel van zynen Zoon Olaus. De fchrik , 

hier door den Friezen aangejaagd, was zo groot, 

dat zich veelen in 't eerst fiil hielden, cn de Frankifche 

Stadhouder grootelyks verleegen ftond. 

Eerlang echter grecpenze weder moed, Helden 

zich te weer, en waagden meer dan één gevecht. 

De uitflag daarvan was wel den Friezen niet altoos 

even gunlïig; doch Olaus werd 'er zodanig 

door verzwakt, dat hy , g°en kans ziende, 

om de Friezen, die telkens nieuwe verfterking 

van manfehap kreegen, gacfchelyk te overwinnen, 

geraaden vond naar de Eems te trekken. 

Dan de moed der Friezen was nu te hoog 

(f) O. van Schart. Kron. bl. 63, 64.


gereezen, om hem die onverhinderd te laaten doen. BEKNOP» 

rE HlSTO» 

Hy werd door eenen ftoutmoedigen hoop ver 

KIS. 

volgd, zyn meeste volk verflagen, hy zelf met 

honderd vyfenzeventig man gevangen genomen, 

en daarvan niemand,dan hy zelf, die zwaar gewond 

was, by 't leeven gelaaten, maar alle 

onthoofd en in de Eems geworpen ( § ). 

Schoon deeze Veldtogt dus gelukkiglyk voor De rtisf, 

de Friezen ten einde liep, was evenwel hier door 

verkree- 

hunne rust niet beflendig, dewyl een andere 

gen, is 

hoop Noormannen naar d

«54 Tegenwoordige Staat 

BEKNOP Frieslands kusten, welke, door het aan Land ge 

TE HlSTOzette 

volk, hier en daar jammerlyk huis hield. 

WE. 

Dien van Stavoren werd dit inzonderheid ge- 

vloot naar 

Friesland, weeten, om dat de voorgaande 

welke 

daar jammerlykhuishoudt. 

De onderhandelingen 

over den 

vrede loopenvruchteloos 

ten 

einde. 

810. 

1 

kruistogt door 

hun beleid voornaamelyk was uitgevoerd; doch 

zy wisten het morrend misnoegen der Landzaaten 

te hallen, door de kosten der uitgeruste 

Vloot voor hunne rekeninge te neemen, de 

laatstgeleeden fchade te vergoeden , op de 

Lauwers eri Eems zes Noordfche fchepen 

met al den geroofden buit te veroveren, en dien, 

naar Dokkum gevaaren zynde , onder hen die 

't meest geleeden hadden te verdeelen. 

Met dit alles liepen de Deenfche invallen nog 

niet ten einde. De onderhandelingen, op de 

Deenfche Grenzen, tusfehen de Gezanten van 

den Keizer en Koning Godefrid, op zyne voorhagen 

van vrede, gehouden, liepen vruchteloos 

af, en daarop namen de vyandlykheden op 

nieuw eenen aanvang. Zekere lterkte,door Keizer 

Karei, aan de overzyde der Elve, opgeworpen 

, belette wel de Deenen , om van dien 

kant iets van belang te lande te onderneemen, 

maar niet, om ten jaare achthonderd en tien, met 

eene ontzachlyke vloot van tweehonderd zeilen 

in Zee te verfchynen, daarmede vooreerst de Friefche 

Eilanden jammerlyk uit te pionderen en te 

verwoesten, en daarna, het Krygsvolk hebbende 

aan land gezet, ook daar de ysfelyklte toneelen van 

roof-en plonderzugt te openen. De Hertog of 

Stadhouder, die ten deezen tyde, van 's Keizers 

wege, over Friesland het bevel had, en van den 

eenen Egbert ( * ) doch van den anderen Herek 

(*; Schoh Fr. Hist, bl. 65. 

of


ofRerek (f) genoemd wordt* bragt wel zy 

ne Friezen by tyds in de wapenen, hen in drie 

hoopen verdeelende, om dat de Deenen of Noormannen 

aan drie oorden in Friesland gevallen 

Waren; doch ongelukkiglyk werdenze alle drie 

verflagen, en hier op zo jammerlyk huisgehouden 

dat niec alleen Steden, Dorpen, Kerken en 

Kloosters aan kooien gelegd, maar ook veele 

inwooners, zonder onderfcheid van jaaren , 

kunne of waardigheid, door hen vermoord 

wierden ; terwyl de overgebleevenen zonder 

uitflel eene fchatting van honderd ponden zilvers 

moesten opbrengen. Door alle deeze voordeden 

hoogmoedig geworden, begon Godefrid 

Friesland reeds als zyn Wingewest aan te merken. 

Ook gaf hy voor, een gegrond recht op 

1 deeze landen te hebben, om dat Koning Radboud 

zyn Grootvader was geweest van Moeders 

zyde. Zelfs trok hy met zyn overwinnend 

Leger naar den Moezel- voorgeevende, 

dat hy Keizer Karei, die toen te Aken was, dee- 

; ze zyne Rykftad zelve wel haast te bang zou 

: maaken. Keizer Karei, hier van de tyding gei 

kreegen hebbende, "deed in der yl een magtig 

I Leger omtrent de Lippe famentrekken, bouwde 

t te Gent aan de Schelde een goed getal Schepen, 

i die te Bouiogne by een gebragt moesten worden, 1 

ttrok in perfoon den Rynitroom over naar 't Legger 

, en daarmede tot aan de famenvoeging van J 

ede Aller en Wezer. Hier ftilhoudende kreeg \ 

ihy de onverwachte tyding van Godefrids dood, 1 

;idie, naar het verhaal der meesten, door eenen zy- 1 

BlïKNOP- 

; TE HlSTO» 

RIE. 

I 

! 

Keizer 

Karei trekt 

met een 

magtig 

Leger op 

tegen do 

Deenen, 

die, na 

den dood 

van Koning 

Ga. 

defrid, 

(t) Vaderl. Hist. II D. bl. 38, 

ner

TE HlSTO ( 

RIE. 

deeze 

landen 

verlaaten. 

Karei de 

Groote 

doet zynen 

Zoon 

Lodewyk 

voor zynenOpvolgerverklaaren. 

a$6 Tegenwoordige Staat 

ner Lyfwachten, doch naar dat van fommigen, 

door een' zyner eigene Zoonen, wier Moeder 

hy onlangs verftooten had om eene andere Vrouw 

te trouwen , was omgebragt. Hoe 't zy , 

Op de eerfte tyding daarvan, begaven de Noormannen 

zich aan boord, verlieten deeze landen, 

en keerden naar huis, niet zonder gevoelige 

fmerte van Keizer Karei, dien 't^hoe verheugd 

hy ook ware over Godefrids dood, wee deed, 

dat de Noormannen zyne handen ontkomen 

waren» 

Karei de Groote, nu reeds den ouderdo n 

van zeventig jaaren vervuld hebbende, gevoel 

de zyne krachten afnèemen, en voorfpclde zich 

een naby zynd einde. Dit was reden, dat hy, 

wiens twee Zoonen , Karei en Pipyn, reeds 

voorheen overleeden waren, zynen eenigen 

Zoon Lodewyk, op een' Ryksdag, tot Medegenoot 

en aanitaanden Opvolger in 't Keizerryk 

deed verklaaren, en hem dellykskroon op hec 

hoofd zetten. Niet lang na deezen werd de 

Vorst aangetast van eene geweldige koorts, waardoor 

hy ,"op den achtentwintigften van Louwmaand 

des jaars achthonderdenveertien , in 

zyn Paleis te Aken, uit het leeven werd gerukt 

, in het tweeenzeventi^lle jaar zyns 

leevens,na dat hy veertien jaaren als Keizer en 

achtenveertia: als Koning geregeerd had. 

Veel valt 'er tot lof van deezen Vorst te zeg 

Veel valt 

den, wiens uitgevoerde daaden hem den eer 

'er tot 

lof van naam van den Grooten , met ruim zo veel recht 

Keizer als oudtyds Alexander, verworven hadden. Dan 

Karei te 

hieromtrent kan men by anderen ten overvloede 

zeggen. 

te recht raaken. 't Zy tot ons oogmerk genoeg 

opgemerkt te hebben, dat , gelyk het 

Fran-

van F R I E S L A N D . 

Frankifche Ryk groote verpligtingen aan zyne 

wyze fchikkingen had, Friesland insgelyks door 

BEKNOP- 

TR HlSTO» 

RIE. 

hem uit zyne oude woestheid is gered , fchoon 


alle de middelen, daartoe aangewend, niet even 

is grootezeer 

te pryzen zyn. Het Christendom zelf had 'yks aan 

reeds te veel van zyne eerde zuiverheid verloo- hem verren, 

om niet zo wel hier als elders, door geweld, 

en met een ruim inmengfel vanbygeloovigheden 

voortgeplant te worden. Het was 

echter, hoe verbasterd rok, nog oneindig hooger 

te fcharten dan het Heidendom, dat hier 

voorheen de Godsdienst des Lands was. De 

Kluizen en Kloosters, ten zynen tyde, in menigte 

gedicht, en boven noodzaaklykheid begiftigd, 

gaven wel aanleiding tot veelerhande 

gevolgen, die zo wel fchadelyk voor den Godsdienst 

als voor den Burgerdand waren ; maar 

wie zouze daarom gelyk dellen, met die Afgods 

Tempelen, die, innavolginge van de Romeinen, 

'ook hier te lande, de overhand gekreegen hadden 

V Immers van deezen tyd af kreegen de zaaken 

een veel gundiger aanzien. Met goede 

Wetten voorzien zynde, bloeide het Landgrootelyks, 

en werd overal behavend en bebouwd, 

dat zo wel tot vermeerdering van den rykdom 

als tot befchaaving der zeden drekte; te meer 

omdat door Karei zorge gedraagen wierd, dat 

hier zo wel Schooien als Kerken wierden gedicht. 

" De Koningkiyke regeeringe met het ver 

Het Land 

trek van Radboud uit hebbende , werd het wordt on 

Land door Karei en zyne Opvolgers onder StadderStadhouders en Landvoogden gedeld. Deeze waren houders 

en Land 

alle gehouden, de Gewesten volgens derzelver voogden 

byzondere wetten en gebruiken te regeeren , geftcld. 

R We-


BEKNOP Weduwen en Weezen te befchermen, roovers 

TE HISTO en andere kwaaddoeners (Irengelyk te ftraffen, 

RIE. 

en de Koningklyke inkomften in eigen perfoon 

in de Koningklyke Schatkist te brengen. Onder 

deeze wyze van beheerfching, behield dus 

ieder Volk zyne eigene wetten , zeden en gebrui- 

Sommigen 1 ken; doch 't verval van 't Frankifche Keizerryk 

daarvan gaf eerlang aanleiding, dat eenige van de aan- 

trekken 

geftelde Landvoogden, die doorgaans Hertogen 

de Regeering 

aan of Graaven plagten genoemd te worden, de re 

zich. geering aan zich trokken; gelyk met hét voorbeeld 

van Holland en meerandere Nederlandfche 

en Duitfche Gewesten zou konnen bevestigd 

In Fries- worden. In Friesland alleen hebben deeze Graalandkunven 

het nooit zo verre konnen brengen, zynnen 

de de de regeering daar altoos aan de Staaten des 

Graaven 

Lands verbleeven, 't zy dat die van ieder Go 

het zo 

verre niet afzonderlyk vergaderden, of in vereeniginge 

brengen. met eikanderen, over de gewigtigfte zaaken 

raadpleegden, en bellooten. Misleiden is de 

Lastbrief dier Graaven, welken Friesland was 

ten deele gevallen , wat meer bepaald geweest 

dan die van anderen. By vervolg van tyd althans 

fchynen zy niet zo zeer het Opperlandsbeftier 

als wel het anrpt van Rechter waargenomen 

te hebben, om dat de Staaten des Lands ons dan 

Het Oppergezag 

eens voorkomen onder de benaaminge van Griet» 

is daar by mannen, Rechteren en Geestelyken van Oostergo 

's Lands en Westergo, met de andere Zeelanden van Fries 

Staaten. 

land; dan weder onder die van Prelaaten, Grietmannen 

en Gemeene Rechters van Oostergo en 

Wesrergo; gelyk ook onder die van Dekenen, 

Prelaaten, Schepenen, Hovelingen, Grietmannen, 

Rechteren en Gemeene Gemeente van Oostergo , 

Wes-


Westergo en Zevenwouden, met alle Eilanden en BEKNOP 

Ommelanden aan de Westzyde van de Lauwer TE HISTO 

RIE. 

zee C t > 

Vermits nu deeze wyze van Regeeringe, met 

meer of min veranderinge, in Friesland duurzaamer 

dan wel elders is geweest, zal het niet 

kwalyk pasfen, hier ter piaatfe,daaromtrent nog 

het eene en andere in eene onafgebroken orde 

te laaten volgen. De gemelde Staaten des Lands Deeze 

hadden geene vaste plaats hunner byeenkomfte, vergaderen 

niet 

maar vergaderden, by voorvallende gewigtige ge altyd op 

legenheden, dan in deeze, dan weder in eene an dezelfde 

dere Stad; fomwylcn kwamenze in het eene of an plaatfe. 

dere Dorp by een; alwaar dan met volle magt over 

Vrede en Oorlog, het maaken van Verbonden, het 

vernieuwen der Wetten,en de verdere belangen des 

Lands geraadpleegd en beflooten werd, in zo verre 

zulks beftaanbaar was met de Hoogheid van den 

Keizer en het Ryk, waaraan zy verantwoording 

van hun gehouden gedrag fchuldig waren. De De Gees 

Geestelykheid, nooit fluimerende op. haare betelykheidlangen, wist, ria hier te lande op eenen vas krygt veel 

ten voet ge Held te zyn, eerlang zo veelinvloeds invloeds 

in zaaken 

in zaaken van Regeeringe te verkrygen, dat de van regee 

Abten dé eerfte plaats op hunne Landsdagen beringe.kleedden , cn dat ook fomwylen de Priesters 

uit de fteden en van het platte land geroepen 

wierden, om met hun de gewigtigfte zaaken in 

over- 

(t) Men zie dit met oorfprongklyke Stukken bevestigd 

by Schotanus in zyne Befchr. van Friesl. op biadz. 

X2i. 161. en.101. De Stukken zelve verdienden wel 

hier geplaatst te worden; dan dit zou te veel papiers 

be- 

R %

B^K"' OP- 

TE HISTO 

RIE. 

osbsx d3 

De Steden 

zyn 


óverleg te neemen. De roem van hunne Wyshjid 

en vroomheid bra«it niet weinig toe om 

hun gezag en achtbaarheid uit te breiden en liaande 

te houden. By eene verkiezinge van Rechteren 

en '

van 

F R I E S L A N D . A6*I 

het hoofd der Regeeringe gefield , bekend by 

den naam van Heerfchappender Steden, Hovelingen 

en Oldermans. Schoon de juifte paaien 

van hun gezag en magt bezwaariyk zyn aan te 

wyzen, weet men echter zeker, dat zy door hun 

aanzien en goederen zeer veel vermcgten, en niet 

zelden door hunne Kinderen in deeze waardigheid 

wieraen opgevolgd, fchoon dezelve geenszins 

erflyk was. De Adelyke Geflagten van Kamminga, 

ünia en Burmania, hebben dus veele jaaren 

achter een het voornaame be wind te Leeuwarden 

gehad; dat van Jongema heeft te Bolswerd lang 

geregeerd; Franeker heeft zyne Sjaardemaas, 

Dokkum zyne Heemitraas, Harlingen zyne Ger- 

brandaas, en Sneek zyne Harinxmaas gehad. 

BEKNOP 

TE HlSTOf 

RIE. 

Ten platten lande was 't heilier ten allen ty Het bede 

niet eveneens gedeeld. Ooscergo , Wesrerllier ten 

platten 

go en de Zevenwouden waren van onheüglyke lande is 

tyden de hoofddeelen van Friesland tusfehen 't i niet altyd 

Vlie en de Lauwers; doch ieder hoofddeel was eveneens 

gedeeld. 

wederomgefmaldeeld in Grietenyen; wier getal 

echter , naar verfcheidenheid van omflandigheden, 

grooter of kleiner was; zyndefomwylen 

van eene Grieteny twee, en dan wederom van 

twee Grietenyen eene gemaakt. Ook was het 

bellier der Heeren Grietmannen niet altoos van 

denzelfden duur, hebbende zy dat fomwylen 

voor één of meer jaaren, en fomwylen voor geheel 

hun leeven gehad. Dan hoe het hier mede 

ook ware; zy werden niet verkooren dan by 

vrye flemminge van gegoede en flemrechthebbende 

Ingezetenen; vooral toen de zaaken hier te 

lande wat meer het aanzien van vryheid kreegen, 

! en de Duitfche Keizers geene Graaven herwaards 

zonden, maar de Regeering geheel aan de Frie- 

R 3 zen

BERN OP- : 

TE HISTO- 

XIE. 

In tyden 

van vrede 

gaat het 

vry ordentlyk 

toe in de 

Staatsvergaderin 

gen; doch 

in tyden 

van onrust 

worden 

dezelve 

gefchorst, 

en zogenoemdeGaarlegersgehouden. 

a6*a Tegenwoordige Staat 

zen overlieten: want van toen af verdeelden zyde 

Graaffchappen, die te vooren drie of op 't hoogst 

vier in getal waren ( §), onder verfcheidene perfoonen, 

aan wien niet alleen de berechting van 

ieder deel, maar ook de invordering van dejaarlykfche 

fchattinge, ten voordeele van den Keizer, 

was aanbevolen. 

Daar dan nu 's Lands hooge Regeering uit 

zodaanige Graaven, Grietmannen, Rechters, Edelen 

en Erfgezetenen, benevens Abten en Pre 

laaten der. Kerke belfond, werden ook alle zwaar- 

wigtige zaaken door dezelve behandeld en 

afgedaan. In tyden van rust en vrede ging 

dit doorgaans vry ordêntelyk toe; hebbende 

ieder zich op deeze Staatsvergaderingen, voor 

de algemeene vryheid, en tegen buitenlandsch 

geweld mannelyk in de weer gelïeld; doch nietzo 

ras waren de voornaamfte Edelen, Steden, 

Goën en Dorpen, onderling in verwarringe en 

tegen eikanderen in de wapenen geraakt, of 

men zag de Algemeene Staatsvergaderingen gefchorst, 

en nu en dan door fommige ;Edelen, 

Grietenyen, Steden en Dorpen, een zogefioemd 

FGj^rleeger op deeze, en weder door anderen, 

op eene andere plaats houden, en daar in midideletwkeraamen, 

dienllig om maar alleen hunne 

byzondere belangen flaande te houden, terwyl 

. (§) Wy fpreeken hier rrret opzet twyffelachtig, om 

dat niet altoos dezelfde voet in deezen gehouden werd ; 

want fomtyds waten-'er drie Graaven, te weeten van 

Öostergo', Westergo en Stavoren; of anders, wanneer 

een gedeelte van Overysfel en Drenthe, beneifens de 

Zevenwouden mede tot Friesland behoorde, waren 'er 

*ier.


iwylhet algemeene belang te jammerlyk werd uit BEKNOP 

TE HISTO 

I het oog verlooren. En dat al zeer veele zul- 

RIE. 

i ke afzonderlyke vergaderingen of Gaarlegers in 

I Friesland gehouden moeten zyn, blykt ten overvloede 

daar uit, dat onze Friefche Gefchiedverhaalen, 

dan van de eene, en dan weder van 

eene andere Stad of Dorp, als de plaats der byeenkomfte 

fpreeken (*). Dat deeze vergaderingen 

; 

daarenboven fomwylen zeer talryk geweest moéten 

l zyn, valt ligtelyk te begrypen, als men gade flaat, 

:dat niet eenige weinige Volmagten, gelyk heden- 

1 daags, daar toe geroepen wierden, maar alle bezit- Alle be. 

zitters 

t ters van Landgoederen het recht hadden om daar 

van Land 

te verfchynen, en in eigen perfoon 's Lands welgoederenizyn^te helpen behartigen; zynde de vaste goe- hebben 

ideren zowel oudtyds, als nog hedendaags; de recht om 

daar in te 

(Grondflag van het recht tot de Landsregeering verfchy- 

igeweest. De bezitters van dezelve hebben ook nen. 

rmetderdaad het meeste belang by 's Lands welïzyn, 

en draagen in alle opgelegde lasten niet 

1 alleen neffens maar ook boven anderen. 

- Het Potestaatfchap, dat uit de bevestiginge 

:der Friefche vryheid, door Karei den Grooten, 

1 gebooren en door Magnus Forteman hec 

peerst van allen bekleed zou zyn, is, als wybo« 

h ven reeds hebben aangeduid , van laater oorifprong, 

en dien verfchuldigd aan de verzwak- 

1 king van 't Frankifche Ryk. De Friezen, hier- 

1 door de handen wat ruimer, en door de ervaa- 

'irenheid geleerd hebbende, dat eene Regeerin- 

(*) Men zie hier van voorbeelden by Winfemiu! 

jl Kron. bladz. 226". en by Schotanus Friefche Hist. bladz 

|:>22Q. 

R 4 

g £


BEKNOPge 

als de hunne onder al te veele leden verdeeld 

TE HISTO 

ME. 'was, om niet geouurinlyk door allerhande 

verwarringen en oneenigheden van een gereeten 

Het Pote-te 

worden, werden wysfelyk te raade, om 

ftaarfchap 1 

een perfoon, onder den naam van Potestaat, te 

•wordt in 

geveerd verkiezen en aan te Hellen , die, voüens 't zeg 

by vergen van Schotanus (* ): „ wat hooger van magt 

zwakking 

„ ware, en dies wegen de 'fteekende ftemva-^ 

't 

Frankifche , „ men mogt elfenen en deelen; de oneenigheid 

Ryk. „ wegneemen en weeren; de misgaande naar inhoud 

der wetten tegenftaan en ftraffen; zynde 

,, de band van goede wetten en Ordonnantiën, 

„ of gewoonheden, de toom van losheid in zo 

„ eene vrye en gemeene breede regeeringe uic 

„ zo veel hoofden beltaande". Ünomte toonen 

dat de Friezen geene reden hadden om zich 

over deeze hunne gemaakte fchikkinge te beklaagen, 

laat dezelfde Schryver 'er, na eenige 

andere woorden, op volgen: „ Zo lang als 'c 

„ Potestaatfchap duurde, en zyne kracht naar 

„ behooren had, is de Staat van de Provin* 

„ cie, binnen 't Vlie en de Lauwers , in 't ge- 

„ heel en bloeiende gebleeven; maar daar men 

„ deeze magt, zo wysfelyk gevonden, onder 

„ de voeten bragt, is, omdat het fundament 

„ ondermynd was, het geheele werk gellort 

ter aarden ". 

Dit aan* Ondertusfchen denke men niet, dat dit aan* 

zienlyk 

zienlyk ampt altoos in de handen van een en 

smpt 

wordt kelen perfoon was; ieder Go had fomtyds 

fomwylen zynen byzonderen Poteftaat. Sivert Wiarda 

door meer van Goutum was dus , op het einde der 

veer? 

(*) Friefche Hist. bl. 64.

van FRIESLAND. z6$ 

veertiende eeuw , Potestaat van Oostergo , BEKNOP- ' 

TE HlSTO* 

; terwyl Haring Harinxma , Heerfchap teHeeg, 

RIE. 

i met dezelfde waardigheid over Westergo bedan 

eea 

I kleed . was»' Dat zulke Potestaaten de magt perfoon j 

.gehad zouden hebben, om Ridders te liaan, i terlens be 

fteunt op de onderllelde echtheid der Bulle van kleed. 

• Karei den Grooten, welke door anderen, om 

! gewigtige redenen, in twyffel getrokken of ont- 

Ikend wordt. Zekerder gaat hét, dat dit ge- 

'wigtig ampt, ingericht om 't evemvigt in de 

] Regeeringe re bewaaren, den oorlog te voeren, 

ten recht en gerechtigheid te handhaaven, den 

]perfoon, die 'er meê bekleed was, recht gaf, 

: om in alle Vergaderingen voor te zitten, en de 

Hoogheid des Lands te vertoonen , 't welk 

:niet alleen hem tot aanzien , maar ook den 

1 Lande , in veele gevallen, 'tot weezenlyk nut 

iverftrekte. 

Opdat evenwel de magt van zulke Potestaa- Ter bet 

ten niet misbruikt mogt worden, noch tot krenwaaringelking der Friefche vryheid llrekken, werd hun der FriefcheVry- 

: een Mederaad van achttien of meer ( t) Rechheidt teren toegevoegd, en deezen Mederaad met den wordt den 

[Potestaat aan 't hoofd merkte men aan als den Potestaat 

eeu Me 

l Opperden Raad in alle zaaken, die de goede 

deraad 

icrde en de oeffening van recht cn gerechtoegettigheid betroffen. By hunne verkiezinge, die voegd. 

door 

Ct) Schot. Befchr. van Friesland in Quarto. bladz. 

!/0, en 131 alwaar men ter laatstgemelde plaats de vierentwintig 

Leden bv naame genoemd vindt, welke den 

rnieuw verkooren Poteliaat, Julius Dekama van Baard, 

\ werden toegevoegd, 

II 5 

J

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

&66 Tegenwoordige Staat 

door de Leden van 's Lands regeeringe, in han 

den van eenige Prelaaten of Priesteren gefchiedde, 

terwyl de item men door eenen Notaris werden 

opgenomen, moesten zowel de Potestaat 

als Mederaaden, voor geheel het volk, in handen 

van 's Lands Staaten, by eede belooven, 

hunne ampten, getrouwelyk en ten beste des 

Lands te zullen waarneemen. Hierop in de bedieninge 

hunner ampten getreeden zynde, kwamen 

zy twee- of driemaal des jaars by een, om 

in deeze hunne famenkomfte alle gewigtige zaaken 

af te doen ( * ). 

Ook heeft Toen Friesland onder de Frankifche Koningen, 

men hier en na deezen onder de Duitfche Keizeren ftond, 

byzonde 

had men hier te lande ook zekere MagiftraatsreMagistraatsperperfoonen, 

wien de bediening des Rechts, zo 

foonen, noodig ter bewaaringe van alles wat den men 

wien de fehen dierbaar is, onder voorzittinge van den 

bediening 

des rechts Graave, was aanbetrouwd, en welken, behal 

ïs aanbeven hunne byzondere rechtdagen, alle vier jaatrouwd.ren 

. op gezette tyden, in Friesland plagten te 

vergaderen, nadat zulk eene Rechtshandeling, 

in de taal van dien vyd Bodting genoemd, door 

den Schelta of Uitroeper, zes weeken van te 

vooren openlyk was bekend gemaakt ( § ). Bleeven 

'er eenige zaaken over, die op den bepaalden 

tyd van acht dagen, dat deeze Vergaderingen 

duurden , niet afgedaan hadden konnen 

worden, dan werden 'er eenige nahandelingen 

gehouden, bekend by den naam van Timeiting \ 

zynde alles wat daarin wierd afgedaan , voor 

f*) Schot. Friefche Hist. bl. 401. 

even 

(§ ) .... Befchr. Van Friesland tusfehen 't Vlie ca 

de Lauwers. bladz. 41 •


BERNOP* 

even krachtig gehouden als of het op de Bod- 

, ting ware gefchied. 

Van de verdere perfoonen, die beneffens den 

Graaf, in der Friezen Gerechtshandelingen, 

i eenigzins in aanmerking komen, was de Aesge 

1 de aanzienlykfle, moetende deeze als de Adj 

junct of Mederechter van den Graave worden 

i aangemerkt. Door 't volkverkoozen, en door 

den Koning beëedigd zynde, had hy inzonderheid 

over burgerlyke en geldzaaken te oordeellen 

(j). Naast hem volgde de Schelle, die 

1 

van den Koning aangelteld, en den Graave toej 

gevoegd werd, met last om voor de rechten 

; des Konings te waaken, zyne inkomflen te in- 

1 nen, dengewoonenVredepenningenjaarlykfche 

1 Huisfchatting ( § ) , die wel 't voornaamfle van 

"s Konings inkomtlen uitmaakte, te ontvangen, 

1 en ook daarenboven, toezigt te houden op allerhande 

burgerlyke zaaken, als openbaare we- 

I gen en vaarten , dyken en zylen, maaten en 

< gewigten enz. Wierd iemand weigerachtig „be- 

1 vonden om 't verfchuldigde te betaalen, die werd 

;door hem aan den Aesge verklaagd, en doordee- 

' zen daartoe veroordeeld (*). De laarile van allen, 

4 

TE HISTO 

RIE. 

De Aesge 

an de 

Scbelte, 

zyn wel 

de aanzienlykfle. 

( f ) Schot, als hoven, bladz. 57. En Siccama, 

[Leges Ar.tiquaj Frifionum pag. 102. Alwaar hy deeze 

jbefchryving van den Aesge geeft. Aesge vero judex 

:erat ordinarius in Caufis Civilibus , quem Germani 

SScbuldtieyseb vocabant, nos Schout dicimus, quafi de- 

)bitoruai exactor, vel cujus auctoritate debita exige- 

>bantur. 

I (§) Zie over den Vredepenning en Huisfchatting 

SSchot. Befchr. van Friesl. bl 58 en 79. 

( * ) Zo verftond het ook Siccama: want na op voorheen

a68 Tegenwoordige Staat 

BEKNOP. len, die tot het gericht behoorden, was d? Fra 

TE HISTO na of Prona, wiens werk het was, de Inge 

RIE. • 

zetenen oor het recht te roepen, en als zulks 

De Frana 

vereischt werd gevangen te neemen, en in ver- 

of Vr(maïs 

de laatzekeringe te brengen. Uan datze te gefte 

van al lyk Dorp- of Buurrechters waren * wien het 

len, 

toekwam, de zaaken van hun Do-'p of Buurt 

Tusfehen 

de oude 

en heden- 

daagfcheRegeering 

is 

eenige 

avereenkomst. 

waar te neemen, êfchiHen van weinig belang te 

bellegten, of ilrydende part yen voor den Rech- 

terftoel te vor leren, lydt geen twylfel (f). 

Uit al het geene hier körtelyk wegens de Re 

geeringe vin Friesland is voorgedraagen, blykt 

' wel dat 'er eenige overeenkomst tusfehen de 

Oude cn Hedendaagfche Regeeering van Lan 

den en Steden in Friesland gevonden wordt; 

maar ook teffens dat 'er een merkelyk vérfchil 

Weten beiden plaats heefc, gelyk by eene 

aandachtige vergelykinge van beiden ligtelyk te 

befpeuren valt. 

Lie- 

heen gemelde plaats, het ampt van den Aesge befchreeven 

te hebben, drukt hy zich over den Schelte 

dus uit: Schout live Schelte ex parte Regi- vel Comitis 

pajiias exigebat et de Ciiminibus cognofeebat; binc 

frequenter in jure noströ A'.sga doem en Scbeifr. ban, ld 

est Aesgae fententia, Scbeltonis bannum feu pceaa. 

( + ) Siccama geeft 'er ons op di meerrnaalën aangehaalde 

plaats deeze befchryving van: Frane, five ut 

Saxones , Frone , apud veteres hominem Sapientem, 

juris peritum Cwe virura pracipüum, et proprie jtidicem 

vicanum adpell.bant, qui res vici tul curabat, delinquentes 

adprèhèridëbat, inter vicar/os de rt bus minimis 

jus dicebat, tum etiam partes ad judicium citabat, 

ut pasfim ex jure veteri Friflco probari potest. (Wegens 

't Oude Friefche Recht, hier ten bewyze aangevoerd, 

kan men te recht raaken by'Schotanus, Befchr. 

van Friesl. tusfehen 't Vlie en de Lauwers, daar men 't 

oude Friefche Recht in zyne oorfprongklyke taal ontmoet.


3KKNOP- 

Lieten wy op 't geene Friesland, by 't lee-1 

re HIST«« 

ven van Kar-1 den Grooten. en door zyn t-e- * 

UE. 

doen weder aaren is, eene beknopte fchets 

weaens de Regeeringe van Landen en Steden 

volgen, zo als die nog lang na zynen tyd isin 

ftand i';ebleeven, nu hervatten wy de i draad der 

gefchiedenisfe, weiken wy ons lieten voordaan 

wel eens voor eenen korten tyd af te mogen 

breeken, om 't geen anders te zeer verllrooid zou 

raaken, te beter ir.et elkander te vereenigen. 

Na den dood nu van Karei den Grooren, voorgevallen 

ten jaare achthonderdeuveertien, 814. 

kwam zyn eenige Zoon Lodewyk, federt by' j Karei de 

genaamd de Vroome , aan 't Gebied , welk Groote J 

wordt op. 

hy zevenentwintig jaaren heeft gevoerd, niet' 

gevolgd 

zonder de Friezen grootelyks aan zich te \ door zy 

verpligten. Had naamelyk zyn Vader Karei 1 nen Zoon 

hun het recht op hun Vaderlyk erfgoed beno- Lode 

: 

wyk, 

men, en, niettegenftaande veele van hun ontvangen 

dienden,en aan hun beweezen gunden, 

nooit wedergegeven, omdat hy dit bewys hunner 

af ha;igklykheid noodig keurde, om hen in 

den band te houden ; Lodewyk dacht' *er 

Deeze 

anders over, en gaf, reeds in den aanvang zy 

herflelt 

ner Regeeringe, hun dat recht weder. Van de , Frie 

allen werd dit zyn gedrag niet uit het zelfde zen in 't 

oogpunt befchouwd. Sommigen merkten het recht op 

hun Va 

aan als een blyk van zyne goedertierenheid, en derlyk 

leiden het tot eenen grondflag van veele gunfti- erfgoed. 

ge voorüitzigtéri; doch anderen oordeelden, 

dat de Friezen en Saxers, (die mede in deeze 

gunst deelden,) alleen door ilr engheid te bedwingen 

vielen, en hielden 't voor onvoorzigngheid 

en voorfpel van eene zwakke regeeringe: 

Lo-

2^0 Tegenwoordige Staat 

BEKNOP Lodewyk echter vondt 'er zich niet kwalyk by. 

TE HISTO • Volgens 't verhaal onzer Kronyken, bleeven 

RJfi. 

de Friezen hem althans fchatting betaalen, en 

Honden hem, in den oorlog, met manfehapten 

diende (*}. 

Hoe zich Lodewyk gedraagen hebbe omtrent 

de onlusten, die Heriold, Koning van Denemarke, 

in de noodzaakelykheid bragten, om 

het, Ryk te verlaaten , en zyne toevlugt tot 

Lodewyk te neemen, gaan>wy, als niet tot ons 

beftek behoorende, met ftilzwygen voorby. De 

Fredrik verheffing van Fredrik van Adelen, tot Bisfchop 

van Ade van Utrecht, heeft, uit hoofde van zyne afkomst, 

len wordt 

Bisfchop te naauw eene betrekking tot Friesland, omze 

van Ut niet met drie woorden te melden. Hy was naa- 

recht, in melyk een afitammeling van Koning Adgillus 

plaats van 

den II, wiens Dogter Konovella, eene zeer 

Rixfrid. 

deugdzaame vrouw , getrouwd was in het voortreffelyke 

Huis van Adelen te Sixbierum. Moeder 

van deezen Zoon geworden zynde, droe


Hier gedroeg hy zich zo leerzaaam ,naarfïig, god BEKNOP 

TE HISTOvruchtig 

, minzaam en lieftaalig jegens alle men 

RIE. 

fehen , dat hy 't voorwerp van algemeene hoogacütinge 

en liefde wierd. Zelfs by den Keizer hadt hy 

zich hier door zo veraangenaamd, dat deeze, op de 

tyding van Rixfrids dood, met zyne Gemaalinne 

naar Utrecht trok, om hem tot den Bisfchoplyken 

myter en ftaf te bevorderen. Van de zyde der 

verkiezeren kostte het den Keizer weinig moeite 

het zo ver te brengen; maar van die des verkoorenen 

had hy grooter zwaarigheid te overwinnen. 

Fredrik irelde 'er zich met al zyne kracht Daar hy 

tegen, betuigende, dat hy geheel onbekwaam zich niet 

was, om met eene zo verhevene waardigheid be dan met 

veei moeikleed 

te worden: door 't geroep des volks, dat te toe 

1 niemand daar toe waardiger was dan hy, en 't beweegen 

I bevel des Keizers, liet hy zich, doch niet zon laat. 

der diepe verzugtingen, en 't ftorten van traanen, 

tot het aanneemen der Bisfchoplyke waar- 

1 digheid beweegen. Na dat zyne in wy ding mee 

groote toejuichingeenplegtigheidgefchied was, 

, begaf hy zich naar Walcheren, om, ingevolge 

< des Keizers vermaaninge , de bloedfchendige Hy gaat ia 

Ihuwelyken, by de inwooners van dat Eiland in Zeeland 

[gebruik, tekeergaan. Ook flaagde hy, door 

de bloedfchendige 

' 't neemen van verftandige maatregelen , einde- huwely- 

1 lyk in deeze gewigtige, en zelfs voor hem ge* ken, 

\ vaarlyke onderneeminge, hebbende de fchuldigen, 

\ voor zwaarder ftraffen beducht, tot zyne bermhart 

tigheid hunne toevlugt genomen , en zich aan de 

ikerkelyke boete onderworpen, welke hun, na 

' 't fcheiden van 't onwettig bedde, wierd opge- 

Uegd, fchoonze zich in 't eerst daar tegen, zelfs 

^gewapenderhand, verzet hadden. Van daar begaf

2 174 Tegenwoordige Staat 

BEK NOP- £ 

TE HISTO- L 

raf zich de Bisfchop, langs den ftroom Alech. 

mcre ? (t naar Friesland, om zich daar tegen 

RIE. 

( 

di i vreemde gevoelens 'te verzetten, welke op 

en in q bet frak der Drt eenheid , inzonderheid inWes- 


fëriö verfureid werden , en naar Arriaanery en 

de vrecm-1 

de gevoe-'j Sabellhaneïy zweemden. Ook in deezen bereik 

lens te te hy met hnbc van zekeren Odulfus, daar 

keer. toe van Utrecht ontbootten, en in 't vervolg 

m bpzi'ter der Kérke te Stavoren aange 

Odu!fus 

beld ' zyn'oogmerk. Deeze Odulfus is dezelfde, 

llicht een 

Klooster die buiten Stavoren, aan het Vlie, een Kloos 

buiten . ter van twaalf Kanunniken heeft opgerecht, 

Stavoren, ' bekend by den naam van St. Odulfs Klooster, 

dat naar 

.b'em ge 

en naderhand, wegens het geweld der Zee, eerst 

noemd is "binnen de Stad en vervolgens naarHemelum verplaatst; 

Bisfchop Fredrik, ondertusfchen m de 

verrichtingen zyner herderlyke bezigheden j met 

onvermoeidenyver voortgaande, werd,na tge* 

heele land zyner voogdyc, naamelyk Groningen , 

Drenthe, twent, Overysfel ,' Oostergo en 

Westergo, Zevenwouden, Westfncsland, Holland 

en 

Bisfchop 

Fredrik 

wordt 

omgebragt. 

838. 

& 

Zee!and, doórgetoogen, en alles naarftig- 

Mi bezorgd te nebben, wat ter bewaannge en 

bevordering van de Christelyke leere , zyns 

• oordeeels/noodigwas, ten jaare achthonderd 

achtendertig, in de St. Jans Kapellete Utrecht, 

onder 't p'eegen van den Godsdienst, door opgemaakte 

moordenaars, van 't leeven beroofd. 

Naar vecler gedachten zou dit geichied zyn door 

bertellinê van Keizer Lodewyks Gemaahnne, 

Tudith 'Vin Beyercn; deeze kon , uit hoofde 

van namaagfehap, volgens de wetten der Kerke, 

(j) Wagenaar houdt voor waarfchynlyk, dat dit de 

Zuiderzee zy. Vaderl. Hist. II. D. bl. 45,


BEKNOP. 

ke, 's Keizers Egtgenoot niet zyn , en wist dat 

TE HlSTO 

haar Gemaal , door den Bisfchop, als fchuldig 

aan bloedfchande, meer dan eens ernltig beftraft, 

en tot egtfcheidinge vermaand zynde, daar toe 

reeds begon ov^r te hellen: opdatze derhalven den 

Kerkvoogd alle gelegenheid mogt beneemen, om 

den Keizer tot haare vtrftooting verder aan te 

zetten, zou zy deezen weg als den zekerden 

ingeflagen, en hem door eenige gehuurde 

moordenaaars van kant geholpen hebben. Dan 

anderen meenën , dat dit verhaal niet veel te be 

trouwen is, en geeven andere redenen van dien 

gruwzaamen moord op, 

Alfrik of Abelrik, des overleedenen Broeder, 

en even als hy een Fries van Sixbierum, werd 

toen tot de Bisfchoplyke waardigheid verheven, 

niet tegengaande hy mismaakt was van perfoon. 

Dan dit gebrek des lichaams werd door andere 

hoedanigheden rykelyk vergoed : hy blonk uit 

in allerlei Christelyke deugden , was yveriginalle 

de deelen van den Godsdienst , en een ge- 

Hagen vyand van alle Ketterycn, welke hy daarom 

kloekmoediglyk te keer ging, zoekende het 

vvankelbaare volk daar tegen te verftcrken; ook 

kleefde zyn hart zo weinig aan aardfche goederen 

, dat hy, in fteê van zich zeiven met de 

inkomften van zyn Bisdom te verryken , alles 

aan de Kerk van Utrecht vereerde wat hem in 

verfcheiden dorpen van het tegenwoordige Sticht 

van Utrecht toebehoorde. 

Geduurende eenige jaaren levert de gefchiedenis 

van 't eigentlyke Friesland niet veel byzonders 

op. De verdeeldheden , welke zo in 

S het 

3 

ME. 

En opge. 

voigd 

O o >r Alfrik 

, zynenBroeder. 

De Historie 

van 't 

eigentlyke 

Friesland


BuKNOP- : het Keizerryk,by het leeven van Lodewyk * 

TE HISTO tusfehen hem en zyne Zoonen, voorvielen, als 

RIE. die , na zyn verderven ten jaare achthon 

levert in derdenveertig, ontftonden , waren evenwel 

eenige in verfcheiden opzigten van nadeelige gevol 

jaaren 

gen voor Friesland Ook bleef het niet ge 

niet veel 

byzonheel en al verfchoond van de onlusten , die 

ders op. 

het Deenfche Ryk van een fcheurden, noch 

A a whnnlrlp invallen der Noordfche Volvan 

de herhaalde mvauen aer noumiuie vuikeren; 

hoewel men daarby, ten Westen van het 

Vlie, in Holland, Zeeland en Vlaanderen, toen 

het meest te lyden had; niet omdat de eigentlyke 

Friezen dieper in hunne vriendfehap Honden, 

maar wel omdatze het geweld door opgebra

van F R I E S L A N D . % 75 

man, Adelbrik van Adeelen, Hesfel Hermana, BHKNOPen 

Ygc Galema. Om nu immers alles niet te TE HISTOmelden; 

waarom zal men ontkennen, dat Lu- RIE. 

digman Frieslands Zeekusten met zulke goede om Fries* 

land te- 

wachten en fchansfen voorzien heeft, dat dergen 

do 

tien Deenfche Zeeroovers, die daar eene lan Deenen te 

ding meenden te doen, onverrichter zaake te befcher. 

rugge keerden? da: Adelbrik van Adeelen, woo- men. 

nende te Sixbicrum, en ccn nabeftaande van 

den Bisfchop van gelyken naam, de Noordfche 

Volkeren, die aan de Lauwers in Friesland gevallen 

waren, omtrent Kollum verflagen en 

verjaagd heeft? dat de Noormannen, toenze, 

ten jaare achthonderd zes en zeventig, van 't uit 876. 

plunderen der Franfche kusten te rugge kwamen 

, en zwaare fchattingen van de Friezen 

eischten , onder bedreiginge van moord en brand, 

door Hesfel Hermana, zyn gewoone verblyf 

houdende tcMinnertsga, met zo veel kloekmoedigheid 

zyn te keer gegaan , dat hun Overfte 

met achthonderd man verflagen, en de 

verdere hoop genoodzaakt wierd al den geroofden 

buit van Goud en Zilver te rug te geeven, 

met belofte van nooit weder in het land te zullen 

komen om te ftroopen, fchoon Hermana 

zelf in dat treffen eene wonde ontving, waaraan 

hy daar na overleed? en eindelyk, datYge 

Galema , wegens zyne bedreevenheid in den 

kryg niet luttel vermaard , ter beveiliginge 

van Friesland, deganfche Zeekust met wachten 

bezet heeft, zo om op de invallen der Noormannen, 

als wel inzonderheid op het inbree. 

ken der Dyken, een waakend oog te houden, 

( en ook daarenboven by 't bezoeken van de vas' 

S 2 tig-

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

276* Tegenwoordige Staat 

ncnde zich daar toe onaer anaereu van uit 

Spreukje: 

Haadec goede wacht tyen da noordera oord, 

Want uwt da Grimraa herna komt u ws alle k >vaed voort. 

Dan, fchoon wy geene genoegzaame reden 

vinden, om alle diergelyke bedryven als enkele 

fabelen te verwerpen , nogthans durven wyze 

ook niet als dingen van volkomene zekerheid 

melden. Daarom 't oordeel over dezelve aan 

Koning 

anderen laatende, gaan wy voort ter vermel- 

Amold • 

doet zyn' i dinge van zaaken, welker waarheid op zekerder 

Zoon gronden rusr. Hier toe behoort, dat de Duit- 

Zwenti- . fche Koning Arnöld,, die , in de verdeeldhe 

bold voor 

Koning 

van Lotharingen 

erkennen. 

894. 

tigheden langs de Zeekusten, die van Ezon- 

ftad gewaarfchuwd heeft , om vooral tegen de 

Noormannen op hunne hoede te zyn, bedie- 

den, welke federt lang Frankryk van een fcheurden, 

zich nu aan deeze, dan aan geene zyde 

hield, ten jaare achthonderd vierennegentig,op 

eene S taats vergaderinge te Worms, zynen bas- 

r««rA Zoon Zwentibold , hoewel niet zonder 

taara /-uuu ^ïauuu^, „^v...~. .— — 

groote moeite , voor Koning van Lotharingen 

Onder deed erkennen. De Friezen, ten Westen het 

wiens gebied 

dus Vlie, wierden dus zyne onderdaanen ; doch de 

de West Friefche Landfchappen ten Oosten van den ftroom 

friezen o-elegen, erkenden den Duitfchen Koning Ar- 

kwamen, 

nold voor hunnen Opperheer. Ook ftonden zy 

terwyl 

die van hem getrouwelyk by, zo in zyne herhaalde 

beoosten oorlogen tegen de Nooormannen, als op den 

't Vlie on • too-t naar Italië, op welken hy, in 't volgende 

derArnold üon jaar, met hunne hulpe , Rome overweldigde , 

den. 'en zich daarop tot Keizer kroonen deed. 

Na-den dood van Arnold, voorgevallen in 

899. 

Amold het laatst van deeze eeuw, werd zyn eenige 

wet»


Wettige Zoon, Lodewyk, fchoon maar acht jaa BKKNOP- " 

ren oud, door de Duitfche Vorften, tot Ko TL HlSTO* 

RIE. 

ning eekroond, en de Voogdy over den jon 

wordt opgen 

Vorst opa;edraagen aan zynen Schoonbroegevolgdder 

Otto . Hertoge van Saxen, en den Aarts- door zybisfehop 

Hatto, terwyl het bewind over zaaken nenmin- van den kryg gefield wierd in handen van Lederjaarigen Zoon 

opold, Hertoge van de Oosterfche Grenzen van Lode 

Beyeren. De jonge Vorst verkreeg dus de bewyk.heerfching over de Friefche Landfchappen 'beoosten 

het Vlie, vermits die tot het Duitfche Ryk 

behoorden: ook zaghy kort daarna zyne heer- Welke na 

fchippy vergroot, door den dood van Zwenti den dood 

bold , die zich , door zyne ongeregelde en van 

1 

Zwenti 

wellustige wyze van leeven, zodanig in den haat 

bold , ook 

der Ryksgrooten had gebracht, dat deeze hem het Ko 

verlieten, en Lodewyk tot Koning kroonden; ningkryk 

hebbende de poogingen, welke door Zwentibold, van Lotharingen 

ter zyner herflellinge, werden aangewend, zo verkrygt. 

liegt eenen uitflag gehad , dat de Veldflag, 

welken hy den Beftierderen van Lodewyk, op 

1 den derden van Oogstmaand des jaars negenhon- 

900. 

1 derd, leverde, hem het leeven kostte. Met 

] het Koningkryk van Lotharingen kwamen dus 

1 ook de Friefche Landfchappen, bewesten het 

' Vlie, onder de regeering van Lodewyk. 

Onder de Utrechtfche Bisfchoppen van dee Radboud, 

zen tyd, dient, om zyne Friefche afkomst, een af- 

Radboud niet ganfchelyk verzweegen. Geitamme- Hng' van 

fprooten uit het geflagt der Friefche Koningen 

Koning 

van gelyken naam, had hy Radboud den I, Kadboud 

I Koning van Friesland, tot zynen Overoudgrootva- den I, 

1 der van Moeders zyde, enGuntarius, Bisfchop wordt Bisfchop 

van 

' van Keulen, van denzelfden kant, tot zynen Utrecht. 

S 3 Oom.


Oom. Gauw, een dorp in Westergo, niet 

BEKNOP- O 

TB HlSTO- verre van Sneek, genoot de eer zyner geboor 

V ( 

«IE. te ^ Van zyne naarfïigheid in het beoeffeuen der 

Letteren en debefchaafde Weetenfchappen van 

1 

Hy wordt dien , tyd geeft men breed op: ook wordt hy 

wegens wegens zyne voorbeeldige Godvrucht zeer ge 

zyne ge- v 

roemd, niettegenftaande hy aan het Hof van Ko- 

leerdheid r 

en God ning Karei was opgevoed Dan 't ondel 

r 

vrucht van zynen Leermeester, den WysgeerManno of 

zeer ge- ^ Nanno van Stavoren, had het jeugdig gemoed 

roemd. I 

de befmettmg van t Hot bewaard , 

VUUl UV. IH.U.1VLW:« & . . 

fmaak voor zuiverheid van hart en zeden mgeboezemd. 

Dit goede zaad, tydig geltrooid, bragt eerlang 

overvloed van vruchten voort, die hem bemind 

en gevreesd telfens maakten. Bisfchop ge, 

worden lynde , fchoot hy \ Monnikskleed aan, 

en leefde naar den ftrengften regel, onthoudende 

zich van vleesch, en drinkende zelfs aanzy-. 

ne tafel anders niet dan water, terwyl zyne gasten 

zich met wyn laafden. Dat hy eenige der 

Noormannen, die ten zynen tyde te Utrechten 

elders hier te lande zeer onmenfchelyk huishielden, 

door vuur uit den Hemel geltraft zoude 

hebben, om dat zy, in plaats van op zynen Vaderlyken 

raad het geloof der Christenen te omheizen, 

en van hunnen moordlust af te zien, 

als woeste menfehen des te verbolgener wierden,-en 

hem den dood dreigden, wordt wel 

Hernwor „.verhaald maar niet beweezen. Van gelykc 

den ver- 

waardigheid is het te achten, dat hy niet alleen 

1 fcheiden zvn fterfuur aan Balderik, die hem opgevolgd is, 

voorfpel- 

t voorzegd zou hebben , maar ook, dat deeze, 

lingen toe 

gefchree- 

aan de Bisfchoplyke waardigheid gekomen 

ven. zynde , het Hof en de Stad van Utrecht,

van F R I E S L A ND. zf? 

na 'c verjaagen der Noormannen , tot zynen BEKNOPvoorigen 

luister herftellen zoude. Hoe 't TE HrSTO- 

RIE. 

zy, na met veel yvers en voorbeeldige Godvrucht 

aan de uitbreiding van het Christendom, 

en de hervorminge der zeden, doch niet zonder 

merkelyken tegcnftand der onbuigzaame 

Noormannen, zeventien of achttien jaaren lang 

gearbeid te hebben, overleed hy, in den jaare ne •Ui 7- 

Hy overgenhonderd 

enzeventien, in het Stedeke Otlydt 

te 

mersheim, of Ootmarfum, in Overysfel, fchoon Otmers- 

hy, om de vervolging der Heidenfche Noorheim.mannen te ontwyken, Deventer voor zyne gewoone 

verblyfplaats gekoozen had. 

Toen Keizer Koen raad, in 't volgende jaar, De ftryd 

om Lo- 

overleeden, en Henrik, Hertog van Saxen, tot tharingen 

zynen Opvolger verkooren was, werd de ftryd wordt 

om Lotharingen , die reeds tusfehen Koenraad hervat. 

en Karei den Eenvoudigen gewoed had , op 

nieuw hervat, en van Keizer Henriks zyde, 

met dien gelukkigen uitflag gevoerd , dat de 

Franken zich genoodzaakt zagen, tot onderhandelingen 

te komen, gelyk ten jaare negen 920. 

honderd entwintig te Bon gefchiedde. By 't Een goed 

Verdrag, dat hier getroffen werd, kwam een 

deel der 

Nederlan 

goed deel der Nederlanden onder het Duitfche den komt 

Keizcrryk, fchoon het moeyelyk te bepaalen onder het 

valt, hoe verre zich de Grenzen van ieder deel Duitfche 

hebben uitgeftrekt. Friesland beoosten het [yeizerrfk. 

Vlie behoorde niet tot de verdecling , 

welke hier gemaakt werd; maar ftond reeds Friesland » 

beoosten 

van overlang onder de Duitfche Vorften, 't Vlie, 

die derwaarts of hunne Graaven zonden, en behoorde 

door deezen het opperbewind voerden, of an daar reeds 

voorheeders 

het bewind aan de zogenoemde Poteftaaten 

rre toe. 

S 4 over-

s8o • Tegenwoordige Staat 

BEKNOP- ( overlieten', welke door de Friezen zelve ver 

TE HlSTO- ] sooren werden; doch evenwel onderhoorigen 

BIC. des Keizers bleeven, en eene zeer bepaalde magt 

I 

hadden, geenszins (trekkende om de Vryheid 

des volks te krenken, en 't zelve aan den wille 

van éénen te onderwerpen: want dit denkbeeld, 

viel den Friezen te hard, en niet te verkroppen. 

Dus zou men, zonder zich aan ongeremdheid 

fchuldig te maaken , wel konnen denken 

dat de naam van Poteftaat in de eeuw, van welke 

wy thans fpreeken, nog onbekend was, en 

eerst door laatere Schryvers, toen 't Poteltaatfchap 

metderdaad Mand greep, ook aan zul- 

Keizer 

ken is gegeeven, die in vroegere tyden, door 

eenige waardigheid in vrede of oorlog, fchoon 

met zeer bepaald gezag, boven anderen hadden 

uitgeblonken (*). 

Keizer Henrik had zyn uitgeltrekt Ryk met 

Henrik zo dra tot rust gebragt, of hy wendde al zyne. 

zoekt den vlyt aan om den inwendigen bloei van't zelve te 

inwendi 

gen bloei bevorderen. Het land van Struikroovers te zui 

te bevorveren , bezettingen in de Steden te leggen, en 

deren. daartoe alle Vlekken en Dorpen den negenden 

man uit de huisluiden te doen leveren; de tehuisblyvenden 

tot het bebouwen der landen , 

tot het bezorgen van 't noodige voor hun die 

in de Steden gelegd wierden , en tot het opbrengen 

van 't derde deel der Graanen , 

zo tot onderhoud van 't Krygsvolk , als 

tot 

(*) Op deeze wyze valt, mytas bedunkens, het gezecde 

zeer wel over een te brengen, met de (childery, 

welke de Heer Cerifier ter eere van de Friezen heeft 

opgehangen, in zyn Tableau de C Histoire Generale des 

Provinces Unies Tom. Lp. 17 ETC 

'

van F R I E S L A ND. 281 

tot aanvulling der Magazynen, te verpligten, 

waren de middelen, waarvan zich de wyze Vorst 

ten Öien einde bediende. In hoe verre deeze 

ichikkingen, die zich over 't ganfche Ryk uititrektcn 

, in Friesland hebben plaats gehad, 

wordt niet gemeld. Geheel en al is Verzekerlyk 

niet van verfchoond gebleeven ; hoewel 

hét ftrenge van deeze Ichikkingen bezwaarlyk 

met den aart des volks valt overeen te brengen. 

Misicbieh hebben de Friezen, als het verst afgelegen 

, hieraan in zo verre voldaan , als 

met hunne byzondere omltandigheden overeen 

kwam. 

BEKNOP 

TE HISTO. 

dik'. 

Door zulke en dergelyke mildelen het Ryk En ook 

voor de invallen en llrooperyen der Hunnen, of de Noormannen 

tet 

Hongaaren in veiligheid gefield hebbende, viebeteugelen hem ook nog de Noormannen te beteugelen. len. 

Want de rust, die eene wyle tydsgenooten was, 926". 

werd op nieuw door hunne roovcryen op Frankryk, 

Engeland en Friesland, met zo veel woede 

gefloord, dat het 'er nooit erger had uitgezien, 

ln Friesland, naast paalig aan den heilloozen 

hoek, had men doorgaans het eèrfle gevoel 

van dergelyke plaagen, en om dat het zelve overal 

aan Zee ligt, was 'er naauwlyks bewaaren of 

bewaaken aan; dus is het niet te verwonderen, 

dat het land zich, door geauurig branden, moorden 

en rooven, tot de uiterfle ellende gebragt zag, 

en in gefladige vreeze gehouden wierd; ook 

weet ik niet, waarom men zou in twyffel trekken, 

of Ezonilad, aan de ^ auwers gelegen, en irt dien 

tyd eene Stad van vermogen, toen te groot eenen 

aanlloot van de Noormannen geleeden hebbe, 

om zich naderhand voor 't geweld der Zee te 

S 5 be-

BEKNOP- 

TE IIlSTO- 

JUE. 

Welke te" 

lar.de uit 

gejaagd 

worden. 

De Friezenkrygen 

't 

voorrecht 

van niet 

buiten 

hun land 

tot den 

oorlog 

gevoerd 


beveiligen, en alzo haaren ondergang te voorkomen. 

Keizer Henrik, hier van verwittigd', 

ichikte terftond een Leger herwaards , be 

haalde eene heerlyke overwinning op deeze 

volkeren , en noodzaakte de overgebleevenen 

het land te ruimen. Ook werd den Friezen, 

omtrent deezen tyd, het voorrechtgefchonken, 

„ dat zy om generhande nood buiten hun land gevoerd 

en geëischtmogten worden, om te oor- 

" loogen of den kryg te volgen (f)". 't Gevolg 

van zulk een voorrecht itemde overeen met 

het oogmerk van den Schenker; het moedigde 

de Friezen ten fterkften aan, om hunne uiter- 

fté vermogens, ter verdediginge van hunne goederen 

, vryheid cn leeven, te weer te ftellen. 

In Friesland tusfehen het Vlie en de Lauwers, was 

't geflagt van Joulsma omtrent deezen tyd inzon 

te mogen derheid zeer beroemd, wegens zyne op de Noor 

worden. mannen behaalde overwinningen. De begraaf 

Het Ge plaats van vier helden uit dit geflagt, werd in 

ilagt van den jaare dertienhonderd eenennegentig , of 

]oulsma is 

daaromtrent, gevonden (§) ruim een uur gaans 

daar zeei 

beroemd. ten noorden van Leeuwarden, aan den Dyk der 

Middelzee, in een dorp, dat naar Britfe Joulsma 

, den oudften dier Broederen, nog hedendaags 

den naam van Britfum draagt. In deeze 

begraafplaats, op eenen rooden vierkanten fteen, 

vond men aangetekend, dat Britfe overleeden was 

in den jaare negenhonderd tweeennegentig, cn 

een jaar laater gevolgd werd door zynen Broeder 

' 

(f) Schot. Fr. Hist. III B. bl. 78. 

(§) Winfem. Kroa. van Friesl. bl. 17S.

van F R I E S L A N-D. 283 

der Mie, terwyl de derde, met naame Jeltfe, na den BEKNOP 

Noormannen zulk eene vreeze door zyne dapper 

RIE. 

heid aangejaagd te hebben , dat zy by zynen tyd 

het land niet meer durfden aantasten , overleed 

in den jaare negenhonderd achtennegentig. Van 

den vierden , wiens naam Hotfe was» en die het 

ftedeke Uitgong geflegt had, na de aanvallende 

Noormannen dikmaals van daar verdreeven te 

hebben, vind men't fterfjaar niet aangetekend, 

maar wel dat hy de laattte van zyn geflagt was, 

Onder al dat rooven en pionderen, door ver Eenige 

fcheiden Noordfche volkeren van tyd toe tyd op Noord • 

deeze gewesten ondernomen , blecven eenigen 1'che ge- 

Aagten 

hier en daar nestelen, en hielden 'er beftendig 

zyn hier 

hunne wooning, 't zy ditze zich met geweld van te lande 

fommige plaatfen meester maakten, en de oude in- blyven 

woonen. 

wooners verdreeven; 't zy datze den Christelyken 

Godsdienst aannamen, en zich doopen lieten: 

want als dan werd hun 't zelve gereedelyk toegeftaan, 

om dat men hen niet meer voor vyanden 

maar voor vrienden hield, van wien men niet alleen 

niets kwaads te duchten, maar, in gevallen van 

nood, zelfs hulpe en befcherming te wachten 

had; vooral wanneer de zulken zich door hunne 

huwelyken met de landzaaten vermaagfehapt 

hadden. Dit zo zynde, is 'er geene reden. om 927. 

't verhaal dier Kronykfchryveren re wraaken , 

welke ons melden, dat, omtrent deezen tyd, Odo, 

eens Hertogs Zoon uit het landfehap Botnia, in 

het noordoosten vanZweeden, in Friesland zou 

zyn aangekomen, en dat hy, die minzaam van 

aart cn dapper in de wapenen was, zich in 't 

Graaffchap van Oostergo nedergezet, cn, daar een 

fchoon flot gebouwd hebbende-kort daarna trouwde 

TE HISTO

t\ 484 Tegenwoordige Staat 

BEKNOT?- di 

TE HISTO- K 

WE. y, 

En daar ^ 

onder dat 

van 

1 

de met eene Dogter uit het adelyk geflagt van 

Kamminga, waar door hy de Stamvader wierd van 

het adelyk geflagt van Botnia ,dat zich van daar verder 

door Friesland verfpreidende wel eenen langen 

C 

tyd heeft flaande gehouden ,• doch reeds van overlang 

is uitgeftorven , en echter door die van Fra 

Botnia. ] 

1 

neker, by het Botnia-huis en de fleeg van gely- 

1 ken naam, nog tegenwoordig gedacht kan wor 

i den (*> 

Verfchei Ook kan het zeer wel zyn, dat zich, omtrent 

den Jon- ( . deezen tyd, verfcheiden Jongelingen van adely- 

gelingen 

van Adee. ken huize uit Friesland naar Italië, daar de fraaie 

lykenhuii- konden en weetenfchappen meer dan elders 

s ze begee bloeiden, begeeven hebben, om zich in dezelve 

ven zich 1 

te oeffenen. Sixtus Doniajouke Yges Galama, 

naar 

Italië, en •n beneffens Ritske en Johannes Douwma worden 

van daar ' daaronder by naame gemeld. Doch Sixtus Do- 

naar En nia en Johannes Douwma lieten , na zich eeni 

geland. 

gen tyd in Italië opgehouden te hebben, hun 

eerfte voorneemen vaaren, en begaven zich naar. 

Engeland, om daar in den Krygsdienst onderweezen 

te worden; en zich hier, door hunne 

uitfteekende vorderingen en heldhaftige bedryven, 

eenen grooten roem verworven hebbende, 

keerdenze, na een afzyn van omtrent zeven jaaren, 

in negenhonderd achtendertig , naar hun 

1» Vaderland te rug, daarze met dies te grooter 

n e 

' blydfchap ontvangen werden, om dathetgerugt 

van hunnen dood daar reeds van overlang geloofd- 

pen had. Jouke en Ritske zouden , eenigen 

er 

- tyd te Rome en Venetië vertoefd hebbende , de 

nd, 

reizenaar Jeruzalem voortgezet hebben , waren 

zy daarin niet door zeker toeval verhinderd 

geworden; nu keerden zy van Venetië, na twee 

jaaren by den Hertog, volgens hun verzoek, 

gediend te hebben, insgelyks naar hun Vaderland 

te rug. * Sai 

Worden, 

by hunne 

te rug 

komfte 

met blydfchapverwelkomd. 

* 

- (•) Okke Schart, bl. 79.

van F R I E S L A N D . «85 

Balderyk, die na Radboud Bisfchop van UtBFKNOPrecht 

geworden was , en om zyne treffelyke daa- T E HISTOden 

den bynaam van den Vroomen gedraagen RIE. 

heeft, wist zich van de genegenheid, welke hem Bisfchop 

door Keizer Henrik, en zynen Zoon en opvol Balderyk 

vermeerger 

Otto werd toegedraagen, meesterlyk te bedert en 

dienen, om het gebied van den Utrechtfchen bevestigt 

Bisfchopsftoel, zowel in het wereldlyke als in het het gebied 

van zyn 

geestelyke te bevestigen en uit te breiden. De 

Bisdom, 

bygeloovige Godvrucht dier tyden belfond, ten 

grooten deele, in het verryken der Kerken en 

Kerkelyken; en deeze laatften, 't zy datze 'er 

eveneens over dachten, of alleen met hun eigen 

belang te raade gingen , gaven zich geene moeite 

om de Christenen te doen begrypen, dat 'er 

geheel wat anders te doen viel om de leer van 

Jezus Christus te volgen, en door eenen deugdzaamen 

wandel te betoonen. Onder andere gefchenken, 

waar mede zich deeze Kerkvoogd 

vereerd vond , behoort inzonderheid tot ons oogmerk 

, dat dezelve door Keizer Otto, wiens Leermeester 

hy geweest was, irj den jaare negenhon943derd 

drieënveertig, befchonken wierd met het 

Wordt 

recht van vrye jagtin de landftreeken van Drenth met de 

en Zevenwouden, die in den Giftbriefden naam vrye jagt 

van Pagus Foresftenfts draagen (f). Verfcheiin 

Drenth 

en de Zeden 

aanmerkingen zouden over den Giftbrief te 

venwou 

maa- denbefchonlcen. Ct) De Giftbrief zelf is vertekend in 't jaar 9,13, 

en te vinden by Schotanus in zyne Befchr. van Friesl. 

in Quarto , bl. 71, en in het Charterboek van wylen 

1 den Hooggeb. Heere Baron van Schwartzenberg enz. 

1 0Helaas ! den Vaderlande te vroeg ontrukt! ) I. D. 

I bl. 58., docii beide in het oorfprongklyk Latyn, waar. 

1 

van de vertaaling te vinden is by Foeke Sjoerds Taarb. 

1 U D. bl. 110 en ut. 

J

BEKNOP 

TE HlSTO 

RIE. 


maaken zyn; dan wegens hec Graaffchapvan 

• Pverard, en 't wild, waarvan in deezen Giftbrief 

oetproken wordt, kan men te recht raaken 

bv Foeke Sjoerds; en wat den Pagus Lorestenfis 

betreft,daardoor heeft men, volgens her 

gevoelen van Schotanus, een gedeelte van Drenth 

In de Zevenwouden te verftaan; dat te waarfchvnlvker 

zal voorkomen, als men gadeflaat, dat 

het in den Giftbrief vermelde Fulnaho, buiten 

twyffel, het hedendaagfche Vollenhove fe, welk 

in de Middeleeuwen al doorgaans Fu.lenhoplag 

genoemd te worden; en dat men oudtyds daar 

te lande zeer uitgeftrekte en aaneen gehechte bosfchen 

had, waarin het ongetwyffeld aan zogenoemd 

Grof wild niet ontbroken heeft ; 

fchoon 't ,wel zyn kan, dat in de eenet)f andere 

benaaminge van het daarin gemelde wild een 

fchrvffeil isingefloopen. Hoe 't zy, er blykt ten 

overvloede uit, dat door deeze en diergelyke gunften 

de magt der Utrechtfche Kerkvoogden van tyd 

tot tyd zodanig heeft toegenomen, dat zy ten 

larven leste zich in ftaat vonden, om hun gezag*door 

de Wapenen ftaande te houden , en 

zulks zo wel anderen in 't gemeen als den Woudluiden 

in 't byzonder, tot hunne fmert, te doen 

gevoelen, gelyk op zynen tyd ftaat te blyken. 

Schoon het' in 't vervolg van deeze eeuw met 

ontbreekt aan gebeurtenisfen, waarby Friesland, 

ten ruimften genomen , belang had , ichynt 

echter, tusfehen 't Vlie en de Lauwers, niet 

veel byzonders voorgevallen te zyn. De Jaarboekfehrvvers 

althans hebben luttel papiers 

noodig gehad, om 'er aantekening van te houden. 

Volflagen onwaarfchynlykheden behoe- 

D 

ven

van F R I E S L A N D . 28; 

ven ons niet op te houden. Op de lyst daar 

van heeft men waarfchynlyk niet te Hellen, het 

geen men wegens zekere gebeurtenis tusfehen 

Arnoud, den derden der Hollandfche Graaven, 

en zynen tweeden Zoon,met naameSigfrid, of Sigfrid, 

Zoon van 

Sikke, byWinfemius (*) gemeld vindt. Dee-; 

Gjaave 

ze, een van zyns Vaders Hovelingen in een Arnold, 

tweegevecht hebbende afgemaakt, nam, duch-; vlugt naar 

tende voor 's Vaders toorn, de vlugt over Zee, Friesland , 

en trouwt 

en vervoegde zich by Gosfe Ludigman, toen! 

met de 

ter tyd Poteftaat van Friesland, en woonende te Dogter 

Stavoren ( f). Van deezen werd hy vriende- van Gosfe 

lyk ontvangen en geherbergd; ook kreeg hy Ludigman; 

doch 

eerlang zyne Dogtcr Tet, eene jongkvrouwc 

wordt ein. 

van uitneemende fchoonheid, ter Vrouwe, en delyk we 

nam in Friesland zyne vaste wooning. Doch der van 

eindelyk wederom van zynen Vader in gunlte zynen 

Vader in 

aangenomen , en met breede roeden lands, 

gunlte 

en een Slot by Haarlem befchonken zynde ,: aangeno. 

zoude hy 't gemelde Slot Brederode ge men. 

noemd, en daar door den grond gelegd hebben 

, tot het hoögadelyk geflagt van Brederode 

, dat aan de Hollandfche Graaven ten naauwftcn 

vermaagfehapt, en van 's Moeders zyde, 

volgens dit verhaal, uit Friesland herkomltig 

was. 

Zagen wy voorheen, dat Utrechts Kerkvoogd, De Kei- 

door Keizer Otto, met de vrye jacht in Drenth zeriyke 

en de Zevenwouden befchonken wierd; andere verfchenkingen 

Vcrfchenkingen toonen niet minder aan, hoe zyn een 

verre 

(*) Kron. van Friesl. bl. 118. 

(t) Wagenaar is van oordeel dat men hierby aan 

Westfriesland te denken heeft. Vaderl. Hist. 11 D. bl. 

150. 

BEKNOPJ 

TC HlSTO* 

BIB.

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

bewys van 

hun gezag 

over 


De Geflagten 

van Ene 

kema en 

Jongama 

krygen 

verfchil. 

>88 


verre het gezag der Keizeren over Friesland ten 

deezen tyde ging , en hoe gereed zy waren, zo 

om zich door dezelve van den Hemel te verzekeren 

, als om zich veel van den vermogenden 

invloed der rykgemaakte Geestelyken, ter 

bevestiginge van hunne wereldfche heerfchappye- 

te belooven. Met dergelyke uitzigten heeft 

Keizer Otto, de II van d:en naam,'het AartsftiftMaagdeburs, 

ten jaare negenhonderd eenen- 

998. 

tachtig, befchonken met de Abtdy Voelde, en 

eeni-J-e goederen in Friesland, waaronder zeke. 

re inkomften uit het dorp Ternaard fchynen behoord 

te hebben {t ). 

Op 't einde der tiende eeuw raakten de geflarrten 

van Enckema en Jongama zodanig met 

~nS.*d.»,«n r>^ >rnonn. dat 'et 't jreheele land 

CltUUlu 

Tates ï>erfona aldaar; welk, naam de Heer Schotanus 

Se behoudt in de Befchr. van Friesl. tusfehen't Vlie 

en de Lauwers, pag. 19*.


deelen, aan den Graave van Holland te zullen BEKNOPleveren 

en in handen Hellen. De maare hier TE Hisra- 

UIE. 

van vloog dra 't geheele land door, en 't Hond 

gefchapen, dat de vvederzydfche aanhangen tegen 

eikanderen tot het uiterfte zouden komen, 

't Was derhalven ten hoogflen noodig, dat het 

Huk ter deege, door de Rechters des gemeenen 

O ' - _ 0 

keds , onderzocht en naar bevindinge van zaaken 

. Jongama 

behandeld wierd. Jongama werd ook metder- 

[ 'verdedigt 

daad in rechte geroepen. Vcifchecnen zynde ' zich voor 

oritfchuldigdc hy zich,,en nam aan, zyne on- • den Rechfchuld 

volgens regelen van rechten te bewy- ter. 

zen, met aanbod van genoegzaame borgen ter 

tyd toe, dat hy zich verantwoord zoude hebben. 

Na dat dit aangenomen, en zyne zaak, tot 

genoegen der Rechteren, gerechtvaardigd was, 

eischten hy en die 't met hem hielden, gelyk 

'er veele zo van zyne nabeftaanden als anderen 

waren, dat hem zyne befcbuldigers by naame 

genoemd mogten worden, om de eerroovende 

verongelyking op hen te konnen vcrhaalen. De 

Rechters maakten zwaarigheid om dit te doen, 

dcwylze zich door belofte verbonden hadden, 

hunne naamen te zullen verzwygen, Het geheim 

lekte echter uit, en Haitfe Enckema en 

zyn Neef Solke, die , als Mederechters van 't 

gemeene Recht in Friesland, zitting in de toen. 

maalige Vergadering hadden, Honden over deeze 

ontdekking niet weinig befchaamd cn verlegen. 

Ook bekendenzc opcnlyk, dat hunne gefiiickema 

1 daane aantyging alleen was voortgekomen uit dper 1 

( eenen ingekankerden haat, dienze Jongama van \ fchuldbe* 

1 overlang hadden toegedraagen. Hesfel , dit j k entenis, 

en wordt 

Ihoorende, zou hen beiden zo terftond over hoop beneil'cns 

T ge-


BEKNOP- £ geftooten hebben, zo hy niec in deeze zyne 

TE HlSTO- woede i door anderen ware verhinderd geworden. 

RIE. Hy bragt het echter, met bidden en fmeeken, 

zynen zoverre, dat hem, ter verdediginge zyner eere , 

Neef in wierd toegelaaten, zich met zyne twee befchul- 

een tweegevechtdigers 

in gevecht te begeeven, fchoon onder dee 

doodelyk ze uitdrukkclyke voorwaarde, dat daarmede ver* 

gewond. i J„ ~,,An. l' '/nu iTprn-ppwpn pn vprerppvolgens 

de oude wrok zou vergeeven envergecten 

zyn. Jongama, moedig op zyneonfchuld, 

behaalde daarby eene volkomen overwinning; 

hebbende hy Haitfe den kop bykans geteel gekloofd, 

en Solke zodanig gewond, datze het 

beide, kort daarna, met den dood bekochten 

CO- 

Friesland Friesland , dus verlost van de onheilen , 

komen welke de twist van twee zulke aanzienlyke 

nog ver 

en vermogende huizen ten gevolge fcheen 

fcheiden 

andere te zullen hebben, had ook nog andere weder 

onheilen waardigheden te bezuuren. Behalven eenen 

over. zwaaren brand, waardoor binnen Stavoren, 

ten jaare negenhonderd zesennegentig, wel drie 

honderd negenentwintig huizen in de asfche 

gelegd waren, leeden de inwooners van dit en 

de nabuurige gewesten, in eenige volgende jaaren, 

niet weinig by eenen nypenden hongers* 

nood en daarop gevolgde pestziekte, welke zo 

fterk en aanhoudende gewoed zou hebben, dat 

fommige plaatfen daardoor ten eenemaal van inwooners 

beroofd wierden, 't zy dat dezelve tot 

één toe in het graf gerukt, of veiligheids halve 

naar elders verhuisd waren. Ook vindt men 

g e 

- 

C*) O. Seharl. bl. 8i en Ï2. en Winfem. Kron. va» 

Friesl. bl. «o.


gemeld, dat de Noormannen het lledeke Uitgong, 

ten meergemelden jaare negenhonderd 

achtennegentig» geheel verwoest, en tot den 

grond toe vernietigd zouden hebben ( 1 

BEKNOP- 

TE HlSTÖ' 

RU. 

). 

Ondertusfchen is het ook waar, dat de ver- De 

. woestingen en plonderingen, welke federt deeNoordfcheinzen tyd, door de Noormannen, hier te lande vallen hier 

zyn aangerecht, maar geringe navlaagen waren te lande 

van die woede, welke hen voorheen bezield , loopen ten 

einde. 

en tot de onmenfchelyklfe bcdryven vervoerd 

had. Of men dit roe te fchryven hebbe aan 

hunne omhelzing van den Christelyken Gods. 

dienst, welks geest volftrekt ftrydig is met 

bloeddorltigheid , roof - en plonderzugt, en 

daarentegen niets dan zachtmoedigheid en menschlievendheid 

ademt; dan, of inwendige zwakheid, 

het onaffcheidbaar gevolg van alle hunne 

voorgaande togten, door welke het land van 

zyne inwooners beroofd werd, hen in de noodzaakelykheid 

gebragt hebbe, om Europa in rust 

te laaten, en eene andere wyze van leeven aan 

te neemen, valt met de vollte zekerheid niet te 

bcpaalen. Zeer waarfchynlyk heeft het eene 

ter onderlteuninge van het andere gediend. 

{*) It Aade Friefche Terp. bl. 85. 

T " VII HOOF D-

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

Na 't eindigen 

der 

Noordfche 

inval 

29 a Tegenwoordige Staat 

VII. H O O F D D E E L . 

Van het einde der Noordfche invallen bier te 

lande, tot op het Verdrag van Holland en 

Utrecht nopens Friesland. 

"|~>ê verademing, welke deeze Gewesten by 

'c ophouden der Noordfche invallen en plonderingen 

genooten, zoude grootelyks ter bevor- 

deringe van derzelver bloei en welftand gediend 

len heeft 

Friesland hebben, ware het vuur van verderflyke oneenig- 

veel te heid niet te fterk van eenen anderen kant aan* 

lyden van geblaazen. Dan 't gewoone ongeluk dier tyden 

inwendige 

verdeeld 

was, dat buitenlandfche onlusten al doorgaans 

heid. door binnenlandfche af^wisfeld wierden. En 

hoe kon 'c ook anders zyn, daarGeestelykenen 

Wereldlyken beide meer met hunne heerschzugtige 

oogmerken, dan met waare rechtvaardigheid 

te raade gingen. De geduurige twisten, 

en daaruit ontftaane bloedige oorlogen, tusfehen 

de Utrcchtfche Kerkvoogden en Hollandfche 

Graaven, ftrekken daarvan ten fmcrtelyken bewyze 

; en in deezen was Friesland doorgaans te 

zeer betrokken om 'er ganfchelyk van te zwy« 

gen. Ondertusfchen willen wy gaarne bekennen 

, dat de naam van Friesland zich toen ter 

tyd nog zo wyd uitftrekte, dat het moeyelyk te 

bepaalen valle, in hoe verre Friesland tusfehen 't 

Vlie en de Lauwers daar in zy gemengd geweest. 

Genoegzaam alle Gefchiedfchryvers en Kronyken 

maaken geduurig melding van Friesland en 

de Friezen, maar laaten denLeezer raaden, aan 

wat deel van Friesland of Friezen hem te denkeu


leen fta. Volkomen zekerheid durven wy derhal- BEKNOÏ- 

TE HISTO 

ven ook dén Leezer niet belooven, maar zullen 

RIE. 

ons vergenoegen met hem kortelyk te melden, 

'wat in een aamnerkelyk tydvak der elfde en 

twaalfde eeuw is voorgevallen, waarin dit ons 

Friesland meer of min betrokken was. 

Ten jaare duizend zesentwintig fchynt Fries Friesland 

erkent 

land, door Dirk den III, Graave van Holland, Floris, 

met hulpc van Godefrid, Hertog van Lotharin Zoon van 

gen, overheerd en genoodzaakt te zyn ge- Graave ., 

Worden, om 's Graaven Zoon Floris voor hun Dirk, 

voor 

nen Landsheer te huldigen, en in deeze hoedanigLands heid te erkennen: want na dat de Graaf zich met 

den Utrechtfchen Bisfchop verzoend, en dus de 

handen ruim gekreegen had, begon hy om de Friezen 

te denken, zo om wraak te neemen " over 

den dood van zynen Vader Arnoud, die op 

het einde der voorgaande eeuw, in een gevecht 

tegen de Westfriezen, gefneuveld was, als om 

hen onder zyne gehoorzaamheid re brengen. 

Met dit voorneemen begaf zich Graaf Dirk, ven. 

zeld van Hertog Godefrid, over het Vlie, in Oost« ! 

friesland r§)> dat den Utrechtfchen Bisfchop' 

veel groo ter genegenheid toedroeg dan den Hollandfchen 

Graave.. Doch met eene groote magt 

van volk voorzien zynde, viel het hem juist nier 

moeyelyk, veele vlekken en dorpen indeasfche 

te leggen, veel volks te vernielen, en grooten 

buit van have en vee van daar te voeren , nadat 

hy 't land onder zyne gehoorzaamheid gebragt, 

en daarop zynen Jongllen Zoon Floris ,• tot 

Graaf, 

f §) Oostffiesland ftrekte zich van 't Vlie tot aan de 

l Eems. 

T 3 

heer. 

IQ16>

TB HlSTO- 

RIB. 

1039. 

Hy wordt 

daarna 

eigen 

Heer of 

Graaf van 


en Holland 

beide. 

«94 

Graaf, Landsheer of Poteftaat had doen huldigen. 

Als Leenman van zynen Vader bekleedde 

Floris deeze waardigheid dertien jaaren: want 

nadat zyn Vader, in den jaare duizend negenendertig 

, overleèden was, fchynt hy, in bedeelinge 

met zynen Broeder Dirk den IV, eigen Heer 

of Graaf van dit Friesland geworden te zyn; 

doch als Graaf Dirk, negen jaaren laater, ongehuwd 

geflorven was, verviel het GraafTchap 

van Holland insgelyks op hem. Den Friezen 

was hy by uitllek aangenaam, en met hunne hulpe 

heeft hy ook de zamenzweering van eenige nabuurige 

Prinfen tegengeftaan. 

De Bisfchop 

van 

Utrecht 

berokkent 

hem een 

f evaarly- 

De Bisfchoplyke ftoel van Utrecht werd 

thans bekleed door Willem, Broeder van Wiehard 

den III, Voogd van Gelder. Deeze Kerkvoogd 

Mond zo wél ten Keizerlyken Hove, dat 

het hem weinig moeite kostte, om de Keizerinfli 

kryg, ne Weduwe, die geduurende de minderjaarigheid 

van haaren Zoon, Henrik den IV, het 

Ryksbeftier in handen had, te beweegen tot 

het befchry ven van eene Heirvaart, tegen den 

Graave van Holland, die door den Bisfchop werd 

aangemerkt, als verfcheidene van zyne wetti* 

r 

ge bezittingen in te hebben. De Bisfchop, 

fchoon voor grootmoedig en oorlogzugtig gehouden 

, hield echter zich zeiven buiten den 

ftryd; hebbende hy, zo 't fchynt, zynen Broeder 

Wichard, Voogd van Gelder, bewoogen 

om zich, ten zynen behoeve, in deezen ftryd te 

rnengen. Althans de benden van Wichard vereenjgden 

zich, ten jaare duizend acht en vyftig, 

met die van Anne, Aartsbisfchop van Keulen, 

Theo-


Theoduin , Bisfchop van Luik, Lambert den 

II , Graave van Leuven, Herman, Graave of' 

Heere van Kuik, en Egbert, Markgraave van 

Brandenburg, en lieten zich by tyds in Holland 

zien. Eene zo groote en vereenigde magt met 

geweld te keer te gaan, was voor den Graave 

zo wel bezwaarlyk alsgevaarlyk. Krygslistwas 

veiliger middel; en hiervan bediende hy zich zo 

meesterlyk, dat hy eene volkomen overwin- j, 

ning op zyne Vyanden behaalde, en zelfs v 

eenigen der Hoofden, onder anderen den Voogd v 

van Gelder en den Graaf van Leuven, leeven- ( 

de , in handen kreeg, en niet dan na 't betaalcn 

van een aanzienlyk losgeld (laakte; zynde de 

Bisfchop van Luik en anderen gefneuveld. 

Na dat Graaf Floris, met hulpe der Friezen, 

zynen tegenpartyder, den Bisfchop van Utrecht, 

met allen die eene lyn met hem trokken, dus, 

vernederd had, werd hy, weinig jaaren laater, \ 

door zyne Vyandsn op nieuw belaagd. De] 

Aartsbisfchop van Keulen, de Markgraaf van 1 

Brandenburg, de Graaf van Kuik en eenige an- 1 

BEKNOF- 

TE HlSTO' 

niE, 

Dezelve 

loopt ten 

voordeele 

van den 

Graaf ten 

einde. 

Zyne Vy- 

••mden belast'TjQ 

hem op 

nieuw; 

doch wor 

deren, trokken wederom tegen hem te velde;' 

denwe doch Graaf Floris had zich nu beter in (laat derom 

van tegenweer gelreld: ook trok hy, om den overwon 

kryg zo ver mogelyk van de Grenzen te hounen.den , het vyandelyke Leger te gemoete, en behaalde 

'er andermaal de overwinning op. Hy 

had 'er echter , ongelukkiglyk, weinig genots 

van: want zich, na den ftryd, met zyn volk 

onder 't geboomte ter ruste begeeven hebbende, 

werd hy door den Heer van Kuik,. die zy De Graaf 

ne verftrooide benden wederom by een verza komt om. 

meld had, in den llaap overvallen en afgemaakt, 

T .4 op i


BEKNOP op den achttienden van Zomermaand des iaars 

TE HISTO duizend eenenzestig , nalaatende twee Dog- 

RIE. 

ters, en eenen Zoon, met naame Dirk,die,uit 

IC6I. hoofde van zyne minderjaarigheii , vooreerst 

Zyne 

Weduwe onder het opzigt en de voogdy bleef van zyne 

trouw: Moeder , met naame Geertruid, eene Dogter 

met Ro- van Hertog 'Herman van Saxen. Doch deeze 

bert de begaf zich , twee jaaren daarna, wederom in den 

Fries. 

egt met Robert van Vlaanderen, die federt by 

óen naam van Robert de Fries is bekend geworden', 

en de landen van Holland, Zeeland en 

Friesland, voor zyne Styfkinderen met lof heeft 

beheerscht. Sommjgen zeggen als Graaf, anderen 

als Voogd over de Kinderen van Graave 

Floris den I. 

Wien de De veranderingen , in Vlaanderen voorge 

oorlog varen, by gelegenheid dat Boudewyn de V , 

wordt 

aangedaan jti den jaare duizend zevenenzestig, overlee- 

door Bouden, en door zynen oudftèn Zoon , Boudewyndewyn 

den VI , opgevolgd was, hadden veel 

den V/, 

invloeds- op de zaaken van Robert zynen 

tf'roeder. Broeder. Boudewyn oordeelde naameïyk , 

dat Robert zeer te onrecht in 't bezit gefield 

was van de Vlaamfche en Zeeuwfche Landen, 

die hem ,• by 't aangaan van zyn huwelyk, waren 

afgeftaan: om dezelve te rug te krygen , deed 

hy Robert den oorlog aan en eenen inval in Holland 

; wordende in deeze onderneeminge niet 

weinig 'gelterkt door Willem , Bisfchop van 

Utrecht, die zich, uit hoofde van Keizcrlykc 

Giftbrieven, het recht over Holland aanmaatigde, 

en daarom de Westfriezen tegen hem opruide; 

En of dit nog niet genoeg ware , kwam 

hy ook zelf tegen den! Graaf op, na dat Boudewyn 

, op den zestienden van Hooimaand des 

' jaars


jaars duizend en zeventig gefueuveld was , en BEKNOP- 

Robert het Graaffcbap van Vlaanderen verkree- TE HISTO 

RIE. 

gen had, in weerwil van dc tegenkantingen van 

Richildc, weduwe van Graave Boudewyn, die 

haaren Zoon Arnold in 't bewind poogde te Hellen, 

en hiertoe de hulpe van Filips, Koning 

van Frankryk , verworven had. Want als Robert 

het Koninglyk Leger verflagen, en vrede met 

Filips gemaakt had, viel Godefrid met de bult, 

Hertog van Lotharingen, verzcld van den Bis» 

fchop, en van eene groote heirkracht, in Holland- 

Hertog Godefrid had zich hier toe te ligter Godefrid 

laaten beweegen, omdat Bisfchop Willem zich met de 

btiit neemt 

1 door plegtige belofte verbonden had, hem het deel ia 

Graaffchap van Holland te leen te zullen geeven, deezen 

byaldi-n de Hertog hem iri t bezit van 't zelve oorlog. 

en van de overige Landen konde helpen, welke 

hem , by Keizerlyke Giftbrieven, gefchonken 

waren. Men beloofde zich van deeze ondernce- 

: mingen eene gewenschten uitllag, zo om dat verl 

fcheiden Geestelyke en Wereldlyke Vorflen , en 

1 onder deeze ook Egbert van Saxen, ten dien 

t tyde Graaf van Stavoren, Islegouwe, Ooster- en 

1 

Westergouwe, zich met dien aanhang vereenigd 

I hadden; als ook om dat Robert onderfteldwerd 

i in Vlaanderen de handen zo vol werks te hebi 

ben, dat zy het fpel in Holland reeds meester 

zouden zyn , voordat Robert daar kon weezen. 

Dit ontfehoot hun evenwel in zo verre , dat 

Robert, na zyne Vyanden.in Vlaanderen gefla- 

I gen te nebben, met zyn overwinnend Leger , 

1 wel dra in Holland verfchcen. Hier diende hem 

; echter de oorlogskans niet zo wei alsze in 

T 5 Vlaan-

BttKNOP 

TE HlSTO 

RIE. 


Vlaanderen gedaan had; zynde hy, na eenige 

voordeden behaald te hebben, eerlang, in eenen 

Veldflag met de zynen, zó ten eenemaal verilaa- 

Robert 

wordt vero-en, dat maar weinigen de nederlaag ontkwaflagen 

en men, en hy zelf, met zyne Gemaalinne en ver. 

•lugt naar der gezin, naar Vlaanderen de vlugt moest neeVlaanderen.men. 

Godsfrid Godefrid, hier door de handen ruim hebben 

raakt binde, veroverde voorts al het land van Holland; 

nen Alk vervolgens begaf hy zich naar Westfriesland , 

maar 

alles wat hem voorkwam uitplunderende en vergrootelyks 

inde woestende; ook gaf hy Friesland, tusfehen 't 

engte, na Vlie en de Lauwers, een bezoek, met oogmerk 

Friesland om die landflxeek te bemagtigen: hy verfloeg'er 

tot des 

zelfs na ook eene menigte menfehen, en haalde veele goedeel 

be deren van daar, waarmede hy zich binnen Alkmaar 

zocht te bep-af. Doch hier zynde werd hy door de West 

liebben. 

friezen , die hy waande onder zyne gehoorzaamheid 

gebragt te hebben , zo onverwacht en 

hardnekkiglyk belegerd, dat hyzich aan hun zoude 

hebben moeten overgeeven , zoze niet, ten 

zynen gelukke , door den Bisfchop van Utrecht, 

die nog ter goeder uure van zynen hachlyken 

toelland de weet gekreegen had , genoodzaakt 

waren geworden het beleg op te breeken , na 

dat het by de negen weeken geduurd had. 

Hy geeft Na dat Bisfchop Willem dus in 't volle be- 

een tweezit van Westfriesland, voorheen aan hem af- 

: de bezoek liaan, geraakt, en Godefrid door hem met het 

aan de 

Graaffchap van Holland, als een leen der Ut- 

Friezen, 

beoosten rechtfche Kerke, befchonken was, deeddelaat- 

't Vlie, fte een' tweeden togt naar Friesland. In 't beleg van 

die fich 

Alkmaar hadden waarfchynlyk veele Friezen van 

aan hem 

moeten 

beoosten 't Vlie deel gehad, welke om hunne 

weggeroofde goederen te heroveren zich by de 

bclec-

«at» r ' R l E S L A N D . 299 

Beleegeraars gevoegd hadden. De Hertog zochtl 

zich dan over de geleeden ftnaad van het beleg J 

te wreekeh. Dit viel hem te ligter, omdat de 

; Friezen, door den voorgaanden inval, te zeer ver- j 

:zwakt waren, om de overmagt zyner krygsben- 

Iden te konnen wederftaan. Een gevecht , tusifchen 

beiden voorgevallen, kwam den Friezen 

op meer dan achtduizend man teftaan, en bragt 

i hen in de noodzaakelykheid, om zich vervoligens 

aan den Overwinnaar te onderwerpen. 

Het genot van deeze behaalde voordeden was 1 

\ voor Godefrid niet zeer lang van duur. Na- r 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

onderwerpen. 

Doch 

raakt kort 

daarna om 

idat hy uit Saxen te rug gekomen was, alwaar.' 't leeven. 

hy, met zyne Friefche en Hollandfche ben- 

Iden,den Keizer, tegen dien wederlpannigenlandaard, 

eer en zeer weezenlyken dienst gedaan 

: had, wercfhy, op den vyfentwintigltcn van Sprok- 

1076. 

Ikelmaand des jaars duizendzesenzeventig, on- 

;der het doen van zyn gevoeg, dermaate van on- 

1 deren met een dolk in 't licnaam geftoken, dat 

Ihy 't kort daarna beftierf. Robert de Fries 

i wordt geacht dit werk aldus befteld te hebben, 

t om zich daardoor van dien overweldiger 

: te onrilaan. Bisfchop Willem overleefde hem Bisfchop 

Wiilem 

maar weinige maanden. In de gefchillen van, 

derft niet- 

f Keizer Henrik den IV met Paus Gregorius lang 1 na. 

iden VII, had deeze Bisfchop altoos de zyde' hem. 

< des Keizers gehouden, en daardoor zyne Keiizerlyke 

gunlte verworven , zodat de Hollandl 

fche landen , by 't omkomen van gemelden Herttog, 

door den Keizer aan hem gclaaten warren. 

Egbert de II, Markgraaf van Saxen, tocn- ' Egbert 

rniaaïsmiazh Graaf van Stavoren cn van Oostergo en 1 Van van Saxen 

Wes-

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

3oq Tegenwoordige Staat 

Westergo zynde , 't zy inderdaad of alleen in 

naam, was, omdat hy Godefrid in 'c verdryveh 

van Robert geholpen had, met deeze 

fchikkinge des Keizers zo weinig te vreden, 

vereenigt 

zich met 

de Saxers dat hy zich openlyk tegen den Keizer ver 

tegen den klaarde , en by de Saxers voegde, die thans 

Keizer. 

's Keizers doodvyanden warer. Doch hiervan 

De Keizer was 't gevolg, dat de Keizer, op de eerfte ty 

flaat daarding daarvan, zyne in Friesland bezeten Graafop 

zyne 

bezittinfchappen aanfioeg, en dezelve opdroeg aan 

gen in zekeren Othelryk van Godeshcim , in er- 

Friesland kentcnisfe van deszclfs getrouwe dienften. Wie 

aan. 

deeze Othelryk geweest zy, is vry onzeker. 

Vaster gaat het, dat hy deeze landen, of een, 

gedeelte 'derzeiven , niet zeer. lang behouden 

heeft, om dat het Graaffchap van Stavoren, 

op den dertigften van Wynmaand desjaars 

duizend achtenzeventig , door Keizer Henrik ,. 

1078. 

gelèhonken f'. aan den Utrechtfchen Bisfchop, 

Het 

Graaf Koeriraad, die, door's Keizers,tusfehenkomfte, 

fchapSta de opvolger van Willem .geworden was. In 

voren den Giftbrief, die nog voor handen is (*) , 

wordt aan 

wordt van'Egbert, als van zekeren Markgraave, 

Bisfchop 

Koenraad met klcinachtingc gefproken, en gezegd, dat- 

gefchon hy, die zich niet ontzien had om , zo het in 

ken.. 

zyne magt geweest ware , den Keizer van zyn 

ganfche gebied ce ontzetten , geen deel in het 

zelve behoorde te hebben, en dat daarom van 

de goederen, welke hem, volgens een rechtvaardig 

vonnis, benomen waren, het Graaffchap van 

Sta» 

( * ) Men vindt dien Giftbrief by Schotanus Befchr, 

van Fries!, in Qunrto bl. 72 en 73. en in 't Groot 

Charterboek van Friesl. I D. bl. 67.


Stavoren gegeeven wierd aan de Kerk van 

Utrecht, welke Bisfchop Koenraad tot haaren 

Voorzitter had. 

Robert de Fries, zich federt de geleeden nederlaag 

in Vlaanderen hebbende opgehouden, 

dacht , na 't omkomen van Godefrid en 't 

overlyden van Bisfchop Willem, de gelegenheid 

gunllig om 't Hollandfche Graaffchap wederom 

te bemagdgen, en den Utrechtfchen Bisfchop afhandig 

te maaken; te meer omdat de Hollanders 

den jongen Graave niet ongenegen waren, 

en 't juk van den Kerkvoogd met weerzin droegen. 

In deeze onderneeminge was de krygskans 

hem gunllig; zelfs viel de Bisfchop , na 

andere verliezen geleeden te hebben, hem in 

handen, en zag zich, fchoon vriendelyk bejegend, 

voor dathyop vrye voeten gefteld wierd, 

genoodzaakt, by plegtigen eede afitandte doen, 

van alle recht en aanfpraak op die landen, om 

welker wille de Utrechtfche Bisfchoppen, federt 

vyftig jaaren herwaards, zulke zwaare en hardnekkige 

oorlogen gevoerd hadden. 

Na dat Dirk de V, dus door hulpe van 

zynen Styfvader, in 't gerust bezit van het Graaffchap 

van Holland gekomen waS, zou hy het 

; zelve, volgens 't verhaal van fommigen , 

' volle vyftien jaaren, en dus tot aan zynen 

(dood toe , in vrede berecht hebben ," doch, 

i naar dat van anderen, zou hy met de Friezen, be-, 

1 oosten 't Vlie, eenen oorlog gevoerd hebben, 1 

1 welke voor hun van zeer ongelukkige gevolgen 

' was. Het verhaal wegens deezen oorlog komt 

1 hoofdzaakelyk hier op uit. Graaf Dirk, in Hol • 

Mand gehuldigd zynde,' vorderde van de Friezen 

be- 

CE KNOP 

TE HISTO 

RIE. 

. Robert de 

Fries 

noodzaakt 

den 

Bisfchop 

tot afftand 

van de 

betwiste 

landen. 

Graaf 

Dirk 

wordt yerhaald 

de Friezen 

, 

beoosten 

't Vlie, beoorloogd 

te hebben.

302 


BEKNOP- beoosten \ 't Vlie, dat zy dit insgelyks zouden 

TE BlSTO- doen, en hem Domeinen en Schattingen betaa- 

RIE. len, vermids Friesland zowel als Holland aan 

hem behoorde. na dat Bisfchop Koenraad aflland 

van hetzelve had gedaan. Dan de Friezen 

floepen zowel het eene als het andere af, voor 

reden gëéyeridè, dat zy , uit hoofde van zekere 

Keizerlyke voorrechten, vry van zodanige belastingen 

warén. De Graaf verzamelde derhalven 

een magtigen hoop volks, en viel hen daarmede 

op het lyf. De ftrenge Vorst, die van St. Varten 

des iaars duizend achtenzeventig tot het 

ten aes JUUID UUIAV.HU H V " * ^ ' ' 1, — 

De (trenge Iaatfte van Lentemaand des volgenden jaars duur 

Vorst van 

de, en niet alleen den Ryn enandeie rivieren, 

1078 is 

hem daar maar ook de Zuiderzee zo vast bezolderd had, dat 

toe gimze ,even als het aardryk ,met paarden en wagens geftig,endebruikt 

konden worden, kwam hem hier toe zon 

uifflag 

zeer naderling te ftade. Ook viel deeze krygstogt zo 

deelig geheel naar zynen wensch uit, dat hy den Friezen 

\'Oor de op éi nen dag, in twee onderfcheiden Veldslagen , 

Friezen. 

een dubbele nederlaag tóebragt, waar van de 

eerite hun op vierduizend, en de Iaatfte op zesduizend 

man te liaan kwam Daarna het land 

doortrekkende, rechtte hy de ysfelykfte verwoestingen 

aan; al wat mannelyk en boven de 

twaalf jaaren oud was werd door de kling gejaagd; 

vrouwen en kleine kinderen nam hy gevangen; 

ook liet hy, even ofhy van zins ware 

het geheele land te verwoesten, zeer veele 

vlekken, dorpen en gehuchten in de asfche leggen. 

Stavoren Stavoren, toen ter tyd de grootlte envermogendmoer 

zich , fte Stad van gansch Friesland, ftond het geweld , 

na een 

eener belegeringe drie weeken lang tegen; doch 

beleg vai 

1 

drie, wee moest eindelyk bukken. De overgave der Stad 

ge.


•gefchiedde op deeze voorwaarden: dat denburBEKNOPgeren vergiffenis van voorgaande misdaaden ver TE HISTO 

RIE. 

leend zou worden, mids dat zy den Graaf als 

hunnen Landheer of Poteftaat huldigden; der ken op 

harde 

tien honderd Franfche Kroonen tot boete be voorwaar» 

taalden , en veertig perfoonen van het eerfte den aan 

aanzien uit hun midden tot Gyzelaars ftelden. hem ovir. 

geeven. 

De burgers werden dus wel in genade aangenomen 

, doch de vreemde knechten, die hun in 

het beleg gediend hadden, beneffens de Westfriezen 

, die derwaards gevlugt waren, om datze 

insgelyks geweigerd hadden den Graaf te erkennen, 

bleeven niet alleen van de verzoenini 

ge uitgeflooten, maar werden ook alle gevani 

gen genomen, en op den dag van 's Graaven 

iplegdge intreede in de Stad, tot één toe ont- 

I hoofd. Vervolgens werd Graaf Dirk op alle 

I plaatfen van Friesland gehuldigd , naar de 

gewoonte van dien tyd, in een fchild op dc 

Ifchouderen gedragen, en van het volk als Lieer 

.van Friesland gegroet (*). 

Eg* 

(*) Het verhaal wegens deezen oorlog van Grasje 

'Dirk tegen de Friezen , beoosten de Zuiderzee, wordt 

van allen niet voor echt gehouden. Wagenair trekt 

ihetzelvein twyfFel, Vaderl. Hist II D. bi 193. Schotanus 

fpreekt 'er ook twyflélachtig van in zyne Befchr 

van Friesl. in Quarto, bl. 70.zeggende : „ hoedeeze" 

„ vertelling kan overeengebragt worden met de Giftbrief 

.. des Keizers van den jaare 1077 kan ik niet uitvinden". 

Doch in zyn laater en grooter Werk, naamelvk de Fr 

. Hist befpeurt men bl. 86 en 87 die twyffding nieu 

-Wmfemius en U. Lmmius maaken 'er ook beide eewac 

-van, doch de Iaatfte met een ,lici>.ur, of men zegt 

Mat ook al eenige twyffeliag fchynt aan te duiden. \Vy 

iLiaten 'c verhaal ia zyne waarde : alleen meenden wy \ 

zelve

i 

BEKNOP- 

TEHISTO- , 

WE 

Egbert 

van Saxen 

verzoent ' 

zich met 

den Keizer, 

en 

wordt \ve- - 

Egbert van Saxen moge voorheen,. om zyne 

ivederfpanniglieid , door den Keizer, van deeze 

landen beroofd zyn , hy was gelukkig genoeg 

vanze eerlang wederom te bemagtigen, en door 

de Friezen voor wettigen Landsheer erkend te 

worden. Hy had zich naamelyk met den Keizer 

verzoend; en deeze zag met leedweezen, 

dat Graaf Üirk, wién hy ccn kwaad hart toedroeg, 

zich van zo veele landen en goederen, 

der voor 

ert daaronder ook van het Graaffchap vanStavo- 

Landsheer 

deezer réfi non- onlangs aan de Kerk van Utrecht ge- 

landen fcHonken, had Meestergemaakt. De Friezen 

erkend. zelve waren ook veel afkeeriger van de Hollandfche 

dan Saxifche regeering, en. dus ïshet 

zeer waarfchynlyk, dat dit met genoegen van 

dén Keizer , en zonder merkelyken tegenltand 

van den kant der Friezen , gefchicd zal zyn. 

Hy verliest 

dezel 

ve op 

nieuw, 

omdat hy 


Ongetwyffeld zou Egbert van Saxen langauuria-er 

genot van zyne heerfchappy over friesland 

gehad hebben, zo hy zich niet op nieuw, 

met andere Duitfche Vorlten, ten nadeelc van 

Keizer Henrik den IV, vereenigd had, en daar 

met eenige 

door in deszelfs rechtmaatige ongunst vervallen 

Duitfche 

Vorften ware Zo dra had ook Keizer Henrik geen be 

had aangericht van Egberts wederfpannigheid bekomen, ot 

spannen. hy verklaarde hem vervallen van alle zyne Staaten, 

en wel bepaaldeïyk van zyne Frietche Graatfchappén. 

De Utrechtfche Bisfchop Koenraad , 

r r 

byzon- 

zelve niet met ftilzwygen voorby te moeten gaan, omdat 

zulks misfehieu voor eene volflagen afkeuring van hetzeilt 

zou gehouden worden, ^ wy tot nog .oe geene 

cenoefzaame reden voor vinden. Zo dacht er OOK 

onze Friefche Historie SchryverFoeke Sjoerds over, als 

blykt uit zyne Jaarboeken II D. bl. =59 en 26ö.


byzonder wel ten Keizerlyken Hoveftaande, en BEKNOPreeds 

voorheen met het Graaffchap van Sta TE HISTO 

RIE. 

voren befchonken, werd thans ook met dat van 

Oostergo en Westergo begiftigd; zynde de Giftbrief 

getekend te Weimar in l uringen, op den 

zevenden van Sprokkelmaand des jaars duizend IO3

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

1087. 

Graaf Egbertverzoent 

zich 

met den 

Keizer. 

1089. 

Hy wordt 

omgebragt. 

De Kerk 

-JÖÖ Tegenwoordige Staat 

wist zich, in 't volgende jaar, wederom met het 

Opperhoofd des Ryks te verzoenen, en toen 

werden alle deeze giften wederom ingetrokken, 

tot merkelyk ongenoegen van den Utrechtfchen 

Kerkvoogd, 'c Leed echter niet lang of de 

Markgraaf toonde, dat de verzoening, Van zynen 

kant, niet hartelyk geweest was; hebbende 

hy zich weder by 's Keizers vyanden gevoegd, 

en nieuwe vyandlykheden tegen nem ondernomen. 

Volgens 't verhaal van fommige fchryvers 

(f) zou hy zich van gansch Friesland 

Weder afgevallen 

zynde 

wordt hy 

door den 

Keizer beoorloogd. 

V1CCIUU) i-^^w.» o—J 

, tusfehen 't Vlie en de Lauwers hebben meester 

t gemaakt. En fchoon hiervoor geen voldingend 

• bewys kan worden bygebragt, is het geenszins 

vreemd, dat Egbert zich onafhangklyk zocht te 

maaken in eene Landltreek van welke hy oordeelde 

hem hec Graaflyk bewind, althans voor een gedeelte 

, onbetwistbaar toe te komen. De Keizer 

bragt hierop een aanzienlyk Leger by een, en . 

rukte daarmede, in de Lente van duizend negen 

en tachtig, in Turingen, alwaar de Markgraaf zyne 

voornaamtte goederen liggen had en toen zelf 

tegenwoordig was ; doch werd genoodzaakt 

dit gewest, met merkelyk verlies, te verhaten. 

'Egbert had 'er echter luttel voordeels van , 

t dewyl hy kort daarna, door beitel van Aleid, 

Abtdis van Quedlinburg en Zuster des Keizers, 

verraaderlyk wierd omgebragt. 

Voor dat de Markgraaf dus aan zyn einde 

kwam, 

(f") Emmius fpreekt hier van Rer. Frif. L. VI. p. 

van F R I E S L A N D . 307 7 

kwam, was hy reeds, voor de laaide relze, van 

de tnefche landen beroofd, , en de Kerk v?n 

Utrecht daarmede andermaal begiftigd. In den 

pizerlyken Giftbrief, gedagtekend te Regensburg, 

den eerden van Sprokkelmaand des 

jaars duizend negenentachtig, wordt het wispeltuung 

gedrag van Markgraave Egbert 

met fterke kleuren gefchetst: onder anderen 

wordt er in gezegd: „ Dat Egbert, voor i 

„deezen Markgraaf, de Saxers en ande- < 

. „ re vervolgers van den Keizer met raad en ' 

„ daad had geholpen , om hem ( Kei-\ 

„ zer) af te zetten , en te dooden, niet t 

„ denkerme dat hy des Keizers Leenman en - 

„ bloedverwant, en dat meer is, door eede aan r 

„ denzelven verbonden was. Dat de Keizer 

„ uic aanmerkinge van onderlinge bloedver- 

„ wantfehap ,en uit medelyden met zyne jon°-lc- 

„ heid, geene wraak altoos tegen hem geóef- 

„ fend, *maar in tegendeel, zo ras hy berouw 

-„ toonde, denzelven in genade aangenomen, 

„ en hem ai 't geene hy volgens de wet- 

„ ten verbeurd had, genadiglyk had wederge- 

„ geeven, geloovende dat hy zich niet weder- 

„ om tegen hem (Keizer) vergrypen zoude. 

" r?, a 

y h e t E e 

ï £ e n d e 

el ondervonden had, 

„ hebbende de Markgraaf hem (Keizer), daar 

„ hy m een bevredigd landfehap was, en niet 

„ het minde kwaad vreesde, getracht te doo- 

„ den. Dat derhal ven, de Vorden van Saxen 

„ en lunngenenz. re Weimar vergaderd zyn- 

„ de, alle de goederen van gemelden Egbert, 

. „ aan de Keizerlyke Mogendheid hadden toew 

geweezen, voor reden geevende, dat een ver- 

V 2 

\ BEKNOP 

J TE HlSTO* 

ME. 

_ van Uc- 

"recht 

> word: an- 

. dermaal 

. met Frieslandbegiftïgd, 

en 't gedrag 

van 

Graave 

Egbert 

met zwarte 

kleuren 

afgemaald. 

„ woes-

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

308 


woester van 't Ryk en een vervolger van zyn' 

" eigen' regeerenden Heer , van zyne Ryks- 

" goederen verfteeken, en buiten de grenzen des 

" Ryks behoorde verdreeven te worden. Dat 

" hy ( Keizer ), door dat rechtmaatig oordeel, 

deeze goederen verkreegen hebbende, van 

' dezelve zeker Graaffchap in Friesland, het 

^ welk Oostergouwe en Westergouwe gehee- 

" ten wordt, aan St. Marten, en aan de Chris- 

" ten Kerk van zynen naam te Utrecht, had 

" opgedraagen. Dat dezelve Egbert, over 'c 

" verlies van zo groot een Graaffchap bedroefd, 

", en tot berouw gekomen, hem ( Keizer ) 

" had doen fmeeken, dat hem het voornoem- 

", de Graaffchap. mogt worden wedergegee- 

„ ven , onder deeze toezegginge , dat de 

" Keizer hem nooit trouwloos bevinden, maar 

" in tegendeel door hem de verftrooide Vor- 

" ften des Ryks wederom tot eendragt brengen 

", zoude. Dat hy (Keizer), hoopende dat 

dit alles waar zoude zyn , het voornoem- 

" de Graaffchap, voorheen aan St. Marren'.ge* 

" fehonken, tegen den zin van Bisfchop Koen- 

'' raad, aan Egbert had te rug gegeeven; doch 

" dat deeze-dra tot zyne oude trouwloosheid te 

" ru"- gekeerd, en daarom,' door de Ryksvor.- 

" ften, geoordeeld was van alle zynè goederen 

" vervallen te zyn. Dat hy (Keizer) daar mede 

" echter niet was voortgegaan, willende hem 

" liever 'tot zich wederbrengen dan van zich 

verwyderen. Doch dat Egbert de eene ongerechtigheid 

op de andere ftapelendc, ja 

^ tegen hem (Keizer ) het zwaard uitgetrokken , 

enhem met opgclroken Vaandels bevochten 

" • „ heb-

ww! F R I E S L A N D . 309 

„ hebbende , ook den Bisfchop , en andere 'e BEKNOP- 

„ Geestclyken had vermoord; zo dat hy ein- [. TE HlSTO' 

„ delyk verdiende, niet alleen van zyne goede- 

„ ren, maar zelfs ook van zyn leeven beroofd 3 

., te worden; al waarom hy (Keizer), hem al- 

„ le zyne goederen ontneemcndc, zonder hoo- 

„ pe van die ooit weder te krygcn, het meer- 

„ gemelde Graaffchap aan St. Maften te Ut- 

„ recht had te rug gegeeven, cn aan den Bisfchop > 

„ en deszelfs opvolgeren, ecuwiglyk, overge- 

,, leverd, zonder dat iemand van zyne Opvol- 

„ geren, Koningen of Keizeren, of ookhy zelf f 

„ de magt zou hebben, om hetzelve ooit aan 

„ de Utrechtfche Kerke te beneemen" (*). 

Hoe ongelukkig het ook voor Friesland wa-l Het is een 

re, dus geduuriglyk van Heer te wisfelen, en nu ongeluk 

voor 


dus ge» 

duurig 

van Heer 

te wisfelen. 

0 

aan den eenen, dan weder aan den anderen ge- p 

fchonken te worden, de Utrechtfche Kerkvoogd dl 

was ondertusfchen wel in zynen fchik, dat hy d 

' 

door deezen Giftbrief nu een onvervreemd- V£ 

baar recht op Friesland verworven had. De % 

daadelyke bezitneeming was 'er maar alleen van 

nooden; om deeze te bevorderen, kreegen eenige 

naastgelegen Markgraaven bevel van den 

Keizer , om dat Landfchap gewapenderhand 

voor den Bisfchop te bemagtigen. De bezettingen 

van Egbert en van' den Hollandfcheti" 

Graave, welke tot dus verre in Friesland lagen, 

werden hier door genoodzaakt het land te ruimen 

, 

(*) De Giftbrief zelf is te vinden in liet Groot 

Charterboek van Friesl. L D. bl 69. zo" in het oorfprongklyk 

Latyn als Nederduitsch, en ook by Foeke 

Sjoerds Fr. Jaarboeken. II. D. bl. 264. enz. 

V 3

3io Tegenwoordige Staat 

BEKNOP men, en daarop nam de Utrechtfche Bisfchop 

TE HJITO- bezit van de Friefche Graaffchappen, (lellen 

RIE. 

de aldaar tot zynen Stadhouder of Leenman aan 

Adel van Adel van Fronenburg, die gehuwd was met 

kronen Anna van Kamminga, de Dogter van eenen 

burg 

Kamminga, Heere van Ameland. Deeze Anna, 

wordt des 

Bisfehops eene zeer Godvruchtige Vrouw zynde, zou het 

Stadhou- Klooster Foswerd, in den jaare duizen denneder.gentig, 

van Ameland, in Friesland, onder het 

dorp Ferwerd, verplaatst hebben, om hetzelve 

te beter voor de aanvallen en roovcryen der 

Zeefchuimeren te beveiligen ; doch hier van 

nader in de befchryvinge van Ameland zelf. 

De Kruis Dat eene bygeloovige Godsdienftigheid, welvaartenke 

zich met allerhande zedelyke ondeugden ge- 

neemen 

een begin maklyk vereenigen laat , in deeze eeuw vry 

in deeze hoog gefteegen was, is reeds voorheen, door 

eeuw. meer dan eenen trek, gebleeken; doch geen 

daarvan ftaat gelyk met die bujtenlpoorige drift, 

waarmede men zich, op het einde deezer eeuw, 

in Kruisvaart naar 't zogenoemde Heilige Land 

begaf. Al federt eenigen tyd hadden de Bedevaarten 

naar Palestina, als een zeer Godsdienftig 

werk , lustig in zwang gegaan; maar nu meende 

men ook Gode eenen dienst te zullen doen, 

zo men dat gewest uit de handen der ongeloovigen 

wist te rukken. Paus Gregoor de VII had 

al in het jaar duizend vierenzeventig een ontwerp 

gefmeed, om de Vorften van Europa tot het 

beoorloogen der Mahomctaanen, en het herwinnen 

van 't Heilige L,and te beweegen; niet 

zo zeer om dat hy eenigen prys op hetzel vé (lelde, 

als'wel om dat hy dit voor een zeker middel 

hield, om der Vorften magt te verzwakken, cn 

zyne


zyne heerfchappy te bevestigen en uit te brei 

den. Dan de tweefpalt in Kerk en Staat 

was oorzaak, dat 'er, ten zynen tyde, niets van 

kwam. Een zyner opvolgercn, met naame 

Urbaan de II, fioeg, in dezelfde beginfelen ftaande, 

ten jaare duizend vytennegentig, de hand 

met zo groot eenen yver aan dit werk,dat het 

nem gelukte vericheiden aanzienlyke Vorften 

tot eenen Kruistogt te beweegen. Zeker Kluizenaar, 

Petrus de Heremiet geheeten, die on 

langs van Jerufalem te rug gekomen was, doorliep 

Landen en Steden, om groot en klein tot 

de Kruisvaart te beweegen. De Bisfchoppen 

deeden ook, elk in zyn Sticht, volgens Paufelyk 

bevel, daartoe bun best. Robert, Graaf van 

Vlaanderen, en Zoon van Robert de Fries, 

ontving eenen brief van den Griekfchen Keizer 

Alexis Comnenes, waarin hy op eene bcweeglyke 

wyze vermaand werd, om toch den 

Christenen van 't Oosten te hulpe te komen, 

en den Ongeloovigen het Graf des Heeren te 

ontweldigen. Door het eene en andere werd 

te wege gebragt, dat de voorgenomen Kruis 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

1095. 

En krygen 

eenen ongelooflyk 

gr ooten 

toeloop; 

waar on 

der ook 

vaart eenen ongelooilyken toeloop kreeg van 

menfehen van allerlei rang en ftaat. Edel en 

Onedel, Oud en Jong, Ryk en Arm, Manen 

Vrouw, alles begaf zich, onder geleide van 

veele 

gemelden Heremiet, op reize, zonder eenige Friefche 

foldy te genieten , na zich alvoorens een Edelen 

wit of rood kruis op de rechter fchouder te zyn. 

hebben laaten. hechten. Onder de menigvuldige 

Edelen deezer landen, welke deel aan dien 

Togt namen, telde men ook veele Frezen, 

onder welke Tjepke Forteman, Jarig Ludin. 

v 

4 ga,

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE, 

De gevolgen 

daar 

van zyn 

voor 


van groot 

belang. 


ga, Epo Hartman, Ige Galama, Fcike Bot 

nia , Eelke en Sikke Liaukema, Obbe Hermana 

, Homme Homminga, Goffe Roorda, Sikko 

var Kamminga, Tjaïling van Ókkinga, en 

WatfeHerama, by naame gemeld worden (j). 

Niet onwaarfchynlyk dachten fommigen deezer 

Edelen, dat het wel gelukken van deezen togt 

hen aan ryke bezittingen in 't Oosten zoude 

heipen. Jammer was 't, datze op zulk eene 

onwisfe kans, ter bekominge van gereede penningen, 

tot dien togt volftrekt noodzaakelyk, 

veele van hunne Sloten en Landeryen moesten 

verkoopen of verpanden, en daarenboven Vrouwenen 

Kinderen, goederen, Vaderland en al 

wat hun lief was, vcrlaatèh, en zich gelyk {lellen 

met een hoop flegt en ondeugend Volk, 

dat zich op deeze wyze of voor de vervolging 

zyner fchuldeifcheren beveiligde, of alle zyne 

zonden op eens zocht uit te wisfehen, en zonder 

floot of flag ten Hemel in te treeden, zo 

't niet met nog flegter oogmerken van rooven 

en fteelen zwanger ging. 

Hoe 't met zulke herhaalde Kruistogten beflagen 

zy, behoort niet tot ons beftek: men kan 

daaromtrent, ten overvloede , by anderen te 

rechte raaken. Wy meenden 'er niet ganfchelyk 

van te moeten zwygen, te meer om dat de gevolgen 

daarvan ook voor Friesland», in>,verfeheiden 

opzigten,'van groot belang geweest zyn. 

De onderlinge haat en wraakgierigheid, welke 

verfcheiden Friefche geflagten van het eerfte aan* 

zien verdeeld hield, en menigmaal moord en doodflag 

(f) Winfem Kron.van Friesl. bl. itj en 128. U> 

Êmmius, Rer. Frif. Hist. L. VI. p. 258, & 2f$>.

van F R IESLAND. 313 

fïag veroorzaikt had, bekoelde hierdoor merkelyk; 

„ en een Slaaf, (dus luiden de woorden van 

„ den Heere S. Styl ( ' ) welke ik met genoe- 

„ gen de myne maak ) , die moeds genoeg 

,, had om deel te neemen in deeze roemruch- 

„ tige bukenlpocrighcden, bekwam terllondzy- 

„ ne vryheid. Men kan denken, dat zeer wei- 

,, nigen deeze gelegenheid verzuimden: en na 

,, het vertrek van zo veele flaaven moesten vec- 

„ le vrye lieden noodzaakelyk gebezigd'worden 

„ tot allerlei verrichtingen en dienften, welke 

1 „ voormaals tot den allerlaagften ftaat behoord 

,, hadden. Deeze dienften, nu vry geworden 

„ zynde, vereischten een billyk loon, en, in 

„ gevalle van verfchil, de uitfpraak van goede 

„ wetten. Dus kreeg het werkzaamfte deel des 

„ Volks fchooner kans om zich te beveiligen 

,„ tegen de armoede, en allengs, het zy door 

, „ den landbouw, het zy door de oeffening van 

,, huislyke kunften, het bezit van vaste goede- 

„ ren tot zich te trekken. Heeft dit niet zeer 

,„ veel uitgewerkt om de burgerlyke vryheid te 

,„ bevorderen?" Heeft men dan in deeze zin* 

melooze onderneemingen eene der eerfte oorzan- 

;ken te zoeken van den ondergang veeier Friefche 

Grooten, zy hebben teffens aanleiding gegeeven 

)om den burgerftand uit dien laagen ftaat te verihefïen, 

waarin dezelve al te lang had zitten zug- 

>ten. Doch zo had een weezentlyk kwaad wel 

i:eens meer wat goeds ten gevolge. 

Markgraaf Egbert, op zulk eene wyze , als 

voorheen gemeld is, van kant zynde geraakt, had 

tot 

(*) Opkomst en Bloei der Vereen. Nederl. tweede 

Orok bl. 28. 

v 5 

BEKNOP 

TE HISTO. 

KIE.

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

Henrik, 

Hertog 

vanSaxen 

wordt 

door de 

Friezen 

verflagen. 

314 Tegenwoordige Stout 

tot erfgenaam zyne eenige Zuster Geertruid,m 

vervolg van tyd getrouwd met Henrikden Vetten, 

Zoon van Otto, Hertog van Saxen. Henrik, door 

dit Huwelyk recht hebbende op alle de goederen 

van wylen zynen Schoonvader Egberc, was al dra 

bedacht op het herwinnen van Friesland,'t welk 

denzelven,zo hy dacht,ten onrechte benomen, 

en aan de Kerk van Utrecht gefchonken was. Met 

rredriK, uraave van uioenourg en aeszeus> 

aanftaanden Opvolger Eilmarus , trof hy alvorens 

een verbond, om zich' alzo een' open' 

weg in 't Land te baanen. Oldenburg was naamelyk 

de fleutcl van Oostfricsland, grenzende aan 't zelve 

door moerasfen en hcidvelden; ook was deszelfs 

Graaf zo verre van den Friezen, zynen nabuuren , 

een góed hart toe te draagen,dat hy gaarne zag, 

dat dezelve op nieuw onder de magt van Saxen 

kwamen. Eer de Friezen gereed waren, was de 

vyand reeds mëtderdaad over de moerasfen in 

't land geraakt, en, brandende en roovende, 

tot by Norden gekomen. Doch hier hun Leger 

hebbende neêrgeflagen, werdenze eerlang 

door de Friezen, die midlerwyl met alle magt 

op de been geraakt waren, met zo veel beleid 

cn dapperheid aangetast, dat het meeste deel 

der Saxers verflagen wierd. Henrik de Vette 

fchoot 'er ook zelf het leeven by in, en Eilmarus 

redde het zyne door de vlugt ( * ). 

Door 

(*) Egg. Beninga in zyn Krou. bl. 98. van deezen 

Veldflag fpreekende, zegt, dat de nederlaag der Saxers 

inzonderheid daaraan is toe te fchryven, dat ijne ruyter 

moerte balven ziek niebt kunden bruken, daer over he 

ben obne de Freefen met vele andere Heeren de flacht 

afgetvunnen, und is daer zulvest (te weeten Henrik) 

met vele Heeren doot gebleven. Hier mede itemt overeen 

Schot. Friefch. Hist. bl. 80, 'er alleen byvoegende: 

,,'t Is onzeker hoe 't met Fredrik afgeloopen zy". 

Zie ook Emnr.us Rer. Frif. Hist. p. 260 etg.


Door dcese nederlaag bleef de Vryheid van 

Costiries-land toenmaals bewaard, en de Friefche 

Graal Ichapncn van Oostergo en Westergo genootcn, 

een' geruimen tyd, eene aangenaame 

rust. Het gefchil tusfehen Galelges Galama en 

den Hollandfchcn Graave Floris den II, krenkte 

deeze rust wel eenigzins, doch had geenen 

openbaaren oorlog ten gevolge. Het geval 

droeg zich in deezer voegen toe, Omtrent deezen 

tyd had men tusfehen Stavoren, Enkhui' 

zen en Texel nog zeer vruchtbaare beemden 

en lustige bosfehadien, die in laater tyd dooi 

iterke inwateringen in dien zeeboezem veranderd 

zyn, welke hedendaags de Zuiderzee genaamd 

wordt, en misfehien vroeg of laat meer andere 

aangrenzende landen zal verflinden. Het bosch 

Kreil wordt gezegd een der voomaamlten van 

dien verdronken oord geweest te zyn, en toe^ 

b .moord te hebben aan het adelyk geflagt van 

Galama , waarvan meergemelde Gale Iges 

Galama, toen ter tyd, het voornaamfte hoofd 

was. Galama, dit bosch als het zyne aanmerkende, 

vermaakte zich daar menigmaal met de 

jagr.; doch dit mishaagde den Hollandfchen Graa- 

V- 1 

BEKNOP 

TE HISTO. 

RIE. 

1106. 

De rust, 

hier na 

door 


genooten, 

wordt 

eenigzins 

geftoord, 

door 't 

voorgevallene 

tusfehen 

Galama 

en Graave 

Floris den 

it. 

, misfehien waanende, dat deeze landftreek toe 

Westfriesland, en alzo tot zyn rechfsgebied be 

De Graai 

hoorde. Dc Graaf maakte althans geene zwaa- 

laat eenige 

righcid, om op zekeren tyd den dienaaren van jagthon 

Galama, daar jaagende als hy er kwam, drie den van 

jagthonden, met al watze gevangen hadden , Galama 

wegnee- 

af te neemen. Dan Galama kreeg hier zo dra 

men. 

de weet niet van, of hy z WQC r die daad aan 's Graaven 

goed en bloed te zullen wreeken, al ware 

't ook ten koste van zyn eigen leeven. De 

Graaf ging niet te min. voort met jaagen in 't ge* 

mplde


B-KNOP- : melde bosch, en dus geviel 't al kort hier na, dat zy 

TU HlSTO- , 

ekanderen ontmoetten. Galama verzuimde by dee 

KIS. 

ze gelegenheid niet, den Graaf met bitfe woorden 

Galama 

eischt om vergoeding van fchade aan te fpreeken, dreivergoegende, 

zo hem die geweigerd wierd, zich zeiven 

ding van recht te zullen doen, door de wapenen, welke 

den Graa 

God en de Natuur hem gefchonken hadden. 

ve, en 

brengt Graat Floris niet luttel gebelgd over zulk eene 

hem eene koenheid , gaf Galama te verdaan, dat hy meer 

wonde eerbied en vooral geene dreigingen van hem ver 

toe. 

wacht had; doch deeze, daar door niet in 't 

minde vervaard, duwde hem toe: „ Zo waar- 

„ lyk als ik een edele Vrye Fries (Ela Fria Fre- 

„ fena) gebooren ben, zal ik het myne voor uwe 

„ overweldiging befchermen , of het zal my aan 

„ magt,maar niet aan wil ontbreeken", en met 

een zyn geweer ter fchede uittrekkende bragt 

hy daarmede den Graave eene wonde toe in den 

rechter arm. 's Graaven Edelluiden trokken, 

dit ziende, mede van leer, en befchermden hunnen 

Heer; doch zo, dat twee van hun, die zo fors 

eene daad van den Fries niet verwacht hadden, 

'er het leeven by in fchooten; zynde dit in het 

jaar elfhonderd en twaalf, of eenige jaren laater 

III2. 

gebeurd (f). 

Had 

(t) Op zulk eene wyze byna wordt dit geval verhaald 

door S. A. Gabbema,. in zyne befchryvinge der 

Nederl. Watervloeden , uirgegeeven door T. Gutberleth, 

bladz. 50 en 51, zonder te melden, dat Galama 

daar by van 't leeven beroofd zy. Okko van Scharl, 

en ook Winfemius, van dit geval fpreekende, zeggen, 

dat de twistende pariyen het gefchil gegeeven hebben 

op den Hertog van Braband; doch dat deeze kort 

daarna geftorven, en de twist onbeflist gebleeven is. 

Het


Had Keker Henrik de IV, gelyk wy voor-: 

heen zagen, de Utrechtfche Kerk befchonken 1 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

met de Friefche Graaffchappen van Oostergo en 

Keizer 

Westergo j Keizer Henrik de V, na deezen zynen Henrik de 

ongelukkigen vader, aan 't Keizerlyk bewind ge V. bevesraakt 

zynde, bevestigde dat gefchcnk by eenen tigt het 

Giftbrief, welke nog voorhanden is (* ) en in 

gefchenk, 

dat zyn 

welken hy verklaart: „ dat, even gelyk zyn vader 

Vader aan 

„ tot 

Het flilzwygen, door Schotanus omtrent dit voorval 

gehouden. doet my denken, dat het by hem op zyn 

best voor twyrTelacluig aangezien wierd. Veel gunltiger 

dacht 'er de Hr, Ccrifier ook niet over, toen hy 

in zyn Tableau de 1'Ilistoire Generale etc. Tom. I. 

p. 219, hiervan zeide : On raconie, car nous ne garantisfons 

par l'anecdote, aue Florent. etc Anderen, nog 

verder gaande, hebben niet gefch.oomd, het geheele 

verhaal te verwerpen, en wel op deezen grond, dat 'er 

nooit een bosch te Kreil geweest zou zyn, of dat men 

het althans maar voor een llietbosch te houden had: 

Dan deeze laatfien zyn, onzes oordeels, genoegzaam 

wederlegd door den Gel. Wagenaar in zyne Vaderl. 

Hist. II. D. bl 214, daar hy in eene noot aantoont, 

hoe weinig reden 'er zy om het beftaan van dat bosch te 

ontkennen, daar men blyk heeft, dat 'er in de vyftiende 

eeuw nog een groot bosch ten Noorden van Texel 

geweest is. Ondeftusfchen heeft de fclirandere Foeke 

Sjoerds met veel_befcheide»heid eenen dubbelen misflag 

in den Geleerden Wagenaar Opgemerkt, daar in begaande, 

dat, volgens zyn verhaal, Galama in die ontmoetinge 

met den Graave omgekomen, en daarenboven 

een Westfriesch Edelman geweest zou zyn, die den Graaf 

voor zynen Landheer erkennen moest. Zie Friefche 

Jaarb II. D. bl. 320. 

(*) Groot Charterb.vaiFriesl. I. D fel. ji. wordende 

aan *t hoofd van deezen Giftbrief gezegd, dat dezelve 

gegeeven is, tusfehen den jaare u 11 en 1116, en onder 

aan, dat Keizer Henrik de V regeerde van noó tot 

1125, en Bisfchop Godebald van nn tot 1127.

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

de Utrechtfche 

Kerk gedaan 

had 

Devriendfchap 

wordt - 

herfteld 

tusfehen 

den Keizer 

en 

den Graave 

van 

Holland. 

318 Tegenwoordige Staar, 

„ tot behoud van deszelfs ziele, en uit zon- 

„ derlinge liefde voor den Utrechtfchen Bis- 

>, fchop Koenraad, aan denzelven het Friefche 

„ Graaffchap gefchonken had, hy alzo dat ge- 

„ fchenk vernieuwde en bevestigde, geevende 

„ dat aan zynen getrouwen Godebald,Bisfchop 

„ van gemelde Kerk , opdat hetzelve zo door 

„ hem als door zyne opvolgers vry en zonder 

„ tegenfpreeken bezeten mogt worden; zo dat 

„ niemand van de Koningen en Keizeren, zyne 

„ opvolgeren,of ook hy zelf, fchoonze wilden, 

„ dat der Utrechtfche Kerk zouden konnen benee- 

„ men". Hoe weinig echter zulke iferke verzekeringen 

te beduiden hadden, wanneer 'c gebied in 

andere handen gekomen was, of het uitzigt op belang 

eenen anderen keer genomen had, zal uit 

de volgende gebeurtenisfe ten overvloede blyken. 

Graaf Floris overleeden zynde werd wel opgevolgd 

door zynen oudften zoon, Dirk den 

VI, doch deeze was te jong van jaaren, om 

vooreerst in eigen naam het gebied te aanvaarden; 

het kwam dus in handen van Petronelle, 

zyne Moeder, die eene volle Zuster was van 

Lotharius, thans Hertog van Saxen, die mee 

Keizer Henrik den V geduuriglyk over hoop gelegen 

hebbende,na deszelfs dood met deKeizerlyke 

waardigheid bekleed werd. Door deeze 

Iaatfte gebeurtenis veranderde de vyandfehap, 

die meer dan eene eeuw tusfehen de Keizers en 

Hollanders geduurd had, eensflags in de naauwfte 

vriendfehap, welke van zeer ongunftige gevolgen 

voor de Utrechtfche Bisfchoppen was. Hadden 

deeze zich naamelyk voorheen van de gunst 

der Keizeren mcesterlyk weeten te bedienen, om 

hun

tan F R I E S L A N D . 

hun wereldlyk gebied uic re breiden; Vrouw Pe- . BEKNOFmtronelle 

toonde, nu haar de gelegenheid daar TE HlSTO- 

' RIE. 

toe gebooren was, in die konst niet minder bedreeven 

ce zyn, en wist het by haarenBroeder, > 

den Keizer, zo verre te brengen, dat deGraaf- - Utrecht 

ichappen Oostergo en Westergo, weleer aan j veriiest 

de Utrechtfche Kerk gefchonken, thans aan de daarby 

" Oostergo 

zelve benomen, en aan het Graaffchap van Hol • en Wesland 

gehecht wierden, nadat zy zedert het jaar • tergo, nu 

duizend negenentachtig , en alzo zevenender beide aan 

' Holland 

tig jaaren, aan den Bisfchopiyken ftoel van Ut 

• gefchon. 

recht hadden toebehoord. Deeze begiftiging ge 

• ken. 

fchiedde in het jaar elfhonderd zesentwintig: 

11 zo". 

de Giftbrief zelf is niet meer voorhanden, maar 

uit dien, waarby Keizer Koenraad de III, ten 

Jaare elfhonderd achtendertig, den Utrechtfchen 

Bisfchop Andreas met gemelde Graaffchappen 

befchonken heeft, blykt, dat dezelve , door 

Keizer Lotharius, der Utrechtfche Kerke benomen, 

en aan den Graaf van Holland gefchonken 

waren. Doch fommigen hebben aangemerkt, 

dat de Hollanders even weinig als de Utrechtfchen, 

door deeze Keizerlyke Giften, zyn bevoordeeld 

geworden (§). 

Midlerwyl was deeze verfchenking van Ooster- 

en Westergo aan den Graave van Holland i 

zo verre van den Friezen te behaogen, dat zy ! 

De Friezen 

zyn 

hier over 

zeer te 

'er zeer te onvreden over waren. In den twist, \ onvreden. 

die, ten deezen tyde, tusfehen Graaf Dirk 

en zynen Broeder Floris den Zwarten ontftond, 

en welke op vry wat bloeds te liaan kwam, 

hadden de Friezen daarom bedektelyk de hand. 

Zelfs 

(§) U. Emmiiis Lib. VI, p. 169.

E-EKN01'. 

T". HlSTO 

RIE. 

Graaf 

Dirk 

neemt 

voor, 

eerst 


bewesten, 

en daarna 

beoosten 

't Vlie 

aan zich 

te onderwerpen. 

1132. 

gaó Tegenwoordige Staat 

Zelfs worde het voor waarfchynlyk gehouden, 

dat zy hunne landsluiden, aaii de ovsrzyde der 

Zuiderzee, tot eenen 'opHand tegen den Hollandfchen 

Graaf hebben aangezet, fchoon \ 

zeer wel zyn kan, dat de Bisfchop van Utrecht, 

te onvrede over de gift van Lotharius, 't vuur 

van oneenigheid tusfehen de twee Broeders 

bedektelyk hebbe aangeblaazan. Graaf Floris, 

althans, reeds van overlang hebbende zwanger 

gegaan met een voorneemen om zyne eigene 

grootheid te vestigen op de verninderde magt^ 

zyns broeders, zag gaarne dat de Westfriezen 

openlyk weigerden Graaf Dirk te huldigen. 

Deeze evenwel, niet gezind zynde om zo fchoon 

een gedeelte van zyn Graaflyk gebied te laaten 

vaaren, bragt al zyn Krygsvolk by één, met 

oogmerk om eerst de wederïpanhige Westfriezen 

tot reden te brengen , en daarna de Graaffchappen 

van Ooster- cn Westergo in bezit te 

gaan neemen. De Winter van het jaar elfhonderd 

tweeendertig was zo ftreng, dat het Ys 

fterk genoeg ware om een Leger te konnen 

draagen. Graaf Dirk bediende zich van deeze 

gelegenheid, en trok met zyne ganfche Heirkracht 

naar Westfriesland; daar men wel niet 

ongewapend , maar echter niet ftéfk' genoeg 

was, om den Graave, met gegronde hoop van 

overwinning?, het (pits te bicden. Daar werd 

nogthans eene kans gewaagd, doch met merklyk 

verlies van dé zyde der Westfriezen. Landwaards 

in te vlugten was dus het gereedfte middel 

ter behoudenisfe voor de overgebleevenen; 

doch hierdoor liet men de naaste Dorpen en 

Buurten bloot liggen voor de plondering der 

Hol-

van FRIESLAND. 3ai 

Hollanderen, die, na 't platbranden van het BKKWO** 

land, met eenen ryken buit niet alleen, maar TE HtSTO» 

ook met eene menigte gevangenen naar Allernaar RIE. 

te rugge keerden. De invallende dooi verhin 

Het eerlïe 

derde den overwinnaar verder iets te ondernee- doet hyj 

men; en dus bleeven de Friezen van Ooster maar niet 

en Westergo ongemoeid; terwyl die van West- het Iaatfte, 

om dat de 

friesland 's Graaven Broeder Floris voor hun 

dooi her» 

nen Veldheer aannamen, en eerst tot ruste kwa^ verhirt- 

mein toen, twee jaaren laater, de vrede door iert. 

Keizer Lotharius, tusfehen de twee Broeders 

zyne Neeven, bemiddeld werd, op voorwaarde 

dat ieder van hun zou behouden het geen hy 

toen bezat. 

Onder de menigvuldige Kloosters, welke het 

bygeloof, ook in Friesland, had beginnen te 

ftichten , niet lang na dat het Christendom 

daar op eenen vasten voet gefteld was, heeft 

dat van St. Odulfus by Stavoren, in den jaare 

elfhonderd tweeendertig, eene wisfeling van 

inwooneren ondergaan , welke verdient, 0 

St. Odalft 

Klooster 

by Stavorenverkrygtandereinwooners. 

in 't 

kort gemeld te worden. Van zyne eerfte ftichtinge 

af was dit Klooster bewoond geweest 

door reguliere Kanonniken; doch deeze hadden 

het, door hunne wulpfche dartelheid, fchandelyke 

weelde en buitenfpoorige ongebondenheid, 

tot ergernis van alle welmeenenden , zodanig 

gemaakt, dat de Bisfchop van Utrecht, met 

naame Andreas, onder wiens Geestelyk Rechtsgebied 

het grootfte deel van Friesland ftond, 

noodig oordeelde, deeze ongeregelde Kloosterbroeders 

te doen verhuizen, en Benediktiner 

Monniken, uit het Klooster Oostbroek by Utrecht 

genomen, in derzelver plaats te ftellen 

X De

BEU NOP 

TE HISTO 

RIE» 

Inhoud 

van den 

Giftbrief 

van Bis 

fchop Att' 

dreas. 


De Giftbrief, waar by dit Klooster, met alle 

zyne Gerechtigheden en Voorrechten, aan den 

nieuwen Abt en Monniken gegeeven werd, was 

van den volgenden inhoud. 

„ In den naam der H. en onverdeelde Drie- 

„ vuldigheid. Ik Andreas, door Gods genade 

" Bisfchop van Utrecht, doe kond aan allege- 

" loovioen, zo tegenwoordige als toekomen- 

" de, dat de burgers van Stavoren, door in- 

" geevinge der Godlyke Bermhartigheid , de 

" Kerk van den H. Odulfus, die langen tyd 

'* onder de handen der Leekenwas geweest,en 

" eenige goederen deezer Kerke, die door on- 

" ze Voorzaaten aan Leeken te leen gegeeven 

waren, door hunnen arbeid en ten koste van 

" hunne goederen, van alle magt der Leeken 

" ontllagen hebben: en dat zy deeze Kerk,dus 

" van de magt der Leeken ontheeven zynde, 

" en de goederen der Kerke, die de Leeken 

" bezeten hebben , ten dienfte van God, vry 

' en ten eenemaal los gemaakt hebben. Daarom 

is het, dat wy, aanmerkende hunnen 

" goeden wil, met raad en volgens het ver- 

'* zoek van de Priors onzer Kerke, om aldaar 

9 

\ den dienst van God voort te zetten, alle onze 

9 

o-erechtigheid en ons bezoekrecht, me; land 

9 

\ en inkomfte, en al wat ons in gemelde Kerke 

toegekomen heeft, beftaande in grooteen 

kleine Tienden, in Rechtsbannen, Beemden, 

" Weiden, en zo wel bebouwde als onbebouw- 

|' de Landeryen, aan gemelde Kerk van Stavo- 

*, ren voor altoos overgegeeven hebben: Vor- 

„ ders, dat wy, volgens den wille en op het 

, verzoek der gemelde burgeren, een'Abt mee 

„ Mon-


„ Monniken in dezelfde Kerke Hellen en inwy- BEKNC*. 

„ den, en alle de goederen, der voornoemde TE Hif TO* 

„ Kerke toebehoorende, door onze afkondigin- RIE. 

„ ge, aan dezelve Kerk toegeweezen en bevestigd 

„ hebben. Doch wy hebben denzelven Abc 

» opgelegd, dat hy onzen Rentemeester, als 

., die naar Friesland zal gaan, jaarlyks twee 

„ ponden Scavorfche Munt zal moeten betaa- 

„ len ; een pond als hy derwaards gaat, en 

„ een pond als hy naar huis'keert. 

„ Nog hebben wy geordonneerd, dat dege- 

„ melde Kerk vry weezen, en van geenenandea, 

ren Abt afhangklyk zyn zal; dat, als de Abt 

•„ dier Kerke zal geftorven zyn, de Broeders, 

„ vryelyk en met eene regelmaatige verkie- 

„ zinge, iemand, wienze begeeren, zullen ver- 

„ kiezen, en dienze dus verkooren hebben, 

•„ aan den Bisfchop zullen voordellen, om on- 

„ derzocht en gewyd te worden. 

,, Daarenboven ordonneeren wy, en geeven 

„ 'taan de voornoemde Kerk tot een voorrecht, 

„ dat de voorgemelde Abt, gelyk by fommige 

„ Kerken gebruikelyk is, te vreden zal zyn met 

„ zyne eigene perfoonen , die hy binnen 't 

„ Klooster heeft, en aan niemand iets van 't 

„ Kloostergoed of van de dingen der Kerke te 

l e e n z a l 

'sa 

geeven; en dat hy dus vry zal bly- 

„ ven van alle verpachtinge. En op dat al 

„ het bovenllaande behendig en krachtig moge 

„ blyven, hebben wy bevolen deezen brief 

„ deswegens te befchry ven, en 'er ons zeêl 

„ op te drukken, Gegeeven te Utrecht, op 

„ Pinkfterdag, in 't jaar van's Heeren mensch- 

„ wordinge MCXXXII, in de tiende Indictie, 

x 

a „ in

BEKKOP 

« HISTO 

RIE. 

3»4 Tegenwoordige Staat 

„ in 't vierdejaar van ons Bisdom, ten over- 

„ traan van geloofwaardige getuigen; zo Klerken 

en vrye Perfoonen, als Dienstluiden. ( ) 

' L De Klerken zyn: Hardbert, Domproost; Lut- 

„ bert, Domdeken; Herman, Proost van Se. Bo- 

,, nifacius (Kerk); Luzo, Proost van St-Pie- 

, ters ( Kerk); Wybrand, Abt van St. Paulus 

( Klooster); Ludolf,Abt van St.Laurensin 

den Broek; Wichard, Deken van Se.Bomla- 

" cius(Kerk); Lutbert, Deken van St. Hetere 

" (Kerk) ; Arnold, Deken van St. Mam» 

(Kerk). De vrye perfoonen zyn: Godetrid 

'j van Maffen en zyn zoon Herman; Gizelbert yart 

' Kalnech; en deeze van Stavoren: Aldeger, Rich- 

„ pert, Gerbrand, Pajo , Wif hard, Reinier. De 

, Dienstluiden zyn: Arnold de Kastelein ; 

„ Alfero de Schout; Albero, Gizelberts zoon;, 

„ Hugo van Vechten; Lutbert, deMaarfchalk; 

' , Wicher, de Spysdraager. 

„ De Kapellen, tot de Kerk van St. Odulfus te 

„ Stavoren behoorende, zyn Laxnum (i), 

„ fVardelte ( a ), Kannewald (3 ), Htndel 

,,pum(4), Gersmere(5 ), Zantfoerde (6), » 

„ Led- 

(*) Men verfta hier door geene gemeene dienaars, 

maar segoede en braave Edelluiden, die eenen Leenheer 

hadden, en hem, uit hoofde van 't eene of andere 

Leengoed, zekere dienften fchuldig waren: Oudheden 

en GefiicUen van Friesl. II ö. W 27. 

(1) Eene Buurt onder Scharl, in Hemelumer Oldevaart, 

hedendaags Laaxum genaamd. 

(2) Warns, een Dorp in dezelfde Grieteny. 

(3) Korniverd, een Dorp in Wonzeradeel. 

f4) Hindeloopen, eene Stad in Westergo. 

(Sj Gaasmeer, een Dorp in Wymbritferadeel. 

(

van FRIESLAND. 3a 5 

n Leddesghe ( 7 ), Aldékerke ( 8 ), Hagekerke 

5» ($0> Ipekeldekerke (10) , Q n TE ), HISTO 

„ Ferlerette ( 12) , O^r/^ (13), A^»rRIE. tf 

„ (14 ), #«tó»r ( 15 )» Sillehem (16), 

„ ra?

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

Paus Innocentius 

de 111, bevestigt 

het 

Klooster 

in zyne 

voorrechten 

en bezittingen. 

Inhoud 

der Paufelyke 

Bulle. 


j, Midlinge (20), Hart (21), Dennigrip 

„ ( 22 ), Scingnum (23), Weüershof (24 V". 

» f S) 

Deeze brief van Bisfchop Andreas is daarna 

door eene Bulie van Paus Innocentius den III 

bevestigd , hebbende die Kerkvoogd daar by 

't gemelde Klooster niet flegts onder zyne befcherming 

genomen , maar aan 't zelve ook 

nog daarenboven het wettige bezit van 

verfcheiden goederen , in den voorgaanden brief 

niet gemeld, toegekend. Om de Bulle zelve, 

hier, als te wydloopig , niet te melden , geeven 

wy 'er alleen den zaakelyken inhoud van op. 

Deeze nu komt hier op uit. „ Na verklaard 

te hebben, dat het billyk is, dat zy, die pro- 

„ fesfie van 't Kloosterleeven doen, door den 

„ Apostolifchen byftand geholpen worden, wil- 

„ ligt hy de begeerte van den Abt en de Broe- 

„ deren in, en Mek het Klooster onder de befcher- 

„ ming van de RoomfcheKerk en den H. Petrus, 

„ gebiedende, dat de Regel van den H. Benedik- 

„ tus, naar welken 't Klooster was ingelteld, daarj, 

in ten eeuwigen dage onverbreeklyk zou wor- 

„ den 

ZEngwirden, zynde oudtyds ook wel genaamd Hombert 

of Leoviert. 

{ 20) Midlum, een Dorp in Franekeradeel. 

(ii) Hart , zou men hierby niet aan Hartwert ia 

Wonzeradeel te denken hebben ? 

(22) Dronryp, in Menaldumadeel. 

(23) Scbingen, in dezelfde Grieteny. 

(24) Weder shof, deeze plaats moeten wy , als ona 

onbekend, met ftilzwygen voorbygaan. 

(§) Oudh. en Gedichten van Friesl. I D. bl. 470— 

473. Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 71.

van FRIESLAND. &f 

„ den onderhouden. Dat de Broeders alle bezir- 

„ tingen en goederen ,zo toekomende als tegen- 

„ woordige,met naame de plaats zelve daar het 

KloostergeIegenwas,met alle daartoe behoo- 

„ rende Kerken, van St. Odulfus, van St, Ma- 

„ riate Stavoren, van Laaxum, van Warlesle, 

„ vanKarnwald, van Mitlinga, van Haringa, van 

„ Hindeloopen, van Gersmeerc, van Zandforde, 

van Heslum, van Edeswald ,van Aldakerke, van 

„ Ypekaldige, van Hagekerke, van Wikle, van 

„ Farlanche, van Aathne, van Scherpenzele, van 

„ Futhne ,van Fenchuzen,van Oosterfe ,van Sile- 

„ ham, van Marchnesfe, van Nagelen, van Emelwerd, 

van Urch,van Drenningrip; als ook de Ka- 

„ pelle van Feke, met alle haare bezittingen, en 

„ alles wat haar toebehoort onder Karncwalde, 

„ Scherpenzele, Urch, Sadergo, Fle, Algote- 

„ dorp, met de Hoeven en Visfcberyen, die de 

„ Broeders ten dien tyde bezaten, als ookdelanderyen, 

beemden, wyngaarden, foreeften en 

„ weiden, zo in bosfchen als in 't vlakke land 

gelegen, met de wateren, molens, wegen, pa 

„ den, en derzelver verdere vrydommen, zouden 

„ bezitten, zonder dat het iemand vry zou ftaan 

hunlieden eenige tienden af te vorderen van de 

„ landen, door hunne eigene handen of op 

„ hunne kosten bearbeid. Dat het hun vry zou 

„ flaan Klerken en vrye of ontilagen Lee- 

„ ken, die de Wereld ontvlooden , ter be- 

„ keeringe aan te neemen , zonder iemands 

„ tegenfpraak. Dat het ondertusfehen niemand 

der Broederen, eens zyne Kloostergelofte ge- 

„ daan hebbende,geoorlofdzoude zyn, zonder 

verlof van den Abt uit het Klooster te vertrek- 

3, ken, ten zy dan om eene ftrenger leevenswyze 

X 4 „te 

BEKNOT. 

TE HlSTO» 

ME.

BEKNOP 

TE HISTO. 

KIS. 


„ te verkiezen; gelyk ook niemand den zodanigen, 

„ zonder brieven van verlof, zou vermogen aan 

te houden. Dat het den Kloosterbroederen vry 

„ zou ftaan, om wanneer het Land onder eenen 

„ algemecnen ban zou liggen, met geflooten deuren 

en in ftilte, den Goddelyken dienst te ver- 

„ richten, zo zy zelve niet mede ih den ban be« 

greepen waren ; doch dat de gewoone zalving 

„ en wyding van Altaaren, Kerken en Geestelyken 

„ gehaald moesten worden by den Bisfchop, in- 

9y dien deeze in de gunst en gemeenfchap van den 

„ H. Stoelilond. Dat niemand binnen de paaien 

der Parochie, zonder verlof van den Bisfchop, 

eene Kapel of Bidplaats zou mogen nichten. 

„ Dat geene Aartsbisfchoppen,Bisfchoppen, of 

wie het ook ware, hun nieuwe onbehoorlyke 

„ fchattingen zouden vermogen af te vorderen. 

„ Dat de Broederen niemand de begraafplaats 

„ binnen het Klooster zouden weigeren, dan al- 

„ leen den gebannenen en openbaare woekeraars. 

„ Dat het hun vry zou Haan de Tiendenen bezit- 

„ tingen der onderhoorige Kerken, die in handen 

der Leeken waren, vry te koopen en te los- 

„ lèn ; gelyk ook om zich zeiven, by eenpaa- 

„ righeid of meerderheid van ftemmen, eenen 

„ Abt te verkiezen. Dat niemand, wie hy ook 

„ ware, binnen het Slot der Kerken of heilige 

„ plaatfen ,roovery of diefftal zou mogen pleegen, 

„ vuur aanleggen, bloedvergieten, iemand ge- 

„ vangen neemen, dooden, of eenig geweld aan- 

„ rechten. Dat, eindelyk, alle vry heden en ver- 

„ heffingen, door voorgaande Paufen verleend, 

„ beneffens alle vryheden v'an fchattingen, door 

s, Koningen, Vorften of andere geloovigert aan 

»» dit


„ dit Klooster gefchonken, voor altoos van kracht BEKNOP 

„ en waarde zouden zyn, zonder dat het iemand, TE HlSTO* 

RIE. 

„ wie hy ook ware, geooilofd zoude zyn, dit 

„ Klooster baldaadig te Hoeren, of van zyne be- 

„ zittingen te berooven, enz." ( f ). 

Terwyl de Geesteïykheid dus haare belangen 's Lands 

voortzette, verloor de Adeldom de zyne, door Edelen 

on^ 

(t D Deeze Rulle, die woordelyk te vinden is in de 

Oudheden en Gdflicbten van Friesland I. ü. hl. 474. 

en daar aan Paus Innocentius den III, wordt toegefchreeven, 

moet, volgens 't oordeel van den kundigen Foeke 

Sjoerds, Friefche Jaarb. II. D. bl. 340. voor eene 

Bulle van Paus Innocentius den II, gehouden worden; 

om reden, dat Innoceutius de II, in dien zelfden tyd 

leefde, toen Bisfchop Andreas het Klooster hervormde, 

en dus het zelve gevoeg!ykkon bekrachtigen; daa; 

Innocentius de 111, eerst omtrent eene eeuw daarna regeerde, 

en het niet gelooflyk is, dat de gemaakte fchikkitig 

van den Utrechtfchen Kerkvoogd zo lang zonder 

Paufelyke bevestiginge zal gebleeven zyn. Dan, behoudens 

de achtinge, welke wy den gemelden Schryver 

verfchuldigd zyn, zy het ons geoorlofd van heirt 

te verfchillen. A's wy nagaan , dat het getal der goederen, 

tot dit Klooster behoorende, in deeze Bulle 

veel grooter is, dan dat, waar van de Utrechtfche 

Bisfchop melding maakt, en daarenboven, dat 'er,o& 

't einde deezer Paufelyke Bulle, gefproken wordt van 

vryheden en verheffingen , door voorgaande Pautett 

verleend, als ook van vryheden en fchattingen, door 

Koningen, Vorften of andere Geloovigen aan dit Klooster 

gefchonken; zo dunkt ons, dat er al vry wat tyds 

tusfehen dien van Bisfchop Andreas, en 't geeven deezer 

Paufelyke Bulle, moet veriaopen zyn; fchoon'tby 

mangel van echte gedenkftukken niet wel te bepaalen 

va]t, waarom de Paufelyke bevestiging zo lang is achter 

gebleeven. Zou men niet wel mogen denken, dat het 

Kloostervan tyd tot tyd, wegens deeze of geene, 

goederen, in moeite zy geraakt, en daarom zyn© toevlugt 

tot het Hoofd der Kerke genomen hebbe ? ' 

X 5

BEKNOP 

TE HtSTO- 

KIE. 

worden 

door on 

derlinge 

oneen ig- 

liedenverdeeld. H33- 

De Zoon 

van S.van 

Gratinga 

wordt 

door D. 

van Harns 

doorfteeken. 


onderlinge twisten en verdeeldheden, te zeer uk 

het oog. Voorheen is ons daarvan reeds blyk 

voorgekomen; doch omtrent deezen tyd vernam 

men de beginfelen dier onlusten, welke 

naderhand zeer verregaande verdeeldheden, en 

inlandfche Oorlogen, die de ergfte van allen 

zyn, hebben voortgebragt. De hoofdperfonadien 

in het thans gereezen gefchil waren, aan 

den eenen kant, Ede van Gerbranda en Sikke 

van Gratinga, en aan den anderen , Douwe 

van Harns , een man van een fors , trots 

en opgeblaazen beftaan , en fteunende zo op 

zynen rykdom , als op de fterkte van zyn 

Slot of Stins te Dykshorne Deeze poogde 

zich boven zyne landgenooten te verheffen, 

en den Edelen, die in zyne Buurt woonden, 

de wet te ftellen; Sikke van' Gratinga had hiervan 

de onaangenaame ondervinding : want oordeelende 

gerechtigd te zyn tot het gebruik van 

zekere reed of op weg, ïoopende over de landen 

van Douwe van Harns, maakte hy geene 

zwaarigheid zynen Zoon met eenen hooiwagen 

derwaard te zenden; hoewel zeer ten ongelukke 

van den Edelen jongeling. Douwe had dit 

naamelyk niet zo dra ontdekt, of hy ylde in 

toorn derwaards, en doorftak den jongeling 

met eigen hand. Ligt valt het te begrypen , 

dat 

(*) Dit Dykshorne, met de dasromftreeks liggende 

plaatfen, is naderhand door de Zee ingezwolgen, gelyk 

reeds voorheen is gemeld; de Leezer zal , by deeze 

gebeurtenis fliiffaande, zo wel de verandering der zeden 

als des lands opmerken. Een Edelmans Zoon op 

een hooiwagen zou een raar verfchynfel weezen ia 

onzen tyd.


dat droefheid en toorn het Vaderlyk hart 

van Sikke van Gratinga hierop gansch en a!' 

vermeesterden , en op wraak bedacht dee- ; 

BEKWOP- 

TÜ HISTO 

RIE. 

den zyn. Zyne nabeftaanden deelden in zyn 

leed , en lieten zich , daarze Douwe, om 

zynen hoogmoed, reeds van overlang, geen 

goed hart hadden toegedraagen, te ligtcr beweegen, 

om met hunne bedienden de wapenen 

op te vatten, het Slot van Douwe te belegeren, 

Het Slot 

en, na de verovering van 't zelve, hem met wyf 

van D. 

en kinderen om te brengen, en 't Slot tot den van Harns 

grond toe te vernielen. Hiermede was even wordt belegerd 

, 

wel de zaak geenszins ten einde. Sasker en; 

en hy mee 

Ede, beide Broeders van Dou-ve, hadden in- wyf en 

vloeds genoeg op verfcheiden adelyke geflagten, kinderen 

om die tegen Sikke van Gratinga in de wapenen omgebragt. 

te brengen; 't welk ten gevolge had, dat'er 

van weerskanten, behalven andere ongeregeldheden, 

menige doodflag gepleegd, en vry wat 

bloeds vergooten wierd. Vyftien jaaren liepen 

'er ten einde, voor dat deeze vyandlykheden 

geflist wierden. De tusfehenfpraak van den 

Abt van St Odulfus en dien van Bethanië, 

beide zeer vreedzaame cn aanzienlyke Mannen, 

onderfteund door eenige voornaame Edelen , 

als Herman en Eelke te Nyënhuis, Ta?ke van 

Hcrema, Ritske Tjaarda, Douwe van Hiddema 

en Jouke te Harliga, mede in Dykshorne 

woonachtig, bragt wel, ten jaare elfhonderd 

achtenveertig, een verbond van bevrediginge 

te wege (£);maar nam den ingekankerden wrok 

niet 

(§) Winfem. Kron. van Fr. bl. i3f. Okko van 

Schatl, Kron. bl. 94..

SS* Tegenwoordige Staat 

BEKNOP> 

s: niet weg, welke te diep geworteld zat, om 

Tg HlSTO 

RIE» " naar uicerlyke verzoening te luisteren. 

Keizer Midlerwyl fchynt 'er , door toedoen van 

Lotharius Keizer Lotharius , eene merkelyke verandering 

maakt in 't Huk der Rechtspleegingen voorgeval 

groote 

len te zyn , daar in beftaande, dat het 

verande 

ring in de zogenoemde Keizerlyke recht in Italië, Duitsch-. 

Rechts • land en andere landen wierd ingevoerd, in 

pleegin plaats van dat byzondere eigen recht en gegen.woonten 

, welke althans door de meeste 

Duitfche volkeren, en ook door de Friezen 

plagten gevolgd te worden. Zeer waarfchynlyk 

derhal ven is het, dat toen, of niet lang 

na dien tyd, de Keizerlyke Wetten in Friesland 

zyn ingevoerd, en benevens de oude Landwetten 

en gewoonten in gebruik geraakt. Die van 

Westergo gaven', in gevolge hier van, ten jaare 

dertienhonderd vierenzeventig, aan de Stad Franeker 

de magt, om alle zaaken en misdaaden, 

binnen de Stad en derzelver vryheid voorvallende, 

te mogen rechten naar het Keizerlyk recht, 

naar het gewoone of Landrecht en naar de aloude 

herkomens, zeden en gewoonten (f)* 

N* 

(|) Zie 't Groot Chartert» van Friesl. hl. 239. Men 

drukt zich in den Openbrief, onder anderen, dus uit: 

Riocht ende Reed der (reden ende deelen fan Westergo 

, foergaderet to Bolswert — betioget mit 

disfe epene breue, dat wyt habbet begrypen, ende 

confenteret, ende joun, ende befellen dat Fraenkera 

Sted, jef Buren, fchellet riochta wr hals ende wr haed, 

ende wr alle faeken ende misdeda, deer to Fraenker 

fchaed, in hiarre fryhejd, jef deer befattet, jef be. 

jrrypet wirdet ney riochta Keyfers, riocht ende 

Larsdriochc, ende ney fyd ende plyga der fyf Delen* 

MZ.


333 

Na den dood van Lotharius, voorgevallen in 

den jaare elfhonderd achtendertig, werd Koenraad 

de III tot de Keizerlyke waardigheid verheven, 

meer ten voordeele van den Utrechtfchen 

Bisfchop dan van den Hollandfchen Graave 

: want niet zo dra had hy den Rykstroon beklommen, 

of Andreas van Kuik, toen Bisfchop 

van Utrecht, begaf zich naar Keulen tot den 

Keizer, en verzocht van hem de herltelling der 

Friefche Graaffchappen Oostergo en Westergo 

, ten behoeve van zyne Kerk , welke 

daarvan, door Keizer Lotharius, onrechtvaardiglyk 

was beroofd geworden. De nieuwe Keizer 

den yver, door Bisfchop Andreas, beneffens 

anderen , in zyne verkiezinge beweezen, 

niet onbeloond willende laaten, ftond hem zvn 

verzoek gereedelyk toe, en gaf de gemelde Graaffchappen 

van Friesland op nieuw aan den Bisfchoplyken 

ltoel van Utrecht. 

De Giftbrief, die te Keulen op den negen-1 

den van Grasmaand des jaar* elfhonderd achten, t 

dertig moet vertekend zyn (§), is van deezen * 

inhoud. t 

„ In den naam der Heilige en ondeelbaare 1 

l BEKNOP.' 

TEHISTO» 

RIE. 

"38. 

Keizer 

Koenraad 

de III, 

geeft de 

Friefche 

Graaffchappen 

op nieuw 

aan den 

UtrechtfchenBisfchop. 

De Giftbrief 

is 

vertekend 

te Keulen. 

,, drievuldigheid, Koenraad III door Gods ge- 

„ nade Koning der Romeinen. Wy weeten en 

ge- 

, CS] D e e z e 

f r dagtekening vindt men by Wagenaar 

Vaderl. Hist. II D. bl. z36, daar hy zich ? eene' 

noot beroept op de Diplom. Conradi III, a p i,d Hedam 

p. 157. Hiervoor is ook de Gel. Uitgeever van 't' 

Groot Charterboek van Friesland, I. D bl 7?%, 

en irt navolginge daarvan Foelte Sjoerds, Fr. TtarV 

U. U. hl, 354.

EEKNOP- 

"RIE. 

334 


„ gelooven vastelyk, dat God, die ryk is in 

bermhartigheid, en door wien de Koningen 

„ regeeren, daaromme in het leeven van deeze 

vreeindelirwfrlinn pn «w«r D < , ^ ^ » . 

„ vreemdehngfchap en eeuw zyne Regeerders 

„ heeft aangebeld, op datze zich zei ven en an- 

„ deren wel regeerende, hierna met hem mo- 

„ gen regeeren in het hemelfche Vaderland; 

„ 't geen wy hoopen'ons naar rechtvaardigheid 

„ en bermhartigheid te zullen gebeuren, zowy 

„ met alle onze magt een iegelyk by zyn goed 

„ recht handhaaven. Derhalven, op die zelfde 

„ rechtvaardigheid, ter liefde van God, ge- 

?, trouwelyk lettende, willen wy allen getrouwen 

van Christus en den onzen, het zy te- 

„ genwoordigen of toekomenden, hebben kond 

„ gedaan , dat wy zeker Graaffchap van 

„ Friesland met naame Oostergouwe, aan de 

„ Utrechtfche Kerke van den H. Marten , op 

„ vermaaninge en verzoek van denEerwaardigen 

„ en onzen Getrouwen Andreas, Bisfchop dier 

„ Kerke, rechtvaardiglyk, hebben wedergege- 

„ ven zynde ons gebleeken, dat hetzelve dier 

„ Kerke onrechwaardiglyk benomen was. In- 

„ derdaad Keizer Henrik de III (f) , had 

„ gemelde Graafichap aan de Kerk van Utrecht 

„ gefchonken, zo ter behoudtnisfe zyner eige- 

„ ne ziele, als uit liefde tot en ten behoeve 

„ van den Ëerwaardigen man, zynen getrou- 

„ wen Koenraad , Bisfchop dier Kerke. Wel- 

„ ke gifte zyn Zoon Henrik,* de V Koning, 

„ maar 

• ft) Het volgende toont genoegzaam aan dat deeze 

Keizer Henrik niet was de IV, gelyk in het Diploma 

ftaat, maar de III, van dien naam.


335 

'„ maar de IV Keizer van dien naam, heeft ver 

nieuwd, en door zyne Keizerlyke magt en gezag 

»- BEKNOP- 

0- TE HBT«« 

„ bevestigd. Nu derhal ven, daar deeze Kerk 

„ onder onzen voorzaat, Keizer Lotharius, 

„ federt eenigen tyd , haare gerechtigheid aan' 

„ voorgemelde Graaffchap heeft moeten derven, 

„ willen wy niet, dat zy van dit haar recht langer 

„ verfteeken blyve, maar geeven hetzelve Graaf- 

„ fchap wederom aan gemelde Kerk, volgens 

,, de vermaaninge van onze Getrouwen, en 

„ het geene wy in de Voorrechten der Kerke 

„ bevonden hebben waarachtig te weezen. Op 

„ dat derhalven de oude giften, en het gezag 

van deeze onze wedergeevinge, in de volgen- 

„ de tyden, ongefchonden en onveranderd be- 

„ waard mogen worden, hebben wy dit gefchrifc 

„ doen vervaardigen, verzegelen en dooronderj, 

ftaande getuigen vertekenen, enz. (*Y' 

T7 l i ' . 7 i . > ' 

Voor dat dit gebeurde verhuisden eenige Verfchei 

Friezen met hunne huisgezinnen naar de Elve, denFriefchehuif- zynde daartoe, nevens veele andere inwooners gezinnen 

deezer landen, uitgenoodigd door Adolf .Graa begeevert 

ve van Holftein, die eenige landftreeken, waar zich met 

der woon 

uit de Obodriten, eene foort van Sclaaven, ver 

naar de 

dreeven waren, dus op nieuw zocht te bevol Elve. 

ken. De zogenoemde Susler Landftreeke werd, 

1140. 

by 

(*) Schot. Befchr. van Friesland , in Quarto 

bl. 8i en 82. Groot Charterb. van Friesl. I. D: bl! 

73 > 74- In deezen Giftbrief wordt maar alleen van 

Oostergo gefproken , en echter heeft men ook aan 

Westergo te denken, wyl de Utrechtfche Schryvers, van 

deeze zaaken handelende, van Oostergo en Westergo 

beide fpreeken. 't Biykc ook uit eene volgende bulle 

van 1145.

BEKNOP by deeze gelegenheid, den Friezen ter bewöo- 

TE HISTO ninge afgedaan. Doch deObodriten, die door 

RIE. 

Henrik de Leeuw, Hertog van Saxen, en Albrecht 

de Beer, Markgraaf van Brandenburg, 

overwonnen en Verdreeven waren, rekenden 

niet, dat zy hierdoor hun rmtuurlyk recht op deeze 

verhaten ftreeken verloorert hadden; zy verzuimden 

derhalven ook niet, zo ras de kans 

hun daartoe gunftig fcheen, eenen togt derwaards 

te önderneemen, om de bewooners der 

verlaaten landen te ontrusten, en ware het mogelyk 

te verdry ven. Te Susle, een ftedeke of 

fchans in dien oord , zou daarby iets gebeurd 

zyn, dat wy om zyne byzonderheid kortelyk 

zullen mede deelen. Van vierhonderd Friezen , 

die dit ftedeke bewoonden, waren driehonderd» 

op geen onraad ter wereld bedacht, naar Friesland 

te rugge gereisd, om daar hunne zaaken te 

verrichten, en dan weder derwaards te keeren. 

Honderd Midlerwyl werden de overigen, nu maar om 

van dezeltrent honderd fterk , door wel drie duizend 

vewv- Sclaaven overvallen; doch zy booden hun zulk' 

zen den 

aanval van 

drieduizend 

Sclaaven 

aft 


eenen dapperen tegenftand, dat dezelve met bebloede 

koppen te rugge moesten deinzen. De 

befpringers, niets minder dan dat verwacht hebbende 

, en raazende van fpyt, datze döor zulk 

een hand vol volks waren afgeweezen, draalden 

niet lang den aanval met verdubbelde woede te 

hervatten; doch ook deeze viel niet naar hunne 

verwachting uit; hebbende de Friezen hen met 

de uiterfte kloekmoedigheid eenen ganfehendag 

opgehouden, en daardoor zodanig afgemat, dat 

zy ten tweeden maale met fchande te rugge 

weeken. De vyanden, ziende dat onze Land- 

zaaten

van F R I E S L A N D . 33/ 

zaaten niet door geweld te overwinnen waren, 

zochten hert dooi - 

mooie woorden en belofteri 

van lyfsgenade tot de overgave te beweegen, 

oinzc, naar der Wilden ontrouwe manier, vervolgens 

in koelen moede te Vermoorden. Eenigen 

der belegerden, niet denkende dat hun zo 

wreed een lot befchooren ware, toonden zich 

geneigd om de plaats by verdrag over te geeven; 

öok poogden zy 'er de overigen toe te beweegen, 

en zouden waarfchynlyk in hun voorneemen 

gedaagd hebben, zo niet zeker Priester, 

met naame Gerlakus, verder dan de menigte 

gezien, cn kloekmoedigheids genoeg bezeten 

had, om zyne medegenooren over hunne 

'lafhartigheid te bcllraffen , en hun riet deeze 

mannelyke reden weder moed in te fpreeken : 

„ Mannen wat gaat u aan ? 

BEKNOP- 

TE Hisraf« 

RIE. 

Ook wor» 

lenze 

ôor hunïe 

mooie 

woorden 

liet verfchalkt. 

Hebbende 

seker 

Priester, 

h=n daas 

:egen ge-* 

waarichuwdewat 

hebt gy voor? 

„ gelooft gy dat gy door overgave uw leeven 

„ zult behouden, of dat de Wilden en Barbaar- 

„ fche Onchristenert Hun woord zullen houden ? 

„ Myne goede fnedepatriotten, gy dwaalt! Dit 

„ is een zótte waan. Weet gy niet, dat onder 

„ alle Natiën , die zich ticrwaards begceven 

„ hebben, wy Friezen de baatelyklte zyn by 

„ deeze Sclaaven? Wy zyn ten eenemaal fh'n- 

kende ifi hunne neuzen. Waarom werpt gy 

., dan uwe zieien weg, met u zeiven ter dood 

„ te haasten? Ik bezweer U by God , den 

„ Schepper van 't Geheclal, by wien het niet 

„ zwaar is, door weinigen te helpen, dat gy 

„ nog een weinig uwe krachten beproeft, en 

uwe handen tegen dén Vy'and te Weer fielt: 

j,, want zo lang wy met dit bolwerk bellooten 

blyven, zyn wy onze handen en wapenen 

Y 

„ mag*.

* •*• 


BEKNOP- „ magtig, en in hoope van leeven; maar eens 

TE HlSTO- n ontwapend zynde, fchiet 'er voor ons niets 

RIB. „ ' anders over, dan als hec itommevee geflacht 

5 }, te worden. Neemt dan uwe zwaarden we- 

', » „ der op, die de vyandenvanu eifchen, keert- 

3 „ ze in hunne ingewanden om, tot wraake van 

I , uw bloed. Laat hen uwe dapperheid proe- 

}, ven, en deeze uzelven eene bloedige over- 

En door . „ winning bezorgen". By deeze mannelyke 

zyn eigen'. aanfpraak liet het de Priester geenszins blyven; 

voorbeeld' zo wel handen hebbende om te vechten, als 

aangemoedigd. 

' eene tonge om te fpreeken , ging hy zynen 

Spitsbroederen kloekmoediglyk voor, en (lelde 

zich, alleenlyk van één man vergezclfchapt, 

voor de poort, daar hy geheele benden te rugge 

dreef, en veele Sclaaven met eigen hand 

ter aarde ftiet. Eindelyk zyn eene oog verlooren, 

en een Heek in 't onderlyf ontvangen hebbende 

, zou hy, naar men verhaalt, nog den moed 

niet hebben laaten zinken, maar met zulk eene 

ongelooflyke kracht op den vyand zyn aangevallen 

, dat deeze ten langen leste de' hoop van 

de plaats te overweldigen opgaf, en aftrok , 

laatende de eer der overwinninge aan Gerlakuset 

aan eenige weinigen zyner helperen. ( * ) 

De voor Zagen wy voorheen, dat Keizer Koenraad de 

heen ge- III de Utrechtfche Kerk met de Graaffchap- 

«Uane ver- - ^ ^ ».- * ' pen 

(_*) Schót. Frjefche. Hist. bl. 92. Wiens verhaal 

wy hier byna wöordelyk hebben gevolgd. Dat van 

%Egg. Beninga in zyne Kron. van Oostfr. bl. 99. ftemt 

hier mede in het zaakelyke overeen v De Redevoering 

van Gerlakus is by hem wat koster, en loopt ten einde 

met deeze woorden: „ derhalven keeret juvye fchwet- 

„ den nan juw vianden".

van F R I E S L A N D . 3 3 9 

pen van Ooster- en Westergo befchonk, het BEKNOPwas 

op den achttienden van Wynmaand des TE HISTO» 

RIE. 

jaars elfhonderd vyfenveertig, dat hy de gemelde 

verfchenking nader bevestigde by eenen fcheHking 

van Fries 

Giftbrief, welke van deezen inhoud is: land , 

„ In den naam der H. en onverdeelde Drie- wordt 

„ vuldigheid Koenraadde III, door Gods Ge- nader be* 

vestigd. 

„ nade Koning der Romeinen. Wy twyffelen 

„ niet of het zal ter bevestiginge van den luider "45- 

„ onzes Koningkryks, en inzonderheid ter be- 

„ houdenisfe van onze Ziele (trekken, zo wy 

„ Gods Kerken uitbreiden, en derzelver rech- 

„ ten door ons Koningklyk gezag, innavolgin- 

„ ge van het voorbeeld der Godvruchtige Ko- 

„ ningen en Keizeren, onzevoorzaaten, beves- 

„ tigen. Om dies wille zy allen, zo tegenwoordigen 

als toekomenden, getrouwen on- 

„ derdaanen van Christus en van ons Koningkryk 

bekend, dat zich by ons, daar wy ons 

„ by Utrecht ophielden , en over den Vrede 

en den Staat des Ryks handelden, heeft ver- 

„ voegd onze getrouwe Herbert , Eerwaar- 

„ dig Bisfchop dier plaatfe; en aan ons vertoond 

de (lukken en bewyzen der Voorrech- 

., ten, van de Keizers, Henrik den III, onzen 

„ Grootvader, en Henrik den IV, onzen Moe- 

„ deroom, behelzende, hoe meergemelde Kei» 

zers het Graaffchap van Uostergouwe en 

„ Westergouwe, met alle deszelfs aanhangk- 

„ lykheden, hebben opgedraagen aan St. Mar- 

„ tens Kerke te Utrecht. Dezelve Eerwaardi- 

„ ge Bisfchop, geüerkt met de Geestelykheid 

„ en verdere leden dier Kerke, heeft derhal- 

„ ven van onze K. Majefteit verzocht, dat het 

Y 2 

S5 ons

94° 


BEKNOP> 

TE HISTO 

RIE. 

„ ons gelieven mogte, volgens den inhoud der' 

„ voorrechten, en der Keizerlyke verfchenkin- 

5, ge , het gemelde Graaffchap aaö hem en 

„ zyne Kerke door eene onvcrbreekbaare wet 

„ te bevestigen. En dewyl de Koningklyke; 

goedgunftigheïd, in berooninge van recht- 

,, vaardigheid, aan niemand moet ontbreeken,- 

„ en wy niet gewoon zyn iets diergelyks zonder 

eene geregelde rechtsoeffeninge te doen, 

„ zo hebben wy, na het doorle .-zen der Vbor- 

„ rechten, Graave Henrik van Gelre naar zyn 

„ gevoelen gevraagd, wat ons in deeze zaak, 

„ naar het oordeel der Vorften, te doen don J; 

„ doch hy, ons den raad zo der Vorften als 

„ van veele andere Edelen hebbende medege- 

„ deeld, was van oordeel, dat wy de oude! 

handvesten volgens recht konden en moesten 

j, vernieuwen, en de voorgaande Keizerlyke 

„ verfchenkingen door ons gezag fterk en en 

„ bevestigen. Wy derhal ven ook het voorge- 

„ melde Graaffchap van Oostergouwe en Wes- 

„ tergouwe, 't welk blykt, door meergemelde 

„ Keizers, aan den H. Manen en de Kerk vart 

„ Utrecht overgegceven en toegedaan te zyn, 

„ ingevolge de uitfpraake des Gerechts, de 

„ tusfchenkomfte der Koninginne Geertruid, 

„ onze zeer geliefde Gemaalinne, en het ver- 

„ zoek van onzen zeer getrouwen Herbert, 

„ Eerwaardigen Bisfchop dier plaatfe, en van 

„ andere onze getrouwe onderdaanen, aan den 

„ H. Marten en de Kerk van Utrecht, ter altoosduurende 

bezittinge, opdraagende, by 

„ handvest van dit tegenwoordige gefchrift , 

„ bevestigen hetzelve in de ;hoope van eene 

„ toe-


^ toekomende vergeldmge. En op dat niemand 

der ftervelingen , zo nu als in het toekomen- 

„ de, vermogen of gelegenheid van tegenfpraak 

„ in deezen moge krygen.zo willen wy,door 

3, dit ons Koningklyk bevelfchrift, alle hairs, 

klooveryen en uitviugten, welke hier tegen 

„ op eenigerhande wyze gemaakt zouden kon- 

„ nen worden, hebben afgefneeden, beveelende, 

dat nooit iemand, hy zy groot of klein, 

„ dit Keizerlyke Gefchenk, en onze bevesti. 

„ ginge daarvan, op eenigerlei wyze trachte te 

,, verydelen. Maar de Utrechtfche Kerk zal 

„ het meergemelde Graaffchap, met alle zyne 

„ toebehoorens , vervolgens door alle tyden 

,, heen, vryelyken zonder iemands tegenfpraak 

„ bezitten. Zo evenwel, dat God verhoede! 

,, iemand het bevelfchrift van deeze onze be- 

„ vestiginge zocht te verydelen, die zal betaa- 

„ len duizend ponden louter Gouds, tebekee- 

„ ren de eene helft aan onze Schatkist, en de 

„ andere aan 'de meergemelde Kerk van Ut- 

„ recht" fj). 

Deeze Giftbrief, welke zo door den Keizer 

zeiven als door eene groote menigte getuigen, 

van het eerfte aanzien in kerk en ftaat, ondertekend 

is, verfchilt daarin van 's Keizers voorgaanden 

Giftbrief, dat er uitdrukkelyke melding in 

gemaakt wordt van Oostergouwe en Westergouwe 

beide, en wel op zulk eene wyze,. dat 

men reden hebbe om te denken, dat in dien 

voor 

ts ) Schot. Befchryv. van Friesl. in Quarro, bl. 83, 

84, 85, 86 en 87. Groot Charterb. van Friesl. I. E\ 

Y 3 

BEKSTO*- 

TE HISTO 

RIE.

BJERNOP- 

*E HfSTO- 

$.12. 


voorgemelden Giftbrief , VVestergo, fchoon 

niet uitgedrukt, onder . Oostergo begreepen 

was ; gelyk ook , dat het Graaffchao van 

Stavoren , beneffens dat van Islegouwe , 

in deezen Giftbrief onder Westergo begreepen 

is, dewyl 'er in gefproken wordt van 

de aanhangklykheden en toebehoorens deézes 

Graaffchaps. 

Dus werd Friesland heen en weder gefchonken, 

niet zonder frnertelyk gevoel van veelerlei 

rampen , aan zuke geduurige wisfellngen 

van Opperheeren onaficheidbanr verknocht. 

Dezelve zouden echter onvergelykelyk grooter 

nadeelen voor Friesland hebben te wege gebragt, 

zo dergelyke papieren bullen door "keizerlyke 

wapenen waren onderfteundgeweest. Somwylen 

hadden de Friezen wel eenige aanvechtingen 

van de zyde der Graaven of der Bisfchoppen 

tegen teftaan, doch deeze werden van geen 

van beide kanten met genoegzaame krachten uit. 

gevoerd , om de onvenfaagde en ftrydbaare 

Friezen geheel onder 'tjuk te brengen „Want 

j, de Friezen, ( dus drukt 'er zich de Geleer- 

„ de U. Emmius over uit) fteunende op het 

„ recht der vryheid, datze van hunne voor- 

, vaderen ontvangen hadden, en 't welk door 

„ Giftbrieven van voorgaande Keizeren dikwyls 

»» bevestigd was, rekenden zulke brieven niet : 

»' ook lietenze zich, door geene ondeugende 

»> gerechtshandelingen, met pen en papier die 

»» dingen ontrukken, welke eertyds door de 

s, hunnen, ten koste van veel bloeds, gekocht 

„ en behouden waren. En dus is noch de 

»» Graaf van Holland, noch de Bisfchop van 

„ Ut-


sj Utrecht, noch iemand hunner nakomelin^ 

„ gen, uit kracht van deeze brieven, ooit in 

», het bezit van Ooster- of Westergo geraakt" 

(f). Zelfs willen fommigen, dat onder] alle 

deeze wislèlende tooneelen de Friezen hunne 

volle vryheid verkreegen hebben , zich los~ 

maakende zowel van den eenen als anderen, en 

tot hunnen Poteftaat verkiezende Sake Reinalda, 

een' man wegens zyne dapperheid en kloekmoedigheid 

grootelyks beroemd (*) 

De nieuwe en grootelyks vermaarde Kruisvaart, 

welke ten deezen tyde, met eenen godsdienftigen, 

zo 't heet, doch inderdaad onzinnigenyver, 

naar't H. Land ondernomen werd, behoeft 

ons niet op te houden, om dat ons niet gebleeken 

is,hoe veel deel de Friezen daaraan gehad 

hebben; doch daar is een andere naar Spanje 

voorgevallen, om de Saracenen in dien oord te 

bévechten en van daar te verdry ven, waarin de 

Friezen, Keulenaars en andere omtrent den Ryn 

en Wezer woonende volkeren, een voornaame rol 

fpeelden; het voornaamlte evenwel, dat hier 

door werd uitgerecht, was de belegering en 

verovering van Lisfabon; welke ftad tot daaraan 

toe door ongeloovigen bewoond was geworden. 

Van denlandkant gefchiedde de belegering door 

den Koning van Gallicië zeiven, en van den zeekant 

door gemelde volkeren. De belegering 

was hardnekkig en langduurig. Eindelyk moest 

de Stad voor het geweld bukken, en wierd aan 

den Koning overgeleverd, terwyl de Kruisvaarders 

(f) Rer. Frif. Hist. L. VI. p. 269. 

(*) Schot. Friefche Hist. bl. 90. 

Y 4 

BKKNOP» 

TE HISTO 

RIE. 

De Friei 

zen helpen 

Lis(a« 

bon veroveren.


ÜEJttJOP-• 

ders den buit, die 'er binnen gevonden wierdi XE HlSTO } 

" tot belooning van hunne moeite en gevaaren kreeT KIE, 

gen, zonder dat met deeze onderneemiag iets 

anders van belang wierd uitgevoerd. 

Ook heb > Even weinig werd 'er uitgevoerd door een 

benze 

Leger van Gekruiste fqldaaten, dat uit Westfa- 

deel aan 

't beoorlingers, Saxers en Friezen van omtrent de Weloogen 

de ü'zqr en Elve bellond, en, onder het geleide van 

Heiden de Bisfehoppen van Saxen en eenige Daicfche 

fehe Sclaa l 

"ven om " Vorften, was opgetrokken, om de heidenfehe 

trent ;de Sclaaven, omtrent de Oostzee woonende , te.beoorloogen: 

want na dat me i de S .Laven had doen 

belooven,dat zy zich zouden laaten .doopen, en 

de gevangen Deenen in vryheid fteljen, keerde 

men weder naar huis, zonder zich over 't al of 

niet volbrengen der gedaane belofte verder te 

bekommeren. Die weet, hoe noode afgeperste 

beloften volbragc worden, zal ligtelyk begrypen, 

dat deeze Sclaaven, na 't vertrek hunner 

vyanden , zich van alle verpligtinge daartoe 

De pooging 

van 

Hendrik 

de Leenw 

wordt 

ook verydeld. 

1155. 

ontuagen reiienaen. 

Hendrik de Leeuw, Hertog van Saxen en 

Beieren, Achterkleinzoon van Hendrik den Dikken 

, die door de Oostfriezen, omtrent Norden, 

verflagen was, kwam, ten jaare elfnonderd vyf* 

euvyftig , met een aanzienlyk Leger, om wraak 

oyer den dood van zynen O vergroot vader te nee* 

iiiLu, uui-N uc Lucicg, uue wysieiyK OOK ondernomen., 

mislukte om dezelfde reden. De 

Friezen.naamelyk, ontdekt hebbende, wat hun 

naakende ware, maakten zich zo by tyds meester 

van alle posten, dat hy zyne Ruitery even 

weinig als zyn Qvergrootvadcrgebruikcnkon;en 

dit bragt te wege, dat hy zo wel als die de ner 

derlaag kreeg, fchoon met behoud zyns leevens. 

Had,


Had men hier te lande reeds voorheen zyne BEKWOP- 

TE 

Godsdiendigheid aan den dag gelegd, door het 

H l s T 

°itichcen 

van Kerken cn Kloosters; men ging ^ 

daarmede , ten deezen tyde , dapper 

c n a a 

voort. nie r £| • 

Zelfs wierd 'er meer dan eene oude Kerk onder lande yve. 

voet gefmeeten, en eene nieuwe in derzelver ri 

S voort 

plaats gedicht, zo om daar door eere in te ft"^ 1 

" 

leggen, als om 't recht van Patroonfchap, of Van Kerbegeevmg 

der Kerkelyke beneficiën , dat daarvan ken en 

afhangklyk was, voor zich en zyn geflagt te Kloosters, 

verkrygen. Ménig Klooster in Friesland is zy. 

ne eerde dichting insgelyks aan deeze eeuw 

verfchuidigd, hoewel men ten aanzien van veele 

, by gebrek van noodige berichten, niets 

met zekerheid weet te melden. 

Het Klooster Ludingakerk, ten Oosten van Het 

Almenum gelegen , heeft zynen naam gekreegen Klooster 

n s a 

van het Oude Adelyke geflagt der Ludinga's, ^ T^ ' 

die voor de grondheeren en eerde Stichters WOrdt gevan 

dit gebouvy gehouden worden. Hetzelve lucht, 

werd allereerst gedicht in den jaare'elfhonderd 1157. 

zevenenvyftig, of wat laater, en voltooid zyn• 

de, door Reguliere Kanonniken bevolkt; heb- 

1 bende Godefrid van Reenen, toenmaals Bisfchop 

f van Utrecht, ten verzoeke van Eilwerd Ludiriga 

en eenige anderen uit dit gcflagte, ten jaare 

ijielfhonderd achtenzestig, over de Broederalfchap, 

eenen Oyerde aangedeld, by den voli 

[genden Openbrief. 

„ m den naam der H. en onverdeelde ue ms- 

„ Drievuldigheid. Godefrid, door Gods ^g^ 

„ nade, gering bedienaer der Kerke van Üt- g e ef t tta,, r 

„ recht. Het zy ajlen Geloovigen, zo tegen- aan eene» 

woordigen als toekomenden , bekend , dat wertte. 

Y 5 ' Broe-

BEKNOP 

TE HISTO- 

BIE, 


„ Broeder Eilwerd van Ludinga Kerk , met 

„ eenigen van het Geflagte der Ludinga 's, van 

•9 ons verzocht heefc, dat wy hem en zynen 

» Reguliere Medebroederen , eenen Meester 

»' wilden geeven, die hun met woorden en 

" llichtelyke werken mogt voorgaan , en be- 

" kwaam zyn om hen te bellieren naar den rcï3 

gel van den H. Augustinus. Wy hebben 

,, daarop hunne rechtmaatige en redelyke 

9, bede ingewilligd; ook zyn wy naar gemelde 

5> Kerk gegaan, en hebben , na de begeerte 

" van alle de broeders, die hetzelve cenpaarig 

** van ons verzochten , gehoord te hebben, hun 

" de vryheid geeeeven, om zich zeiven eenen 

Geestclyken Vader, wien zy wilden, te verkiezen. 

Waarop zy, ingevolge den raad van 

„ Matheus, Abt van St. Paüjus en van Hil• 

„ debrand- Abt van Verlla , en verdere reli- 

»> gicuze mannen, die by ons waren, hunne 

" ftemmen eenpaariglyk gegeeven hebben aan 

" den perfoon van Broeder Wigbold.. Daarop 

" hebben zy, ten overflaan van de Advokaaten 

„ der Kerke, en eenigen uit het Geflagte van 

,» Ludinga, daar tegenwoordig, de gemelde 

?» Kerk , in onze tegenwoordigheid, van hun'ei- 

'» gendom ontflagen, en dezelve door eene vrye 

*' gifte Gode toegeëigend. Dit hebben wy 

" door ons Dekreet bevestigd; met verbod, 

" van den Broederen, het zy den Abt zeiven, 

of zynen onderzaaten, bedienaaren en nazaa- 

„ ten , of ook hunne goederen, zo dieze 

,, reeds hebben, als nog liaan te verkrygen, 

,, door eenig roekeloos beftaan , ooit eenig 

»> leed of moeite aan te doen. Ook hebben 

„ wy


»» wy hun de Kerk , vry van alle fchattingen 1 BEKNOPen 

fchulden, overgeleverd, en daarenboven I TE HlSTO- 

L RIE. 

5, aan hun en hunne nazaaren de helft van de 

„ inkomfteri der Kerke van Minnertsga gegee- 

,-. ven; behoudens nogcans ons recht, enz " 

Wy deelden dit Huk te liever mede om dat 

daar uit blykt niet alleen met wat yver men, uit 

Godsdienftige beginfelen, voortfnelde, om veele 

perfoonen en goederen nutteloos voor de Maatfchappy 

te maaken, maar ook om daar door aan 

te toonen, hoe en op wat wyze het zich byde 

eerfte ftichtinge der Kloosteren hebbe toegedraagen. 

Wigbold, dus de eerfte Abt deezer Abtdye Wigbold 

zynde, wordt gezegd, in eene onafgebroken volg was desreeks 

zesentwintig navolgers in deeze waardigzelfseerheid gehad te hebben. De Rykdommen, waar fte Abt. 

Door ryk. 

mede dit Konventvan tyd tot tyd begiftigd werd, dom ver- 

gaven door den tyd aanleiding tot overdaad en dertelen 

dertelheid , in zo verre dat de Kapittels van de Broe 

Windesheim en van St. Agnesberg , omtrent ders. 

Deventer , eenige hervorming in het zelve 

maakten , den eernaam van Abt vernietigden, 

en daarvoor den vernederenden tytcl van Prior 

aan de volgende Kloostervoogden gaven. 

Het Klooster Mariëngaard , op of aan de 

grensfcheiding van Oostergo , onder • Hallum, 

niet min berucht dan het voorgaande , werd 

insgelyks in deezen tyd, waarin de landen merkelyk 

(t) Oudh. en Gedichten van Friesl. IT. D. bl. 132, 

Schot, Befchr. van Friesl. in Quarto. bl. 313. 

Het 

Klooster 

Mariën 

gaard 

wordt ge- 

IHcht.

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

3.4H Tegenwoordige Staat 

lyk in bloei hadden toegenomen, fchoonze,onder 

rust en weelde, met mkqdfche partydigheden 

gekweld waren, geftichc door den Eerwaardigen 

Heer Fredrik, Pastoor der Kerke te Halhun, 

Deeze Fredrik was tc Hallum uit eerly-. 

ke Ouders, met naame Doede en Sybrig, gebooren, 

en leerde ook daar ter plaatfe de beginfelen 

der Larynfche taaie; doch beguf zich 

vervolgens naar Munfter in Westfajen, om zich 

in de noolige Weetenfchappen verder te laaten 

onderwyzen. Hier zynde ging hy de vermaarde 

. Abtdy van Marien waard in Gelderland, niet verre 

van Kuilenburg, menigmaal bezoeken, en wel met 

dien uitllag, dat hy door het Godvruchtig gedrag 

van de Brpedcrfchap deezer Abtdy bewoogen 

wierd, om ook zelf de GeestèlyKe, orde 

van Premonftreit te'omhelzen , en dezelve naar 

zyn vermogen uit te breiden. Te Hallum te 

rug gekomen zynde, werd hy, op kost :n van 

Heer Feike, Pastoor dier plaatfe, tot Priester 

gewyd, en is ook, na deszelfs dood, zyn opvolger 

in die Pastory geworden. Tot deeze 

waardigheid verheven zynde, lejde hy zich met 

zo veel yver op de uitbreiding van den Geestelyketi 

ftaat toe, welke door hem zeiven omhelsd 

was, dat zeer veele menfehen, en daar onder 

ook eenige Ëdelluiden , door hunne dappere 

daaden roemruchtig geworden , hun affcheid van 

de wereld namen , het witte kleed in de Kerk 

van Hallum aantrokken, en zjch onder de tucht 

van Fredrik cn de Orde begaven. Door dit alles 

aangemoedigd en vuuriger geworden, nam 

hy eindelyk het befiuit, om het gemelde Klooster 

te (lichten, doch alzo hy zelf niet zeer be- 

midk

Mn FRIESLAND. 349 

rniddeld was, had hy daartoe de onderftcuning Bü KNOPvan 

anderen noodig: deeze ontbrak hem ook TE HisTO' 

BIB. 

niet; zynde hy door de milddaadigheid van twee 

Vermogende en Adelyke Vrouwen, Sia , de 

Moeder van Rienk Van Martcna, en Geertruid 

van Driefum, de Nigt van Kempe en /Esge 

van Blya, daarin voornaamelyk geholpen. Het 

Kerkje, dat in gevolge van dit zyn ontwerp, in 

den jaare elfhonderd drieënzestig, door hemgeftiebt 

was, op een ftuk lands , daartoe door 

Goslik Goslinga ten gefchenke gegeeven, werd 

aan den Hl Apostel Johannes en de H. Maagd 

Maria toegewyd, en:daarin, door den Stichter, 

de eerfte Mis gedaan, op den dag der Kruis- 

Verhefïinge , of veertienden van Herfstmaand. 

Na dat het Kerkje voltrokken was j werden de 

overige gebouwen , ter bcwooninge voor de 

Geestelyken , in gereedheid gebragt , en in 

diervoegen ingericht, dat daarin zo wel Vrouwen 

als Mannen, doch afgefcheiden van eikanderen, 

aangenomen en geplaatst konden worden. 

De toeloop van beiderlei kunne tot dit Kloos- 

1 ter nam in 't kort zodanig toe, dat Fredrik 

: zich genoodzaakt vond, een goed deel Klooster-* 

] linden naar elders te verplaacfen. Het Klooster 

1 over de Lauwers in de LYlarne en dat van St. Bo- 

1 nifacius te Dokkum, werwaards zich deeze bë- 

I gaven, verkreegen dus nieuwe inwooners. Ook 

ivond Heer Fredrik, kort daarna, en ter voor- 

•komingevan allerlei wanorders, geraaden, de 

1 

Vrouwen insgelyks naar elders te doen verhuïi 

zen. Ten dien einde (lichtte hy een Nonnen - 

Gelyk 

1 klooster, met naame Bethlehem, doch nu door 

ook dat 

gaans Bartlehiem geheeten, naby deEe in Tie- van Bethlehei».tjerk-

BEKTOP» 

T£ HISTO 

RIE. 

En van 

Klaar 

kamp. 

116*5. 


tjerklteradeel, en bragt derwaards de Geestely- 

ke Zusters over. Hec opzigt over dit Vrouwen 

Klooster bleef echcer toebetrouwd aan de 

Abten van Manëngaard, die, tot opRegnerus 

van Asperen, den laatifen van allen, zesendertig 

in getal zyn geweest ( f ). 

Daar wy vanhetmchten derKloosceren fpreeken, 

zal hec, om de gelykheid der ftoffe, niet 

kwalyk voegen, 'er in eene onafgebroken volgorde, 

nog kortelyk de opkomst van eenige anderen 

by te voegen. Dat van Klaarkamp, gelegen 

in Oostergo, in de Grieteny van Dantumadeel 

, en wel onder het behoor van Rinsmageest, 

is zyn' oorfprong en naam verfchuldigd 

aan zekere rykeen Godvruchtige Weduwe, met 

naame Klaara, welke aldaar in eene looden kist 

of tombe begraaven ligt (*). Het jaar der 

(lichtinge wordt van fommigen tot het begin 

der dertiende eeuw gebragt; doch dat van elfhonderd 

vyfenzestig, voor 'c jaar van deszelfs 

opkomst gefiouden. Hoe 't hier mede zy; na 

dat het Klooster bewoonbaar gemaakt was, 

werd het betrokken door Bernardiner Monniken', 

welke orde men tot nog toe in Friesland niet 

vernomen had. In den beginne had deeze 

Abtdy, door de geftrenge onderhouding van 

haaren regel, den roem van groote Godvrucht, 

en verwekte hier door zo veelen tot navolgin- 

ê e 

» 

(f) Oudh. en Gefticht. van Friesl. I. D. bl. 385— 

387, vergel. met Schot. Befchr. van Friesl. in Quarto, 

bl. 311 cn 312, als ook Friefche Histor. bl. 101. 

(*) Winfem. Kron. fol. 337. Friefche Oudh, bl. 

143.


ge, dat uit dit Klooster verfcheiden andere ge- CEKNOP* 

Yprooten zyn, naamelyk twee Vrouwen Kloos TE HISTO 

RIE. 

ters Sion en Gennezareth, of Nazareth, en drie 

Uit dit 

Mannen Kloosters, Oldeklooster of Bloemkamp, 

Klooster 

St. Bernards Klooster, te Aduwert, en Jerufa- j ipruiten 

lem of Gerkesklooster; doch van welken het weder 

hier de plaats niet is te fpreeken. Dat de Abt'' andere. 

van Klaarkamp veel aanziens hier te lande gehad 

moet hebben,blykt onder anderen hier uit, dat 

hy onder de Prelaaten, op de gemeene Landsvergaderingen 

, de eerfte plaats had. 

Terwyl de bygeloovige Godvrucht, in ver-; Friesland 

beeldinge, dat men uit het Klooster veilig ten : lydt veel 

I Hemel voer, haare fchatten aan derzelver rtich-' by den 

Juliaans 

1 tinge te koste leide, had Friesland , beneffens' Vloed. 

anderenabuurige Gewesten, grootelyks te lyden 

by die geduchte overftrooming, welke in 

den beginne van het jaar elfhonderd vierenzestig 

is voorgevallen, en doorgaans de Juliaans vloed 

I genaamd wordt. Ubbo Emmius , wiens be- 

; lchryving wy gaarne overneemen , fpreekt 'er 

ialdus van (f). „ De Noordzee, boven ge- 

.,, woonte opzwellende, en ontroerd door de 

. „ ftormwinden, heeft op den negenden van 

.„ Louwmaand, in de duiftemisfe des nachts, 

„ fteigerende boven alle Dyken, zich over alle 

, „ Velden van Friesland, die niet verhjven wa- 

. „ ren, verfpreid; en in een ommezien die ge- 

. „ lukkige Landouwe verfchapen in eene de 

.„ erbarmwaardigfte: want de ellende was der- 

.„ maate groot, dat Friesland diergelyk eene 

„ nooit 

(t) Rer. Frif. Lib, VII p 290. Volgens de ver- 

(taaling van Gabbema. Nederl. Watervloeden, bl. 32.

BFKNOP- 

TÈ HlSTO- 

SIE. 

keizer 

Fredrik 

bewerkt 

een verdragtusfehenHolland 

en 

Utrecht 

nopens 


li 66. 

35* 


„ nooit overkwam , het zy men aanfehomtf 

„ neem op de mëenlgte der drinkelingen, die 

„ 't geloof overltreeft, ( want honderdduizend 

„ zeit men gefneuveld te zyn,) het zy op het 

„ vee van alle foorten; het zy op Itreeken lands, 

„ door de woede des waters weggerukt; of op 

,, de verwoesting^ der geheele landouwe, wee- 

„ zende de huizen doorgaans ter aa"de gewor- 

,, pen. Deeze , gezeid de Juliaans Vloed , 

,, heeft eenen verwaaten naam by de nakome- 

„ lingen verworven". 

Onder dit alles was het twistvuur, dat federt 

eenigen tyd tusfehen den Hollandfchen Graaf 

en den Utrechtfchen Kerkvoogd, over 't recht 

op Ooster- en Westergo, gefmeuld had, zo 

verre Van uitgedoofd te zyn, dat het ongetwyffeld 

ligter lage in vlam zou geflagen zyn ,• 

zo niet Keizer Fredrik, op verzoek van Bisfchop 

Godefrid, tusfehen beiden gekomen ware, erf 

daarover als 'fcheidsmart de volgende uitfpraak 

gedaan had. „ Dat de Bisfchop en de Graaf 

„ het in gefchil zynde Gewest met gelyke 

„ magt en recht zouden bezitten, en onder 

„ eikanderen overeenkomen wegens eenen 

,, Graave, die zich voor den Keizer zou moe- 

,, ten Hellen om van hem in deeze bedieninge 

,, bevestigd en in eed genomen te worden, en 

„ alzo uit beider naame het land te beilieren. 

„ Dat deeze, voor dat hy zyn arnpt aanvaard- 

„ de, zou moeten zweeren, dat hy voor bei- 

„ der be'ang met gelyke zorge zou waaken, en 

noch door bede noch door gifte iets bedryven, 

ten voordeele van den eenen, dat den an- 

„ deren tot nadeel van recht of inkomllen zoude 

„ konnen

van F R I E S L A N D . ggj 

konnen gedyen. Dat, zo de Bisfchop en de 

,, Graaf het, wegens den te kiezen Graave, met rn HISTO 

RIE. 

eikanderen niet konden vinden, de Keizer 

„ bevoegd zou zyn om iemand uit de zys, 

nen daar toe aan te flelien. Dat zy jaar- 

„ lyks, in Bloeimaand, waar in van ouds her 

de Landdagen plagten gehouden te worden, 

in het land zouden komen, ieder van der- 

„ tig Ruiterenverzeld, en dat, na het eindi- 

„ gen der Rechtshandelingen , de voordee- 

„ len en opkomften des gcheelen jaars in gely- 

„ ke portien tusfehen den Graaf en Bisfchop 

„ verdeeld zouden worden; gelyk zy ook alle 

nadeclen en fchaden in dezelfde evenredig. 

„ heid zouden te draagen hebben. Dat zy ie- 

„ der eenen Advocaat zouden mogen aanllellen, 

„ om voor hunne byzondere belangen te waa- 

„ ken,. mids dat de Advocaat des Bisfchops 

„ tot genoegen van den Graave, en die des 

„ Graaven tot genoegen van den Bisfchop wa- 

• „ re. Dat de Graaf, in de eerfte acht weeken, 

,„ de wereldiyke rechtzaaken zoude afdoen, en 

,„• dat de Kerkelyke rechtsgedingen, door den 

•" Bisfchop, in de volgende acht insgelyks beflegc 

„ zouden worden. Dat eindelyk Graaf Floris, 

„ in 't herwinnen van het Slot te Benthem, 

„ den Bisfchop zoude helpen, doch dat, na de 

„ verovering, de Bisfchop hetzelve aan den 

,„ Graaf te leen zoude overlaaten, mids dat hy 

„ ééne kamer, ééne Kapelie en ééne keuken , 

„ met recht van vryen in-en uit-gang,inhet zei- 

„, ve voor zich behield; verbindende-zich voor 

,„ het laatst de wederzydfche partyen, dat wie van 

,„ beiden bevonden wierd, eenige inbreuk op 

^ „ dit


BEKNOP- , „ dit Verdrag gemaakt te hebben, eene boete 

TE HISTO 

„ van vyfhonderd mark zilvers, binrenden tyd 

RIE. 

,, van vyf maanden, aan de Keizerlyke Schat* 

„ kist zou hebben te betaalen , nadat naa- 

„ melyk de Graaf, die van hunnent wege 

't bewind in Friesland had, van zes geloof- 

„ waardige mannen verzeld, voor den Keizer, 

„ onder eede, verklaard zou hebben, door wien 

„ van beiden 't Verdrag gefchonden ware(*)". 

Dit Ver Dus werd, door Keizerlyk gezag, wel de twist 

drag bemiddeld; maar 't'blykt niet, dat dit Verdrag 

fchynt 

wegens Friesland, vooreerst van eenig gevolg 

vooreerst 

van wei .geweest is. De Friezen, om met Emmius 

nig ge te fpreeken, waren door geene woorden te 

volg ge beweegen, om hunne vryheid te laaten vaaren , 

weest te 

zyn. 

en 't blykt niet, zelf is 't niet waarfchynlyk, 

dat de Keizer hun tegen wil en dank en met 

geweld van wapenen eenen Opperheer zal hebben 

willen opdringen, daar Hesfel Martena, 

Duko's zoon, een Edelman van 't eerfte aanzien 

en een dapper Krygsman, doch onlangs, in zynen 

dienst, voor Milaan gefneuveld, van hem 

rootelyksin waarde wierd gehouden (§). De 

f 'riefche Kronykfchryvers maaken ook geene 

melding van den eerften Graave, welke op deezen 

voet over Friesland aangefteld zou zyn; 

maar 

(*) Het oorfprongklyke van dit Verdrag, waarvan 

Wy alleen den zaakelyken inhoud hebben opgegeeven, 

Vindt men in de Lat. taal, by Schot. Befchr. van Friesl. 

in Quarto. bl. 87 enz. en m 't Groot Charterb. van 

Friesl. I. D. bl. 78. Het zelve is geilooten in den 

jaare 1166, binnen Utrecht, daar de Keizer zich toen 

bevond, en den Graaf gedagvaard had. 

CSJ U. Emm. Rer. Frif. L. VII. p. 295.


maar fpreeken wel van Sake Reinalda als den 

toenmaaligen Poteflaat. Dus is het waarfchynlyk, 

dat'er, by 't leeven van deezen beroem 

Sake Reiden 

en vréedzaamen Edelman, die voorheen de 

nalda , 

waardigheid van Poteflaat tweemaal bekleed, groot 

doch telkens met het jaar wederom nedergevoorftanlegd had, om reden, dat dit, gelyk hy zeide, der der 

Friefche 

het gebruik der voorvaderen medebragt, niets vryheid, 

ten nadcele der Friefche vryheid ondernomen komt 

zy. Of de Friezen, na zynen dood, voorge voor ais 

Poteftaac 

vallen in den jaare elfhonderd zeven en zestig, ten dee 

zich vrywilÜglyk onder de regeeringe der Holzen tyde. 

landfche Graaven en Utrechtfche BisfchorJpen 

1167. 

begeeven hebben, laaten wy liefst onbepaald 

O 

De Hol 

Een ander gefchil, fchoon van minder be landfche 

lahg, tusfehen den Hollandfchen Graaf en die Graaf ver 

van Galama, over het Bosch de Kreil, zou insdraagt zich ook 

gelyks, door Keizer Fredrik, omtrent deezen tyd, 

met die 

zyn uit den weg geruimd, door aan Juw Galama van Gala 

en zyne erven de Vrye jagt in 't Bosch, en het ma. 

derde deel van den eigendom deszelfs aan den 

Graave toe te wyzen 

( * ) Schot, houdt dit voor waarfchynlyk, zeggende: 

ma zyn (te weeten Reinalda's) dood, zynze met wil- 

I le, zo ik achte, onder Utrecht en Holland gegaan» 

IFr. Hist. bl. 96. 

(§) O. Scharl. Kron. van Fr. bl. 96. 

Z a VIII. HOOFD- 

BliKNOÏ""- 

TL HlSTO*. 

RIE.

BERNOP. 

gj


ftroomd,en zowel ten oosten als ten westen het BEKNOP- " 

TE HlSTO' 

Vlie in eene barre Zee veranderd ( * ). 't Is dus 

RIE. 

niet te verwonderen, dat fommigen hierin den 

oorfprong der Zuiderzee zoeken. Als wy evenwel 

metdeoudfte berichten onzes lands te raade 

gaan, blykt ons, dat men ten jaare 1250, 

nog met een plank of deele, door het bosch 

Kreil, van Stavoren naar Enk huizen konde 

overgaan. Dus is het waarfchynlyker, dat 

de Zeegaten daar door verwyd zyn , en 

dat mogelyk hier en daar eene laage ftreek 

lands onder water gebleeven zy, zonder het 

hoofd wederom te hebben konnen boven haaien. 

Nog geen volle drie jaaren na dien tyd, en ' Welke 

dus voor dat de landen van de geleeden fchade ' iran een' 

ïnderen 

ten vollen bekomen waren, viel 'er in bloeimaand' 

gevolgd 

eene andere overstrooming voor, die 't gevolg \ wordt, 

van eenen geweldigen Stormwind was, en door 

overftroominge van den Ryn werd voorgegaan. 

Dus valt ligtelyk te begrypen, dat Holland en 

Zeeland hierby meer dan Friesland te lyden 

1173. 

hadden {§ ,. 

De rust, hierop eenige jaaren na eikanderen,] Het Lid- 

in Friesland beoosten het Vlie , genooten , 1 lumer 

I gaf fchoone .gelegenheid om met het ftich-J Klooster 

wordt ge< 

t ten van Kloosteren voort te gaan. Zeker fticht. f 

1 ongehuwd en vermogend man , met naame 

! Sibe , woonende te Lidlum in Barradeel , 

'viel in het denkbeeld , dat het hem be- 

1 taamde , zich , gelyk men toen fprak , van 

de 

(*) Over deezen Vloed kan men nazien Gabbema 

JNederl. Watcrvl. bl. 39 — 45. ( § ) Zie denzelfden bl» 

44S-52. 

Z 3

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

lltU 

Gelyk 

ook het 

Nonnenklooster 

358 Tegenwoordige Staat- 

de wereld af te fcheiden, en zyne goederen ten 

Godsdiendigen gebruike te bedeeden; hierom 

maakte hy eerst van zyn eigen huis eene Kerk, 

en ftichtte daarna, met hulpe van TjallingDonia 

van Winfum , op de zelfde plaats een Klooster, 

dat brengende onder de Orde der Reguliere Kanoniken 

, door welken eene gemaatigde lrrengheid 

werd geocffend. Dan deeze ftrengheid 

verflapte eerlang zodanig, dat de (lichters zelve 

'er geen genoegen meer in namen, en 't Klooster 

onder de Orde van Premondreit, en de 

voogdy van Mariëngaard, (lelden. Dit gefchied 

zynde, ontving hetzelve, in plaats van zwarte , 

witte klederen, en voorts zekeren Jelmer tot 

zynen eeriten Abt, daar het voorheen, van den 

Abt van Ludingakerk eenen Prior ontvangen 

had. Na dat dit Klooster, hetwelk in den jaare 

elfhonderd twee en tachtig gedicht is, tusfehen 

Tjummarum en Oosterbierum, twee en 

vyftig jaaren gedaan had, is het zuidelyker of 

zuidWestelyker verplaatst, konnende de dand. 

plaats van het zelve nog worden aangeweezen. 

Jelmer, de eerde Abt deezes Kloosters, zag 

wel met genoegen, dat zynKonvent grooten toeloop 

van volk had; doch dit maakte hem teffens 

, en met reden , bekommerd , dat uit 

de famenwooninge van zo veele mannen en vrouwen 

iets onordentelyks mogt gebooren worden; 

hy werd daarom te raade, pen afzonderlyk Nonnenklooster 

te bouwen; gelyk hy deed te Bajum, by 

Winfum, in den jaare elfhonderd zesentachtig, 

zynde daarin bygedaan door een'zeer vermogend' 

te Bajura. en Godsdiendig' man, met naame Ulbe, en eene 

H 85. 

Edele Vrouwe. met naame Simk. De Geeste- 

lyke


lyke Zusters herwaards hebbende overgebragt, BEKNOP. 

noemde hy dit Konvenc, dat op eene aanzien- TE HlSTO» 

Kit. 

lyke hoogte Hond, St. Michielsberg, en liet 

het vervolgens door eenen Prior, naar den regel 

Van Premonltreit bellieren ( * ). 

Vier jaaren laater zag men ook de Abtdy van De Abtdy 

Oldeklooster of Bloemkamp, onder het dorp van 

Hartwert, inWonzeradeel, het hoofdopfteeken. Bloemkamp 

is 

Drie Broeders, met naamen Tjerk, Herdrad en haaren 

Sibout, van Wommels in Hennaarderadeel ge oorfprong 

boortig, waren 'er de Stichters van. De twee fchuldig 

aan drie 

eersten waren reeds toen Priesters, en de der 

broeders 

de alleen een Leek; doch alle drie zeer Gods- van Womdienftig, 

naar het denkbeeld van dien tyd. Op mels. 

't ftichten van een Klooster gevallen zynde, begavenze 

zig in dat van Klaarkamp, en eigenden 

alle hunne losfe en vaste goederen toe aan 

de ftichtinge van een nieuw Klooster. De Abt, 

niets liever ziende dan dat het getal der Kloosteren 

van zyne Orde, waar voor hy nacuurlykde 

hoogiïe achting had, hier door vermeerderd 

wierd, keurde hun voorneemen goed, nam hen 

gereedelyk onder zyn opzigt en Orde aan, en 

was hun, na datze het Proefjaar volbragt hadden 

, behulpfaam in 't voortzetten deezes werks. 

Sibout, die, als gezegd is, een Leek was, werd 

door hem met eenige andere Leeken uit zyn 

Klooster gefchikt, om het gebouw te voltrekken; 

Tjerk werd, na dat alles zyn vol bellag 

ontvangen had, daarover aangefteld tot Abt, 

(*) Oudh. en Gert. van Friesl. II. D. bl. iöf. 

I Schot. Befchr. van Friesl. in Quarto. bl. 314. Winfem. 

1I£rorj. van Friesl. bl. 144. 

Z 4 

en

BEKNOP 

TE Hisro 

RIB. * 

«P2. 

De twist 

om den 

voorrang 


en Herdrad tot Prior; zynde de eerfte bëvol- 

'king deezes Kloosters gefchied, door eenige 

Broeders van Klaarkamp in hetzelve over te 

zetten. Ten Westen van 't Klooster lag een 

ftuk land, dat veel bloemen plag te draagen, 

en daarvan zou de naam van Bloemkamp gekomen 

zyn (f). In volgende tyden, gelyk nog 

hedendaags, was het doorgaans bekend by den 

naam van Oldeklooster, zonder dat nly de oorfprong 

dier benaaminge gebleeken is. Het aanzien, 

waartoe dit Klooster eerlang gekomen is, 

zou wel een uitvoeriger gefchiedverhaal verdienen. 

Dan op zynen tyd zal daaromtrent nog al 

het eene en andere worden aangellipt; thans 

voegen wy 'er alleen by, dat Boudewyn de II, 

Bisfchop van Utrecht, by eenen Open brief, ge. 

teke d te Vollenhove, in den jaare elfhonderd 

twee en negentig, deeze ftichting heeft goedgekeurd, 

en daarvan aan zyne onderhoorige Prooften, 

Dekens, Priesteren en verdere Geestely. 

ken kennis gegeeven, met uitdrukkelyk bevel: 

„ dat niemand hunner dit nieuwe Klooster, of 

„ deszelfs bewooners,in'tmmftezoubele'edigen 

„ of benadeelen, onder bedreiginge, dat wie 

„ zich hier aan fchuldig maakte, van 't Altaar 

„ geweerd zou worden, en in den ban vervallen, 

„ tot zo lang hy genoegdoening gegeeven zou- 

,, de hebben ( * ) ". 

Gaf de bygeloovige Godsdienftigheid van deezen 

tyd aanleiding tot het ftichten van verfcheiden 

(t) Schot. Befchr. van Friesl. in Quirto, bl. 315. 

( 1 Winfem. Kron. van Friesl. bi. 145. Oudh. en 

Geit. van Friesl. II. D. bl. 24.


den Kioosteren, de oneenigheid der voornaam- BsKNOP. • 

lïe adelyke geflagten in Friesland ,'en de geduu- TE HISTO 

RIE. 

rige twist om den voorrang in 't offeren ( § ), 

in 't of 

niet zelden van moord en doodflag gevolgd, 

feren , 

bragc geeft aan» 

(D Daar hier voor de eerfte reize melding gemaakt 

Wordt_ van de geduurige twisten , over den voor» 

rang in 't offeren voorgevallen ; zal het niet buiten 

den haak zyn, daar over iets ter ophelderinge aan te 

tekenen. Men weete dan, dat het eeu oud gebruik der 

Kerke was, dat een ieder, die de piegtigheid der Misfebywoonde, 

zyn aandeel tot de Mis offerde. In een 

oud Kerkboek, gefchreeven ten tyde van Gregorius 

denl, leest men deeze woorden: Da Priester gaat de 

Offerbanden ontvangen; de Zangers zitten . !". . .; 

iet Tja/* geeft zyne offerlanden, dat is brood en wyi'i, 

die zy in witte do?ken opdraagen; eerst de mans, dan 

de vrouwen. Brood en Wyn waren dan de gewoone 

offerhanden. De wyze deezer opofferinge was niet altyd 

dezejfde; doch in laatere eeuwen hebben ook de Leeken 

't voorrecht verkreegen, om hunne offergiften zei. 

ven aan 't Altaar te brengen. En deeze offergiften 

gefchiedden zeldzaam met zulk eene fchaarfche hand, 

dat 'er niet vry wat brood en wyn overfchoot, het 

welk ten deele voor den Priester en de verdere 

Geestelykheid, en ten deele voor de armen was, hoewel 

de inhaaiigheid der eerften fomwylen alles voor zich 

behield ; inzonderheid, toen het de gewoonte geworden 

was, om geld in plaats van brood en wvn te offe- 

rren. Daar nu de ransren der menrMiPn mr HM 

tOe, nOOit ZUlke Vaste pn VpnVwirf» afnortJnn-.n U.kK». 

bgehad, dat het onmogelyk zy, elkanderen^dezelvc te 

^•.WCA..!, uiCJi venniet verwonderen,dat dergelyke 

t twisten ook ter Kerke zyn ingedrongen , en dat zy , die 

by andere gelegenheden, zich den voorrang toekenden, 

«denzelven ook in deeze godsdienftige .verrichtingen zo 

vweinig wilden afftaan, dat zy veel liever alles zouden 

idoen, dan zich op zulk eene wyze vernederen. Men 

zzie hiervan breeder by den Schryver van de Oudheden 

ccn Gelhchten van Friesland II. D. bl. 275 —"79 

Z 5

3f5a Tegenwoordige Staat 

BEKNOP bragt te wege, dat 'er insgelyks, omtrent dezen 

TE HISTO tyd, veele Kerken en Kapellen gefticht, en ge 

RIE. 

heel nieuwe Dorpen aangelegd wierden. De 

leiding tot voornaamfte adelyke geflagten, welke toen ter 

het ftich- 

tyd tusfehen 't Vlie en de Lauwers gevonden 

ten van 

veele Kel werden, zyn dat van Ludinga, Adelen, Herken 

, Kamana, Kempinga of Kamminga, Juwinga of 

pellen en Jongema, Dodinga of Donia, Douwma, Mar- 

Dorpen. 

tena, Galama, Reinalda, Roorda, Licukema, 

VoornaameFrie 

Meckema, Botnia of Bottinga, Ringia, Ocfche 

Ge. kinga, Goblinga, Gratinga, fcyfinga, Aylva, 

Aagten. Burmania, Hiddema, Herema, Heringa, Mockema, 

Hobbema, Obbema, Gerbranda, Hartman, 

Haniama, Dekema, Sjaardema, Tjaardema, 

Tadema, Haarda, Homminga, Offingahuïzen 

en Walta. (Jver den oorfprong van dergelyke 

benaamingen is reeds voorheen iets door 

ons aangemerkt Ct)' Wegens de onderlinge 

verdeeldheden, welke tusfehen fom liga 

van deeze adelyke geflagten hebben plaats gehad, 

als ook wegens de Heldhaftige bedryven, 

die eenigen van hun, in den zogenoemden Heiligen 

oorlog, verricht zouden hebben, konnen wy 

ons niet inlaaten, te meer om dat 'er juist geen 

volkomen ftaat valt te maaken, op alles watby 

de kron ykfchryvers dien aangaande vry breed 

wordt uitgemeeten. 

Gra»f Flo 

Terwyl het dus in Friesland gefteld was, geris 

de III beurden in Holland en elders zaaken, die eer 

fterft. lang merkclyken invloed op die van Friesland 

kreegen. Na dat Graaf Floris de UI, in den jaare 

(f) Bladz. 137.


re elfhondetd en negentig, op zynen Kruistogt, 

te Antiochië in Syrië, overieeden , en de tyding 

daarvan in het Vaderland gekomen was, werd zyn 

Oudfte Zoon, Dirk, terftond voor Graaf van 

Holland erkend; terwyl dejongfte, met naame 

Willem,die zynen Vader op den Kruistogt verzeld, 

en zich daarin mannelyk gekweeten had, 

eerst in 't volgende jaar van daar te rugge kwam. 

By zyne overkomst werd deeze, door zynen Broeder, 

vriendelyk ontvangen; doch wel haast rees 

'er eenige yerfchil tusfehen beiden. Willem, 

die reeds eenige vrienden gemaakt had, begaf 

zich hier op, volgens de gewoonte van de mis 

noegde Broeders der Graaven, naar Westfriesland, 

alwaar hy de Dregterlanders gereed vond 

om hem hulpe te bieden. Hy toefde ook niet, 

de vyandelykheden tegen zynen Broeder terftond 

te beginnen. Het beloop van dien bitteren 

Broederkryg behoort niet tot ons beftek; 

maar wel dat 'er, ten jaare elfhonderd vyf eftne- 

| gentig, door tusfehenkomfte van Boudewyn, 

i Bisfchop van Utrecht, Dirk, Domproost van 

'Utrecht, en Otto, Graaf van Benthem, alle 

1 drie Oomen des Graaven van Holland , bene- 

'vens zyne Moeder, Vrouwe Ada, eene over- 

1 eenkomst tusfehen de twee Broeders getroffen 

'Wierd, volgens welke: „ alle vyandlykheden 

.„ moesten ophouden. Willem zou,jaarlyks,uit 

,„ de Geervlietfche tollen , drie honderd 'ponden 

L, trekken, en alles wat Graaf Dirk in het Graaf- 

|,„ fchap Oostergouwe en Westergouwe bezat, 

.,, van hem te leen houden". Op dit Graaffchap 

«wan Ooster- en Westergouwe hadden de Graaven 

BEKNO?. 

TE IIISTO. 

BIS. 

IIQJ. 

Zyn Zoon 

Willem 

krygt 

Friesiand 

ie leen 

van zynen 

Broeder 

Dirk,

BEKNOP 

TE Hu 1-0 

me. 


ven van Holland juist zo veel recht als hun, by 

" het jongfle Verdrag, met den Bisfchop van Utrecht 

, ten overftaan des Keizers gemaakt, ge 

geeven of gelaaten was. 

En wordt t Terflond na 't fluiten van dit Verdrag frak 

daar voor • Willem over naar Friesland, beoosten de Zui- 

Heer aan 

' derzee, alwaar hy van de Landzaaten, gewillig, 

genomen. 

als Heer aangenomen en gehuldigd werd. 

Graaf Dirk ( * ), den onrustigen aart en dweepachcige 

drift der Friezen voor hunne vryheid 

kennende, had gereedelyk aflbnd gedaan van 

een recht, welk hy niet dacht, dat men ooit 

kon doen gelden. Dan hierin zag hy te kort. 

De Friezen, altyd af keerig van allerlei vreemde 

overheerfchinge, waren niet zo llerk. ingenomen 

tegen eenen Vorst, die geene andere Staaten 

dan de hunne had. Daarenboven, Willem als 

eenen Vyand der Hollandfche Graaven befchouwende, 

en eenen Veldheer noodig hebbende , 

om eenen lastigen Buurman het hoofd te bieden, 

nnrvinjren zv deezpn nïpnwpn Onn.^riSppr 

UV-li 1 , UULV illg^ll CJ W-VZ.V11 U IK. U VV Vil f ^ V l UCCl 

Hy over met opene armen. Henrik de Kraan, Graaf van 

wint i de Kuinder, had een fterk Slot gebouwd op de 

den Graaf 

Friefche grenzen, om daaruit in Friesland te 

van de 

Kuinder. vallen, en, te zwak bevonden wordende, hetzelve 

tot eene veilige wykplaats te hebben. 

Willem deed, om hem te beteugelen, een ander 

bouwen in de nabyheid van Oosterzee, 

daar hy federt zyn gewoon verbly fop hield. Van 

tyd 

1 

C") Ik fprcek hier met den Heer Cerifier. Tabl. de 

I' Hi«. Gener. des Prov. Un. Tom. I. p. 249..

M» FRIESLAND. 365 

tyd tot tyd vielen 'er vinnige gevechten voor Ba KNOP 

TE HISTOtusfehen 

beiden , tot dat Graaf Willem, na den 

RIE. 

Graave van de Kuinder vyfhonderd man afgeflagen 

te hebben , het Slot tot de overgave 

dwong, en ten gronde toe flegten deed, Henrik 

noodzaakte het land te ruimen, en deszelfs 

gebied aan zyne Heerlykheid voegde ( f ). 

Graaf Willem, zich nu eenigzins in 't bezit Wordt 

van het Friefche Graaffchap van Oostergouwe door zyn' 

en Westergouwe bevestigd ziende, gaf een be Broeder 

in heclr 

zoek in Holland, aan Vrouwe Ada, zyne Moe 

cenis geder, 

met voorneemen om ook zynen Broeder, nomen. 

Graaf Dirk, te gaan zien. Vrouwe Ada ried 

zulks ten fterkfteVi af, hem voorfpellende, dat 

hy, door zynen Broeder, zekerlyk gevangen genomen 

zou worden. Graaf Willem, echter, zynen 

Broeder niet bekwaam tot het bedryven van zo 

trouwloos en onnatuurlyk eene fchenddaad oordeelende, 

bleef by zyn voorneemen; doch befpeurde 

wel haast, dat hy de waarfchuwing van 

| zyne Moeder te los had in den wind geflagen: 

want al kort na dat hy op het Slot ter Horst, 

in 't Sticht van Utrecht, gekomen was, daar 

zich Graaf Dirk, wegens den twist over 't 

openftaande Bisdom van Utrecht, toen in gezelfchap 

van de Kraan bevond, werd hy, door deezen, 

in het gezigt, en zeer vermoedelyk op 

last van Graave Dirk, zynen Broeder, gevat 

en in de gevangkenis geworpen. Lang zat hy 

hier evenwel niet of hy vond gelegenheid om 

te ontvlugten. Zich hierop naar Gelderland, tot 

ff) Schot. Fr. Hist. bl. tol. 

Graaf

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

Graaf 

Dirk fluit 

een verdra? 

met 

Willem, 

zynen 

Broeder, 

en den 

Graave 

van Gelder. 

$66 


Graaf Otto, begeeven hebbende, ontvitjgdeeze 

hem niet alieen op eene minzaame wyze, maar 

gaf hem ook zyne Dogter Aleid ter Vrouwe. 

Het huweiyk werd met groote plegtigheid binnen 

de Hooi'dftad Stavoren voltrokken, en van 

eene ftaatelyke Bruiloft gevolgd, tot geene geringe 

blydfehap der Friezen, die Graave Willem, 

van den grootften tot den kleicften toe, 

zeer genegen waren. 

Graaf Dirk, de party zyns Broeders door dit 

huweiyk gefterkt ziende, en zeir metae aticncfche 

zaaken de handen vol werks hebbende, 

leende gereedelyk het oor naar een Verdrag, 

dat kort hierna, tusfehen de twee Broeders en 

den Graaf van Gelder, geflooten, en federt ongefchonden 

gehouden werd. Doch voor den 

nieuwverkooren Bisfchop, Dirk van Are , was 

dit Verdrag van zeer onaangenaarne uitzigten: 

want terwyl Graaf Dirk het wereldlyk gebied 

van 't Sticht poogde te behouden, gelyk hy 't 

zelve, volgens uitfpraak van den Keizer, federt 

het overlyden van Bisfchop Boudewyn, 

had in handen gehad: ftak het Graave Otto nog 

geweldig in den krop, dat verfcheiden dorpen 

van de Veluwe, in den Drentfchen oorlog, 

door de Stichtfchen waren verbrand geworden. 

De Bisfchop had dus niets anders te verwachten, 

dan dat de beide Graaven, ten zynen nadeele,. 

zouden famen fpannen en hem den oorlog aandoen. 

Boven dit alles Vond hy, by zyne verheffing 

, de Bisfchoplyke inkomften , door de 

oorlogen zyner Voorzaaten , en veelligt ook 

door de beftiering des Graaven van Holand, 

der-'


dermaate verminderd , en het Sticht daarenteBEKNOPgen zo zwaar met fchuJden bekaden, dat hy TE HlSTO' 

RIE, 

ten eenemaal onvermogend was, om twee zulke 

geduchre nabuuren het hoofd te bieden, ingevalle 

zy iet vyandlyks tegen hem ondernamen 

, geiyk te vreezen Hond. In deeze geld- De Bispyne 

befloot de Kerkvoogd in perfoon naar fchop van 

Utrecht 

Friesland te trekken, om aldaar eene aanzienly- 

reist naar 

ke bede te heffen,en uit de rechtsbedieninge zo Friesland 

veele penningen te verzamelen als maar eenig om daar 

zins mogelyk ware. De overeenkomst, ten eene aan. 

zienlyke 

jaare elfhonderd zes en zestig, door bemidde bede te 

ling van Keizer Fredrik, tusfehen den Graaf heffen. 

van Holland en den Bisfchop van Utrecht getroffen 

, bragt mede, dat de eene helft van de 

inkomlten des Friefchen Graaffchaps door den 

.Bisfchop, en de andere door den Graaf getrokken 

zou.le worden. De Bisfchop, zich hierop 

:grondende, ondernam de reize naar Friesland, 

1 doch dewyl het, volgens de gemelde overeen- 

1 komst, aan geen van beiden was toegelaaten, 

! zonder de bewilliginge des anderen, eenig geld 

! in Friesland te ligten, en zulks daar en boven 

: 1 met het belang der ingezetenen zowel als met 

: idat van Graave Willem ftrydig was, valt hec 

I ligtelyk te begrypen, dat deeze , die thans 

i Ihet gebied over Friesland voerde, niet gedooigen 

wilde, dat zulks zonder zyne kennisfe en 

ttoeftemminge gefchieden zoude. Hy overviel 

derhal ven den Bisfchop gewapenderhand,' Wordt 

iin St. Odulfs Klooster te Stavoren, en voer-J door den 

Graaf 

:de hem van daar gevangen op zyn Kasteel te Oos- , 

overva'- 

1 terzee. Hier zat hy echter niet lang. Eenbe len ' en ges 

br

Graaf 

Dirk 

overlydt 

te Dordrecht. 

1203. 

36*3 

Tegenivoordige Staat 

BEKNOP bygeloovige Monniken en Leeken, bekommerd 

TÉ H:STO • dat de gevangkenis van eenen Bisfchop God 

1UE. tot wraak mogt tergen, verlosten hem met ge 

vangen weld, en voerden hem te fchepe naar Utrecht. 

genomen, 1 

doch Graaf Willem, hier over ten hoogden gebelgd, 

door eeni te meer nog, om dat'er veele Friezen waren, die 

geMon thans des Bisfchops zyde hielden, gaf hier van ternikenwedond 

kennis aan Graave Otto, zynen Schoonvader, 

derom 

verlost. en aan Graave Dirk, zynen Broeder, en vondze 

beide gereed, om 't harnas tegen den Bisfchop 

aan te fchieten. Dan, fchoon dit in de vaste 

verwachtinge van eene roemryke overwinninge 

gefchiedde, de uitkomde was verre van gundig 

te zyn; de Bisfchop kreeg eerlang zo veel huipe 

van Henrik, Hertog van Lotharingen, dat dc 

beide Graven, na andere nadeelen geleeden te 

hebben, gevangen raakten, en hunne vryheid 

niet weder kreegen, dan na een vernederend en 

fchadelyk Verdrag, met den Hertog van Lotharingen 

en den Bisfchop van Utrecht geflooten 

te hebben. 

Graaf Dirk overleefde zyn ongeluk niet lang. 

Te Dordrecht te rug gekomen, werd hy van 

eene zwaare ziekte aangetast, die hem, na verloop 

van eenigen tyd, in Slagtmaand des jaars 

twaalfhonderd en drie, uit het leeven rukte. 

Gaarne had hy zich met zynen Broeder Willem 

verzoend, en aan hem de Voogdy over zyne 

Dogter Ada opgedraagen. Dan Vrouwe Aleid, 

zyne Gemaalin, verydelde zyne oogmerken, en 

poogde zelve den klem der Regeeringe' in handen 

te krygen. Met dar oogmerk trouwde zy 

haare Dogter, na 's Graaven overlyden, met 

zo

van FRIESLAND. 3o> 

zo veel verhaastinge en geheimhoudinge uic, BEKNOPaan 

Lodewyk, Graave van Loon, dat zelfs de IEHISTÖ. 

RIE. 

weivoegzaamheid ganfchelyk vergeeten wierd. 

Graaf Willem kreeg dus laater kennis van 't Graaf 

pverlyden zyns Broeders dan hy wel gewenscht 

Willem 

begeeft 

had. Hy begaf zich evenwel uit Friesland, zich daar* 

over de Zuiderzee , daartoe uitgenoodigd door op oyer 

verfcheiden Edelen van 't eerfte aanzien, die de Zuiderzee» 

hem gaarne in de Voogdy over zyne Nigt Ada' 

n i i ... . 1 J_ V ..„„ t„ „ 

gefield zagen, terwyl de Zeeuwen nem voor 

Wettigen Graave van Zeeland uitriepen, en huldigden. 

Het ganfche beloop van dien Oorlog, 

welke hierop volgde, en waarin'ook de Utrechtfche 

Kerkvoogd, ten nadeele van Graave 

Willem, deel genomen had , behoort niet tot 

ons beftek. En echter heeft Friesland ook eenig 

belang by dien kryg gehad. Na dat immers 

Dordrecht den Stichtfchen in handen gevallen 

was, werd 'er een Verdrag tusfehen Dirk van liet Ver. 

drag tu*. 

Are, Bisfchop van Utrecht, en Graave Willem 

fchen derf 

getroffen, waarby wegens Friesland. werd vast- Bisfchop 

gefteld: „dat de Bisfchop niet zoude beletten, en Graaf 

dat eenige Koopluiden uit het Graaffchap Willem 

raakt ook 

„ Friesland van Oostergo en Westergo in zyn Friesland. 

land overkwamen; dat het Verdrag, onlangs 

tusfehen Bisfchop Godefrid en's Graaven Va- 

„ der gemaakt, onder hen ongefchonden ori- 

„ derhouden zoude worden; dat ingevolge hetj, 

zelve de Bisfchop en de Graaf, met gemee- 

„ ne toeftemminge, eenen Graaf naar Friesland 

?, zouden zenden, óm dè rechtdagen der bürgerlyke 

zaaken te houden, en alles wat uit 

„ de inkomften, het Graaf fchap toebehoorende, 

of uit de opkomfteu der rechtdagen van 

Aa H de

Brr


37* 

Wensch. Hy z a g zi ch eindelyk genoodzaakt, , BEKNOPnaar 

zyn Graaffchap van Loon te vertrekken, TE Ilisro' 

' KIK. 

en Graaf Willem meester te laaten van al het 

land tusfehen de Honte en de Lauwers (§). 

Deeze, dus in 't gerust bezit der Graaflyke re* 

geeringe gekomen, en lëdert door Keizer Fredrik, 

den II, in dellyksleenen bevestigd zynde, 

zou zynen Zoon Otto, den Friezen niet min! 

der aangenaam dan de Vader zelf, tot Stadhouder 

van Friesland hebben aangefteld (*). Dan 

dit is twylrelachtig,zo om dat 'er luttel gewags 

Van deezen Otto, als Stadhouder van Friesland, 

by de Gefchiedfchryvers gemaakt wordt ; als 

•ook om dat dezelve toen nog maar een kindvaji 

zeven jaaren. zou hebben konnen zyn , zo anders 

Graaf Willem hem by zyne Gemaalinne 

Aleid van Gelder verwekt had. 

Dat Friesland omtrent deezen tyd reeds: 

grootelyks in welvaaren gebloeid moet hebben, 

valt met genoegzaame zekerheid op te! 

maaken uit het gene men by fommige Sch'ryvers 

(f) vindt aangetekend, wegens de klee-' 

dinge, welke in het begin der dertiende eeuw, 1 

Friesland" 

had reeds 

toen merkelyk 

in 

welvaarentoegenomen.zo 

by den Adel als by den Burgeriland en het 

Gemeene volk, gebruikelyk was. Stavoren inzonderheid, 

daar de Graaven, als in Friesland de 

zulken regeerden , hun gewoone verblyf hielden, 

£ (§) Melis Stoke, volgens de UjtgaVe van Huldecoper. 

II. ü bl. 46. 

(*) Schot. Friefche Hist bl. 105. 

, (f) By Schot. Friefche Hist. bl. 105, vindt men 

hiervan uit de Kron. van Vlieterp eene vry uitvoerige' 

befchry ving; gelyk ook uit Schot, hy F. Sjoerds Fr. 

jaarb. II. D. bl. 469. 

Aa 2

BEKNOP 

TE HISTOttlE. 

37* 


had zynen Koophandel en Zeevaart wyd en zyd,- 

•doch voornaamelyk OostWaards, zodanig uitgebreid 

, dat daar binnen veele ryke en welva 

Daar uit rende Kooplieden gevonden wierden.- Baart 

wordt nu Rykdom doorgaans weelde en dertelheid, 

weelde en 

- zo zal het niet zeer te verwonderen zyn, dat 

dertelheid 

gebooren. 

eenigen hunne Stoepen of LuüTels, volgens'c 

verhaal der Kronyken (f), verguldden, en dat 

men in het vervolg van tyd , dit ten breedften 

uitmcetende, zeide dat zy die met goud befloegen. 

Ook kan het zeer wel zyn, dat zekere 

dertele weduw, of ryke Koopmans Vrouw, tot 

die buitenfpoorigheid verviel, dat zy, een fchip 

«it Dantzig te huis krygënde , welk van haar 

was uitgezonden met uitdrukkelyk bevel, om 

eene vragt te rug te brengen van de beste 

waaren, die daar te lande vielen; en van den 

Schipper verftaande, dat hy eene vragt van de 

beste Tarwe had ingelaaden, dit zo euvel nam * 

datzy, hoorende dat de Tarwe aan Bakboord 

was ingelaaden, den Schipper beval, omze weder 

aan Stuurboord in Zee te werpen; zonder 

dat men alle de wonderen behoeft te gelooven i 

die daarop, sis eene ïTraffe des Hemels, tot 

ondergang van Stavoren, gevolgd zouden zyri 

a> 

Vari 

(t) It Aade Friefche Terp, bl. 51. Ö. van Scharl. 

bl. 106. 

(5) Het zogenoemde Vrouwen Zand met zyne on- 

Vruchtbaare koornaaren, naar die van Tarwe gelykende, 

Verdient onder die wonderen niet de minde plaats j 

fchoon deeze eeuw, minder bygeloovig dan de voorgaanden, 

'er met reden niec hoog by opziet, maar 't 

eens

van FRIESL AND. 373 

Van meer zeekerheid is het, dat, zo lang ; BEKNOPnog 

de Noordzee geenen vryen gang tusfehen TE HISTOJ 

RIE. 

Vlieland en Terfchelling door gekreegen, noch 

De verar 

veele landen ten Westen van Friesland in een 

ming 

barre Zee veranderd had, de landen aan de veeier 

Middelzee gelegen , voor geduurige overLandzaaftroomingen bloot lagen, tot onmydbaare ten dient 

om de 

verarminge veeier Landzaaten , doch ter verry- Klooster^ 

kinge der Geestelyken : want deeze verarming te verry. 

der Landzaaten bragt te wege, dat veele landen ken. 

door hen aan de Kloosters wierden opgcdraagen, 

om dus zelve van den last, die aan 't 

opmaaken der dyken vast was, ontflagen te worden. 

Die van Ludingakerk hadden, reeds op 

't einde der voorgaande eeuw, zeer veel lands 

onder Weidum verkreegen, en daar een 

aanzienlyk Stins gebouwd, naby den dyk der 

Middelzee. Op dit Stins, bekend by den 

Ludinga 

naam van Monnikehuis, plaatften die van kerk bezit 

Ludingakerk, na 't opmaaken van den Dyk, veel lands 

hunne Konverfen of Leekebroeders, om de lan 

te Weidum.den 

tot bezaajing en osfeweiding te bearbeiden, 

zynde het maaken van zuivel toen nog minder 

in gebruik geweest (*). Naar de gewoonte 

der Kloosteren plagten reizende lieden op dit 

Stins 

eene zo wel als ? 

t andere voor namurlyke verfchynzels 

houdt, waarvan ook wel elders voorbeelden voor 

handen zyn. Heeft iemand lust daarover iets in 't 

breede te leezen , onze kundige Landsman , Foeke 

Sjoerds, zal hem, zo wy niet twyffelen, in deezen, 

genoegen konnen geeven. Men zie zyne Refchryving 

van O. en N. Friesl. I, D. bl. 94, en Friefche 

taarb. II. D bl. 474. 

(_*) Schot. Friefche Hist. bl, 105. 

Aa 3


BEKNOP• Stins vriendelyk ontvangen en onthaald te wor 

TE HlSTQ 

den; en in deszelfs nabyheid woonde ten dien 

«IE, 

tyde een voornaam Edelman , met naame Viglius 

Haniama, door wien, met hulpe der 

reedsgemeldeKonverfen, de Kerk te Weidum is 

gefticht. De Konverfen bleeven echter niet 

lang in 't bezit van 't gemelde Stins, zynde zy 

daaruit gejaagd en van hunne Janden beroofd, 

door Dekama van Jellum, 'om dat zy zich, ten 

zynen nadeele, in zekere gefchillen gemengd 

hadden, welke hen, zyns oordeels, in 't minfte 

niet aangingen. 

De Mailt- 

• Andere Dorpen, aan de Middelzee gelegen, 

gumers 

geeven gingen, om gelyke redenen, op gelyke wyze als 

veel lands : Weidum te werke. Die van Mantgum gaven 

aan Olde- 

• veele landen aan 't Konvenc van Oldeklooster , 

klooster. 

welks Konverfen, na 't opmaaken der dyken en 

't bouwen van een Stins, ook daar, mee hulpe van 

hunnen Abt, ten jaare twaalfhonderd en drie, 

1203. 

eene Kerkftichtten, welke, wegens den grooten 

yver waarmede dit werk werd voortgezet, in 

korten tyd volbouwd was. Die van Boxum na 

De Boxuinersneemen 

hunne toevlugt tot den Abt van Lidlum, 

menhun en droegen hem veele van hunne landen op, 

netoe- onder voorwaarde, dat hy den Zeedyk zoude 

vlugt tot 

hermaaken en onderhouden. De Abt, genoe-r 

den Aht 

van Lid- gen neemende in deezen vooïflag, zond een 

lum. goed deel zyner Konverfen derwaards, liet de 

dyken herftellen , en 'er een zwaar Stins en 

fchoonen Uithof ftichten, daar de Konverfen 

hun verblyf hielden, en voor 't geweld der zee 

beveiligd waren. Sommige Leezers zullen zich 

misfehien verwonderen , dat de Kloosters in 

ftaat waren tot het verrichten ran zulke groote


te zaaken; dan men weete, dat dezelve van 

menfehen krielden , zo dat in fommige drievier- 

vyf- of zeshonderd invvooners gevonden 

.wierden. En 't geen door deeze handen niet 

gefchieden konde, was men in Haat door andere 

té laaten vei richten: want daar, aan den 

eenen kant, het ontzag voor de Gecs'tclyken groot 

genoeg was, om de fchamele Gemeente in hunnen 

dienst te krygen, ontbrak het hun, aan den 

anderen,niet aan de noodige middelen om den 

arbeidsman eenig dagloon te bctaalen. Behalven 

. die fehoone landeryen, welke hun dus werden opgedraagen» 

hadden zy veele andere voor eenen 

geringen prys van. de verarmde ingezetenen ge^ 

kocht, zonder-juist naauwkeuriglyk te onderzoeken, 

of het hun wel gcoorlofd ware, zich 

den nood hunner verarmde medemenfehen op 

zulk eene wyze ten nutte te maaken. 

BiKTtfCF- 

TE HISTO 

Midlerwyl was men op middelen bedacht, Men is 

om 't land van dien overlast te bevryden, wel op midda» 

len beken 

het te vreezen had zo lang de Borne met 

dacht orn 

even veel gewelds tusfehen Ameland en Ter- 't • Land 

fcheliing inltroomde, en Friesland daarenboven voor derj 

overlast 

zeer veel waters ontving, door middel eencr' 

des wa 

riviere, die met eenen fhellen loop uit Over- J ters te 

ysfel naar Friesland ITroomde, en zich voor-1 beveili- 

by Slooten in de Middelzee wierp. De Mon- i gen. 

niken van Ludingakerk, die reeds zeer veel 

lands op Texel en Vlieland bezaten, en in 't 

vervolg door Graave Willem, Roomsch Koning, 

met geheel Vlieland befchonken werden, 

gelyk zyn Grootvader, Willem de I, Wieringen 

aan 'cKonveuc van St. Odulf gegeeven had, 

Aa 4, vfèlèa 

RIE,

2?6 Tegenwoordige Staat 

BEKNOP vielen op het denkbeeld, dat men der Zee eene 

TE HJSTO- 

•andere opening moest geeven, om derzelver. 

BIE. 

geweld van hunne landeryerf af te weeren. Mei 

Die van 

Ludinga dit oogmerk lleldenze hun arbeidsvolk te werkerkgraa.ke, 

en groeven eene graft tusfehen Vlieland en 

ven eene Terfchelling door, beneifens verfcheiden bin 

Graft tus 

nenvaarten, haaren uitloop hebbende in gemel 

fchen 

Vlieland de graft. Ook werd door hen en die van 

en Ter- Dykshorne, een Dorp dat naderhand verdronfchelfingken 

ks, van Harlingen, voorby gemelde Dorp, 

door. 

eene rechte en diepe vaart, naar Vlieland en 

zo voorts naar Texel gegraaven, om van de 

eene plaats naar de andere te konnen vaaren. 

't Gevolg van dit alles was, dat de Watervloeden 

, die kort hier na de een op den anderen volgden 

, hunnen gang namen naar \ Vlie, Texelergat 

en Marsdiep, en daar binnen wegfeheurden 

het geenze in de Born weder aanfpoelden, en wel 

zodanig, dat deeze binnenlandfche zeeboezem, 

na verloop van weinig eeuwen, ten . eenemaal 

verltopt en opgevuld zynde, in eene zeer fchoone 

en weelige landftreek verwisfeld wierd, terwyl 

aan den anderen kant, verfcheiden Dorpen, 

Bosfchen en Landeryen, de gedaante van eene 

openbaare zee verkreegen , gelykze nog tegenwoordig 

hebben. 

In den 

jaare 

1119 

heeft men 

een' ge- 1 

duchten < 

Watervloed. 

De geduchte Watervloeden van de jaaren 

twaalfhonderd negentien , twintig en eenentwintig, 

deeden reeds by voorraad zien, wat 

men van volgende te wachten had. f ver den 

eerden dier Vloeden, welke voorviel op den 

zestienden van Louwmaand, zynde Sint Marcellusdag, 

< laat zich Emmen, volgens de Vee» 

m


taaling van Gabbema (*), aldus uit: „Na' 

„ dat nu eenige dagen achter een eene Zuid-' 

weste wind de zee ais omwentelde, ende dat 1 

Bf-KNO*- 

TB HlST4?« 

Itl£. 

„ hy, op dezelve dag die ik aanroerde, weinig 

„ na het opftaan des Zons, de Maan haar doen 

„ boven den gezicht-ring beurende, noch grou- 

„ welyker begon te blaazen, en door een hagel 

„ op mensch en vee woedde, de waateren des 

„ Oceaans heeft beginnen te"Horten op alle 

„ zeekusten van Friesland, aanvangende te twaalf 

„ uyr, en eindigende met het eerfte fcheemer- 

„ licht. Maar doen begon in plaats van de 

„ Zuidweste eene Noordweste wind, vry ver- 

,, woeder dan de voorige, zich • te beweegen, 

,, even of hy .der raazernye den vollen*toom 

,, gaf. «Als nu de vloed des Zees behoorde 

,, af 'te neemen, en de Maan na de Wester- 

„ kim viel, heeft met zulk eene opzwellinge 

„ de afneemende vloed aangeftouwd, dat het 

„ fcheen, ofze van die ftonde af, eerst aan- 

„ vang nam: ende heeft door eene geduurde 

„ aanwas en invloeyinge in hec land, den voi- 

,, len nacht oover een erbarmenswaardige plaag 

„ die'r gelyk 'er eener geen gedachtenisze van 

,, was, oover het heele landfehap geftort. Als 

,, de Kriek des morgenftonds aanving, zoud gy 

„ gezien hebben menfehen, beesten, huizen, 

„ ftallingen, hooy en ftroo-bergen, verfchei- 

„ den zoorten van huisraad, en alles wat inwa- 

ter niet onderduikt oöveral dry ven: gelyk mede 

„ veele. 

(*) Z\t S A. Gabbema Nederl. Warervloeden. b,!. 

57 enz. en U. Emm. Rer. Frif. Hist. L. IX. (euniet 

AlX, gelyk by Gabbema (laat) pag 330. 

Aa 5

S78 Tegenwoordige Staat 

„ veele menfehen, op hoop van leeven, op 

BEKNOP 

TE HISTO. „ een (luk dakx , op dennen en fchuttingen; 

RIE. 

andere fin nndpr 1-innr* APP7P WPM nn ftmn 

„ of hooy, dat, by geval, in die nood hen 

„ voor de hand fchoot, als op ftukken van een 

„ Schip - braak gevoert worden. Veele had 

„ gy moogen zien hangen aan de fpitzen der 

„ boomen, of zitten op de toppen der hoog- 

„ fter huyzcn, die 't woeden der baaren uyc- 

„ hielden, ende die geene, die in 't waater 

,, door ftroom en wind gedreeven (want mee 

,, den dag begon de Zuyclweste wind zich we- 

„ der te beweegen, die alles na 't Noorde 

59 joeg) zeewaart in voeren. Ook zouden de 

„ overblyfzelen van die zwaare néérlaag het niet 

5, ontworftelt hebben,'ten waare korts daar naa 

„'C zo groot is de onftandvastigheid der win- 

,, den ) een opkoomende Noord - Ooste wind 

„ eenige verlost hadde. Als nn de Oceaan was 

„ geweekken, doen openbaarde zich eerst de 

,> beklaagiyke gedaante des Lands, zynde alle 

„ dyken gefcheurd en omgeworpen; de dorpen 

met 'er inwoonders door 't waater orerftolpt 

„ en deerlyk verwoest; de huyzen omgerukt; 

„ het huisraad en gewaad hier en daar verftrooyt; 

Kloosters en Kerkken by meenigten 

omgeftort; 't grof en kleen vee wechgerukt; 

9, menfehen, zoo eenige Schryven, tot hec 

„ tal van honderd duyzend verzoopen, en 

alles met verwoestinge en lykken vervult". 

Uit de Iaatfte woorden, fchoon daarin eene 

merkelyke vergrootinge doorftraalt, die ook de 

doorgeleerde Emmen wel gevoeld beeft, blykt 

vry duidelyk dat deeze vloed , zich verder dan 

pver-


pver het hedendaagfche Friesland nitgellrekt: JEKNOP' 

rE HISTO 

moet hebben. Die van den jaare twaalfhonderd' 

RIE. 

en twintig, welke zich meer tot Friesland al 

Die van 

leen bepaalde, wordt door dienzelfden Gefchied- 

den jaare 

fchryver ( f ) aldus te boek geflagen: „ Op 't 1220 is 

begin van 't volgende jaar, omtrent drie Ko- mede zeer 

ningen dag, quam 'er geen mindere dan de nadeelig 

voor 

voorige op vloed van waater, maar minder Friesland» 

in het verdelgen van menfehen en vee. Want 

„ des vees was 'er noch weinig in den lande: 

„ ende de menfehen , gewaarfchouwd door de 

,, voorige plaag, waaren.met hunne goederen 

' n naar de hoogten geweeken, en echter zyn 

veele duizenden gefheuvclt, en is ramp op 

„ ramp gehoopt ( § )". 

De Derde Vloed, even of Friesland nu de Gelyk 

fpeelpop van zee en wind geworden ware, ook die 

van den 

viel volgens 't verhaal van denzelfden Schryver 

jaare 

( § ) , voor op den vierentwintigften van Sprok 1221. 

kelmaand des volgenden jaars twaalfhonderd een 

en twintig: „ Want als de maan, met de zon 

J ? gevoegd, voort floeg, heeft de Zuidvveste 

„ wind alweer in dat rampfpoedig cn van alle 

„ goederen ontblootte landfehap, boven gewoon- 

„ te, de raazende Zee gejaagd, en dulde niet 

*, dat de opgeftouwde waateren te rugge deys- 

„ den; terwyl niet afliet de ontfpanne kaaken 

van de blast te ontlaaden". Wat laager gaat 

dezelve dus voort: „ Het geene nog het argfle 

,, was; 

(f) U. Emmius Rer. Fris. L. IK . p. 310, volgens 

de vertaal in g .van meergemelden S. A. Gaobema Necïerl. 

Waater- vloeden, bl. 65. 

( § ) -'• p. 341. en Gaiberna 

fcl. ü6. '

BEKNOP 

TE HlSTO 

SIS. 

Het by,geloof 

velt een 

zonderlingoordeel 

over 

dergelyke 

rampen. 

38o Tegenwoordigs Staat 

,, was; op den zestienden van Herbstmaand,is 

„ de opwellende zee, met eene nieuwe maan, 

» wederom geftort op de velden naast aan de 

„ zee geleegen, met geen dyken bevvalt, noch 

„ met eenigen reegen ververscht, gaapende 

, s en dorllende in baaren dorst met zilte zee- 

„ wateren verzadigt " (* ). 

Men was doorgaans gereed om dergelyke rampen 

aan te merken als bewyzen van eenen vertoornden 

Albellierder; dit zou zekerlyk zeer veel 

nuts hebben konnen te wege brengen, indien men 

de reden van dien ontftooken toorn in 's volks 

weezenlyke zonden gezpcht had, en daar door tot 

verbetering der zeden ware opgeleid geworden. 

Doch omtrent het eene zowel als het andere zag 

men doorgaans te kort. Het zal den leezeren, 

hoopen wy, niet onaangenaam zyn, dit hier met 

een treffend voorbeeld bevestigd te zien. Een 

dronken Fries, een Schermmeester van handteeringe 

, werd gehouden voor de. oorzaak 

Van deeze en meer andere rampen, uit twist 

en tweedragt inzonderheid ontftaaan. Hy was 

riaamelyk gewoon zynen meesten tyd met drinken 

in de kroeg te flyten, en, vol en zat van 

daar te huis komende, zyne vrouw te liaan, 

en te mishandelen. Deeze, niet zonder reden 

voor het erglle beducht, veinsde zich ziek, ging 

te bedde liggen, en verzocht den naastgelegen 

Priester, haar het lichaam des Heeren toe te willen 

dienen. Als deeze met dat oogmerk daar komt, 

ont- 

{*) U. Emmius Rer. Fris. L, IX. p, 342. en Gabbema 

Nederl. Waatervl. bl, 6j.

van F R I E S L A N D . 3si 

ontmoet hem de man, met een dronken hoofd, ] 

en eene kroes bier in de hand, den Priester" 

noodigende, om daar uit met hem te drinken.' 

Doch deeze verfchoont zich daarvan, met te 

zeggen: ik draag het lichaam des Heeren, en 

hu drink ik niet. De Schermmeester, over deeze 

weigering te onvreeden, flaat met de kroes 

den Priester de doos uit de hand, zodat alle de 

daarin zynde hostiën over de vloer vliegen. Dan 

wat gebeurt 'er ? de vrouwen, die daar tegenwoordig 

Waren, om de gewaande kranke te vertroosten, 

zagen, zegt men, dat zich op elke hostie eene 

ftraalende Sterre vertoonde, terwyl de Priester 

dezelve, al zuchtende en kermende, weder iri 

zyne doos verzamelde, en, na zulks gedaan te 

hebben, wegging. De Deken van 'c Gewest 

dagvaardde wel den Schermmeester voor zich, 

en deed hem in den ban: doch ook dit trok 

zich de dronkaart weinig aan. Eindelyk evenwel 

Vond hy zich gedrongen, om het kruis aan té 

neemen, en met den Priester, die zulks insge*" 

lyks gedaan had, naar Rome te gaan, om Paus 

Honorius den III , die toen de driedubbele 

Kroon op had, om vergiffenis te bidden. Deeze 

werd hun verleend, doch op voorwaarde, datze 

beide over zee zouden ilèeken , en aldaar 

Christus drie jaaren in de wapenen dienen.' Zy 

namen de reize gehoorzaam aan, en kwamen 

Voor Damiate; doch voor dat hunne driejaarige 

boete voleind was, werdenze beide, in het volgende 

jaar twaalf honderd en achttien, door deni 

- dood weggerukt. Dewyl nü de zonde door dié 

halve boete nietten vollen wasuitgèwischt, zoude 

i God van den Hemel die fchrikkelyke Watervloeden 

BEKNOP 

T E HISTG** 

RIE.

BEKNOP 

TE HlSTO- 

2e drift 

tot hec 


den eri andere landplaagen gezonden hebben.- 

' Omtrent de plaats deezer gebeurtcnisfe is men hec 

niet eens. Sommigen zeggen, dat dit fchandelyk 

ftuk is voorgevallen te Wielsryp in Westergo ,= 

en da: dit de eerfte aanleiding gegeeven heeft 

om daar eene Kerk te bouwen; anderen meenen 

dat het te Sixbierum, cn weder anderen dat' 

het te Witwert in Groningerland, bedreevcn is 

( > Dan wat 'er ook van de plaats zy ,• 

de gebeurtenis zelve doet ons zien , dat niet 

alleen de gemeene Christenen , doorgaans leeken 

genoemd, maar ook de Priesters, van 

dien Godsdienst, welke door hen openlyk 

fceleedén of gepredikt werd, weinig wisten. 

De Kruisvaarten , ter herwinninge van % 

H. Land , reeds -voorheen ondernomen ,• 

onderneemen 

der ontmoetten by deeze onkundige en bvgeloovikruisvaarge 

gefteldheid van zaaken, zo weinig zwaaten 

gaat 

righeids , datze met de grootfte drift wier. 

ongelooflyk 

verre.' 

den voortgezet; zodanig zelfs , dat de kinderen 

, als bedweimd van verftand, cn buiten 

't fpoor des vernufs, byna uit alle landen, 

vlekken en fteden, zonder Kapitein, zon* 

der Hertog , met veel verhaastinge naar de Zeelieden 

liepen, dengeenen, die hen vraagden: 

waarze heene wilden , ten antwoord geevende 

: „ naar Jerufalem om 'c Heilige Land te 

„ bezoeken". Veelen, die door hunne Oudera 

opgeflooten waren , om daar door deeze woede' 

te doen bedaaren , werden 'er te driftiger 

door ,^ en wisten met onnatuurlyke kracht 

grende's, deuren , muuren en verdere be- 

(*) Schot. Friesche Hist. bl. J07. 

' fchufa


fchuttingen te verbreeken , en zeewaards te 

Vliegen, zonder dat men ooit vernam waarze 

gebleeven 'waren. Hier en daar zag men ook 

naakte vrouwen door de rieden en vlekken 

locpen , zonder een enkel woord te ipreeken 

Het verhaal van dien kruistogt, welke , om feester 

trent deezen tyd , hier te lande, met onbegry- Olivier 

pelyke drift, ondernomen en voortgezet werd, van Ketï. 

is wel te omflagtig voor deeze beknopte his len predikt 

die 

torie ; en echter hadden de Friezen 'er te hier te 

veel deel aan , om dien ftilzvvygend voor- lande, ers 

I bytegaan. Meester Olivier van Keulen , die maakt 'er 

veele 

t reeds voor zeven jaaren in Friesland ge- driftig 

1 weest was , en daar een groot..aantal men- toe. 

! fchen tot den Heiligen Oorlog , gelyk men 

' 't noemde , driftig gemaakt had , kwam ten 

j jaare twaalfhonderd vierentwintig andermaal 122.f; 

i in deeze gewesten , om het begonnen werk 

; met allen moogelyken yver voort te zetten. 

Na zich hiermede eenigen tyd, zo elders 

ïals in Friesland, bezig gehouden te hebben, 

vertrok hy wederom naar Keulen. Hy ver. 

loor echter de groote zaak zyner .zendinge 

:niet uit het' oog. De brief, welke van daar 

door hem aan de Friezen werd afgezonden , 

:om hen tot volftandigheid in de aangevangen 

loopbaan te vermaanen (*), toont duidelyk 

:dat zy hem wel zeer ter harte hing. Ook 

waren deeze en andere poogingen meer zo 

verre van vruchteloos te zyn , dat de Friezen 

lin deeze buicenfpoorigheden op verre na de ge- 

( § ) Schot. Friefche Hist. bl. 108'. 

ring(t«' 

BEKNOP 

TE HISTO» 

KiE.

BEKNOP 

TE HlSTO' 

it IE. 

De Friezenfpeelen 

eene 

voornaame 

rol in 

deeze 

buiienfpoorigheden. 

384 Tegenwoordige Siadt 

ringde rol niet fpeelden. Hunne dapperheid 

en kloekmoedigheid , in de belegeringe en 

veroveringe van het Egyptïfche Damiate betoond, 

wordt door gemelden Meester Olivier 

hoogelyk geroemd, in het getuigfchrift, hun, 

door hem, by hunne terug reize naar het 

Vaderland, mede gegeeven. Hy zegt daarin onder 

anderen; „ dat zy voor Damiate eene groote 

„ nedrigheid, milddaadigheid, gehoorzaamheid, 

„ en lloutmoedigheid hadden laaten blyken, zyn- 

„ de zy fchrikkelyk voor de ivaraceenen , en 

„ bemind by.de Christenen geweest; alwaarora 

„ hy de Kerkelyke Prelaaten vermaande, de 

„ beleedigers der zulken, die voor Damiate ge- 

.., weest war.«n, door Kerkelyke Itraffen te be- 

5i teugelen; gelyk hy ook dé Overheden des 

lands opwekte om in deezen toch vooral den 

j, Prelaaten niet tegen te flaan, maar zorgvul- 

„ diglyk op zodaanïge beleedigers te letten, in 

„ aanmerking neemende, dat de menfehen vers; 

pligt zyn de pelgrims te eeren, welke door 

God verheeriykt worden". (*) Doch wat 

wonder, dat Meester Olivier,in dit zyn getuigfchrift, 

wat hoog met de Friezen loopt j daar hy 

•niet gefchroomd heeft,het mislukken van deeze 

onderneemingen aan te merken als eene Itraffe, 

welke den Christenen door God wierd aangedaan, 

onder anderen, ook daarom, dat de Duitfchen 

en Friezen voor hunne dienften, arbeid, getrouwheid 

en kloekmoedigheid, niet geëerd 

of beloond waren, naar behoorem De brief 

by 

(*) Óudh, en Gedichten van Friesl ï. D. bl. 2(S. 

Gr. Chartert», van Friesiand I. D. bl. 86. Schot, befchr» 

Van Friesl. in Quarto bJ< 319-

w« F R I E S L A N D . 38$ 

by welken de Patriarch van Jeruialem den Ab BEKNOP* 

ten van Klaarkamp, van Mariënhof en van Dok TE HlSTO» 

ME» 

kum , na een lollyk getuigenis ter eere van de 

Friezen afgelegd te hebben, aanbeveelt, om 

toch toe te zien , dat de te rug keerenden 

vriendelyk ontvangen ,en voor alle beleedigingen 

beveiligd, of deswege fchadeloos gefield mogten 

worden, komt zeer wel met den voorgaanden 

overeen. (*) Daar nu deeze brief aan de 

Prelaaten van Klaarkamp, Mariëngaard en Dokkum 

is gericht, en in denzelven gewaagd wordt 

van allen, die uit Oostergo het kruis aangenomen 

hadden, is het niet onwaarfchynlyk,dat dit gedeelte 

des lands inzonderheid veele Kruisvaarders 

heeft opgeleverd. Wanneer Paus Honorius 

en Keizer Frederik de II. daarna, door 

hunne brieven , de Friezen wederom uïtnoodigden 

tot krachtdaadigen onderstand der 

Oosterlche zaaken , verzuimdenze niet dits 

te doen met loflyke vermeldinge hunner 

voorgaande bedryven (f). Aan wien men 

ondertusfchen de verovering van Damiate 

hebbe toe te fchryven , valt met volle zekerheid 

niet te bepaalen. 't Is bekend, dac 

die van Haarlem en Dokkum om de eere daarvan 

twisten. Wy zullen de beflisfing van dit 

gefchil van anderen verwachten (§_), 

Ter- 

(*) Schot. Befchr. van Friesl. in Quarto, 320. Gr, 

Charterb. I. D. bl. 87. 

(f) Schot. Befchr. van Friesl. in Quarto. bl. 321 

1 enz. Gr. Charterb. I. D. bl. 91. 

(§) De Geleerde S. H. van Idfiuga is meest voor 

ifcet iaatfte: want ua in het I. 25. bl. 126 van zyn 

Staass- 

Bb

\ 

BEKNOP 

TE HlSTO 

IUE. 

Binnenlands 

ligt 

men jam' 

rnerlyk 

overhoop. 

GraafFloris 

de IV, 


Terwyl dit buitenlands omging lag men binnenlands 

jammerlyk over hoop. Niet alleen in Oostfriesland 

, daar de eene landman tegen den anderen 

te velde trok; maar ook in Friesland, bewesten de 

Lauwers, was de dolheid der landzaaten zo hoog 

gereezen, dat men met geheele benden op elkanderen 

los ging. In Oostergo, onder anderen, 

gefchiedde dit door twee Edelluiden, met naame 

WiegerenTjaard, zynde de eerfte een Ommelander 

en de Iaatfte een gebooren Fries. De eerfte 

had het gemeene volk op zyne zyde; doch de Iaatfte 

werd door eenige ftoute luiden van aanzien onderfteund. 

Langen tyd en met groote hardnekkigheid 

werd'er van beide zyden gevochten, totdat 

eindelyk Wieger van Ijaard doorftooken wierd, 

en de twist daarmede vooreerst ten einde liep. 

De hevige verdeeldheden , welke, eenige 

volgende jaaren, in de aanpaalende gewesten 

plaats 

Staatsrecht der vereenigde Nederl. gezegd te hebben, 

dat volgens fommigen de gedachtenis daarvan nog té 

vinden is in de Kerk te Haarlem, laat hy 'er op volgen 

: „ dat de Dokkumers in Friesland, zich met 

„ meer grond de bevordering der verovering van die 

„ Stad, met eenKoggefchip, 't welk ze nog ten deezen 

„ dage, in plaats van een Weerhaan , gebruiken, op de too- 

„ ren der Groote Kerk afgebeeld, zouden konnen toeê'i- 

„ genen. Immers blykt heruit een brief van het jaar 

„ 1118, by Chr. Schotanus, dat de Friezen zich in 

„ die belegeringe zeer dapper hebben gedraagen, en 

„ dat 'er waarlyk Dokkumers by geweest zyn, die zo 

„ byzondere eere by die gelegenheid inleiden, dat 'er , 

„ uit dien hoofde, zorge wierd gedraagen om hunne 

„ goederen,by hunne te huiskomfte, wederom in hunne 

„ beheeringe te doen overgeeven. Zie Schot. Brieven 

en Documenten, dienende tot de Friefche Hist, 

„ p. 11 en 12. enz-"


plaats hadden, en op veel bloeds te Haan kwaBEKNOPmen , zyn buiten ons bedek. De huldiging van TE HISTO» 

RIE. 

Graave Floris den IV, als Landheer van Friesland, 

wordt tea 

betreft ons nader. Deeze, binnen Utrecht eene 

jaare 

bemiddeling tusfehen Bisfchop Wilbrand en de 1230 bin 

misnoegde Stichtfchen hebbende bewerkt, begaf nenFra zich van daar naar Friesland, beoosten het Vlie, nekergehuldigd. om 'er de hulde te ontvangen, Deeze plegtigheid, 

welke ruim zeven jaaren, zo om zyne minderjaarigheid 

als om andere redenen, was uitgefteld, werd 

ten jaare twaalfhonderdendertig, door die van 

Westergo, binnen Franeker verricht, zonder dac 

men wegens de overige deelen des lands eeni - 

ge melding gemaakt vinde. Over de redenen hier 

van zullen wy ons in geene gisfingen inlaaten; 

te meer om dat Floris toen, uit hoofde van zyn 

Vaders aangenaame regeering, by de Friezen 

nog wel gezien was. Dat hy naderhand de genegenheid 

der Friezen zo geheel en al verloor, 

dat hy nooit weder in hun land durfde komen, 

had hy niemand dan zich zei ven en zynen 

kwaade raadslieden te danken. De toeleg om 

der Friezen vryheden en voorrechten, door 

het omkoopen van den Adel, te bekorten, was» 

niet te dulden voor een Volk, dat zyne vryheid 

op den rechten prys had leeren fchatten ( § ). 

Het bezoek, dat Friesland, met het gemelde 

oogmerk, van Graave Floris ontvangen had, Bisfchop 

Wilbrand 

werd, ten zelfden jaare, door een ander van den Deoor- 

Utrechtfchen Bisfchop Wilbrand gevolgd. Doch loogt d$ 

om 

(§) Schot. Friefche Hist. bl. 118. ü. Erara. Rsr. 

i Fr. L. IX. p. 307, 

Bb 2

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

Drenthen, 

met hulpe 

der Frie 

zen. 

$88 Tegenwoordige Staat 

om te doen begrypenby welke gelegenheid zulks 

gefchiedde, moet ik eene kleine terugtred 

doen. Deeze Kerkvoogd, een man zynde 

van een onverfchrokken gemoed , kundig in 

Staats- en Krygs-zaaken, en van eenen fterken 

aanhang, was niet zo dra de opvolger van Bisfchop 

Otto geworden, of hy was bedacht op 

het voortzetten van den oorlog regen de Drenthen, 

welken zyn voorzaat reeds begonnen, en 

ten koste van zyn eigen leeven gevoerd had. By 

't algemeene opontbod van Volk uit alle zyne 

landen en Heden, waren ook zeer veele 

Friezen, zo van den kant van Bakkeveen 

en andere Woudllreeken , als van Stavoren , 

Lemfterland en van elders, tegen de Drenthen 

opgekomen, en hadden hun zulk een' fchrik 

aangejaagd, datze openlyk verklaarden den Bisfchop 

genoegen te willen geeven, en, ter zyner 

gerustftellinge,GyzeIaars in zyne handen te Hellen. 

Zelfs gavenze zich, voor zwaarder onheilen 

beducht, geheel en al aan den Bisfchop over , 

op voorwaarden , zo wel irreelende voor's Bisfchops 

hoogmoed, als vernederende voor de 

fcraave Drenthen. De Bisfchop, dus gansch en 

al meester van dat gewest, begaf'er zich ook, 

na 't afdanken van 't grootlle deel zyns Legers, 

metderdaad naar toe, neemende zyne reize 

over Stavoren, Harlingen, Leeuwarden en 

Dokkum, naar Groningen. Na eenige weinige 

dagen vertoevens, zich van daar naar Koeverden 

begeeven, daar de hulde, wegens de Kerk 

van Utrecht, in tegenwoordigheid van den voorgaanden 

Slotvoogd Rudolf, ontvangen, en in 

deszelfs plaats zekeren Eilard tot Bisfchoplyken 

Stad-

van F R I E S L A N D , 339 

Stadhouder over Koeverden en Drenthe aangefteld 

hebbende, dacht hy zekerlyk zich zeiven 

en der Kerke van Utrecht eenen grooten dienst 

gedaan te hebben. Men zou den uitflag deivoorgaande 

bedryven ook wel als zodanig 

hebben mogen aanmerken , om dat de Utrechtfche 

Kerk, wegens den uitgeputtcn ftaat 

haarer geldmiddelen, den vrede ten hoogften 

noodig had, zo deeze duurzaam ware 

[geweest. Dan gelyk de heerschzugt zich 

zeldzaam met eenen vernederden ftaat verge 

BEKtfOPi 

TE HlSTO- 

P.IE. 

Hy zet 

Rudolf, 

Slotvoogd 

van Koeverden 

af. 

en Eilard 

in zyne 

plaatfe. 

noegt , als 'er waarfchynlyke uitzigten zyn om 

't Kasteel 

zich daaruit te verheffen ; alzo liet de gewee v:.n Koe 

• zen Slotvoogd Rudolf geene gelegenheid verden. 

ivoorbygaan , welke hem daartoe eenigzins worde 

door 

gunftig fcheen. 't Gelukte hem ook zich, by 

verrasiinge , meester te maaken van het Kas- 

:teel van Koeverden. De Bisfchop, hier door 

i genoodzaakt zynde de afgelegde wapenen 

1 wederom op te vatten, zocht daartoe ook de 

IFriezen te beweegen, en vondze gewillig 

tot zyne hulpe. Het veranderlyk winterweer 

,van twaalfhonderd negenentwintig was de voori 

naame reden, 'dat 'er juist niet veel wierd uitgc- 

11recht. Ondertusfchcn ftrekte dit grootelyks ten 

1 woordecle van Rudolf, naardien de Drenthen die 

;zich tot dus verre buiten den nieuwen aanval ge- 

1 houden hadden, dit ziende, nu ook wederom, 

( in grooten getale, zyne zyde koozen, fchoon 

i niet met die volftandigheid, welke Rudolf, ter 

i ;zyner herftellinge, noodig had: want op 't ver- 

; meemen der toebereidzelen, welke door den 

'. Bisfchop gemaakt werden, om, zodra hetjaar- 

Igetyde zulks zoude toelaaten, den Oorlog met 

padruk voort te zetten, werden de Drenthen 

Bb 3 en 

v 

Rudolf 

wederom 

bemag. 

tigd. 

De Drenthen 

en 

Koever*

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 


en Koeverders zo gedwee, datze zich in de 

armen der Friezen wierpen, die , in maatigen 

getale, van den kant van Stavoren, 

ders werpen 

zich en uit Ooscer- en Westergo , gereed Hon 

in de arden, om hen te bevechten; deezen baden 

men der zy, datze toch hunne zaak ter beflisfinge aan 

Friezen. 

den Bisfchop wilden overgeeven, vermids hy 

geweigerd had hen zalven te willen hooren. De 

Friezen voldeeden aan dit verzoek; ook werd 

het, door de tusfchenfpi aak van eenige Friefche 

Abten, zo verre gebragt, dat Koeverden en 

Drenth andermaal in genade wierden aangenomen. 

Doch ook dit verdrag viel al dra in duigen 

, doordien de Drentben weigerachtig bleeven 

om de hun opgelegde boeten te betaalen; 

't welk de Friefche Scheidsmannen dermaate 

verbitterde, datze alle de weêrfpannigen, niemand 

uitgezonderd, voor eerloos verklaarden. 

Schoon men deezen trek als een bewys van der 

Friezen trouwe , in 't onfchendbaar houden van 

hun eens gegeeven woord, heeft aan te merken, 

ftrekte zulks echter om de Drenthen,nu van alle 

hoope op vergiffenis verfteeken, des te meer 

te verbitteren, en als wanhoopigen het uiterfte 

te doen waagen. In de eerfte woede werd 

ook Steenwyk metderdaad door hen verrast; 

doch kort daarna een beftand voor vyftien dagen 

lludolf getroffen; maar van den kant des Bisfchops 

wordt ge 

vangen werd hetzelve fhoodelyk gefchonden , door 

genomen niet alleen Rudolf met eenigen van zynen t 

en ge ra- aanhang in hechtenis te neemen, maar ook, na] 

braakt. 

geftreeken vonnis , op den vyfentwintigften van' 

Hooimaand des jaars twaalfhonderd en dertig, 

te rabraaken, en de lichaamen op raden ten 

pon te zetten. Den Bisfchop moet echter zulk 

eene


eene fnoode trouwloosheid en bloeddorst niet 

geweeten worden. Hy had de gevangenen gaarne 

by het leeven behouden; zelfs reisde hy 

in der yj naar Utrecht , en wendde daartoe, 

by het Kapittel, alle mogelyke moeite 

aan; dan de zachtmoedige Geestelykheid 

was daartoe niet te beweegen : zy oordeelde , 

naamelyk , dat het Sticht op geene beftendige 

ruste te hoopen had , zo lang Rudolf 

leefde. Door zynen dood werd die echter 

niet bevorderd. Rudolfs aanhang in Drenthe 

werd over den ongelukkigcn dood van 

deszelfs voorganger grootelyks verbitterd , en 

veelen in bet Sticht zelf, vatten zulk een 

misnoegen tegen den Bisfchop op , dat hy 

; zich daar naauwlyks veilig rekende; waarom 

BEKNOP 

TE HISTO. 

RIE. 

hy in eene openbaare Vergaderinge te Utrecht 

: 

belydenisfe zyner onfchuld deed , en grootelyks 

in zynen fchik was, met die bemiddelin- 

; ge, welke , als wy voorheen zagen, door den 

1 Hoilandfchen Graave , tusfehen hem en zyne 

i misnoegde Stichtfchen bewerkt werd. 

Hier door derhalven de handen eenigzins De Bisfchop 

iruim gekreegen hebbende, was hy al dra op 't 

komt in 

(vernederen der wederfpannige Drenthen bedacht. Friesland, 

IDoch zonder de hulpe der Friezen zich daartoe en be 

1 niet in ftaat vindende, zocht hy deezen tot het opweegt 

de 

Friezen 

watten der wapenen, ten zynen voordeele, te be 

om hem 

weegen. Ten dien einde kwam hy in perfoon te helpen. 

iin Friesland, en bediende zich van een middel, 

coat, hoe belachlyk en verachrelyk ook op 

jzich zelf, nogthans menigmaal groote zaaken 

Iheeft uitgewerkt. De afkondiging van ruime 

saflaaten voor allen, die hem in zynen voorgeno- 

Bb 4 men

BEKNOP 

TE HlSTO 

•HIE. 

Zy worden 

in 

twee 

kleine Legersverdeeld. 

De Bisfchop 

komt weder 

in 


en bereikc 

'er met 

preeken 

zyn oogmerk. 

S9& Tegenwoordige Staat 

men togt tegen de Drenthen behulpfaam «ouder* 

zyn, en de beweeglyke redevoeringen der Friefche 

Kerkelyken, welke eene lyn nier hem trokken, 

waren voor hem van die gewenschte uitwerkinge, 

dat de opgekomen Friezen al een vry aanzienlyk 

Leger uitmaakten. Om 'er den meesten 

dienst van te trekken, verdeelde de Kerk 

voogd hen in twee kleiner T-PD-P^ HW « M 

j °. r 

vv 

" negers, net eene, 

dat uit Ingezetenen van Oostergo beftond, voerde 

hy over de Lauwers naar Groningen, om die 

Stad tegen de Drenthen te befchermen; het 

andere liet hy onder den Deken van Stavoren 

en Westergo, in de Zevenwouden , omtrent 

Bakkeveen; terwyl 'er, behalven deezen, nog andere 

benden uit het Sticht in aantogc waren; 

doch deeze maakten zo weinig haast, dat de 

voorgenomen vereeniging te niete liep ; ook 

kreegenze eerlang zodanig de nederlaag, dat de 

oyergebleevenen naar huis keerden, en de 

Bisfchop zelf moeite had om 'er veilig te ka- 

men. 

In den volgenden Winter bleef men van wcderzyde 

m de wapenen; ook begaf de Bisfchop 

zich andermaal naar Friesland, en preekte daar 

met zo veel yvers , dat hy dikwyls te voet, 

langs ongebaande wegen, van de eene plaatsnaar 

de andere ging, om daar het woord, niec de» 

vredes maar des oorlogs, te verkondigen. Hy 

aeea cue ooit met eenen gewenschten uitflac: 

de Friezen, hunne oude Krygszugtige geaardheid 

nog geenszins hebbende afgelegd, rchootcn 

t harnas te gereederaan, nu de Bisfchop hun, 

door zyn preeken, in 't hoofd had weeten te 

brengen , dat zulks voor Godsdicnftigheid te 

hou

BEKNOP 

TS HlSTO 

KIE. 

394 Tegenwoordige Staag 

mets, en van de huizen maar tien overbleeven; 

dat daarenboven Kammingaburg by Leeuwarden, 

zonder- en Britfenburg, op de oostzyde der Middelzee 

heid. itaande, daardoor ten grooten deele vernield 

zyn, zal, naar veeier oordeel, niet ganfchelyk 

te verwerpen zyn. Dat men althans dergelyke 

plaatfen hier te lande gehad hebbe,- dat dezelve 

eertyds van merkelyk aanzien geweest zyn, en 

dat men haaren val in geweldige overftroomingen 

te zoeken hebbe, valt, onzes oordeels, 

met te loochenen (§). 

De Bisfchopbe 

Dat het ondermsfehen in Friesland aan geene 

oorloogt manrchap ontbrak, toonde het volgende jaar van 

de' Dren twaalfhonderd tweeëndertig: want in den 

then 

oorlog , op nieuw tusfehen den Bisfchop 

op nieuw. 

en de Drenthen ontftaan , 2ou hem weder 

1232. 

een Leger, vier duizend man fterk, van den kant 

van de Lemmer en de Kuinder, zyn te hulpe gekomen, 

voor dat hy Koeverden belegerde en 

ftormenderhand innam, zonder echter het Kasteel 

te konnen bemagtigen. Hy vleide zich wel, 

dat de Friezen , die omtrent Bakkeveen by een 

trokken , hem daar toe te hulpe zouden komen; 

doch deeze werden, door de Drenthen, d; ar zo 

De Friedanig gehavend, dat hy zich in zyne verwachtinge 

zenwor- grootelyks bedroogen, en teffens genoodzaakt 

dfu door vond, een merkelyk gedeelte zyner benden af 

de Drenthen 

by te danken. Hy zoude het echter, na't ontvangen 

Bakte van eenige verfterkinge, en 't behaalen van eeni 

veen gege voordeden, waarfchynlyk, den Drenthen 

llaên. 

eer- 

(§) Wegens deezen en andere Vloeden kan men te 

recht ranken , by Outhof Verhaal van de Watervl. bl. 

108 en 308. Ocko Scharl. bl. 113. Gabbema Nederl. 

Watervl. bl. 70. Winfem. Kron. 163, en elders.


eerlang te benaauwd gemaakt hebben , zo zy 1 

niet uit Fivelingo, Westfalen en van elders, 1 

BEKNOP» 

ra HISTQ» 

:UE. 

met frisfe manfchap waren onderfteund geworden. 

Dan hier doorkreegen zy, die trots op de 

Bakkeveenfter overwinning waren, zulk eene ' Ook dry- 

ovenhagt op het Leger der Friezen en Groninven zy de 

Friezen 

gers, dat deezen, op den eenentwintigden van en Gro 

Herfstmaand, met de uiterlle verhaastinge, de ningers 

vlugt naar Groningen namen , cn daarby een op de 

Vlagt. 

merkelyk verlies van. manfchap Jecden; zynde 

veelen, door de hen op de hielen volgende 

Drenthen, of gevangen genomen, of afgemaakt 

geworden. Onder de laatften bevond zich Hesfel 

van Leeuwarden, Deken over geheel Oostergo, 

met nog elf Priesteren (*_). 

Niet tegenflaandc deeze inlandfche beroerten, De Kruis 

oorlogen en. watervloeden, den vcrderflykften vaarten 

gaan nog 

invloed op 's Lands waare welzyn hadden, en 

(leeds 

grootelyks ter verachteringe van den landbouw haaren 

en binnen - en buitenlandfchen koophandel gang. 

ftrekten, zag men de Kruisvaarten naar het 

H. Land haaren gang gaan. En of deeze nog 

niet genoeg waren, om de landen van hunne inwooners 

te ontblooten, de zeden te bederven, 

en 't Christendom eene vuile fmet aan te 

wryven , die bezwaarlyk viel uit te wisfehen, 

begon het ook eerlang in gebruik te 

komen, menfehen van allerlei ftaat cn rang, 

over zogenoemde kettery , aan te klaagen, te 

vervolgen , en te mishandelen. Die van Stade 

hadden hier van , ten jaare twaalfhonI234derd 

(*) Schot. Friefche Hist. bl. 119. Idfir.ga S aatsr. 

I. D. bl, 291 — 294.

BEKNOP 

TE HISTO- 

RIE. 

Ook 

vvordt 'er 

eene tegen 

de 


derd vierendertig, de droevige ondervinding. 

By den Aartsbisfchop van Bremen in ongenade 

vervallen zynde , werd 'er, onder aantyginge 

van afgodery en duiveldienst, zelfs 

eene Kruisvaart tegen deeze menfehen ge 

predikt , en in 't werk geltcld , of fchoon hun 

Stadingers 

gepredikt ne misdaad, zeer waarfchynlyk , alleen daarin 

en uitge beftond, datzy, gelyk ook veele andere eervoerd.lyke 

lieden van dien tyd, de Geestelyken, zoom 

hun kwaad, dronken en ontuchtig gedrag , 

als om hunne gierigheid 'en knevelaaryen , met 

die minachtinge behandelden , welke deeze 

gewaande bedienaars der Heiligdommen dubbel 

verdienden. De Kruisvaart ging echter voort; 

Graaf Floris de IV zelf nam 'er deel in; veele 

Priesters, Paapen en Monniken lieten zich mede 

tot den togt aanfehryven, en eerlang zag men 

de braave Stadingers, in weerwil van hunne wanhoopige 

dapperheid, voor de al te groote 

overmagt hunner vyanden bezwyken, en, met 

achterlaatinge van wel zesduizend man, het flagveld 

ruimen; terwyl veelen in de poelen en 

moerasfen verfmoorden, of met verhaastinge 

naar Friesland vlooden. Doch ook hier vondenze, 

naar't fchynt, geene veiligewykplaats: immers 

zou Graaf Floris, van de Wezer, door 

Friesland, naar huis keerende , deezen zov/el 

als de Friezen, die hen hielpen, geheellyk verflagen 

hebben. Waarfchynlyk was de hulp, die de 

Friezen aan de Stadingers beweczen, de eenige 

reden, waarom de Graaf hen zo min als de 

gevlugte Stadingers verfchoonde ( *). 

De 

(*) Men zie wegens deeze Stadinger Kruisvaart 

Sc.hot.


De dood van Bisfchop Wilbrand, die ten jaare 

twaalfhonderd drieëndertig overleed, was voor 

Friesland van geene onaangenaame gevolgen. 

Was naamelyk Graaf Otto, door Graave Floris 

zynen Broeder, by't affterven van Willem den 

I, hun beider Vader, met het Graaffchap van 

Oostergo en Westergo, in hoedanigheid van ] 

Graaf of Poteflaat beleend, zyne verheffing tot! 

Bisfchop van Utrecht, onder den naam vanOt- i 

to den III, gaf aanleiding, om 't gemelde i 

Graaffchap wederom aan zynen Broeder af re ! 

ftaan. Doch deeze, reeds voorheen by de 

Friezen gehaat, om dat hy, door 't omkoopen 

van den Adel, hunne voorrechten en vryheden 

zocht te krenken, had, door de Stadinger gebeurtenisfe, 

hen zodanig verbitterd, datze een* 

hunner eigene Edelen, met naame Sikke Sjaarde- \ 

ma, tot hunnen Poteftaat verkooren, hier toe te 5 

meer aangemoedigd, door de tyding, dat Graaf i 

Floris, reKlermont, in een fteekfpel, verraad 

derlyk gefheuveld was, nalaatende eenen Zoon r 

• BEKKOP- 

• TE HISTO 

RIE. 

, De dood 

' van Bis- 

1 

fchop 

l Wilbrand 

[ is van 

. geene on- 

• asngenaame 

gevol- 

' gen voor 


1 

1 

Sikke 

Sjaardema 

.wordt tot 

Poteftaat 

verkooren. 

van maar zes jaaren oud. Bisfchop Otto, die 

j i tot Voogd over den jongen Graaf, zynen Nee- 

" ve, werd aangefteld, een man van eene vreedzaaime 

inborst, en daarenboven den Friezen niet 

-ongenegen zynde, gelyk hy ook, geduurende 

; zyn gansch bewind over hen, hun zeer aangei 

naam geweest was, zag dit met ftilzwygen aan, 

: :zo hy 'er geene toeftemming toe gegeeven 

t heeft. En dus wordt dit tydftip, niet zonder 

reden, 

i Schot. Friefche Hist. bl. 121 enz. Hubner Staatk. 

Hist. VIII D bl. 613. U. Emm. Rer Frif. L. x. p. 

ljï5o etc. Vaderl. Hist. II. D. bl. 370 enz. F, Sjoerds 

; friefche Jaarb. II. D. bl. 555.

BEKNOP- 

SE HlSÏO 

RIE. 

Gednurende 

zyn 

bewind is 

't land in 

taamelyken 

bloei. 

39 S Tegenwoordige Staat 

reden, voor het einde der Hollandfche regeeringe 

gehouden, fchoon 'er, by vervolg van tyd, 

herhaalde poogingen, door de Hollandfche Graaven 

, gedaan zyn, om Friesland onder 't juk te 

brengen. 

Midlerwyl was het land, vooral geduurende 

het Potellaatfchap van den beroemden Friefchen 

Edelman, Sikke Sjaardema, in taamelyken bloei; 

en het zou dien tot veel hooger trap hebben 

gebragt, indien de aanzienlyklfe geflagten de handen 

zowel hadden in een getlagen, als ze , doorgaans, 

jammerlyk over hoop lagen, en eikanderen 

, om den voorrang in 't offeren,nu en dan 

over hoop flaken , zich verbeeldende, dat zulke 

misdaaden en andere gruwelen meer,» door 't 

ffichten van Kerken en Kloosters, en 't verryken 

der Geestelyken, voor altoos glad wierden 

uitgewischt. Van dergelyke woede zag men een 

voorbeeld te Waaxens, daar Botte Reinalda, 

door Jan Albada, op het Kerkhof, werd dood 

geflagen, om dat hy den voorrang ten offer 

genomen had, welken Albada oordeelde hem 

geenszins toe te komen (§). Wy laaten 'c 

voor den Leezer, zyne aanmerkingen over zulke 

verkondigers van't Euangelie te maaken, welken 

het, uic onkunde, bygeloof of eigen belang, 

van 't hart mogt, dergelyke on teeringen 

van den besten Godsdienst te begunftigen, en 

door de vingeren te zien. 

Harlingen Zag men omtrent deezen tyd de Buurt, op 

wordt ee 't west van het dorp Almenum, tot eene Stad 

ne Stad. 

gemaakt, welke den naam van Harlingen draagt, 

en 

C§) O. van Schar!, bl. 114. It Ade Friefche Terp. 

W. 53-


en door den tyd zodanig in bloei heeft toegeno . BEKNOR 

men, datze, na Leeuwarden, nu de grootfte . TE HlSÏO. 

' Kir. 

en aanzienlykfte der Friefche lieden zy, de by. 

zonderheden haarer opkomfle, gaan wy bier, 

als tot de plaatslyke befchryving van Harlingen 

de naaste betrekking hebbende , met ftilzwygen 

voorby. Dat de Kloosterlingen van Ludinga 

Kerk, gelegen op het Oost van Almenum, van 

dit Harlingen eene diepe vaart naar Vlieland en 

van daar naar Texel gegraaven hebben, is reeds 

voorheen met een woord gemeld. Het recht 

van eigendom, dat Friesland toen nog op 

Texel, benevens een groot gedeelte van Westfriesland 

, had, werd door den Poteflaat Sikke 

Sjaardema, voor zo veel Texel aangaat, by open- 

Texel 

baare Handveste en Giftbrief, gefchonken aan wordt ge» 

Alhard, Abt van Ludinga Kerk, zo voor hem fchonken 

i als voor zyne opvolgers ; die hetzelve ook aan L,u-j 

dinga 

: met eenen goeden titel, uit kracht van hunne 

Kerk; 

•verzegelde brieven, bezeten hebben, tot zo lang 

ide Graaven van Holland hun hetzelve ontwel- 

1 digden (f ). Vlieland, voorheen vast aan Ter- Gelyk 

ifchelling,kwam ook eerlang inde handen deezer ook VUe* 

iGeestelyken,zynde zy daarmede begiftigd door land. 

I Graave Willem den II, welke hier in het voorbeeld 

volgde van zynen Grootvader, Willem den 

II, door wien St. Odulfs Klooster te Stavosen 

met het Eiland Wieringen befchonken was(§). 

IDewyl nu de Ludingakerkfters eenen Uithof op 

(Vlieland hadden, groeven zy derwaards gemelde 

vaart, hoewel niet met genoegen van hunnen Abt 

Gerbrand, die dergelyke openingen, zo naby de 

Noordzee, als zeer gevaarlyk voor de binnen- 

Ct) Winfem. Kron. bi. lór 

C 5 ) Schot. Friefche Hist. bl. 10& 

waardj

•TE HISTO- 

JUE. 

Het 

Klooster 

Mariengaard 

Itoopt 

Marken 

voor de 

lelfr. 


Jydt weder 

veel 

by eenen 

geweldigenWatervloed. 

«237- 

400 | Tegenwoordige Staat 

waardfche landen befchouwde; gelyk zy ook raer> 

derdaad eerlang bevonden werden, 

Terwyl die Klooster dus zyne bezittingen uitbreidde, 

zochten ook andere de hunne te vermeerderen. 

Dat van Mariëngaard kocht, teil 

jaare twaalfhonderd vyfendertig, toen het Sybrand 

tot zynen zesden Abt had, het halve Eiland 

Markenhove, of Marken, met alle deszelfs 

gerechtigheden , van INikolaas Perfyn Ridder, 

voor tweehonderd Hollandfche ponden (f), 

zynde de andere helft daar aan voorheen, door 

eenige GodsdienlTige Hollanders, gefchonken; 

hy voltrok , kort daarna , het Kerkje , dat 

reeds begonnen was ; ook werden eenige 

Leekebroeders derwaards gezonden, om de landeryen, 

ten voordeele van 't gemelde Klooster, 

te bearbeiden (§). , 

In de onlusten, omtrent deezen tyd, in 

Groningerland voorgevallen, hadden de Frie 

zen , van tusfehen t Vlie en de Lauwers , 

wel eenig deel ; maar zo niet, dat de 

byzonderheden daar van ons behoeven op 

te houden. Onderlinge verdeeldheden lieten 

hen ook niet toe, hunne natuurlyke neiging 

te volgen; te meer om dat de nadeelen, 

welke het algemeene welzyn daarby te lyden 

had, nog vergroot werden, door den hoogen 

Watervloed van twaalfhonderd zevenendertig. 

Volgens de daarvan voor handen zynde vernaaien, 

(f) O. van Scharl. Kron. bl. 117, wordende dit 

Eiland daar befchreeven, als liggende in de Zuiderzee, 

tegen over Monnikendam, 't welk ten bewyze ftrekt, 

dat dit het hedendaagfche Marken is. 

(§) Schot. Befchryv. van Friesl. in Quarto bl. 3*7-.


Jen, waaide de wind eerst uit den westen, en 

liep vervolgens naar het zuiden en zuidoosten: 

hier door werd het water eerst uit Zee, endaarna 

uit den vollen Ysfel en andere gegraaven 

graften met zo veel geweld, en in zo grooten 

overvloed aangevoerd, dat genoegzaam alle laage 

landen, ten westen van Friesland, wierden onder 

water gezet, en niet flechts zeker ftins, 

tusfehen Texel en Dykshorne, toebehoorende aan 

die van Ludingakerk, met zyne onderhoorige 

landeryen, wegfpoclde , maar ook de landen 

van Holkama, tusfehen Westergo en de nabuurige 

Eilanden Vlieland en Terfchelling, ten 

grooten deele, verboren gingen. Dewyl nu dit 

ongeval by nacht gebeurde, zagen zulken, die des 

morgens eerst opgeltaan waren, zo ver het oog 

kon reiken, alles blank van water,en riepen 

hunne nabuuren toe: het is al Vlieland! het 

is al Vlieland! willende daar mede zeggen, dat 

het Vlie 't ganfche land overliep, en nu meester 

van hetzelve was. Ook meenen fommigen r 

dat het Eiland van dit roepen zynen naam gekreegen 

hebbe. Doch wat daar van zy : na 't 

afloopen des waters zag en ving men veele Salmen 

en andere vreemde visfchen, die x\\ 't flyk 

!door de droogte beloopen waren ("§"). 

BEKNOP 

TE HISTC»« 

KIE. 

Daar de landen, bewesten Friesland,dus van De Mij. 

Ityd tot tyd afnamen, en de gedaante eener delzee 

lopenbaare Zee verkreegen, werd de Middelzee wordt van 

tyd tot 

j hoe langer hoe meer verftopt, en tot land ge- tyd meet 

ge- verftopt. 

C5) Winfem. Kron. bl. 166. Schot. Befchryv. van 

; Friesi. in Quarto. bl. 354. Ouciwf Verhaal der Waittvl. 

bl, 3U. 

Cc

BEKNOP 

TE HISTO- 

KIE. 

Het AdelykNonnenklooster 

Aula 

Dei 

. wordt te 

Gooinga 

gefticht. 

402 Tegenwoordigs Staaf 

gemaakt; zelfs meent men, dat dezelve, omtrent 

deezen tyd, reeds ten grooten deele opgcflykt, 

en in fchoone bouwen weidlanden vervvisfeld 

was, fchoon wegens den- netten tyd dier groote 

veranderinge met volle zekerheid niets te bepaalen 

valt. Ongetwyffeld is dezelve langkzaamerhanct 

gefchicd, en het aangewonnen land tot den 

Akkerbouw, en wel inzonderheid tot Veevoeding 

toebereid, en met de noodige wooningen 

voorzien, hoewel die op dit aangewonnen land 

zeldzaamer dan op het oude zyn, om reden dat 

zeer veele van deeze aangewonnen landen door 

bewooners van het oude gebezigd worden. 

Wat voor- of nadeelen Friesland ondervond, 

de drift om Kerken en Kloosters te fcichten 

ging, omtrent deezen tyd, fleeds haaren gang. 

De Geestelyken zagen 't gaarne, en de Ryke 

Leeken waren dwaas genoeg om zich te verbeelden, 

dat het zwart register hunner zondert 

glad wierd uitgewischt, cn hun naam ten goede 

vereeuwigd, zoze daaraan hunne wereldlyke 

bezittingen te koste leiden. Het Adelyk Nonnenklooster-Aula 

Dei,of Gods Hof, naderhand 

Nyeklooster genoemd, onder de Parochie van 

Gooinga, in Wymbritferadeel, nabySneek , is 

synen oorfprong aan dergelyke beginfelen ver- 

[chuldigd geweest. Hetzelve werd gefticht, 

in den jaare twaalfhonderd drieëndertig, door 

Dodo, Abt van Oldeklooster, op de landen era | 

uit de middelen van zekeren Ubald, die zyne | 

gelofte in gemelde Klooster gedaan, en alle zy- I 

ne goederen, voor de zaligheid zyner ziele, tot I 

dit werk ten beste gegeeven had- Het was even 

als Oldeklooster van de Ciftercie orde, werd, 

na

1 


•na zyne voltrekking, met Zusters, uic het Klooster 

Sion, bevolkt, en Hond onder hec,opzigc van 

RIE, 

nieergemelden Abt en zyne opvolgeren ( * ). 

Weinige jaaren laater zag men, in de Grieteny 

Achtkarfpelen, twee andere Geestelyke 

geftichten coc Hand gebragt, bekend by den naam 

van Gerkeskiooster cn Buweklooster. Met 

hunne Stichting was het dus gelegen. 

Jarig, de zevende Abc van Mariëngaard, die 

/oor geleerden nietonervaaren in de Dichtkunde 

gehouden wordt, voorzag zich van eenige 

geleerde en Godsdienftige mannen, welke hy 

:ot Priors bevorderde. Onder deezen was ook 

fjaerd Bernarda, uit wiens geflagt Buwe en Gerke 

üarkemagefprooten zyn. Doch Jarig, tenjaa- 

•e twaalfhonderd en veertig overleeden zynde, 

ïad toe zynen opvolger Jelger, een'afflammeling 

ut het aanzienlyke geflagt van Jelgerhuis, wiens 

Hoeder Bauk eene Zuster was van Wybren Kem- 

>inga,onder de Friefche Edelen zeer beroemd, 

>m dat hy, door de Predikatiën van Olivier van 

beulen, overgehaald wierd, om tot drie maaien 

oe naar 't H. land te reizen. En wie weet, 

f deeze Godsdienfiige Edelman 'er nog niet 

ene vierde reize had bygevoegd, zo hy niet op 

e derde overleeden ware. In het Dorp Twybl, 

toen nog onder de Parochie van Augusftinsga 

flaande, woonde, ten zynen tyde, een 

;er vermogend man, met naame, Gerke Har- Gerka C 

ema: deeze, door denzelfden geest van gods- * Harken» 

enftigheid als anderen van zyne eeuw gedree- is § de 

Stichter 

• ven,v van Ger- 

jj keskloosr 

1 (*) Winfem Kron. van Friesl. bl. 165, Ondh. en ter. 

eft. van Friesl. II D. bl. 83, 80. 

Cc 2 

TE HlSTO";

BEKNOT 

TE HISTO 

RIE» 

404 


ven, ondernam het ftichten van een Klooster 

op de zathe Wiegeratorp of Wiegersterp, en zocht 

hetzelve te (lellen onder befcherming van den 

Ahr van I -udinffakerk: doch deeze wees zvn 

:\Dt van jL,uuiijâKciü., uutii utre^c wees zyu 

/erzoek van de hand. Daarop vervoegde hy zich 

tot dien van Klaarkamp, en, toen hy ook hier 

niet Haagde ,nam hy zyne toevlugttot Jelger van' 

Mariëngaard, met belofte dat hy zyne Orde 

wilde aanneemen, zo de'eze het Klooster onder 

zyne befcherminge nam. Jelger, geen acht geevende 

op de lichtvaardigheid van deezen mensch, 

die zo haast van de eene Orde overging tot de 

andere, nam hem aan, tot merkelyk ongenoegen 

van de Ludingakerkfter en Klaarkampfter 

Abten. De eerfte van deeze twee ftond evenwel 

van zyn recht af; maar de Iaatfte, geftyfd wordende 

door zekeren Wy brand , een' man van ( 

adelyke afkomfte, en die, eer hy in het Klooster 

ging, Deken in Ootergo geweest was, weigerde 

Gerke uit zyne Orde te ontdaan, en verkreeg 

daarenboven brieven van Collatie, of Begeevïnge, 

van den Bisfchop van Munfter,onder 

Hy zweert wiens opzigt Achtkarfpelen ftond. Ook riep hy 

de Orde 

Gerke heimelyk tot zich , en haaide hetri 

van Presnonftreit 

door veele beloften over, om openlyk in dei 

af, en Kerk de Orde van Premonftreit af te zweeren, en 

neemt die die van Bernardus te omhelzen. Jelger, toen 

van Ber- 

dit alles gebeurde, buitenlands zynde, vernam,, 

nardus 

aan. by zyne te huis komfte , met leedweezen, dat 

'er eene fcheuring onder de Broederfchap van] 

Gerkesklooster was ontdaan, van welke fomriM 

gen het met de Orde van Premonftreit hielden J 

terwyl anderen die van Bernardus aankleefden.] 

Ter voorkominge van andere onaangenaame ge| 

vol*


volgen floeg Jelger den weg van toegeevendheid 

in, en gaf aan elk de vryheid om te kiezen 

'Wat hy wilde. Het Klooster zelf, dat by 

zyne eerfte Stichtinge den naam van Jerufalem 

ontving, doch naar zynen Stichter doorgaans 

iGerkesklooster genoemd wordt, kreeg tot zynen 

ecrften Abt den meergemelden Wybrand, en bleef 

by de orde van Bernardus; doch alle de overigen 

, die de orde van Premonftreit aanhingen, 

verlieten 't zelve, en begaven zich naar elders 

ct> 

Buweklooster werd twee jaaren laater ge- 

Ifticht, door Buwe Harkema, Gerkes Broeder. 

By zyne eerfte Stichting werd daaraan de naam 1 

gegeeven van Sepukrum Sar,ct. Oudh. 

lm Geft. van Friesl. bl. 392 en 435. 

Cc 3

BEKNOP 

TE HlSU'O- 

JVIE, 

lem de 

hand in de 

belegetinge 

van 

Aken. 

In erkentenisfe 

daarvan 

bevestigt 

de Ko 

ninghunnevoor 40f? Tegenwoordige Staat 

daar door echter niet ten eenemaal verkoeld tezyn. 

Wanneer immers Graaf Willem, na zyne 

verheffing tot Roomsch Koning, de vrye Ryk- 

ftad Aken, daar de Krooning gefchiedenmoest, 

doch welke toen nog in handen van den afgezet- I 

ten Keizer Fredrik was, belegerde, deeden de | 

Friezen, waar onder men veele Edelen telde, I 

hem zeer grooten dienst. Ook Helde de Ko • I 

ning zo veel betrouwen op hen,dat hun de ge- i 

wigtigfte posten van 't beleg wierden aanbetrouwd. 

En wanneer hy, met hunne hulpe, i< 

meester van de Stad geworden, en daarop, met il 

zeer groote plegtigheid, tot Roomsch Koning 

gekroond was, zoude hy hen gaarne langer in 

zynen dienst gehouden hebben. Doch de Friezen 

Honden nu zo fterk op hun ontflag, en hun 

verzoek, ter bekominge van het zelve, werd 

door den Friefchen Edelman, Tjaard Dodinga» 

of Donia, die door zyne kloekmoedigheid zeer 

beroemd was, en de voornaamfte Leidsman zyner 

Landgenooten fchynt geweest te zyn, met * 

zo veele en krachtige redenen onderfteund,dac l 

zy eindelyk verlof van den Koning tot hun ver« j 

trek verkreegen, en daarenboven een doorflaand [ 

bewys van zyne hooge goedkeurlnge; hebbende i 

hy den Friezen alle hunne voorrechten cn : 

vryheden bevestigd , welke zy of* van Karei 

den Grooten, of anderszins bekomen hadden. 

rechten en 

vryhe De Openbrïef, waarby dit gefchiedde, is verden.tekend, 

den tweeden van SÏagtmaand des jaars j 

124S. 

twaalf honderd achtenveertig (§). 

Be-I 

f"§) Winfem. Kron. van Fries!. bl/ióSé Schot. J 

Befchryv. van Friesl. in Quirto. bh 100. Groot» 

Charterb. van Friesl, I D. bi. 94.


BEKNOS* 

• Behalven dat Koning Willem der Friezen 

rs HiSTr>f 

voorrechten en vryheden bevestigde , zou me. 

hy hun ook nog het vrye gebruik der Baden 

1 binnen Aken, en eene afzonderlyke plaats, ter 

befchouwinge van de geëerbiedigde Overblyffelen 

der Heiligen, beneffens het gebruik eener vrye 

herberge hebben toegeftaan; en van deeze vergunningen 

zouden de Friezen nog langen tyd 

daarna gebruik hebben gemaakt (*). 

Dan hoe gunftig Koning Willem den Friezen 

ook ware, in de eerfte ogenblikken na de hem 

beweezen hulpe, in een volgend hoofddeel zal 

ons blyken, dat de inhoud van gemelden brief, 

noch door hem zeiven, noch door zyne nazaa- 

|ten, de Graaven van Holland, is in acht geno» 

! 

: snen. 

(*1 Winfem. Kron. van Friesl. bl. i8. Schot. 

Friefche Mist. bl. 230. U. Emmius Rer. Frif. L. X. 

: ?• 397, 328. 

I " * 

Cc 4 IX. HOOFD-

BEKNOP 

TE HisiO' 

ME. 


IX. H O O F D D E E L . 

fan de bevestiginge der Friefche rechten en vry 

heeden door Graave Willem den II, tot op de 

nederlaag van Graave Willem den IK 

Friesland "j^Ja dat Friesland dus zyne rechten en vry 

lydt veel 

heden bevestigd zag, had het, in dit en eenige vol 

by verfcheidengende 

jaaren, even als verfcheiden andere aanWaterpaalende 

gewesten, grootelyks van geduchte wavloeden.tervloeden 

te lyden. Ons beftek laat niet toe 

dezelve een voor een, in hunne jammerlyke 

gevolgen en uitwerkfelen, omftandiglyk te 

befchryven. Dit eene dient niet verzweegen 

, dat op den tweeden vloed , voorge 

1249. vallen in den jaare twaalfhonderd negenenveer 

En by een tig, zulk een fchraal gewas van koren en gras 

fchraal ge volgde, dat daaruit een algemeen gebrek voor 

was,gevolgd menfehen en beesten onftond, het welk al dra 

van eene eene zeerkwaadaartige runderziekte ten gevolge 

befmette- had; zo zelfs, dat op fominige plaatfen naauwelykezieklyks 

één in 't leeven bleef, 't Nadeel, hierdoor 

te onder 

beesten en by veelen geleeden, werd nog vergroot, door 

menfehen. ie oneenigheden, die, ten deezen tyde, de inwoo- 

ners deezer gewesten te jammerlyk verdeelden: 

want hierdoor werd te wege gebragt, dat men 

hier. en daar de. beesten onbegraaven liet liggen 

; 't welk, gelyk de verftandigftcn wel 

voorzien althans gevreesd hadden , eerlang 

eene ongezonde lucht en daar op volgende pes£ 

ziekte onder de menfehen ten gevolge had , 

welke te fterker woedde, om dat het fiegte 

en i


en ongezonde voedzel, by die duurte, door 

ver de meesten dagelyks gegeeten, rer onderlleuninge 

dier jammerlyke plaage ftrekte. 

Had Koning Willem den Friezen blyk van 

-toegenegenheid gegeeven, men zal hem waarfchynlyk 

niet verongelyken door te denken, dat 

hy dit, naar de wyze der heerschzugtigen, gedaan 

had, met oogmerk om hen daarna te ge- 

reeder aan zyne Graaflyke heerfchappy te onder 

Heer te 

werpen. Althans heeft hy, na 't eindigen van erkennen» 

den Vlaamfchen Oorlog, eene proeve genomen 

om de Abten en Prelaaten, welke hy door 

verfcheiden begiftigingen op de naastgelegen 

eilanden, op eene byzondere wyze verpligt had , 

te beweegen, dat zy hem voor Heer van Friesland 

wilden aanneemen, gelyk zy fommigen 

zyner Voorzaaten daar voor erkend hadden. 

Dan in deezen Haagde de Koning niet. De 

Hyfchryft 

Geestclykheid rekende zich wel grootelyks een' biief 

aan hem verpligt, maar nog meer, om de vry aan- Siitlce 

heid van hun Vaderland niet te vertuifchen. Om Sjaardema, 

en 

echter den Koning niet voor 't hoofd te ftooten, wordt 

noch zyne goede gunfte voor het toekomende manne- 

te verliezen, vonden zy geraaden, hem tot den lykbeantwoord» Poteftaat Sikke Sjaardema te wyzen. De Ko 

ning, 't zy dat hem dit geviel, of dat hy geen 

beter middel ter bereikinge van zyn oogmerk 

wist, deed, door eenen brief, daartoe, metderdaad 

aanzoek by Sjaardema , hem onder 

anderen groote voordeden en rykdommen 

i in Westfriesland aanbiedende, zo hy hem in dee- 

;zen behulpzaam wilde zyn. Dan dit fcheelde den 

braaven en vryheid minnenden Fries zo veel, 

dat hy 's Konings ontvangen brief in deeze man- 

Cc 5 nelyke 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

Koning 

Willem 

zoekt de 

Friezen te 

bevvee 

gen orn 

hem voor


BEKKOPnelyketaal 

beantwoordde. „ Groot magtige 

TE HlSTO 

rat. „ Koning! wil u niet te vergeefs vermoeien: 

„ meent gy, dat ik, om my en myn geflagt te 

„ verheffen, ccn verraader wil zyn, en de nako- 

„ meh'fjgen van die vryheid berooven, welke 

„ onze Voorvaders boven alle goederen gefchat 

„ hebben? Verre zy van van my een geldgierig 

„ en oneerlyk hart! Vaar wel, en wil my met 

„ uwe 

uwe 

brieven 

uucveu 

niet 

mee 

meer 

meer 

begroeten 

oegroeten m 

in rhVr 

cuervoe- 

P. 

., gen: want ik wil na deezen geene van u ont- 

„ vangen. Git onzen huize Sjaardema, den 

„ 9 Aug. Duizend twee honderd negenen- 

„ dertig ". Zelfs zou Sjaardema over het aanzoek 

van Koning Willem zo geftoord geweest 

zyn, dat hy, hem tot fpyt, gouden penningen 

liet flaan, op welker eene zyde men las: Sixtus 

Sjaardema Pot est as Frifite, terwyl op de andere 

zyde een man verbeeld werd, die geld uic 

zyne hand liet vallen, met dit omfchrift:Libertas 

pravaletauro. Vryheid overtreft het sroud 

O). 

Wat zou een Volk, zulke voorftanders zyner 

vryheid aan het roer hebbende, niet al vermogen, 

zelfs om de listigfte onderneemingen van 

eenen 

(t) Winfem. Kron. bl. 160. Schot. Befchryv. van 

Friesl, in Quarto. bl. ior. Groot Charterb. van Friesl. 

I. D bl. 93. De dagtekening van deezen brief is 

van 1239; doch toen bereikte Willem nog maar vier of 

vyf jaaren, hebbende hy, maar pas twintig jaaren oud, 

ten jaare 1356", zyn leeven ongelukkiglyk verlooren; 

en dus moet men, zal de echtheid van den brief behouden 

blyven, erkennen, dat 'er een misdag in het 

jaargctal is ingefloopen: Waarfchynlyk heeft men met 

F- Sjoerds daar-voor het jaar 1254 te Hellen. Fr. 

Jaarb. IH. D. bi. 63. 

h


eenen bedekten, dóch vermogenden belaager BEKNOPhunner 

vryheid te verydelen ? Dan zulk eene TE HISTO 

RIE. 

bekngelooze grootmoedigheid valt niet dagelyks 

te verneemen. De Natuur is te Ipaarzaam 

in het uitdeden haarer beste gaven, dan dat 

men zulke Sjaurdema's by de tast zou vinden. 

Eenige weinigen daarvan zyn ook genoeg, om 't 

hart van eenen Geweldenaar te doen fidderen.. 

Mogtenze Friesland nooit ontbreeken.' 

De rust, hierop eenige jaaren achter eikanHindelooderen genooten, gaf gunftige gelegenheid om pen wordt 

op binnenlandfche fchikkingen bedacht te zyn. 

tot eene 

Stad ver 

Hindeloopen, nu weder bekomen zynde van heven. 

de herhaalde brandftichtingen en uitplunderingen 

, welke het in vroeger tyd van de Noormannen 

had moeten lyden, werd dus, ten jaare 

twaalfhonderd vyfenvyfdg, tot eene Stad verheven, 

en door den Poteflaat en 'sLands Staaten, 

imet Stads voorrechten en vryheden befchon- 

. ken, gelyk nog tegenwoordig door haar geinooten 

worden (f). Naderhand zal 'er ge- 

! legenheid zyn, om eene omftandiger befchry- 

' ving wegens deeze Stad mede te deelen. 

Het getal van Kerken cn Kloosters, reeds 

Het 

'voorheen in Friesland gefticht, zag men, ten Klooster 

1 deezen tyde, met nog meer andere vergroot. Aanjum 

' Van deezen verdient het Klooster Aanjum, in wordt geit 

i£hc. 

1 de Grietenv Menaldumadeel. ren Znidwosron 

• van Berlikum , .geenszins de Iaatfte plaats. 

1 Hetzelve werd omtrent deezen tyd gefticht, 

1 door Siboud van Epinga en zyne twee Broeiders 

Nanne en Sibrand, Bloedverwanten van 

Ludolf, 

ft") Winfem. Kron. van Friesl. bl. 170. It aada 

Fr. Terp. bl. 54.


BKKNOP- Ludolf, Prior van Lidlum. Ebel van Schel- I 

Tt lLsTO- 

"tinga, hunne Nigt, die door haare Godvrucht, 

•UE. 

even als Doeke Tjaarda van Bajum en Doeke 

Schelringa van Minnercskerk, nu Mmnertsga, 

toen zeer vermaard was, onderfleunde hen in dit 

godvruchtig werk, dat onder het beiluur van 

Wybrand, Pastoor in het dorp Aanjum, werd 

volbragt. By zyne inwyding ontving dit 

Klooster den naam van Marja's-berg, en behoorde 

tot de Orde der Reguliere Kanonnikken. 

Naderhand heeft het den naam gekreegen 

van Aanjum, waarby het, fchoon lang 

vernield, nog hedendaags bekend is. Hiertoe 

heeft waarfchynlyk aanleiding gegeeven, dat 

Htt 

de eerlte Stichters van hetzelve uit het dorp 

Aanjum in Oostdongerdeel afkomllig waren 

O- 

Het Klooster Lidlum, dat, om zyne naby- 

Klooster 

Lidlum 

wordt 

voltrokheid 

aan het itrand, veelmaalen groote fchade, 

door overftroominge van 't Zeewater, geleeden 

had , zonder dat 'er raai tegen ware , was 

ken door reeds voor eenige jaaren, door Sibo, deszelfs 

Boite van vyfden Abt, meer binnenwaards verplaatst', 

Winfum. 

maar niet geheel voltrokken. Zyn Opvolger 

Ulbe floeg de handen met veel yvers aan dit 

werk , en bragt het zo verre , dat het eenigerwyze 

van de noodige gebouwen voorzien 

was, om de geestelyke inwooners te konnen 

bergen , en dat Henrik van Viaanen, 

toen 

(*~) Schot. Befchr. van Friesl. in Quarto. bl. 335. 

Oudh. en Geit. van Friesl. II. D. bl. 129, 130, alwaar 

gezegd wordt dat Anjuin, of Aninghem weleer 

een Dorp geweest is, onder de Grieteny vatl Meraldumadeel 

en liet Dekenfchap van Franekeradeel, niet 

Verre van Berlikum.

vau FRIESLAND. 413 

toen Bisfchop van Utrecht, in perfoon over BEKNOP- 

T£ HlSTC 

kwam, het Klooster plegtiglyk inwydde, en 

BIS. 

met de eerfte Mis vereerde; doch Ulbe liet nog al 

vry wat ongedaan werk voor zynen Opvolger, 

over. Hoite van Winfum, een fchoon en 

verftandig man, die van jongs af toe het kloosterleeven 

genegen was geweest, werd ook» 

ten jaare twaalfhonderd zesenvyftig, niet zo 

dra tot zevenden Abt van Lidlum verheven,, of Ï2$6. 

hy hervatte het onvoltooide werk, en bragc 

het eerlang gelukkiglyk ten einde. De Lekebroeders 

niet alleen zagen zich verpligt, om 

hem hier in de hand te bieden, maar ook de 

Kanonnikken moesten, beurtelings, daaraan 

werken, zonder dat zelfs de Winter verpoozing» 

in deezen arbeid maakte. Dit Klooster beftond 

uit drie huizen, den Tempel, het Kapittelhuis 

•en het Slaaphuis. De Kerk verrykte hy met een 

Herderftaf, boeken tot den Kerkzang, zilveren 

Paftoraal en zyden Kap; zynde de eerfte Mis 

daarin door hem gehouden op St Jans dag, ter 

eere van dien Heilig , als Patroon, en de-maagd 

Maria. Edmund, Vikaris van den Utrechtfchen 

Bisfchop, in Friesland gekomen om 'er 'f Kruis 

te prediken, ter herwinninge van 't H. Land, 

heeft dezelve in den jaare twaalfhonderd achtenzestig 

, plegtiglyk ingewyd, ter eere van God 

almagtig, van de maagd Maria, en van Johannes 

den Dooper; terwyl de Kerk van 't 

Oude Dal, insgelyks door meergemelden Abt 

herbouwd , en dus , in tegenftellinge van 

de nieuwe , doorgaans de Kerk van 't Nieuwe 

Dal genoemd, aan de H. Urfüla en haar talryk 

gezelfchap wierd toegewyd, Nadat deeze 

pleg-

BEKNÓP- plegtigheid der inwydinge voltrokken was, wer 

TE HlSTO' den door den Abt zeventien nieuwelingen tot 

ME, 

de eerfte ordening geheiligd, en de jaarfykfche 

Kerkmis,ganfche vier jaaren lang,met zo groot 

eenen toeloop van menfehen gevierd, dat de Abt 

zich genoodzaakt vond, naderhand met geflooten 

poorten en zonder klok geluid het Feest te vieren 

(*). i 

Het 

Klooster 

Franjum 

begeeft 

4T4 Tege^—^y, Staat 

Het Nonnenklooster Franjum, dat eertyds in 

de buurt van gelyken naam, onder het Dorp Marsfum, 

in Menaldumadeel, gevonden werd, en 

zich onder tot de orde van den H. Benediktus behoorde, 

befcher- 

had te naauw eene betrekking tot dat van Lidming 

van 

den Abt lum , om 't 'er niet in eene onafgebroken or 

vau Lid. « de op te laaten volgen. Dit Klooster, van wiens 

lum. 

eenre pprftfl fKphrinrrA uicntinge nns ons niet nir>r hwnnAnre byzonders ïo is voor tr^^^ 

gekomen, ftond onder het opzigt van den Paftoor 

van Marsfum, als Prior van hetzelve; 

doch bleef, zo 't fchynt, na 't overlyden van 

Heer Juwo, eenigen tyd van eenen gewoonen 

bezorger beroofd: hierdoor begonden de Zusters 

te ontaarden, en 't ftond gefchapen, dat het Kloosterlyk 

leeven en inkomften beide verlooren zouden 

gaan. Eenige Zusters, hiervoor met reden be • 

kommerd, namen de toevlugt tot het Klooster 

Lidlum, dat toen onder het beftier ftond van den 

voorgemelden Abt, Hoite van Winfum, hem . 

verzoekende, dat hy haar onder zyne befcherming 

neemen wilde. Hoite willigde het verzoek 

der Zusteren gereedelyk in, doch niet zonder 

het voordeel van zyn eigen Klooster daarmede 

te bedoelen. .De Middelzee, tusfehen Marsfum 

en Leeuwaarden , nam naamelyk ter wedcr- 

(*) Schot. Befchr. van Fries!, in Quarto. bl, 330. 

Oudh. en Geft. van Friesl. II D. bi. 106.

nsan F R I E S L A N D . 415 i 

derzyden, door geduurige opflykingen , van tyd 

tot tyd, grootelyks af, en dus Helde hyzich voor 

dat zyn Klooster, door den Herken aanwas van 

landeryen, grootelyks bevoordeeld zou worden. 

Veertig maagden wercfn doorhem naar Lidlum 

en Baaium verplaatst, hebbende hy alleen zo 

veel volks te Franjum laaten blyven, als noodig 

tot den landbouw was. Behalven dit voordeel, | 

dat aan het Klooster Lidlum te beurte viel, in \ 

den jaare twaalfhonderd en zeventig, gaven c 

ook veele anderen hunne Kerken met haar Gees- c 

telyk rechtsgebied aan dit Klooster over. als die £ 

\ BEKNOP- 

. TE HlSTO* 

1 

RIE. 

1 

1 

Dit 

voorbeekl 

wordt 

door anderen 

gevolgd. 

van Sr, _ Nicolaas op Terfcfaelling, die van Sc. 

Geertruid te Lutkewierum, en die van Oosterzee. 

De roem van geleerdheid, welken fommige 

Geestelyken uit het Klooster Lidlum, en 

wel inzonderheid ,/Esge van Bofum, Sjaard, 

Meester der nieuwelingen, en Tjaard, gevveezen 

Pastoor te Winfum, verkreegen hadden, gaf 

daartoe aanleiding, dewyl men zich van zulke 

geleerde mannen zeer veel goeds beloofde ( f >. 

Terwyl men dus-, in Friesland, met het verryken 

1 of verfchikken der reedsgeflichte Kloosters, dap* 

iper bezig was, werden'er ook nog al geduurig 

1 nieuwe tot Hand gebragt. Die van Westerra 

ibouwden, ten jaare twaalfhonderd en zeventi», 1270; 

ieen Klooster binnen Bolswerd , van de Min Binnen 

derbroeders orde. Tot de Kerk, die elf jaaren BolswerJ 

laater gedicht werd, en nog in weezen is, zou wordt eer» 

Klóostèt 

men hout gebezigd hebben , dat, voor hetgrootgedicht 

Kle deel, in hec Bosch Kreil gewasfen was (§). van de 

De 

(f) Schot. Befchr van Friesl. in Quarto. bl.

BFKNOP- 

TE HlSTO- 

X.1E, 

Orde der 

Minderbroederen. 

Ylst ver- 

Ti rygt 

Stads 

rechten 

en vryheden. 

4*6 Tegenwoordige Slaat 

De eerfte Geestelyke bewooners van dit Klooster 

waren Franciskaner Monniken, bekend by 

den naam van Gaudenten. Naderhand werd 

hetzelve aan de Obfervanten ingeruimd. Het 

al te vrolyk en lustig peven der eerften had 

hen aan dien naam geholpen, en aanleiding tot 

deeze hervorming gegeeven. 

Behalven de veranderingen , welke Frieslands 

Kerkftaat dus van tyd tot tyd onderging, zag men 

'er nu en dan ook zulke gebeuren, die op hec 

wereldlyk gebied van merkelyken invloed waren. 

Het verheffen van bloeiende dorpen of 

vlekken tot Hemmende Steden, moet daartoe 

inzonderheid gebragt worden. Had nu, niet veele 

jaaren geleeden, Hindeloopen op zulk eene 

wyze rang onder de Friefche Steden verkreegen: 

volgens het verhaal der Kronyken viel dit ook 

Ylst, ten jaare twaalfhonderd achtenzestig, ten 

deele; zynde deeze plaats, die eene kleine myl 

wegs ten zuidwesten van Sneek gelegen is, en 

voorheen eene treffelyke buurt van gelyken naam 

•was, toen door de Prelaaten en Rechteren, of Staaten 

des Lands, met Stadsrechten en vryheden be-, 

fchonken (*). Of men den naam dier Stad, 

van zeker Oud Stins , Yleltins genoemd , 

hebbe afteleiden, Haat ons hier niet te onderzoeken. 

De Kruis' De Kruisrogten naar 't H. Land, reeds voor 

togten heen , by herhaaünge, ondernomen, Honden, ten 

worden 

nog fteeds deezen tyde , nog geenszins ftil. Lodewyk 

voortge de IX, Koning van Frankryk was 'er een groot 

zet. 

voor- 

C*) Winfem. Kron. van Friesl. bl, 172, It aade 

Fr. Terp, bl. 54.


j voorftander van, en verwierf daar door den BEKNOP 

] bynaam van Heilig. Eenige jaaren gelee- TE HISTO* 

WK. 

I den, derwaards eenen togt gedaan hebbende, 

j welke gansch niet gelukkig was uitgevallen, en 

, waar van hy ten jaare twaalfhonderd vierenvyftig 

was te rug gekomen, ondernam hy, ten jaare 

, twaalfhonderd en zeventig, eenen tweeden, van 

welken ons met drie woorden tefpreeken ftaat, 

omdat de Friezen daaraan meer deel dan aan den 

voorgaanden gehad hebben. Paus Klcmens de 

'l IV, en Lodewyk de IX, waren 'er beide even 

\ zeer opgezet: van alle kanten werd ook metderdaad 

een groote menigte gekruiste benden byeen 

verzameld; doch wel inzonderheid uit Fries- 

" land. De oude krygzugt zat, naar'tfchynt, den De Frie 

' Friezen nog zodanig in de leden, datze maar zen laate* 

'er zich 

' door een weinigje bykomende godsdienftigheid 

geceede- 

[ behoefde aangezet te worden, om leeven, vrylyk toe 

heid en goederen aan den krygsdobbel te han- beweegeqg 

' gen. Zekere Gerard, die voor geleerd en 

1 

welfpreekend te boek ftaat, werd, met brieven 

van Koning Lodewyk, herwaards gezon- 

'j den,by zich hebbende eenige gezellen,die zich 

) ' wyd en zyd door geheel het land verfpreidden, 

M en door hun preeken de gemoederen zo heet op 

'j den togt maakten, dat hec volk met menigten 

j Tarnen liep, en zo veel gelds in de Schatkisten 

'j bragt, dat het alle geloof te boven ging. 

1 

jIVlidlerwyl deed Koning Lodewyk, door Gerc 

brand, Prior van Dokkum, den Friezen de weet, 

1 

dat hy voorneemens was, op den dag van Sc 

: 

" Johannes den Dooper des jaars cwaalfhonderd 

t negenenzestig, met de byzynde Koningen, Voriften 

en Prelaaten, uit Provence, in zee te ftee- 

Dd ken,

BEKNOP" 

TE HlSTO- 

1UE. 

Elk moet 

zich daar 

toe van 

den bepaalden 

voorraad 

.voorzien. 

41 g Tegenwoordigs Staat 

ken, hen eraffig vermaanende, om, in'navolgïnge 

van 't voorbeeld hunner dappere Voorvaderen, 

tor zo heilig een werk de hand re bieden, en 

ten gezetten tyde by hem te willen zyn. Dit 

gefchiedde ook met zo veel drifts, als of men voorhad 

geheel het land van manfchap en geld te 

ontblooten. Nogthans was het getal van menfehen 

grooter dan de maate van geld. Om derhalven 

geen' overlast van de eerllen, by mangel 

van het Iaatfte, te Iyden,werd 'er eene bepaaling 

gemaakt, dat ieder, die zich op de rêize begaf, 

voorzien moest weezen, ten minflen van 

zeven mark flerlings aan geld, van een' halven 

os, een varkensham, zeven tonnen boter, en 

eene halve mudde meel, aan voorraad, en van 

zo veel wapenen, kleederen en linnen als noodig 

ware. De Vrouwen liet men te huis. De infcheping 

gefchiedde, in de week na Paasch; 

hebbende de Friezen van tusfehen de Elve 

en Lauwers, hunne zamelplaats gehad aan het 

Eiland Borkum, daarze door tegenwind wel drie 

weeken werden opgehouden. Toen alle Friefche 

fchepen byeen waren maaktenze een getal 

van vyftig koggen uit, behalven nog eene groote 

menigte van kleine fchepen. Omtrent 

Hemelvaartsdag kwam de Vloot in eene der 

Vlaamfche havenen, daarze door de Graavinne 

Margareta, doorgaans zwarte Griet genoemd, 

van veele noodwendigheden rykelyk voorzien 

werd. Van daar weder afgevaaren zynde, kwam 

de vloot, na 't uitflaan van veelerhande tegenfpoeden, 

eerst tegen de Meimaand van twaalfhonderd 

en zeventig te Marzeille aan. De Koning 

had midlerwyl, naar de aankomst der Friezen.

van F R I E S L A N D . 4T< 

zen en Duitfchers. in de havens van Provence , BEKN'OPliggen 

wachten; doch hier over verdrietig ge . TE HlSTO* 

worden, hak hy op den eerden van Lentemaand RIK, 

in zee , en bereikte eerlang Kagliari op he , 

eiland Sardinië, van te vooren tot de algemeen» t 

zamelplaats van alle de byzondere fmaldeelei e 

bedemd. Hier liggende beiloot men in eener 3 

Krygsraad, vooreerst van de vaart naar Palesti 1 

na af te zien, en Tunis in Afrika te gaan bele • Tunis in 

geren. Dit beleg was in veele opzigten ramp- . Afrika 

fpoedig: gebrek aan water, eene ongezonde ( wordt be- 

; 

legerd. 

lucht, en eene onverdraaglyke hitte waren oorzaak 

van pestkoortfen en rooden loop, waai 

door zeer veele menfehen, en daaronder ook de 

Koning, wierden in c graf gefleept. - Na dat de 

Friefche en Duitfche fchepen ook daar waren I 

aangekomen, werd het beleg, met zo veel yvers 

voortgezet, en de Stad zo naauw ingellooten, 

dat de vyanden voorhagen tot een verdrag lieten 

doen, welke de Christenen zich, uit hoofde 

van de woedende Pest, en op aandrang van Karel 

van Anjou, thans Koning van Napels en Si- 

; cilie, die hiermede zyn byzonder belang beoogde, 

tlieten welgevallen. Als hierop de meeste Fran- 

De En 

! fchen, Italiaanenen anderen naar huis toogen, begelfchengaven de Engelfchen en Friezen, nog hun zat niet en Friezen 

hebbende,zich,onder geleide van Prinfe Edu- begeeven 

zich naar 

iard, naar Palestina. Veel ongemaks en groot Palestina, 

/verlies van volk leedenze onder weg. Van Aikre, 

daarze het Christendom in den deerlykften 

toelïand vonden, werden de Friezen naar Tyrus 

gevoerd, daarze den eerden en mee.sr.en aanval 

der Saraceenen te lyden hadden. Dit maakte 

éen echter niet moedeloos; zy beurden zich op 

Dd ft met

4&e Tegenwoordige Staat 

BEKNOP met de hoope, dat Karei van Napels hun, ïrr 't| 

TE HISTO volgende voorjaar, met andere Christenen, zoul 

WE. 

te hulpe komen. Dan in deeze hunne hoopef 

zich te leur gefield vindende, en ziende, dat'erl 

niets van eenig weezenlyk belang door hen konl 

worden uitgevoerd, begavenze zich te fchepe ,1 

en kwamen, na 't uitflaan van veele gevaaren, merJ 

groot verlies van manfchap, naakt en bloot, de een] 

De kruis 

togt loopt vroeger de ander laater, in verfcheiden havens 

ongeluk van Griekenland, Sicilië, Sardinië en Frankryk 

kig ten 

aan (§). Dus liep dan ook deeze Kruistogt, 

einde. 

waarvan men zich zo veel beloofd had, weder 

ongelukkig ten einde. 

De bin- De nadeelen, door Friesland by deezen togt 

nenland geleeden, zouden zich eerlang hebben laaten 

fcheon herftellen, zo men de handen binnenlands in een 

eenighedennee geflagen, en alles toegebragt had, wat ter bemengroovorderinge 

van 's Lands welzyn dienen konde. 

telyks toe. Dan de twisten en oneenigheden, die wy reeds 

voorheen in de beginzelen zagen, begonden omtrent 

deezen tyd dieper in te wortelen, en fchooten 

eerlang tot zulk eene hoogte op, dat het 

gefchapen ftond, als of alles te gronde zou gaan. 

Een voornaam Friesch Edelman van Marrum, 

Gerbert van Kamming, of Kamminga, 

werd in den jaare twaalfhonderd negenenzestig, 

door Ritske Wibaida en Aaltfe Harweisma,bedektelyk 

gevangen genomen en weggevoerd; zo 

dat men in geen zes weeken iets van hem hoorde 

, pf te weeten kwam waar hy gebleeven ware. 

En toen ware het misfehien ook nog niet 

aan den dag gekomen, zoniet Haitfe van Kamminga 

r 

(§) Schot. Fr. Hist. bl. 140.


rninga, fchoon onkundig, dat zyn broeder, by 

Ritske Wibalda, wierd gevangen gehouden, den 

jongen Juke Wibalda, Ritskes Zoon, insgelyks 

in hechtenis genomen had. Want de Vader 

werd, dit gehoord hebbende, zo bekommerd 

dat men iets kwaads met hem in den zin had, 

dat hy beloofde Gerbert wederom voor den dag 

te zullen brengen, zo men zynen Zoon in vryheid 

Hellen wilde. Haitfe, dus vernomen 

hebbende, wie zyn' Broeder gevangen hield, Hond 

op 't punt om den jongen Wibalda, in de eer- 

He woede van zyne drift, te laaten dooden. 't 

Voomitzigt dat zynen Broeder Gerbert dan zekcrlyk 

het zelfde lot te wachten ftond, hield 

'er hem van te rugge, en deed hem luisteren 

naar de voorflagen van een Verdrag, dat eerlang 

getroffen werd, en met de flaaking der 

gevangenen gepaard ging; doch eenen wrok in 

de gemoederen overliet, die maar alleen op 

bekwaame gelegenheid wachtte, om op nieuw 

uit te barflen (*). 

B [•KNOP 

TE HlSTO- 

IUE. 

Nadat Koning Willem, Rudolf van Habsburg Rudolf" 

tot zynen opvolger in 't Keizerryk gekreegen van Habtburgbe 

had, oordeelden de Gemeene Friezen het den 

vestigtde- rechten tyd, om van deezen , door een plegtig rechten , en 

Gezantfchap, de bekrachtiging en vernieuwing- vryheden 

hunner Vaderlyke voorrechten en vryheden te ' der Frie-, 

zen. 

verzoeken. Te noodiger oordeeldenze dit, zo ' 

om dat 'er reeds verfcheiden bedekte aanflagen 

ten nadcele van hunne vryheden wierden in 't 

werk gefleld als ook om dat Koning Willems 

Zoon, Graaf Floris de V, een jong en moedig 

Heer, 

(*) O. van Scharl. bU 12c» 

Dd s

DEKNOP• 

Tï HlSTO- 

BJE. 

Ook vermeerdert 

hy hun 

landrecht 

met tien 

n'euwe 

artikelen. 


Ileer,de Westfriezen door meer dan eenen flaa 

zodanig vernederd had, dat hyze eerlang geheel 

ftond onder te krygen, en daarna, waarfchynlyk, 

ook de Friezen beoosten 't Vlie aan 't 

Hollandlche juk zou zoeken te onderwerpen. De 

Gezanten Haagden te gelukkiger in de uitvoennge 

van hunnen last, omdat Graaf Floris niet 

zeer gezien was by den Keizer. Duidelyk toonde 

Rudolf zulks door het Graaffchap van Holland 

te Leen op te draagen aan Jan van Avennes, 

Graave van Henegouwen, in geval Graaf 

Floris, zonder wettige erven,kwam te overly. 

den. De Friezen daarentegen, die hem in zyne 

oorlogen met hunne gewoone dapperheid 

dienden, ftonden by hem in hoo°e achting 

en wel inzonderheid Watzejoulsma vari Britzura 

by Leeuwarden, die geacht wordt een Zoon gewedt 

te zyn van dien Britfe Jouisma, welke, ten' 

jaare twaalf honderd vierenzeventig, door Jetze 

Kimga dood geflagen, doch ftrengelyk «ewrooken 

wierd door zynen Zoon, die met zynen 

aanhang, niet alleen den doodflager zei ven 

nevens drie zyner Zoonen ombragt, maar ook 

hunne Vrouwen, in de haven van Britzenburoin 

'c water liet verfmooren (f). Behalven dat 

de keizer der Friezen voorvaderlyke rechten en 

vryheden, op hun verzoek, gereedelyk bevestigde, 

vermeerderde hy ook hun Landrecht met 

aen nieuwe artikelen (*); alles echter onder 

deeze 

(t; Dus verhaalt het F. Sjoerds Fr, Taarb. III D 

ö. f 21 

' ee 

'ï gefchreeven Gellagtbcek van Friefche 

Edelen op jouisma. 


deeze uitdrukkelylte voorwaarden. datze hem Je- BüKNOPi 

rufalem zouden helpen herwinnen; als hy naar TE HlSTO. 

Rome trok, of elders hunne hulpe noodig had, R!2. 

by ftaan; de vestingen aan den Rynkant helpen 

befchermen; en hun Vaderland tegen den 

Hollander verdedigen. 

De geweldige Watervloeden, die midlerwyl, Het jaar 

i s 

ten jaare twaalf honderd zevenenzeventig, voorvie 1277 

len , en zo hier als elders zeer veel nadeels te weg* berucht 

door ee 

bragten, maatigden de blydfchap niet weinig, die nenge de gunst ten Keizerlyken Hove den Friezen verweldigenwekt had: de Louw- en Wintermaand van 't Water 

gemelde jaar zyn daar door zeer ten kwaade bevloed.rucht 

geworden, doch wel inzonderheid de laat- 

Ile; en echter was 't nadeel, dat men daar by 

ten westen de Lauwers leed, niet te vergelyken 

met dat van beoosten dien ftroom, en wel allermeest 

van de ftreeken tusfehen het hedendaagfche 

Oostfriesland en Groningerland, daar 

I het Stedeke Torum, met wel drieëndertig dorpen 

en byna zo veele buurten, verflonden, en de 

Dollaart ftroom geopend werd; fchoon waarfchynlyk 

volgende Vloeden de verwoestingen 

i voltooid hebben, welke men nu in haare beginfelen 

zag. 

De onheilen, door deeze Watervloeden ver> : 

oorzaakt, waren veelligt voor te komen of te 1 

verhelpen geweest, zo de Vryheid met onder- J 

linge eensgezindheid had gepaard gegaan. Dan j 

xeeds voorheen zagen wy meer dan eens, dar.i 

IFriesland beoosten het Vlie door partyfehap*- 1 

pen wierd van een gereeten, hebbende de 1 

De on« 

derlinge 

verdeeldheden 

flrekken 

ter vermeerderinge 

va» 

's Landi 

twist om den voorrang in 't offeren, en de, onheilen. 

;zygt om alles van zyne hand te doen vlie- 

Dd 4 genr


BHKITOP- gen, de voornaame adelyke geflagten, die we- 

TE HlSTO- 

' der ieder hunnen byzonderen aanhang onder de 

*us. 

huisliedenen burgers hadden,in geduurigetwist 

en oneenigheid gehouden. Het bouwen van ftinzen, 

of zwaare fteenen huizen, eertyds ter befcherminge 

tegens de invallen en ftrooperyen der 

Noormannen gefticht, werd thans met een geheel 

ander oogmerk ten fterkften voortgezet. 

Het misbruik der vryheid bfagt naamelyk te 

wege, dat de Wetten haare kracht verloeren, en 

de Overheden te luttel gezags bezaten, om de 

llyfhoofdigheid en losbandigheid der landzaaten 

behoorlyk te bedwingen. Elk meende zyn 

eigen Rechter te mogen cn moeten zyn, in de 

onderlinge twisten en verdeeldheden, die menigmaal 

uit kleine beginzelen voortkwamen; 

doch, niet haastig genoeg bygelegd,op moord 

Zulke en doodftag uitliepen. Nergens zag 't 'er jam. 

plaatfen 

zyn 'er 

inzonderheidon 

merlyker uit dan in zulke lieden en dorpen, 

daar men meer dan eenen Edelman of Heer van 

aanzien had. Deeze lagen geduurig over hoop. 

gelukkig Die de zwakfte was nam al doorgaans zyne 

aan, daar 

toevlugt tot het bouwen van ftinzen en nieuwe 

meer dan 

één Edel buurfchappen, die weder met den tyd tot dormanpen 

aangroeiden, en, met Kerken- voorzien, naar 

woont. hunne eerfte ftichters genoemd werden, gelyk 

nog tegenwoordig uit veeier dorpen en buurten 

benaaminge ligtelyk valt op te maaken; hebbende 

men in deeze verdeeldheden insgelyks de 

reden te zoeken van de veelvuldige dorpen ,, 

kerken en buurfchappen, welke in Friesland 

gevonden worden, cn niet zelden zo naby elkanderen 

liggen, dat men, den eerften oorfprong 

daarvan niet weetende, groote reden van 

ver.-


verwondering hebbe, dat onze Voorvaders kwis- BEKLOP 

TE HISTO» 

tiger in het bouwen van Kerken geweest zyn, 

PJE. 

dan men hedendaags oplettend is in hec onderhouden 

van dezelve. 

Uic deeze rampzalige verdeeldheid van Fries Deeze 

lands aanzienlykile cn vermogendfte geflagten, verdeeld» 

heid 

die zich langen tyd afgefloofd hadden, om el- brengt 

kanderen te vernielen, kwam eerlang de binnen- eerlang 

landfche kryg der zogenoemde Vctkoopers en den binnenland, 

Scmeringers voort, en deeze liep, na meer dan 

fchen 

tweehonderd jaaren geduurd te hebben, niet dan kryg van 

met verlies van der Friezen Vryheid ten einde. VetltOO- 

De eerlten, die men doorgaans in Oostergo vond, peis en 

Schieiin* 

hadden hunne vrienden en bondgenooten te Gro 

gers 

ningen en in de Ommelanden, terwyl de laat voorc. 

ften al doorgaans de Hollanders en Westfriezen 

op zyde kroopen, om zich tegen de eerilcn te 

.fterken. Ondertusfchen heeft men in 't vervolg 

van tyd, zo door vermaagfehappinge als wisfelinge 

van aanhang, in Oostergo wel Schieringers, 

en in Westergo wel Vetkoopers gevonden- 

Zelfs gebeurde het wel eens, dac men in een 

en hetzelfde dorp, gelyk ook in een en hetzelfde 

geflagt, voorlranders van beiderlei aan* 

hang vond. De Vetkoopers, die als wy zeiden 

doorgaans in Oostergo woonden, daar men 

zwaare kleigronden , uitneemende weidkmden, 

fchoone beesten en overvloed van vette 

waaren had, met welke zy hunnen voornaamften 

Ivoophandel dreeven, omdat de akkerbouw toen 

nog minder in zwang ging, zouden daarvan, naar 

't algemeene gevoelen, hunnen naam gekreegen 

I hebben, 't zy die door henzelven uit trotsheid aan- 

; genomen, of hun door anderen gegeeven zy. De 

: Schieringers daarentegen , • die , ten grooten 

Dd 5 deele,

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 


deele, de laage eri waterige fl-reeken van Wester- 

go bewoonden, daar men uitneemende Schieraal, 

in Holland Paling geheeten, vangt, zouden 

daarvan hunnen naam gekreegen hebben 

cn 

Zy (laan Te midden van deeze bloedige verdeeldhe- 

de handen 

a den zag men evenwel de rtrydeude Partyen teltelkens 

in 1 

een om kens de banden in een liaan, om zich tegen 

zich tegen j vreemde Mogendheden te verdedigen, zo ras 

buiten- hunne veiligheid en vryheid van dien kant last 

landfche ] 

magt te 

leed. Doch dit gevaar was niet zo dra geweeken, 

( 

verdedi of de onderlinge verdeeldheid brak met verdubgen.delde 

| krachten uit, tót datze, ten langen leste 

beide afgemat en uitgeput, zich in de treurige 

1 noodzaaklykheid bevonden, om zich 't juk van 

vreemde Heeren te laaten welgevallen ; gelyk 

< eerst de Schieringers, en daarna de Vetkoopers 

( deeden, als nader op zynen tyd flaac getoond te 

\ worden. 

By de in- De rampen, hierby door Friesland geleeden, 

landfche ^ 

werden, ten jaare twaalfhonderd zevenentachtig, 

op 

(t) Over den oorfprong van beiderlei benaaminge 

verdient geleezen te worden Gabbema's verhaal van 

Leeuw. bl. iz. enz. Daar men onder anderen verfcheiden 

Oudheden, tot der Friezen Gastmaalen behoorende, 

opgehelderd vindt. Dat de Schieraal, vooral in 

oude tyden, in groote achtinge was, en met vry wat 

pracht en kosten op de Gastmaalen plag opgedischt te 

worden, blykt uit het bekende fpreukje, dat meu vindt 

by Winfem. Kron. van Friesl. bl. 299» 

Dy Leydfche laape, 

Yn Haarlimmer taape, 

Yn Schiere yel 

Bringt Ftiesland yn'e Wieli

svan FRIESLAND. 427 

op nieuw, door eenen geweldigen Watervloed, 

vermeerderd. Omtrent middennacht van den veertienden 

der Wintermaand brak het zeewater, 

met zulk een geweld,, over en door de dyken 

heen, dat zelfs verfcheiden llinzen , fchoon 

op hoogten gebouwd, daardoor wierden onder 

voet geworpen. In Friesland tusfehen 't 

Vlie en de Lauwers, om daarvan alleen te {preeken, 

zouden daarby dertig duizend menfehen 

verdronken zyn, onder welke men zeer veele 

Geestelyken telde, zynde in het Klooster Lidlum 

vierentwintig, te West werd, tusfehen JorwertenBeers, 

een Nonnenklooster, dertig, 

en te Foswcrt, Bethlem en andere plaatfen eene 

ontelbaare menigte omgekomen. Te Jorwerc, 

daar het Kerkhof vry hoog is, ftoof het zeewater 

ten glas ven (teren in. Het Stedeke Grind of Gryn,' 

op het eilandje van gelyken naam, aan het Vlie ' 

gelegen, werd zodanig van het water overval- \ 

Ten, dat het geen tien huizen behield. De Kerke 

met het Koor en de Leerplaats, door die van f 

Ludingakerk gellicht, werd om verre gefmee- 5 

BEKNOP 

TE HISTO- 

KIE. 

verdeeldheid 

komt 

weder een 

geweldige 

Watervloed. 

1287. 

Het Stedeke 

Gryn 

wordt 

daardoor 

bykans 

geheel 

verwoest; 

ten; ook werden wallen en poorten, met het 

verdere buitenwerk, daardoor zodanig verftrooid 

en geflegt, datze na hec afloopen van den vloed 

bezwaarlyk te verncemen vielen, 't Is dus niec 

zeer te verwonderen, dat het gerucht,gewoon 

alles te vergrooten, de verwoesting, door deezen 

vloed veroorzaakt, buitenlands zo breed uitmat, 

dat men daar geheel Friesland voor veriooren hield 

en wel allermeest, nadat deeze vloed, 

op 

($) Winfem. Kron. va» Friesl. bl. 175. Schor. 

Befchr.

BEKNOP 

TE Hisro 

XIE. 

Op deezenWatervloed 

volgt een 

andere. 

Het land 

is echter 

riet ontbloot 

van 

ïnwoo- 

«ers. 


op den yyfden van Sprokkelmaand des volgenden 

jaars , door eenen anderen vervangen was, die op 

nieuw onnoemelyke fchade had te wege gebragt 

(f).. En echter zal de lyst der overge- 

bleeven Geestelyken alleen genoeg zyn,om ons 

te overtuigen, dat het land niet geheel en 

al van inwooners ontbloot was. Als immers de 

Abt van Premonflreit , het Opperhoofd der 

Premonfireitheeren, door den Abt van Bloemkamp 

en den Proost van Schiltwolde , liet 

opneemen , hoe 'er de Kloosters van zyne 

Orde in Friesland, ter wederzyden van de 

Lauwers, afgekomen waren, bevond men het getal 

der overgebleeven Monniken in 't Klooster 

Manengaard 400, te Lidlum 600; te Dokkum 

400; te Oldeklooster in deMarne24o;te Beerta 

m Moermerland J40; te Langen 160; te Schiltwolde 

160; te Kuismar 60; in 't Klooster te 

Wittewierum 1000; in Feenklooster of den Olyf. 

berg 20; in Buweklooster, of 't Graf van Maria 

170; te Heiligerlee 180; te Appelfche 70; in 

Nyeklooster 56; teAland in Emfingerland 90 ; 

en in het K looster Palmer, dat naderhand door 

den Dollaartverflonden is, 190. Q). Indien 

men nu mag ondernellen, dat de andere Kloosters 

naar evenredigheid bewoond wierden, za 

zou 

Befchr van Friesl fa Q uarto. bl. 355. Friesfche 

Hist. bl. 147. Gabbema verhaal der Nederl. Watervloeden, 

bl 95. 

(t) Outhof verhaal, b!. 373 enz. Gabbema verhaal, 

bi. 106. 

(5) Men vergelyke wegens deeze lyst Winfem. 

Kron. van Friesl. bl 176 Schot Friefche Hist. bi. 

Hl, eii U. Ernm. Rer. Frif. Hist. I. XII. p 44.

tan FRIESLAND. 429 

zou het Friesland aan geene handen ontbroken 

hebben, om de vernielde zeeweeringen te herftellen, 

en dermaate te verbeteren,' dat het land 

minder gevaars van 't zeewater te duchten zou 

gehad hebben, zo deezen zo wel als anderen waren 

te werke gefield. Dan de eeuw was nog niec 

verlicht genoeg om te begrypen , dat Kerk en 

Burgerftaac beide even liegt van zo veele ledige 

buiken gediend waren; of, zo al eenigen dit begreepen, 

het was hun niecgeraaden, zulks wat 

duidelyk te toonen, zo lang 't den Geestelyken 

aan geene magt ontbrak, om hen door hunnen 

ban-blixem te verpletteren. 

Van den kant der Hollandfche Graaven had 

Friesland, federt verfcheiden jaaren, geen aan- 

Hoot geleeden: niet om dat de Graaven voor 

altoos van Friesland afzagen, maar om datze de 

handen elders te vol werks hadden, of door eenen 

• famenloop van verfcheiden omftandigheden verhinderd 

wierden, hunne eifchen op Friesland te 

doen gelden. Dit was inzonderheid het geval 

van Floris den V. Om 't verflaan van zynen 

Vader, Willem den II, lagen de Westfriczen 

eerst aan de beurt. Doch tóen hy deezen had 

onder de knie gekreegen, meende hy ook de 

Friezen beoosten het Vlie, door zyne overwinnende 

wapenen, aan zich te onderwerpen. Ten 

dien einde Hak hy, in den jaare twaalfhonderd 

achtentachtig,met eene vlooc over de Zuiderzee, 

en landde ce Scavoren, daar men hem 

voor Landheer aannam, en huldigde. Hoeveel 

genoegen de Graaf hierin genomen hebbe, vale 

ligtelyk op te maaken uit de bevestiginge en 

vermeerderinge der Voorrechten en Vryheden, 

waarmede de ftad door hem begunftigd werd. 

De 

BiKNOP- 

re HISTO- 

MK. 

Floris da 

V. komt 

in Friesland, 

en 

wordt te 

Stavoren 

irehul. 

iigd. 

128$.

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

Keizer 

Rudolf 

geeft 


aan Reiroud, 

Graave 

van Gelder. 

1200. 

43» Tegenwoordige Staat 

De affchrifcen daarvan zyn nog voor handen("*), 

en de redenen waarmede men de echtheid 

van dezelve-te keer gaat, hebben niet veel te 

beduiden. Ondertuslchen fchynt des Graaven 

gebied over Friesland van geringe uitgeitrektheid 

geweest te zyn, wyl Keizer Rudolf gansch 

Friesland tusfehen het Vlie en de Eems, in den 

jaare twaalfhonderd en negentig, aan Reinoud, 

Graave van Gelder, heeft opgedraagen; en die 

opdragt , negen jaaren daarna, door Keizer 

Albert is bevestigd geworden ( f ). De voornaame 

inhoud van deeze Keizerlyke giftekwam 

hier op uit: „ Dat de Graaf geheel Oostfries- 

„ land ( waartoe men inzonderheid Ooster - en 

,, Westergo te brengen heeft) zo verre zich 

„ aldaar de Ryksgerechtighcid uitltrekte, uit 's 

„ Keizers naam, zou hebben en berechten. Dat 

„ hy daar niet alleen in eigen perfoon recht zou 

„ fpreeken, maar ook Rechters en verdere Ma- 

„ giflraats perfoonen, naar zyn welbehaagen, 

„ aanbellen,en daarenboven halsrecht oeffenen. 

„ Dat hy's lands inkomllen, mids rekeninge 

„ doende aan het Ryk, zou invorderen, en voorts 

,, alles met volle magt verrichten wrn- nnnriin- 

„ ware, terwyl zulks van dezelfde kracht zou 

„ zyn , als of het door den keizer zeiven 

„ ware verricht geworden. Dat alle bui- 

5, tengewoone voordeden en gefchenken ten 

„ voor- 

(*) Winfem. Kron. van Friesl. bl. 170. Schot. 

Befchr. van Friesl. in Quarto. bl. 102. Rrieven en 

Docum. bl. 13. Groot Charterb. van Friesl. I. D. 

bl. 124 —117. 

(t) Schot. Befchr. van Friesl. in Quarto bl. 110. 

Brieven en Docum. bl. 15 en 16. Groot Charterb. 

van Friesl. 1. D. bl. 123.

van F R I E S L A N D . 431 I 

„ voordeele van den Graave zouden zyn , zon* . BEKNOT»»' 

,, der dat hy daarvan iets behoefde uit te kee-< 

TE HlSTO. 

ia, 

M ren. Dat hy deeze zyne waardigheid niet 

„ zou hebben neêr te leggen, voor dat hem 1 

„ alle kosten, ter verkryginge en verbeteringe 

„ van Friesland aangewend, voldaan zouden zyn. 

„ Dat, zo hy eenige kinderyen in Friesland aan- 

„ kocht, dieniet tot het Ryk behoorden, deeze 

j, als eigen goed door hem behouden en beze- 

„ ten zouden worden. En eindelyk, dat de Graaf 

„ voor alle zyne moeite, vierduizend marken zui- 

}, ver zilver van het Ryk tot eene eerbelooning 

„ zou ontvangen C f )•" Hoe ruim ook deeze De Graaf 

Leengifte voor den Gelderfchen Graave zyn mogt, doet cch« 

blykt het evenwel niet, dat vooreerst eenige poo ter geene 

poogingingen 

door hem zyn aangewend om dezelve in gen , ora 

kracht te Hellen, 't Viel ook inderdaad veel ligter de Kei. 

eene diergelyke gifte van den Keizer te verkrygen, zeriyke 

gifte iri 

dan uit kracht van dezelve eenig gezag te oenenen 

kracht te 

over landen, daar ook de Hollandfche Graaven nellen.. 

1 en Utrechtfche Bisfciioppen recht van eisch op 

meenden te hebben; te meer omdat de Friezen, 

hoe zeer ook onder eikanderen verdeeld, 

iwel dra de handen in een gewagen zouden hebben, 

zo hunne vryheid van dien kant last geleedcn 

had. 

Graaf Floris de V, door de moorddaadige j 

hand van Gerard van Velzen afgemaakt zynde, 1 

werd in de regeeringe opgevolgd door zynen eeni- ( 

Floris de 

V. words 

opge 

gen zoon Jan, dien het, na zyne huldiginge, geluk- \ volgd 

foor zy- 

te op de VVestfriezen, ten jaare twaalfhonderd 1 

tsn Zoort 

zevenennegentig, zo volkomen eene overwin- J fan. 

ming re behaalen, dat zy zich op nieuw aan de 1297.' 

Graaflyke regeeringe onderwierpen, en in 't vervolg,- 

( f) U. Emm. Rer, Frif. Hist. L, XIL J>. 4

43* Tegenwoordigs Staat 

BEKNOP 

TE HISTO 

WE. 

De Bisfchop 

van 

Utrecht 

zoekt de 

Friezen 

op zyne 

zyde te 

krygen 

ten nadeele 

van 

Graave 

Jan. 

of Ketterye verdacht te maaken; en na dat hy ¥ 

't volk hiervan, in openlyke redevoeringen, de 1 

ooren had vol geblaazen , predikte hy eene kruis- ! 

volg, van 'sGraaven wege, door Baljuwen be» 

• recht wierden Ct). Dan dit ftrookte zo weinig 

met de heerschzugtige bedoelingen van Bisfchop 

t Willem van Utrecht, die zich, na den dood van 

Graave Floris, niet minder dan de beheering 

van gansch Holland had toegelegd, dat hy, 01» 

eene ui eerfte pooging te werk te Hellen, de 

Friezen beoosten 't Vlie tegen den Graaf zocht 

op te hitlèn. Om het werk wis te neemen 

• Hak hy,omtrent deezen tyd, in perfoon met 

eene vloot naar Friesland over. Daar zynde, 

bediende hy zich van de gewoone kunstgreep^ 

der heerschzugtige Geestelyken, en ondernam den 

jongen Graaf en zyne Hollanders van ongeloove 

vaart tegen de Hollanders, met dat gevolg, dat I 

zeer veele Friezen zich door hem beweegen 

lieten, om, -onder zyn geleide, den togt te onderneemen. 

De Bisfchop had het op Waterland 

gemunt, en zocht by Monnikendam te landen..Doch 

de Haarlemmers, Kennemers en Waterlanders, 

op hunne hoede zynde,kwamen met 

eenige welbemande fchepen op hem af, en bejegenden 

hem op zo fors eene wyze, dat 

zyn grootfte fchip genomen, een deel andere 

vaartuigen vernield, en hy zelf genoodzaakt 

wierd in een ligt vaartuig over te flappen, en de 

vlugt te neemen naar Overysfel. De Friezen, 

die,by deeze ongelukkige ontmoetinge, den 

Hol- 

( f) Mei. Stoke volg. de uitgave van Huidecoper. 

II D. bl. 420. Schot. Friefche Hist. bl. 152. Vaderl. 

Hist. III. D. bl. 108.


Hollanderen, In grooten getale, in handen vielen. 

werden niet dan na 't betaalen van een aanzienlyk 

losgeld genaakt (*). Tusfehen den Graaien den 

De Bis 

Bisfchop werd eerlang een Verdrag getroffen, fchop en 

volgens den Raad van Wolferd van Borfelen, die Graaf ver- 

thans het voornaamlte bewind in handen had, en draagen 

zich met 

den jongen Graaf in alles naar zynen zin wist te 

elkande- 

zetten, 't Is derhalven zeer waarfchynlyk aan ren. 

zyne inboezeming te wyten, dat eenige Abten 

en Prelaaten van Oostergo, door Graave Jan, 

befchuldigd wierden, het volk opgeruid te hebben 

, om met Bisfchop Willem den togt tegen 

Holland te onderneemen. Althans de Abten van 

Klaarkamp , Bethanië , Mariëngaard en Dokkum, 

nevens den Proost van het Klooster Bethlehem, 

vonden zich genoodzaakt, in eenen brief, 

aan Graave Jan gefchreeven, zich van die be-< 

fchuldiginge te zuiveren, gelyk uic den brief, die 

nog voor handen is ( § ), blyken kan. In deezen 

hunnen brief geeven die van Oostergo echter 

vry duidelyk te kennen, dat zy die van Westergo, 

wier landftreek, door deBomzee en een 

byzonder Rechtsgebied, van de hunne was afscheiden 

, geenszins vrykenden, van in vcreeni- 

5inge met de Westfriezen den Graave vry wac 

ladeels berokkend ce hebben. 

Hec Geestelyk Rechtsgebied .over Friesland Gefteld- 

was, ten deezen tyde, verdeeld tusfehen de Bisheid van 

fchoppen van Utrecht, Bremen, Munller en Keu- het Geestelykicn. 

De lastitehad hier zyne Dekens of AartsRechtsoriesters, 

die in hunne Rechtbank, Schenftoel gebied, 

geheeten, vonnis velden over Kerkelyke en en het ge- 

Hu- drag der 

(*) Melis Stoke, volg. de uitgave van Huidec. II 

IX bl. 457 enz. Vaderl. Hist. III D. bl. JO8. 

CS) Gr. Charterb. van Friesl. I.D. bl, 130. 

Ee 

BiiÜNOP- 

TE HISTO 

RIE.

4S4 


EEKNOP- Huvvelykszaaken. De meeste Priesters waren 1 

TE HISTO toen niet alleen getrouwd; maar lieten ook hun-1 

RIE. ne Kerkelyke bedieningen, by hun overlyden, aan 

Geestely- 

hunne kinderen na, in weerwil van het Kanoken 

in 

Friesland, nike recht, en de tegenfpraak veeier vroomen. 

Zelfs verzochtenze geen ontflag van den Paus, 

die geoordeeld werd het recht te hebben, 

om 't zelve in gevallen van deezen aart te 

verkenen. De geldafperfingen, waarmede zy 

het volk plaagden , om hunne huisgezinnen 

ftaande te houden, bragten hen dermaate in 

den haat, dat het volk, zich zeiven recht doende, 

de huizen deezer Geestelyke leidslieden pionderde 

en verbrandde. Ten jaare twaalfhonderd twee» 

enzeventig vooral hadden zy op eene gevoelige 

wyze ondervonden , waartoe eene getergde 

menigte ten laatften overflaat. De Bisfchop 

van Munller kwam te vergeefs met zyn gezag 

tusfehen beiden. Hy kreeg geen gehoor dan 

door het afkondigen van een'algemeenen ban: en 

in zekere Parochie waagde men het zelfs ook 

deezen te verachten. Grootelyks beklaagden 

de Geestelyken zich, dat de Leeken weigerden 

hun de Offerhanden, Eerflelingen en Tienden te 

betaalen. Sommigen zochten hierin zelfs de 

reden der menigvuldige Watervloeden, die 

Friesland van tyd tot tyd overkwamen, en gaven 

voor, datzulkcn, die de Tienden getrouwe- 

]yk betaalden, met vruchtbaarheid der landen, 

gezondheid des lichaams, vergeeving der zonden, 

en 't Koninkryk der hemelen van God 

gezegend wierden. Wanneer echter de Bisfchop 

van Munller eene jaarlykfche fchatting 

vorderde van deeze Abten, die zo yverig waakten 

voor het behoud der zielen, kreeg hy ten 

antwoord,dat de vryheid der Friezen zo groot was, 

dat.

mn F R I E S L A N D * 435 

dat men tegen hunnen wil niets van hun kon 

eifcheu ( * ). 

Deelde Stavoren zo diep in de gunlte van 

Graave Floris, dat hy, gelyk wy voorheen za 

Graaf Jan 

bevestigt 

gen , de vryheden en voorrechten deezer aan Sta 

ftad bevestigde en vermeerderde, zyn Zoon Jan, voren de 

de eerfte van dien naam, rekende het insgelyks vryheden 

en voor 

van zyn belang, dezelve door byzondere blyken 

rechten 

van genegenheid aan zich te verbinden. Zo lang der Stad. 

de Hollandfche Graaven ook niet geheel van 

hunne aanfpraak op Friesland hadden afgezien, 

moestenze vooral Stavoren aan zich verbonden 

houden, al ware het maar alleen, om te ge* 

maklyker met eene vloot in Friesland te landen 

, en van daar hunne overgefcheepte "benden 

dieper landwaards in te doen dringen. De Stad 

fchynt ook minder dan de overige deelen van Friesland 

tegen de Regeering der Hollandfche Graa 

ven gehad te hebben. Althans die van Stavoren 

verklaarden zich plegtiglyk onderworpen 

aan den Graave, en ontvingen daarna op nieuw 

van hem de bekrachtiging hunner vryheden en 

voorrechten , gelyk te zien is uit de ftukken die 

daarvan nog tegenwoordig voor handen zyn ( f ). 

In 't Keizerryk vielen midlerwyl ook gewig- Keizer Altige 

gebeurtenislen voor, waarby Friesland bebert van 

lanf had: van dien aard was de verkiezing van Oostenryk 

is 

ÏAdolf vanNasfau tot hoofd des Duitfchen Ryks, 

den Frie 

en zyne daarna gevoJgde atzettmg van deeze zenmin hooge waardigheid. De Friezen hielden naader gene* 

melyk, 

(*) Cerifier Tableau de I'Hist. Generale. Tom. 1. 

?• 34i. 

(f) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 131—134. 

Eè 2 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE.

BEKNOP 

TE HliTO- 

IUE. 

gen dan 

den Gelderfchen. 

De verdeeldheid 

der Frie 

zen heeft 

jammerïykegevolgen. 

43^ 


raelyk, in deeze geweldige verdeeldheden, de zyde 

' van Keizer Adolf, als wettiglyk verkooren Opperhoofd 

des Duitfchen Ryks; doch de Gelderfchen 

hielden het met Albert Hertog van Oostenryk, 

zyne tegenparty. Dus is het niet te 

verwonderen dat Albert, na den Rykstroonbeklommen 

te hebben, meer genegenheid voor 

de Gelderfchen dan voor de Friezen had , en 

zulks betoonde, door het bevestigen van den 

gunstbrief, waarby wylen zyn Vader, Keizer 

Rudolf, Reinoud van Gelder, met al het land van 

Friesland, zo verre dat tot het Keizerryk behoorde, 

negen jaaren te vooren begiftigd had (*). 

Reinoud heeft echter, zo veel men weet, uit kracht 

van deeze Keizerlyke gifte, niets op Friesland 

ondernomen; waarfchynlyk vond hy zich zeiven 

te zwak om de Friezen met geweld tot onderwerping 

te dwingen, behalven dat de eifchen 

van Holland en Utrecht op Friesland hem in 

den weg Honden, Wat eenige jaaren laater, 

door zynen Zoon, ondernomen zy, ftaat op zynen 

tyd gemeld te worden. 

Midlerwyl had de onderlinge verdeeldheid der 

Friefche Edelen zich hoe langer hoe dieper 

geworteld, en omtrent deezen tyd zag men 

daarvan de jammerlykfte gevolgen. Wanneer 

naamelyk zeker Edelman , Jucke Helbada , 

den Zoon van Worp Ropta, met naame Douwe, 

in een gevecht doodelyk gewond had, werd 

dit door Worp zo hoog genomen , dat hy van 

dat oogenblik af bedacht was, om zynen heeten 

cn 

(*) Schot, Befchr. van Friesl. in Quarto. bl. 112 en 

113. Groot Charterb, van Friesl. L D. bl. 13,1.

•erf» F R I E S L A N D . 437 

cn wraakgierigen moed, zo ras mogelyk, aan BEKNOT»' 

TE HISTOden 

daadcr te koelen. Hem derhalvcn op den 

RIE, 

weg tusfehen Ferwerd en Marrum ontmoetende, 

Gebeur 

verzuimde hy niet hem gewapenderhand aan te tenis op 

randen, fchoon hy zelf maar van twee dienaars den weg 

verzeld, en Helbada met de zynen zeven man fterk tusfehen 

Ferwerd 

was. Evenwel drong Ropta, doch met verlies 

en Mar- 

van een' zyner dienaaren, zo fterk op Helbada in, rura. 

dat deeze van zyn paard ftortte,en waarfchynlyk 

door Ropta ware afgemaakt geworden, zokiet. 

zyne byhebbende manfchap, rer zyner béfchefminge, 

met verdubbelde woede, op Ropta cn 

zyne Dienaaren ware aangevallen, cnhen beide 

gewond had, zonder zelve ongewond te blyven. 

Ropta met zyn beiden niet opgewasfen 

tegen deeze overmacht , maakte een einde 

van 't ge vecht, en vervolgde zynen weg , zonder 

dat zyne vyanden den minften lust betoonden 

om hem na te zetten. Verre was het 

echter van daar , dat met het gevecht ook de 

vyandlykhedcn ten einde zouden zyn. De 

een zowel als de ander kreeg' van tyd tot tyd 

meer aanhangs onder de Adelyke huizen, en dit 

werd gevolgd van wederzydfche famenrotcingen 

en verbindtenisfen, ftrekkende om alle banden 

van vriend - en maagfehap te verbreeken, en eenen 

verderflyken Burgerkryg aan te rechten, 'c 

Leed ook niet lang of men zag iets van dien 

nart, fchoon nog maar in 't klein, gebeuren. 

iWorp Ropta naamelyk, verftaan hebbende, dat Als ook 

te Hoo 

Helbada in het Dorp Hoogebeintum eenige van 

gebein 

ïzyne vrienden en bontgenooten by zich had, tum, 

.verzocht zynen boezemvriend Tiete Kammin aan hec 

ga, hem de hand te willen laenen om daar huis van 

Helbada. 

lynè vyanden te bevechten. Kamminga, de 

Ee 3 man

4^8 Tegenwoordige Staat 

JJtKWOi.' ïjiaii met zyuue urn zo ïcnoon eene kans te 

TÉ HlSTO- 

SIC. • verpruilen, was 'er aanftonds gereed toe ; dus 

trokken zy, verzeld van hunne dienaars, naar *% 

gemelde Dorp, en vielen hunne vyanden zo geweldig 

op het lyf, dat Helbada met vier der 

zynen fheuvelde, en alle de overigen op de vlugt 

gedreeven wierden. Dan Helbada liet eenen 

Zoon na, die, fchoon maar zeventien jaaren 

ïlelbada's oud, moeds genoeg bezat, om zyns Vaders dood 

Zoon 

niet ongewrooken te laaten. De gelegenheid 

wreekt 

zich o^F •daartoe fcheen hem, eenige maanden daarna, 

't gzbmx. gebooren te zyn, wanneer Tiete ' Kamminga, 

de. ~ naar Dokkum rydende, hem op zynen weg ontmoette 

: want niet zo dra had de "jonge Helbada 

uit eenigen van zyn gezelfchap verftaan, dat 

deeze de doodllager zyns Vaders was , of hy viel 

met de grootfte woede op hem aan; doch werd 

door Kamminga en de zynen zo wel ontvangen, 

dat hy eerlang, tot lyfsbehoud, de vlugt moest 

neemen. De dood van Kamminga en Ropta,. 

niet lang daarna voorgevallen, maakte wel een 

einde van deezen bloedigen twist, maar bragt 

geene algemeene verzoening tusfehen de op 

1302. 

eikanderen verbitterde geflagren te wege (f). 

Worp Ropta overleed in den jaare dertienhonderd 

en twee, op zyn ftins of fteenhuis, ftaande 

ten noorden van het dorp Metfelwier in 

Oostdongerdeel, en wegens zyne fterkte zonderling 

beroemd, doch voor bykansvyftigjaaren 

tot den grond toe afgebroken. Tiete Kamminga 

overleefde zynen boezemvriend flegts toe 

den laatften dag des gemelden jaars , in 't welk 

ook 

ft) Winfem. Kron. van Friesl. bl. 183, O. van 

fgj-arl, Kron. pi, lao, *


ook Tjalling Eifinga, van de Friezen om zyne 

uitmuntende hoedanigheden zeer hoog geacht, 

den laatften tol der natuure had betaald 

Graaf Jan de I, op het einde der dertiende 

eeuw overleeden zynde, werd opgevolgd door 

Jan van Avennes, Zusters Zoon van Graave Willem, 

Roomsch Koning; doch ons is niet voorge-, 

•komen , dat de Friezen, beoosten het Vlie, 

eenigen aanftoót van hem gelceden hebben. Dan , 

haddenze vrede van buiten, van binnen wis-

BüKNOP- 

T/Ï HISTOniE. 

J305. 

Dezelve* 

wordt met 

een tweegevecht 

beilooten. 


niemand van de tegenparty, hy mogt dan ook 

zyn wie hy ware. Nu en dan zag men geheele 

Dorpen tegen eikanderen ten ftryde trekken. 

De Ingezetenen van Warns en Scharl gingen 

clkanderen, in de Lente van dertienhonderd en vyf, 

na 't opontbieden van hunne wedcrzydfche vrienden 

en aanhangers, met zo dol eene woede te 

keer, dat het getal der gefneuvelden niet minder 

dan anderhalfnonderd beliep. De zeldzaame 

luchtverfchynfels, die hier by, met ik weet niec 

•wat al wonderen, gebeurd zouden zyn, kan 

men ten overvloede by anderen vinden ( * ). Ein 

delyk waren 'er onder de ftrydende partyen eenigen 

, die tot verzoening rieden, en 't zo verre 

bragten, dat men een Verdrag floot; waarby 

werd vast gelteld „ dat van ieder der partyen 

„ één man zou gekoozen worden, die 'c ge- 

„ fchil door een tweegevecht zouden beflegten, 

„ mids men vooraf by eede beloofde, dat zy, 

„ wiens voorvechter verwonnen wierd , daarna 

„ nooit weder eenig gefchil, twist of moeite 

„ zouden aanrechten". Na dat hier van een gefchrift, 

op den eenentvvintigften van Bloeimaand, 

getekend was, gingen de kampvechters elkan. 

deren te keer. De zege hing ruim een half uur 

in twylfel ; doch daarna verklaarde zy zich voorden 

Vetkooper, die hierop de handen der partyen 

famenvoegde, en hen opnieuw deedzweeren, 

datze zich aan den getroffen zoen onverbreekelyk 

zouden houden. Dit gedaan zynde keer- 

(*) It Aade Friefche Terp. bl. 55. O. van Scharl. 

Kron. bl. 132. Winfem. Kron van Friesl. bl. 384 en 

38$. Schot. Befchr, van Friesl. in Quarto. bl 170. 

de

van FRIESLAND. 44- 

442 


EüKNOP- den. Ongeftraft deeden zy dit echter nier. 

TE HISTO Reinicr Kamminga , toen ter tyd Poteflaat van 

RIE. 

Friesland , had van deezen vyandlyken inval 

Doch 

worden zo dra geene kennis gekreegen, of hy bragc een' 

door R. aanzienlyken hoop landzaaten in de wapenen, 

Kammin 

pa ver. 

(Jagen. 

trok daarmede den alles verwoestenden vyandj 

tegen, en leverde hem flag omtrent de meerge-j 

melde Lauwers. Het gevecht was van ben 

de kanten hevig ; doch de overwinning ver-I 

klaarde zich voor de Friezen. Ondertusfchenl 

lieten zy 'er wel vierhonderd man by zitten; 

maar den Noormannen kwam deeze veldflag op] 

wel negenhonderd te Haan, waarom de overiJ 

gen, metachterlaatinge van't geroofde,al vlug-J 

tende, het flagveld en tevens het land verlieten. 

De dapperheid van Kamminga in deezen Veld. 

flag wordt zeer geroemd, hebbende hy den zynen 

niet flegts met woorden maar ook met daaden 

getoond, wat hun te doen ftond om de overwinning 

te behaalen. De vyandlyke Veldheer 

zou, dit bemerkende ^ den zynen hebben toegeroepen, 

dat de' zege de hunne ware, zo zy 

maar deezen konden verdaan. Schoon dit hun 

niet gelukte, kreeg Kamminga echter zo zwaar 

eene wonde in deezen flag, dat hy 'er vyf dagen 

daarna aan overleed; niet zonder grootelyks 

betreurd te worden van Geestelyken en Wereldlyken 

beide (*). 

Hesfel 

Martena 

is bezwaarlyk 

Nadat Friesland dus van zynen waardigen 

Poteflaat beroofd was , waren de Rechters en 

Edelen of Staaten des lands, daartoe plegtiglyk 

ver- 

(*) O, van Scharl. Kron. bL 135. Winfem. Kron. 

W. 185.


vergaderd , van oordeel, dat deeze waardigheid 

moesc worden opgedraagen aan Hesfel 

BCKNOP- 

TE HlSTO» 

RIE. 

Marcena, Dan deeze , uic den aarc meer coc 

rusc en vrede dan coc twist en oorlog gene over te 

haaien om 

gen, wees deeze waardigheid van dehancl, bid cie waardende 

, dat men dien gewigtigen pose eenen digheid 

anderen moge opdraagen; eindelyk evenwel liec van PotQ» 

Ifaac te 

hy zich beweegen coc hec aanvaarden van denlanvaarzelven , en lei zich , overeenkomllig mee zyne len. 

vreedzaamc inborsc, van dae oogenblik af, roe, 

om hec land in vrede ce bellieren , en door vrede 

ce doen bloeien, zeggende,, dae die de 

„ groocfre dienst was, dien men den lande be- 

„ wyzen kon ". Hec mogt hem echter niec 

gebeuren, deeze zyne loflyke neiging altoos ongeftoord 

te volgen. Zelfs al kort na zyne verkiezing 

totPotellaac zag hy zich genoodzaakt, om Sraaf 

iVillem da 

den Hollanderen hee hoofd te bieden. Graaf 

[II, doet 

Willem de III, Zoon en opvolger van Graave ;en' inval 

Jan den II, rusc.mee zyne nabuuren hebbende, u Fries 

oordeelde, in navolginge van eenigen zyner Voorand.zaaten, ook iets op Friesland te moeten onderneemen, 

ware 't niet om het ganfche gewest 

aan zich te onderwerpen, althans om den'Friezen 

te toonen, wat zy van hem te wachten hadden, zo 

de kans hem fchoon ftond om eens zyn gewaand 

recht op Friesland te doen gelden. Eene bende 

van vyftienhonderd Hollanderen ftak ten 

dien einde, onder het geleide van Graave Willem 

zeiven, of onder dat van zynen Bevelhebber, 

naar'Friesland over, landde in Gaasterland, 

fehreef aanftonds zwaare brandfehattingen 

uit, en had het oog op Stavoren, dat zich zeer 

waarfchynlyk van de gehoorzaamheid der Holtendfche 

Graaven onttrokken, en daardoor aanleiding

444 


BEKNOP- ] leiding gegeeven had, dat zo aanzienlyk eene 

TE HlSTO. • 

krygsmagt naar Friesland gezonden wierd, om 

EIE. 

deeze' Stad weder tot haaren pligt te brengen. 

Hesfel 

Martena 

verdryft 

den vy- 

Hoe 't zy, Martena had niec zo dra bericht 

van den inval der Hollanderen gekreegen, of 

hy wapende zyne Friezen, en trok den vyanand.den 

, die reeds bezig waren met branden en blaaken, 

met zo veel moeds tegen, datze, zonder hem 

af te wachten of 't hoofd te bieden, als bloodaards 

zich aan boord hunner fchepen begaven, 

en daarmede huiswaards keerden, 't Nadeel, by 

deezen inval door Friesland geleedcn, was dus 

zo groot niet als de haat, die daaruit tusfehen 

de beide natiën, en wel inzonderheid de Friezen 

en Westfriezen, gebooren wierd: want daar 

deeze laatften, in vroeger tyden menigmaal, 

door de Friezen van beoosten 't Vlie, tegen de 

Graaflyke overheering, waren onderlleund geworden 

, kwamenze nu om deeze hunne oude 

ftam en naamgenooten ce beoorloogen en te onderdrukken. 

Misfehien zochtenze op deeze 

wyze hun hof by den Graaf te maaken, en het 

juk te verzachten datze genoodzaakt waren te 

Eene draagen. Doch watze ook bedoelden, de 

groote 

menigte 

Friezen 

Iteekt 

Friezen waren van oordeel, dac zy zich 

nadrukkelyk op hen moesten wreeken. Met 

toeltemminge van den Poteflaat Hak eene 

over r.aai groote menigte Friezen naar Enkhuizen over, 

Enkhui 

bragt den in - en op- gezeetenen der Had 

zen. 

en omleggende landftreck, door rooven cn 

branden, veel nadcels toe , en keerde met 

grooten buic naar Friesland te rug. Onder 

de Edelen , die deel aan deezen togt hadden 

, vindt men by naame gemeld, Lieuwe 

Sjoerds


Sjoerds Beyem, Sake van Offingahuizen, Dou BEKNOP- • 

TE HlSTOwe 

Hiddema, Rienk en Ype Aylva, Broeders, 

ttlE. 

en Taeke Tietes Hettinga. 

Den Enkhuizeren ftak de gepleegde moedwil De Enk> 

deezer Friezen te zeer in de krop, om 'er niec huizers 

wreekett 

zo dra mogelyk wraake van te neemen. Dit zich op da 

echter niet openlyk durvende doen, fchikten Friezen, 

zy heimelyk eenige brandftichters naar Fries maar 

land , die de (linzen van Beyem, Offingahuizen en geenszins 

ongeftraft. 

Hiddema (§), by nacht, in kooien leiden. Dan 

drie van deeze uitgezonden booswichten vielen 

den Friezen in handen, en beleeden, dat zy door 

die van Enkhuizen, tot de gepleegde brandftichting, 

waren omgekocht. Beyem haastig en wraakgierig 

van aard zynde, was, na deeze ontdekking, 

niet alleen gereed, om zelf wraak van de geleeden 

fchade te neemen, maar haalde daar toe ook de 

andere Edelen met weinig moeite over. Men 

ftak dan gelykerhand over de Zuiderzee, verraste 

de ftad Énkhuizen, toen nog open en onvast, 

verbrandde daar wel vyfentwintig huizen, 

en keerde , met veel buits belaadenj naar huis 

O 

De Zuiderzee, door deeze en dergelyke on- Die van 

Stavore» 

eenigheden , hoe langer hoe onveiliger wor draagen 

dende, was elk met reden bedacht om 't zyne liunne; 

in ruste te bezitten , en te behouden, Die gaf [anderyen 

aanleiding, dac de burgers van Stavoren, die ei van Urk 

genaars 

( § 1 Van deeze Stinzen zou het eerde te Arum, hec 

tweede te Achlum, en het derde te Pingjum of Sixbierum 

gelegen hebben. F.. Sjoerds. Fr. Jaarb. III. D. 

>bl. 233. 

(•) Winfem. Kroa. van Friesl, bl. 187. Schot. Fr. 

Ilisc. bl. 165,

446 Tegenwoordige Staat * 

•BEKNOPgenaars 

waren van de meeste landen van 

TE HISTO 

RIE. ' het Eiland Urk, terwyl de Kerkelyke inkomllen 

op aan van 't zelve nog aan 't Klooster van St. Odul 

den Abc fus toebehoorden, deeze hunne landeryen op 

van St. droegen aan den Abt van gemelde Klooster, met 

Odulfus. naame iEmilius. De Brief deezer opdragt, die met 

overroepinge van de Rechters van Stellingwerf, 

de Lemmer en de Kuinder, aan meergemelden 

Abt, als ook aan den Schout van Stavoren, afgegeeven 

werd, was van het jaar duizend driehonderd 

en negen ( § ). 

De Enk-. 

. De beweegingen, hierop door Graave Wil 

huizers 

fteeken lem, ten nadeele der Friezen, gemaakt, had- 

St. Odul- . den luttel klems, om dat hy elders de handen 

fuskloo vol werks kreeg; doch die van Enkhuizen wa 

fier in 

ren zo ver van den Friezen de in hunne Stad 

brand; 

doch wor gepleegde bmndftichting te vergeeven, dat zy 

den door in den Kersnacht des volgenden jaars weder 

de Friezen naar Stavoren overftaken, en daar St. Odulfus 

achter 

Klooster uitplonderden, in vlamme zetten, en 

haald. 

den Prior dood Haken. De brand werd echter 

1310. 

nog gelukkiglyk zo by tyds gebluscht, dat een 

goed ftuk van 't Klooster gered wierd; ook 

kreegen die van Stavoren, de brandftichters en 

plonderaars nazettende, fommigen van hun in 

handen, en hingen 'er tien van op ( * ). 

Gui, Bisfchop 

Guy, Bisfchop van Utrecht, die, even als de 

van Ut* meeste Vorften, zyne grenspaalen zocht uit te 

recht, bezetten, en den Friezen een kwaad hart toe droeg, 

be- 

(§) Winfem. Kron. van Friesl. bl, 188. Groos 

1 Charterb. I. D bl, 135. 

C*) Schot. Friefche Hist. bl. 184.


begon, omtrent deezen tyd, hunne vryheid te 1 

belaagen, onder voorwendfel van het recht te j 

willen doen gelden, dat hem, uit hoofde van 

voorgaande Keizerlyke gefchenken, op Friesland, ^ 

tusfehen 't Vlie en de Lauwers, toekwam. De c 

Stellingwerver Friezen, die geduurig tegen hem \ 

opftonden, lagen dus het eerst van allen aan 

de beurt. Ter hunner beteugelinge deed hy 

eene fterkte opwerpen , op zeker ftuk lands 

in Stellingwerf, waarvan hy den eigendom behendiglyk 

had weeten te verkrygên. Doch eer 

dit werk voltooid was, ontbood Paus Klemens 

de V, hem naarVienne, ter bywooninge van de 

Kerkvergadering , die toen daar gehouden werd. 

Dit zyn afzyn, en 't gerucht van zynen dood, 

dat het ganfche land door verfpreid werd, gaf] 

den Stellingwerveren aanleiding, tot het plee-1 

gen van veele vyandlykheden. Het opwer- J 

1 pen eener nieuwe fterkte in hunne landftreek, r 

fchoon nog niet voltrokken, ftak hun zodanig t 

in de krop, dat zy dezelve niet alleen tot den f 

grond toe nederwierpen; maar ook, als of dit 

nog te weinig ware, naar Vollenhove trokken 

, en daar het Bisfchoplyke flot belegerden, ( 

en met het llingeren en werpen van zwaare ftee- 11 

nen beftormden. De dappere Slotvoogd Her- z 

BEKNOP 

TE HlSTO* 

RIE. 

laagt de 

vryheid 

der Friszen. 

De Stellingwerversvernielenzyneonvoltooide 

fterkte. 

Ook belegerenze 

zyn Slot 

te Vol 

man bragt ondertusfehen zo veel te wege, dati, 

lenhove; 

zy, fchoon reeds in de voorburgt gekomen, door d doch wor 

het hevig fchieten en fteenwerpen der Burgt- den ^ afge- 

:zaaten, genoodzaakt wierden te deinzen. De Beftagen.legeraars , hier door afgeweezen, lieten echter den 

moed zo weinig zinken, dat zy een geweldig houten 

ftormgevaarte van drie verdiepingen hoog, en 

opgepropt met manfchap, tegen het Slot aanvoerden.


BEKNOP voerden. Van de bovenfte verdiepinge wierp 

TE Hisromen 

mee zwaare fteenen; van de tweede fchoot 

KIE. 

men mee' pylen, en van de onderfte lïreed men 

met heirbylen. 't Ganfche gevaarte was van buiten 

bekleed met natte Osfehuiden, om beveiligd te 

zyn voor het vuur der Burgtzaaten, en verder met 

teenen vlegtwerk omtuind, om het beuken der 

ftormrammen te konnen wederilaan. Het meeste 

geweld werd tegen den hoogften flottooren aangewend 

, om dien neer te vellen, en de fchut • 

ters van den wal te verdryven. Ook had men 

het hiermede tot op vyf voeten na aan het Slot, 

en hetzelve in het uiterfte gevaar gebragt, toen 

de Bisfchop, meteen aanzienlyk Leger, te fchepe 

naderde tot ontzet. Gerard, Proost van Deventer, 

Broeder van den Slotvoogd, had den Bisfchop, 

toen nog in Frankryk zynde, kennis gegeeven 

van den eoeftand der belegerden. Deeze, 

zich daarop zonder uitftel naar huis begeevende, 

kreeg, met hulpe van Graave Willem, zynen 

Neeve, al dra zo veel volks by een, dat 

hy zich in ftaat bevond, het ontzet te onderneemen. 

Verfcheiden Edelen van 't eerfte aanzien 

verzelden hem op den togt- De Burgtzaaten, 

van de toorentranzen ontdekkende, dat 

de Bisfchoplyke vloot, over de Zuiderzee, kwam 

naderen, greepen hierdoor nieuwen moed, 

en verdubbelden hunne poogingen, om het nog 

eenigen tyd uit te houden. Onder anderen vulden 

zy , naar de gewoonte dier tyden, waarin 

men nog van geen buskruid wist, een tonnetje, 

van buiten met yzeren haakjes beflagen , mee 

werk,fpek , falpeter , zwavel , pek en andera 

brandbaare ftoffen ; en wierpen 't zelve , na 

'tal-


*t alvoorens in brand geftoken re hebben, op het I 

ftormgevaarte der Friezen; waaraan het zich zo T 

vast hechtte, dat de bovenfte verdieping ligter- R 

laage in vlam flocg, inftortte , en wel vyftig 

Friezen verpletterde. De overigen, voor gelyken 

ramp beducht, verlieten vol fchrik 't gevaarte 

, dat kort hierna om verre viel, en geheel 

verteerd werd. Van deeze verwarringe bediende 

zich de Slotvoogd, endeed eenen uitval, 

in welken wel vyf honderd Friezen fneuvelden, 

•terwyl de overigen hunne veiligheid in de vlugt 

zochten. Midlerwyl landde de Bisfchop niet 

verre van Vollenhove , alwaar zyne benden 

door eenige Overysfelfchen vcrfterkt werden. 

Gaarne had hy nog op dien eigen dag de vlugtende 

Friezen vervolgd, en alles in Stellingwerf 

te vuur en te zwaarde vernield. Dan 

hiertoe fchoot de dag te kort , en des nachts 

ontllond 'er, ten gelukke der Friezen, zo geweldig 

een ftorm , verzeld van eenen hevigen 

plasregen, dat in het Bisfchoplyke Leger zeer 

veele tenten om verre geworpen wïerden, en 

de wegen den volgenden dag onbruikbaar waren 

(f). 

' De Utrechtfche Kerkvoogd werd hier door • De Bis- 

wel genoodzaakt van den voorgenomen togt t fchop 

af te zien, en met zyne benden, zo ras mo- . doet de 

Stelling. 

gelyk, over de Zuiderzee , naar huis te keeren, 

' wervers ir 

maar liet daarom de Friezen niet in ruste. Nu 't c 

den ban, 

wcreldlyke zwaard hem, naar zynen wensch, niet t 

gediend had, trok hy 't geestclyke uit, en doeg 

de Stellingwervers, alsook hunne helpers,"de 

Schooterlanders, met den Kerkelyken Ban, by 

eenen 

(t) ü. Emm. Rer. Frif. Hist. L. XIII. p. 70. &b 

Ff 

BEKNOP 

TE HISTO- 

Ria.

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 


eenen afgezonden Openbrief , die met zyne nadere 

bevestiginge wel voor handen {§), doch 

te uitvoerig is om hier geheel geplaatst te worden. 

De zaakelyke Inhoud komt hier op 

üit. Na allen Abten, Proosten, Priors, Dekens 

, Fvegenten der kerken, en Priesteren van 

zyn Bisdom zaligheid gewenscht te hebben , 

verklaart de Kerkvoogd: „dat de Friezen uit de 

„ Grietenyen Stellingwerf en Schooterwerf, 

\„ eene groote roekeloosheid en heiligfchendi- 

„ ge baldaadigheid hadden gepleegd tegen de 

„ Kerk van Utrecht, aan welke zy niet alleen 

„ in het Geestelyke onderworpen waren , maar 

„ onder welke ook eenige Stellingwervers, van 

„ rechtswege, in het Tydelyke moesten ftaan. 

„ Dat zy deeze hunne roekeloosheid en bal- 

„ daadigheid inzonderheid hadden getoond met 

„ vyandjyk in 't land zyner Kerke van Vollen- 

„ hove te vallen, het Kasteel aldaar te bele- 

„ geren en te beltonnen , de boomen om 

„ te hakken , het land te verwoesten , de 

„ mannen dier kerke gevangen te neemen en te 

„ dooden, veel roofs weg te draagen, het 

„ blok in de Kerke van Vollenhove, waarin 

„ de aalmoezen voor het fi Land opgeflooten 

„ waren, heiligfchendig op tebreeken, en de 

„ Kerk zelve van haare lieraaden te "berooven. 

„ Dat zy zo hier door, als door andere booze 

„ en ongerechtige werken zonder getal te be- 

„ dry ven, gelyk door de openbaare flera en 

„ faam wereldkundig was, op heeter daad in 

„ ;den Kerkelyken ban vervallen waren. Dat 

„ der- 

(§) Oudh. en Gert. van Friesl. II. D. bl. 3rS: 

Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 137 enz.


5, derhalven hy Bisfchop alle dc Stellingen, I 

„ Meyers, Rechters en Burgemeesters, of wat 1 

„ naamze voerden, midsgaders hunne Gemeen. 1 

l C TE HlSTO- 

K1E. 

„ ten, in 'c openbaar vermaande, om binnen zes 

#, weeken, na 't uitgeeven van deeze gerechte- 

,, lyke aanzegging, aan God, aan de voor- 

„ noemde Kerk, en aan zyne mannen, door 

„ hen aldus beleedigd, wegens hunne geleeden 

fchade en verongelykingen, behoorlyke voldoening 

te geeven, en weder tot de gehoorzaamheid 

der Kerke te keeren. Dat anders zy 

„ luiden Stellingen, Meyers, Rechters, Burgemeesters 

en allen die de gemelde euveldaaden 

„ in eigen perfoon bygewoond, of de kwaad. 

doenders geftyfd en geholpen hadden, door 

„ dit gefchrift in den ban gedaan, en ook de 

„ Gemeenten zelve onder Interdict (verbod), 

„ gelleld wierden, met bevel van hetzelve alle 

„ zon- en heilige dagen openlyk afteleezen, 

ter tyd toe, dat zy wegens de gemelde uit- 

, fpoorigheden voldaan zouden hedben ". 

Het befluit tot hec afgeeveh van deezen Open- De nadese 

brief was genomen op het feest van den H. bekrachtiging 

van 

Bartholomeus, in den jaare dertienhonderd en 

dien ban 

negen, in eene vergaderinge van Geestelyken, is van den 

opzettelyk daartoe binnen Utrecht belegd De jaare 

nadere bekrachtiging van deezen Kerkban is van 1310- 

'c volgende jaar, en ademc even zo weinig 

Christelyke zachtmoedigheid als de Ban zelf. 

Den Abten, Proosten , Priors enz. wordt 

daarin door hunnen Bisfchop bevolen:,, datzy, 

„ dewyl eenige Friezen in hunne halfterrig- 

„ heid voortgingen , en niet bezorgd waren 

.' om zich met de H. Kerke te verzoenen , op 

,J 

Ff 2 „ ftraff*

BEKNOP 

„ ftraffe van in hunne bedieningen opgefchort 

TE HisiO' 

I'.IE. ,, te worden, zo dikwyls, als zy de Misfe op 

„ eene plegtige wyze deeden, de voorgemelde 

„ Stellingen , Meyers, Rechters, Burgemeesters 

enz. met het luiden der klokken, en het 

„ uitblusfchen der kaarfen, in hunne Kerken 

„ hadden af te kondigen, als onder den Ban 

,, liggende; dat zy de Gemeenten insgelyks, als 

„ onder het Interdict, of verbod , ilaande , 

„ ztüks zouden hebben aan te kondigen. Dat 

„ eindelyk de Priesters, die 't gemelde Inter- 

„ dicc, of verbod, niet hielden, maar de God- 

„ delyke dienften op degewoone wyze voortgiri- 

„ gen te verrichten, hunne orde verliezen en 

„ onbekwaam zyn zouden , om de Goddelyke 

„ dienllen waar te neemen. Dat zy verder alle 

5, geloovigen, op de gehoorzaamheid der Ker- 

„ ke, en onder bedreiginge der eeuwige ver- 

,, doemenisle, van zynen't wege zouden gc- 

„ bieden, zich niet te verllouten om aan gc- 

„ melde Friezen, tegen hem ( Bisfchop ), zyne 

„ Kerk, of mannen, eenige hulpe of raad te be- 

„ wyzen, of datze, zulks doende, indengroo- 

„ ten ban vervallen zouden zyn, cn van een' 

„ ieder wel fcherpelyk gemyd moeten worden. 

„ Dat verder alle Land-JDekens vanOoscergouvve 

„ en Westergouwe, op de voorgemelde ftraffen, 

„ voor hun vertrek, deeze gerechtelyke ver- 

„ klaaring van zynen Zegeldraager hadden te 

„ neemen, en in alle de Kerken van hun De- 

„ kenfchap plechtiglyk af te doen kondigen ". 

Het gedrag 

des 

Eislchops 

valt zo 

45 a Tegenwoordige Staaf 

Indien men deezen banblikfem van den Utrechtfchen 

Kerkvoogd met het gehouden gedrag der 

Friezen vergelykt, zal men misfehien in 't denkbeeld

van 

F R I E S L A N D . 453 

BEKNOP 

.beeld" vallen, dat de laatften, en wel inzonder 

TE HISTO» 

heid de Stellingwervers en Schooterlanders, niet 

li IE. 

vry te fpreekcn zyn van eene woestheid, die 

wel te be 

maat noch paaien kende, en heilig noch onheirispen als 

verfchoonde. Dan de Vryheid , het dierbaarfte :iat der 

pand dat een volk hebben kan, leed last, en viel 

: liezen. 

niet dan met geweld te verdedigen. De Friezen 

deeden het op zyn krygsmans, en hielden, 

hunne handen juist niet altyd te huis als 'er 

wat te plukken of te rooven viel', al ware het 

zelfs ook in de Kerken. Maar, zo 'er iets op 'c 

gedrag der Friezen te zeggen valt ; wie zal 

dat van den Utrechtfchen Kerkvoogd goedkeu' 

ren, daar zowel zyn ampt, als twyffelachtig 

recht, hem te rug had moeten houden van 

een volk 'te willen onderdrukken, dat hem in 'c 

Geestelyke geene reden van ongenoegen gegeeven 

had, en in 't Wereldlyke vry was van 

fiaaffche overheerfchinge. 

De Ban werd ondertusfehen niet voor in 

het jaar dertienhonderd en dertien opgeheven. 

Toen kwamen de Stellingwervers met den Bisfchop 

in onderhandeling; cn daarop volgde een 

Verdrag, waarby de Stellingwervers en Schoororlanders.beneffens 

die van Gostergo, zich ver- 

Ibonden, de fchade, door die van Vollenhove 

j geleeden, te zullen vergoeden; ook deeden zy 

laflland van eenige landen, te Ysfelham, Steenïwyk 

en elders liggende (§). 't Verdrag van 

1 bevrediginge was dus verre van ten voordee- 

Ue der Friezen ; 

De ban 

wordt or> 

geheven. 

te zyn. Doch zy keurden 't 

1 beter en voordeeliger eenige opofferingen te 

(§) Gr. Charterb. van Friesl. I, D. bl. ifl, 

Ff 3 

doen s

BEKNOP 

TE HlSTO' 

RIE. 

Die van 

Stavoren 

en Westefgoverzoenen 

zich met 

Graave 

Willem 

den HL 

1310. 

454 

Tegenwoordige Staat' 

doen, dan eeuwig te moeten worftelcn met den 

Kerkban, dié, uit hoofde van het heerfchende 

bygeloof dier tyden , allerhande onaangenaame 

en nadeelige gevolgen kon en moest te 

voorfchyn brengen. 

Die van Stavoren en Westergo hadden wel 

geen deel aan de onlusten, waarin de Stellingwervers 

en hunne nabuuren, de Schooterlanders, 

zich federt eenigen tyd ingewikkeld gevonden 

hadden; maar waren evenwel niet gerust, 

datze van den kant der Westfriezen, nu 

ten eenemaal van hun vervreemd, geene invallen 

en plonderingen te wachten hadden. Zy 

vonden het, derhalven, geraaden, zich met 

Graave Willem den III te verzoenen, en zich 

op nieuws aan hem te onderwerpen; zonder 

dat met zekerheid te bepaalen zy , ofze daar 

toe eenig aanzoek by den Graaf gedaan hebben, 

dan ofze van zynen kant aangezocht zyn geworden. 

Het Verdrag werd getroffen, in den jaare 

dertienhonderd en tien, by Alkmaar. De 

Grietmannen, Mederechters en geheele'. Gemeente 

van Westergo, kennen daar by, onder 

anderen, zo voor zich als voor hunne nakomelingen, 

den Graave en zynen Opvolgeren 

het volle rechtsgebied over geheel Westergo 

toe, beneffens alle de rechten, welke zyne 

Voorzaaten aldaar in voorgaande tyden bezeten 

hadden. De Graaf daarentegen geeft aan 

die van Westergo de vryheid, om met hunne 

fchepen en goederen, door Holland, Zeeland 

en Westfriesland te vaaren , zonder daarvan 

eenige belastingen te betaalen, dan alleen wanneer 

zy goederen op de jaar- of weekmarkten 

ver-


verkocht of gekocht zouden hebben, cn dat • BEKNOT 

TE HISTOdeeze 

belastingen naar de gewoonte der jaar- j 

RIE. 

of weekmarkten, waar op de koop of verkoop 

gefchied was, ingericht zouden worden; doch 

niet dit uitdrukkelyk beding, dat den Hollanderen 

, Zeelanderen en Westfriezen , gelyke 

'vryheden, in Westergo, verleend zouden worden. 

Ook bevestigt Graaf Willem daarby alle 

de Voorrechten, welke aan die van Westergo, 

door Koning Karei, en door Koning Willem, 

:zynen Voorzaat,waren verleend geworden (*)• 

IDe Grietman van IVtldinge, waardoor men Die den 

Griennr.n 

waarfchynlyk dien van Hemelumer OldevaartJ 

van Wil- 

;en Noordwolde te verftaan heeft, fchynt oh-, dinge 

dertusfehen die van Stavoren niet ongemoeid vermaant; 

igelaaten te hebben; 't welk te wege bfagt,' 

die van 

Stavoren, 

dat de Graaf zich hunne zaak aantrok , en onge 

hem door eenen ernftigen brief vermaande , moeid te 

;die van Stavoren in ruste te laaten, of anders laaten. 

tde zaak voor hem te brengen, waar toe, in 

L gevalle van verfchil, aan een ieder de vryheid 

van gaan en komen wierd vergund ( f ). 

De reize van Keizer Henrik den VII, naar 

!Italië, om daar de gereezen verdeeldheden by 

ite leggen , loopt buiten ons beftek, fchoon 

,eenige Friefche Edelen, met naame Lieuwe 

'Sjoerds Beyma, Sjoerd Aylva, Jarig Dekama, 

i en Tiete Epcs Hettinga hem daarop verzelden, 

ten onder zyne benden dienden (§). Dc dood 

wan Frieslands lofwaardigen Potestaat Hesfel 

Mar- 

(*) Groot Charretb. van Friesl. I. D. bil 149. 

(t) ' * 

b l 

- 

(S) O. van Scharl. Kron. van Fr. bl, 138. 

Ff 4 

De dood 

van Hes-

45^ Tegemvoordige Staat 

BEKNOP 

. Martena, op den zestienden van Oogstmaand 

TE HISTO. 

RIE. ' des jaars dertienhonderd en twaalf overleeden, 

fel Marte_ 

na dat hy zes jaaren het gebied over dat géna 

is van , west had in handen gehad, was voor de Land 

nadeelige zaaten te fmartelyker, om dat men het niet 

gevolgen. 

eens kon worden wegens 't benoemen van 

1313. eenen Opvolger tot deeze waardigheid. De 

partyfchappen, nu buiten den band der vrceze 

zynde, braken op nieuw uit, en werden van 

wederzyden met bystere woede gedreeven, zo 

dat men dagelyks van allerhande geweldenaaryen, 

ja zelfs van moord en doodflag, hoorde. 

De Geestelyken, hunnen pligt te fchandelyk 

vergeetende, mengden 'er zich niet llegts helmeiyK 

onder, maar gmgen ook, even of dit 

hu hun handwerk geworden ware, hunnen vyanden 

gewapenderhand te keer (*). Kortom 

de gebreken en ondeugden der menfehen hadden 

zodanig de overhand over de wetten genomen, 

dat 'er voor den zwakften niets dan ellende 

te wachten viel. Eene plegtige Vergadering, 

naar ouder gewoonte, te Opftalboom 

in Oostfriesland gehouden, maakte, ter voorkominge 

en bereugelinge van dergelyke onheilen 

, eenige wetten en bepaalingen, met byvoeginge 

dat men daar alle jaaren eene diero-e. lyke vergadering, door afgevaardigden uit^de 

zeven Friefche Zeelanden, zou houden (§). 

In hoe verre dit gefchied zy, is ons niet gebleeken. 

0 

In \ 

(*) O. van Scharl. Kron. van Fr. bl. 138. 

( §) Schot, Fr. Hist. bl 166. Dan hier vindt men 

cte Vergadering van Opftalboom tot het jaar 1312, «1 

dejsi

van FRIESLAND, 457 

ïn 't volgende jaar dertienhonderd en der BEKKOP- 

T!i HlSTO» 

tien , gebrandmerkt door den heiligfchendigen 

RIE. 

moord van Keizer Henrik den VII, door een' 


Jakobiner Monnik met het Misbrood vergee- lydt zeer 

ven, had men een' Watervloed in Friesland, op veel na- 

den tweeëntwintigftenvan Wynmaand , die veel deels by 

eenen 

huizen omverre wierp, en een groot getal beesten 

Water 

inilukte. Vyfhonderd menfehen bezuurden 't vloed. 

mede met den dood; en onder anderen Wybe 

toe Groveftins, een heerfchap van hoogen 

adel, grooten rykdom, en veel gezags by de 

Vetkoopers in Oostergo, die aan hem een' 

fterken fteun hadden, en zynen onge'ukkigen 

dood zeer betreurden (*). 

Midlerwyl ging de bygeloovigheid haaren De byge 

gang, en hielp de Kerk van Ylst aan de eere, 

loovigheid 

gaar 

dat haar in bedevaart te bezoeken met aflaat haaren 

van zonden vergezelfchapt ging. Wat daartoe gang. 

aanleiding gegeeven hebbe, valt met zekerheid 

I niet te bepaalen. De waarheid der zaake blykt 

i uit den Brief, welke daarvan aan meergemelde 

IKerk verleend, en nog voor handen is (§). 

Deden 

dood van Martena, tot 1313 gebragt, en dus 

1 m eene omgekeerde orde. Doch O. van Scharl 

jnpudt het jaar 1312 voor het fterfjaiir van Martena; 

lm Eg. Beninga brengt de gemelde Vergadering toe hec 

' zelfde jaar, gelyk by hem te zien is op bl. 141. Hier 

Juin hebben wy ens derhalven ook het liefst gehouden, 

I tn wel in de van ons voorgeftelde orde. 

| . (*) O, van Scharl. Kron. van Friesl. bl. 139. U. 

l£mm Rer. Frif. Hist. L. XIII. p. 73. Gabbema Nellerl. 

Watervl. bl. nr. 

(§j Gioot Charterb. van Fr. I, D. bl, 151. Oudh. 

én Geit. van Fr.' II D. bl. 70. 

Ff 5

BEKNOP 

TE HISTO 

WE. 

De twee. 

fpalt kosi 

veelen 't 

leeven. 

I3i 5. 

Eene aan 

houdende 

regen 

woidt ge 


5 Dezelve werd gegeeven in Slagtmaand deezes 

jaars, door den Aartsbisfchop van Jadera, en 

verfcheiden andere Bisfchoppen; de* Bedevaarten 

werden bepaald, op fommige feestdagen, 

toen ter tyd in eere gehouden, onder toezeg, 

ginge: „dat allen, die de Kerk van Ylst, 

„ daar Yieke genoemd, en gelegen in het 

„ Bisdom van Utrecht, met behoorlyke eer- 

„ bewyzinge uit Godvruchtigheid bezochten,. 

„ of het lichaam van Christus, als het naar de 

„ zieken gebragt werd, volgden; ofhetKerk- 

„ hof van meergemelde Kerk rond gingen 

„ onder 't bidden van een Onze Vader vuor de 

„ overleedenen; of hunne behulpzaamc handen 

j, tot het timmerwerk, de kaarfen, fieraaden, 

„ en verdere noodwendigheden dier Kerke 

„ uitreikten, veertig dagen afflag van de hun 

„ opgelegde werken der boete zouden genie- 

„ ten, mids dat de wil en toeilemming van 

„ dén Bisfchop der plaatfe daar by kwam'". 

Jammer is 't, dat zo veel betoog van uiterlyke 

Godsdienftighcid het land niet kon bevry-den 

van de raazemy der parryfehappen, die, 

omtrent deezen tyd, in Friesland tot uitzinnigheid 

overfloegen , en onder andere vermaarde 

Edelen ook Wybe Reinalda en jeppe Wybalda 

het leeven kostten; noch van dien verfchrikkelyken 

hongersnood, welke het gevolg was van 

den zwaaren en aanhoudenden tegen , waar 

dooi-,' ten jaare dertienhonderd en wftien, het 

meeste land onder, water gezet, en al het veldgewas 

zodanig bedorven werd, dat de leevensmiddelen 

tot eene ongehoorde duurte ftejgerden, 

veele doode krengen van beesten te lyve 

ge»


geflagen, en menigvuldige armen, te vergeefs BEKNOPom 

brood biddende, op de wegen, JTxaaten en TE HISTO 

RIE. 

in de bosfchen dood gevonden wierden. Men 

heeft, zo verre ging de nood, zoogende vrou 

volgd van 

hongerswen 

gevonden, die met haare verfmachte kinnood en 

deren dood lagen, nadat deeze alvoorens de pesc. 

borften haarer moeders half hadden afgeknaagd. 

Te Sixbierum zou zekere vrouw, met naame 

Tjal, die eertyds vermogende geweest, doch 

behoeftig geworden was, om dat haar overleeden 

man zyne goederen a'an de partyfehappen 

der Schieringers en Vetkoopers opgeofferd had, 

zich haarer armoede fchaamende, met twee 

kinderen, in huis opgeflooten en dood gehongerd 

hebben, 't Gerucht hiervan verfpreidde 

zich al dra wyd en zyd, met bystere ontfteltej 

riste der gemoederen. De Edelen van Liau- 

! kerna , Adelen en Elinxma waren zo verre 

1 van zich deezen nood niet aan te trekken, dat 

zy dien op allerlei mogclyke wyze poogden te 

i/erligten. Zy deeden huiszoeking om naar 

Aks omftandigheden te vernoemen, en voorhagen 

liefderyk in der behoeftigen gebrek: ook 

; maanden zy hunne nabuuren, en inzonderheid 

le Kloosters van Lidlum en Ludingakerk aan, 

ïtn van hunnen overvloed den armen liefdaadigïyk 

te hulpe te komen, op dat Gods toorn 

fgewend mogt worden. Deeze duurte bleef 

wkans twee volle jaaren aanhouden, cn werd gei'olgd 

van eene pestziekte, waar door, langs den 

ieekanten door geheel Europa, het derdedeel 

Ier menfehen in het graf gerukt zou zyn, Hier- 

>y zou evenwel, volgens het verhaal der Kro« 

ykfehryveren, deeze merkwaardige byzonder- 

heid

BÊ&NÓP-' 

TE HlSTO 

KI£. 

De verkiezing 

van twee 

Keizeren 

heelt 

grouten 

invloed 

op den 

Staat deezerlanden. 

4 t>o Tegenwoordige Staat 

heid hebben plaats gehad, dat, daar niemand 

' van de pest wierd aangetast zonder daar. 

aan te flerven , eenige adelyke geflagten, als 

Liaukema , Adelen en anderen , wier bermhartigheid 

in deezen hongersnood zo zeer had 

uitgeblonken , daaraan niemand der hunnen 

verlooren (* ). Opmerklyk is het ook , 

dat de Hemelfche Voorzienigheid deeze tyden 

van jammer, binnen weinige maanden, 

zo ten eenemaal deed verdwynen , dat men 

zekere maat rogge voor vyfcien penningen 

kocht , daar men te vooren zo veele Huivers 

Hollandfche munte voor betaald had. 

Sommigen fchryven deeze fchielyke verandering 

eeniglyk toe aan een volgend vruchtbaar 

jaargetyde; doch veelligt is 'er ook toevoer 

van Graanen uit de Oostzee gekomen. 

Even als in voorgaande tyden de verdeeld 

heden van het Keizerryk van gevolg voor deeze 

gewesten waren, alzo had de verkiezing der 

twee Keizeren, Lodewyk van Beyeren, en 

Frederik, Hertog van Oostenryk, voorgevallen 

in den jaare dertienhonderd en dertien, 

veel invloeds op den Staat deezer landen. Lo 

dewyk van Beyeren begreep te klaar, dat de 

vriendfch'ap van den Hollanfchen Graave, Willem 

den III, hem grootelyks tegen zynen Mededinger 

kon te flade komen, om zich niet op 

de best mogelyke wyze daarvan te verzekeren, 

Hy wist daarenboven, dat de Keizers de Graaffqhappen 

van Holland en Zeeland , en de Heerlykheid 

(*) Schot. Fr. Hist, bl. 167. Q. van Scharl. Kron... 

van Fr. bl. 139.

van FRIESLAND. 46*Ï 

Jykheid van Friesland, altoos hadden aangemerkt 

, als af te hangen van het Keizerryk. Hy 

ontfloeg derhalven deeze landfchappen van haare 

afhangklykheid, ter gunde van Graave Willem, 

en Hond volkomen af van al het recht, 

dat hy of zyne Opvolgers zouden konnen eifchen. 

Ook fchreef Keizer Lodewyk niet lang 

daarna, eenen brief aan de Grietmannen, Raaden 

en Gemeenten van Oostergo en Westergo, 

waarby hun wel ernlrig gelast werd, Graaf 

Willem van Holland voor hunnen wettigen 

Heer te erkennen, en als zodanig te eerbiedi. 

gen (f). Irt hoe verre het eene.en het andere, 

zo door de volgende Keizers, als ook door 

de Friezen, geëerbiedigd zy geworden, zal uit 

het vervolg deezer beknopte Historie moeten 

blyken. 

Midlerwyl waren eeniga' Friezen by den i 

Hollandfchen Graaf in verdenkinge gebragt, als 1 

of zy den Schepenen van Stavoren hinderlyk \ 

waren geweest, in het beltieren en rechten van \ 

de Burgers hunner Stad, die daartoe met de 11 

ioodige voorrechten en vryheden van 'sGraa.j 

ren Voorzaaten was voorzien geworden. Der- e 

lalven vreezende, dat hun dit, door den Graave, 

als eene misdaad mogt worden toegerekend, 

:ochten zy hier van zich te zuiveren, met be. 

ofte van de voorrechten en vryheden d:cr Stad 

: zullen erkennen, en naar hun vermogen 

elpen handhaaven ; doende zulks by eenen 

rief, gefchreeven door verfcheiden Dekens, 

Griet- 

(10 Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 152 ~i 

>5- 

• BEKNOP.' 

. TE HlSTO- 

; ME. 

De* rech* 

ten en 

vryheden 

van Stavoren 

worden 

door da 

Friezen 

erkend.


fis "HOP Grietmannen, Rechters en Burgemeesters, ïn 

TE HlïTO- 

den jaare dertienhonderd en dertien ( § ). 

niE. 

Ook moeten omtrent deezen tyd eenige 

De onlusten 

met onlusten tusfehen de Friezen en die van Har- 

die van derwyk hebben plaats gehad- Althans, de 

Harder- Grietman en Rechters van Wildinge in Weswykwortergo, 

gaven in Wintermaand van dertienhonden 

byge- 

,legd. derd en veertien, den Burgeren van Harderwyk 

eenen brief van vrygeleide, door hunne landen, 

met verbod aan hunne Ingezetenen, om gemelde 

Burgers aan lyf noch goed te hinderen, 

op verbeurte van tachtig ponden. En in het 

volgende jaar werd het vrygeleide, dat den 

Harderwykeren verleend was, door de Grietmannen 

en Rechters van Franekeradeel bevestigd, 

onder bedreiginge van gelyke boete. Ook 

werd 'er in het jaar dertienhonderd en zeventien 

een Verbond tusfehen die van Oostergo cn 

de ftad Harderwyk gellooten, waaruit blykt, 

dat de oneenigheid tusfehen de Burgers van 

Harderwyk en die van Oostergo ontllaan was uit 

den koophandel, die over en weder, doch niet 

altyd met gereeden gelde, gedreeven werd, 

en aanleiding gaf tot gefchillen over de becaalinge 

(*). 

De Graaf Tusfehen die van Oostfriesland, of Friesland 

van Hol ten Oosten het Vlie, en de ftad Kampen, moeland 

doet 

ten de gefchillen, ten deezen tyde, insgelyks 

uitfpraak 

over de tot eene zeer groote hoogte gereezen geweest 

gefchillen zyn, en weinig minder dan eenen openbaaren 

met Kam oorlog ten gevolge gehad hebben. De Graaf 

pen , ten 

van 

(§) Groot Charterb. van Friesl. LD. bl. 151. 

(*) . - bl. 15^

van F R I E S L A N D . 40*3 

van Holland, die 'er als Scheidsman uitfpraak BlïKKOPi 

over deed, op den negenden van Wynmaand, TE HISTO 

RIE. 

deszelfdcn jaars, drukt zich althans op zulk 

voordeele 

eene wyze uit, dat men reden heeft om dit te 

der Frie 

denken. Daar in wordt onder anderen gezegd: zen. 

„ dat aan wederzyde eene vaste en volko- 

„ mene vrede zoude plaats hebben. Dat alle 

„ verongelykingen, fchaden, roof en doodfla- 

„ gen van den aanvang des oorlogs tot op den 

3, dag deezer uitfpraake, kwytge'fcholden zou- 

„ den worden. Dat die van Kampen, tot 

fchadeboeting,aan die van Oostfriesland hon- 

„ derd en twaalf ponden grooten Tornois, en 

5, daarenboven aan eenige Prelaaten en Grietmannen, 

om onder de meest beleedigden door 

„ hen-verdeeld te worden, zes honderd Mark 

„ Engelsch zouden betaalen, het Mark gere- 

„ kend op tien Engelfche fchellingen, en'wel 

„ te Medenblik. Dat verder die van Kampen 

„ aan de Gyzelaars van Stavoren, te Kampen 

3, in borgtogt gehouden, twee honderd Mark 

„ Engelsch van gelyke waarde, binnen zeker 

e n 

15> bepaalden tyd, en by bepaalde ge- 

„ deelten, zouden betaalen, om verdeeld te 

„ worden onder de Poorters van Stavoren, 

„, naar evenredigheid van de fchade, door hen 

„ by gemelde borgtogt geleeden. En eindelyk, 

pi dat door den geenen, die dit Vredeverdrag 

, verbrak, en de vyandlykheden hervatte, verbeurd 

zou worden eene fomme van duizend 

„ Mark gouds, te bekeeren, de eene helft ten 

„ voordeele van den Graave of zyne Opvokjeren, 

cn de andere helft ten voordeele der 

9, beleédigde partyen; houdende de Graaf wy- 

« ders

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

Hy wint 

daardoor 

der Frie 

zengenegenheid, 464 

Tegenwoordigs Staat 

„ ders aan zich het recht van nadere verklaaringe 

en verbeteringe, zo 'er eenige twyffe- 

„ ling wegens het eene of andere der meerge- 

„ melde Artikelen kwam te ontdaan" (f). 

Deeze Graadyke uitfpraak was zo zeer ten 

voordeele van die van Friesland, welken 

Graaf Willem door deeze vriendelykheid ten 

fterkften aan zich zocht te verbinden, dat zy 

geene zwaarigheid maakten, om zich tot hec 

leveren van behoorlyke brieven van bekrachtjginge, 

tegen den eerden vervaldag der betaalinge, 

te verpligten, en dezelve daarop metderdaad 

over te geeven, voorzien met de uithangende 

zegels der Prelaaten , Grietmannen en 

des gemeenen lands van Westergo, en die der 

Poorters van Stavoren, Harlingen, Sntek en 

Ylst. Die van Kampen zouden misfehien reden 

gehad hebben, om in deezen eenige zwaarigheid 

te maaken. Doch, 't zy dat overtuiging 

van fchuld, of het Graadyk vermogen hun 

vreedzaame gedachten inboezemde, zy verbonden 

zich insgelyks, om, ten gedelden dage, 

brieven van bekrachtiginge aan die van Westergo 

over te zullen geeven; gelyk van wederzyden 

gefchiedde, op den twaalfden van Louwmaand 

des jaars dertienhonderd en achttien 

(S> 

Stavoren Overeenkomdig met dien getroffen vrede, 

geeft een 

; gaf de Wethouderfchap van Stavoren, ten jaare 

Zoenbrief 

dertienhonderd en twintig, eenen Zoenbrief aan 

die 

(f) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 157. 

(§) , . . 1 bl. 158 e» 

159.

tan F R I E S L A N D . 46*5 

die van Harderwyk, waaruit blyken kan op 

wat wyze de vrienden van eenen verflagenen, 

toen ter tyd, door de doodflagers, plagten verzoend 

en bevredigd te worden. Na dat in 't 

Jioofd van den Zoenbrief gezegd was, dat eenige 

Schepenen en Burgers van Harderwyk te 

Stavoren verfcheenen waren, om aldaar eene 

zoening te beraamen met de vrienden van twee 

ontlyfde mannen, door de Harderwykcrs necrgeflagen, 

gaat dezelve in deezer voegen voort: 

„ De zoenpenningen betaald zynde, hebben de 

„ vrienden aan die van Harderwyk gegeeven 

„ den gewoonen vredekus; waarna zy ter we- 

„ derzyden zwoeren, dien zoen te houden on- 

„ verbreeklyk ten eeuwigen dage, zo lang de 

„ Wind waaide en de haan kraaide. Waarvan 

„ aan die van Harderwyk een gezegelde Zoen- 

„ brief werd gegeeven door de Wethouders 

s, van Stavoren, en Folker, Abt van Odulfs- 

„ klooster aldaar, als mede Broeder Ordachus, 

„ Bevelhebber van St. Jans Godsdhuis op den 

„ Berg by Sneek, mitsgaders den Grietman en 

„ zyne Mederechters van Wildinge, elk in 'c 

„ byzonder" (f). 

De brand der binnenlandfche oneenigheden ^ 

was wel, door de voorheengemelde ellenden van . n| 

hongersnood en pestziekte, wat geflauwd, maar fc 

zo verre van ten eenemaal gebluscht te zyn, e 

p BEKNOP 

TE HIST». 

' WE. 

aan die 

t van Har- 

- derwyk. 

De brand 

der binnenlandfcheoneenigheid 

' 

dat dezelve eerlang met nieuwe kracht begon te begint ^ op 

nieuw te 

woeden; vooral toen de Landzaaten, die 'c woeden. 

w 

meest verarmd waren, op eene al te harde en 

onrcchtmaatige wyze tot betaaling hunner fchulden 

(t) Crooc Charterb. van Friesl. I. D. bl. 162.


BEKNOP den geperst wierden. Daar werd dus veel over 

TE HISTO- vrede en zoen gehandeld, tot dat eerst die van 

Dokkum, omtrent Bloeimaand, en daarna die 

3.12. van geheel Oostergo, op den vierden van Wynmaand 

des jaars dertienhonderd en achttien, 

met die van Groningen, een Verdrag flooten, 

I3IS. 

waarby vastgefteld werd: „dat niemand eenig' 

„ menschof eenig goed, uit hoofde van fchuld, 

„ zonder zeer billyke redenen, zou mogen 

„ aanhouden; en verder, dat men niemand, 

„ dan alleen den eigenlyken fchuldenaar, voor 

„ den Rechter zou mogen daagen, of eenige 

„ moeite aandoen". Dit Verdrag, dat voor 

het eerfte gehouden wordt, welk die van Oostergo 

met die van Groningen getroffen hebben, 

bragt wel Oostergo in ruste; maar in Westergo 

bleef nog het vuur van tweedragt fmooken, 

inzonderheid onder de Adelyke geflagten van 

Aylva, Hettinga, Reinalda, Wibalda en eenige 

andere, die veele bloeddorftige aanflagen op 

eikanderen in 't werk fielden ( §). 

De West- Gaf binnenlandfche verdeeldheid aan buitenfriezenlandfche 

vyanden altyd de beste gelegenheid om 

doen eene 

hunne heersch- en roofzuchtige ontwerpen ter 

landing 

in Fries uitvoer te brengen, die van Westergo onderland.vonden 

hiervan, in dit zelfde jaar, de waarheid 

tot hunne gevoelige fmerte, doordienze van de 

Westfriezen, hunne oude Stam- en Naamgenooten, 

nu inzonderheid menigen inval te lyden 

hadden. Deezen kwamen met kleine vaartuigen 

(§) Winfem. Kron. van Friesl. bl. 190. Schot. 

Fr Hist, bl. i63. ü. Emm. Rer. Frif, Hist. L. XIII. 

bl. 74- •


tuigen over het Vlie, en beroofden Makkum, 

Kornwert en eenige nabygelegene Dorpen en 

Gehuchten, onder het pleegen van vcelerlei 

moedwilligheden; doch niet zonder daarover, 

door die van Westergo, naar verdienfte geftraft 

te worden. De Edelen van Aylva en Hettinga 

bragten, dien roofzugtigen inval vernomen hebbende, 

in alle raogelyke ïtilte, een goed deel 

volks op de been, en overvielen daar mede de 

zorgelooze plunderaars met zo veel geweld, 

dat de meesten in de pan gehakt, en de overigen 

op de vlugt gedreeven wierden. Dan ook 

deezen werd geen tyds genoeg gegund, om 

hunne fchepen, die te Makkum lagen, te bereiken 

, zynde verre het grootfte deel daar binnen 

neêrgehouwen. Die op de fchepen waren 

vernamen niet zo dra hoe ongelukkig het hunnen 

fpitsbroederen te lande verging, of zy haalden 

ide zeilen by, om zee te kiezen; doch konden 

' wegens ftilte geenen voortgang maaken, en weriden 

door de Friezen achterhaald, vermeesterd 

ien over boord geworpen. De Friezen, hiermede 

nog niet te vreden, voeren met die zelf- 

:de fchepen naar Medenblik en Enkhuizen , 

en hielden daar weinig beter huis, dan de West- 

• I-friezen te hunnent gedaan hadden. Van daar 

tte rug gekomen zynde, gavenze de genomen 

[fchepen ten gefchenke aan die van Stavoren, 

^zonder dat ons de reden dier mildheid gebleeken 

' Z 

Y (t )• Ondertusfchen heeft men dergelyke 1 

ivyandiykheden niet te houden voor de blykeh 1 

En echter 

heelt 'el 

van 

(t) Winfem. Kron. van Friesl. bl. 101. Schot. Fr, 

Hist. bl. 168. 

Gg 2 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

Doch 

groote. 

iylis tot 

hun eigen 

nadeel.

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

geen 


van eenen openbaaren oorlog , maar wel voor 

wederzydfche rooveryen, misfehien met oogluikinge, 

maar niet op last van Graave Willem 

den III. gefchied, alzo dezelve zich omtrent 

openbaare 

oorlog deezen tyd, in verfcheiden gevallen, nog als 

tusfehen Landheer over Westergo en Stavoren heefe 

de beide gedraagen, en wel inzonderheid door zekere 

volkeren 

plaats ge .perfoonen in boete te Haan, St Odulfs Klooshad.ter 

te Stavoren te begiftigen, Rechters of 

Schouten in Westergo te zenden, de oneenigheden 

tusfehen de Wethouders van Stavoren te 

beflechten, het Klooster Mariëndal in Westergo 

te befchermen, den Abt van gemelde Klooster 

te volmagtigen om eenige perfoonen in Sixbierum 

van hunne Leenen te ontzetten, zo zy 

weigerachtig bleeven om de Leenrechten daarvan 

aan den Graave te betaalen, en eindelyk door 

eenen Schout in Sixbierum aan te Hellen: al 

het welk de Graaf niet zou hebben konnen 

doen, zo hy niet, met of tegen den zin der 

Friezen, zich eenige oppermagt over We9tergo 

of een gedeelte daarvan toegeëigend, en die 

metderdaad geoeffend had (§ ). Hoe weinig 

zulks den vryheidrninnenden en vry verklaarden 

Friezen fmaakte, hebbenze in 't vervolg 

van tyd meermaalen getoond. 

Het Zagen wy voorheen meer dan eens, hoe de 

Klooster invallende Noordzee de landen, bewesten het 

van St. 

Odulfus tegenwoordige Friesland, begon weg te nee 

•wordt, men , de ftad Stavoren, en het Klooster van St. 

Odulfus inzonderheid, liep groot gevaar van 

daar. 

(§) De oorfprongkiyke Stukken, rer bev^stigingg 

hiervan dienende, zyn te vind*en in het Gr. Chartert», 

van Friesl. LD. bl. 162 — 165.

van FRIESLAND. 4Ó> 

daardoor eerlang geheel vernield, of althans I 

grootelyks befchadigd te worden. De Kloos- 1 

tcrlingen zouden , dit inziende , omtrent het" 

jaar dertienhonderd en negentien, onder 3 

't bellier van hunnen Abt Algerus of Al- \ 

berus, aan de zmdzyde der Stad, een andere 

Klooster hebben opgetimmerd (f), * 

Reinoud de Zwarte, Graaf van Gelder, was 

wel, als wy voorheen zagen, door Keizer Rudolf, 

met Friesland befchonken, en had ook x 

federt dien tyd daarop het oog gehad; doch ( 

gebrek aan middelen om de onwillige Friezen < 

met geweld te dwingen, en de eifchen van [ 

Holland en Utrecht op Friesland, maakten, : 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

aan de 

zuidzyde 

van Stavoren 

, 

opgetimmerd. 

1319- 

De Graaf 

van Gelder 

fmeedt 

eenen 

aanilag op 


dat hy het vooreerst geraaden vond de Friezen 

in ruste te laaten. Doch nadat hy aan 

Bisfchop Frederik van Utiecht eene zeer groote 

fomme gelds verfchooten, en daar voor Vollenhove 

met het Slot ten onderpande gekreegen 

had, fcheen de kans hem gunftig om zyn 

voorgegeeven recht op Friesland te doen gelden; 

te meer, omdat de Friefche verdeeldheden 

ter begunfliginge zyner oogmerken ltrekten. 

Groote krygstoerustingen werden 'er dan, 

ten jaare dertienhonderd drieëntwintig, van zynen 

kant gemaakt, doch onder 't listig voorgeeven, 

dat het hem om Friesland niet te doen was, 

om de Friezen dus in llaap te wiegen, en hen, 

onder 't voortzetten hunner binnenlandfche verdeeldheden, 

onverhoeds op 't lyf te vallen. 

Dan hierin bereikte cte Geldersman zyn oogmerk 

niet; de Friezen, merkende, dat het op 

hen 

(t) Oudh. eu Geft. van Friesl. I, D. bl. 474. 

Ggv3

BEKNOP 

TE Hjs'io 

RIE. 

Ook behaalt 

hy 

eene over. 

winning 

op de 

Friezen. 

De Friezen 

keu- 


hen en niemand anders gemunt ware, zagen 

vooreenigen tyd van hunne onderlinge verdeeldheden 

af, vercenigden zich met eikanderen , 

trokken den Graaf te gemoete, en vielen in 'c 

Gelderfche Leger, dat zich toen te Barlazyl, 

by Vollenhove, bevond. De ftryd was heftig 

en bloedig; ook hing de zege lang in twyffel; 

doch eindelyk verklaarde zy zich ten voordeele 

van den Graave, ? 

t Verlies was aan beide kanten 

vry groot , en hieraan heeft men toe te 

fchryven , dat de Graaf, fchoon de overwinning 

door hem behaald was, en de Friezen de 

vlugt gekoozen hadden, niet geraaden vond, 

hen te vervolgen, of federt te ontrusten (*}. 

Behalven den gemelden aanflag van den Gelderfchen 

Graave, liep der Friezen vryheid ook 

gevaar 

(*) Over 't nette jaar van deezen Veldflag zyri 

het de Gefchiedfchryvers niet eens , brengende fommigen 

dien tot het jaar dertienhonderd drieëndertig. 

Doch U Emmius, dien wy hier volgen, zegt 'er van, 

Rer Frif Hist. L. XIII. p. 78. Men heeft gevochten 

by Vollenhove, in het jaar onzes Heeren MCCCXXIH: 

want die deeze gebeurtenis tot het jaar MCCCXXXItl 

brengen. zyn door eenen misdag der Drukkeren misleid, 

en worden alleen daar door genoegzaam wederlegd, 

dat die Reinoud, welke door den Keizer met Friesland 

befchonken was, van zynen Zoon gevangen genomen 

zynde, ten jaare MCCCXXVI in de gevangkenisfe geflorven 

is. Want hoe Ion hy in dat jaar met de Friezen 

vechten, daar hy reeds zeven jaaren van te vooren 

overleeden was ? Zo 'er evenwel in dat jaar een gevecht 

is voorgevallen , moet het noodzaakelyk door Reinoud 

den Zoon, en niet den Vader, gehouden zyn. Maar 

ooit dat gevoelen wordt door verfcheiden andere redenen 

wederlegd De oordeelkundige Leezer vergelykq 

bier mede F Sjoerds Fr. Jaarb III. D. bl. 290 — 334, 

daar deeze flag tot het jaar 13 36 gebragt wordt.


gevaar van verfcheiden andere kanten. De 

Graaven van Holland, de Bisfchoppen van Ut 

recht, Breemen en Munller, als ook de Graa 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

ren eene 

ven van Oldenburg en anderen, leiden daar Landsver 

insgelyks op toe. 't Was derhalven hoog tyd gadering 

middelen te beraamen, waar door men zich by Opftalboom 

tegen aile zulke poogingen het best beveiligen 

noodig. 

kon. Eene Staatsvergadering by den zogenaamden 

Opftalboom werd ten dien einde 

door veelen noodig gekeurd. Ook bragten 

het eenige kundige liefhebbers van hun Vaderland, 

na veel tegenffands, zo verre, dat'er 

eerlang zulk eene Vergadering, waar van men 

nu in langen tyd geen voorbeeld gezien had, 

door de Friefche Zeelanden, doch met uitzon* 

deringe van Westfriesland, dat onder den Graave 

van Holland ftond, gehouden wierd, na 

alvoorens byzondere Landsdagen, in ieder Zeeland 

, gehouden, en daarin de zaaken tot de 

groote Vergadering bereid , als ook Afgevaardigden 

tot dezelve, zo uit den Geestelyken 

als Wereldlyken ftand, benoemd te hebben. 

In de eerfte Vergaderinge, die op Pinkfter- In de eerdag 

ten jaare dertienhonderd drieëntwintig, op fteVerga een vlak veld, ten zuidwesten van Aurik, onderinge 

heeft men 

der drie hooge eiken boomen, volgens ouder weinige 

gewoonte, door de Afgevaardigden van beoosten i Friezen 

de Lauwers gehouden werd, floeg men wel vanbewes* 

ten de 

veele goede dingen voor: ook werden 'er met- 

Lauwers. 

derdaad eenige beflooten, ftrekkende ter bellis- 

c 

finge van eenige burgerlyke gefchillen cn 011eenigheden. 

Doch de groote zaak der vryheid 

bleef onafgedaan. De Friezen van tus-> 

fchen het Vlie en de Lauwers waren naame- 

Gg 4 lyk»

BEKNOP 

TS UISTO- 

BIS. 

Maar veele 

in de 

tweede 

Vergaderinge, 

In dezel 

ve befluit 

pïen 

's I ands 

VrjbeitJ 

47 a Tegenwoordige Staat 

lyk, ter oorzaake van den Gelderfchen oorlog, 

" te fchaars tot deeze Vergadering opgekomen; 

cn nogthans hadden zy, zegt men, daarin do 

voorzitting, de eerlte Item en het meeste gezag, 

alzo de voorzittingen orde van Hemmen, 

naar de ligging der Landfchappen, van hec 

Westen naar het Oosten wierd in acht genomen. 

Alleen wérd 'er beflooten, dat men op 

den uitgang van Oogstmaand deszelfden jaars, 

eene nadere bycenkomfte zou houden, waarin 

die van bewesten de Lauwers beloofden in goeden 

getale te zullen verfchynen ; ondertusfchen 

verbond men zich om in vrede en eenig- 

heid te leeven. 

Deeze tweede Vergadering van Opftalboom, 

ten beftemden tyde, haaren voortgang hebbende, 

was zeer groot en aanzienlyk. De Friezen 

van tusfehen 't Vlie en de Lauwers niec 

alleen, maar ook van 'c geheele vrye Friesland, 

zich toen ter tyd uitftrekkende van 't Vlie toe 

aan de Wezer, verfcheenen 'er in merkelyken 

getale, en beftonden uit Wethouderen, Edelen, 

Prelaaten, Priefteren en verdere Volmagten 

des Gemeenen Volks. In deeze Vergaderinge 

herhaalde men eerst wat 'er in de voorige 

was beraamd; doch daaronder raakten de driften 

zodanig aan den gang, dat 'er bykans eene 

halve maand ten einde liep, voor dat 'er iets 

van belang kon worden afgedaan. Eindelyk 

nam de billykheid en 't algemeene belang de 

plaats der onbezuisde driften in. De onder 

linge verdeeldheden werden bygelegd, de wederzydfche 

beleedigingen vergeeven , en de zaaken, 

die men te behandelen had, met gepaster

van F R I E S L A N D . 473 \ 

Bedaardheid overwoogen, tot dat men het zo BEKNOP 

TE HISTO« 

verre bragt, dat 'er, met gemeene toeftemminge, 

RJE. 

zekere Wetten en Ordonnantiën wierden be. 

te hand- 

raamd, die of geheel nieuw waren, of dienden haavea. 

om de oude Wetten des Lands te bevestigen. 

Alles was begreepen in achtenveertig artikelen, 

van welken wy , ter vermydinge van al te 

groote uitvoerigheid, alleen het eerlle zullen 

melden. De Grietmannen, Rechters, Kerkvoogden 

en verdere Gcestelyken van Oostergo 

en Westergo, beneifens die der overige Zeelanden 

van Friesland, famengekomen om de 

gemeene Eendragt, de Landrechten en Wetten 

van Opftalboom te vernieuwen , verbonden 

zichdaarby: „Om hunne vryheid een- 

, „ paarig en gewapenderhand te befchermen, in- 

„ dien eenig Wereldlyk of Geestelyk Vorst, 

„ van wat naam of waardigheid ook, hen of 

15, iemand der hunnen , beftreed, of 't juk 

, „ van dienstbaarheid poogde op den hals te 

„ leggen" (l> 

Veelligt gaf dit befluic Graave Willem aam GraafWil. 

leiding om zich, ten jaare dertienhonderd vyf- lem baen- 

C f) Wegens deeze aanzienlyke Vergaderinge, welke 

iwy maar in't kort, volgens ons beftek, befchreeven hebben, 

kan men anderen in 't breede nazien. By voorbeeld, 

Winfem. Kron. van Friesl. bl. 191 enz. U. 

tEmm. Rer. Frif. Hisr. L. XIII. p. 78 etc Siccama 

!Leg. Frif. p. 53. Schot. Fr. Hist b!. 170. en Docum. 

jvari Friesl. bl. 16 enz. als ook Befchr. van Friesl. irt 

Quarto. bl. 114 enz en F. Sjoerds Fr. Jaarb. III D. 

bi. 290 enz. By het nazien van bovengemelde Schry- 

(vers, zal men ontdekken dat het getal der artikelen, 

i wegens eene verfchillende afdeeliuge, by den eenen 

;gropter is dan bv den anderen.

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE 

moeit 

zich ernflitrer 

met 

de Frie 

fchezaaken. 13*5- 

Daaruit 

fpruiten 

wederzydfchebeleedigingeu. 

474 


entwintig, ernlUger dan voorheen met de 

regeering van Friesland te moeien, en zyn 

recht op Stavoren en Westergo te handhaaven, 

Met dat oogmerk ftelde hy twee Inwooners 

van Stavoren tot Schouten of Rechters over 

de Stad cn het omgelegen Land aan; doch de Frie. 

zen namen geen genoegen in deeze nieuwigheid, 

verjaagden de Graaflyke Schouten, en braken 

hunne van Heen gebouwde wooningen, die toen 

nog wat zeldzaams hier te lande waren, tot den 

grond toe af, daartoe aangehitst .door den Abt 

van St Odulfs Klooster, die thans veel gezags 

in Stavoren oelfende. De Graaf nam dit be. 

dryf zeer hoog, en rustte eene vloot uit, die, 

langs de Zuiderzee kruisfende , veel nadeels 

toebragt aan de Friefche fchepen. Ook deed 

zy nu en dan eene landing op de Friefche kust, 

by eene van welken de dorpen Oude- en Niemarden 

, met eenige naastgelegene , plat ge* 

brand en ledig geplonderd werden. De Friezen 

, niet gewoon zulke beleedigingen ongewrooken 

te laaten, roofden en plunderden daarentegen 

, zo veel ze konden en mogten, in 

Westfriesland. Eikanderen op Zee ontmoetende 

vochtenze als leeuwen , en fmeeten zonder 

genade buiten boord al wie hun in handen 

viel. De Graaf wapende hierop een' fterker 

vloot, cn voegde zo veel gehuurd krygsvolk 

by zyne landzaaten, dat het in alles een vry 

aanzienlyk Leger uitmaakte. Zyn voorneemen 

was daarmede de Friezen eens voor al tot reden 

te brengen. Dan de Abt van St. Odulfus 

met andere Prelaaten , en eenige voornaame 

Burgeren van Stavoren , bekommerd voor het 

Va-


Vaderland , fielden zich tusfehen beiden , en ï 

verzochten met den Graave in onderhandeling '\ 

te mogen komen, 't Verzoek ingewilligd 1 nis. 

zynde , hield men in Bloeimaand des jaars 13*3. 

dertienhonderd achtentwintig, te Haarlem , 

eene famenkomfle, 

Odulfs Klooster en 

waarin de Abt van St. [ Dezelve 

de verdere Afgevaardig e ïirrdigert 

den van Stavoren en Westergo, met den net een 

Verdrag 

Graave overeen kwamen: „ dat de Graaf van v 

«in ver- 

„ Holland , voortaan , Schouten , Schepenen z 

1, en andere Rechters in dat gedeelte van Fries- 

„ land zou aanflellen , naar welker vonnisfen 

„ zy beloofden zich te willen voegen ; beken- 

nende daarenboven by eenen brief, zo door 

„ hen zeiven als den Graaf verzegeld, dat het 

„ recht binnen hun land den Graave toebehoor- 

1, de, volgens de oude handvesten , en dat zy 

, aldaar niets te eisfehen hadden". Zynde de 

Brief gefchreeven uit naam van de Grietmannen 

ran den Gemeenen lande van Westergo, van 

/rocnakkcr , Wildinghe , Waghenbrugghe , 

-Iarich en Hemlum , en alle de Mederechters 

:n Gemeenten van denzelven lande, en verzegeld, 

met des gemeenen lands zegel van Wesergo 

, en dat der gemelde Grietmannen , te 

laarlem des Zondags voor Pinkller in 't jaar 

)nzes Heeren MCCCXX''III ( ! ). 

By het fluiten van dit Verdrag , en de hulde 'A 

taarop aan den Graave beweezen , zou en de' 1 

'ïet Ver- 

'" Ivag 

A'ovdt ge 

friezen hem een oud gelchrift vertoond heb- * 

volgd van 

ben, 's s' Graa- 

(*) Scliot. Frif. Hist. bl. 173. Vaderl Hist. III D. 

\h 225. U. Emm. Rerum Frif. L. XIII. p, 93. Groot 

jiiharterb. van Friesl. I D. bl. 180.183. 

Br K MOP- 

PR HJS 10. 

:oeninge (

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

ven huldigïngè; 

Dezelve 

üclc 

Schouten 

en Rech 

ters aan. 

Ook 

wordt 'er 

eene bepaaling 

van boeten 

en 

fchaden 

gemaakt. 


ben , behelzende de plegtigheden, met welke 

de Graaven van Holland, van ouds , in Friesland, 

beoosten het Vlie, ontvangen wierden, en 

te recht zaten ( § > Dan wat hiervan zy , de 

Graaf had nu zyn oogmerk, in 't onderbrengen 

van Stavoren en Westergo , bereikt, en ftelde 

daar als voorheen zyne Schouten en Rechters 

aan, en wel ten zelfden dage , waarop het 

Verdrag van Vrede bekrachtigd was. De bepaaling 

van alzulke boetenen fchaden, als die 

van Stavoren en Westergo, wegens het verdryven 

der Gr«aflyke Schouten en eenige Poorters 

van Stavoren. het i-fbreeken van hunne huizen, 

en 't pleegen van gevangenneeming roof en 

brand, verbeurd hadden, werd met wederzydsch 

genoegen verbleeven aan de uitfpraak van den 

Bisfchop van Zuden, den Leesmeester van 

Bolswe.'d en Heere Pieter, Deken van Meerden. 

De uitfpraak, drie dagen daarna gevolgd zynde , 

behelsde, dat die van Westergo de afgebroken 

huizen der verdreeven Poorteren m den 

voorigen itaat zouden herllellen, en tot boete 

aan den Graaf betaalen vyftien honderd Mark 

Engelsch; en deeze uitfpraak werd niet alleen 

door den Graaf bekrachtigd, en door die 

van Westergo goedgekeurd, met aanneeminge 

van daaraan in alles te zullen voldoen, 

maar ook bleeven de Wethouders van Stavoren 

borgen voor de nakoming van dezelve (t)- 

De) 

(;§) Wagen. Vaderl. Hist. III D. bl. M& Ceriflif j 

Tabl. de 1' Hist. Tom I. p. 41. 

iS3' 

ft) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 181*;


De Graaf, dus zyn gezag over een voornaam 

gedeelte van Friesland eenigzins bevestigd ziende, 

begreep zeer wel, dat de Graaflyke inkomllen uit 

gifte, koop, of overdragt, als getuige zou 

„ mogen daan" ( § ). Deeze Graaflyke voorziening 

zal men te noodzaaklyker fchattcn , indien 

men gelooft, dat de Geestelyken, gelyk verhaald 

wordt, toen twee derden van de vaste 

goederen in Friesland bezaten (*). 

't Is ondertusfehen zeer waarfchynlyk dat de Die van 

Friezen van Oostergo en de Stellingwervers in't' Uostergo 

reeds gemelde Verdrag niet begreepen waren, of j en de 

Stelling, 

i'er moest, na 't fluiten van 't zelve, al dra eenige \ 

wervers 

-verkoeling tusfehen den Graaf en hen ontdaan 2 zyn niet 

zyn. 

(§) Groot Charterb, van Fr. I. D, bl. 1S3. 

*.*) Cerifier Tabl. Tom. I. p. 406. 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

De Graaf 

dit Gewest moesten afneemen, naar maate de 

verbied: 

ryk geworden Kloosters en Geestelyken voort den Gees. 

gingen met het aankoopen van vaste goederen, telyken 

die, alsze eens in hunne handen gevallen waren , het aankoopen 

doorgaans niets in de algemeene lasten en van vaste 

fchattingen betaalden. Hy beval derhalven, goederen. 

by een openbaar bevelfchrift van den eenendertigden 

van Hooimaand deszelfden jaars : „ Allen 

„ Kloosteren en Geestelyken, in zyne landen 

„ van Holland, Zeeland en Friesland, geene 

„ vaste goederen aan te koopen; gelyk mede, 

„ dat niemand hun eenige vaste goederen zou 

„ mogen verkoopen of fchenken ; alles op 

„ eene boete van tien ponden en de verbeurte 

„ der verkochte goederen; teffens met bevel 

„ aan alle Rechters, Schepenen en Gebuuren 

„ op gelyke boete, dat niemand over alzulke


BEKNOP zyn. Zeker is het, dat zy 'er 't volkomen ge 

TE HISTO not of geheel niet of maar voor zeer korten 

RIE. tyd van gehad hebben, 's Graaven brief, van 

begree- 

den elfden van Wintermaand des zelfden jaars, 

pen in 't 

gemelde flrekt daarvan ten bevvyze, alzo hierby zynen 

Verdrag, Schouten en Bailluwen wordt in last gegeeven, 

dat zy Heer Jan van Kuinder niet zouden hebben 

te hinderen, maar integendeel te laaten 

geworden ,zo die eenige goederen van de Oostfriezen 

, of ook zelfs hunne perfoonen , zyne 

vyanden, gevangen in het*land bragt(*"). Ook 

beleende de Graaf, by eenen Verlybrief van 

den vierentwintigften van Hooimaand des jaars 

dertienhonderd eenendertig, meergemelden Jan 

van Kuinder met eenige leengoederen, voormaals 

door Hendrik van Kuinder te leen bezeten 

, en voor een gedeelte in Stellingwerf 

gelegen (§> 

De Graaf Voor 't overige verzuimde Graaf Willem 

zoekt zyn niets , dat dienen konde om zyn gezag over 

gezag Stavoren en Westergo op eenen vasten voet te 

over Sta. zetten. Overal Helde hy Grietmannen , Bail 

Voren enz. 

op eenen luwen en Rechters aan. Ook deed hy zich, 

vasten niet alleen in de Steden en Dorpen , maar zelfs 

Voet te ook door verfcheidene ampteloozc perfoonen, 

zetten. 

in zyne waardigheid erkennen. En al te Staatkundig 

(*) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 1S4. 

(§) . 186. Behoorende 

tot deeze iu Stellingwerf gelegen goederen , 

èlthans , 't Gerechte te Monike Kuynre (waarfchynlyk 

't hedendaagfche Monnikebuuren) dat in Stellingbewerve 

gelegen es, ende XVII hoeven lands in denzelven G 

rechte , Item dat erve tok Oisterzee, dat men biet Fen 

ningenbure.


kundig om niet te wecten, dat een nieuw juk BEKNOT 

TE HISTÖ- 

eenige verzachting en verberging noodig heeft, 

rus. 

vooral by een volk dat zeer nayverig van zyne 

Hy flaat 

vryheid is, behandelde hy hen met byzondere hier toe 

blyken van achtinge: menigmaalen zelfs noem • den weg 

de hy hen zyne Vrienden ( f )• Den Abt van van vriendelykheid 

Klaarkamp, die, onder de Friefche Prelaaten, in. 

op de Landsvergaderingen, de eerfte plaats en 

ftem had, bevoorrechtte hy met de vryheid 

van tollen door zyne Landen, wegens alle 

waaren en leevensmiddelen, tot het Klooster 

behoorende, by eenen Openbrief van den ze* 

venentwintigften van Herfstmaand des jaars 

dertienhonderd drieëndertig En na den 1333. 

geweldigen Watervloed van dit of 't volgende 

jaar, waarby, de Friezen het meest geleeden 

hadden, leide hy eene belasting van twee fluivers 

op ieder morgen lands in Kennemerland, 

daar men van dit onheil minst getroffen was, 

om, gelyk hy zeide, de Friezen te verligten 

Zo veel betooning van eene vriendelyke en 

zachte regeeringe maakt het zeer aanneemelyk, 1 

dat de Friezen zich, geduurende het overige j 

van 's Graaven leeven, hebben ftil gehouden; te ( 

meer, om dat van Keizer Lodewyk, 's Graaven 5 

! Schoonzoon, nog twee brieven van den jaare 1 

Uit aanmerkinge 

daarvan 

houden 

de Friezen 

zich 

oy 's Graa- 

/en lee- 

. dertienhonderd en dertig voorhanden zyn; in wel- ^ rai ftil. 

ker eerften de Keizer aan den Graave volkomen 

: afftand doet van alle Ryksrechten op Holland , 

Zee- 

(t) Cerifier Tabl. de PHist. Gener. Tom. I.p.403. 

(*) Gr. Charterb. van Friesl. I. D bl. 187. 

(5) Cerifier als boven, Vaderl. Hist. IILD.bl.22r;,,

BEKNOP- 

TE HISTO 

RIE. 

De onderwerping 

van die 

van Oostergo 

is 

twyffelachtig. 


Zeeland en Friesland, uitgezonderd alleen hen 

recht van manfchap; terwyl in den tweeden 

aan de Friezen van Ooster- en Wescergo gebooden 

wordt, Graaf Willem voor hunnen 

rechten Heer te ontvangen (_ *). Of echter 

die van Oostergo zich wel ooit aan den Graave 

van Holland onderworpen hebben, is twyifel- 

achtig. Warenze, gelyk wy voorheen zagen, 

zeer waarfchynlyk niet begreepen in het Verdrag 

van bevrediginge, tusfehen den Graaf en 

die van Westergo en Stavoren, zo hebbenze 

veelligt zich ook tot geene onderwerping aan 

den Graaf verpligt gerekend, fchoon 't Keizerlyk 

bevelfchrift dit mede bragt. Zo men 

met voornaame Gefchiedfchryvers (§) het 

daarvoor houdt, dat de Afgevaardigden van 

Stavoren en Westergo , by het fluiten van 

meergemelde Verdrag,zich verbonden hebben, 

om het, in den tyd van twee jaaren ftilflands, 

daartoe te brengen, dat de Friefche Edelen 

het Leenmanfchap van Holland erkenden, en 

de Bailluwen, Schouten en andere door den 

Graaf gezonden dienaars ontvingen, of dat de 

Graaf, dit verworpen zynde, na dien tyd, zyn 

recht met oorlog zou mogen vervolgen, mag 

men denken, dat deeze vernedering te groot 

voor die van Oostergo geweest zy. 

Stavoren Schoon Stavoren ten deezen tyde reeds veel 

is nog een 

1 van zyn oude aanzien en vermogen verlooren 

had, 

(•) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 184 ea 

185. 

(§) Schot. Fr. Hist.. bh 173. 174.


had, was de Stad echter nog ryk en magtig genoeg, 

om door haare Zeevaart veel gewigts by 

te zetten aan het verbond der Hanzee - fteden, 

onder welke zy eene der voornaamftcn was. 

Waldemar, Koning van Denemarken, had, reeds 

voor het midden der dertiende eeuw, de Stad 

met verfcheiden voorrechten befchonken. Een 

zyner opvolgeren, met naame Christoffel de 

II, had dezelve in deeze eeuw, ten jaare dertienhonderd 

zesentwintig, vernieuwd, by eenen 

Openbrief, welke nog voorhanden en naderhand 

door 's Lands Staaten voor echt erkend 

is (*). Uit kracht van het eene en andere 

werden die van Stavoren, ten jaare dertienhonderd 

eenendertig, door Henrik den II, 

Bisfchop van Lubek, Hoofdplaats van 't Hanzee-verbond, 

aangemaand om alle fchaden des. 

gemeenen Koophandels dier Steden, met zeker 

getal behoorlyk toegeruste fchepen, te helpen 

weeren, gelyk Schout, Schepenen en gemeene 

Burgers van Stavoren zich daartoe, by 

eenen brief van den jaare twaalfhonderd tweeennegentig 

, hadden ingelaaten. 

Hoeveel Friesland ook by dien vloed ge-: Het Kaf. 

leeden had , waarvan wy zo even melding melittr \ 

Klooster 

maakten, blykt echter niet dat de drift om, te Wouds 

Kloosters te ïtichten daardoor uitgebluscht, of, end vvorae 

de zeden der Kloosterbroederen in 't minst 1 gefticht. 

verbeterd waren. De ftichting van het Karmeliterklooster 

te Woudsend in Wymbritzeradeel, 

ten jaare dertienhonderd zevenendertig, 133:ftrekt 

(*) Winfem Kron. van Fiissl. W, 105—-iyo. Schot* 

Ft. Hist. bi 174. 

II n 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

voornaam 

Lid van 't 

Han zeeverbond*


ftrekt ten bewyze van het eerfte, en de moord, 

TE HlSTOgepleegd 

aan Eelke Liaukema, federt het jaar 

KIE. 

dertienhonderd achtentwintig Abt van Lidlum, 

Eelke 

Liauke- van het Iaatfte. Doch deeze treurige gebeurtenis 

ma, Abt verdient wel, datze wat omftandiger verhaald 

van Lid werde, te meer omdat daaruit met genoegzaalum,me 

zekerheid valt op te maaken, hoe ten eene- 

wordt 

door zyne maal verbasterd, over 't algemeen, de Geestelyk- 

eigene heid van dien tyd ware. Omtrent deezen tyds 

Konver waren de Kloosters van Lidlum, Ludingakerk, 

fenomge- Mariëngaard , Foswerd , Klaarkamp , Oudebragt.klooster 

of Bloemkamp, en andere ryke Konventen 

meer, opgepropt van Monniken en 

Konverfen of Leekebroeders, die als fnoode 

buikdienaars een vuil en ontuchtig leeven leiden, 

zonder naar eenige beftraffinge te willen luifteren. 

Liaukema evenwel, fchoon hy in oorlog was 

met fommige Edelen, en daartoe, behalven 

de Konverfen van zyn Klooster, honderd en 

vyftig gewapende knechten onderhield; de gebouwen, 

tot zyn Klooster behoorende, ongemeen 

verbeterde; het Abtshuis op St. Michielsberg 

of Bajum voltooide, en de Kerken 

van Sixbierum, Uitgong en Spannum onder 'c 

gebied van zyn Klooster bragt, was te ernftig 

en godsdienftig, dan dat hy zulken, die onder 

zyn opzigt ftonden, niet zou beftraffen , 

en tot verbetering van zeden vermaanen. Te 

Boxum nu bezat het Klooster van Lidlum in 

dien tyd zeer veele landen en renten, zodat 

het geheele Dorp daar fchier aan toebehoorde, 

onder anderen twee Landhoeven, afkomftig 

van het oude Konvent Franjum, welker eene 

M0£>

tan FRIESLAND, 483 

Monnikhuis en de andere ter Poorce genaamd 

werd. Abt Liaukema, deeze Landhoeven, 

naar de gewoonte van dien tyd door Konverfen 

of Leekebroeders hatende bebouwen, had, 

op de berichten van hun ongebonden en beestachtig 

leeven, hen daarover meer dan eens; 

behrafr; doch alzo hy te doen had met menfehen, 

die te zeer van 't pad der deugd waren afgeweeken 

om zyne ernfrige beftraffingen in acht te 

neemen , belfond derzelver eenige uitwerking 

daarin, dat hy hec voorwerp van hunnen onverzoenbaaren 

haat wierd, daar hy dat van hunne 

tederfte liefde had moeten zyn. Hy ondervorid 

dit, wanneer hy, in perfoon ce eer Poorte gekomen 

zynde, de ongebonden bewooners dier 

Landhoeve met gepasten ernst vermaand had, 

om toch van leevenswyze te veranderen, en 

de voorfchriften van eerbaarheid en maatigheid 

te volgen: want fchoon de fielten hem met 

veele uiterlyke tekenen van achtinge en vriendfchap 

bejegenden, en ook zelfs zulke betuïi 

gingen van verootmoediginge deeden, dat 

•de Abt zich vleide met zyne belh'affingen en 

1 

vermaaningen zeer veel gewonnen te hebben; 

1 

was echter die alles meer niec dan enkele 

[geveinsdheid; hun waare coeleg was zich van 

i den Abc voor altoos te ontdoen, hein ten 

dien einde dronken te maaken , en daarna , 

onder voorgeeven dat hy van dronkenfehap 

in 'c water gevallen ware, daar in te werpen, 

:en te laaten verdrinken. Ook flaagdenze ia 

idit hun fnoode oogmerk: want de Abt des 

iavonds mee de Monniken en Konverfen aan 

Hh a tafel 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE...

BEKNOP 

TE HISTO 

KIE. 


tafel zittende, en niet gewoon te drinken , 

werd, onder uiterlyk betoog van vriendfchap, 

daar, toe zodanig geperst, dat hy zich eindelyk 

befchonken, en eene neiging tot braaken 

befpeurde. Om dit echter niet in der 

Monniken en Konverfen tegenwoordigheid te 

doen, nam hy zyn affcheid , ging over de 

brug naar 't Stins, ontlastte zich zo bedekt hem 

mogelyk was, ftortte naar gewoonte zyn gebed, 

en begaf zich ter ruste. Doch dit was 

niet zo dra gefchied of de Konverfen volgden 

hem , en klommen, wylze de deur niet konden 

open krygen, ten venneren in. De Abt, hier 

door verfchrikt, en van deeze dronkene boeven 

niets goeds vermoedende, fprak hen 

met vriendelyke en zoete woorden aan, hen 

tot bedaardheid en zedigheid vermaanende. 

Doch zy, hier door meer verbitterd dan verzacht, 

fcholden hem voor een' dronkaart en 

overfpeeler, ja voor een' toveraar en bezweerder; 

vielen teifens op hem aan, en fioegen 

hem met eene dikke knods de herfenen in, zo 

dat brein en bloed tegen de wanden vloog: 

daarna wierpenze 't lichaam ten venfteren uit 

in de gracht; zich verblydende datze van zo 

ftreng eenen Zederrteester nu geene beftraffingen 

meer te wachten hadden. Dan, deeze gepleegde 

moord bleef niet ongewrooken. Zekere 

vrouw, des anderen daags voorby het Stins 

gaande, zag het lyk in de gracht liggen , 

en maakte zulks ruchtbaar, met dat gevolg , 

dat het geheele Dorp op de been kwam. 

Het lyk van den Abt werd uit het water 

genomen, overeenkomftig met zyne waardigheid;


fieid gekist, naar Lidlum gevoerd, en in de : 

Kerk van 't Klooster begraaven. De Moorde- ] 

naars daarentegen werden met list gevangen, ] 

aan ftaaken gebonden en leevende verbrand., 

Ook roeide men het Stins met het Konvemr 

uit; zelfs waren verfcheiden Edelen en Inge- > 

zetenen van oordeel, dat men eveneens met het! 

Klooster Lidlum behoorde te handelen, om de 

gedachtenis van zo fnood een gruwélltuk 

voor altoos uittedelgen. Hiervan zag men 

evenwel af, op de tusfchenfpraak van den nieuwen 

Abt van Lidlum, met naame Keimpe 

Weidum, die niet zonder moeite zyne wyding 

van den Utrechtfchen Kerkvoogd verworven 

had, omdat deeze zulke Moordenaars de eere 

van een' Abt onwaardig keurde. Nogthans 

verjaagden fommige Heeifchappen de Konverfen 

uit Boxum, en eigenden zich de Kloosterlanden 

toe, gelyk toenmaals wel meer gefchiedde; 

en wie zal zeggen, dat de Kloosterlingen 

verongelykt wierden, door hen, om hunne 

verregaande goddeloosheid, te berooven van 't 

geene hun ter bevorderinge van den godsdienst 

gefchonken was (*) 9 

BEKNOPrs 

HisTO» 

De Moordenaars 

worden 

;evangea 

en naar 

verdiend» 

geltraft. 

Dit alles gebeurde in 

den jaare dertienhonderd tweeëndertig. ( f ). 

De nieuwe Abt van Lidlum werd, in 't Godfried 

vierde jaar van zyne bedieninge, en na 't ver Andla va» 

driet gehad te hebben, dat, behalven de too- Ried 

wordt 

melooze ongebondenheid der Kloosterlingen, het Abt van 

Klooster, welk hy poogde te herltellen, eerst Lidlum. 

aan den tooren, door brand, en daarna aan het 

dak, 

(*) Schot. Fr. Hist. bl. 175 en 176. 

(f) U. Emrn. Rer. Frif. Hist. L. XIII. p. 9f. 

Hh 3

436 legemaoordige Staat 

BEKNOP dak, door eenen geweldigen ftorm, deerlykge- 

TS: HISTO 

' tcisterd was geworden, door den dood wegge- 

RIE. 

IUM., cu ujjgevoiga aoor y eenen binnen Bolswerd wel honderd zesendertig hui 

zwaaren zen in deasfche gelegd werden, werd een groot 

brand, en deel van Friesland, ten zelfden jaare, en wel des 

geheel 

nachts van den zevenentwintigften der Wyn- 


by eenen maand, door zo geweldig eenen ftorm en daarop 

geweldi gevolgden watervloed bezocht, dat eene ontzaggenWalyke 

menigte van menfehen en beesten daarby het 

tervloed. 

leeven verloor, en zeer veele Kerken en zwaare 

gebouwen om verre geworpen wierden (f) 

tot merkelyke verachtering van den welftand 

des lands, dat door inwendige verdeeldheden 

reeds veel te lyden had , en dergelyke bykomende 

„ r ( 

^ , S 

0 t 

F r 

°u, ' * H i s t 

b L 

' »75- Gabbema Nederl. 

Vatervl. bl. 110. Outhof verhaal van de Watervl. 

bl. 3fi2,


tnénde rampen niet dan bezwaariyk verhelpen 

kon. 

RIE. 

Graaf Willem de III, in 't volgende jaar 

overlydende, werd in zyne waardigheden op Willem de 

IV volgt 

gevolgd door zynen Zoon, Willem den IV, die 

op zynen 

zo verre af was van zyne rechten en eifchen op Vader in't 

Friesland uit het oog te verliezen, dat wy hem Granflyk 

in 't kort de wapenen zullen zien opvatten om bewind. 

dezelve Ifaande te houden- Dan voor dat dit 

gebeurde, zag de Gelderfche Graaf, Reinoud Keizer 

•488 Tegenwoordige Staaft 

B'KNOP bemoeid, of eenige beweegingen gemaakt heb 

TE HlSTO be, om hetzelve te bemagcigen. Meer dan 

WE. 

eene reden heeft hem daarvan waarfchyn 

ne poolyk 

terug gehouden: hy wist naamelyk, hoe 

gingen om 

eenig ge . veel zwaarigheids het in had, een volk met gezag 

in weld te bedwingen, dat liever fterven wilde 

Friesland dan zyne vryheid verliezen. Ook was hem 

te oeffeaen. 

niet onbekend , dat de jonge Graaf van 

Holland, al dra na hec affterven van zynen Vader 

, getoond had, dat hy en niemand anders eenig 

recht op Friesland had: want ingevolge daarvan 

regelde hy de tolrechten, welke door de 

Oostfriezen, op de jaarmarkt te Alkmaar komende, 

betaald moesten worden. Ook zonden 

die van Stavoren vier Afgevaardigden tot den 

Graaf, met last en magt, om hem voor hunnen 

wettigen Heer te erkennen en te huldigen , 

1338. gelyk, ten jaare dertienhonderd achtendertigen 

Stavoren 'sHaage gefchiedde; waarvoor zy,in vergeïdin- 

erkent en ge, van den Graave deeze vriendlykheid ontvin 

huldigt 

gen , dat hy, ten zelfden dage, alle de oude rech 

den Graaf, 

ten en vryheden bevestigde , welke der Stad door 

zyne Voorvaderen waren toegellaan; mee by voeginge 

van die zonderlinge nieuwe voorrecht: 

„ dae wie eenen man dood floeg, en de boete 

aan den Graaf, aan de ftad en aan de bloed- 

„ vrienden des verflagenen kon betaalen, noch 

„ zyn leeven zou verliezen, noch de ftad behoe- 

„ ven te verlaaten " ( f ). 

De ove Het blykt echter niec, dac door de overige 

rigeFrie- Friezen die voorbeeld van Stavoren is nagevolgd. 

Zelfs 

ft) Groot Charterb. van Friesl, I, D. bl, J03-»


Zelfs is het Waarfchynlyk, dat zy den GraafI 

niet voor hunnen Heer hebben willen erken- 1 

nen, en dat zulks eene der voornaamfte oorzaaken 

geweest is van die geweldige toerustin-, 

:ge, welke met den ongelukkigften uitilag, door 1 

den Graaf, tegen hen ondernomen werd. Voor 1 

dat het hier toe kwam braken de oneenigheden, 

die al federt eenige jaaren tusfehen die van Groningen 

en de Ommelanden met meerder of minder 

hevigheid gedreeven waren, tot eenen openlyken 

oorlog uit, en die van Stavoren namen daar- i 

an zo veel deel, dat zy zich met de Groningers 1 

3EKNO"' ' 

re HISTO. 

HE. 

;en volden 

dat 

voorbeeld 

liet. 

Stavoren 

neemt 

deel in 

vereenigden, en aan hun vryheid van tollen, [ 

den oor 

binnen hunnen bedryve, gaven, voor altoos, gelogtuslyk zy deeze vryheid ook metderdaad daar nafehenGroningen en 

derhand genooten hebben. Na vyf of zes jaa 

de Omren 

geduurd te hebben werd deeze oorlog, die landen. 

ter wederzyden vry wat bloeds gekost heeft, door 

bemiddelinge van .fommige Geestelyken, Edelen 

en andere aanzienlyke perfoonen van Ooster- en- 

Westerlauwers bygelegd, en de vrede geflooten 

en getekend, op den negenentwintigften van Zomermaand 

des jaars dertienhonderd achtendertig, 

ten overftaan van verfcheiden Geestelyken en 

Leeken uit Friesland Westerlauwers, die men 

•als Bemiddelaars in deezen heeft aan te merken 

O) 

Had Graaf Willem de IV, reeds op den 

dag zyner huldiginge, de Oude voorrechten van 

Sta- 

(§) U. Emm. Rer. Frif. Hist. L. XIII. p. 93—103. 

Schot Fr. Hist. bl. i?6. Idfinga Staatsr. I. D. lil. 

409 Groot Charterb. van Fr. I. D. bl. 195. F. Sjoerds 

Fr, Jaarb. Hl. D. bl. 355 - 3

EEKNOP 

TB HlSTO 

'JU Ei 

fchenkc 

Stavoren 

met nieu 

we voorrechten. 

Binnen 

Statoren 

valt eeni 

geoproerigheid voor» 


( Stavoren bevestigd, en de Stad met eenige 

'"nieuwe vryheden befchonken; hy vermeerderde 

die van tyd tot tyd zodanig, dat daar uit 

ligtelyk viel op te maaken wat zyn oogmerk 

- ware. Om Friesland geheel en al te overweldi- 

* gen kon Stavoren hem, in verfcheiden opzigten, 

van veel dienst zyn. Om dan deeze, toen nog 

vry vermogende Stad, geheeilyk aan zyne belangen 

te verbinden, verleende hy aan haar,ten 

jaare dertienhonderd veertig: „vryheid van tollen 

„ door geheel Holland en Zeeland, en ge- 

„ bood daarenboven zynen Onderdaancn, alle 

„ goederen, welkeze van die van Stavoren, by 

„ wege van onderpand, in handen hadden, aan 

„ hun te rugge te geeven"; zynde dit voorrecht 

twee jaaren daarna door hem bevestigd; 

om niet te melden van de vryheid, welke in middelen 

tyde aan die van Stavoren verleend was, 

om, by gebrek van manfchap, hunne fchepen 

met andere te voorzien, en daar mede vryelyk 

door zyne landen te vaaren ( i ), 

IVïidlerwyl viel 'er eenige oproerigheid binnen 

Staveren voor, waarby de Zoon van een' der 

Graaflyke bedienden het leeven infehoót, zonder 

dat men de reden dier oproerigheid met volle 

zekerheid kan melden, 't Is nietonwaapfchynlyk 

dat 'er eenige Graaflyke tollen binnen de 

Stad en derzelver rechtsgebied geheven wierden, 

waar over die van Stavoren zich bezwaard 

vonden; of dat dezelve door 's Graaven Amptenaaren 

met te veel geftrengheid wierden ingevorderd. 

Hoe 't zy: dit geval gaf aanleiding, 

dat 

(S; Gr» Charterb. van Fries!. I. D. bl. ip?, 100,


dat die vryheid, volgens welke een doodflager BEKNOP 

TE HISTO» 

niet aan den lyve geftraft, noch ter Stad uitge- 

RIE. 

dreeven mogt worden» zo hy in ftaat ware om 

de bepaalde boete te betaalen, gelyk de Graaf 

voorheen aan die van Stavoren verleend had, 

eenigzins bepaald, en den Schepenen gebooden 

wierd, recht te doen over den doodflag, indien 

oproer voorgevallen (§). 

Van hoe veel invioeds deeze gebeurtenis op 's De flrfb- 

Graaven volgende bedryven geweest zy; en of belingen 

tusfehen 

die van Westergo den Graaf nooit voor hunnen 

Graaf 

Heer erkend, dan wel, na die erkentenis, zich, Willem en 

zowel als die van Stavoren, aan 's Graaven ge de Friezen 

hoorzaamheid onttrokken hebben, valt niet ge- beginnen 

^met het 

maklyk te bepaalen. Zeker is het, dat 'er, tem 'jaar 1344. 

jaare dertienhonderd vierenveertig, reeds eenige 

ftribbelingen zyn voorgevallen, waaruit gebooren 

werd, dat de Wethouders van Haarlem, 

Alkmaar en Medenblik zekeren brief van den 

jaare dertienhonderd achtentwintig voor 't licht 

bragten, waar by de Grietmannen van Wester. 

go, van dien tyd,'s Graaven recht over Stavoren 

erkend hadden. Ook beriep men zich op de belydenis 

van fommige Friefche Prelaaten, die 

voormaals 's Graaven heerfchappy over Friesland 

bekrachtigd hadden. Dit alles was niet ge 

Die van 

noeg , om die van Westergo tot het aanneemen Westergo 

van den Graave te beweegen. Mogelyk vlei weigsren 

den zy zich, dat de Graaf met zynen Stichtfchen den ! Graaf 

tfoor fleer 

oorlog te veel werks had, om hen met geweld 1 

aan te 

op 'tlyfte vallen. Doch dit viel anders uit, wyl 1 neemerj. 

*er een Beftand tusfehen den Graaf en die van 

y ) Groot Charterb. tan Friesl. I. D. bl. 198. 

Utrecht

BEKNOP 

TE HI»XOfJttE. 

De Graaf 

(leekt 

over naar 


Jan van 

JHenegou-' 

wen 

wordt 

door de 

Friezen 

verflagen. 

491 Tegenwoordige Staaf 

Utrecht getroffen wierd, geduurende het welk 

over den Vrede nader gehandeld zou worden. 

Van dit Befland bediende zich de Graaf ten 

nadeele der Friezen, doch veel meer ten 

nadeele van zich zeiven. Een fterk Leger 

van wel vyfentachcig duizend man, naar men 

fchryftjop de been hebbende, begaf hy zich te 

fcheep, om daarmede eene landing in Friesland 

te doen. De Vloot door het onftuimig herfstweder, 

of door andere oorzaaken, verftrooid geraakt, 

landde niet gelykelyk aan de Friefche 

kust, hoewel in de plaats niet zeer gefeild is, 

zynde zy alle naby St. Odulfs Klooster aan land 

gekomen. Jan van Henegouwen, Zoon van Jan 

'van Beaumont, landde het eerst met een deel volks 

aan de zuidzyde van gemelde Klooster, en legerde 

zich aan den oever der zee, op een fchoon 

breed veld, doorgaans de Zuidvenne geheeten. 

Doch in fteê van daar den Graaf met zyne verdere 

manfchap in te wachten , om dan met 

vereenigde magt den vyand aan te tasten, viel hy 

aan op een deel Friezen, die de Hollanders te 

gemoete zagen, en wel op hunne hoede waren. 

In den eerften aanval feheen de krygskans hem 

gunftig, alzo de Friezen, het zy voorbedachtelyk, 

of gedwongen, ten deele naar de Stad, en ten 

deele naar het Klooster vlooden. Doch ook 

hier door den Vyand gevolgd en aangevallen 

zynde, booden zy zulk eene kloekmoedige tegenweer, 

en werden van het naastgelegen Landvolk, 

op 't klippen ,der klokken fchielyk in 

de wapenen gekomen , zo mannelyk onderfteund 

en geholpen, dat een groot deel der 

Hol-


Hollanderen fneuvelde, en de overigen genoodzaakt 

wierden de vlugt te neemen. * 

Deeze nederlaag was maar pas volbragt toen 

de Graaf met de zynen, en daar onder den 

bloem van den Hollandfchen Adel, op eenigen 

affland ten noorden van het Klooster, aan land 

trad. Onkundig van 't geen 'er gefchied was, en 

BEKNOP 

TE HISTO» 

RIE. 

Hetzelfde 

lot 

wedervaart 

den 

Graave. 

te vuurig van aart,om zich zo veel tyds te gunnen 

als noodig was om het Leger behoorlyk 

in flagorde te fchaaren, deed hy de zynen 

by benden op de Friezen aanvallen. Doch 

van deezen zaten 'er veelen in het riet verborgen, 

waaruit zy, op 't naderen der Vyanden, 

die in 't naastgelegen dorp reeds aan 't branden 

en blaaken floegen, voor den dag fprongen: 

ook fchooten hunne zegepraalende fpitsbroeders 

hun met zulk eene vaardigheid ter hulpe toe, 

dat den Graave een tegenltand wedervoer, die Hy fheii* 

zyne verwachting zeer verre te boven ging, 

vele in 't 

gevecht. 

en hem eerlang het leeven kostte. Aan te luttel 

heldenmoeds van zynen kant was dit niet te.wyten. 

Met eene bende van vyf honderd man, viel hy zeer 

onvertfaagd op den Vyand aan; ook doorftak hy 

met eigen hand een' der Friefche Edelen, en nam 

de pligten van Veldheer en Krygsknecht tenens 

waar. Maar omgeeven en overvallen door de veelheid 

der vyanden, die als byën, op 't gehoorde allarm, 

van alle kanten famen zwermden, werd hy 

eindelyk, met alle de manfchap die hem verzelde, 

verflagen, en zyn lyk, uit weerwraak over den 

Zyn Lyfc 

gefneuvelden Edelman, door de Friezen ont 

wordt uit 

hoofd. De andere benden, die vervolgens aan wraakgie. 

land kwamen, en ten ltryde liepen, werden niet righeid 

snshoofci. 

veel

BEKNOP 

TE HISTO 

WE, 

Deeze 

overwin 

494 Tegenwoordigs Slaat 

veel beter onthaald, zynde maar Weinigen- 

" daarvan het met de vlugt ontkomen. De ftryd 

duurde van den opgang der zonne tot den laaten 

avond. Achttienduizend , zo Hollanders als 

Zeeuwen en Henegouwers, zouden daarby, naar 

men verhaalt het leeven hebben ingefchooten , 

't zy datze al vechtende fneuvelden, of in 't 

ilyk en water verfmoorden; en onder deezen 

telde men tweehonderd en veertig Edelen van 

het eerfte aanzien. \ 

Op den zesentwintigften van Herfstmaand des 

jaars dertienhonderd vyfenveertig, in de naby- 

ning werd 

behaald heid van Warns, een weinig oostvvaards van 

in dea Stavoren, werd deeze overwinning door de 

jaare Friezen behaald. Dezelve was te merkwaar 

1345, nadiger, 

om dat de Vyanden tien tegen één fterk 

by Warns. 

waren,aangevoerdwïerdendoor eenen moedigen 

Graave, en zeer veele Edelen, waarvan fom« 

migen in den kryg waren grys geworden, tot 

hunne Bevelhebbers hadden; terwyl de Friezen 

ten grooten deele, uit ongeoeffend Landvolk beftonden, 

onbedreeven in de krygskunde waren, 

en op zyn best eenige Edelen en Prelaaten aan 

het hoofd hadden, die daarvan iets verftonden. 

Men ziet 'er uit, wat de zugt tot vryheid verma^, 

vooral wanneer die door gunftige omftandigheden 

onderfteund wordt, gelyk hier plaats had; 

zynde eene voornaame reden van 's Graaven 

nederlaage geweest, dat zyne vlootdeeien, op 

ongelyke tyden aangekomen en in gevecht geraakt 

, zich in eenen moerasfigen oord bevonden 

, waarvan de vryheidminnende Friezen de 

wegen , toegangen en fchuilhoeken volmaakte- 

lyk


lyk kenden, terwyl de Hollanders van dit alles 

ten eenemaal onkundig waren. 

't Lyk van den Graave werd, tien dagen na 

den ftryd, gevonden door Marren, Kommandeui 't Lyk 

der St. Jans Heeren te HaarlemJ Deeze kende van Graa 

's Graaven lichaam, dat nevens de andere verve Willem 

wordt gellagenen 

toen nog onbegraaven lag, aan zeker vonden , 

lykteken, en begroef het zelve, met nog acht en in 't 

lichaamen van verflagen Ridderen, in't Kloos Klooster 

jBloemter 

Bloemkamp, naby Bolswerd, van waar het 

kamp be« 

naderhand, door Hertog Albrecht, naar Valen- graaven. 

chin is vervoerd. De beenderen der overige 

verflagenen werden naderhand op een' hoop ge» 

tast, en hebben langen tyd in 't naaste Benediktiner 

Klooster ten toongelegen, Ook plag men 

den dagderoverwinninge , ter eere van de Maagd 

Maria, nog lang daarna, jaarlyks, te vieren, 

en de Friefche Lieve Vrouwe te noemen ( § }. 

f5) Schot. Fr, Hist. bl. 180. Winfem, Kron, van 

Friesl. bl, 202. U. Emm. Rer. Frif. Hist, L. XIV. 

p. 106„ 

X, HOOFD. 

BEKNOP 

TE HISTC* 

RIE.

49


Dit verblyf van Vrouwe Margareet in Holland 

mogt den Landzaaten van dat gewest 

BEKNOP» 

IEHISTCM 

aangenaam en voordeelig zyn uit hoofde van 

de vryheden en voorrechten, die zy ligtelyk De Friezenheb 

van haar verkreegen, om dat zy zich hier-, 

ben wei. 

door van hunne genegenheid zocht te verzeke- , nig reden 

ren, en hen te afkeeriger van Koning Edu- om zich 

daar over 

ard te maaken; de Friezen hadden geene reden 

te veibly In 

den 

C*) Voornaame Gefchiedfchrvv'èrs, 'als Wagenaar 

Vaderl. Hist. III. D. bl. 261. F. Sioerds Jacrb I 1. D. 

bl. 387. en Cerifier Tabl. de 1' Hist. Gener. Tun. I. 

p. 420; zetten dit wreed bedryf op rekeninge van Graaf 

Wli' 

li 

RIE.


BEKNOP den volgenden jaare verkocht zy 'c eiland 

TE HISTO- Marken, voor de eene helft aan fommige 

HliS. bewooners van het eiland zelf, en voor de 

andere helft aan eenige Poorters van Amfterdam, 

volgens Koopbrieven, die daarvan nog voorhanden 

en ten zelfden jaare bekrachtigd zyn, door 

haaren Zoon Hertoge Willem van Beyeren, 

als toekomenden Landsheere en Graave van 

Holland en Zeeland ( * ). 

's Keizers Na een kort verblyf hier te lande werd Vrou 

Zoon Wilwe Margareet wederom naar Beyeren ontboolem 

wordt den door haaren Gemaal, den Keizer, die ech 

tot Opvolgerter, 

om den Hollanderen genoegen te geeven , 

van zyne beloofde, Willem, zynen tweeden Zoon, her 

Moeder waarts te zullen zenden, om de landen in haar 

verklaard. 

afzyn te regeeren. Ook verklaarde hy , nadat 

zyn oudfte Zoon Lodewyk affiand van zyn 

recht op deeze Landen gedaan had, Willem 

tot opvolger van Vrouwe Margareet, en Albrecht 

tot opvolger van Willem, indien deeze 

zon- 

Willems Weduwe, Jchanna. Doch hoe groot de aandoening 

van deeze jonge Weduwe over den dood van 

haaren Gemaal ook ware, of hoe geheeten. zy deswege 

op de Friezen mogt zyn; haare heerichappy had met 

zynen dood uir. Om deeze reden .volgen wy hier 

liever het verhaal van Winfem, Kron. van Friesl. bl. 20ij, 

en van Schot. Fr, Hist, bl. i8z. U. Emm, is het ook 

met deeze laatften eens; zeggende hy, Rer. Frif. Hist. 

L. XIV. p. 108. Guilhelmo a Frifiis cssfo, cum liberos 

non reliquisfet, Margarita foror, qua; in eonjugio- 

Ludovici IV. Imp. Bavari erat, hreres opum fratema. 

rum, in Hollandiam veniens, fumpto principatu, omriem 

bilem in Frifios effudit, attamen publico belk* 

lacesfere eos aufa non fuir. 

(*) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. S02 ea 

203.


zonder kinderen overleed. Willem kwam BEKNOPnog 

voor het einde dcezes jaars in Holland, TE HlSTO' 

RIE. 

en daar op vertrok zyne Moeder naar Beyeren, 

tot den Keizer haaren Gemaal, naalvoorenshet 

bewind aan deezen haaren Zoon, onder zekere 

voorwaarden, overgedraagen te hebben. In hoe 

verre Willem daaraan al of niet voldaan hebbe, 

cn wat al onheils Holland en Zeeland wedervaaren 

zydoor den twist,die aldra tusfehen Moederen 

Zoon ontftond, is buiter. ons bellek. Een enkel 

woord meenden wy van deeze gebeurtenisfe 

te moeten melden, om dat in het verder beloop 

van deeze beknopte Historie van Friesland 

meer dan eens zo van Willem als van Albrechc 

gefproken zal moeten worden. 

Een der eerfte verrichtingen van Graave Graaf 

Willem den V, waarby de Friezen belang Willem 

zoekt de> 

hadden, beftond daarin dat hy, hen willende 

Friezen tei 

ftraffen over den dood van zynen Oom, Wil ltraifen 

lem den IV, doch hen met geen Leger kun over den 

nende of durvende bevechten, lastbrieven uitgaf dood vaa 

zynen' 

;aan byzondere perfoonen:-,, om op de Oost- Oom. 

, 9, friezen te panden, cn hen allerwege te be> 

„ fchadigen, te water en te lande , aan lyf en 

5, goed, zullende alles wat zy op hen winnen 

„ konden hun eigen weezen, en alles wat zy 

s, deeden gerekend worden van's Graaven wege 

„ gedaan te zyn, even of het door hem zei ven 

„ gedaan ware, met bevel aan zyne onderdaanen , 

„, en verzoek aan alle zyne vrienden, omzoda* 

,,, nige Commisfievaarders van zynent wegevor- 

,„ derlyk en gunftig ce zyn " ( *). 

Deeze 

C *) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bi. 203 ea 

204. 

Ii 2

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE 

Tusfehen 

beiden 


Deeze beginfelen van 's Graaven regeeringe 

waren voor de Friezen van de onaangenaamfte 

uitzigten, dewyl het te vreezen ftond, dat de Graaf 

hen al 't gewicht zyner wraakgierigheid zou 

wordt een doen gevoelen , zo dra hem daartoe de gelegen 

Beftand heid gebooren wierd. De Friezen twyffelden hier 

van twin ook niet aan, en waren uit dien hoofde ' te getig 

jaaren 

getroffen. reeder om een beftand met den Graave aan te 

gaan 's Graaven Moei Filippa,Koninginne van 

Engeland, baande daartoe den weg, en bewerkte 

, dat 'er Vooreerst een ftilftand van wapenen 

voor eenige weeken getroffen wierd, welke daarna 

in een twintig jaari^ Beftand werd veranderd 't 

Zelve werd niet alleen door die van Westergo, 

maar ook door die van Oostergo aangenomen , 

en vervolgens bevestigd, op den tienden van 

-Oogstmaand des jaars dertienhonderd achten 

1343. ' veertig. 

Europa In hoe verre de Friezen gerekend moeten 

wordt worden door dit beftand 's Graaven regeeringe 

jammer, over zich erkend te hebben, ftaat ons in 't ver 

lyk ge 

volg te blyken; hier dient een enkel woord geteisterd 

door eeae ; meld wegens die geduchte Pestziekte, waardoor, 

geduchie in den jaare dertienhonderd en vyftig, 't grootPestziekfte 

deel van Europa zo jammerlyk geteisterd 

te. wierd, dat daardoor bykans de helft der men 

i3fo. 

fehen ten grave daalde, gebeele dorpen en 

fteden uitftierven , en ledig van bewooners 

laaen. Friesland bleef zo weinig bevryd van 

dien fnerpenden geesfel, dat daardoor alleen in 

het Klooster Klaarkamp honderd drieëntachtig, 

en in dat te Foswerd tweehonderd en zeven : 

menfehen wierden weggerukt ( *). Dat het 

sriilige 

(*) Schot. Fr. Hiït. bl. 183.


jrillige en dweepachtige bygeloof, ter afwen- i BEKNOP 

TE HISTO» 

linge van dit geduchte oordeel, een zeldzaam 

RIE. 

lag van boete ter baane bragt, ingevolge van 

welke men de zogenoemde Geesfelaars , in 

grooten getale, verfchèiden landen zag doorwandelen, 

en alles in beweeging brengen, loopt 

jmiten ons beftek, en is by anderen ten overvloede 

te vinden. 

! Hertog Willem, meer belang Hellende in het Hertog 

bevorderen van den Koophandel zyner onderdaa Willem 

zoekt den 

ïen dan zyne Moeder, Vrouwe Margareet, geKoophanluurende 

haar bellier, gedaan had, zag zich del te 

liet zodra in het Graaflyk bewind bevestigd, bevorderen. 

>f hy poogde daarin naar vermogen te voorzien. 

2elfs gaf hy den Friezen, by eenen Openbricf 

fan den zestienden van Wintermaand des jaars 

dertienhonderd eenenvyftig, volle vryheid, om 1351. 

n zyne landen veilig te mogen handelen (*). 

Schoon men reden heeft om te denken, dat dit 

neer ten voordeele der Hollanderen en Zeeuven 

dan wel der Friezen gefchiedde , nogihans 

deelden ook deeze laatllen, en inzonderleid 

die van Westergo en Stavoren , uit hoofde 

ran hunne uitgebreider fcheepvaart, daar in 

grootelyks. 

Niet onwaarfchynlyk heeft de overweeging Die van 

Stavoren 

/an deeze vryheid, in vereeniginge met hun ei- 

begeeven 

gén belang, die van Stavoren overgehaald, om zich we 

inch kort daarna wederom onder de gehoorzaamder onder 

heid van den Graave van Holland te begeeven; de gehoor 

gelyk daartoe door Schepenen en Raad der Stad 

zaamheid 

lan eenige Poorters de noodige volmagt gegee von deu 

ven Graave. 

'\ Q*) Groot Charterb. Tan Friesl. I. D. bl. 208. 

Ii 3

EEKNOP- 

%IL HISTO 

RIE. 

1352. ' 

502 Tegenwoordige Slaat 

't Welk over ten hoogden voldaan", bevestigde ten zelf 

de beves. den dageaile de voorrechten en vryheden, door 

liging 

hunner zyne Voorzaaten , de Graaven van Holland ,* 

voorrech voorheen aan die van Stavoren verleend; 'twelk 

ten ten ten gevolge had, dat de Wethouders van Stavo 

gevolge 

ren, by eenen Openbrief van Sprokkelmaand 

heeft. 

des volgenden jaars, de gedaane hulde bekrach 

1353. 

tigden, en verklaarden: „ dat zy Hertog Willem 

„ van Beyeren, Paltsgraaf aan den Ryn , Graaf 

„ van Holland cn Zeeland en Heer van Fries- 

„ land, Verbeider der Graaffchappe van He. 

„ negouwen, huldigden en aannamen, voor 

„ hun en hunne nakomelingen, Poorters van 

„ Stavoren, voor hunnen Heere, beloovende 

„ de hulde en trouwe vast en onverbreeklyk te 

„ zullen houden ". Ook dit liet Hertog Willem 

niet onbeloond, maar bevestigde, in erkentcnisfe 

daar van, nog ten zelfden jaare, in 't byzonder 

alle de voorrechten, welke de Stad weleer 

van Floris den V, en van Jan den II, Graa« 

ven van Holland, ontvangen had Cf). 

En sfkeerigheid 

van den 

B'sfchop 

van Utrecht 

baart. 

ven werd, vertekend op den eerden Vrydagdes 

[aars dertienhonderd tweeënvyftig,en door hen, 

nog voor het einde dier maand, binnen Dordrecht, 

ter uitvoer gebragt. De Graaf, hier 

Naar maate zich die van Stavoren naauwer 

met den Graave van Holland verbonden, fcheenenze 

afkeeriger van den Bisfchop van Utrecht 

te worden; althans waren 'er om deezen tyd, 

binnen hunne Stad, zekere tolrechten, die men 

ge- 

(f ) De oorfprongklyke Stukken van 't eene en andere 

vindt men in 't Groot Charterb. van Friesl. I. O. 

bl. 2pp en 310.

van F R I E ' S L A N D . 503 

gewoon was Bisfchops tollen te noemen; doch BEKNOP. 

welke de Regeering der Stad aan zich nam, 

RIE. 

ien zeer waarfchynlyk zonder toeftemminge van 

den Bisfchop; vermids de Schepenen en Raad, 

in den brief dien aangaande aan den Hertog gefchreeven, 

zich, na de gewoone piigtpleeging, 

in de taal van dien tyd, aldus uitdrukken: „Lie- 

3, ve Heere, in ghenoeghe te wetenne, dat wy 

„ des Biscops tolne in Stavoren an ons ghe- 

„ noemen hebben, alfo dat die Poirters wt ju- 

„ wen vryen Heden in Holland tolne vry zullen 

„ vaeren ende keren in Stavoren, alfo lange als 

, onze Poirters hoere vryheyt in Holland b;- 

, holden, dieze van juwe voervaders hebben 

, gehat, ende van ju hebben wy, lieve Heere" 

l § ). Schoon het niet blykt, dat de Bisfchop, 

lie vooreerst ook elders de handen daartoe te vol 

verks had, die van Stavoren deswegen vyandyk 

behandeld hebbe, moet 'er nogthans iets 

an dien aart gebeurd zyn, alzo de Bisfchop 

0 Regeerders van Utrecht, niet lang daarna, 

en Belfond met die van Stavoren hebben aanegaan, 

't welk aanvang moest neemen met 

e Lente des jaars dertienhonderd vieren vyfg 

, en duuren tot Kersdag over twee jaaen, 

en alzo tot het einde des jaars dertienonderd 

zevenenvyftig (f). 

De naauwe verbindtenis tusfehen die van De naau» 

we verbindtenis 

tusfehen 

iis van 

] 

ravoren en den Hollandfchen Graaf, was J 

iiist niet zeer naar den fmaak der overige Frie- t 

en, niet zonder reden beducht, dat hunne 

vry- 

((g) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 2ir. 

Ii 4 

TE HlSTO»

BEKNOP 

ÏE HlSTO- 

1UE 

Staioren 

en den 

Graaf, is 

niet naar 

den fmaak 

der overi 

geFriezen. 1354. 

5


vers dachten 'er eveneens over; hebbende BEKNOP 

TE HISTOmen 

het daaraan toe te fchryven, dat zy zich, 

KIE. 

eenigen tyd geleeden, met de Landzaaten van 

zich met 

Ysfelham, insgelyks van den Bisfchop afgeval ' die van 

len, tegen het Sticht verbonden. Dan die van Ysfelham 

Ysfelham zagen zich, ten jaare dertienhonderd teên den 

Bislehop* 

vyfenvyftig, door Bisfchop Jan van Arkel, gedwongen 

het gemaakte verbond te verlaaten, I3S5» 

en zich op nieuw aan hem te onderwerpen, 

gelykze by eede en gezegelde brieven deeden. 

Veel ligt ware hy verder gegaan, om de reedsgemelde 

Friezen onder zynen ftaf te brengen, 

zo niet de' oorlog met den Hollandfchen Graave 

hem aan ander en gewigriger werk geholben 

had; en echter zag by 'er niet geheel van 

af, gelyk ons in het vervolg zal blyken. De 

Friezen van Stellingwerf en Schooterwerf fcheenen 

dit ook te verwachten, en maakten daarom, 

rer hunner beveiliginge, een verbond mee die Ook maaken 

ze een 

van Groningen ( $ ), waarby men zich van we 

verbond 

derzyden verbond, geene overheerfching van ee met die 

nen vreemden Prinfe ofHeere,inzonderheid van van Gro 

het Zuiden komende, ( waar mede de Bisfchop ningen. 

van Utrecht gemeend werd) te zullen lyden, en 

verder met elkandcren goede buurfchap en vrede 

te houden, zo in handel en beltuur van recht, 

als anderzins (f ). 

Hoewel men uit het aangaan van verbonden De Frier 

geen voldingend bewys kan afleiden, dat 'er voor zen (luiten 

heen twisten en oneenigheden tusfehen de ver een verdrag 

met 

bond de West» 

(§) Schot Friefche Hist bl. 186, en Befchr. van friezen,' 

Friesl. in Quarto. bl. 176. 

(IJ U. Erara. Rer. Frif. Hist. L. XIV. p. 112,

50(5 Tegenwoordige Staat 

BEKNOP bondmaakers hebben plaats gehad; nochthans 

TS Hisro- 

* kunnenze van dien aard zyn, dat zulks daaruit 

KIE, 

met zeer groote waarfchynlykheid valt op te 

maaken, fchoon de gefchiedverhaalen ons wegens 

de twisten zelve in het duistere laaten. 

Dus is het met dat verbond, 't welk , na 

de terugkomfte van Hertog Willem uit Engeland 

, en voor dat men hem, uit hoofde van 

zyne krankzinnigheid, had vastgezet, tusfehen 

de Westfriezen aan de eene, en de Friezen van 

Westergo en Oostergo aan de andere zyde, getroffen 

, en door Hertog Willem bekrachtigd werd 

1357' 

op den vyfden van Wynmaand des jaars dertienhonderd 

zevenenvyftig: want hetzelve behelsde 

hoofdzaakelyk vergoeding en herftelling van wederzydfche 

fchaden, ter uitfpraake van goede 

mannen , daartoe aan beide zyden te kiezen; 

mids dat beide partyen, op zekere bedelde 

dagen, aangeeving moesten doen van de fchaden 

, die zy geleeden hadden ( f ). Ook is dit 

verdrag op den eerften van Wynmaand des volgenden 

jaars door Hertog Albrecht bevestigd 

(*), nadat deeze om zyns Broeders krankzinnigheid 

tot Ruwaard der Landen was aangenomen. 

Friesland Friesland kreeg dus eene nadere betrekking 

krygt ee tot deezen Hertog, aan wien Keizer Lodewyk 

ne nadere van Beyeren, reeds voorheen, alle de landen van 

betrek 

Hertoge Willem, en daaronder ook de Heerking 

tot 

Iiertog lykheid van Friesland, had toegezegd, zo deeze 

Albrecht zonder Kinderen overleed, gelyk in vervolg van 

Van Beysren. 

tyd 

(f) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. m6. 

(*) _ . •.,•..„ bl. 224.


eyd gebeurde. Vooreerst evenwel had Hertog BEKNOP. 

Albrecht de handen te vol met de Hoekfche TE HISTO 

RIE. 

en Kabbeljaauwfche twcefpalc, om zich met 

de Friezen veel te bemoeien. Dus is het niet 

te verwonderen, dat die van Oostergo cn Westergo, 

ten jaare dertienhonderd eenenzestig,met 1361. 

die van Hummerzee, Hunfingo, Fievelingo, 't 

Oldamt, Reiderland, Emesgo, Broekmcrland cn 

de Burgemeesters der ftad Groningen, een Ver Eu fluit 

drag flooten; ftrekkende tot bewaaring van de een Ver • 

dras: mee 

gemeene ruste, tot onderhouding van zekere de Omme. 

wetten en regels, ten nutte der landen, en tot [anders • en 

vermeerdering en bekrachtiging der wetten , Groningers. 

voormaals by den Opftalboom vastgefteïd. Men 

zocht zich dus niet alleen tegen 't wereldlyk ge 

0 . " .v g^zagzag 

van 

van 

den 

den 

Utrechtfchen 

Utrechtfchen 

Kerkvoogd 

Kerkvoogd te 

te verfterverfterken, 

maar ook aan eikanderen eenen fteun te 

hebben tegen Hertog Albrecht zeiven, zo deeze 

zyn gebied eens verder zocht uit te ftrekken, 

dan geoordeeld wierd met der Landen vryheid 

over een te komen, 

Het leed ook niet lang of Bisfchop Jan van De Ut- 

Arkel deed het geene men van hem had verwacht. 'recht i'c ha 

Bisfchop 

Sedert eenigen tyd ruste gehad hebbende met dwingt 

zyne Stichtfche onderdaanen , vatte hy nog ten de \ Steen- 

zelfden jaare de wapenen op tegen die van: wykers en 

Stelling- 

Stellingwerf,, Steenwyker Woud en fommige 

wervers 

Drentfche Landzaaten, die federt langen tyd, tot onder 

geweigerd hadden zyn wereldlyk gezag te eer , werping. 

bicdigen. Niet onwaarfchynlyk heeft het zo evengemelde 

verbond der Friezen , Ómmelanders 

eh Groningers hem tot het denkbeeld gebragt, 

dat het hoog tyd ware , zyn gezag door de 

wapenen ftaande te houden, zo hy het niet voor 

altoos'

B [KNOP 

TE Hm o 

RIE, 

De Stellingwerversval 

len weder 

van hem 

af; doch 

worden 

met geweldbedwongen. 

1362. 


* 

altoos verliezen wilde. Hoe't zy, de Kerkvoogd 

trok met een aanzienlyk Leger te velde 

, en viel de Srellingwervers met zo veel geweld 

op 't lyf, dat zy, fchoonze eenen dapperen 

tegenftand booden, genoodzaakt wierdtn met 

groot verlies van volk te wyken. De Bisfchop, 

hiermede niet voldaan, vervolgde de vlugtenden, 

verbrandde verfcheiden dorpen en huizen, en 

gaf het omliggende land ter plonderinge over 

aan de zynen. Door zo wreed eene behandelinge, 

waarin althans niets van dien zachtmoedigen 

geest vernomen werd, welken men van een' Christen 

Kerkvoogd verwachten mogt, zagen de 

Steenwykers en Stellingwervers zich der maate 

vernederd, dat zy genoodzaakt waren het Bisfchoplyk 

juk op nieuw aan te neemen, en nog 

daarenboven tienduizend oude fchilden, tot ftraffe 

hunner ongehoorzaamheid, te betaalen. 

De Stellingwerver Friezen waren niet .te min 

zo verre van 't juk met geduld te draagen, dat. 

hun door deezen Kerkvoogd, onder wunzyniet 

dan alleen in het Kerkelyke meenden te liaan , 

was opgedrongen, dat zy kort daarna wederom 

afvielen, en volllrektelyk weigerden hem eenige 

gehoorzaamheid te bewyzen. Dan ook dit bekwam 

hun kwalyk. Jan van Arkcl, nu veel 

vaster in den zadel zittende dan hy wel voor-* 

heen gedaan had, viel, omtrent het begin van 

Sprokkelmaand des volgenden jaars, met een magtig 

en welgewapend heir in Stellingwerf, nam 

de opgeworpen fchanfen en llerkten met geweld 

in, verwoestte de landllreck, en gaf een by • 

gelegen dorp ten roof aan zyne benden. De 

Kerkvoogd bleef dus in wreedheid zich zeiven 

e I v k 

ë Ï


gelyk, en de fchrik, hierdoor onder de overige BEKNOP'. 

landzaaten verwekt, was zo groot, datze, het TE HISTO» 

RIE. 

hoofd in den fchoot leggende, den Bisfchop om 

vrede baden, en dien op voorwaarde van onderwerpinge 

van hem verkreegen (§)• 

Ten zelfden tyde dat de Stellingwervers, om de Stavoren 

erkent den 

zaak der vryheid, zo veel te lyden hadden, werd 

Hertog 

Hertog Albrecht, in navolginge van de meeste voor Ra« 

Edelen en lieden van Holland, ook door die waard. 

van Stavoren voor Ruwaard erkend. In vergeldinge 

van deeze aan hem betoonde onderwerpinge, 

waarop het de Hertog ten fterkften 

gezet had, bevestigde hy op nieuw alle de 

voorrechten der ftad, en droeg aan de Schepenen: 

van Stavoren zyn Schoutampt, binnen dezelve 

ilad,met den aankleeve van dien, op, voor eene 

jaarlykfche pagt van een Mark zilvers, te betaalen 

in handen van den Rentemeester vanKennemerland; 

zullende deeze overdragt, en de daarvoor 

bedongen pagt, duuren tot de volle af bé - 

taaling van zekere duizend Brugfche Schilden 

van vyfentwintigVlaamfche grooten ieder, door 

die van Stavoren, in gereeden gelde, aan hem 

verfchooten (f). 

Zeer waarfchynlyk vleide zich Hertog Al De Hertog 

brecht , dat het voorbeeld van Stavoren, en de vleit zictii 

te ver 

vriendlykheid door hem aan die Stad beweezen, 

geefs , dat 

de overige Friezen zou beweegen om hem ins de overige 

gelyks te erkennen, voor datze hiertoe door de Friezen 

wapenen genoodzaakt wierden ; te meer wyl dit voorbeeld 

zul* 

Keizer Karei de IV, in zyne belangen Was, en nog 

len vol 

in gen. 

(5) Schot.'Friefche Hist. bl. 18(5. 

(1) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 226".

51 o Tegenwoordige Staat 

BliKNOPm 

het zelfde jaar, ten zynen voordeele, aan de 

Tü HlSTO 

urn. ''Prelaaten, Grietmannen, Rechters en geheele 

Gemeente van Oostergo en Westergo eenen 

brief zond, waarin hun, op verlies van allé de 

rechten, vryheden en weldaaden, die hun vrfn 

het Keizerryk beweezen waren, gebooden 

werd, Herrog Albrecht, zynen Schoonvader, als 

Gouverneur of Stadhouder van 's Ryks wege, 

aanteneemen, en dien te gehoorzaamen 

Doch het eene zo wel als het andere had geen 

invloeds genoeg op de gemoederen der Friezen, 

om zich voor als nog naar den zin des 

Hertogs te fchikken. 

De rust in i Het was Friesland beoosten het Vlie, fe- 


wordt ge. dert de zege, op Graave Willem den IV, be 

ftoord haald, ook juist niet kwalyk vergaan; hebben 

door de de hetzelve, als men 'er den Bisfchoplyken 

Geestelyken. 

oorlog tegen de Stellingwervers van uitzondert, 

eene taamelyke ruste genooten; en deeze zou 

waarfchynlyk langer geduurd hebben, zoze niet 

eenigzins van dien kant ware geftoord geworden, 

van waarze de meeste befcherming had 

behooren te ontvangen. De Kloosterbroeders, 

door hunne rykdommen verderteld, en weinig 

pasfende op de regels hunner orde, waren de 

eerften, die 't vuur van twist en verdeeldheid 

cnrlïaken: want die van Oudeklooster of Bloemkamp 

zonden hunne Konverfen uit om de 

Proostdy op het zand te Pingjum,. Vïnea Domini 

of 's Heeren Wyngaard genoemd, te bevechten. 

Wybrand Wobbinga , een Friesch 

Ldelman, fchoon tegen zulk eene bende gekapte 

(D Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl zz?.

van FRIESLAND. 5a 

noodzaakt vonden onverrichter zaake af te 

trekken. Wybrand onderttisfchen, niet verzekerd 

, dat hun door deeze afwyzinge de 

vreeze zodanig om het hart geflagen ware , 

dat hy naderhand niets van hun zou te duchten 

hebben, oordeelde het veiligst daartegen by 

tyds de nocdige voorzorge te gebruiken. Het 

verfterken en verbouwen van het Stins Wïnia, 

der Proostdye toebehoorende, kwam hem ten 

1 dien einde het beste voor, en werd met zo 

veel yvers ondernomen en voortgezet, als het 

j gewigt der zaake vorderde. 

Had Waldemar de II, Koning van Deene- j 

! marken, gelyk wy voorheen zagen, die van' 

: Stavoren met verfcheiden voorrechten beichon- 1 

lken, welke naderhand door Chriftoffel den II,' 

Ibevestigd werden; Waldemar de III, volgde! 

idat voorbeeld, verleende insgelyks verfcheiden I 

vryheden en voorrechten aan deeze Stad, wel- v 

Kapte boldaaten met gewapend, befchermde ! BEKNOP» 

echter deeze zyne Proostdy met zulk eene , TE HISTO. 

' KIE. 

kloekmoedigheid, dat de aanvallers zich ge- 

Stavoren 

verkrygt 

verfcheiden,voorrechten 

van de 

Koningen 

van Denemarken 

en 

;ker Koophandel en Zeevaart, zo door den aan- \ Zweeden. 

iwas van Groningen, als het opdroogen der 

;gronden voor den mond der haven, federt 

:eenen geruimen tyd, merkelyk had afgenomen. 

I Waldemar de III, rekende hec voor zyne eigene 

:onderdaanen een ftuk van belang, op deeze 

wyze den koophandel en zeevaart der burgeren 

van Stavoren te begunftigen. De oorjfprongklyke 

brief, hiervan door den Koning 

gegeeven en verzegeld, is van den jaare dertienhonderd 

drieënzestig (*}. Soortgelyke 

vry- 

(*) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 227 —

SEKNOP 

TE HlSTO- 

UIE. 

Hertog 

Albrecht 

bedwingt 

de Westfriezen. 

Houdt 

deerlyk 

huis op 

Terfchel- 

'•'ng. 

5I5 Tegenmbrdlgs Stam 

vryheden en voorrechten ontving Stavoren, vyf 

jaaren laater, van den Zweedfchen Koning Albert; 

en niet alleen-Stavoren, maar ook Hindeloopen, 

in erkentenisfe van den dienst,welke 

hem, tegen zyne vyanden, door deeze Steden, 

was beweezen ( § ). 

Midlerwyl verloor Hertog Albrecht het groote 

ontwerp om zich van 't Graaflyk bewind volkomen 

te verzekeren, en ook de Friezen vatl 

beoosten 't Vlie aan zich te onderwerpen, 

geenszins uit het oog. Hy bedwong dus niet 

alleen de Westfriezen , die zich, naar het fchynt ,met 

hunne naamen ftamgenooten, tusfehen 

't Vlie en de Lauwers, vereenigd hadden, om 

zich der Graaflyke regeeringe te onttrekken; 

maar trok ook, iïa zulks verricht te hebben, 

naar het eiland Terfchelling,- tegen over Friesland 

gelegen, en daartoe, in dien tyd, behoo- 

rende, alwaar hy, doch niet zonder fchade en 

verlies van volk , jammerlyk huishield t en 

de arme inwooners,. door branden en blaaken, 

in de uiterfte ellende bragc. De Friezen konden 

hieraan zien, wat hun van den Hertoge te 

wachten ftond, zo zyne wapenen hun te fterk 

wierden. Vooreerst maakte hy daarvan evenwel 

geen gebruik ten hunnen nadeele. De 

oorlog met Eduard, Hertoge van Gelder, en 

zyne pooginên om zich als Graaf te doen 

huldigen, verfchaften hem andere bezigheden. 

In deezen flaagde hy niet ongelukkig. Veel 

hielp 

fj") Winfem. Kron. van Friesl. bl 207-f* 10 

' Schot. 

Fr. Hist. bl. 191 —194. Groot Charterb. van Friesk 

I. D. bl. zzp — 232.


hielp hem hiertoe, onder anderen, dat hy, op : 

zyn verzoek, door Keizer Karei den IV, tot' 

Graaf van Henegouwen, Holland en Zeeland, 

en tot Heer van Friesland wierd aangelteld, 1 

met bevel aan de Landzaaten , om hem hier 1 

BEKNOP- . 

TE HISTO 

RIE. 

Wordt 

door den 

Keizer tot 

voor te erkennen. Uit de Openbrieven daar- Graaf' i en 

van zynde, ziet men dat, de Keizers deeze lan- Heer i dee 

den nog als Ryksleenen bleeven aanmerken.; zer landen 

aange- , 

Ondertusfchen is 't opmerkelyk, dat Albrecht,' fteld. 

daar hy door den Keizer, reeds omtrent den 

jaare dertienhonderd eenenzeventig, tot Graaf 

en Heer. was aangelteld , echter tot in het 

jaar . dertienhonderd negenentachtig,' in zyne 

brieven , hier te lande verleend, den naam 

van Ruwaard heeft gevoerd ,* waarfchynlyk mag 

men daaruit befluiten, dat de Keizerlyke brieven, 

by de Landzaaten,-niet krachtig genoeg geoordeeld 

zyn om Albrecht, voor zyn Broeder 

Willems dood, voor Graave en Heere te doen 

aanneemen (§). 

Men heeft te meer reden óm dit van de Hy be- 

Friezen te denken, wyl Hertog Albrecht, by een' looft aan 

Openbrief van den vyfentwintigften van Lente die van 

Stavoren 

maand des jaars dertienhonderd zevenenzestig befcher 

(f) , aan die van Stavoren befcherming en ming en 

vrygeleide heeft toegezegd, ingevalle hunne vrygeleide. 

S;ad door de Friezen vernield moge worden, 

't Welk hy zeer waarfchynlyk niet gedaan zou 

hebben , indien de overige Friezen even gereed 

als die van Stavoren geweest waren om 

zich aan hem te onderwerpen; of geen blykbaar 

(§) Vaderl. Hist. KI. D. bl. 304. 

(t) Groot Charter*, van Friesl. L D. bl. 829. 

Kk

BEKNOP 

TE HISTO- 

JilE, 

5*4 


Dirk van 

Tjumraa- vanTjummarum, toen Abt van 't Klooster Lidrum, 

Abt lum is geweest. Deeze, den roem hebbende 

van Lid. 

lum, van uitgeitrekte geleerdheid en een juist oor 

poogt de deel , was eerst Priester te Sixbierum; van daar 

Klooster- werd hy beroepen tot de Pastory van Berlikum , 

tugt te daar hy, met hulpe der ingezetenen, iu plaats 

hervormen. 

der oude en bouwvallige Kerk eene nieuwe 

bouwde. Abt geworden zynde, wendde hy 

alle zyne vermogens aan om de vervallen Kloostertugt 

te hervormen, en zyne onderhoorige 

Geestelyken tot geregelder zeden te brengen. 

Ook ging hy in 't aanneemen van nieuwelingen 

met byzondere omzigtigheid te werke, hebbende 

mannen van een onbelprokcn leeven, 

van gepaste geleerdheid en van goeden huize, 

fleeds by hem den voorrang boven anderen gehad. 

Met dit alles ontbrak het hem aan gee 

Wordt 

opgevolgd 

door 

baar ongenoegen over de onderwerpinge dier 

Stad hadden opgevat. Hoe verre dat ongenoegen 

gegaan zy blykt niet zeker; maar wel, 

dat, omtrent deezen tyd, zo in Friesland 

als op de meeste plaatfen langs de Noordzee, 

wederom een groot getal menfehen door eene 

hevige pestziekte is weggerukt; als ook, dat 

Theoderik of Dirk, een Fries , geboortig 

ne tegenltreevers, vooral in T 

c verbeteren 

der Kloostergebouwen , waarin de Grietmannen 

van Baarderadeel en Barradeel, als ook de 

Kerkvoogden van Winfum , hem zeer veele 

hindernisfen in den weg wierpen. Ten jaare 

dertienhonderd negenenzestig overleeden zynde, 

werd hy opgevolgd door Wibrand, toenmaals 

Pastor te Berlikum, en uit eerlyke ouders te 

Tjiim gebooren. Onder andere byzonderheden, 

die


die mén wegens deezen Abt vindt aangetekend, E 

munt wel het meest uit zo het bouwen van eenen T 

nieuwen zwaaren tooren by de Kerk van Ber- K 

SEKNOP- 

[•£ HISTO*! 

UE. 

Wibrand, 

likuin, door zynen Voorzaat daar gefticht, als j 

Pastor ta 

't geen tusfehen hem en twee Bisfchoppen van \ Berlikum. 

Utrecht is voorgevallen. Met Bisfchop Jan van [ Deeze 

Verhenburg kreeg hy naamelyk gefchil over de k krygt ver. 

grenspaalen van zyn geestelyk rechtsgebied, by ^ 

fchil met 

Bisfchop 

gelegenheid dat Jan, Pastor te Menaldum, tot -j Jan van 

Proost van Vinea Domini te Pingjum verkooren \ Vern en- 

was , doch op den raad zyner Zuster die burg. 1 

verkiezing van de hand wees, hoe fterk hy ook 

rot het aanvaarden van dezelve door den Abt 

wierd aangezet. De Bisfchop, zich dit fammelen 

ten nutte maakende, poogde eenen anderen 

daarvoor in te dringen, onder voorgeeven 

dat de Proostdy tot zyn beftier behoorde. 

Dit bragt onzen Abt in de noodzaakelykheid, 

om eene reize naar Premonftreit en van daar 

naar Rome te doen, daar de zaak, door hooge 

tusfeherifpraak van 't hoofd der Kerke, 

wierd bygelegd ; doch niet zonder merkelyk 

nadeel van ft Klooster, dat de gelden tot deeze 

kostbaare reize van zynen Abt had moeten verftrekken 

(§). 

Als dit onweder dus was overgedreeven, Als ook 

ontftond kort daarna een ander, geduuren- met BisfchopArde 

het Bisfchoplyk beftier van Arnold van 

nold van 

Iloarn, die, na't overiyden van meergemelden Hoorn. 

Bisfchop, doch niet zonder veele voorafgegaane 

(§) Men zie van 't een en andere Schot. Befchr. 

van Friesl. in Quarto. bl. 337 , en Oudh. en Geit. 

van Friesl. 11. D. bl. 170 enz. 

Kk %

BBKNOP- 

TE HISTO 

RIE. 

127.1, 


ne oneenigheden tusfehen de leden van 't Domkapittel 

, tot deeze waardigheid verkooren was. 

Want na dat hy, ten jaare dertienhonderd eenenzeventig 

, met algemeene toejuiching, als Bisfchop 

te Utrecht was ingehaald, kreeg hy met Hertoge 

Albrecht aldra verfihil, welk zo hoog liep, 

dat de Stichtfchen, volgens eenpaarig be 'uit, 

den Hollanderen den oorlog verklaarden. Doch 

om dien met hoope van eenen goeden uitflag 

te voeren, had men manfchap noodig. Omze 

in genoegzaamen getale by een te krygen, liet 

de Bisfchop het oog vallen op de Friezen , 

die wel een Beftand met Holland hadden,maar, 

om het gebeurde op Terfchelling, niet zeer 

Deeze Hollandsgezind waren. De Bisfchop liet der 

poogt de 

Friezen halve eene heirvaart in Friesland uitfehryven; 

tot het ook zond hy zekeren Boudewyn derwaards om 

opvatten 'er het kruis in perfoon te prediken. Doch 't 

der wape 

eene werkte zo weinig uit als het andere. De 

nen te beweegen. 

Friezen, geenen lust hebbende om, den Bisfchop 

ten gevalle, met Holland openlyk te 

breeken, ftonden deezen Kruisprediker vry eenpaarig 

tegen ; daartoe niet weinig aangemoedigd 

door de redenen van den Lidlumer Abt, 

Wibrand, die in deezen een der yverigften 

De Lidlu- was. Boudewyn vertrok dus onverrichter zaamer 

Abt ke wederom naar Utrecht; maar,.als te denken 

raakt daar 

is, niet zeer voldaan, en ook niet zonder 

door rn 

rnerkely- voorneemen om den Abt zynen tegenftand bekeongelegenheid.taald 

te zetten. Hy beklaagde zich grootelyks 

over denzelven, als over iemand die niet alleen 

hem, maar ook den Bisfchop zeiven geen gehoor 

had willen geeven; 't welk ten gevolge 

had, dat de Bisfchop, insgelyks te onvreden 

op


op den Abc, hem eenen brief fchreef, waarin 

hy hem beval te Vollenhove te komen, alzo 

hy over eenige zaaken van belang met hem 

moest fprceken. De Abt, geen erg denkende, 

begaf zich derwaards; doch was niet zo 

dra te Vollenhove gekomen, of hy wierd in 

hechtenis genomen , en . niet los gelaaten , 

voor dat hy tweeduizend kroonen tot losgeld 

tiad betaald; 't welk wederom een gevoelige 

r.eep voor 't Klooster was. Dit belette ondertusfehen 

den Abt niet, om , na zyne terugkomfte, 

het Klooster door aanwinninge van veele 

landen zo in Hennaard als elders te verryken 

C * j. Voor het overige fchynt deeze Kerkvoogd 

den Friezen, en inzonderheid den Geestelyken» 

geen kwaad hart toegedraagen te hebben 

, aizo in zekeren brief van hem alle Christenen 

worden opgewekt, om het St. Odulfs 

Klooster te Stavoren, dat by een fchiïkkelyk 

onweder en het geweld der Zee grootelyks 

befchadigd was, te hulpe te komen (f). 

Onder de Friefche Steden van Westergo, die 

tér befcherminge van 's Lands vryheid ééne 

lyn trokken, was Franeker eene der voornaamften, 

zynde Stavoren, uit inzigt van zeevaart 

en koophandel , doorgaans meer Hollandsge- 

;zïnd geweest, gelyk uit het gereedelyk erken 

nen van 'c Graaflyk gezag meer dan eens gebleeken 

(*) Winfem. Kron. van Fries!, bl. ft. Schot. Bsfchr. 

van Friesl. in Quarto. bl. 338. Oudh. en Geit. va» 

Friesl. III. D. bl. 181. 

f|) Oudh, en Geit. van Friesl. I. D. bl. Groot 

Charterb. vsa Friesl. I. D. bl. 238. 

Kk 3 

BFKICOP- 

TE HISTO 

RIE. 

Franeker 

verkrygt 

van 's 

Lands 

Staaten 

verfcheiden 

voor. 

rechten.

Ban NOP 

TE Hisxoftl£. 

3374. 


bléeken is. De Rechters en Raaden der Ste 

den en deeien van Westergo begreepen, dit inziende 

, zeer wel dat het voor de gemeene zaak 

van geen luttel belang ware , zulk eene ftad 

als Franeker' ten fterkften aan zich te verbinden. 

Hierom gaven zy in den jaare dertienhonderd vier. 

enzeventig, volgens ecnpaarig befluic op eene 

plegtige Vcrgaderinge binnen Bolswerd genomen, 

aan die van Franeker de magt: „ om alle 

„ zaaken enmisdaaden, binnen hunne Stad en vry* 

„ heid gepleegd, aan lyf en leeven te mogen 

„ rechten, naar Keizers recht, landrecht, en de 

„ gewoonten en costumen der vyf Deelen; ver« 

„ biedende daarby een ieder, op zwaare boete, 

„ eenige inbreuk op dit verleende voorrecht te 

„ doen, of iets het minfte daar tegen te onder- 

„ neemen (*)". 'r Verleenen van zulk een voorrecht, 

door de Steden en Grietenyen van Westergo, 

Staatswyze vergaderd, kan ten bewyze 

ftrekken, dat het maaken van dergelyke regelen 

van rechtsoeffcninge den Staaten was aanbevolen, 

zonder dat die daarin 't Opperhoofd 

des Ryks behoefden of meenden te moeten erkennen. 

Friesland De ftille rust hierop, verfcheiden jaaren na 

Iydt weder : 

eikanderen, door Friesland genooten, voor za 

veel by 

meer dan , verre zulks buitenlandfche vyanden betreft , 

eenen Wa• 

konde de landzaaten niet bevryden van de 

tervloed. drukkende rampen, welke de Gewesten, aan! 

de Noordzee gelegen , by meer dan eenen 

geweldigen ftorm en daardoor veroorzaakte hooge 

Watervloeden bezuuren moesten. De jaaren 

van 

{*~) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 239.

van F R I E S L A N D . 51* 

van dertienhonderd vierenzeventig en zevenenzeventig 

zyn deswege , in de gedenkfchriften, ten 

k waade berucht; hebbende behalven zeer veel vee, 

ook zeer veele menfehen, daarby het leeven of een 

BEKNOP 

TE HISTO» 

u IE. 

1377. 

groot deel hunner bezittingen verboren ( § > 

Dan de nadeelen, hiérbv geleeden, Honden niet En nog 

meer by 

gelyk met die , welke de Friezen, even of de zyne in 

ruste hun verveelde, eerlang zich zeiven aan- wendige 

1 deeden. Albrecht van Beyeren had wel den verdeeld 

1 

heden. 

vrede met de Friezen verlengd ; ook is dezelve 

in 't vervolg meer dan eens vernieuwd; en dus 

verliepen 'er nog eenige jaaren voor dat hy 

: zyne eifchen op Friesland , door de wapenen, 

i poogde in kracht te ftellen. De ftrydige aan. 

! hangen van Schieringers en Vetkoopers had- 

1 den zich ook wel nu en dan eens wat ftil ge- 

! houden; maar nooit warenze federt hunne eer- 

I fte opkomfte recht vereenigd geweest. Elk be- 

! hield den ouden wrok,en zag fteedsuitnaarge- 

; legcnheid om aan zyne driften den teugel bot 

1 te vieren. De Geestelyken en Kloosterlingen 

I waren zo verre van hun best te doen om dit 

• vuur der oneenigheid te blusfehen, dat het niet 

, zelden, ten koste van veeier leeven, door hen 

• wierd aanreblaazen. Somwylen zelfs ftelden 

;zy zich aan het hoofd hunner Konverfen, en Rienkva» 

1 trokken gewapend ten ftryde. Rienk van Kam- Kamminga, 

Abt 

• minga, Abt van Oudeklooster en een groot voor- van j Oude» 

ftandcr van den aanhang der Schieringers,. klooster, 

1 ftrekt daarvan onder anderen ten bewyze : meer fpeeit 

i 

daarin 

iop hebbende met de wapenen dan met de' 

boe- 

(§) U. Emm. Rer. Frif. Hist. L. XV. p. 138. 

Gabbema Nederl. Watervl. bl. 134 — H l 

- Oudhot 

' Verbaal, bl. 402. 

Kk 4

52


ter hand te neemen, 't zy dat andere bezighe BEK Nop- " 

TIS HlSTO»* 

den hem daarvan te ruggë hielden. Ondertus-' 

RIE. 

fchen fchynen noch de Friezen noch de Groningers 

zeer gerust wegens zyne oogmerken 

geweest te zyn. Het nader verbond, dat zy, 

in Herfstmaand van het jaar dertienhonderd een I3SÏ. . 

en tachtig, met eikanderen flooten, levert onzes 

oordeels daarvan een voldingend bewys op, 

hebbende zy zich daarby verbonden: „ Dat dié 

„ van Groningen getrouwe Bondgenooten zou- 

9, den zyn aan die van Oostergo, Westergo en 

n alle andere Friezen, en deeze verbindtenis met 

goed en bloed befchermen. Dat zy vooreerst 

v hunne vryheid en de Stad, en beneffens dien 

„ ook het land en de vryheid hunner Bondge- 

„ nooten, naar hun vermogen, zouden verdei, 

digen tegen uitheemfche Prinfen en ingebooren 

magtigen. Dat zy, zo de nood het 

„ vorderde, voor de vlugtige Bondgenooten 

9, hunne poorten zouden open zetten, en dien 

„ te hulpe komen. En eindelyk, dat zy de 

„ hoofden der ftrydige aanhangen, in Hunfingö 

en Fivelingo, die dit verbond weigerden in 

„ te willigen, als oproerigen' zouden ftraffen" 

(\\ De Stellingwervers fchynen de eerften Hetzelve 

geweest te zyn, die eenig weezenlyk voordeel ftrekt ten 

uit dit verbond trokken; alzo Floris. van We- vojrdeela 

van de 

velinkhoven , toenmaalige Bisfchop van Ut Stelling, 

recht, hen, uit ontzag voor de Groningers en wervers», 

Friezen, met dunde aantasten, gelylc hy anders 

, ter hunner beteugelinge, zeer waarfchynlyk 

gedaan zou hebben ( * ). 

De 

(t) Schot. Fr. Hist. bi. 200. 

(*) . Befchr, van Friesl. in Quarto. bl. i

BEKNOP 

TE HISTO. 

SIC. 

Stavoren 

fluit een 

Verdrag 

met den 

Hertog 

van Gelder. 

5sjt Tegenwoordige Staat 

De verkleefdheid van Stavoren aan de Hol 

landfche Regeering laat niet toe te denken, dat 

deeze Stad mede in het gemelde verbond begreepen 

was; te meer,wyl, in Lentemaand 

van dit zelfde jaar, afgezonderd van de overige 

Friezen van Oostergo en Westergo, door 

die van Stavoren, met Willem van Gulik, 

thans Hertoge van Gelder, een verdrag geflooten 

wierd, waarby aan die van Stavoren: „ zynen goe- 

„ de vrienden, door den Hertog, een goed, vast 

„ en zeker geleide gegeeven werd, om teko- 

„ men en te vaaren, te water en te lande, inde 

5* fteden en dorpen van de Betuwe, en voorts in 

9, alle zyne landen van Gelder, zo verre als die hem 

„ gehoorzaamden,en zyne onderdaanenwaren; 

„ welveritaande dat die van Stavoren met hun 

„ goed en volk veilig zouden zyn, zolang als 

9, tusfehen beiden was vastgefteld , en geduu- 

„ rende twee maanden nadat een van bei- 

3, den dit den anderen zou hebben opge- 

„ zegd" (§). De opgegeeven inhoud des 

verdrags bewyst niet, dat 'er eenige verfchillen 

tusfehen beiden waren voorgegaan , welke op 

deeze wyze gefleeten werden. In aanmerking 

neemende, dat die van Stavoren hier als goede 

vrienden van den Hertog voorkomen, achten 

wy het waarfchynlyker, dat wederzydsch 

belang zo den Hertog als die van Stavoren tot 

het fluiten van dit verdrag bewoogen hebbe;en 

misfehien zyn die van Stavoren wel de eerften 

geweest, die, om den afneemenden bloei hunner 

Stad eenigzins Maande te houden, daartoe 

( § ) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 243. 

den


den Hertog hebben aangezocht. Dat dit zeer 1 BEKNOPre 

HlSTO; 

wel in die van Stavoren kon vallen behoeft' 

ME. 

juist niet waarfchynlyk gemaakt te worden, door 

de gefteldheid hunner ftad in acht te neemen , 

de vrede, dienze, drie jaaren laater, met Bisfchop 1384. 

Floris van Wevelinkhoven en de gemeene Regeerders 

der Stad Utrecht, voor vyftien jaaren, 

flooten ( §) , zonder dat men van eenige voorafgegaane 

vyandlykhedcn gewaagd vindt, geeft 

zelfs nieuwe aanleiding om dit te denken. 

Leiden wy Hertoge Albrecht voorheen te Hertog 

last, dat hy de Friezen, niet zo zeer uit gene Albrecht 

begint 

genheid , als wel uit hoofde zyner omftandighe- zyn voorden, 

ongemoeid en in vrede liet; hy zelf beneemengon eerlang vry duidelyk te laaten zien, dat ten aanzien 

van 

zyne waare bedoeling ten hunnen opzigte wa 


re , hen, zo ras het hem aan geene magt zou duidely- 

ontbreeken , aan zyne heerfchappy te onderker te 

werpen. Met die van Terfcheiling, dus verre ontdek, 

ken. 

met de Friezen verbonden, maakte de Hertog, 

in den jaare dertienhonderd zevenentachtig, tot 1387. 

tweemaal toe, eene foort van Verdrag; waarby 

aan hun een Vrede voor twee jaaren werd toegezegd, 

onder dit uitdrukkelyk beding: „ Dat 

„ zy hem onderdaanig zouden weezen , zo 

„ Friesland binnen deeze twee jaaren door hem 

„ overwonnen wierd; als ook, dat het hem vry 

„ zou ftaan, het Eiland binnen die twee jaaren 

„ te vesten en te rterken, indien hy zulks ter 

„ befcherminge van hetzelve goed zou vinden". 

Dusdanig was de inhoud van het eerfte Verdrag 

; het tweede was vooral niet gunftiger 

voor 

C§) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl, 244.

BEKNOP 

TS HISTO 

RIE* 

524 Tegenwoordige Staat ' 

voor de Friezen, en maakte het lot van de 

TerfcheJlingers ten eenemaal af haneklyk van hec 

hunne (§). 

De Friezenmaa 

Hoewel de Friezen uit dit alles- ligtelyk konken 

daar den opmaaken,dat het hun eerlang zou gelden; 

van het inzonderheid toen Hertog Albrecht, na den dood 

rechte ge 

-van zynen krankzinnigen Broeder, Willem den 

bruik niet 1 

V, die in den jaare dertienhonderd achtentach 

1383. 

tig , zonder kinderen na te laaten, overleeden was, 

zich met groote plegtigheid als Graaf had laaten 

huldigen; echter had dit zo weinig invloeds op 

hen, om hunne onderlinge verdeeldheden te laaten 

vaaren, en zich by tyds, met vereenigde 

magt, in ftaat van tegenweer te Hellen, dat'er 

van tyd toe tyd verregaande onlusten by hen 

voorvielen. De twintigfte Abc van het Klooster 

Lidlum, met naame Tjaard, die zo om zyne 

geleerdheid en gezond oordeel, als om zyne 

deugd en braafheid niet luttel vermaard was, 

1389. 

raakte daar door, ten jaare dertienhonderd negenentachtig 

, in groote ongelegenheid. Om het 

rechtsgebied van zyn Klooster, tegen de baldaadigheid 

der ftrydende aanhangen te verdedigen , 

ondernam hy een Kasteel van ongemeene fterkte 

te bouwen, op zeker Uithof van 't Klooster, 

mee naame Miedum , onder hec behoor van 

De Abt Tjum, niec verre van Franeker. Doch Sjaar 

V3ii Liddema , die coen te Franeker het voornaamfte 

lum wordt 

bewind in handen had, en 't hoofd van den aan 

' gevangen 

genomen 

hang der Schieringers was, zag die met geen 

goede oogen aan , wyl hy dugtte dat dit Kasteel, 

eens volbouwd zynde, eerlang ter beteugelinge 

C$ ) Groot Chartetb. van Friesl, I. D. bl. 245. 

zyner

nw FRIESLAND. 52J 

8yner heerfchappye zou flrekken. Hy liet hierom BEKNOPden 

Abt, in het te rug keeren vanMiedumnaar TE HISTO. 

Lidlum , gevangen neemen , en vier Monni RIE. 

ken, die den Abt verzelden, dood liaan: ook 

klonk hy den Abt zei ven op zyn Slot, binnen 

Franeker, in yzeren boeyen. Hiermede nog 

niet te vreden, verzamelde hy een vry aanzienlyk 

Leger, pionderde daarmede het Klooster 

Lidlum uit, en offerde het aan de vlammen 

op. Vervolgens trok deeze woeste hoop, nu 

fmaak in 't pionderen gekreegen hebbende, 

naar de uithoven van 't Klooster , te Midlum, 

Koldehool, Wallinga, Wobbinga te Weidum, 

Amkema te Berlikum, en andere meer, die alle 

En einde, 

afgebroken en vernield wierden. Door de tus- lyk weder 

fchenkomfte van veele treffelyke Edelen en geflaakt. 

andere perfoonen van aanzien, begrypende hoe 

doodelyk de gevolgen van zulke gewelddaadige 

handelingen Honden te worden, indknze niet 

hoe eer hoe beter wierden voorgekomen, werd 

de twist bygeïegd en de Abt geflaakt; welke, 

na zyne te huiskomlfe, het Klooster met muuren, 

grachten en vestingen voorzag, om in het 

toekomende eenen vyandelyken aanval tegen 

te konnen flaan (*). 

ue wroeten, gingen de Schieringers en Vetkoo- : 

't Ware te wenfehen geweest , dat in Hertog 

Friesland geene andere verdeeldheden dan deeze • Albrecht 

hadden plaats gehad, maar even of de buiten-: ziet de 

verdeeld 

landfche vrede den Friezen maar alleen ge j heden 

gund wierd, om in hunne eigene ingewanden j der Friezen 

met 

genoe 

[pers geftadig voort, met dapper om het mees-j 

gen. 

ter- 1 

C") Winfem. Kron. van Friesl. bl. 212. Schot. Fr. 

rHist. bl. 200.

BEKNOP 

TE HISTO- 

JltH. 

1350. 

Leeuwar Doch wat 'er van deeze gebeurtenisfe zy , 

den wordt 

van de onzinnige woede der ftrydige aanhan. 

beklommen 

en in gen leverde het jaar dertienhonderd tweeënne 

brand gelloken. 

'3P2. 


terfchap te kampen. Hertog Albrecht zag dit 

met genoegen , wel begrypende dat zy zo 

veel te ligter zouden te overwinnen zyn, als zy 

zich zelve meer hadden afgemat en verzwakt. 

Met dat uitzigt werd de vrede of het beftand 

tusfehen hem en de Fiiezen , telkens maar 

voor eenen korten tyd, vernieuwd. Het 

in brandfteeken van St. Odulfs Klooster en het 

uitplonderen van Stavoren, door de Hollanders 

gepleegd, in den jaare dertienhonderd en negentig' 

(t)> fchynt wel met een getroffen beftand 

te ftryden; doch dit is zeer waarfchynlyk, door 

eenige zeefchuimers gefchied , zonder daartoe 

eenig bevel van den Hertog gehad te hebben. 

gentig wederom een nieuw bewys op. Eene 

dolle raa»zerny dreef de Landzaaten naar Leeuwarden, 

dat beklommen, ingenomen en aan de 

noordoostzyde in brandgeftoken wierd, met dat 

gevolg dat de vlam, door eenen hevigen ftormwind 

aangeblaazen, groote fchade deed, en hec 

Preekheerenklooster mee de Kerk ten deele aan 

De Stad kooien lei (*). Het leed, hier door der Stad 

wordt in wedervaaren , werd eenigzins verzoer, door 't ver- 

liet recht 

om Lytkrygen van een diergelyk recht, om lyfftrafTen 

ftraffcii te te mogen oeffenen, als voorheen, door die 

mogen van Westergo, aan Franeker gefchonken was. 

oeffenen, 

In den Öpcnbrief hiervan, door de Grietman 

bevestigd. 

nen in de Leppe, of gaarlegginge van Leeu- 

(f) Winfem. Kron. van Friesl. bl. 213. 

(*) Gabbema Verhaal van Leenvv. bl. 12, 

war-


Warderadeel, Tietjerkfteradeel, Smallingerland BEKNOPen 

Idaarderadeel, niet derzelver Mederechteren, TE HISTO» 

RIB. 

verleend, wordt, met goedkeuringe van de 

Schieringers en Vetkoopers, den Olderman van 

Leeuwarden en zynen Schepenen recht en 

vryheid gegeeven: „ om alle de zodanigen vast 

„ te houden en te rechten, die eenige misdaad 

„ begaan, by dage of by nachte, binnen of buiten 

„ hunne buuren, het zy volgens het recht der 

„ gemeene misdaaden, of naar hun eigen Stads 

„ recht, te hals en te hoofde, even als zyvan 

„ ouds hebben berecht" (§). Ondertusfchen 

blykt uit dit Iaatfte gezegde, dat Leeuwarden 

zulk een recht hierdoor niet eerst verkreeg , 

maar reeds lang voorheen bezeten had. Misfehien 

heeft de gemelde brandftichting wel aanleiding 

gegeeven, om dat recht te vernieuwen, 

ten einde de Stad zo veel te beter tegen 

aanvallen van dien aard gedekt mogt worden. 

Dat maar alleen vier Grietenyen deeze opdragt 

deeden, heeft men waarfchynlyk daaraan toe te 

Ichryven, dat deeze haar eigen belang met dat 

van Leeuwarden vry naauw vereenigd rekenden, 

en daarom, zo wel Schieringers als Vetkoopers, 

in deezen eens weder ééne lyn trokken, gelyk 

tin gevallen van magtiger Vyand te moeten we- 

, derftaan wel meer gebeurd is. 

Frederik van Blankenheim , den Bisfchopllyken 

zetel van Utrecht, na 't overlyden van 

1 Wevelinkhoven, in den jaare dertienhonderd '39>' 

idrieënnegentig , beklommen hebbende , werd De Bis» 

in de eerfte twee jaaren na zyne verheffing rciiop van 

Utrecht 

on- 

(§) Groot. Charterb. van Friesl. I. D. *sa t

BEKNOP- 

TEHiSlO' 

IUE. 

fluit een 

verbond 

van 

vriendfchap 

met 

die van 

Stelling 

werf enz. 

1395. 

5a8 , Tegenwoordige Staat 

onledig gehouden, zo door de opfchuddingen, 

die hem door eenigen in 't Sticht zelf berokkend 

werden , als door een gefchil met den 

Drost- van Koeverden. Tegen deezen dacht 

de Staatkundige Kerkvoogd veel dienst te 

konnen trekken van de Groningers en Friezen. 

Dan de eerden weezen. zyne voorflagen van 

de hand ; met de Friezen van Stellingwerf, 

Schooterwerf, Opllerland , Doniawer- 

ftal of Lemfterland, die 't naast aan zyne 

grenzen lagen, floot hy, in den jaare dertienhonderd 

vyfennegentig, een verbond van 

ceuwigduurende vriendfchap f § ). Hetzelve 

behelsde , behalven andere verdragpunten , inzonderheid 

deeze : ,, Dat byaldien 'er eenige 

zaaken tusfehen hem of zyne nakomelingen, 

3, en tusfehen zyne Onderzaaten in de voorges, 

melde landen van Friesland voorvielen, 

„ dezelve berecht zouden worden naar in- 

5, houd der oude verdragbrieven, door zyne 

Voorvaderen , Bisfchoppen van Utrecht , 

„ genomen en gegeeven. Dat de Bisfchop 

niet lyden zou , dat eenige Landsheeren , 

5, door Koeverden of het Land van Drenthe, 

«, naar de gemelde landen trokken, ten na- 

„ deele der oude rechten cn vryheden dier 

„ Friezen of der Stad Groningen. Dat de 

„ bezegelde brieven tusfehen Drenthe en Stel- 

,, lingwerf, en 't gemeene Friesland in alle 

„ punten vast en onveranderlyk zouden bly 

,, ven. Dat de Bisfchop geenen Amptman 

„ op 't huis te Koeverden zou zetten buiten 

„ raad 

($) .Groots Charterb. van Friesl. I. D. bl, 254.

Mn F R I E S L A N D . 519 

v raad van 'c gemeene Friesland en Drenthe. 

Dat, byaldien de Hertog van Holland, of 

,, eenig buitenlandsch Heer, niet in 't Sticht 

,, van Utrecht gezeten , vyand wilde worden 

„ van Friesland , de Bisfchop en zyne nako- 

,, melingen daaraan geene hulpe met raad of 

,, daad zouden bewyzen, noch dien door het 

,, Sticht van Utrecht laaten trekken, tot hin- 

„ der of fchade van Friesland". 

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

De Friezen, thans ten vollen overtuigd, dat Dit ver 

Hertog Albrecht het,.met zyne kfygstoerusbond beveiligt 

tingen, inzonderheid op hen gemunt had, 


fcheenen zich door dit verdrag aan de landzyde niet voor 

in zo verre verzekerd te hebben, dat noch de een 

Duitfche hulpbenden, die Albrecht verwacht vyandlyk 

bezoek 

te, door Koeverden of Drenth , noch zyn 

aan den 

llollandsch en Fransch krygsvolk , door het Zeekant. 

Sticht van Utrecht, naar Friesland konden 

trekken. Maar dit beveiligde hen niet in 'c 

minfte voor een vyandlyk bezoek van eenen 

anderen kant. De Zuiderzee was ruim genoeg 

om een Leger naar Friesland over te fcheepen. 

Dit gefchiedde ook metderdaad , niet lang 

nadat het Iaatfte beftand , 't welk maar voor 

een jaar vernieuwd was, mét den eerften van 

Bloeimaand des jaars dertienhonderd zesennegentig, 

was ten einde geloopen. 

I305. 

Om van dien Oorlog, welke hierop , door Na *t' 

:den Hertog , tegen Friesland , ondernomen eindigea 

iwerd,geen al te gebrckkelyk verflag te geeven, van 't 

Iaatfte 

izyn wy genoodzaakt eene kleine terugtred te Beftand, 

doen. Aleid van Poelgeest, 's Hertogen Byonderizit federt den dood zyner Gemaalinne Marganeemt de 

ireet, had zo veel vermogen op zynen geest, 

Hertog 

LI dat

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

den Oorlog 

tegen 



dat genoegzaam alle gunflen en ampten, doof 

haare voorfpraak, ten Hove verkreegen moesten 

worden. Doch even hier door kwam zy 

by veelen grootelyks in den haat, en wel inzonderheid 

by Willem van Oostervant, 's Hertogen 

oudllen Zoon, die , gebelgd over de 

groote magt van Aleid, met leedweezen zag, 

dat zyn geflagt onteerd wierd door de gemeenzaame 

verkeering, welke zyn Vader met haar 

hield. De- Hoekfche Edelen, door haar toedoen 

minder gezien ten hove dan wel voorheen 

, rekenden 't van hun belang dien haat aan 

te zetten, welken de Zoon" tegen des Vaders 

Byzit had opgevat. Dit liep eerlang zo hoog, 

dat Aleid, in den nacht van den tweeëntwintigften 

van Herfstmaand des jaars dertienhonderd 

en negentig, op 't Hof in den Haage, door 

eenige ge wapenden, wierd overvallen en afgemaakt, 

h 't byzyn van Willem Kuzer, 's Graaven 

Hofmeester, die, om dat hy haar zocht 

te befchermen, 'er ook zelf het leeven by 

infehoot. De moorders verzuimden niet, om 

terltond den Haag en vervolgens het land 

te ruimen; verfcheiden Hoekfche Edelen, die 

de hand in de famenzweeringe gehad hadden, 

deeden zulks insgelyks. De Graaf van Oostervant, 

fchoon mede fchuldig aan 't moorddaadig 

opzet, bleef nog eenigen tyd in den 

Haage : ook waagde hy het, om ten voordeele 

der gevlugte Edelen by zynen Vader 

te fpreeken. Doch hiermede werkte hy zo 

weinig uit, dat hy 't eerlang veiligst rekende 

ook zelf de wyk te neemen. Vooreerst begaf 

hy zich naar hec Slot te Altena, in Zuidholland,


land, hem, eenigen tyd geleeden, door zynen 3 BEKNOP» 

J. TE HlSTO» 

Vader opgedraagen; maar verneemende, dat 

rus, 

zyn Vader, opgeilookt door de Kabbeljaauw- 

1'che Edelen , voorhad dit Slot te belegeren, » 

begaf hy zich van daar, nog by tyds, naar r 

's Hertogenbosch, en vervolgens naar Frank" 

'c Oppert^ 

ryk ; van waar hy in den jaare dertienhonderd l.bevvind 

vyfennegentig in Holland te rugge kwam, zich y wordt op* 

gedraagen 

met zynen Vader verzoende, en zo veel uit 

' aan den 

werkte dat de voorgenomen togt tegen Fries - Graave 

land terllond wierd vastgefteld, en aan hem als ; van Ooi» 

. Legerhoofd opgedraagen. De Graaf van Oos, 

tervanc. 

itervanc was te heeter op deezen togt, om dat 

1 hem, toen hy in Frankryk was, door eenige 

jjonge Vorften en Edelen, aan 's Konings tafel, 

1 fmaadelyk verweeten wierd, dat hem zo groot 

1 eene eere geenszins toekwam, vermids de 

' wapenen van zyn geftagt verlooren waren door 

uren dood van Willem den IV,zynen Oudoom, 

; zonder dat iemand der vrienden dien dood ge- 

1 wrooken had. 

• Hertog Albrecht, verre van oorlogzugtig te De He*. 

;zyn, fchynt echter zyne Iaatfte bevelen tot dien tog pooge 

1 togt niet gegeeven te hebben, dan nadat hy nog nog vooraf 

de Frie 

:alvoorens de Friezen, by wege van verdrag, 

zen door 

1 tot onderwerping gezocht had te brengen. Hy verdrag 

;gaf althans, by eenen brief van den tienden van aan zich 

(Zomermaand des jaars dertienhonderd zesen* te onderwerpen. 

1 negentig , vrygeleide aan de Prelaaten, Grietmannen 

en verdere Friezen van Oostergo en 

\Wescergo tot honderd Perfoonen toe, om by 

bem te komen, waarze hem vinden zouden; 

ingaande des Dingsdag over acht dagen , na de 

vertekening des briefs, tot op den vierden van 

LI a Hooi*.

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

Ondertusfehen 

Word: 

voor de 

53 a 

Tegenwoordige Slaat 

Hooimaand. En by eenen tweeden brief wer3 

het beftand van den eerften van Oogstmaand tot 

den vyftienden dier maand verlengd ( § ). 

Midlerwyl droeg men zorge , om een 

genoegzaam aantal van ichepen, tot overvoe 

ring van 't Leger en andere noodwendighe 

toerusting den , in gereedheid te hebben. Hy beval ten 

gezorgd. dien einde zyne Steden, Dorpen en Gemeenten 

, roidsgaders Baljuwen, Schouten , Burgemeesters, 

Schepenen en Raaden der Steden 

en Dorpen in Holland en Westfriesland, op 

verbeurte van lyf en goed, een ieder in zynen 

bedryve, wel toe te zien, dat niemand eenige 

fchepen, groot of klein, uit den lande voerde; 

moetende allen , die binnenlands naar Braband, 

Vlaanderen,. Gelderland of elders wilden 

vaaren, zich verbinden om met hunne vaartuigen 

voor den eerllen van Oogstmaand we 

Ook fluit der te keeren, en by de hand te zyn. Ook 

de Hertog floot hy, om vooral 'c getal der vyanden niet 

een Ver te vermenigvuldigen, des daags te vooren, een 

drag met 

Verdrag van onzydighcid met die van Ameland. 

«die van 

Ameland, En om zich vrienden onder de Friefche Geesen 

belooft : telykheid te maaken, verzekerde hy de Predikhee. 

2yrie beren van het Jakobiner Klooster te Leeuwarden, 

fchermi'ig 

. by een' Openbrief van den achtften der Oogst 

aan 't Jakobinermaand, 

dat hy hen in zyne befcherming zou 

Klooster neemen, wanneer hy in Friesland kwam om 

te Leeu de Friezen te beoorloogen (f). 

warden. 

Kloosterlingen , wier Konvent , 

Of deeze 

vier jaaren 

gcleeden, ten deele was afgebrand, eenige bly- 

ken 

f 5) Groot Charterb. van Friesl. I. D. b!. 256 — 

iX 

(f) * fc~ ——- bl. 257 en 

*58.


ken van genegenheid te hemwaards gegeeven BEKNOP 

TE tllSTO» 

hadden , en daarvoor deeze toezegging ont 

IUE. 

vingen, is niet ten vollen zeker. Vast gaat 

het, dat dit een zeer bekwaam middel was, zo 

om 't vuur van inwendige verdeeldheid in 

Friesland aan den gang te houden, als om zich 

te veraangenaamen by de menigte des volks, 

die van de hand der Geestelyken vloog, en 

niet veel reden had, om zich geluk te wenfchen 

met de onteibaare onheilen, waaraanze 

door de verdeeldheid der Edelen en Grooten 

j geduurig onderworpen was,'zonder zich daqr- 

1 aan door onzydigheid te 'konnen onttrekken. 

Het Leger van Hertoge Albrecht werd te Enk- 's Hertohuizen 

by een verzameld. Behalven de Landzaa- gen Legen 

1 ten, die van allerlei krygsgereedfchr.p behoorlyk komt te 

Enkhui.. 

1 voorzien waren, kwamen hem ook Franfche,Enzen 

by 

jgelfche en Duitfche bedden te hulpe. Frank- een. 

fryk en Engeland ftonden .den Hertoge, uic 

I kracht van onderlinge verbindtenisfen , met 

I hunne benden by. Uit Duitschland fchync 

men hem als een Lid van'tRykte hebben byge« 

i ftaan, om hem te doen verkrygen, het geene zynen 

'Voorzaaten door de Duitfche Keizers was afge- 

Iftaan. Onder de Franlfchen waren, behalven 

ïden Admiraal van Frankryk, de Graaven van 

!St. Pol en van Namen de voornaamftc Bevel- 

Ihebbers. De Engelfchen ftonden onder 't 

Ibevel van den Graave van Komvval en anderen. 

IDe Duitfchers werden geleid door den Graave 

ivan Solms, en fommige andere Heeren van 

[groot aanzien. Onder de Landzaaten betonden 

izich Filips van Wasfcnaar, Burggraaf van Lei. 

(den, Jan van Brederode, de Heer van Asperen 

LI 3 en

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

De infcheeping 

gefchiedt 

op den 

tweeëntwintigften 

der 

Oogstmaand. 

534 


en andere Hoekfche Edelen. Van de Zeeuw* 

fchen kwamen Floris cn Nikolaas van Borfelen, 

Filips van Kortgeene, en veele anderen. 

De Hollandfche en Westfriefche lieden, met 

iraame Amfterdam en Hoorn, trokken insgelyks 

uit om den togt by te woonen , of beweezen 

op andere wyzen hulpe. Uit Henegouwen, 

alwaar Hertog Albrecht de drie Staaten des. 

Lands byeen geroepen, en de noodzaaklykbeid 

van den togt vertoond had, was onderfland in 

geld gekomen, tot eene fomme van dertig 

duizend guldens toe. Daarenboven vervoegden 

ztch ook veele Edelen by 't Leger, dat dagelyks 

eangroeide. 

De vyftiende dag van Oogstmaand was beftemd 

om naar Friesland over te fteeken. 

Doch door het laat aankomen der Franfchen, 

en een hevig gefchil tusfehen' de Hollanders en 

Engelfch?n, waar in de laatften te kort fchooten, 

en 't welk, door den Graave van Oostervant, 

nog gelukkiglyk werd bygelegd, zag 

men zich genoodzaakt den togt tot den tweeentwintigften 

te verfchuiven. Het ganfche 

Heir wordt ongelyk begroot. Volgens fommigen 

was het honderd duizend man fterk: anderen 

voegen 'er nog wel tachtig duizend by. 

De vloot, te Enkhuizen famen gekomen, om 

de benden in te neemen en over 'te voeren, 

beftond, naar de algemeene opgave, uit drie 

duizend groote en vierhonderd kleine fchepen, 

hoedanig eene fcheepsmagt men voorzeker 

nooit voorheen in deeze gewesten gezien had. 

Met eene zeer gunftige gelegenheid, en in 

goede orde, zette de vloot koers naar de Kuinder,

van 

FRIESLAND. 535 

"der, alwaar de landing, volgens gemaakt beftek 

, gefchieden zou. 

Terwyl deeze geduchte toerustingen in Holland 

gemaakt werden,zat men in Friesland niet ganfchelyk 

ftil. Van buitenlandfche hulpe zag men 

zich genoegzaam verlleeken, zelfs in weerwil 

van het verbond, dat niet lang geleeden met 

den Bisfchop van Utrecht geiloocen was. De 

Hertog had, door zyn fchryven aan den Bisfchop 

en aan de Steden Amersfoort, Kampen, 

Rheenen, Deventer, Zwol, Harderwyk', Elburg 

en Zutfen, als ook aan den Hertog van 

Gelder, te wege gebragt, dat van daar noch 

hulpe van manfchap, nog voorraad van krygsgereedfehap 

en leevensmiddelcn , den Friezen 

"kon worden toegevoerd , zonder gevaar van 

zich zeiven in merkelyke ongelegenheden ih 

te wikkelen (f). Voor dat men hier van kcw- 

; nis had was ook reeds al, op eenen algemeer 

1 nen Landdag, in overweeginge genomen, wat 

' 'er gedaan moest worden , om den inval des 

\ vyands best te keeren, of vruchteloos te maaken. 

1 Juw Juwinga, Hecrfchap en Olderman te Bols-Juw 

Ju» 

' werd, een voornaam voorftander der Schierin- winga varj 

Igers, en een bitter Vyand der Hollandfche Bolsvverd 

i Heerfchappy, was of werd toen tot Poteftaat Veldheer 

1 van Friesland gekooren. Hy had zich, zo door 

verEoo 

izyne groote krygskunde, kloek beleid en dap- ren. 

] perheid in den oorlog tegen de Turken en on« 

sgeloovige Litthauwers, als ook door zyne vreedizaame 

geaartheid, zulk eene algemeene achtring 

verworven, dat hy door de Schieringers en 

f+ ) Groot Charterb. van Friesl. L D. bl. 26®. 

LI 4 

Vee. 

EEKNOP» 

TE lliSTO" 

RIE, 

In Fries» 

land zit 

men ondenusfchen 

niet 

Uil.

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 


Vetkoopers beide tot Veldheer in deezen Oorlog 

wierd verkooren. Het is dus niet te verwonderen, 

dat de Stellingwervers en Schootervververs, 

die doorgaans minder deel in de binnenlandfche 

verdeeldheden namen , zich by de 

Schieringers van Westergo voegden, en, onder 

het bevel van Juwinga, insgelyks ten ftryde 

trokken. 

Ju win ga De drift der Friezen om den algemeenen 

keurt een 

Vyand, met vereenigde magt, het hoofd te 

veldflag 

zeer gebieden was wel zeer groot; doch Juwinga 

.vaarJyk. oordeelde , dat des vvnnrk nvwmo^ i££ 

al te gevaarlyk maakte, eenen veldflag mee 

hem te waagen; te meer om dat de Frie. 

fche benden, in vergelykinge van die des vyands, 

te liegt gewapend en te weinig geoeffend 

waren, om daarvan eene goede "uitkom- 

Me te verwachten. Hy ried derhalven , 

liever omtrent de grenzen, en daar het verder 

noodig fcheen , eenige verfchansfingen 

en fterkten op te rechten, en die metgenoegzaame 

manfchap te bezetten, om daardoor den 

vyand in een gebroken land den voortgang des 

te bezwaarlyker te maaken, en hem zodanig 

op. te houden en af te matten, dat dezelve 

zich eerlang, door gebrek aan vooraad voor 

zo groot een Leger, genoodzaakt mogt vinden 

weder af te trekken; gelyk zeer waarfchynlyk 

ftond te gebeuren, inzonderheid zo de op handen 

zynde Herfst niet met buitengewoone droogte 

vergezelfchapt ging. 

Zyn raad Hoe heilzaam deeze raad in de tegenwoor 

wordt ver- dige omftandiïheden onk TP frh*trPr> ..,o« 

Worpen. 

de drift van verre de meeste Friezen was re 

groot


groot om 'er het oor naar te lecnen. Men verbeeldde 

zich zo vast, dat de oorlogskans nu even 

gelukkig als voor ruim vyftig jaaren uit zou vallen 

, dat men den vyand hoe eer hoe liever vvenschte 

te zien ; willende men, in allen gevalle, liever 

als vrye Friezen lier ven , dan zien dat hunne landen 

en goederen vernield, en zy aan eenen vreemden 

Heere dienstbaar gemaakt zouden worden 

(f)- Juwinga moest derhalven, wilde hy geene 

fmec van lafhartigheid op zich laaten kleeven, 

zich wel naar den zin der menigte fchikken. 

Het bycen gerukte Leger, dat dertigduizend 

man fterk was, verdeelde hy in drie gelyke 

hoopen, en legerde dezelve achter eenen dyk, 

niet verre van de plaats daar men de landing 

der vyanden te gemoete zag. Aan moed 

en vuur ontbrak het den Friezen niet; maar met 

hunne wapenen zag het 'er flegt uit. Yzeren 

harnasfen werden maar by weinigen vernomen; 

de meesten behielpen zich met lederen kolders, 

of rokken van grof laken, zo als men in die 

tyden tot paardedekken plag te gebruiken: terwyl 

lange fpiezen, zwaarden, vorken,gaffels, vle> 

gels en andere boere gereedfehappen, hun voornaamfte 

geweer uitmaakten' Het Hollandfche 

Leger, daarentegen, was zowel van wapenen 

als anderen krygsvoorraad behoorlyk voorzien. 

Op den vierentwintiglten van Oogstmaand Hertog 

kwam Hertog Albrecht aan de Friefche kust, Albrecht 

omtrent de Kuinder, in het gezigt der Friezen, landt met 

zyn Leger 

die zesduizend man vooruit gezonden hadop 

de 

• den om den vyand de landing te beletten, of Friefche 1 

ten minlten den dyk te befchermen, die de Le kust. 

gers 

Ct) Schot. Fr. Hist. bl. 216" en 217. 

LI S 

BEKNOP 

TE HlSTOr 

ust. 

Hy ver. 

deelt zyn 

Leger in 

drie hoopen.

53 8 


BEKNOPgers 

van een fcheidde; doch zowel het eene als 

TE HISTO 

RIE. andere mislukte. Een Friesch vrouwmensen 

de Hollandfche benden , die vasc ontfeheepe 

werden, te eemoer Jnnnmrlp W An a„,„u„;i 

""^"i te gcuiuec luopenae, nad de ltoutheid 

van hun onbefchaamdelyk haar achcerlle toe te 

keeren, en te roepen: „ dat zy daar hunne 

„ welkomst haaien konden". Door deeze 

onguurheid werden de Hollanders zo zeer getergd,^ 

dat zy terilondmetgefpannen boogen op 

de Friezen aantrokken, 't onbezonnen vrouw-s 

mensch door een zwerm pylen ter aarde velden, 

en vervolgens den dyk, na een hevig gevecht' 

vermeesterden. Beter Haagden de Friezen in 'c 

bezetten der naaste Sloten en Schansfen. Ook' 

was deeze voorzorg van dat gevolg, dat zy, zo 

hier door als ook door middel der rivieren en 

wateren, het Leger der vyanden eenige dagen ophielden 

,^ voor dat het tot een hoofdtreüen kwam » 

fchoon 'er nu en dan eenige fchermucfelingen 

voorvielen , waarby geene beflisfende zege behaald 

kon worden. Eindelyk vond een deel van 

's vyands voeten paardevolk eenen omweg, 

en daardoor gelegenheid om de Friezen van 

achteren en terzyden aan te tasten. Deezen, 

dit verneemende, verlieten hunne verfchanlingen, 

verdeelden zich in drie hoopen, en gingen 

den vyand te gemoete met opgeftoken 

kruisfen en vaandelen, die voormaals op kerken 

en toorens geftaan, en de Landzaaten wegens 

de naderinge der vyanden gewaarfchuwd 

hadden; doch nu tot tekenen van aanval gebezigd 

werden , fchoon Juwinga hun nog- : 

maals ried den vyand niet tegen te trekken, 

'maar hem in hunne verfchansfingen af te I 

wach»

van F R I E S L A N D . 535» 

wachten. Dan de drift te groot zynde om BFKNOPnaai- 

wyzen raad te luisteren , Helde juwinga' Tt tilSTO- 

1UE. 

zich aan 't hoofd der benden , met een vast 

voorneemen om zyn leeven ten dienlle van 't 

Vaderland te waagen, en te overwinnen of te 

fterven. 

Niet lang hierna kwamen de Legers aan De Leger* 

eikanderen. De Friezen deeden inderdaad won-1 raaken aan 

deren van dapperheid, en hielden het HollandeiUsnderëa, ten 

fche Leger eenige uuren lang op, zonder dat 

nadeele 

•de zege zich voor een van beide kanten ver der Frieklaarde, 

fchoon de Hollander gerekend wordt zen. 

wel zes man tegen één gehad te hebben. ")e 

vyanden , die ftout op deeze hunne overmagt 

waren , en 't zich voor eene onuitwischbaare 

fchande gerekend zouden hebben, 

voor zulk een handvol ongeocffend landvolk 

te wyken , braken eindelyk de gelederen 

der Friezen , die , afgemat door de menigte 

hunner beflxyderen , genoodzaakt wierden het 

flag veld te verhaten. Zeshonderd Friezen 

Juwinga 

vielen in den ftryd, en daar onder zeer veele iheuveit 

Edelen, van wien Juwinga de voornaamfle met zeer 

was. Zyn dood werd by de Friezen groote veele fideler; 

Xjf. 

lyks betreurd, en zyne krygskunde en dapper den flag. 

heid by de vyanden zelfs geroemd. Op de 

nederlaag volgde eene vlugt, die 't getal der 

gefneuvelden nog merkelyk vergrootte; zynde 

veelen in de poelen en moerasfen verfmoord, 

of van vermoeidheid dood op den weg blyven 

liggen; terwyl anderen, tot omtrent dertienhonderd 

toe , door den vyand verflagen wierden. 

't Getal der gevangenen zou , naar men zegt, 

niet boven de vyfüg bedraagen hebben, alzo de 

meescen

BEKNOP 

TE HISTO- 

KIE. 

Op dit 

gtvecht 

volgt een 

ander, 

insgelyks 

ten nadec- 

Je der 

Friezeq. 


meesten zich liever lieten dood (laan, dan datze 

zich zouden overgecven. 't Woord van, „ liever 

„ een vrye Fries te willen llerven dan zich 

„ eenigen Heere te onderwerpen", was hun in 

den mond beltorven. 

Dit ongelukkig gevecht der Friezen , dat op 

den negenentwintigllen van Oogstmaand, in eer» 

vlak en open veld, by Schooterzyl, is voor 

gevallen , werd op den tweeden van Herfstmaand 

gevolgd door een ander, waarby weder 

eène groote menigte Friezen het Ieèveh infchoot. 

Sedert liep de vyand hec land wyd en 

zyd af, nam verfcheiden plaatfen in , en lei 

bezettingen in eenige van dezelve, gelyk ook 

te Stavoren, daar de Hertog zich doorgaans 

ophield in 't Klooster van St. Odulf Vyf 

weeken 2chter eikanderen duurde die woeden: 

nu en dan vielen 'er wel eenige fchermutfelingen 

voor, doch al doorgaans ten nadeele 

der Friezen ; eens gebeurde hec , dac een 

hoop Eugelfchen , begeerig om hec land ce 

gaan bezien, en cegen 's Hertogen raad, zich 

bykans twee mylen verre landwaards in gewaagd 

hebbende, niec zonder overal droevige 

tekenen van hunne roofgierigheid na ce laaten , 

door eene menigte Friezen zo onverwacht omfingeld, 

en zo geweldiglyk met pieken, knodfen 

en ander geweer, aangevallen wierd, dat 

zy het voorzeker te kwaad zóuden gekreegen 

hebben, zo niet de Delftfche Poorters , op 

de tydinge daarvan, zich door den Hertog hadden 

laaten beweegen om hen te ontzetten. De 

Friezen fchooten dus ook hier ce korc en 'er 

wel vierhonderd man by in , terwyl de overigen

an F R I E S L A N D . 541 

•gen met groote verbaasdheid de vlugt namen, 

zich verbeeldende, dat het geheele Hollandsch 

Leger op hen afkwam. Door dit vlugten 

werden de omliggende landftreeken aan den 

overwinnenden vyand ter prooie gegeeven , en 

doorhem alomme uitgeplonderd en plat gebrand* 

zonder onderfcheid van gewyd of ongewyd. 

, BEKNOP-' 

TE HISTO. 

HIE. 

De Hertog, met dit alles de Friezen nog De Her 

niet genoeg vernederd fchattende,- meende hen tog poogt 

ook van den oostkant te moeten beftooken. de Friezen 

ook 

Hy zond daarom Ridder Pieter Beets, met een van den 

goed deel Amfterdammers , West - Friezen , t lostkanc 

Kenncmers en Waterlanders, te fchepe , naai door mid» 

del van 

de Lauwers en het Dokkumer Diep, om deeze 

fchepen 

ftroomen te fluiten. Doch Beets vond de te be- 

Friezen, in zo grooten getale, ter wederzyden naauwen. 

van het Diep, op den Dyk vergaderd, en zo 

wel op hunne hoede, dat hy "t niet raadzaam 

oordeelde zyne manfchap te ontfcheepen. Hy 

vergenoegde zich, met den ftroom aan deszelfs 

mond te fluiten, om 't uit - en inkomen der 

fchepen te beletten. Midlerwyl bouwden de 

Friezen, om den ftroom te befchermen , en 

den vyand daar uit te houden, aan den Zuidlyken 

dyk, tusfehen Kollumer en Oudwouder- 

Zyl, eene fterkte, ter Luine geheeten, waarvan 

de naam en plaats nog bekend, is,, fchoon van 

de fterkte zelve niets meer gevonden wordt. 

Midlerwyl nam hét guure Herfstweder zo Keert naar 

hand over hand toe , en maakte de wegen zo Ènkhuizen 

re 

ten eenemaal onbruikbaar , dat de Hertog,; 

rug. 

geen kans ziende om het langer in Friesland te 

houden , zyne benden infeheepte, en naar 

Ènkhuizen te rugge keerde i laaiende de 

hulp-

B.EKN0P- 

ÏE HISTO 

RIE. 

542 


hulpbenden , na betaaling der bedongen 

foldye, nog voor den Winter, naar huis keeren.. 

, Voor zyn vertrek uit Friesland hatf de 

Na vooraf 

een Kas Hertog te Stavoren een fterk Kasteel doen bouteel 

te wen, en 't zelve met eene goede bezettinge 

Stavoren en den noodigen voorraad van krygs-en mond 

gebouwd 

behoeften voorzien. Op eenige andere plaat 

te hebben. 

fen fchynt hy 't zelfde gedaan te hebben, om 

de Frie-en te beter in toom te houden. Ook 

had 'hy , door een' zyner Ridderen , het gebeente 

van zynen Oom, Willem den IV, met 

fchild en wapen, uit hec Graf van Oudeklooster 

doen haaien , en met zich naar Holland gevoerd 

, van waar .het eerlang naar Henegouwen 

gebragt, en mét eene taamelyke uicvaarc ce 

Valenchin begraaven werd ( f ). 

De Frie- 

zenrekenen zich 

nog (leeds 

een vry 

Volk te 

zyn. 

Hoewel deeze kryg voor de Friezen van de 

jammerlykfte gevolgen .was, en grootelyks ter 

hunner vernederinge ftrekte, echter toonen de 

daarop gevolgde gebeurtenisfen ten duidelyk. 

ften aan, datze zich zeiven geenszins als 

een overwonnen volk wilden hebben aangemerkt 

, maar zich fteeds als vry en onafhangklyk 

bleeven befchouwen. Het verkiezen 

van eenen Poceftaac, in plaats van Juwinga, 

(I) Schoon wy ons in't verhaal van den ongelukkigen 

veldflag der Friezen tegen Hertog Albrecht» 

meest gefchikt hebben naar dat van den kundiger*. 

Foeke Sjoerds Fr. Jaarb. IV D. bl 93. enz. echter 

willen wy de verhaalen van Schot. Fr. Hist. bl. 216"., 

enz. Winfem. Kron. van Fr. bl. 213. enz. U. Emm. 

Rer. Frif. Hist. L XVI. p. 169, etc. Vaderl. Hist. 

III O- bl. 330. enz. Cerifier Tabi. de 1' Hist. Gener. 

Tom. II. p. 38. etc. den Leezer ter vergelykings 

daarmede hebben aanbevolen.


wïnga, ftrekt daarvan onder anderen ten bewyze. 

Sixtus Dekema was de eerite aan wien 

dit ampt, na veele byeenkomilen en overwee- 

mno-pn xnTPrA nno-r»rlron(rpn • Anrh Apnvr* wpïo-r>r- 

. BEKNOP- 1 

t TErilSTG- 

R1E, 

guigeu, wem upyeuiaagen; uueu ueezc weigei 

de die hooge waardigheid te aanvaarden , me 

verzoek datze Gale Hanya moge worden aan 

gebooden. De Staaten, zulks gaarne invol 

gendê, verzochten hem zyn best by zyner 

vriend te willen doen, om dien tot het aan 

vaarden deezer hooge waardigheid te beweegen 

Maar noch de Staaten noch Dekama vermogter 

; zo veel op Hanya. Hy prees , integendeel. 

1 fchoon zelf een Schieringer zynde, daar toe 

1 Ode Bottinga, een' Vetkooper, aan; maar ook 

deeze zag 'er zo weinig lichts in , dat hy , ever 

;als Dekama en Hanya, de aangebooden waar- 

1 digheid van de hand wees. Schoon deeze herhaalde 

weigering van zo hoog eene waardigheid 

I het uiterlyk aanzien van groote nederigheid 

Iheeft, zal men evenwel, by eene aandachtige 

befchouwinge der toenmaalige omftandigheden. 

ligtelyk andere redenen daarvoor konnen uicden- 

Iken. De verwerping van Juwinga's heilzaamen 

iraad, de bittere verdeeldheid der Schieringers 

(en Vetkoopers , en het waarfchynlyk vooruitzigt 

op eenen tweeden inval van Hertoge 

/Albrecht , maakten dien hoogen post niet 

ialleen zeer moeielyk, maar ook ten eenemaal 

jgevaarlyk. 

Ondertusfchen bragt dit de Staaten in geene 

ikleine verlegenheid, te meer omdat de drie gemelde 

Heeren zich zelfs aan geene lootinge 

onderwerpen wilden. Eindelyk werd men te Zy vet' 

wade om twee Poteftaaten teffens te verkiezen , kiezen 

twee Po- 

* gelyk

BEKNOP 

TE HISTO- 

JtlE. 

teftaaten, 


gelyk gefchiedde, te weeten Sjoerd Wiarda 

van Goutum by Leeuwarden, die een Vetkooper 

was, voor Oostergo, en Haring Harinx- 

den eenen ma van Meeg. die een Sehieringer was, voor 

Voor Oos Westergo;. met bepaalinge dat de Landdagen 

tergo, en van Oostergo te Barrahuis, nier verre van 

den ande Leeuwarden, en die van Westergo te Hart werd, 

ren voor 

naby Bolswerd, gehouden zouden worden CS). 

Westergo. 

Toonden de Friezen hiermede, datze voor 

Ook verhadden hunne vryheid en onafhangklykheid van 

dryvenze den Hollandfchen Graave te handhaaven; zy lie 

de Holten 

daaromtrent niet den minilen twylTei over , 

landfchebezettin- 

coenze de Hollanders, die Hertog Albrecht , 

gen. by zyn vertrek, hier en daar in bezettinge gelegd 

had, om zich van de regeeringe des lands 

te verzekeren, met geweld verdreeven, en zich 

meester van verfcheiden Burgten maakten ; 

gelyk ook die van Stavoren, ten aanzien der 

Hollandfche bezettinge in hunne Stad, deeden. 

De Her Met zeer veel fpyts vernam de Hertog de tyding 

tog poogt van deeze onderneemingen, (Irekkcnde ter ver- 

dit, ydclinge van den pasgeëindigden krygstogt, dia 

fchoon 

hem,fchoon overwinnaar,op zeer veelgeldsen 

vruchteloos, 

te bloeds was komen te ftaan. Om dan 't werk 

weeren. niet halverwege te laaten (leeken, gaf hy bevel 

aan den Baljuw van Amftelland, Jan van 

Heenvliet, Gerrit van Heemskerk en den Drost 

van Muiden, óm met eenen hoop Kennemers en 

Westfriezen, tot ontzet hunner Landgenooten , 

naar Friesland over te (leeken. Zy deeden zulks 

in het begin van Sprokkelmaand des jaars der- 

131. 

tien- 

(5) Schot. Befchr. van Friesl. in Quarto. bl. 130*

'tan FRIESLAND. 545 

tienhonderd zevenennegentig, en zetten voet 

aan land op de hoogte van' Hindeloopen; doch 

hier werden zy, door de Friezen, zo wel ontvangen 

, datze met verlies van vry wat volks te 

rugge keerden. 

Geweld fcheen dus het gefchiktfte middel niet 

voor den Hertog, om de Friezen aan zich te 

onderwerpen. Om echter zyn ontwerp nog 

niet te laaten vaaren, floeg hy den weg van onderhandelingen 

in, en noodigde daartoe die van 

Ooster- en Westergo uit, met belofte van vrygeleide 

voor veertien dagen, by eenen Openbrief 

van den twintigllen der Lentemaand des zelfden 

jaars (§). Of de Friezen hierop eenige Afgevaardigden 

aan hem gezonden hebben is niet «eker; 

maarzo 't gelchied is, zyn de onderhandelingen 

vruchteloos afgeloopen. Immers kort 1 

daarna gaf de Hertog lastbrieven uit om de Frie-' 

zen te befchadigen, en Helde eenige Commisfie J 

vaarders onder de magt van den reedsgemelden, 

Baljuw van Amftelland, cn Gerrit van Egmond, 

Baljuw van IVledenblik (f). 

Hierby leeden de Friezen inderdaad eenig na- ] 

deel , dewyl hunne fcheepvaart en koophan-1 

del daar door grootelyks belemmerd wierden ; f 

doch dit ftond op verre na niet gelyk met het j 

nadeel, dat zy zich zeiven aandeeden door de on- a 

derlinge verdeeldheden, die, vooral ten deezen v 

tyde, zo hoog liepen, dat zy zich zeiven te zeer c 

: B F KNOP 

TE HISTO. 

KIE, 

1397- 

Hy zoekt 

de Friezen 

tot onderhandeling 

aan. 

Ook geeft 

hy lastbrieven 

tegen hen 

uit. 

De onderlinge 

ver« 

deeldheid 

is nadeeliger 

dan 

al het 

voorgaande. 

verzwakten om den algemeencn vyand naar 

ver- 

(§) Groot Charterb,'van Friesl. I. D. bi. 204. 

?t) — -~ bi. 264 — 

Mm

DEKNOP 

ÏE HISTO 

KIS. 

De Vetkoopers 

en Schieringers 

Zyn dap 

per tegen 

clkande- 

ren in de 

weer. 


vereisch te wederftaan. Deeze begreep zyn 

' belang ook al te wel om 't vuur deezer verdeeldheden 

niet op allerhande wyze aan te blaazen. 

Laat ons zien hoe 't 'er mee gefchapen ftond. 

De Vetkoopers hadden tot hunne voornaamfte 

aanvoerders den meergemelden OdeBottinga en 

zynen byzonderen vriend Jakie Jeppema, beide 

wegens hunne krygskunde en dapperheid grootelyks 

beroemd. De Schieringers daarentegen 

hadden aan 't hoofd Sytfe Dekama en Gale 

Hania van Weidum , die beide door hunne 

krygsbedryven in Italië en Duitschland veel roems 

verworven hadden. In Oostergo vond men de 

meeste Vetkoopers, en in Westergo woonden " 

de Schieringers. Doch deeze landfeheiding 

hield hen niec te rugge van eikanderen menigmaal 

met zo dolzinnig eene verwoedheid op 't lyf 

te vallen, en hunnen lust met rooven, branden 

en moorden te boeten, dat alles naar eenen openbaaren 

oorlog geleek. Onder anderen vielen 

Bottinga en Jeppema, geholpen van de Foswerder 

Kloosterlingen, in Westergo, en vernielden 

daar veele huizen, ftaaten en ftinzen,cn 

onder deezen ook die van Dekama en. Hania, 

welke zich toen beide buitenlands bevonden. Op 

de tyding daarvan naar hun ongelukkig Vaderland 

zynde te rugge gekeerd, bragten zy hunne 

vrienden en bondgenooten, zo ras mogelyk, in 

de wapenen, en vielen in Oostergo, daar geene 

mindere verwoestingen door hen werden aangerecht, 

danze te huis geleeden hadden. Met 

dit alles was 'er nog geen hoofdtreften tusfehen 

de wederzydfche Legers voorgevallen. Doch 

op den achttienden van Oogstmaand deezes jaars 

zag

van F R I E S L A N D , 547 

zag-men ook dit gebeuren. De wederzydfche ; BEKNQP.' 

Legers ontmoetten eikanderen op de M?naldu- , TE HISTO* 

KIE. 

mer Mieden , tusfehen Marsfum en Dronryp, 

cn vielen als Leeuwen op eikanderen aan. Bot . Op de 

tinga en Dekama, in dit gevecht handgemeen ( MenaldurnerMie- 

geworden, vochten zo lang en met zo veel 

den valt 

bitterheids tegen eikanderen, datze ten laatlten een veld 

afgemat en zwaar gewond ter aarde vielen , en flag voor, 

half dood van de hunnen wierden opgenomen. tot nadeel 

van de 

Van de overige manfchap fneuvelden 'er, naar Vetkoo • 

maate van de verwoedheid des gevechts, juist; pers. 

niet veele: hun getal zougrooter geworden zyn 

zo niet de Vetkoopers, het te zwaar krygende, 

de vlugt gekoozen, en 't ilagveld met de eer 

der overwinninge aan de Schieringers gelaaten 

hadden. De Schieringers, trots op deeze behaalde 

zege, lieten daarna de Vetkoopers 

geenszins in ruste. Allermeest haddenze het> 

't Hui» 

gelaaden op Feye Heemflra te Dokkum, die 

van F. 

onder de Vetkoopers zeer veel aanziens had,: Heemflra 

en befchuldigd werd, dat hy de Hollanders had wordt gew 

in 't land gelokt. Die was genoeg om zyn j plonderii 

en ver 

huis binnen Dokkum uit te pionderen en te 1 

nield. 

vernielen. Hy zelf was zo gelukkig dat hy 

't met de vlugt ontkwam. Ook wilden de 

Schieringers , nu het fpel meester zynde , 

de weinige Hollanders, die nog hier en daar, 

in bezettinge lagen, geenszins langer verdraagen, 

maar verdreevenze alle. 

Midlerwyl werden Bottinga en Dekama j 

van hunne bekomen wonden gelukkiglyk ge- e 

ineezen; en, even of hec bloed van partydig- 11 

Bottinga 

en Dekamawor 

beid hun op de Menaldumer M;edcn ten eene- ^ 

den na derj 

flag goe 

maal ware afgetapt, door de tusfehenfpraak d de Vricn. 

Mm % van den. 

d

BrKNOP- 

TE HISTO- 

RIE. 

De Klaarkamper 

Monniken 

lteeken de 

Fosvverder 

Ketk 

in brand. 

De Fos. 

werders 

(laan, uit 

weerwraak 

, 

vier Klaarkamper 

Monniken 

dood. 

De Staaten 

des 

lands ge 

bieden de 

vyandlykheden 

te 

Itaaken. 


van eenige verftandige en welmeenende vrienden, 

zo oprecht en hartelyk met eikanderen 

verzoend, datze federt altoos goede vrienden 

gebleeven zyn, De menigte, dus geene hoofden 

hebbende, hield zich insgelyks ftil; maar 

niet de Geestelykheid. De Klaarkampers, die 

't in de jongfte onlusten met die van Wes 

tergo gehouden , en daarom van de Foswer- 

der Monnjken vry wat geleeden hadden , 

zochten hun zulks in deezen tyd betaald te zetten; 

toogen onvoorziens derwaards, en leiden 

de fchoone Kerk van 't Klooster in de asfche, 

even of dat Godshuis eenige fchuld aan de 

mishandelingen had, welke hun, waren aangedaan. 

De Foswerders , niet gewoon eenig 

ontvangen leed ongewrooken te laaten , floegen 

weder vier Klaarkampers dood : en dus 

ftond het gefchapen , dat deeze Kloosterkryg 

eerlang geheel het land in vuur en vlam zou 

zetten; gelyk ook ongetwyffeld gebeurd zou 

zyn , zo niet de Staaten des lands hier in 

voorzien hadden, door het doen uitgaan van 

een algemeen gebod , waarby aan beide partyen 

bevolen werd alle vyandlykheden te .ftaaken. 

Doch daar zulke bevelen meer op de handen 

dan op de harten werken, zal men ligtelyk 

begrypen, dat met het afleggen der wapenen-, 

de gemoederen geenszins bevredigd wierden, 

en maar alleen naar gelegenheid bleevcn wachten, 

om eikanderen van nieuws op 't lyf te 

vallen (*); doch voor dat die hun voorkwam, 

was de hitte der drift eenigzins bekoeld. 

(*> Schot. Fr. Hist, bi. 218. 

Het

MD FRIESLAND. 549 

Met volgende geval bragt nier. weinig toe, om BEKNOP 

.eene onccnigheid byte leggen, die meer dan• TE HIST» 

LUS, 

negentig jaaren geduurd had. Zekeren Leke-' 

broeder van Foswerd ging na, dat hy een Dienaar 

van Hesfel Mokkcma van Dokkum had 

doodgefiueeten. Mokkema, te veel adelyk 

bloed in zyne aderen hebbende, om niet op 

eene bloedige wedervergeldinge bedacht te zyn , 

kreeg dien Lekebroeder eerlang in handen, en 

voerde hem naar Dokkum, daar het hem, zo 

hy 'er gekomen ware, ongetwyffeld zeer kwalyk 

vergaan zou zyn. Gelukkiglyk werd hy De twee. 

nog by tyds, door eenige Klaarkömper Lelie Kloosters 

verzoenen 

broeders, uit de handen van Mokkema gered, zich met 

en daardoor zo veel op die van Foswerd geeikandewonnen , dat de twee Kloosters zich, ten jaare ren. 

veerdenhonderd achtennegentig , van goeder 

harte met eikanderen verzoenden (*). 

Hertog Albrecht, hoe langer hoe klaarder Hertog 

ziende, dat hy, met zynen voorgaandén krygs- 

Albrecht 

befluit 

togt, den Friezen wel zeer veel nadecls toe- tot eenen 

gebragt, maar hen geenszins tot eene volfla- tweeden 

gen onderwerping gedwongen had, befloot togt teger» 

de Frie 

eenen tweeden krygstogc tegen hen te onzen.derneemen 

, en wel , naar het voorgeeven 

van eenigen, op raad van Feye Heem dra , 

wiens huis onlangs vernield was geworden. 

De benden, die van alle kanten tot deezen 

togt iamen geroepen werden (t)* kwamen 

te Hoorn en te Enkhuizen by eikanderen, 

ora 

(*) Oudh. en Gert. van Fr. I. D. bl. 383. 

(t - ; 

Wegens de toebereidfebn tot deezen krygstogt 

vindt men veele oorlprongklyke Hukken in 'c Groqjl 

ClijUterb. van Friesl, I. D bl. 270 -iSl, 

Mm 3.


BEKNOPom 

van daar over gefcheept te worden naar 

TE HlSTOnu. 

friesland. In 't eerst was de Hertoo- van 

meeninge om zelf mede over te fteeken; doch 

De, Graaf 

van Oos- eerlang zag hy van dit voorneemen af, en ftcle 

t 

e r o n d 

tervant [ ®, ^% cr 't bevel van zynen Zoone, 

heeft Willem, Graave van Oostervant. Jan, Heer 

hec bevel i 

van Arkel, Jan, Heer van Brederode, Arnold, 

over 'r 1 

Leger. Heer van Egmond en Ysfelftein , en veele 

andere Hollandfche Edelen verzelden hem oi> 

cieezen togt. üe Vloot ftond onder Tan van 

Hcenvhet en Gerrit van Egmond, als Admiraalen, 

cn Willem van den Berge, als Luitenant 

Admiraal. De landing gefchiedde op de 

hoogte van de Lemmer en Takezyl. Van daar 

trok Graaf Willem, aan 't hoofd van 't Legen 

door Gaasterland, naar Hindeloopen; waarom- 

Vent de Friezen in grooten getale vergaderd 

waren om den vyand te fluiten. Doch met hem 

^ — XJVJK.U iJUIU 

De Frie 

flaags geraakt zynde fchootenze te kort en 

zenworden op de werden, met verlies van wel driehonderd man, 

vlugt ge op de vlugt gedreeven. Hier op ftaken de Hollagen.landers 

eenige o nabygelegen ----jb—zuipen Dorpen in brand Drana, 

en trokken vervolgens, den dyk langs, naar 

Stavoren, werwaards zich zeer veelen met de 

vlagt begeeven hadden. De Stad, dus te veel 

eerers cn te weinig voorraads in hebbende, kon 

Stavoren 

gaat aan geene langduurige belegering uitharden. Zy 

derf vyand gaf zich ook, na eene verdediging van ruim 

over. 

twee weeken, aan den vyand by verdrag over 

De Friezen, ziende Stavoren in 's Graaven handen, 

en, hunne eigene zaaken, door inlandfche 

verdeeldheden, te zeer verzwakt,om zich tegen 

zyne overmagt ftaande te houden, kwamen aan de 

fcand, en verdroegen zich met den Graave. Gerrit


rit Kamminga, Heere Hottinga,Feye Heemftra, 

Tjerk Waltha, Tjaard Wiarda, Goslik Heslinga 

en Tjedmer Hoppers, alle Vetkoopersgezinde 

Heeren, troffen den zoen. De wcdcrzydfche Hier op 

volgt een 

verdragpunten bragten mede: „ Dat de Graaf 

verdrag. 

„ van 's Vaders wege zWeeren zoude, hun een 

5, genadig Meer te zuilen weezen, en oat zy 

„ hem daarop als hunnen rechten Heer zou- 

„ den ontvangen,huldigen enzweeren,jaarlyks 

van ieder huis en hofltede, tot erkentenis 

., zyner heerfchappye, betaalende zes fluivers. 

„ Dat het hem vry zou ftaan Sloten, Burgten 

„ en Steden in het land te timmeren, waar het 

hem genoegde. Dat elk, die in hunnen lande 

„ gezeten was, zyne goederen vry cn onbej, 

fchat zou blyven bezitten, Dat zy tot geeno 

„ heirvaart, buiten hunne paaien, verpligt zou- 

„ den zyn. Dat geene Schouten, Baljuwcn, 

„ Schepenen en andere Amptenaaren, onder hen 

„ aangefteld zouden worden, dan van hun eigen 

„ landaard; als ook dat zy tolvry zouden mogen 

j, vaaren, door alle wateren en ftroomen, den 

„ Graave toebehoorende. Dat alle voorgaande 

„ misdryven, zo van doodflag als anderszins, ver- 

„ bleeven zouden worden aan zynen getrouwen 

„ Raad, ende zeven gemelde Heeren; zullende 

„ hunne uitfpraak van beide kanten gevolgd, en 

„ daarmede alle misdaad vergceven en vergee- 

,. ten zyn. Dat zy hun Friesch recht, volgens 

raaming van meergemelden Raad en Heeren, 

„ zouden gebruiken; mids, zo hun daaraan 

„ niet genoegde, de keur hebbende van de 

„ Rechten van Westfriesland, Kennelherland 

„ of Zuidholland. Dat zy hierop de ftad 

Mm 4 „ Sta- 

BEKNOP» 

TE HlSTO» 

RIE.

'55* Tegenwoordige Staat 

BEKNOP „ Stavoren en het Klooster van St. Odulf zou- 

TS; HISTO 

» den openen en hem ontvangen, behoudens 

RIÉ. 

„ lyf en goed van den Abt, zyn Konvent, en de 

„ Poorters van Stavoren met allen die daar 

„ binnen zyn. Dat de goede luiden van 

„ Oostergo, Westergo en Stavoren, met alle 

„ hunne magt daar toe helpen zouden, dat hy 

„ alle ingezetenen, die hem niet voor Meer 

„ erkennen wilden, tot onderdanigheid brag- 

„ te, enz." (j) 

139S. 

Dit Verdrag, op den eerden van Oogstmaand 

Op 't des jaars dertienhonderd achtennegentig getrof 

verdrag 

volgt fen, werd elf dagen daarna gevolgd van 's 

's Graaven Graaven pïegtige huldiginge. De voorwaar 

huldiging. den der huldiginge, in dien tusfehentyd beraamd, 

behelsden onder anderen: „ dat de Friezen, tot 

„ verzoeninge hunner voorgaande hardnekkig- 

„ heid, tegen Graave Albrecht en zyne voorzaa- 

„ ten betoond, voor de rust der ziele van den 

„ voorheen verflagen Graave , en der -gee- 

„ nen die met hem gcfneuveld waren, eene 

„ Kerk zouden (lichten van twaalf Kanon- 

„ niks prebenden en eene Dekanie; elke proeve 

„ van vyfeig oude fchilden 's jaars, en voor dc 

„ Dekanie eene dubbelde proeve, ter plaatfe 

>, daar het den Graave zoude believen, en wel 

„ binnen hec jaar, met aanwyzinge van zulke. 

» renten, als genoegzaam ter onderhouding 

„ van 't eene en andere geoordeeld zou- 

„ den worden. Dat boven' dien de Frie^ 

„ zen een Gasthuis zouden vervaardigen, ter 

„ plaatfe daar hec den Graave zoude believen, 

., voor- 

(|) Groot Charterb. van Friesland I. D. bl. «8* 

ffr-gej, met Schot. Frieièhe Hist, bl. 215.

van F R I E S L AND. 553 

^ voorzien met dertien bedden , en van eene 1 

„ of twee vrouwen , die de arme menfehen ^ 

„ daar binnen ontvangen en havenen kon- 

„ den , ieder drie dagen lang. Op zulke 

„ voorwaarden vergaf de Graaf den Friezen 

9, alle voorgaande wanbedryven van wat aard 

die ook waren, met toezegginge van al zulk 

„ recht, als by wederzydfche mannen verdraagen 

en hun met bezegelde brieven en hand- 

5, vesten gegeven ware ( f) ". 

Nadat des Graaven huldiging hierop, bin-I 

nen Stavoren, door de Prelaaten, Hoveling 

gen, Mederechters en gemeene Gemeenten van, 

Oostergo en Westergo gefchied was, op den < 

veertienden van dezelfde maand , werd 'er ! 

BEKNOP- 

FE HISTO 

RIE. 

Na 'sGra** 

ven huldigingberaamt 

men 

eenen vasten 

voet 

op zyne 

ook een vaste voet beraamd op des Graaven regeering. 

, 

regeeringe en rechten in het thans overheerde 

Friesland, waarvan de handvest verleend is op 

den vierentwintigften daaraanvolgende (§). 

Doch dit ftuk hier om zyne wydloopigheid niet 

konnende melden, zy het genoeg daaromtrent 

in 't kort aan te merken , dat veele der daarin 

voorkomende wetten waren genomen uit 

het oude Friefche Landrecht, terwyl andere 

uit de Hollandfche Rechten ontleend fchynen, 

en veele over 't geheel een vry groote overeenkomst 

hebben, met de rechten die tot nog toe 

in Friesland gebruikelyk zyn. 

XI. HOOFD- 

(j) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 282. 

($) —, , bl. 285 —» 

Mm. $


BEUN OP- 

TE HISTO- 

JUS. • XI. H O O F D D E E L . 

Fan de huldiginge van Hertoge Albrecht tot op 

de verdryving der Hollandfche bezettinge 

uit Stavoren. 

j^ljfe die fchikkingen, van welke, op het ein 

Graaf de des voorgaandén Hoofddecls,gefproken werd r 

Willem 

^ waren genoegzaam alleen het werk der Vetkoozendteene 

vloot naat ' pers en den Schieringers zeer tegen de borst. Dus 

de Lati- begreep Graaf Willem zeer wel, dat zyns Vaders 

wers, en regeering over Friesland maar zeer wankel 

trekt zelf 

naar Dok- 'ftond, zo hy 't hierby liet. Hy zond derhal ven 

kum. eene vloot naar de Lauwers, om de Friezen 

van beide kanten te benaauwen. Zelf toog hy 

met een goed deel volks door gansch Oostergo 

en Westergo. By 't Klooster Foswerd vond 

hy eenige Friezen vergaderd; doch hy verftrooide 

Hy ver- ben, en kwam vervolgens te Dokkum. Daar 

fterkt ter zynde liet hy de Schans ter Luine verftcrken en 

Luinc. 

bezetten, op dat daardoor het land van die zyde 

in bedwang gehouden mogt worden, even als 

van de andere zyde door Stavoren gefchiedde. 

Ook zond hy van daar brieven naar alle oorden 

van het land, waarby de In-en Opgezetenen , 

met aanbod van zyne gunfte, vermaand werden 

, om zich aan de Hollandfche regeering te 

onderwerpen. Het gemeene volk, dat altyd 

neigt naar nieuwe Heeren, nam, op het voorbeeld 

der Vetkoopers, de Hollanders met 

diezelfde onbezuisde drift aan , waarmede het 

gewoon is in zaaken van foortgclyken aard te 

De Schie- 

handelen. De Schieringers, nooit zeer Hollandsgezind 

geweest zynde, waren ook nu nog zeer 

verre


verre van genoegen te neemen in 't geen dooi BEKNOP 

TE HISTO 

de Vetkoopers met den Hollandichen Graave ver 

RIE. 

handeld en beflooten was: zy maakten echter 

ringers 

van den nood eene deugd, fchoon fommigen de 

onderwer 

vlugt naar Groningen namen , anderen zich pen zich 

hier en daar verborgen hielden, en weder ande uit noodren 

, door eigen belang gedreeven, de opgaande 

zaa'ciykheid. 

Zon aanbaden. 

Midlerwyl verzuimde de Graaf van Ooster- De Graaf 

vant niet, uit zyns Vaders naam, • alléf wege flelt aller- 

Baljuwen, Schouten, Schepenen en Rechters wegeBaljuwen aan te ftellen, die van 's Graaven wege recht 

enz. aan. 

hadden te doen. En dewyl by de verdragpunten 

was vascgeftêld , dat dergelyke Amptenaars 

alleen uit de Landzaaten moesten gekooren worden,verkreeg 

Tjedmer Hoppers, een der zeven 

Friefche Gemagtigden, het Schoutampt van 

Stavoren, met vryheid om eenige perfoonen te 

benoemen, waaruit de Schepenen, door den 

Graaf, Honden verkooren te worden. 

Na dit alles verliet Graaf Willem Friesland, Hy ver 

en ftak over naar Holland, daar hy zynen Vader laatFries te Hoorn ontmoette. Doch kort daarna kreegen land. 

zy tydingen uit Friesland, die hun beiden zeer De tydin 

onaangenaam moesten zyn. Het vuur van bingen van 

nenlandfche oneenigheid was daar naamelyk wel daar 

zyn zeer 

eenigzins gefmoord, maar niet uitgedoofd. By 

onaange 

'c vertrek der Hollandfche vloot hadden die naam voor 

van Achtkarfpelen, reeds twee fchepen, die met den Graa 

de ebbe aan den grond geraakt waren, tot op ve en 

zynen 

het water afgebrand, en dus niet onduidclyk Vader. 

getoond, wat men van hun'te wachten had, 

zodra zy de handen eenigzins ruim kreegen. Nog 

klaarder bleek zulks by het verfchansfèn van 

Molkwcjum, in den volgenden Winter, dooide

BEJTNOP 

TE HISTO 

&IE. 

Dezelve 

worden 

gevolgd 

van een 

nader 

Verdrag. 

Dit Ver- 


de misnoegden' ondernomen, met oogmerk om' 

' van daar de Hollandfche bezetting te Stavoren te 

vernestelen. Ook fclïeen het als of 'er eerlan^ 

eene algemeene famcnfpanning tegen de Holland*' 

fche llegeering ftond uit te barften. Geweidof 

toegeevendheid was derhalven noodig, zo de 

Hertog niet zelfs den fchyn van heerfchappy over 

Friesland verliezen wilde. Hy verkoos het Iaatfte 

, en ging met de Friezen een nader verdrag 

aan , waarby dezelve, onder anderen : „ onthe- 

„ ven werden van alle ftnalle tienden en 

„ van allen cyns , huisfchattinge en wat dies 

„ meer is, zullende zy , in plaats van den 

,, tienden fchoof, alleen den twaalfden aan hem 

,-, als Landsheere geeven. De Hertog cn zy- 

?, ne erven zouden Heeren zyn der rivieren, 

waterlosfingen, zylen, verlaaten en visfcheryen 

hieraan kleevende; moetende alle overige van 

den Hertoge te leen ontvangen worden; 

9, doch die binnen iemands land beflooten waren 

vryblyven. Het recht van windmolens, en het 

begeeven van openvallende Kerken, als ook 

„ de aanwas van alles wat buitendyks uit Zee 

„ wierd aangeworpen, behield de Hertog voor 

„ zich; doch den Friezen werden tot het ftichten 

9, van zulk eene Kerk cn Gasthuis, als by het 

„ voorgaande verdrag bepaald was, in plaats van 

„ één, vyf jaaren tyds gegund, dewylze door den 

.,, oorlog verarmd waren; boven dit alles zou- 

„ den de Friezen in hunne bezittingen en 't oe* 

„ bruik hunner goederen vry en onbefchat bly- 

„ ven enz ( *) "« 

Dit ftuk, dat niet zo zeer voor een niéuw 

(*) Groot Charterb. van Friesi.. I, D, bl. z$o.. 

ver-


verdrag als wel voor eene nadere verklaaringe van BEKNOP 

TE HiSTÖhet 

voorgaande te houden is, en diende, zo om 

RIE. 

der Friezen afkeerigheid van de Hollandfche 

drag be 

heerfchappye wat te verzachten, als hen tot het weegt de 

afleggen der wapenen te beweegen, was voor het Friezen 

uiterlyke van zulk eene uitwerkinge, als de Her toe onderwerping.tog 

'er van verlangde; hebbende de Baljuwen, 

Rechters en gemeene Gemeente van Ooster - en 

Westergo, by eenen zoenbrief van den derden 

van Bloeimaand des jaars dertienhonderd negenennegentig 

verklaard: ,, dat zy den voorfchreeven 

„ zoen, landrecht, verklaaring en alle punten 

„ daarin begreepen met alle gunde en ootmoedigheid 

ontvangen hadden , en den Hertoge 

„ goede, getrouwe en gehoorzaame luiden en 

„ onderzaaten weezen zouden, en ten allen ty- 

„ de doen, wat goede luiden hunnen rechten 

„ Landheere fchuldig zyn te doen (*) " 

Dit voorbeeld van onderwerpinge werd niet Die van 

lang daarna gevolgd door eene menigte LandzaaStellingwerfvolten uit Stellingwerf, en eenige aangrenzende 

gen 't 

landflreeken, welke by eene Akte van den zesden voorbeel4 

der Zomermaand, Hertog Albrecht voor hun der overinen 

Landsheer aannamen, met belofte van ge Frie» 

zen. 

hem als hunnen genadige» Heer niet alleen goede 

en getrouwe luiden te zullen weezen, maar 

ook zekere jaarlykfche pagt te betaalen , zo 

als zulks in de handvesten bedongen, en dien 

van Stellingwerf, Oostzeingerland en de Kuinder 

gegeeven en bezegeld was* ( § ). 

(•) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 292 — 

($; In de Akte vindt men genoemd de gemeene 

• Buureu 

In

55°* Tegenwoordige Staat 

BEKNOP 

_ In weerwil van alle deeze uiterlyke bewe 

TE HISTO 

WE. ningen van onderwerpinge aan den Hertog, bleef 

een goed deel Friezen zeer verbitterd tegen de 

Alle Frie 

zen nee- 

Hollandfche regeering, en dezeven a&evaardiorfp. 

meu in Heeren, die met den Hertoge gehandeld hadden. 

deezen 

geen genoegen. 

Zelfs ontzagenze zich niet hier en daar openlyk 

uitteflaan, dat deeze hun, onder fchyn van 

eene goede en gefchikte regeeringe, het juk der 

llaavernye hadden op den hals gedrongen. De 

De Ge- 

Amptenaars en Rechters, die federt door den 

Hertog waren aangelteld, vermelden dit ongenoegen, 

door hft volk trotfelyk te behandelen, 

en onder verfcheiden voorwendfels toe het opbrengen 

van buitengewoone fchattingen te noodzaaken, 

of, in geval van weigeringe, van 't hunne 

te berooven. De onderwerping der Stellingwerveren 

ftrekte niet weinig ter vermeerderiage 

van de ftoutheid deezer Amptenaaren; zodat zy, 

befporting by mishandeling voegende , den Friezen 

hunne zeden en botheid niet zelden , met 

blykbaare minachting, verweeten. De gemeente, 

raeente uit dit alles ligtelyk kunnende opmaaken, wat haar 

beklaagt 

zich over 

van de Hollandfche regeering te wachten ftond, 

haare be beklaagde zich grootelyks, dat zy minder harts 

toonde 

lafhartig, 

heid. 

genaa naücie dan die van Achtkarfpelen, welke, 

ondanks alle de Hollandfche dwangmiddelen en 

gewel- 

Buuren van Oldeholtpade , Nyeholtpade , Wolvega 

.Sonnega, Oidetryne, Nyetryne, Spangen, Scherpenzeel, 

Munnekebuuren, Oldeleramer, Nyelemmer, Nyeholtwolde, 

Oldehokwolde, Idzert, Blesdyk, Peper,ga, 

Kuinder en Oosterzeingerland; waaruit blykt dat 

men hier door Stellingwerf maar aan een gedeelte van het 

tegenwoordige Stellingwerf Westeinde te denken heeft. 

Groot Chaiterl>. van Friesl. J, D. bl, 296.


geweldenaarven , naar geene voorflagen van onderhandelingen 

en gehoorzaamheid hadden willen 

luisteren. De Schieringer Edelen, ziende 

dat de Vetkoopers met de beste ampten (tryken 

gingen , vierden hunnen ingekankerden 

haat tegen de Hollandfche regeering hierom 

te ruimer bot, en fchilderden niet alleen de verdragpunten 

ten haatelykften af, maar lasterden 

ook de beraamers en (tellers, als verraadcrs van 

's lands Vryheid, cn als pluimltrykers van den 

Hertog, wiens gunst by hen hooger dan 't welzyn 

van hun Vaderland gerekend wierd, En of 

dit nog niet genoeg ware om de gemoederen 

des volks tegen den Hertog op te hitfen, voegden 

zy 'er by, dat het vermogen van den Hertog 

, door zyne voorgaande krygstoerustingen, 

te zeer was uitgeput, om met geweld iets tegen 

hen te onderneemen; blykende dit aan die 

van Groningen en Ommelanden, door welken 

des Hertogs aanzoeken geweigerd en zyne bezettingen 

reeds verdreeven waren , fchoon zich 

de meeste Edelen aan hem onderworpen hadden. 

Hier kwam nog by, dat de Bisfchop van Utrecht, 

door heimelyk uitgezondenen, dit vuur van 

onvergenoegdheid op de Hollandfche regeering 

in Friesland, zo veel in hem was, liet aanblaazen, 

ten einde zyne eigene belangen te beter 

(taande te houden. 

Door dit alles werd te wege gebragt, dat' 

men vooreerst tegen de Hollandfche Baijuwen j 

en Amptenaars, die met het invorderen der j 

fchattingen bezig waren, zich oproeriglyk begon 

te verzetten; en kort daarna tot eenen algemeenen 

opftand overfloeg, welke niet minder dan 

de 

BEKNOT, 

TE HISTO 

RIE. 

De Schieringers 

fchilderen 

de Hoilandfch© 

regeering 

haatelyk 

af. 

De Bis; 

fehop varj 

Utrecht 

werkt hier 

onder. 

Alles 

rchikrzich 

tot oproerigheid.

BEKNOP 

TE HISTO 

RIE. 

Men treft 

een Terbond 

met 

die van 

Groningen. 

De Friezenneemen 

Dokkum 

in. 

Gelyk 

ook het 

Slot Kam 

mingaburg. 

De Her- 

56*o Tegenwoordige- Slaat 

de volkomen afwerping van het Hollandfche' 

juk ten doelwit had. Doch dewyl men zyne 

eigene krachten te gering tot zo groot een werk 

keurde, floot men wysfelyk een verbond met 

die van Groningen, en allen die, beoosten de 

Lauwers, den Schieringers en der Vrvheid ms. 

gedaan waren. Ook werd , ingevolge dit 

verbond, op gemeene kosten, eene vloot uitgerust 

om den vyand daarmede te benadeelen j 

en eigen ftroomen en kusten te beveiligen ; 

en daarenboven eene menigte zeefchuimers , 

zich doorgaans in de Oostfriefche havens onthoudende, 

in dienst genomen, welke alle omtrent 

de Lauwers en Friefche kusten by een 

kwamen. 

Midlerwyl zag men , van alle kanten, eene 

ontzaglyke menigte Huislieden en Burgers, de 

wapenen opvatten, onder het beleid van Sytfe 

Dekama, Gale Hania en Ode Botnia , die 

als waare hoogfehatters der Vryheid gezwooren 

hadden , hun leeven voor dezelve te zullen 

waagen. Zulke helden aan het hoofd hebbende 

, maaktenze eenen aanvaug van den kryg, 

met de belegeringe van Dokkum, daar eene Hollandfche 

bezetting binnen lag; doch deeze gaf 

zich in korten tyd over, en werd, omdatze geenen 

tegenfland gebooden had, met eenen vryen 

afcogt beloond. Het fterke Slot Kammingaburg, 

naby Leeuwarden, dat met eene zwaare bezettinge 

voorzien was, lag toen aan de beurt, en 

werd met zo veel gewelds beftormd, dat hec 

wel dra overweldigd, en een goed deel der Hollandfche 

bezetting in ftukken gehouwen wierd. 

De Baljuvven en Amptenaars, die niet befluiten 

kon-


tonden, den Hertoge terftond af ce gaan, werden ] 

voor vyanden verklaard en verjaagd, en hunne " 

huizen en goederen verbeurd verklaard. De ( 

meeste zwaarigheid ftak in het bemagtigen van i 

Stavoren en eer Luine. Gaarne had men eenen 1 

aanval op de eerfte plaats gedaan ; doch in; 

aanmerkinge neemende, dat de Graaf van Oos- 1 

BEKNOP» 

IR HlSTO- 

RIE. 

toglyke 

Amptenaars 

wor> 

den verjaagd. 

tervant de Stad zeer vast gemaake, en met 

een Kasceel verfterkc had, Waarin eene bezetting 

van tweehonderd man gevonden werd, 

zag men daar vooreersc van af, en wendde 

de wapenen tegen ter Luine , dat, in hec 

voorgaande jaar, door de Hollanders verfterkt 

en met bezettinge voorzien was, om mees Ter Luine 

wordt in? 

ter van het Dokkummer Diep te blyven. De ] 

genomen. 

aanval op deeze vesting gefchiedde mee zo veel' 

volks, en mee zulk eene onafgebroken woede, 

by nachc zowel als by dag , dat de Bevelhebber, 

Jelle Scheng, met raad der zynen, het 

Kasteel overgaf, behoudens lyf en goed. - 

Stavoren nu de eenige plaats van belang ; De Fria. 

zen flaan 

zynde daar de Hertog eenen vasten voet had, 

[ zich neder 

l 

floegen de Friezen, verzeld van een goed deel te Mol- 

Zeefchüimers, die zich by 't Leger gevoegd had • kweeruin, 

den, zich neder te Molkweerum, en wierpen'er 

eenige vestingwerken op , dieze mee eene 

fterke bezettinge voorzagen, om dus die van 

.Stavoren te benaauwen. Behalven deeze fterkte 

werden ook nog elders eenige van minder 

belang opgeworpen, doch genoegzaam omdaar- 

• uit menige uitvallen te doen tot aan de vesten 

-der Stad toe. 

Het gerucht hiervan was niet zodra ter ooren De Hertog 

zendt 

van den Hertog gekomen, of hy zond een aam een Leger 

zienlyk Leger naar Friesland, onder het gelei-' 

naar Fries» 

Nn dt • land.

5Ó2 Tegenwoordigs Staat 

BEKNOP de van Graave Willem van Oostervant en Jan, 

TE HISTOverkooren 

Bisfchop van Luik,zyne Zoonen,en 

RIE. 

andere Edelen van het eerfte aanzien. Het Le 

Hetzelve ger te Amfterdam gefcheept zynde, op deneer- 

landt te 

ften van Bloeimaand des jaars dertienhonderd ne 

Stavoren. 

genennegentig, landde te Stavoren, en vertrok 

1399van 

daar weder, na zes weeken vertoevens, voorby 

Workum en Harlingen, tot op de hoogte van 

Sixbierum. Hier Hapten de benden aan land, 

Loopt ge en zetten van daar den togt voort naarHolwerd. 

vaar vr.n Onderweg zouden zy door eene menigte Friezen, 

overvallen 

te wor en wel by nacht, zyn overvallen geworden, zo 

den. niet Gerrit Kamminga, die 't met den Hertog 

hield, door aangeftoken vuuren en andere tekens, 

het Hollandfche Leger gewaarfchuwd, en 

aan het zelve dus gelegenheid gegeeven had, 

om zich in fiagorde te ftellen, en den Friezen 

zulk eenen tegenftand te bieden, dat dezelve met 

bebloede koppen te rugge keerden. 

De Graaf Na deezen aanval der Friezen verydeld te heb 

van Oosben trok de Graaf van Oostervant met het 

tervant 

vertoeft Leger naar Dokkum; nam de Stad in, en voor- 

wel vyf zagze met eene talryke bezettinge en ge- 

weeken noegzaamen voorraad van leeftogt. Hier hield 

te ter 

zich de Graaf maar twee dagen op; doch te ter 

Luine. 

Luine, daar hy zich toen naar toe begaf, en 

welke fterkte waarfchynlyk door de Friezen 

verlaaten was, bleef hy wel vyf weeken liggen. 

In dien tusfehentyd gaven zich veele dorpen 

aan den Graave over, met belofte van gehoorzaamheid 

en trouwe, terwyl andere, die hiertoe 

niet befluiten konden, wierden uitgeplonderd 

en plat gebrand. 

Hy be. De Graaf dus Friesland, zo hy meende, genoeg-

I 

van 

F R I E S L A N D . 563 

tioegzaam bedwongen hebbende, begaf zich van BEKNOP 

TE HlSTOJ! 

ter Luine, op den negenentwintigftcn van Zo 

RIE. 

mermaand, naar Stavoren , en vervolgens met 

geeft zich? 

w


BEKNOP- tigften van dezelfde maand beval hy die van Sta- 

TE HISTO 

' voren, zyne meineedige en wederfpannige on- 

RIE. 

derzaaten in Friesland te befchadigen eh te beoorloogen, 

waarze konden en mogten, mids 

dat zy zulks deeden op hunne eigene kosten, 

en hem de Sloten, Landen en Heerlykheden overleverden 

, welke daarby door hen veroverd 

Hy geeft t zouden worden (*). Verder gaf hy aan Gerrit 

de Stad Kamminga, Heere van Kammingaburg, zynen 

Leeuwar 

byzonderen vriend en voorftander, by een handden 

aan 

Gerrit vest van den achttienden van Hooimaand, de 

Kammin- , Stad Leeuwarden met de dorpen Stiens, Wirdum 

*». i enFerwerd , zo groot, lang en wyd als de Parochiën 

binnen deeze ftad en dorpen zich fi rekten, 

met alle heerlykheden hooge en laage, met de 

giften der Kerken, met wind en molen, tienden, 

visfcheryen, breuken, boeten, vervallen en toebehooren, 

uitgezonderd den klokflag en dienst zv 

ner mannen binnen de ftad en de dorpen, blyvende 

die verpligt hem ren allen tyde, in Friesland 

, op zyn gebod te volgen , en geene 

beden of fchattingen, wanneer die ingewilligd 

mogten worden, te wederftaan, enz (§). 

De' 

(*) Groot Charterb. van Friesl. I. D bl. 298. 

C5) Die lust heeft deeze handvest in haar geheel te 

zien, kan te recht raaken by Winfem. Kron. van Friesl 

bl. 220. Groot Charterb. van Fr. I. D. bl. 207. Idfinga 

Staatsr. der Vereenigde Nederl. II. D bi.

van 

F R I E S L A N D . 565 

T v i _n J:„.U„:4 Ij-zM-rn-nrirlinlipiff der 

1J6 onDeiienuiûciu cu K WLuvn^— — 

BEKNOP- 

Ta HISTO- 

r^rrpprinp-e hier te lande heeft men 

zeer waarfchynlyk voorde reden te; houden, dat Kammin 

Kamminga en zyne erven de rechten, hun uit ga en zyne 

deeze beleeninge gefchapen, in hunne volle Erven 

hebben 't 

uitgefixektheid met genooten ueoucu , «-uw« volle ge. 

men echter hieruit zal hebben af te leiden, dat not niet 

de Kamminga's , van tyd tot tyd , 01 zeive v an deeze 

Oldermans te Leeuwarden zyn geweest, of de- g ;ifte. 

zelve aldaar hebben aangelteld, om uit hunnen 

naam in den Raad der Had voor te zitten. 

Walraven van Brederode, op den achttien \ 

Walraven 

van Bre 

van Herfstmaand door den Hertog aangelteld^ derode 

tot Burggraaf van Stavoren, kreeg vyf da-, wordt 

gen daarna last , om alle de Friezen aan te ] Burggraaf 

van Sta- , 

tasten en te recht te (tellen, die eenige Holland-; 

voren. 

fche Kooplieden genomen of befchadigd hadden. 

En om hem tot het uitvoeren van dien zorgelykenlastte 

bereidwilliger te maaken, werd hem, 

door eenen brief van den zeventienden van Wynmaand, 

uit naam van den Hertog en Graave 

Willem van Oostervant, beloofd dat men de 

Stad, ingevalle van belegeringe , fpoedig zou 

ontzetten (*> Het leed ook niet lang of het De Fiie- 

volbrengen deezer belofte wierd noodzaakelyk: zen bele- 

1 geren de 

want al vroeg in het naastvolgende voorjaar 

Stad. 

floeren de Friezen, om 't geringe overblyffel 

der ,1 1^ 1 _ t-nn Innrlf uit 

1 

Hollandfche regeeringe geheel ten lande uit 

te jaagen , het beleg om Stavoren. Doch Walraven 

0 

van Brederode wist hen zo* lang op te 

houden, dat Hertog Albrecht tyds genoeg had, 

om hem meerder magt van krygsvolk toe te zenden. 

C*i Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. sci. 

Nn 3

$66 Tegenwoordige Siaat 

BüKNOP-. 

den. Arnold van Egmond, Heer van Ysfelltein, 

TE HISTO- 3- kwam hem met eenig volk te hulpe. Dus oor 

JUE. 

deelden de Friezen het voor dien tyd raadzaamst 

Zy bree- 

• het beleg der Stad op te breeken , en de 

ken 'c 

beleg wee. 

Schans te Molkweerum, die nog in hunne hander 

op, , den was, met eene llerke bezetting te voorzien. 

en ver. 

: Dit fchrikte evenwel Brederode niet af, om, eeni- 

Merken de 

Schans te :| gen tyd daarna, aan 't hoofd der Staverfche be. 

Mplkwee- zettinge, daarop eenen aanflag te waagen. De 

ïum. Schans werd met groote dapperheid beftormd, 

en met geene mindere kloekmoedigheid verdedigd. 

Dus werd 'er aan beide kanten vry wat bloeds 

vergooten. Brederode zelf werd zwaar gewond, 

en door de Friezen gevangen genomen; doch 

door te flappe wacht ontfnapte hy eerlang uit 

hunne handen, en kwam weder binnen Stavoren. 

De Her. Hertog Albrecht, het ontzet van Stavo 

tog maakt ren met zeer veel blydfchap vernomen heb 

op nieuws 

toerustinbende, oordeelde het hier by niet te moegentoteeten 

laaten, maar den oorlog tegen de Frie^ 

rienoor zen verder te vervolgen, om hen eindelyk 

log tegen 

de Fik* 

eens volkomen aan zyne heerfchappy te onder 

zèD. werpen. Hy gaf ten dien einde niet alleen lastïirïfM?pn 

nïr nm r\r\ An TTi-jc^f-» V

van 

F R I E S L A N D . 567 

naar Friesland over te fteeken ( * ). Het fchynt BEKNOPrsHISTOdas 

den Hertoge wel ter deege ernst geweest 

ME; 

te zyn, om den kryg te hervatten; en nogthans 

Doch van 

is 'er niets van gekomen, waartoe meer dan kezen 

•eene reden aanleiding kan gegeeven hebben. jorlog 

De Hollanders en Zeeuwen gevoelden nog de corat 

ïiecs. 

nafmerc der voorgaande vruchtelooze krygstog- 

•— _~ 4.',:Jol,,lr nm rr'.n'h mar PPTIP 

ten te duidelyK, om zien met eeue nieuwe nieuwe uit- uitrusting 

te bezwaaren, tegen een volk, dat liever 

alles dan zyne vryheid verliezen wilde. Ook 

wistenze maar al te wel, dat de llertoglyke 

fchatkist te zeer was uitgeput, om veel tot 

de kosten van dien togt te kunnen draagen. 

Daarenboven was hun niet onbekend , dat 

de Schieringers, federt het Iaatfte vertrek van 

Graave Willem uit Friesland, zodanig de 

overhand hadden, dat men daar geene of 

althans maar geringe onderfteuning te wachten 

had. Gerrit Kamminga en meer andere Vetkoopers 

van het eerfte aanzien waren naamelyk 

ten lande uit ge weeken, en hadden zich, 

tot een getal van omtrent vyftig perfoonen, 

onder de befcherminge van den Hertog begeeven, 

na daar toe de noodige vrygeleibrieven van 

hem ontvangen te hebben. Eenigen tyd daarna 

werden zy door den Hertog met zekere 

jaarlykfche wedden befchonken, zo lang zy 

hun vaderland zouden moeten ruimen (§). 

Kon 

(*) Groot Chaiterb. van Friesl. I. D. bl. 309 — 

3 1 

317- 

b l 

Nn 4

Bp.KNOP. 

TE HlSTO 

RIE. 

De Her. 

tog kwelt 

ondettusfchen 

de 

Friezen 

ter Zee. 

Hy gaat 

een 

Verdrag 

met hun 

fan. 

5^8 Tegenwoordige Staaf 

Kon ce Hertog, om dergelyke redenen, den 

Friezen geinen nieuwen oorlog aandoen , hy 

kwelde hen echter ter Zee, zo veel hem eenia-- 

zins mogelyk was, door van tyd tot tyd nieuwe 

lastbrieven tegen hen uit te geeven. Die van Oostergo 

en westergo, welke daar by het meest te 

lyden hadden , namen deswege hunne toevlugt 

tot Hendrik den IV, Koning van Engeland, en 

verzochten hem, by eenen brief van den negentienden 

van Bloeimaand des volgenden jaars, dat 

de Stadvoogd van Kalaïs (welke ftad toen in 

handen der Engelfchen was) gelast moge worden 

, aan zulke Zeefchuimers, die openbaare 

Vyanden van God en alle goede Koopluiden 

Waren , geene befcherming in die haven te 

verkenen ( f ). Ook flooten zy, zegt men, ten 

zelfden tyde, een verbond van vrede met de 

Engelfchen, welken zy zelve te vooren, op Zee, 

nierkelyke fchade veroorzaakt hadden ( *). 

Als men by dit alles den Arkeifchen oorlog 

voegt, welke nu reeds in de geboorte was, er» 

eerlang met veel ge weids uitbrak, doch buiten 

ons beftek loopt, zal men ligtelyk begrypen, waarom 

de J lertog de Friezen voor het overige in rus-? 

te liet, en eerlang een beftand voor zes jaarert 

met hun floot, na echter alvoorens zich vry 

wat moeite gegeeven te hebben, om Stavoren? 

zodanig te verfterken, dat hy altoos eenen vasten 

voet en veilige haven in Friesland mogt 

hebben, Dan ook hiervan fchynt, om meer dan 

eene 

ff) Groot Charterb van Friesl. I, D. bl. -320. Idfi 

ftaatsr- der Vereenigde Nederl. II. D. bl. 40." 

(*.) Vaderl. Hist. Hl. D, bl. 343.

van F R I E S L A N D . 56? 

eene reden, niet veel gekomen te zyn, Uit den 

Verdragbrief van het beftand, die reeds op den 

eerften van Wynmaand des jaars veerdenhonderd 

en één binnen Bolswerd getekend ïs, blykt althans, 

dat de Hertog toen nog niet begonnen was met 

het bouwen der twee voorgenomen Kasteelen , 

en zulks uit krachte van dit verdrag in 'c 

vervolg niet mogt doen. De voorwaarden, 

waarop de Prelaaten, Raadsluiden, Grietmans, 

BEKNOP» 

TE HISTO 

ME. 

1401. 

Mederechters en gemeene Gemeente van Ooster-en 

Westergo, verklaarden den Hertoge Voorwaarden: 

eenen goeden, vasten en geftadigen vrede ge van hec 

geeven te hebben , behelsden hoofdzaakelyk: zelve. 

Dat de Hertog de Stad Stavoren zou behou- 

" den, beheeren en betimmeren naar zyn belie- 

' ven, mids dat niemand der partyen hetKloos- 

" ter noeh de Werf vanSt.Odulf, aldaar, ge- 

*' duurende den tyd van deezen vrede, zou mogen 

*, betimmeren of bevestigen. Dat de Poorters 

9 

\ van Stavoren al zulke Brieven en handvesten 

zouden gebruiken, als zy hadden in den jaare 

zesennegentig jongstleedcn, en nog tegen- 

, woordig bezaten. Dat die van Terfchellins;, 

" Ameland, Grind en de verdere Friefche Eilanden, 

mede in deezen zoen begreepen zou- 

' den zyn. Dat des Hertogs onderzaaten op 

11 geene andere plaatfen in Friesland dan Harig, 

" HarHngen en Holwerd, en de Friezen daaren- 

*' teo-en op geene andere in des Hertogs landen , 

11 dan Amfterdam, Hoorn en Enkhuizen zouden 

*^ mogen vaaren. Dat die van Stavoren toivry 

door gansch Friesland zouden mogen vaaren 

en keeren, gelyk ook de Friezen binnen 

Z Stavoren, zo op marktdagen als anderszins, 

Nn 5 » °m

BEKNOP 

TE HISTO- 

RIK. 

5?o Tegenwoordige Staat 

„ om daar hunnen koophandel te dryven, als me- 

„ de de Vecht op door Muiden, wanneer het 

hun genoegde. Dat alle ongevallen van goed- 

„ fchade, wondinge of doodflag, ter plaatfe 

„ der gebeurtenisfe en naar derzelver gewoon- 

„ te, berecht zouden worden. Dat een ieder, 

„ wie hy ook ware, zyne goederen vry zou be- 

„ zitten. Dat allen, die uit Friesland gewee- 

„ ken waren, of Stavoren hadden moéten rui- 

,, men, vry en onverhinderd zouden mogen te 

,, rugge keeren, en hunne goederen van hui- 

,, zen, erven en wat des meer is, al warenze 

„ ook verkocht of weggegeeven, vryelyk als 

,, eertyds gebruiken ; wordende hun. wegens 

„ zulke huizen en erven, die afgebroken of 

„ vergraaven waren, alleen het recht gelaaten 

„ om dezelve aan te tasten, zo als zy dezelve 

i,, vinden zouden. Dat zo iemand van 's Her- 

,, togs onderzaaten in Friesland, of iemand der 

Friezen in Holland, door nood of fchipbreuk 

•„ kwame te landen, het denzelven vry zoude 

„ ftaan, behoudenslyf en goed, zyne goede- 

„ ren te bergen, te havenen en van daar te 

„ voeren. En eindelyk dat deeze vrede zou 

„ ingaan met St. Gal eerstkomende èn zes 

jaaren daarna duuren, zich uitftrekkende en 

„ ftand grypende te water en te lande, over Ste- 

„ den en Dorpen van beide zyden, óveral waar 

„ 's Hertogen onderzaaten en Friezen, of bei- 

„ der Bondgenooten, eikanderen mogten ont- 

„ moeten " ( * ~) 

Kort 

(*) Groot Charterb. van Friesland.- f. D. bl. 357, 

388.


Kort na "t fluiten van dit verdrag kwamen 

de uitgeweeken Friezen, en daaronder ook Gerrit 

Kamminga en Rienk Bokkema, in hun Vaderland 

te rug, om bezit van hunne floten en 

goederen te neemen, in zo verre die door de 

Schieringers niet waren vernield geworden. Rienk • 

Bokkema, voor zyn uitwyken,even als zyn Vader, 

Heerfchap teSneek geweest zynde, was de ; 

BEKNOP» 

TE HisTCti 

BIB. 

De uitgeweeken 

Friezen 

komen 

weder in 

het land. 

Zoon van Bokke Doedinga, en gehuwd met 

Bot, eene Dogter van Fekke Sikkinga van Korte • Iee» 

Dongjum. Met den Koning van Engeland Jrad 

vensbefchryving 

hy tegen de Turken geoorloogd, en was, ter vanRienfc 

belooninge van zyne dapperheid , door denzel Bokkerna; 

ven Ridder geflagen. Na den dood zyner huisvrouwe 

, reeds in den jaare zesentachtig overleeden 

, reisde hy , in Sprokkelmaand van 'c 

volgende jaar, in bedevaart naar Jerufalem, 

en kwam, in Wintermaand daar aanvolgende, 

in Friesland te rugge. Ten jaare dertienhonderd 

en negentig reisde hy met Her* 

tog Willem van Gelder naar Lithauwen om den 

afvalligen Vorst van dat gewest, met naame Wirald, 

ten behoeve der Duitfche Ridderen in Pruisfen, 

te helpen beoorloogen, en vond, by de 

verovering van 'cSlot Gaarde, eenMariënbeeld, 

daaraan eertyds door Witald vereerd, welk hy, 

by zyne terugkomfle, plaatfle in de St- Antonisof 

Kruisbroeders Kerk binnen Sneek. Hertog 

Albrecht maakte hem, ten jaare dertienhonderd 

achtennegentig, Baljuw van Wagenbruggerdeel 

(nu Wymbritzeradeel) Gaasterlanden Doniawer. 

flal; doch deeze waardigheid verloor hy weder 

by den opfland der Friezen, die hem en andere 

Hollandsge zinden noodzaakten het land te ruimen » 

gn, in den jaare dertienhonderd negen ea negentig»

BEKNOP 

TE HISTO. 

RIE. 

Het ge« 

flagt van 

Harinxma 

verkrygt 

de heerfchappy 

te Sneek. 

R. Bok- 

'keroa is 

de Stichter 

van 

het KloosterThabor. 

57 a 


tig, zyn huis, met naame Rodenburg, ftaande 

in de Burgftraat te Sneek, vernielden. Met den 

beginne van het beftand kwam hy weder te Stavoren, 

en werd, na 'er zich bykans een jaar 

opgehouden te hebben, door de Sneekers van 

daar gehaald, en met algemeene blydfcbip verwelkomd, 

op Lichtmisdag van den jaare'veertienhonderd 

en twee. Nog ten zelfden jaare gaf 

hy zyne Dogter Bis ter vrouwe aan Agge Harinxma, 

Zoon van Haring Harinxma van Heeg, 

die. door dit huweiyk aan de Heerfchappy van 

Sneek kwam, enze in zyn geflagte overbragt, na 

dat Heer Rienk in 't Klooster was gegaan, 

om 't overige van zyne dagen, afgezonderd van 

't gewoel der wereld, aan eene ftille godsdienftigheid 

toe te wyden. Agge won by haar, in 

den jaare veertienhonderd en drie, eenen zoon , 

met naame Bokke Harinxma, uit wien die van 

Harinxma van Sneek alle gefprooten zyn, en 

eene Dogter, met naame Hylk, uitgetrouwd 

aan Gerrold Heerema te Tzum. 

Rienk Bokkema ging, als we even zagen , 

niet alleen in 't Klooster, maar is ook de 

Stichter van dat van Thabor, welk geftaan 

heeft in het Ysbrechtumer Hemrik , ten 

Zuidoosten van het Dorp Tirns, en omtrent 

een half uur gaans van Sneek. Hetzelve was 

ingericht naar de orde der Reguliere Kanonnikken 

te Windesheim by Deventer , waar 

voor hy, om den lof van derzelver deugd en 

Jiefddaadigheid , eene byzondere hoogachting 

had. Zich derwaards, in den jaare veertienhonderd 

en zes , begeeven hebbende , droeg 

hy zyne omtrent Sneek gelegen landeryen , 

be*

van FRIESLAND. #3 

benevens nog eenige andere, op aan 't Kapittel 

van gemelde plaats, ten einde daaruit een 

*7-i 1 r 

BEKNOI»' 

TE HISTO 

van gemelde plaats, ten einde daaruit een 

RIE. 

Klooster te bouwen. Zyn 7 aanbod L _ J werd J gereedelyk 

aangenomen, en daar toe als eene 

bekwaame plaats uitgekoozen het Slot van 

Rienk Bokkema , met nog eenige andere 

huizen, bekend by den naam van Abort, waar 

van de Bisfchop , by de wyding van het 

Klooster , door letterverzettinge , Thabor 

maakte. Ook werd 'er zorg gedraagen , dat 

het aan geene genoegzaame inkomften , zo tot 

het bouwen der wooningen, als tot het onderhoud 

der Kloosterlingen noodig, mogt ontbreeken. 

Na dat alles voltrokken was werd 

Bokkema, op zyn fterk aanhouden , door den 

Prior van Windesheim in de orde aangenomen, 

met het ordekleed omhangen , en zo naar Hy wordt 

Thabor gezonden , daar hy van het jaar veer ook zelf 

tienhonderd en tien tot zevenendertig heeft ge met het 

ordekleed 

leefd. Priester heeft hy niet konnen woromhanden, omdat hy veel bloeds in den oorlog vergen.gooten had; maar het gewaad daarvan werd 

door hem tot zynen dood toe gedraagen 

JDus de voornaamfte verrichtingen van den De Frie* 

vermaarden en Godvruchtigen Staats - en zen leggen 

zich 

Krygsman Rienk Bokkema in eene onafgebro 

toe op het 

ken orde verhaald, en daar door met een aan- herftellen 

geweezen hebbende, van hoe veel aanziens het hunner 

Adelyk geflagt van Harinxma van I leeg voor 

zaaken. 

maals in Friesland geweest zy; keeren wy nu 

to: 

fiï Schot. Fr. Hist. bl. 228, 829. Oudh, en Geii 

van Fries!. II. D. bl. 91 — 04.

574- Tegenwoordige Staat 

BBKNOP» tot eene algemeene befpiegeling van Friesland* 

TE HISTO 

RIE. ' gebeurtenisfen te rugge. Daartoe heeft men 

inzonderheid te brengen, dat de Friezen nu, 

door het beftand met Holland, tot ruste ge. 

komen, zich grootelyks beyverden, om hunne 

zaaken te herftellen, en, zo door hec in orde 

brengen der wacerlosfingen, zylen en dyken, 

als het beraamen van eenen vasten voet op het 

wereldlyk en kerkelyk beftier , een nieuw 

leeven aan de kwynende Maatfchappy der 

Ten dien Landzaaten by te zetten. Met dat uitzigc 

einde 

flooten de Prelaaten , Mederechters , Griet 

worden 

verfcheimannen , Geestelyke Rechters en Vroedfchap 

dendin- der Vyf Deelen en der ftad Franeker, ten jaare 

genvast veertienhonderd en twee, zekere punten van 

gefteld. vereeniginge , ter vermydinge van kwaad en 

1402. 

ter beveiliginge van de markc der gemelde 

Stad en Deelen. Ook troffen de Grietenyen 

Baarderadeel en Hennaarderadeel met de vier 

Adelyke huizen van Wybranda, Briochtinga , 

Adinga en Bottinga, ten zelfden jaare , een 

verdrag wegens het onderhouden der Zylroede 

tót de Oude en Nieuwe Zyl in den dyk van 

Exmorra (§). Vier jaaren laater werden 

ook de zogenaamde Bolswerder Dekenye Statuten 

vastgefteld , volgens welke de Dekens 

van fommige Kerken in Westergo hunne 

Gemeenten te berechten , en de ingezetenen 

zich in 't Kerkelyke te gedraagen hadden. In 

Wymbritferadeel werden, ten zelfden jaare , 

by de Prelaaten en hoofden der Geestelykheid 

aldaar, insgelyks eenige punten van wetten en 

(§) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl, 335, 

rechten


rechten beraamd, dienende ter befcherminge BEKNOP 

TE HISTO 

van onfchuldigen en ten voordeele van de ge- 

RIE. 

heele Gemeente van dat Deel, beneffens eenige 

voorfchriften van Èeden, welke de Rechters 

moesten doen, tot handhaaving van recht en 

billykheid (f). 

De rust en bloei, door deeze en foortgelyke De rust en 

wetten en inftellingen te wege gebragt, was bloei, hier 

door te 

van korten duur. 't Gezag der Overhe 

wege geden 

was te eng beperkt , en de onderlinge bragt, is 

verdeeldheid der Edelen te groot, om deeze van kor 

aangenaame kalmte lang en met voordeel te ten duur. 

genieten. Tot eeuwige fchande der Geestelyken 

van dien tyd ftrekt, dat zy doorgaans de 

eerden waren, door wien 't vuur der onderlinge 

verdeeldheid wierd aangeblaazen. De 

Kloosters , toen nog te zeer vervuld met 

Konverfen, of ledige en vuile buiken , lagen 

doorgaans met eikanderen overhoop , en maakten 

wederom nieuwe verbonden met de 

Heerfchappen, om hunne vyanden te verderven; 

volbrengende dus het zeggen van Worp 

van Thabor, Prior des Kloosters van deezen 

naame : „ dat de Duivel altyd zyne wooning in 

„ de Kap der Monniken gehad heefc". Het 

beste was', datze zich vereenigden , wanneer 

'er eenige uitheemfchc ge vaaren te duchten 

ftonden. Ondertusfchen zoudenze daarvoor 

minder hebben bloot gelegen, zoze zich den 

vrede wel hadden weeten te nutte te maaken. 

Dan dit fcheelde zo veel, dat de vrede ,wegens 

onder- 

Ct) Groot Charterb. van Friesl. 1. D. bl. 341 — 

350.

BEKNOP 

TE HlSTO- 

RIE. 

Hertog 

Albrecht 

overlydc 

in den 

Haag. 

1404. 

Sfb* Tegenwoordige Staat 

onderlinge verdeeldheid, geacht wordt meetf 

bloeds gekost te hebben, dan de kryg met 

buitenlandfche vyanden (§). 

Hertog Albrecht de Friezen, federt het getroffen 

beftand, in rust gelaaten, althans niet 

openlyk aangetast hebbende, fchoon het hem 

daar toe minder aan lust dan vermogen ontbrak 

(f), overleed, in den Haage , op den 

twaalfden van Wintermaand, des jaars veertienhonderd 

en vier, zonder in dapperheid of 

kloekheid van verftand uitgemunt te hebben: 

want zelfs den Friefchen oorlog zou hy nooit 

ondernomen hebben, zo niet zyn Zoon Willem 

beleids en moeds genoeg gehad hadde 

om daarvan het beftier op zich te neemen. En 

wat won hy 'er ook veel mede? De Friezen 

moesten zich voor korten tyd onderwerpen ; 

maar hun Overwinnaar vond zich door deeze 

ondernecming met zo veel fchulden bezwaard, 

dat hy overal, daar hem het gebieden voegde, 

verpligt was te gehoorzaamen. De overwonnenen 

herftelden zich vervolgens van hunne ne^ 

derlaag, door het verjaagen der vyandelyke bezetting, 

maar het verlies van den Overwinnaar 

was onherftelbaar, en na zynen dood werd zyn 

boedel, door zyne Weduw , met den voet 

geftooten (•> W ü k m 

(§) Schot. Friefche Hist. bl. 229. 

(t) De poogingen, door hem aangewend , om 

Stavoren te verfterken, beneffens andere trekken van 

zyne verbitteringe tegen de Friezen, laaten niet toe 

daaraan eenigzins te nvyffelen. Het eene en 't andere 

blykt klaarlyk uit verfcheiden üukken daartoe betrekke, 

lyk. Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 329, enz. 

C*) S. Styl Opk. en Bloei der Vereenigde Nederl. 

tweede druk. bl. 59. Cerifier Tabl. de f Hist. Gener. 

Tom. II. p. 50.

mn F R I E S L A IN^D. 577 

Willem van Oostervant, na zyn Vaders 

dood,aan 'tGraaflyk bewind over Holland gekomen 

zynde, vergunde den Friezen wel op nieuw 

BEKNOP 

TE HUT».. 

eene verlenging van vrede of beftand, doch Willem 

maar voor eenen zeer korten. tyd. Hy was van 

Ooster 

naamelyk van voorneemen, om hen wederom vant volgt 

te beoorloogen, zo dra zyne omllandigheden hem op, 

zulks maar eenigzins gedoogen zouden. Duide- en heeft 

voor de 

lyk valt dit onder anderen daaruit op te maa 

Friezen 

ken, dat hy, reeds in Grasmaand des jaars veer op niemv 

tienhonderd en vyf, aan die van Terfchelling te beo>E- 

coeflond ledig en onbefchadigd te zitten en onloogen.geftoord te biyven van zyne Stavorfche Kapi- 1405. 

teinen, ter tyd toe dat hy zyne ongehoorzaame 

luiden , de Oostfriezen , met Gods hulpe, 

bedwongen zou hebben ; dat hy , in Wynmaand 

daaraan volgende, byna gelyke vryheden 

verleende aan die van Ameland , met welken 

hy nu als met een vry en onafhangklyk 

volk kon handelen , omdat de Friezen, kort 

te vooren, de Heerlykheid Ameland verklaard 

hadden vry en onbelast te zyn van alle rechten 

in eenige deelen van Oostergo en Westergo C §). 

En eindelyk, dat hy, nog in dit zelfde jaar, 

verfcheiden Lastbrieven uitgaf, om de Friezen, 

die hy zyne Vyanden noemde, te befchadigen, 

en in Louwmaand des volgenden jaars, 

140S. 

aan zyne Bevelhebbers te Stavoren, Medenblik 

en Texel beval, om alle fchepen, die 't 

Marsdiep inliepen, en hun dienftig waren, aan 

te 

(§) Deeze vryverklaaring van Ameland was gefchied 

op den 29 van Oogstmaand deszelfden jaars in eërié 

Staatsvergadering van Recht en Raaden der Landen, 

Steden en Deelen van Oostergo en Wast;rgo, gehouden 

ie Hanwerd. Groot Charterb. vau Fr. 1. D. bl. 351. 

Oo 

RIE.

BB!? HOP 

TE HISTO 

RIE. 

Vooreerst 

heeft hy 

•daartoe 

578 Tegenwoordige ISt^di 

te haaien, om daar mede de Friezen, zyne 

vyanden , te benadeelen (*). Elders had 

ondertusfchende Graaf de handen zo vol werks, 

dat de Friezen vooreerst ongemoeid bleeven, 

en ook het beftand, tusfehen den Graaf en de 

echter de Friezen, na eenige onderhandelingen, in Slagc- 

handen maand deezes jaars, op nieuw voor eenen kor 

elders te ten tyd, verlengd wierd. By dit beftand was 

vol; ook 

onder anderen bepaald, dat men , geduurende 

vernieuwt 

hy *t Be hetzelve, op eene dagvaart, die te Amfterdam 

ftand. ftond gehouden te worden, nader over eenen 

vasten vrede zoude handelen; ook verklaarden 

die van Oostergo en Westergo, by de artikelen 

daarvan, den Graaf te willen houden voor 

hunnen rechten Heere, op alzulke voorwaarden 

als by de afgezondenen tot gemelde dagvaart, 

tot wederzydsch genoegen, beraamd zouden worden 

Q §). Eene verklaaring waaruit blykt, 

dat de Friezen, zoze op dien tyd al niet genegen 

waren om den Hollandfchen Graaf voor 

hunnen Heer te erkennen, althans toonden geene 

begeerte tot eenen nieuwen oorlog te hebben. 

Het Hui- Schoon 'er ten dien tyde van het fluiten -van 

ten van 

eenen vas-eenen 

vasten vrede, tusfehen de Friezen en 

. ten vrede den Graaf, om redenen my onbekend, niets ge 

heeft geekomen is, gaf echter de Graaf van dit beftand 

nenvoort in zulke bewoordingen kennis aan fommige Omgang.melander 

en Oostfriefche Edelen , met verzoek 

van hetzelve insgelyks te willen aanneemen, dat 

men het fchier voor een volkomen vredeverbond 

zou houden. In den brief , ten dien einde 

aan hun afgezonden, zegt hy: „ zynen Lan- 

,, den 

(*) Gr. Charterb. van Friesl. I. D. bi. 350 — 35-3. 

(§) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 354—358;


den en Luiden van Oostergo en Westergo 

„ eenen goeden en vasten vrede gegeeven te 

„ hebben, op zulke raaminge en ordonantie,. 

„ als de Afgevaardigden verder daarop zouden 

„ Hellen, om hen tot meerdere onderdaanigheid 

„ en vriendfchap jegens hem te brengen" ( §). 

Aan meer anderen fchreef hy op gelyke wyze. 

Had de Arkelfche oorlog den Graaf, tot dit riet Be 

Beftand genoodzaakt, hy kreeg eerlang zo veel land 

wordt by 

te doen met het handhaaven van zynen Broetierhaallnder 

Jan op den Bisfchoplyken ftoel van Luik, ê ver 

dat hetzelve daarna, eerst in den jaare veertiennieuwd.honderd en zeven, en vervolgens weder in dat 1407. 

van veertienhonderd en acht, is vernieuwd ge 140!. 

worden. Byden brief, dien aangaande, van den 

kant der Friezen gegeeven, verklaarenenbelooven 

dé Prelaaten, Grietmannen, Mederechters 

en Gemeente van Oostergo en Westergo voor 

zich, hunne erven en nakomelingen: „ deeze 

„ verlenging van den vrede , uit zonderlinge 

„ gunst en genade verleend, den grootmagtigen 

„ Vorst, Heere Willem enz. by trouwe en by 

„ eere, ftede, vast en onverftoorlyk te zullen 

„ houden; en, ware 't zaake, dat de verfchillen 

„ tusfehen den Graaf en de Friezen van Oos. 

„ tergo en Westergo, binnen den tyd deezer 

„ verlenginge niet ganfchelyk, naar beider wil- 

„ le, verzoend konden worden, zo zouden 

„ echter deeze Verdragbrieven in volle kracht 

„ blyven, den tyd van het beftand en niet 

ir" r * \ 

(§) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bi. 358. 

(#) i bl. 3*3- 

Oo 2 

Dit 

BEKNOP. 

Tli HjST8« 

UB.

BEKNOP 

TE HISTO 

JUE. 

De Stellingwerversraaken 

in 

gefchil 

met den 

Bisfchop 

van Uttechr. 

Hetzelve 

wo"-dt 

door goe 

demannenbefLcbt. 58c. Tegenwoordige Staat 

• Dit beftand, moetende duuren tot op den 

uitgang van Herfstmaand des jaars veertienhonderd 

en negen, hielp die van Oostergo en 

Westergo aan eene taameJyke rust, doch de 

Friezen van Stellingwerf en Schooterland, alsook 

nuum. uauuuicu, uie, niet verre van ae zmiaerzee, 

naast aan de grenzen van het Sticht gezeten 

waren, raakten op nieuw in gefchil met 

Fredrik van Blankenheim, toenmaaligen Bisfchop 

van Utrecht, wegens de huur of pacht 

van zekere landen, gelegen in het Kerfpel van 

Ysfelham, behoorende tot het Graaffchap Kuinder. 

De Bisfchop begreep, dat deeze landen, 

aan die der Friezen paaiende, als 'de zyne 

moesten worden aangemerkt, federt dat het 

Graaffchap Kuinder door hem van deszelfs laatften 

bezitter, Herman en zyne Kinderen, voor 

zekere fomme gelds was gekocht. Doch de 

Friezen hadden fint veele jaaren deeze landen, 

voor eene jaarlykfche fomme gelds, in pacht bezeten 

en gebruikt. Als derhalven de Bisfchop, 

die met niets middelmaatigs te vreden was, deeze 

jaarlykfche pacht verhoogde, en die van Ysfelham 

hun vee op de landen der Friezen lieten 

weiden, ontftond daaruit vooreerst gefchil, 

en vervolgens eene weigering der jaarlykfche 

wettige pacht van den kant der Friezen. Ook 

duurde het niet lang, of men ging eikanderen 

van wederzyden met de wapenen te keer. Die 

van de Kuinder hadden hier by, als tusfehen 

beiden gezeten, niet weinig te lyden. Eindelyk 

begreep men, dat het beter zoude zyn het 

gefchil door goede mannen dan door wapenen 

te beflechten. Tot wederzydsch genoegen 

werden

van 

F R I E S L A N D . 581 

BEKNOPwerden 

daar toe verkooren, Jarig, Abt te Sta 

TE HlSTO" 

voren, Willem, Proost te Emrik, en de Sche ut. 

penen der drie Steden, Deventer, Kampen en 

Zwol. Door deezen, daartoe te Vollenhove 

vergaderd, werd, op den negenden van Hooimaand 

des iaars veertienhonderd en acht, 111 

tegenwoordigheid van den Bisfchop en de Fnefche 

Gezanten, deeze uitfpraak gedaan: „Dat 

9, die van Stellingwerf, Schooterland en Oostzeingeiiand 

, voor de verzuimde termynen 

„ vannacht, ten beftemden tyde, eens voor 

„ alles aan den Bisfchop zouden betaalen 

L tweeduizend en zeshonderd gouden Schilden , 

„ van drieëndertig Vlaamfche grooten ieder , 

„ en daarenboven vier Vlaamfche penningen 

„- van ieder huis; zullende, zo dit ten beftcm- 

„ den dage niet gefchiedde, des daags daarna, 

„ de fomme verdubbeld worden,. en het den 

„ Bisfchop vryftaan, ten nadeele der rjafaatigen 

te panden , zonder dat eenig Kerlpel 

daaraan de minfte verhindering zou mo- 

„ gen toebrengen. Dat de Bisfchop, uit die 

„ van Ysfelham , twaalf mannen, der landen 

„ kundig, zoude verkiezen, welke, ten over- 

„ ftaan van zesenveertig perfoonen, door de 

, Friezen te ftellen, en even zo veel van des 

' Bisfchops zyde, de landen zouden meeten, 

" afpaalen en aan de Friezen verpachten tegen 

f vier penningen Sterlings van ieder morgen, 

te betaalen te Vollenhove op den eerften van, 

STagtmaand; zullende,.zo zy dit niet deeden, 

de fchuld zo lang verhoogd en verduo. 

' beid worden, tot datNzy eindelyk van het 

„ recht hunner pacht vervallen zouden. Dat 

d 0 

O 0 3 ».

5^ Tegenwoordige Staat 

Br. KNOP 

„ de Bisfchop op het Kasteel in de Kuinder 

TE HISTO» 

KIE. „ eenen Slotvoogd zoude Hellen, die den Frie- 

„ zen aangenaam ware, en die zich zou te onthou- 

„ den hebben, van hen op eenigerhahde wyze 

„ te beleedigen, of in hunne oude rechten en 

„ vryheden tc verkorten; gelyk zy zich ook 

„ van hunnen kant verbonden, den Kuinder- 

„ fchen gecnerlei fchade of nadeel toe te zul- 

„ len brengen. En eindelyk, dat deeze vrede 

„ van beide zyden ongefchonden bewaard zou- 

„ de worden, laatende een iegelyk het zyne 

,, in 't geheel en ongefchonden, volgens de 

„ verbonden, in vroeger tyden gemaakt" (§). 

Het Be Nadat deeze verzoening getroffen, en in de 

ftand met 

den Graa Kerk te Vollenhove de uitfpraak daarvan geveverfchied 

was, in 't byzyn van des Bisfchops Raalengd.den, 

en van de Priesteren, Stelling-Rechteren 

, Grietmannen en Gemeente der drie Lan» 

r?pn mpn vrvurnï J~ 1_ i_ >-i 

uen, was men, zowei van de zyde des Graaven, 

als van die van Oostergo en Westergo, 

bedacht op 't vernieuwen des Beflands. Twee 

dagen voor den. uitgang van 't zelve, en dus 

op den zevenentwintigflen van Herfstmaand, 

kreeg het voor nog een jaar zyn beflag, op 

eene dagvaart, ten dien einde, binnen Stavoren, 

door wederzydfche Gemagtigden, gehouden, 

op zulke punten, voorwaarden en verbonden 

(S) U. Emm. Rer. Frif. L XVII, p. 238. Winfem 

Kron van Friesl. bl. 248. Schot Friefche Hist bl" 

23.1, daar men eene nette lyst vindt, van 't geen 'door 

ieder Dorp of Kerfpel tot de gemelde fom van tweeduizend 

en zeshonderd gouden Schilden moest ivorden 

opgebragc. Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. IÓA—. 

967* 

ó 

- *

van 

F R I E S L A N D . 583 

SEKNOP- 

. bonden als de vredebrieven, vnormaals gemaakt, ï 

'E HI3XOinhielden 

en begreepen (|). R IE. 

De voordeden , .welkê Friesland uit het 

'riesland 

voortduuren van den vrede met den Graave te B 

?dt veel 

hoopen had, werden ongelukkiglyk vèrydeld,^ y den 

door den dood van drie der aanzienlyklte d ood van 

Edelen, Gale Hania, Syrië Dekema en Ode \ laaia , 

Botnia, overleeden in den jaare veertienhonderd 1 lekema 

11 Botnia. 

en negen. Want fchoon de twee eerllen tot 

1409. 

.den aanhang der Schieringers behoorden, en 

Botnia een voornaam voorganger onder de Vetkoopers 

was, hadden zy echter niet weinig 

toegebragt om 't uitbanden dier doodelyke 

tweefpalt tegen te houden, welke reeds veel 

te lang gewoed had, cn, voortduurende, met 

het onheritelbaar verlies der Friefche vryheid 

ftond te eindigen. Na hunnen dood zag men ! 3e onius. 

de onlusten ook al dra het Land op nieuw in j an beginton 

op 

roer Hellen. De Kloosterlingen hielpen hier r tieuw te 

niet weinig toe, door 't aangaan van nieuwe, voeden. 

bondgenootfehappen met deeze en geene vermogende 

Edelen en Heeren. De Schieringers 1 Sosling 

openden dir bloedige tooneel, door Gosling j -Iiddema 

•aakt ge 

Hiddema van Pingjum , op zyne reize naar, zangen. 

Kollum , gevangen te neemen, en op Jongsma 

huis, binnen Bolswerd, in bewaaringe te 

zetten. Doch die van Galama, Ype Aylva, 

Tjerk Walta en Sicke Roorda , waren hier 

van, door Hiddema's zoone, Joost, niet zo dra 

verwittigd, of zy kwamen met eenige manfchap 

by hem op zyn Stins te' Nieuwland, en 

'lieten van daar aan Jongema weetcn, dat hy 

zynen 

(|; Groot Charterb. van Friesl. 1. D. bl. 37*. 

Oo 4

B'KNOP- 

1TC HJSTG» 

JiIE. 

En wordt 

Weder 

geflaakt. 

W. Min> 1 

pema 

wordt gevangen 

genomen 

en ontflagen. 

pe verbittering 

gaat 1 

5 8 


zynen gevangenen had te ontflaan, of dat zy ancers 

t ongeiyk op den meeriten graad zyner 

bloedvrienden zouden wreekcn. Hoe bloedgierig 

ook deeze bedreiging klonk, zou zy evenwel 

Jongema niet tot het flaaken van den gevangen 

h-delman hebben overgehaald, zo 'er niet wara 

bv by gekomen, rekompn dat A*t Aa. de n. Burgers van Bolswerd,op- 

T>_I i 

roenglykfamenrottende,met dreigende bewoor. 

dingen, op deszelfs ontllag hadden aangedrongen, 

cn wel omdat ter hunner kennisfe was gekomen 

, dat Hiddema zeker ontwerp, by de Vetkoopers 

beraamd, tegengehouden, en daar door de 

Schieringers aan zich verpligt had. Hiddema 

hierop ontflagen zynde, werd, eers- en zekerl 

heids-halve, door de Burgers, tot aan het Stins 

van zynen Zoone Joost, te Nieuwland, uitge- 

De Vetkoopers waren wel zeer in bunnen 

fchik over deflaakingë van Hiddema, maar 

daarom niet te minder bedacht, om den hoon 

hun coor zyne gevangkenisfe aangedaan, op 

eene gevoelige wyze aan de Schieringers te 

wreeken. Dit gelukte hun ook eenigzins, door 

het gevangenneèmen van een hunner hoofden, 

met naame Wybe Minnema, die, twee dagen 

voor de Kermis, digt by Bolswerd, gegieepen 

en naar 't meergemelde Stins te Nieuwland 

gevoerd, doch, op de fterke voorfpraak 

van eenige Bolswerder Burgers bv Gosling Hiddema, 

wederom in vryheid gefield werd, fti 

ïrKentemsfe van den dienst, dien hy zelf van 

bun ontvangen had. f 

Schoon uit zulke Haaien de wederzydfch» 

verbittering genoegzaam valt op te maaken , 

m


•zyn het echter op verre na de ergfte niet, Het 

meergemelde ontwerp der Vetkoopers, dat 

door Hiddema werd tegengehouden, was, naar 

°t geen men 'er van verhaalt, van veel erger 

aard, en bedoelde niets minder dan de volkomen 

uitroejing der Schieringers, zonder onderfcheid 

van man of vrouw, zonder zelfs kind 

in de wieg te fpaaren. De verbittering was zo 

groot, datze fchier meenden Gode eenen dienst 

te doen, wanneerze hunne weerparty krenkten 

en van 't leeven beroofden. Hoewel nu dit 

verfoeielyk ontwerp, door de tegenfpraak van 

Hiddema en eenige anderen, niet uitgevoerd 

had konnen worden, ftrekte het echter, uitgelekt 

zynde, grootelyks ter verbitteringe van de 

Schieringers, die nu meest overal meester waren 

, en zich met zulk eene wreedheid van hunne 

overmagt bedienden, dat zy* de Vetkoopers 

vervolgden en doodfloegen overal waar zy hen 

betrappen konden. Deezen vonden zich hier 

door zodanig in de engte gebragt, dat veelen 

hun Vaderland verlieten, en hunne toeviugt tot 

Keno ten Broek en anderen van hunnen aanhang 

in Oostfriesland namen, daarze vriendelyk ontvangen 

wierden ( * }. 

Het blykt wel niet ten vollen, dat het BeWaarftand tusfehen Graaf Willem en de Friezen thans fchynlyk 

wederom is verlengd geworden ? en echter is het is het 

Beftand 

vry 

(*) Schot. Friefche Hist. bl. 235. U. Eram. hier 

van fpreekende, Rer. Frif. Hist. L. XVII, pi 246, brengt 

deeze gebeurtenis tot het jaar 1410; doch zo, dat hy 

iet verhaal wegens 't verfoeielyk ontwerp der Vetkooperg 

yoor niet zeer waarfchynlyk houde. 

O o 5 

BEKNOP- 

HISTO 

RIE. 

snbegryselyk 

rare.

BEKNOP 

TE HISTO- 

UIE. 

Tegenwoordige - Staat 

vry waarfchynlyk, zo om dat de Graaf, ten dien 

einde, aan de Friezen, tot vyftig perfoonen toe , 

ook thans vrygeleide heeft verleend (§); als ook om dat 

weder ver 111 den jaare veertienhonderd en tien, zo veel men 

nieuwd ; weet, geene vyandlykheden tusfehen beiden zyn 

althans 

voorgevallen. Zekerder gaat het, dat 'er, ten 

ten jaare 

1411. jaare veertienhonderden elf, eene verlenging van 

het beftand tusfehen den Graaf en de Friezen 

van Oostergo en Westergo bcflooten is ; gelyk 

ook, dat de Graaf hiertoe te ügter overging, uit 

hoofde van den oorlog met Gelderland, en den 

Heere van Arkei: want fchocn deeze Oorlog 

van geenen langen langen duur was, was echter 

dezelve gewigtig genoeg voor den Graaf, 

om het getal zyner vyanden niet te verme 

Inhoud nigvuldigen. By 't Verdrag, hiervan tusfehen 

van 't 

beiden getroffen, verklaarde de Graaf: „ dat 

Verdrag. 

„ alle de Friezen voortaan vry en veilig door de 

„ landen van zyn gebied, met hunne goederen, 

„ op de gevvoone tolrechten, mogten reizen te 

„ water en te lande: gelyk ook zyne onderzaa- 

„ ten en vrienden, met hunne fchepen en goe- 

„ deren , zouden mogen vaaren en keeren de 

„ Xauwers op tot aan Dokkum, en van daar we- 

„ derom langs het zeeftrand tot aan de Lemmer 

„ toe, en daarenboven eene halve myl land- 

„ waards in , als mede tot de jaarmarkten van 

„ Leeuwarden, Bolswerd.en Sneek. Dat nic- 

„ mand wegens eenige-zaakefi, voor deezen vre- 

„ de voorgevallen, op cenigerhande wyze be- 

„ demmerd of achterhaald zou mogen worden. 

„ Dat het Feye Heemftra van Dokkum , en 

,i allen 

C§) Groot Charterb.,van Friesl I. D.-bJ. 372. "

van 

F R I E S L A N D . 587 

„ allen anderen, die, om hunne aankleeving aan BEKNOP 1 

TE HISTO 

„ 's Graaven belangen, hec vaderland hadden • RIE. 

„ moeten ruimen, vry zou Haan dervvaards ce 

„ rug te keeren, en hunne goederen tegebrui- 

„ ken, op gelyke wyze als zy en hunne voor- 

„ vaders die gebruikt hadden, alles in dien Haat 

„ waarin de goederen thans bevonden werden. 

„ Dat ingevalle eenig fchip by nood weder, aan 

„ eenige der wederzydfche landen, mogt bin- 

„ nen loopen, ftranden of verboren gaan, het 

„ fcheepsvolk en de eigenaar niec alleen 

„ veilig voor hun leeven zyn, maar ook vry- 

„ heid hebben zouden, om hunne goederen _ te 

„ bergen, en te vervoeren naar behooren,mid9 

„ den geenen die hun hierin geholpen had- 

„ den, hun arbeidsloon naar redelykheid becaa- 

„ lende. Dat zo iemand wegens deezen vrede 

„ bezwaard of mishandeld wierd, zulks naar 

„ rechten en gebruiken der plaatfe, daar hec 

„ voorviel, gebeterd zou worden. En einde. 

,-, lyk dat deeze vrede, die gegeeven werd op den 

„ eerftenvan Oogstmaand des jaars veercienhon- 

„ derd cn elf, duuren zoude drie aan een vol- 

„ gende jaaren /' ( *), 

Midlerwyl gingen de inwendige verdeeldheden Jongema' 

fteeds haaren gang. Meer dan eens werden van maakt een* 

aanflag op 

wederzyden de wreedlte moorderyen gepleegd. 

het Stins 

Het jaar veertienhonderden elf is deswegens in de van Hid 

gedenk fchriften ten kwaade berucht. In veerdema.tienhonderden twaalf maakte Sjaardjongemavan 

Bolswerd eenen aanflag op het- Stins van Joosc 

i Hiddema te Nieuwland, om 'c zelve by verrasfinge 

(*) Groot Charterb. van Friesl. I. D. bl. 373-

BK KNOP» 

TÜ HISTO 

RIE. 


finge te overweldigen. Hy was ook metder- 1 

daad reeds meester van de brug, voordat Hiddema 

zich in ftaat van tegenweer had konnea 

Doch 

ftellen. Doch dat gefchied zynde, viel dezelve , 

wordt afgewee 

een flagzwaard in zyne hand hebbende, mee 

zen. zulk eene dapperheid op zyne befpringers aan, 

dat deeze den moed verboren gaven, en met bebloede 

koppen te rugge weeken (f). Geen? 

minder dapperheid ftraalt 'er door in 'c geen ge 

D. Feitefield 

wordt op rekeninge van Dodo Feitema, een* 

ma, Abt 

van Ou de- Friesch Edelman, wegens zyne geleerdheid ert 

klooster, goede zeden niet luttel vermaard, en toen Abt 

neemt van Oudekboster of Bloemkamp, onder Hart- 

Bolswerd 

by verras, werd: want ais die van Bolswerd een' van zyne 

fing in. Konverfen doodgeflagen hadden, werdenze we! 

vooreerst door Feitema om voldoening van den 

begaanen man flag aangefproken; doch toen de 

Bolswerders zulks in den wind floegen, meende 

hy zich zeiven op eene andere wyze recht 

te moeten verfchaffen. Ten dien einde riep hy 

zyne vrienden, maagen en Konverfen byeen, 

voorzag hen van wapenen, en trok aan 't hoofd 

van deeze bende, by nacht, naar de Stad, 

die, om dat niemand hierop bedacht was, ligtelyk 

werd overweldigd. Van hun, die gerekend 

werden de voornaamfte werkbaazen van 

den gepleegden doodflag geweest te zyn, liet 

de Abt dertien perfoonen ombrengen, doch 

eenige anderen voerde hy met zich naar't Kloos 

Die van ter, cn fteldeze op losgeld. Die van Bolswerd 

Bolswerd meenden van fpyt te barften, cn rekenden het 

flaagen zich met reden tot fchande, dat hun zulks van 

niet in de 

ccno 

(f) Schot. Friefche Hist. bl. 235.

va» FRIESLAND, 589 

i.eene bende verachtelyke Monniken bejegend 

ware; rot tweemaalen toe, zochtenze het ook 

met geweld op de Abtdy te vernaaien; doch 

werden door de Geestelyken, ruim zo wel als zy 

uitvoeringe 

hunner 

op 't behandelen der wapenen afgerecht, telkens voorgeno 

te rug gedreeven; des alles wat hiermede door menwraake. hen gewonnen wierd, beftondin het verbranden 

van twee Klooster - meyers wooningen onder 

Hartwerd, welke dus, 't geene hunne meesters 

misdaan hadden, even als de onfchuldigen 

meermaalen, moesten ontgelden (*). 

In aanmerking neemende, hoe hoog, ten 

Te Leeu- 

deezen tyde, de verdeeldheden, en daar uit warden 

fpruitende wederzydfche mishandelingen, in wordt eea 

Friesland, gefteigerd waren, zullen wy hec niet Kérkelandraad 

vreemd vinden, dat, even gelyk daar, in tyden gehouden. 

van hooggaande beroerten en verwarringen, verfcheiden 

Gemeenten, zo Geestelyken als Wereldlyken, 

zich wel eens meer vereenigd hadden 

, om de noodige middelen, ter verdediginge 

van de onderlinge rust en veiligheid, te beraamen, 

ook nu de Kerkelandraad van Leeuwarden, 

ten jaare veertienhonderd en twaalf, met 

1412. 

de Leeken en Geestelyken van Wirduin, Wartena 

en Grouw eene Vergadering hield, waarin 

met onderlinge goedkeuring wierd vastgelteld: 

de onfchuldigen en orerheerden te befcher- 

„ men tegen alle geweld en ongelyk, en de 

„ bal- 

(*) Winfem Kron. van Friesl. bl. 231. U. Emm. 

tRer. Frif. L. XVII. p. 252. Doch dat Emmen a«i 

Jdeeze Monniks Historie luttel geloofs gaf, toont hy 

idoor het verhaal daarvan te beginnen met een quis 

itredat ? 

BEKNOP* 1 

TE HISTO*


BGRNOP- 

,; baloorïgen en kwaaddoeners , ten fcherpftea 

.TB HISTO 

*" „ te vervolgen en te ftraffen " (§). 

RIE. 

Het misverftand tusfehen den Bisfchop van 

Hec oudi e 

Utrechtende Friezen van Stellingwerf en Schoo 

gefchil 

tuslchen terland , voor niet veele jaaren bygelegd, brak in 

deSteliing .veertienhonderd en dertien, wederom op nieuw 

wervers uit, en wel, naar 't fchynt, om hetzelfde hooi 

en den 

Bisfchop land op den Broek te Ysfelham. De Bisfchop 

komt we- , deed met een aanzienlyke krygsmagt eenen togt 

derom ter • in Stellingwerf, en verbrandde daar Peperga 

fcaane. 

en Blesdykê met nog eenige andere dorpen 

1413. en huizen. Ook zond hy zynen Marfchalk 

De Bis. Adolf van Zwieten, in den herfst van 't zelfde 

fchop valt jaar, met een'hoop volks naar Lemfterland, daar 

ïn Stel jammerlyk wierd huisgehouden; zynde onder anlingwerf.deren 

de Lemmerhoek met de Kerfpel Kerlc in 

de asfche gelegd. Doch als deeze , met die 

wreedheid niet voldaan, zich dieper Jandwaards 

in begaf, om ook daar zynen heldenmoed met 

Zyn Mar- branden en blaaken te toonen, werdhy door de 

fehalk A. 

byeen verzamelde huislieden, tegen zyne verwach- 

van Zwieten 

wordt tinge, zo dapper aangetast, dat hy met byna al 

verflagen. 

zyn volk verflagen wierd. Deeze ontmoeting 

bragt waarfchynlyk niet weinig toe om den Bisfchop 

vreedzaamer gedachten in re hnp-/om • 

iîiujj vittu^douiei gcuacnuen m te boezemen; 

het gefchil werd althans op de uitfpraak van 

goede 

(§) De verdere punten des Verdrags, die 28 in 

getal, en in de gemeene landtaal ontworpen zyn, vindt 

men, met noodige ophelderingen verrykt, by Gabbema, 

Verhaal van Leeuw. bl. 27, en daaruit overgenomen int 

Groot Charterb van Friesl I. D. bl. 375; hebbende " 

F. Sjoerds dezelve in t hedendaagsch Neêrduirsch opgegeeven 

in zyne Algem. Belchr. van Friesl. I. D. ado 

Scuk. bl. 666.


! goede mannen gegeeven, en door bemiddelinge 

ivan de drie hoofdlieden van Salland, en de gemagdgden 

van Ooscergo, Westergo, Gronin- 

:gen en Doniawerftal, bygelegd te Vollenhove, 

BEK SOF 

TE RISTO 

RUS. 

En 't ge 

1 daar de bekrachtiging van den getroffen vrede fchil op 

I gefchiedde op den eenentwintigften van Winter de uitfpraak 

van 

maand des meergemelden jaars. 

goede 

De inhoud van het getroffen verdrag behelsde mannen 

hoofdzaakclyk: „ dat de Friezen van Stelling- gegeeven. 

,„ werf en Schooterland voor achterftal en Inhoud 

| , fchade aan den Bisfchop zouden betaalen twee van 't 

, 11 duizend en tweehonderd oude • fchilden, ie-Verdrag. 

] „ der van vierendertig Vlaamfche grooten. Dat 

de Friezen voor ieder fchuiteflal hooiland op 

! \\ den Broek in Ysfelham, voormaals bepaald 

„ cn afgelleeken, zouden geeven vyftien oude 

. „ fchilden, en die binnen acht jaaren betaalen. 

. „ Dat, ingeval iemand nalaatig ware om de ge- 

' melde rente binnen acht jaaren af te losfen, 

!', deeze voor ieder twee fchuiteftal, jaarlyks, 

' zoude geeven een oude fchild, tot de volle 

1 , 1 

betaaling toe. Dat hun hiermede de volle 

!'•' en vrye bezitting zou worden ingeruimd,' 

gelyk het de Bisfchop en zyne voorzaaten 

' voor deezen bezeten hadden, behoudens de 

!'' heerlykheid van het Sticht en een ieders recht. 

', ' Dat de Bisfchop, ten behoeve van het Sticht, 

! 11 voor altoos zou behouden den langen uiter- 

„ dyk, zich ltrekkende van den Ham tot aan 

„ de Kuinder , mids daar voor aan de Frie-; 

,„ zen betaalendc, voor ieder fchuiteflal, vyf- 

',. dehalve oude Schild, boven het geene door 

, „ benoemde zegsluiden daarop gefield zoude 

, „ worden. Dat, indien 'er verfchil over de erf- 

„ fchet-

ïfol Tegenwoordige Staat 

BEKNOP ,, fcheidinge des lands kwame voor te vallen, 

TE HISTO 

RIE. „ zulks aan het gerechte van Stellingwerf en 

„ Schooterland zou verbleeven worden; ter- 

„ wyl wonding en doodilag, op dit Broekland 

„ gepleegd, door den Bisfchop berecht of ge- 

„ limit zou worden. En eindelyk,dat de buurt 

van de Kuinder in deezen zoen zou begree- 

#, pen zyn, om het haare vry te bezitten en te 

9, gebruiken als voordeezen, behoudens nogtans 

„ des Bisfchops en des Stichts heerlykheid en 

„ recht, invoegen hetzelve, door den Bisfchop, 

„ ten behoeve van het Sticht, was gekocht van 

„ Herman, Graave van de Kuinder en zyne 

„ Zoonen ". C* ) 

Ook fluit Behalven dit Verdrag met de Stellingwervers 


•9, vcihinderd zouden mogen reizen, en daar- BCKNOE- 

,^ in hunne necring en koopmanfchap dryven. 

RIE» 

i,, Dat men niemand aan lyf of goederen, we- 

«rpn

5P4 Tegenwoordige Staat 

BEKNOP den jaare ftond ten einde te loopen, zonder datze 

TE HISTO wisten of 'er vernieuwing van hetzelve te hoopen 

RIE. 

ware.. Ook konden de onlusten, die beoosten de 

Lauwers reeds geweldig aan het kooken waren, 

ligtelyk tot bewesten dien ftroom overflaan. De 

Bisfchop was,uit hoofde van de opfchuddingen 

binnen Utrecht, vry onzeker wat keer de zaaken 

daar zouden neemen, en of hy, zo het ten ergften 

uitviel, niet met den Graave van Holland 

in eenen openbaaren oorlog zou raaken. Daarenboven 

had hy nog fleeds het oog op Groningen, 

en vrienden noodig om die Stad onder 

zyne gehoorzaamheid te brengen. 

De onlusten,beoosten 

de 

Lauwers, 

ftrekkeu 

zeer ten 

nadeele 

van de 

Vetkoopers. 

De onlusten van beoosten de Lauwers braken 

ook eerlang met zo groot een geweld uit, dat 

inzonderheid Groningen daar by jammerlyk geteisterd 

wierd. De Schieringers, in deezen de 

overhand hebbende, bragten 't, na het moorddaadig 

plengen van vry wat bloeds, zo verre 

dat de Vetkoopers, en daar onder veelen van 't. 

eerfte aanzien, zich genoodzaakt zagen de Stad 

en 't Vaderland te ruimen, en zich naar Embden 

te begeeven, daarze van Keno ten Broeke 

met opene armen ontvangen werden. De Schieringers 

van bewesten de Lauwers, deezen voor- 

Ppoed van hunne vrienden beoosten dien ftroom 

ziende, werden daardoor aangemoedigd, om eene 

uiterfte pooging, ter afwerpinge van 't juk der 

Hollandfche overheerfchinge, te waagen. Het 

driejaarig beftand liep in het jaar veertienhonderd 

1414. 

en veertien ten einde, zonder tot nog toe vernieuwd 

te zyn; en binnen Stavoren, de eenigfte ftad 

in Friesland, die tot hiertoe Hollandfche bezetting 

n had, werd maar üappe wacht gehouden. Van 

1 

De Schieringers 

be- ] 

westen i 

dien j 

deeze


deeze gelegenheid bedienden zy zich, verrasten 

de Stad, op den twaalfden van Lentemaand des' 

gemelden jaars, en verjaagden dë Hollandfche 

bezetting. Hertog Willem, Graaf van Holland, i 

was diep getroffen over het verlies van deeze 1 

Stad, voor wier behoud hy altoos groote zorg] 

gedraagen had ; temeer om dat de ftaat zyner ] 

zaaken hem niet toeliet, den Friezen den oor- 1 

BEKÏVOPre 

HISTO 

RIE. 

droom, 

yerdryveri 

de Hol. 

ïandfche 

bezetting 

uit Stavo 

log aan te doen. De vernieuwing van het Be*' ren. 

ftand was voor hem het eenigfte middel, om 

ten minften den fchyn van recht op-Friesland te 

behouden. Op den zesencwintigften van Grasmaand 

werd daartoe eene. dagvaart te Amfterdam 

gehouden, en daarop tusfehen 's Graaven Raa»I Hierop 

den en vrienden ter eene, en de Prelaaten, Griet- volgt ] een 

mannen en Mederechters van Oostergo en Wes-; Beftand 

tergo ter andere zyde, een beftand ontworpen, voor \ drie 

jaaren. 

dat, ingaande op den eerften der naastkomende 

Oogstmaand^ drie jaaren duuren moest. De 

afgevaardigde Friezen verbonden zich hierby: 

aan den Graave vyfentwintighonderd Franfche 

„ kroonen te zullen betaalen, in zo verre zy ] inhoud 

„ hierop de toeftemming van hunne afvaardi- > /an '8 

gers konden verwerven: zo niet, dan werd' ielY& 

„ de fom gefteld op twaalfhonderd gelyke kroo- 

,, -nen, tot welker betaaling de afgevaardigden 

„ zich, van 's Lands wege, volftrektelyk verj, 

bonden; doch alles op 's Graaven welbe- 

„ haagen en nadere goedkeuringe; zullende 

de Graaf, zo hy hierin geen genoegen nam, 

„ evenwel de keur hebben, of hy het beftand 

„ een jaar verlengen wilde, mids daarvoor geen 

„ geld ontvangende". Het Iaatfte werd door den 

Pp 2 Graave

59 6 Tegenwoordige Staat 

BEKNOP- Graave verkooren, en het getroffen Beltand 

TE HISTO- v a n wederzyden bevestigd en openlyk afge« 

W E 

* kondigd (*) Geheel Friesland was dus van 

alle uitheemfche overheerfchinge verlost, en 

Graaf Willem, hoe leed hem 'c verlies van Stavoren 

ook ware, genoodzaakt van den nood eene 

deugd te maaken, en op gunltiger tyden te hoopen, 

fchoon die hem niet zyn te beurt gevallen. 

Na dus, op de algemeene befchry ving van 

Friesland, eene beknopte Historie-van deszelfs 

oudile gebeurtenisfen voorgedraagen te hebben, 

zullen wy hier de afzcnderlyke befchryving van 

Frieslands Dorpen, Vlekken en Steden laaten volgen 

; doch met voorneemen, om naderhand den 

afgebroken draad der gefchiedenisfe weder op 

te vatten. 

( *) Groot Charterb. van Friesl. ï. D. bl, 383—386. 

BLAD-

B L A D f Y Z E R 

Der 

Voornaamlie Zaaken. 

A cbtkarfptlen , (die van) willen 

naar geene voorflagen van 

. onderhandeiinge luisteren. 558 

ADA trouwt met den Graave van 

Loon. 

ADELEN, dit aanzienlyk geflagt 

had tot zynen Stamvader Adeibrik, 

woonende te Sixbierum 

en getrouwd met Konoveile 

, üogter van Koning 

Radboud. 233. Fredrik vau 

dien na3m wordt üitlehop 

van Utrec.it. 270. Zich hier 

toe met moeite hebbende laaten 

beweegen gaat hy de 

bloedlciiondige huwelyken en 

vreemde gevoelens tegen, zji, 

Wordt omgcbragc. 272, 

ADELEN (ALFKIK van) worde 

na den dood van Fredrik 

zynen broeder Eislchup van 

Utrecht. 273 

ADELEW (ADELBRIK van) ver- 

Haat de Noormannen omtrent 

Kolium. 275 

ADGILLUS , vyfde Koning der 

Friezen, leert hen 't opwerpen 

van Terpen. 37. Verdient 

grooten lof. 222. Geeft vryheid 

aan vVitfiid om 'c Eu- 

angely te verkondigen. 223 

ADGILLUS de II,gehouden voor 

den opvolger van Radbodus. 

230. Wordt opgevolgd door 

zyn' oudften Zoon Gondebaid. 

233 

ADRIAAN (Paus) de I, is zeer 

voldaan over den yver van 

Karei den Grooten in 't verbreiden 

van 't Christendom. 

243 

A: ; 

SGE , Adjunct of Mederechter 

van den Graave, door 't volk 

verkooren en door den Koning 

bevestigd. 267 

ALBERT ( Keizer) is den Friezctt 

minder genegen dan den Gelderfchen 

435 

ALBIÛS (Klodius) verdry ft de 

Friezen. IQJ- 

ALBRECHT f Hertog) van Beyetet, 

wordt van Stavoren voor 

Ru'.vaard erkend; doch vleic 

zich te vergeefs dat de overige 

Friezen dit voorbeeld zullen 

volgen. 509. Bedwingt de 

Westfriezen, en houdt deeiiyk 

huis op Terfchelling. 512. 

Door den Keizer tot Heer 

deezer Landen aangefteld, 

belooft hy aan die van Stavo • 

ren befcherming en vrygeleide. 

513. Verlengt den vrede meer 

rp 3 am

B L A D W Y Z E R 

dan eens met Friesland. 519. 

54 6. Befluit tot eenen twe 

Begint zyn voorneemen ten 

aanzien van Friesland duidelyker 

te ontdekken. 523. Doet 

Zich, na'toverlyden van zynen 

krankzinnigen Broeder, met 

groote plegrigheid als Graaf 

Huldigen. 524. Ziet de verdeeldheden 

der Friezen met 

genoegen aan. 525. Onder 

neemt den oorlog tegeti Fries• 

land.'529. Geeft het opper, 

bewind aan Willem van Oosteryant 

zynen Zoon ; poogt 

echter vooraf de Friezen door 

verdiug aan zich te onder, 

werpen. 531. Draagt ondertusfchen 

zorg voor de toerusting, 

fuit een Verdrag met 

Ameland, en belooft befcherming 

aan 't Jacobiner Klooster 

te Leeuwarden. 532, Deszeifs 

Leger komt te Enkhuizen 

kyeen 533- Daar ter plaatfe 

gefcMëdt ook de ihfcheepJng. 

534. Landt met het Leger 

op de Friefche kust. 537. De 

Legers raaken aan eikanderen 

ten nadeele der-Friezen. 539. 

Een tweede gevecht valt insgelyks 

uit. 54.0. De Hertog 

poogt de Friezen ook aan den 

Oostkant te benaauwen, cu 

keert naar Enkhuizen te rug. 

54.1. Vooraf had hy een 

Kasteel te Stavoren gebouwd. 

542. Poogt het verdry ven 

zyner bezettingen uit Friesland 

en Stavoren vruchteloos te 

weeien. 544 Zoekt de Friezen 

tot onderhandeling aan, 

er) geeft lastbrieven tegen hen 

uic 545- Blaast het vuur der 

onderlinge verdeeldheid aan. 

a 

- 

den togt. 549. Geeft het 

bevel over 'c Leger aan den 

Graave van Oostervant. 550. 

Verdraagt zich met de Friezen 

en wordt gehuldigd. 552. Na 

deszeifs huldiging beraamt men 

een' vasten voet op de Re. 

geeringe. 553. Krygt onaan. 

genaame tydingeu uit Fries, 

'and. 555. Dezelve worden 

gevolgd van een nader Verdrag. 

55

jfnglen, waar gezeten. 217 

Atijum , het Klooster van dien 

naam gefticht. ^ 11 

APRONIUS, Romeinsch Stadhouder, 

noodzaakt de Friezen hec 

beleg van de Schans Flevum 

op te breeken. 15. Wordt 

door hen verflagen. 15 en 179. 

Zulks ftrekt den Friezen grootelyks 

tot roem. 179 

A"KADIUS (onder; en Hoxontus 

raakt het Ryk in verwarring. 

214 

AI.KF.L (JAN van) noodzaakt 

die van Ysfelham het verbond 

te verlaaten, datze met de Stel. 

lingwervers gemaakt hadden. 

505. Dwingt de Stecmvykers en 

Stellingwervers tot onderwerping. 

507. gelyk ook na datze 

weder afgevallen waren., 508 

ARMIMIÜS overwonnen door 

GerrhanicuSj 174 

ARNOLD , Duitsch Koning, wordt 

van de Friefche Landfchappen 

beoosten "t Vlie voor Opperheer 

erkend. 276. en opgevolgd 

door zynen minderjaartgen 

Zoon Lodewyk. 

der voornaam/Ie Zaaken. 

AUGUSTUS , diep getroffen ovet 

de nederlaag van Quintilius 

Varus. T73 

Aula Dei, een adelyk Nonnenklooster, 

gefticht te Gooinga. 

40 a 

AURINIA, in "t ftuk van Wikkety 

oudtyds zeer vermaard. 

126 

AVITUS (DCB:US) dreigt de 

Friezen met de wapenen. 182 

B. 

Hâdubenna. De piaats van dit 

bosch is niet zeker , doch 

waarfchynlyk niet ver van 

Harlingen te zoeken. it> en 

17. Daarin werd een' Godheid 

van dien naam geëerd. 121 

Bajum ('J Klooster van') geftichr. 

358 

Bakk.eve.en (by) worden de Friezen 

door de Drenthen verfla. 

gen. 394 

BALDERYK , Bisfchop van Ut 

%'7 

ARNOLD van HOORN, Bisfchop 

van Utrecht,poogt de Friezen 

te beweegen om de wapenen 

tegen Holland op te vatten. 515 

ARTUR , een dapper Vorst, fchynt 

recht, weet zyn wereldlyk cn. 

geeste'yk gebied meesterlyk 

uit te breiden; wordt ook met 

de v.ye jag; in Drenth en de. 

Zevenwouden befchonken. 

585. Aanmerkingen over den 

Giftbrief daarvan. 2g 

de Saxers en Friezen geheel BAKD'^N, eene. foort van Pri.este 

zullen verdelgen. 217 • teren. < 123 

Arum, naby dit Dorp valt een BATAVIEUEN (de) kiezende zyde 

gevecht voor tusfehen die van van Vitellius tegen Otto. 185 

Oudeklooster en Ludingakerk. Berlikum, de Kerk eu Tooren 

520 dier plaats gebouwd. 515 

ASKAIUKÜS en REGAIZÜS , door BERNARDUS (St.} Klooster te. 

de Germaanen tot Koningen Ad u werd. 351 

of VeMoverlten verkooren. 206 BE;IO.VLD , vierde Koning van 

Pp 4 i'rtes-


Friesland, vereenigt de beide 

Ryken beoosten en bewesten 

liet Vlie. en bevordert de 

befchaafdheid der Landzaaten. 

2! 9. Zyn dood. 0.11 

Bethlebem ( bet Klooster van) 

gelicht, 3 4 9 

Bier ( zwaar) zie Friesland. 

Bildt 1 bet) heeft thans geene 

Zeefluizen. 93 

BILDT (JAN vsTn der) beroemd 

door zyne uitmuntende Telescoopen. 

166 

Bisfchop van Keulen, hoe die 

aan Friesland gekomen zy. 422 

BLANKEWHEIM , (FHEDHIK van) 

Bisfchop van Utrecht, fluit 

een verbond met die van Stellingwerf, 

enz 528. 't Zelve 

beveiligt Friesland niet voor 

Ccn bezoek aan den Zeekant. 

520. Zyn gefchil met de Stellingwervers 

wordt door goede 

mannen beflechr. 5[o 

Blixem, zie Donder. 

Bloemkamp, zie Oldeklooster. 

Bodti"g, wat betekene. 166 

Boerdiep , of Borne, by de La- 

tynen Burdinus of Burdo,van 

• de onzen Middelzee geheeren, 

ontfpruit in de Zevenwouden, 

en valt tusfehen Térfcheljing 

«n Ameland in de Noordzee, 

is. Is meer dan eens door 

llomcinfche Vlooten bevaaren. 

Doet een' vruchteioozen aanval 

oo Oudeklooster. «;88 

BONIFACIUS, zalft Pipyn den 

Korten tot Koning van Frankryk. 

234. Trekt naar Friesland 

ter herftellinge van 't 

zugtend Christendom; en worde 

daar door de Heidenfche Friezen 

ömgebragt, en niet onwaartcrrynlyk 

op aanftookeu 

van Radboud den II. 235 

Borium Dit Eiland is door de 

Romeinen aangedaan. 17 

BoTi iA, (ODO) een Noorman 

van afkomst, trouwt met eene 

Dogter uit het geflagt van 

Kamminga. 284 

BOTTINGA , of BOTNIA, (ODE) 

wyst het Poteftaarfchap van 

de hand. 54?. Is een van de 

hoofden der Vetkoopers. 546. 

Verzoent zich met Dekama, 

een van de hoofden der Schiéringers. 

547. Sterfr. 583 

Boxwn ( die van ) draagen veele 

landen op aan den Abt van 

Lidlum. 

BKEDERODS: (WALRAVEN van) 

wordt Burggraaf van Stavoren. 

565 

BRI.VIO, wordt tot Veldheer der 

Kaninefaaten verkooren., 13 9 

Britenkruwd, of Herba Britaw 

nica, waar voor men 't zelve 

te houden hebbe. 21. Byge- 

loovigheid omtrent hetzelve. 

Boerewonningen. zte Friesland, 

1 2 S 

T, r 

"BOKK\ MA^RIENK) korte leeveris- 

Brttfenburg , 304 

bêfehry ving van dénzelven. 571 

Buscn, ( HÉNI-RIK) uitvinder 

Bolswerd, een Klooster daar 

eener fraaie kunsr. intf 

geftichf. 415. Lydt veel by Buweklooster, gefticht door Bu 

een' zwaaren brand. 486. we Harkema, 40^ 

C.

c. 

der voornaamfïe Zaaken. 

^nstelhm Flevum was naby 

het Vhe gelegen. 15 

CECINA , Vddheer van Vitellius. 

185 

CEREALIS fchiet te kort in den 

flag by Vetera. 190. Sluit 

een Verdrag met C.vilis. 191 

CHARIETTO, zie JULIAAN. 

CIVILIS ( KLAUDIUS ) wordt gevangklyk 

naar Rome gevoerd 

en weder ontflagen._ 184. 

Blinkt grootelyks uit in den 

Oorlog tusfehen de Batavieren 

en Romeinen. 188. Behaalc 

de overwinning op de Romeinen. 

189. Ontvangt grooten 

dienst van de Friezen en 

Duitfchers in den flag by 

Vetera. 193. Sluit een Verdrag 

met Cerealis. 191 

Christendom (het) had in de 

achtile eeuw reeds hier te 

lande veel opgang gemaakt, 

maar was gepaard niet veele 

overblyffelen van het Hei 

dendom, ^39. Wordt door 

Karei den Grooten fterk 

voortgezet. 243. Hoe ver 

basterd OOK was 't nog veel 

beter dan het Heidendom te 

fchatten. 257 

CRUPTORIX (de Hofftede van; 

lag waarfchynlyk naby Harlingen, 

17 

D. 

AGOSERT, verflaat en mishandelt 

de Saxers en Fiiezen. 

221 

Pp 

Damiate, verfchil wegens de 

verovermge dier Stad tuslchen 

Haarlem en Dokkum. 385 

DatNEN (de) rooven en pionderen 

in Friesland; leggen Westerwierurh 

en Dykshorne aan 

kooien. 252. Zenden eene 

Vloot naar Friesland, die daar 

jammer yk huishoudt. 253, 

Rechten weder ysfeiyke verwoestingen 

aan. 254 

DEKAMA , (SIXTUS anders Sytfe) 

wyst bet Poteftaatfchap 

van de hand. 543. Is een 

van de hoofden der Schierin. 

gers. 546 Verzoent zich met 

Ode Bottinga, hoofd der Vetkoopers. 

547. Sterft. 583 

DiEDi.uiK, voor een der Voorvaderen 

van Koning Radboud , 

en voor den Stichter van Medenblik 

gehouden. 205 

DioicAitus SFGON , wordt voor 

Prins vau Friesland geiiouden. 

180 

DIRK de III, Graaf van Holland, 

oveiheert Friesland. 294 

DfRR de V, wordt verhaald 

de Friezen beoosten 't Vlie 

over 't ys beoorloogd, en 

Stavoren ingenomen te hebben. 

301 — 303 

DIRK de VI, is voorneemens 

Fiiesland ten Westen en ten 

Oosten het Vlie aan zich te 

onderwerpen. 320. liet Iaatfte 

blyf't gelulckiglyk ongemoeid. 

321 

DIRK de VII, fluit een Verdrag 

met Willem zynen Broeder 

en den Granvd van Gelder. 

366. Overlydt te Dorc;rechc. 

36* 

Duic van Azta , Bisfchop van 

5 Utrecht,


Utrecht, in Friesland komende 

om daar eene aanzienlyke bede 

te heffen, wordt gevangen 

genomen, doch door eenige 

Monniker- verlost. 368 

DISK van TJÓMMARÜM, Abt van 

Lidlum, poogtdcKloostertugt 

té hervormen. 51.). 

Dyken. Aanleiding tot het maaken 

van dezelve 39. Waren 

in den beginne zeer zwak, 

en wérden naderhand fterker 

.gemaakt, zonder nogthans de 

verandering van 's Lands gedaante 

te konnen beletten. 40. 

Om dezelve te beter te beveiligen 

, wordenze voorzien 

, met een voormuur van paalwerk. 

7j 

Dykshorne, een Dorp tusfehen 

Almenum en. Terfchélfing. 8 

wordt door de Deenen verbrand. 

252 

Dokkum, fluit een Verdrag met 

die van Groningen. 466" 

Donder en Blixem, is hier . te 

lande niet zo gemeen als el. 

ders. J G 3 

Drentben, beoorloogd door Bisfchop 

Wilbrand. 3t8. Werpen 

zich in de armen der Friezen. 

300. iV.'aaken vrede met Jiem. 

303. Worden op nieuw door 

den Bisfchop beoorloogd; 

liaan de Friezen, en diyven 

hen neffens de. Groningers 

op de vlugr. 394 

Dronkenfcbap, zie Friesland. 

DM'SUS ,, ( KLAUDIUS ) graaft een 

Graft uit den Ryn in den 

Ysfel. (;.. Brengt de Friezen 

onder Synf. 172. Neemt 

de geringheid van hun vermogen 

in acht. j 78 

Druïden, een foort van Priesteren. 

_ * ,23 

Duitfchers Crfe)plagten oudtyds 

i wel eens van woonplaats te 

veranderen. 2. Wat aanleiding 

gegeeven hebbe, dat de 

Romeinen eerst van hun hoorden. 

3. Verfcheiden Duitfche 

volkeren zyn gelukkig tegen 

de Romeinen. • 195 

E. 

EsWe;t. Op 't einde der 

twaalfde eeuw had men n 0g 

veele van derzelver Famtliert 

hier te lande. 137. Die Dorpen 

waren : 

er doorgaans 't 

ergst aan daar meer dan één 

Edelman woonde. 424. Die 

van Liaukema , Ade'en en 

Ehnxma gedroegen zich zeer 

loffelyk in den hongersnood 

die op den zwaaren regen van 

1315 volgde. 4 5 9 

tdehngen, de eerfte der drie 

Staaten by de Ouden. 135. 

Sommigen daar van tot den 

Ridderftand verheven. 13S 

ECBÜRI- van SAXEN, Graaf van 

Stavoren enz. vereenigt zich 

met de Saxers tegen den Keizer, 

die daarop zyne bezittin- 

• gen in Friesland aanflaat, en 't 

Graaffchap Stavoren aan Bisfchop 

Koenraad fchenkt. 300, 

Verzoent zich met den Keizer 

en wordt weder voor Landsheer 

deezer landen erkend , 

doch verliest dezelve op 

nieuw. 304. Wordt, na zich 

weder ïuecdenKeizerverzcend 

w

e hebben, en van hem afge» 

vallen te zyn, omgebragt. 30Ö 

EITSMA, uitvinder van een beweegbaar 

Zotwcftelfel. 166 

EMMEN, (ÜBBOJ zyn oordeel 

over de befchfyving van Plinius 

, wegens 's Lands ge- 

Üeldheid. 23. en wegens de 

veranderingen daarin voorgevallen. 

30. Heeft rïet oog 

op 't jaar 1222. 34- Zyn 

getuigenis wegens der Friezen 

zugt voor hunne vryheid. 343 

Engnpierum, de nieuwe dyk, daar 

aangelegd, is zo wel fchuins 

van den binnen- als buitenkant. 

70. Hierby heeft men 

de Nieuwe Zylen. 85 

ENCKEMA, zie JONCAMA. 

Enkbuizen , ( die van) lyden 

zeer veel nadeels van de Friezen. 

444. Wreeken zich op 

dezelven, doch niet ongeltrafr. 

445. Steeken St. Odulfsklooster 

in brand, doch worden 

'achterhaald. 44ó~ 

Europa wordt jammerlyk geteifterd 

door eene pestziekte. 500 

Ezonftad , lydt veel by den 

hoogen Watervloed van 805. 

250. Wordt door een' hoop 

Noormannen overweldigd. 

253, Lydt te veel van de 

Noormannen om zich naderhand 

tegen 't geweld der Zee 

te beveilig; n. 282. Ten groo. 

ten deele weggefpoeld. 393 

Ezumazyl, aldus genoemd naar 

de oude Ezonltad , dient 

Oostdongerdeel tot ontlasting 

van 't overtollige water. .89. 

Dezelve , voorheen van hout 

gewefst zynde, is in 1671, 

vernieuwd en van fteen opge 

der voornaamfte Zaaken. 

trokken, 't welk vereeuwigd 

is door wapenen en qpfchrifien. 

,90. Verandering omtrent de 

Zylfchatting gemaakt. 92 

F. 

FEITEMA, (DODO) Abt van 

Oudeklooster, neemt Bolswerd 

by verrasfinge in. 588 

Flieusjer (anders Fluisfir) Meer, 

deszelfs oorfprong nagefpoórd» 

67. Merkelyk vergroot. 441 

FLORIS , Zoon van Graave Dirk 

den 111, van de Friezen voor 

Landsheer erkend 293. Wordt 

van Leenmau eigen Heer of 

Graaf van Friesland. 294. De 

Bisfchop van Utrecht berokkent 

hem een' gevaarlyken kryg. 

294. Dezelve loopt tot 's Gras. 

ven voordcel ten einde. 295. 

Wordt op nieuw belaagd , 

overwint, en komt om. 295 

FLORIS de II, zie GALAMA. 

FLORIS de III, fterft. 36a 

FLORIS de IV wordt binnen 

Franeker gehuldigd. 3^7 

FLORIS de V wordt te Stavoren 

gehuldigd. 429. Wordt opgevolgd 

door zynen Zoon 

Jan. 431 

FOKKE SJOERDS, een treffeiyk 

Historiefchryver. 167 

FORTEMA», (MAGMJS) voor 

eerfte Poteftaac van Friesland 

gehouden. 263 

Fojite , Foste of Fosta, een

B L A D W 

ingevoerd te hebben na dat 

dezelve lang voorheen verftooten 

was. ' 236 

Foswerder Kerk in brand ge- 

Itooken, zie Klaarkamp. 

Frana pf Frona , wat deszelfs 

werk geweest zy. 263 

Franeker verkrygt de magt om 

alle zaaken naar Keizerlyk 

recht en?., te mogen rechten. 

332. Wordt door 's Lands 

Staaten met verfcheiden voorrechten 

befchonken. 5, 7 

Franjum, het Klooster van dien 

naam begeeft zich onder de 

befcherming van den Abt van 

Lidlum. 4 I + 

Franken, eerde grondflag van 

dien wydvermaarden naam. 

195. Vallen onder de Regeering 

van Makrinus en anderen 

in Gallië. 196. Vernieuwen 

hunnen inva! in 't Romeinfche 

Ryk. 107. Loopen geheel 

Gallië afl 197. Worden door 

Probus overva'len en geflaên. 

199- en ook door Konftantyn 

den Grooten. ?o5. Trachten 

in Gaiüë te vallen, doch worden 

verflagen. 207, Vallen 

met geheele hoopen in Gaüië, 

doch worden door Konfïans 

bedwongen. 210. Trekken 

weder over den Ryn. 21 •. 

Worden ongerust over de 

toeneemende magt der Friezen. 

219 

Frankifche (het) Ryk wordt na 

den dood van Klotaris onder 

zyne vier Zoonen verdeeld. 

220. Piszdfs Koningen handelen 

de Saxers en ' Friezen 

doorgaans zagtelyk. 221. 

Y Z E R 

Deszelfs verval geeft aanleiding 

aan debuitenlandfchp Hort» 

en Graaven om de Regeering 

aan zich te trekl-nn. » rü 

FKEDHIK (Keizer) bewerkt een 

Verdrag tusfehen Holland en 

Utrecht wegens Friesland. 352. 

't Zelve fchynt vooreerst van 

weinig gevolg geweest te zyn. 

T7 35 + 

1 REDKIK van BLANKENHAM , 

zie BLANKENHLIM. 

Friesland: deszelfs naam is van 

eenen onzekeren oorfprong. r, 

Was niet altyd van dezelfde 

oitgeftrektheid. 4. Deszelfs 

grenzen ten tyae van Karei 

den Grooten. 5. Het tegenwoordige 

Friesland is maar 

een klein gedeelte van't oude. 

Heeft veeie veranderingen 

ondergaan. 6. Ellendige ge- 

Iteldheid des lands. 22. Oudtyds 

waren 'er veele bosfchen 

in 't zelve. 26. De Duinen 

d-enden 't zelve tot befchui ting. 

35. Is lang zonder Dyken 

geweest. 35. Deszelfs beste 

kjiei .ronden zya uit Zee opgeworpen. 

42. Verdeeling 

van Friesland onder Karei den 

Grooten. 44. Dezelve is van 

korten duur, gelyk ook de 

Friefche vryheid 45 Nadere 

verdceiing in erfiyk en vry 

Friesland. 45. Het eerfte wordt 

weder in urie ftuklten verdeeld, 

en het Iaatfte fq zeven Zeelanden 

onderfcheiden. 46. Deeze 

verdeeling wordt door laatere 

Schryvcrs niet altoos 

gevolgd. 50. Het valt moeielyk 

de eene met de airdere te 

ver-

vereffenen, 51- Hedendaags 

verdeelt men Friesland op 

tweederlei wyze, of vooreerst 

ten aanzien des lands. 52. of 

ten tweeden ten aanzien der 

Regeeringe. 53. Verfcheidenheid 

van gronden in hetzelve. 

54. Dezelve zyn over het 

algemeen vlak en elfen. 63. 

De reden daarvan. 64. Men 

vindt 'er veele Meeren en 

Vaarten , dóch hard en onfmaaklyk 

water, waarom 't 

regenwater 'er zorgvuldig bewaard 

wordt. 64. By lang. 

duurige droogte heeft men 'er 

dus wel eens gebrek aan 

gezond en drinkbaar water. 65. 

De veelvuldige wateren be- 

-gunftigen de fcheepvaart. 6j. 

Men vindt hier verfcheiden 

Trek- of T.iagvaarten van en 

naar de voöinaamfle Steden. 66. 

Friesland is ook niet ontbloot 

van bosfchen en boomen. 69. 

Heeft zwaare Buiten - en 

Biunc-ndyken. 7°- 

dér "coornaanijle Zdahti. 

H e e f t b a 

halven de Slagte- en Leppedyk 

nog verfcheiden anderen. 

79 enz. Ook zyn 'er 

veele Sluizen in Friesland. 

83. Luchtsgefreldheid. 100. 

Verfcheidenheid van weder. 

10r. Van de oude Stinzen 

of Steenhuizen zyn maar weinige 

meer over. 146. Het 

ontbreekt 'er niet aan aüngenaame 

Landhuizen. 147. Da 

Bocrewooningen zyn doorgaans 

vry aanzienlyk. 148. In 

plaats van zwaar bier drinkt 

men 'er nu veel thee en koffy. 

ïj2. Dronkenfchap wordt 'er 

zeldzaam vernomen. 153. Me.a 

' 

heeft'er goede fchikkingen op 

't onderwys der jeugd gemaakt, 

fchoon hier en daar nog vry 

wat te verbeteren valt. 15 5- 

Heeft verfcheiden treffelyke 

Dichters en Historiefchryvers 

voortgebragt. 167. Zou eerst 

geregeerd zyn door zeven 

Printen. 1C9. Deeze zouden 

door zeven Hertogen vervan - 

gen zyn. 170. Op deezen 

volgden negen Koningen. 171. 

De landen ten Westen en 

Zuidwesten van Stavoren 

worden bevolkt door vyf 

Edellieden. 208. Was in de 

achtfte eeuw een kweekhof 

van de edelfte fpruiten. 239. 

Het' Koningryk wordt daar 

vernietigd, en de landen door 

Frankifche Graaven enz. beftierd. 

240. Heeft groote 

verpligting aan Karei den 

Grooten. 257. Wordt onder 

Stadhouders en Landvoogden 

gelteld, 257. De aangeftelde 

Graaven tconnen 't daar zo 

verre niet brengen als wel 

elders. 258. Het beftier was 

ten platten lande niet altyd 

eveneens gedeeld. 2Öt. Lydt 

viy wat nadeel by de ver. 

deeldheden van 't Keizerryk 

en de herhaalde invallen der 

Noordfche volkeren. 274. 

Wordt tegen de Iaatfte door 

eenige Friefche Edelen befchermd. 

275- Behoort niet 

tot de verdeeling, welke ten 

tyde van Keizer Henrik gemaakt 

werd. 279 Wordt door 

geduurig branden . moorden 

en rooven der Noormannen 

tot deuiterfie ellende gebragt. 

281. Lyds


28 r. Lydt veel by inwendige 

verdeeldheden. 202. Her is 

een ongeluk voor Friesland 

geduurig van Heer te wisfelen. 

309. Blyken van deszelfs 

wel vaaren. 371. Daar uit 

wordt weelde gebooren.- 372. 

Jammeriyke verdeeldheid. 38^. 

Schiet dieper wortelen. 420. 

Lydt zeïr veel door een geweldigen 

regen. 441. De- 

Zelve wordt gevolgd van 

! hongersnood. 458. Krygt 

eene nadere betrekking tot 

Hertog Albrecht van Beyeren. 

506. Sluit een Verdrag met 

1 

de Ornmelanders en Groningers. 

507. De rust wordt 

gefloord door de Geestelyken. 

510. Lydt veel by eenen 

geweldigen watervloed, en 

nog meer by zyne inwendige 

verdeeldheden. 518. Alles 

fchikt zich tot oproerigheid. 

559 Lydt veel by den dood van 

eenige voornaame Edelen. 583 

Friezen (de) zyn een volk van 

Duiriche afkomst of met de 

Duitfchers van denzelfden 

oorfprong. 1. Stammen niet 

af van de Perfiaanen of In. 

diaanen 2. ook niet van eene 

Noordfche Natie, Frmfi genoemd 

, 2 en 3, Bewoonden 

deeze landen:reeds voor 

den optogt der Cimbren naar 

Italië. 4. Meerdere en Min. 

dere Friezen, 5. Onderfcheiden 

in Oost- en Westfriczen. 

5. Werpen Terpen en 

Weerden op. 36. Hunne 

geaartheid enz. 104. De 

oude Frigzen maakten weL 

mg werks van de kleedinr, 

104. veel van 't hoofdhair. 

'05 Hoe zy met baard 

en knevels handelden. 106. 

Hadden geringe wooningen. 

106. gebouwd op Terpen 

ot Heuvels. 107. Maakten 

veel werks van visfchen en 

jaagen, maar niet van Landbouw 

en Veevoeding. 108. 

Hadden eenvoudige wapenen. 

108. Hunne paarden 

waren fnel, en de vrouwen 

gingen meê ten flryde: 100. 

Oefenden geen befchaafde 

weetenfchappen. 100. gelvk 

ook geen koophandel, 110. 

Hunne Huwelykeia en 't geen 

daaromtrent werd in acht 

genomen. i ! 0 . Leefden 

doorgaans kuisch en tuchtig. 

Een Overfpeeifter werd 

zonderling door hen geflraft. 

112. Hadden de gewoonte 

met van hunne kinders te 

dooden of te vondeling te 

leggen. 112. By vervolgd 

tyd is hieromtrent merkelvke 

verandering voorgevallen, j 13' 

De Moeders zoogden haare 

kinders zelve. 114. Veele kin. 

ders te hebben was eene eere 

en deeze waren by Oomen 

en Moeien ruim zo wel gezien 

als by hunne Ouders, x 14. 

De nagelaaten goederen vervielen 

aan de kinderen of 

naaste erven. 115, Hielden 

veel van gastery en herberg, 

zaamheid; gingen doorgaans 

gewapend , en hielden juist 

de maat niet in 't drinken, 

waaruit veelerlei twisten ontirondeHj

der voornaam/Ie Zaaken, 

ftonden, rif. Op hunne gastmaalen 

werd gehandeld over 

de gewigtigfte zaaken. nó. 

Waren openhartig , getrouw 

en gemeenzaam in den dagelykfchen 

omgang. ii


te befchry ven. 150. Derzelver 

fpyze en drank. 151. Beminnen 

huil Vaderland en 

vryheid. 153. Hebben federt 

lang de fraaie letteren beoefend 

tot nut van Kerken 

en Schooien. 154 Nadere 

befchouwing van der Friezen 

karakter, 161. Zy zyn niet 

gefchikt om zich in weelde 

en wellust te baaden; ook 

zyn zy geene vleyers. 163. 

Konnen geene trotsheid dulden. 

i6/[. Maaken niet veel 

werk van kunften van fmaak, 

fchoonze uitmunten in verfcheiden 

nuttige verrichtingen. 

165. Zyn echter niet te 

itomp voor dj eerfien. i66i 

Leggen zich thans meer dan 

ooit toe op de zuiverheid 

der Nederduitfche taal. 167, 

Na 't vertrek van Germanikus 

houden de Friezen zich ftil. 

178, Worden door de ftrengheid 

van Olennius tot opftand gedreeven. 

179 Hehaalen grooten 

roem door 't verdaan van 

Apronius. 179. Worden door 

hongersnood gedwongen graa. 

nen van elders te haaien. 180. 

Handelen met Korbulo, en 

raaken van 'c Romeinfche 

Krygsvolk ontQageu. 181. 

Trachten hunne grenspaalen 

verder uit te breiden. 182. 

Kiezen de zyde van Vitellius 

tegen Otto, en zwemmen over 

de Po. 185. Neemen deel 

in den oorlog tuslchen de 

Batavieren en Romeinen. 188. 

Vallen tot hun ongeluk in de 

landen der Sikambren. 191. 

Neemen weder dienst by de 

Romeinen. 192. Worden doof 

Nerva onder 't juk gebragt, 

193. Beginnen ae Zeekusten 

fterkfr te bewooneii. 193. 

Worden door Kiodius Albinu» 

verflagen. 19;. Hebben waarfchynlyk 

deel gehad aan de 

invallen der Franken in Gallië. 

196. Loopen geheel Gallië 

al. 197. Stroopen ter Zee. 

198. Zyn Probus getrouw in 

den oorlog tegen Prokulus; 

doch hunne onder .verping is 

kort van duur. 200. Hebben 

vry wat te lyden by de verhuizinge 

der Saxers en andere:!. 

20 r, Hun verlies wordt op 

eene andere wyze geboet, 292. 

Vallen bezwaarlyk te beteu. 

gelen. 203. Worden naauwer 

onder 't juk gebragt. 205. 

Verlaaten het Frankilche verbond 

j en maaken ééa volk 

met de Saxers. 208. Vermeesteren 

Uatavië. 211. Verhuizen 

naar Engeland. 215. 

Breiden zich verder Oost- en 

Westwaards uit. 216. Maaken 

een verbond met de Saxers. 

216. Hebben deel aan'.t geene 

in Brittannië gebeurt. 217. 

Brengen 'c grootfte deel der 

oude Uritten om. 317. Staan 

op tegen het Frankifehe Ryk. 

220. Worden door Pipyn 

overwonnen. 224 en'van de 

Noormannen erger dan flaaven 

behandeld. 224. De meesten 

blyven Heidenen, en ontzien 

zich niet het Frankifche gebied 

te ontrusten. 220". Worden 

door Karei Martel overwonnen. 

2^8. Zoeken zich van 

de Frankifche heerfchappye t» 

out-

der voornaamfte Zaaken. 

ontdaan , doch worden in 

hun eigen land bevochten en 

-overwonnen. 231. Moeten 

zich aan Karei Martel onderwerpen; 

doch de uitgebreidheid 

der óndérwérpinge wordt 

öngelyk begreepen. 232. Helpen 

Karoloman tegen de Saxers. 

5234.. Worden door Karei den 

Crooten ganfchelyk onderworpen. 

240. Doen hem veel dienst 

in den oorlog. 243. Een gedeelte 

'fteekt over naar Engeland, 

terwyl anderê door de 

Saxers verflagen worden. 244. 

Verkrygen den naam van Frye 

Friezen. 246. Hunne voorrechten 

worden te breed uitgemeeteu. 

248. Het gaat hun 

niet kwalyk by hunne af. 

hangklykheid van 't Keizer, 

ryk. 250. Doen een nieuwen 

eed van getrouwheid aan Karei 

den Grooten. 251. Verkiezen 

eenen Poteftaat, 261. Verkrygen 

't voorrecht van niet buitenlands 

tot den oorlog ge. 

voerd te konnen worden. 282. 

Zyn te onvreden over de ver» 

fchenkinge van Oostergo en 

Westergo aan oen Graave van 

Holland. 319. Hebben de 

hand in de oneenigheid tus. 

fchen Graaf Dirk en zynen 

Broeder Floris den Zwarten. 

320. Verfcheiden huisgezinnen 

vertrekken naar de Elve , daar 

honderd van dezelve drieduizend 

Schuiven afweeren 336". 

Helpen Lisfabon veroveren. 

343. Hebben dee! aan 't 

beoorloogen der Heidenfche 

Sclaaven omtrent de Oostzee- 

344. Verydelen de pooging 

Q4 

van Hendrik de Leeuw. 344 > 

Gaan yverig voort met het 

ftichten van Kloosters. 345. 

Zyn met geene woorden te 

beweegen om hunne vryheid 

te laaten vaaren. 354. Bieden 

Koning Willem de hand in de 

belegeringe van Aken, en 

worden van hem met aavzienlyke 

voorrechten befchonken. 

406. Derzelver Verdeeldheid 

heeft jammerlyke gevolgen. 

436. De tweefpalt kost veelen 

't leeven. 458. Behaalen de 

overwinning op Graave Willem 

dén IV* 494. Treffen een 

beftand van twintig jaaren 

met wTdem den V. 500. Sluiten 

een Verdrag met de Westfriezen. 

505. Weigeren Hertog 

Albrecht voor Ruwaard 

te erkennen. 510. Zyn niet 

zeer Hollands gezind. 516". 

Sluiten een verbond met de 

Groningers. 521. Zyn te heet 

op een gevecht met het Leger 

van Hertoge Albrecht. 537. 

Krygen de nederlaag. 539. 

ook by eene volgende ont. 

nioetinge, 540. Rekenen zich 

nog fteeds een vry volk te 

zyn. 54?- Verdryven de Hollandfche 

bezetting. 544. Worden 

op de vlugt geflageru 550. 

Verdraagen zich mee Hertog 

1 Albrecht. 55L Gaan een 

nader Verdrag aan, en onderwerpen 

zich aan denzelven. 

55Ó. Alle Friezm neemen 'es 

geen genoegen in, en de Gemeente 

beklaagt zich over haare 

lafhartigheid. 553- . Treffen 

een verbond met die van 

Groningen, en neemen Dokkum,


kura en Kammingaburg in. 

560. Verjaagen de Hertoglyke 

Amptenaars. 56r. Belegeren 

Stavoren. 565. Breeken 't 

beleg op, en verfterken Molqueerum. 

566. De Uitgeweekenen 

komen weder in het 

land. 571. Leggen zich toe 

op 't nerftellen hunner zaaken. 

573. Stellen ten dien 

einde vericheiden dingen vast. 

574. De rust en bloei, hier 

door te wege gebragt, is van 

korten duur. 575. Sluiten een 

Verdrag met den Bisfchop van 

Utrechr. 592. Men heeft daar 

toe aan beide zyden gewigtige 

redenen. 593 

Friezen, {de kleine') waar gezeten, 

hun bedryf. 213 

Fiuso, is de waarfchynlyke 

Leidsman der Friezen naar 

deeze gewesten. 1 

Frylingen, de tweede der drie 

Staaten waarin het volk oudtyds 

verdeeld werd. 138 

FnoKEPiBUKG, (ADEL van) ge. 

trouwd met Anna van Kamminga, 

wordt des Bisichops 

Stadhouder in Friesland, 310 

Fulnabo, is Vollenhove, in de 

Middeleeuwen Fullenho genoemd. 

280" 

G. 

(yaarlegers, in Friesland gehouden 

, en by welke gelegenheid. 

263 

GALBA , opvolger van Nero , 

dankt de Duitfche Lyfbenden 

af. 184 

GAIEMA, dit geflagt bezit veele 

goederen omtrent de Kreupel 

en Kreil. 8 

GALEMA, (YGE) bezet de Zeekust 

met wachten. 275 

GALEMA , ( GALE YGFS ) zyne 

ontmoeting met Fioris den II, 

in het bosch Kreil. 315. 

Wordt verfchillende beoordeeld. 

316. Noot. Het gefchil 

Over 't bosch Kreil met 

den Graaf bygelegd. 355 

Ceestelykbeid (de) krygt veel 

invloeds in zaaken van regeering. 

259. By de verkiezinge 

van Rechteren en Overheden 

ftaat het haar niet vry eenige 

gefchenken te ontvangen. 

260. Stoort de rust 'iu Friesland. 

5 I O 

Gerkesklooster, gefticht door Gerke 

Harkema. 403 

GERLAKTJS, (Priester) moedigt 

zyne Friezen aan om niet te 

luisteren naar de rnooye 

woorden der Sclaaven. 337. 

Ook gaat hy den zynen ktoekmoediglyk 

voor. 338 

Germaanen (de Overrynfche _) 

vallen in Gallië. 198. Andere 

Germaanen zitten niet ftil. 

205. Verfcheiden Germaanifche 

Volkeren verbinden zich 

tegen de Romeinen. 206 

GEKMANICÜS doet een Scheepstogt 

naar de Eems. 14. Herftelt 

de rust in 1 leger en 

overwint Arminius 174. 

Keert te rug naar de Eems. 

175. Zet den oorlog ia 

Duitschland voort. 176 Wordt, 

van een' geweldigen ftorm 

op Zee beloopen. 176. Hy 

was een begunftiger der Friezen. 

177 

Cent-»

Genezareth of Nazaretb, een 

Klooster. 351 

Geflagten ( voornaame Friefche ) 

362 

Ga, is het zelfde met Ga?. 52 

Godvraaging, hoe oudtyds verricht. 

' 124. 

GODEFRID , Deensch Koning, 

merkt Friesland aan als hem 

toe te behooren. 25S 

GODEFRID met de bult, mengt 

zich irt den oorlog tusfehen' 

Robert de Fries en zynen 

broeder Boudewyn. 297. 

Raakt te Alkmaar 'in de engte. 

298. Noodzaakt de Friezen 

om zich aan hem te onderwerpen 

; 'doch raakt kort 

daarna om 't leeven. 299 

Graaven enz, over deeze landen 

aangeiteld, die hoe langer 

hoe ïr.agtiger worden. 45» 

Derzelver oorfprong. J94 

GRATINGA , zie HARNS. 

GREGOIUUS , opvolger van Bonifacius, 

zet de bekeering der 

Friezen met yver voort, 

daarin geholpen door Willehad. 

a37 

Grieten-jen , (het getal der) 

is op den eenen tyd grooter 

dan op den anderen geweest. 

261 

Grietman , oudheid en betekenis 

deezes woords. 130. 

Noot. Hun beftier is niet 

altoos van denzelfden duur 

geweest, doch' zy werden 

verkoozen by vrye ftemminge» 

261 

Grmd, byna weggefpoeld. 8 eu 

/ 427 

\ Oe 

dsr voornaanïfie Zaaken. 

Gronden (de~) van Friesland 

zyn onderfcheiden. 54 

GROVESTIKS (WÏBE) verdrinkt* 

457 

Gut, Bisfchop van Utrecht, 

belaagt de vryheid der Friezen. 

447. Doet de Stellingwervers 

in den ban. 449» 

Bekrachtigt het gevelde ban* 

vonnis. 451. Het gedrag van 

beiden is berispelyk. 452. 

De ban wordt opgeheven. 

4f3 

GYSBERT jApix , (de Rymleryen 

van) werden voor heen 

zeer veel geleezen , doch 

thans van weinigen verftaan. 

361. Deeze Dichter behoeft 

niet te wyken voor Poot , 

en fomtyds niet voor Vondel. 

167 

H. 

H ANYA (GALE) weigert de 

waardigheid van Poteftaat aan 

te neemen. 543. Is een van de 

hoofden der Schieringers. 546% 

Sterft, 5S3 

Harderwyk (die van) verkry. 

gen vrygeleide door Wildinge 

in Westergo, Waarop een 

verbond volgt met die van 

Oostergo. 462 

HARINXMA (HARING) te Heeg, 

is Poteftaat van Westergo» 

265, 544 

HARINXMA, (AGGE) deszelfs 

geflagt verkrygt de Heerfchappy 

te Sneek. 572 

Harlingen , heeft vier (luizen. 

94, De imvooners hebben 

i nog

S L AD W Y Z E R 

flog gevoel van de zwaare 

ftormvvinden van 1775 en 

1776. 10 r. Wanneer eene 

Stad geworden. 393 

HARNS (DOUWE van) doorfteekt 

den Zoon van Sikke 

van Gratinga. 330. Het Sioc 

van den eerften wordt belegerd 

en hy met wyf en kinderen 

omgebragt. 331 

HARON, Hertog van Oostfriesland, 

bedwingt Diederik, die 

zich voor Koning van Westfriesland 

had opgeworpen. 208 

HARWEISMA , (AALTSE) zie 

KAMMINGA. 

Haskerdyk (de) fchiet tusfehen 

Haskerland en jEngwirden 

door. 83 

HEEMSTRA ('t huis van FÜYE) 

te Dokkum wordt geplonderd. 

5+7 

HELBADA fj JUCKE ) brengt Douwe 

Ropta eene doodelyke wonde 

toe. 436. Sneuvelt met vier 

der zynen te Hoogebeintum, 

438. Zyn Zoon wreekt zich 

deswegen, 438 

HENKIK de LESUW, ziet zyne 

pooging, om wraak over den 

dood van zynen Overgrootvader 

te neemen , door de 

Friezen verydeid. 344 

HENRIK f Keizer) zoekt den 

inwendigen bloei des lands 

te bevorderen, en de Noormannen 

te beteugelen. 281 

HENRIK (Keizer) de IV, geeft 

Oosiergo en Westergo aan den 

Bisfchop van Utrecht, 305 

HENRIK , Hertog van Saxen , 

wordt door de Friezen verfla. 

gen. 

1 

314 

HEWIUK (Keizer) de V, be 

vestigt het gefchenk door zyri 

Vader aan de Utrechtfche 

Kerk gedaan. 317 

Herfst (in den) heeft men 

in Friesland veeltyds dampig, 

en regenachtig weder, ea 

ook wel eens hevige ftorm. 

winden, uit het Westen en 

Noordwesten, tot nadeel der 

Zeedyken. 101. Somwylen 

heeft men 'er eenen droogen 

Herfst. 101. Deeze is zeer 

nuttig , en wordt voor een 

gunftig voorteken van een 

volgend vruchtbaar jaar gehouden. 

io2. Dit jaargetyde 

was hier oudtyds onbekend. 

119 

HERKULES (de Pilaaren van) 

heeft men op Ameland gehad. 

17. Deeze Herkules was niet 

de Herkules der Grieken, en 

de pilaaren ilegts natuurlyke 

hoogten. jg 

HERMANA, (HESSEL) gaat de 

Noormannen kloekmoedig te 

keer. 275 

Hertogen van Friesland opgeteld. 

170. Onder hunne regeering 

zou Friesland zeer in 

magt hebben toegenomen 171 

HIDDEMA (GOSLLNG) raakt gevangen, 

en wordt weder geflaakt. 

^gj 

HIGT, was den beroemden Rotgans 

, in Poëzy, op zyde. 

167 

Hindeloopen. Hier gebruikt men 

nog de oude landtaal 160. 

Wanneer eene Stad geworden. 

4 I I 

Hindelooper zyl' (de) voert 

veel binnenwater naar Zee. 

9


Historie (de oude) der Friezen 

is duister en onzeker. 16 9 

Honderdmannen (de~) der Ou 

den dienden den Opperhoofden 

in den oorlog tot befcherming 

en in vrede tot raad. 

127 

Hongersnood dringt de Friezen 

om graanen van elders te haalen. 

180. Wordt gevolgd van 

eene pestziekte. 29a 

HoNoiuus, zie AUKADIUS. 

t 

I \N, opvolger van zynen Vader 

Floris derf V. 431. Wordt 

door den Bisfchop van Utrecht 

, met hulpe der Friezen, 

befprongen. 43«- Verdraagt 

zich met den Bisfchop. 

4^3. Bevestigt de vryheden 

en voorrechten van Stavoren. 

435. Wordt opgevolgd door 

Tan van Avennes. 439 

TAN van HENEGOUWEN wordt 

door de Friezen verflagen. 

491 

T A N van AÜKEL, Bisfchop van 

Utrecht , dwingt de Steenwykers 

en Stellingwervers tot 

onderwerping. 5°7 

T . r TAirr.i- "V ts een van 

fchuldbekentenis , wordt niet 

te min beneffens zynen Neef 

in een tweegevecht doodelyk 

gewond. 289 

JONGEMA (SJAAIID) maakt eenen 

aanflag op het Stins van Hiddema 

te Nieuwland ; doch 

wordt afgeweezen. 587 

JouLSMAChet geflagt van) is 

zeer beroemd wegens den 

tegenftand , dien het den 

Noormannen heeft beweezen. 

282 

JOVINUS , Overfte van Keizec 

Valentiniaan, verflaat de Overryufche 

Volkeren. 213 

Italië, verfcheiden Jongelingen 

van Adelyken huize begeeven 

zich derwaards, en komen 

over Engeland weder te huis, 

daarze met blydfchap verwei • 

komd worden. 284 

JULIAAN , bygenaamd de afvallige, 

behaalt meer dan eene 

overwinning op de Franken, 

an. Zendt Charictto ter beteugelinge 

der Quaaden. 

212 

Juliaans Vloed (de) is zeer 

nadeelig voor Friesland , vol • 

gens 't getuigenis van U. 

Emmius. 351 

JUWINGA (Juw ), van Bolswerd , 

woi dt, by 't ontfleeken van 

den oorlog tegen Hertog 

de hoofden der Vetkoopers. 

54 6 

Albrecht, lot veicneer verkooren. 

5 "5- Keu." eenen 

Jerufalem of Gerkeshlooster. 351 Veldflag zeer gwaarlyk 536, 

JONGEMA (de Geflagten van) 

en Enckema krygen een hevig 

verfchil. 288. Jongema 

verdedigt zich voor den 

Rechter, eu Enckema doet 

Qq 3 

Zyn raad verworpen zynde 

verdeelt hy 't Leger in drie 

hoopen. 537- Sneuvelt met 

zeer veele Edelen iu den 

flag. 539

B L A D W y Z E R 

K. 

K, k-Aitrs . is de ' orwolo-pr won 

. Tiberius. j^p 

KAMMINGA , (GERBERT) wordt 

bedektelyk gevangen genomen, 

door R. Wibalda en A. Harweisma, 

en weder geflaakt. 

„ 421 

KAMMINGA, (TIETE) biedt Worp 

Ropta de hand ten nadeele 

van Juxke Helbada. 438 

KAMVIINGA , (REIKIER) Pote- 

• ftaat van Friesland, flaat en 

verdryfc de Noormannen , 

doch krygt eene wonde, daar 

hy aan fterft. 4 ; 2 

KAMMIN CA , (RIENK van) Abt van 

Oudel.iooster, voert' oorlog, 

zo tegen Juw Juwinga van 

Bolswerd en andere Vetkoopers, 

ais ook tegen die van 

Ludingakerk. 520 

Kammingaburg. 394 

KAHAUSIUS, 'S'Keizers Admiraal, 

gedraagt zich kwalyk, fteekc 

over naar Brittannie, en doet 

zich voor Keizer uitroepen. 

203. Noodzaakt Konftantius 

tot het fluiten van een Ver 

drag. 205 

KAREL de GROOTE, maakt Friesland 

tot een wingewest. 172 

Brengt de zaaken hier te iande 

te recht, en maakt de Friezen 

afhangklyk van 't Frahkifche 

Ryk. 240. Bedwingt 

daarna de Saxers; doch door 

zyne daarop gevolgde afwee. 

zigheid is dit van kleinen 

duur. 241. Berooft de Saxers 

cn Friezen van 't erfrecht op 

de ouderlyke bezittingen. 243, 

Yvert zeer voor de verbrei, 

ding van 't Christendom. 243. 

Heeft veel moeite • met de 

Saxers en Friezen ,244. Treft 

een Verdrag met de Saxera 

en mezen. 245. Geeft hun 

eenige Wetten en Laudrechten. 

247. Ontvangt zonderhnge 

eerbewyzingen van de 

Friezen te'Rome, 347. Handelt 

Vruchteloos met "de Deenen 

over vrede. 2-4. Trekt 

met een magtig Leger op 

tegen de Deenen. 255. Doet 

zynen Zoon Lodewyk tot 

Opvolger verklaaren. 256 

Veel valt 'er tot zynen Lof 

te zeggen. 

KA 

JVIaii TFJ, 

* ei 

'> wordt door 

Raaboud overwonnen, doch w 

is gelukkiger in een tweede 

treften. 2 2 7. Bevecht en 

overwint de Friezen in hun 

eigen land. 231. Doet hetzelve 

_ afloopen , en dwingt 

• de Snezen tot onderwerping. 

KAROLOMAN, brengt de Safe! 

en tnczen tot reden. 2o, 

RASPAS RO B L E S, H T „ V * 

Büly: aan deezen heeft 

friesland veel verpligtinj* ten 

aanzien der Zeedyken. 7 I. 

ûlks is vereeuwigd door een. 

fteenen Gedenkzuil. 72. Deeze 

vervallen zynde, i s daar 

voor eene andere opgerecht 

door den Graave • van Waslènaar 

Twickel, Grietman van 

Franekeradeel. , 4 

Kaucben (de) ftrpopen ter Zee. 

198


Keherryk (de verdeeldheden van 

der lang genot van deeze gift 

'O hebben grooten invloed op 

te hebben. 305 

KOENRAAD (Keizer) de Ilï, 

den ftaat deezer landen. 460 

geeft de FriefcheGraaffchappen 

Klaarkamp, deszelfs Abt heeft de 

aan den Bisfchop van Utrecht. 

voorzitting op de Landsver 

333. Bevestigt de gedaane gifte. 

gaderingen. . 351. De Mon 

338. De Giftbrief van beniken 

fteeken de Foswerder 

vestiginge verfchilt eenigzins 

Kérk in brand, dat vier van 

van dien der voorgaande ver- 

hun het leeven kost. 548. 

fchenjunge. 34» 

Verzoenen zich met die van 

Foswerd. 54, Koeverden, 't Kasteel der Stad 

beinagtigd door den afgezet- 

KLAUDIUS , opvolger van Kaliten 

Slotvoogd. „ 3 39 

aula , doet eenen togt tegen 

de Britten. 180. Neemt geen 

KOMMODUS, zendt Klodius Al- 

genoegen in 't bedryf van 

binus tegen de Friezen. 194 

Korbulo. ÏSI 

Koningen (de) van Friesland 

worden gezegd negen in getal 

Kleeding, zie Friezen. 

geweest te zyn. 17 

Kleigronden vindt men jn verfcheiden 

Grietenyen van Friesland. 

. f4 

Kloosters in Friesland gefticht, 

als dat van Ludinga Kerk. 345. 

v a n 

van ' Mariëngaard. 347u 

i t d i t 

Klaarkamp. 35°- 

Iaatfte fpruiten weder andere. 

351. Van Lidlum. 37. van 

Bajum. 358- Verrykt door 

de verarminge veeier Landzaaten. 

373- Aula Dei. 402. 

Gerkesklooster. 403. Buweklooster. 

405. Aanjum, 411, 

Franjum. 414. Minderbroeders. 

A15. -Karniely terklooster. 

481. Thabor. 572 

KLOVIS , Koning der Franken, 

zoekt de paaien van zyn gebied 

uit te breiden. 216. 

Wordt gedoopt, en legt den 

grond tot verbreiding van 't 

Christendom. 217 

KOENRAAD , Bisfchop van Utrecht 

, verkrygt het Graaf- 

. fchap Stavoren. 300. Wordt 

" ook met dat van Oostergo en 

Westergo befchonken, zon 

1 

KoNOVi.LLA, Dogter van Adgillus 

den II, eene deugdzaame 

Vrouw, en getrouwd in 'c 

huis van Adelen. 271 

KONSTANS brengt de Franken 

tot reden, en neemtze aan in 

bondgenootfehap van het Ryk. 

210 

KONSTA~-TYN de GROOTE, verflaat 

de Franken. 206. Begeeft 

zich naar Rome ter beteuge'inge 

van Maxentius; 

doch keert van daar te rug 

naar Gallië, en flaat de Franken, 

207. Sterft «in 't jaar 

337- 

2 1 0 

KOSSTANTIUS CHLORUS , verovert 

Bouiogne, vertlaat de 

Friezen, en voert veelen van 

hun naar elders. 204.. Wordt 

genoodzaakt Brittaunie af te 

ftaan aan Karaufius. 205 

KORBULO, handelt met de Frie 

l 8 r 

zen. „, 

Kreupel en Kreil, bosfchen tusfehen 

Stavoren en Enkhuizen, 

8. In dat van Kreil zou men 

q 4

B L A D . W Y Z E R 

oudtyds zeer zwaare boomen ringen der Ouden befchree 

gehad hebben. 69 ven, 126-123 

Krygsbevelbebbers (de) waren Landhuizen, zie Friesland. 

fomwylen van de Koningen Landiadl , (de Friefche) heeft 

onderfcheiden, en werden in 

groote overeenkomst met het 

de Landsvergaderingen ver- 

Engelsch. 156. Voorbeeld 

kooien. I 2 7 van owereenkomfte. 157. 

Kruisvaarten (de) neemen een 

Daar over verdient S. A, 

begin. 310. Krygen grooten 

Gabbema geleezen te wor 

toeloop en daaronder veele 

den. 159. Kundige Engelfchen 

Friefche Edelen. 311. De 

ontkennen zulks niet. ifp. 

gevolgen zyn voor Friesland 

Deeze L 

van veel belang. 312. De 

drift ter onderneeminge van 

dezelve gaat zeer verre. 382. 

Worden gepredikt door Olivier 

van Keulen. 383. De 

Friezen fpeelen eene voornaame 

rol in deize buitenfpoo» 

righeden. 384. Die van 

Oostergo inzonderheid. 385. 

De Kruisvaarten gaan fleeds 

a 

ndtaal wordt niet 

overal gebruikt. 160. 't Is te 

vreczen datze eerlang geheel 

zal verlooren raaken. ,61 

Lauwers, in 't Latyn Lau. 

bachus , Laubacus , en ook 

wel Lavica of Laveca genoemd 

, deeze ftroom is 

thans van weiriie belantr. 1.1 

Leeuwarden , wordt , na beklommen 

en in brand gefteeken 

te zyn, ia 't recht om 

Lyfflrafïen te oeffenen bevestigd. 

526. 't Jakobiner 

Klooster krygt van Hertoge 

Albrecht belofte van befcherminge. 

532. Gegeeven aan 

Gerrit Kamminga. 561. Kerkelandraad 

hier gehouden. 

voort. 395. ür wordt eene 

tegen de Stadingers gepreekt 

en uitgevoerd. 39Ö. Staan 

geenszins ftil. 410. De Friezen 

laaten 'er zich, door 't 

preeken van zekeren Gerard, 

ligtelyk toe beweegen. 417. 

Elk moet zich daartoe van den 

bepaalden voorraad voorzien. 

418. De ongelukkige uitflag 

wordt gevolgd van binnenlandfche 

verdeeldheid. 410 

Kuinder of Tjonger , deszelfs 

oorlprorg en loop. 26 

Kuinderdyk (de) dient om het 

water van dien ftroom te 

bedwingen. 2^ 

Leye (de) was oudtyds de 

uitwatering van Ferwerderadeel. 

9 3 

Lemjierzyl,- (de) is van zeer 

veel nut , zo tot ontlasting 

van 't binnenwater als tot de 

uit - en invaart van veele 

fchepen. pp 

pende of Linde , derzelver oor 

JU 

fprong en loop. 3

IIAÜKEMA , ( EELKE ) Abt 

van LWlum, voert oorlog 

tegen fommige Edelen , verbetert 

de Gebouwen van 

't Klooster , brengt verfcheiden 

Kerken onder deszelfs 

gebied , en beftraft de 

ongebondenheid zyner Konverfen 

; doch wordt daarom 

van hun gehaat en omgebragt. 

482. De moordenaars 

gevangsn en naar verdienlte 

geftraft. 4^5 

Llüumer Klooster gefticht. 357. 

Deszelfs Abt fticht een Uithof 

te JBoxum. 374. Voltrokken 

door Hoite van Winfum. 

411. Verkrygt veele bezittingen. 

415 

Lisfabon veroverd. 343 

Liten, de derde en geringfte 

der drie Staaten, waar in liet 

Volk oudtyds verdeeld werd. 

4er voornaam/Ie Zaaken. 

139 

LODEWYK , opvolger van Karei 

den Grooten , hcrüelt de 

Friezen in 't Recht op hun 

Vaderlyk erfgoed. 260. Waarby 

hy zich niet kwalyk vindt. 

270 

LODEWYK de IX, is een groot 

voorftander der kruistogten. 

416. Zendt her waards zekeren 

Gerard om dezelve voorttezetten. 

417 

LODEWYK, (Keizer) befchenkt 

Reinoud den II. met Friesland. 

487. Verlydt zyne Gemaalinne 

met Holland , Zeeland 

en Friesland. 496- Verklaart 

zynen Zoon Willem 

tot haaren Opvolger. 498 

LOON, (de Graaf van) trouwt 

met Ada. 3Ó8. Wordt ge. 

noodzaakt naar zyn Graaffchap 

van Loon te vertrekken. 

371 

LOTHARIUS, (Keizer) neemt 

der Utrechtfche Kerk het 

Graaffchap Oostergo en Westergo 

af, dat fchenkende aan 

Holland, tot blykbaar onge- 

• Boegen der Friezen. 319. 

Maakt groote verandering in 

de Rechtsplegingen. 332 

Lucbtsgefteldbeid van Fries, 

land, is taamelyk getemperd. 

100 

LUDGER, (de Heilige) hasi 

tot zyne moeder Laarburg, 

welke by haare geboorte op 

Qq s 

eene zonderlinge wyze by t 

leeven werd behouden. 113. 

Predikt het Euangelie omtrent 

Dokkum. 238. Wordt Monnik 

in Italië, 258 

LUDIGMAN , ( FOKKE ) beveiligt 

de Zeekusten. 275 

LuDiNOAKEiiK , (het Klooster 

van ) wordt gefticht , en 

verkrygt eenen Overfte van 

dt-n Bisfchop van Utrecht. 34 5. 

Door Rykdora verdertelen de 

Broeders. 337- Bezit veel 

lands te Weidum. 373. Doen 

eene Graft graaven tusfehen 

Vlieland en Terfchelling door. 

376. Wordt met Texel en 

Vlieland befchonken. 390 

LUINE, (ter) door de Friezen 

gebouwd. 541. Ingenomen. 

561. De Graaf van Oostervant 

vertoeft hier wel zes 

wecken. 562 

M. Ma.

B L ' A D W Y . Z. E R 

M. 

Mag iflraatsperfoonen , wien 

de bediening des rechts , 

onder voorzitting van den 

Graave , was toebetrouwd. 

266 

MAGNENTIUS , werpt zich op tot 

Keizer. . 2io 

J&S&kkuln, (te) had men eertyds 

twee Sluizen, doch 

" thans maar eene, 95 

•MALOKIX , Regent van Friesland 

by 't leeven van Nero. 

:26. 182. Zie Verritus. 

MANARMiiNTs, (de haven van) 

was digt by Rauwerd. 17 

MANKUS, wordt gehouden voor 

den naam der Maan in oude 

tyden. I 2 0 

Mantgum , (die van) geeven 

zeer veel lands aan Oudeklooster. 

374, 

MAÜ0ARE5.T, Gemaalinne van 

Keizer Lodewyk , wordt met 

Friesland ' verlyd. 496. Zy 

zoekt zich op de Friezen te 

wreeken over den dood van 

• haaren Broeder. 497 

Marisngaard , (het Klooster 

van") Wordt gefticht -. 347, 

Koopt het eiland Marken 

voor de helft. 400 

MA&TEKA { HESSEL ) Duko's 

Zoon, wordt van den Keizer 

grootelyks in waarde gehouden. 

354 

PI-TARTI-NA (HESSI-L) laat zich 

bezwanrlyk beweegen om de 

waardigheid van Poteftaat te 

aanvaarden 443. Verdryft de 

Hollanders ; ook ftceken , 

met zyne tocftemminge, veele 

Friezen over naar Enkhatzen, 

daarze grooten moedwil 

aanrechten. 444. Zyn dood 

is van nadeelige gevolgen. 

4Sö 

MAXIMMNUS HEEKULIUS, heroïek 

de rust in Gallië. 201. 

Zet veele Franken, Friezen, 

Kauchen en anderen over in 

de landen der Friezen en 

Nerviers. 202. Wordt tot 

Ryksgenoot verheven. 204 

MAXIMINUS, loopt hier te lande 

groot gevaar zyns leevens. 

ips 

Medenblik , door wien gefticht. 

208 

Meeren (de) beloopeu over 

de twintig , waarvan de 

voornaamfte worden opgeteld 

, welke van veelcrlei 

visch voorzien zyn, en van 

Watervogelen krielen. 67 

Mi-.LA ( POMPONIUS ), zyn verhaal 

wegens den loop des 

Ryns ftrydt niet met het 

daarvan gegeeven verhaal. 

11 

MHNAPIEES , waar gewoond 

hebben. 212 

Middelzee (de) recht groote 

verwoestingen aan. 3=;. Wordt 

allengskens verftopt; doch.het 

begin en de voortgang dier 

verftoppinge valt moeielyk 

aan te wyzen, 41. Dezelve 

ftrekt tot verbetering van 

Friesland. 42, Wordt van tyd 

tot tyd meer verftopt. 401 

MINNEMA ( WYBE ) wordt gevangen 

en weder in vryheid 

gefield. 584 

Mimeitsga , lydt veel by 

den

den hoogen vloed van 805. 

250 

MosracMge aarde is in verfcheiden 

laage oorden van 

Friesland te vinden. 54 

Molqneerum, gebruikt nog de 

oude Landtaal. 160. De 

Friezen liaan zich hier neder, 

561. Wordt door hen verfterkt, 

56S 

Molqueerumer-Zyl (de) ontlast 

yeel water naar Zee. 96 

Munnike-Zyl (de) is gelegen 

in Kollumerland. 84 

der xoornaamjle Zaaken, 

283. Derzelver invallen' hiej 

te'lande loopen ten einde. 

291. Waagen weder eene 

kans op Friesland; doch worden 

verdreeven. 441 

Noordzee (de) valt eerst fterkst 

in het Vlie; daarna in het 

Boerdiep; verkrygt eene nieu. 

we opening tusfehen .Vlieland 

en Terfchelling , en neemt 

veele Dorpen enz. weg. ia» 

N. 

Nederlanden (een goed deel 

der) komt onder het Duitfche 

Keizerryk. 

a 

O DILËALD , Hertog der Frie* 

zen, bedwingt de Westfaalen. 

CIO 

ODULFUS , fticht een Klooster te 

Stavoren, naar hem St. Odulfs 

klooster genoemd. 272. Het 

79 zelve verkrygt andere inwoo- 

Nederjaxers, vallen in Gallie, 

ners. 321. Inhoud van den 

doch worden bedwongen. 241 

Giftbrief, dienaangaande. 322. 

Nano, ten zynen tyde waren 

. Kapellen toc.de Kerk van St. 

Verritus en Malorix Regenten 

Odulfus behoorende.324. Ge* 

van Friesland 126, 184 melde Giftbrief wordt door 

NERVA brengt de Friezen ander- eene Bulle van den Paus be < 

maal onder't juk. 193 vestigd. 326. Wordt met Wie- 

Nieuwe zylen (de) heeft men ringen befchonken. 399. Ver 

by Engwierum. 85. Zyn krygt de meeste landen van 

aangelegd in den jaare 1729, Urk. 446. 't Klooster worde 

en hebben gekost 298000. 86. door de Enkhuizers in brand 

Ter gedachtenisfe daarvan is gedoken. 416, Aan de Zuid- 

eene fteenen Pyramide opgezyde opgetimmerd. 468 

recht. 87 

Offeren (de tivist om den voor- 

Noordjcbe volkeren (de~) geeven 

rang in 'f) geeft aanleiding tot 

door hunne invallen aanleiding 

het bouwen van veele Ker 

tot het aanftellen van Graaven 

ken , Kapellen en Dorpen, 

enz. 45. Worden verflagen 

362 

en verjaagd. 275. gelyk pok 

OLAUS, Veldheer der Deenen, 

door Keizer Henrik. 282. 

door de Friezen verflagen, 

. Eenige van derzelver geflagten 

253 

blyven bier te lande woonen. 

QUs. 

O,


Oldeklooster of Bloemkamp. 351. waaronder zekere inkomfters 

Oorfprong van 't zelve. 359 uit Ternaard behooren. 28S 

OLENNIUS, verwekt de Friezen Oude- en Nyemarden, door de 

door zyne ftrengheid tot op» Hollanders plat gebrand. 474 

{tand. 178. Wordt genoodzaakt 

te vlugtcn. 179 

P. 

Oostend'!, eertyds eene Siad 

van Friesland. 5 

Oostergo, een der deelen van "Paalwormen, (de) doengroo* 

Friesland. 52. In 't Latyn te fchade aan het paalwerk. 

Auflrachia genoemd. 231. 77, Hier door valt men op 

. ï Sluit een Verdrag met die van het denkbeeld om balfteenen 

Groningen. 465. Deszelfs voor de paaien langs te leg 

onderwerping aan Graave Wilgen. 78 

lem den 111. is twyffelachtig. Pcezens, ook wel Donger ge 

480 heeten , oudtyds een ver* 

Oppergezag (het) is in Fries maarde Vliet. sg 

land by 's Lands Staaten, die Palestina, derwaards begeeven 

onder verfcheiden benaamin- zich veele Engelfchen en 

gen voorkomen. 258. Hunne Friezen. 419 

vergaderingen werden niet PETRI (SUFFRIDUS), zyn ver 

altyd op dezelfde plaats gehaal wegens den oorlprong 

houden. 25a der Friezen is niet waarfchyn 

. Opperhoofden, zyn onderfcheiden lyk. • 2 

van de Koningen. 127 PIPYN , beoorloogt en overwint 

Opjlalhoom, een hoog ftuk land de Friezen. 224. Bedient 

naby Aurik. 128. In eene zich van Willibrord om de 

vergaderinge, daar gehouden, Friezen te bekeeren. 22J. 

maakt men eenige wetten en Vèrflaat de Friezen , waarna 

bepaalingen. 455. Hier wor 't Euangelie wyd en zyd 

den twee vergaderingen ge verkondigd wordt. 227 

houden , in welker eerfte wei. PIPYN de KORTE , wordt door 

nige Friezen verfchynen. 471. Bonifacius tot Koning gezalfd. 

In de tweede, daar men meer 

234 

Friezen heeft, wordt befloo- 

Placentia, groofe verbaasheid 

ten 's Lands vryheid te handhaaven. 

473 

binnen deeze Stad, 185 

PLINIUS , geeft eene ongunftige 

. OTTO (Keizer) befchenkt Bis befchryving van de gefteldfchop 

Balderyk met de vrve heid des lands, 22. Oordeel 

jagt in Drenth en de Zeven van U. Emmen over deeze 

wouden. 285. Begiftigt het befchryving. 23. Zyn getui 

Aartsllift Maagdeburg met genis wegens de Terpen. 38 

eenige goederen in Friesland, Porpo , een Friesch Edelman „

getrouwd met eene Nigt van 

Redboud en deszelfs Veldheer. 

228. Wordt van fommigen 

ook voor zyn'Opvolger 

gehouden. 230 

POSTHUMUS, (JUNIUS) behaalt 

meer dan eene overwinning 

op de Friezen. 198 

Totefiaat , wat aanleiding gegeeven 

hebbe tot het verkiezen 

van dezelve. 251, 263. 

Dit aanzienlyk ampt werd 

fomwylen door meer dan een 

perfoon bekleed. 264. Waartoe 

dit ampt ftrekte. 265. 

Op datze hunne magt niet 

zouden misbruiken , werd 

hun een Mederaad van achttien 

of meer Rechteren toegevoegd. 

265. Hoe zy verkoo' 

zen en in hun ampt bevestigd 

wierden. 266. Zyn ouderhoorigen 

des Keizers, en hebben 

eene zeer bepaalde magt. 

280. Deeze waardigheid door 

S. Dekama, G. Hanya en O. 

Bottinga van de hand gevveezen 

zynde , verkiest men 

twee Poteftaaten teffens, een' 

voor Oostergo en een' voor 

Westergo. 544 

der voornaamfle 7.aaken« 

Qûaaden , door de Saxers 

uitgezonden tegen de Romeinen. 

2 1 1 

QUISTILIUS VARUS , zie Romeinen, 

R. 

RADBOUD , wordt door Pipyn 

overwonnen , en heeft veel 

te lyden van de Noormannen. 

224. Is afkeerig van 'c 

Christendom. 225. Wordt 

door Pipyn verflagen. 226. 

Vervolgt en verjaagt de verkondigers 

van 't Christendom. 

227. Overwint Karei Martel. 

027. Wordt door Karei geflagen, 

onderwerpt zich aan 

den zeiven. 22H. Weigert 

zich te laaten doopen, 229. 

Durft echter geene middelen 

van geweld ten nadeela 

van 't Christendom gebruiken. 

229. 't Is niet ztkei' wie zyn 

opvolger geweest zy. 230 

RADBOUD de II, volgt op zynen 

Tracht (de) is in Friesland Broeder Gondebaid in de Re 

niet zo groot als wel elders. geeringe , en is een geflagen 

146 vyand van »'t Christendom. 

Triesters (de) hadden oudtyds 235. Heeft waarfchynlyk 'da 

groot gezag in de Landsverga. hand gehad in 't ombrengen 

1 2 

dêringen. 

9 van Bonifacius, 336. Dit 

Trinfen van Friesland, opge kwam hem duur te ftaan. 237 

noemd. '7° RADBOUD, een afftammeling uit 

PR OBUS , een kloekmoedig het Koningklyke geflagt van 

Vorst , doet een' togt tegen dien naam , wordt Bisfchop 

. de Germaanen. 199 Over van Utrecht. 277. en wegens 

valt cu Haat de Franken. zyne geleerdheid en godvrucht 

zeer geroemd, 278. Ook 

199 

wordea

Ë L A D W Y Z E R 

worden hem wonderen en 

voorfpellingen toegefchreeven. 

278 

Rechtsgebied ( het ) en gedrag 

der Geestelyken in Friesland. 

433 

RÊGAIZUS, zie ASKAUICÜS. 

Regeering, tusfehen de oude en 

hedendaaglche is eenige overeenkomfte. 

268 

REINALDA, (SAKE) groot vooritander 

der Friefche vryheid, 

. komt voor als Poteftaat. 355 

REINOUD , Graaf van Gelder, 

wordt door Keizer Rudolf met 

Friesland befchonken. 430. 

Doet vooreerst geene poogingen 

om deeze gifte in kracht 

te ftellen. 431. Smeedt een' 

aanflag op Friesland. 460. Behaalt 

eene overwinning op de 

Friezen. 470 

REINOUD dé II , Graaf van 

Gelder, befchonken met Friesland 

, doet geene moeite om 

daar eenig gezag te oeffenen. 

488 

RICHOLD de II , Koning der 

Friezen. 217. Noodzaakt de 

Deenen deeze landen te ruimen. 

2i8 

Ryn { de) krygt door Drufus 

graft een vryen loop door 

deeze landen. 8. Verdeelt zich 

in twee takken , welker eene 

iu het Boerdiep valt, terwyl 

de andere tusfehen Texel en 

Vlieland in de Noordzee ftort. 

j, 9, 10 

ROBERT de FRIES, trouwt met 

de Weduwe van Floris den 

IV, en raakt in oorlog met 

zynen Broeder Boudewyn den 

VI. 295 Vlugt naar Vlaandéren. 

298. Noodzaakt den 

Utrechtfchen Bisfchop tot afftand 

der betwiste landen. 

301 

Romeinen (de) hebben 't 

Boerdiep bevaaren. 13. Zyn 

digt by de Eilanden geweest. 

19. Worden aangetast 

van de Scorbut. 19. Dit 

ongemak is niet toe te fchryven 

aan 't drinken Van 't 

water uit zekere fontein. 20* 

Zy worden 'er van geneezen, 

door 'c Britenkruwd. 20. 't Is 

onzeker of zy de Friezen het 

maaken van Dyken geleerd 

hebben. 39 Krygen de nederlaag 

onder Qnintilius Varus. 

173. Laaten de Friezen 

in rust. i^ó 

ROPTA, (WORP) zoekt zich te 

wreeken op Jucke Helbada 

over 't Wonden van zynen 

Zoon. 436. Wat daaruit, zo 

op weg tusfehen Ferwerd en 

Marrum, als ook te Hooge* 

beintum, gebooren zy. 437 

Roptazyl, (de) gelegen in Barradeel 

, diende eertyds tot eene 

uitvaart voor de fchepen. 93 

RUÜOLF, Slotvoogd van Koe. 

verden, afgezet zynde , bemagtigt 

het Kasteel. 389. Wordt 

gevangen genomen en gerabraakt. 

390. Hieruit omftaat 

groote verbittering. 391 

RUDOLF van HABSBURG , beves. 

tigt de rechten en vryheden 

der Friezen. 421. Vermeerdert 

hun Landrecht met nieuwe 

artikelen. 421. Draagt gansch 

Friesland tusfehen 't Vlie en 

de


de Eems op aan Reinoud 

Graave van Gelder. 43° 

S. 

Ssxe« en anderen verhuizen 

naar elders, 201. Vallen bezwaarlyk 

te beteugelen. 203. 

Zenden de Quaaden uit om 

in 't Leger der Romeinen te 

breeken. 21 r. Vereenigen 

zich met de Wilten en Sclaaven 

tegen de Romeinen. 213. 

Verhuizen naar Engeland. 213. 

Van tyd tot tyd gaan derwaards 

nieuwe bezendingen. 

216. Brengen 't grootfte deel 

der oude Britten om. 217. 

Staan op tegen het Frankifche 

Ryk, 22c. Rechten jammeriyke 

verwoestingen in Friesland 

aan, 241. Onderwerpen 

Zich aan Karei den Grooten. 

242. Vallen wederom van 

hem af, en haaien de Friezen 

daartoe insgelyks over, doch 

tot hun beider ongeluk. 242. 

Worden wel onderworpen , 

doch ftaan telkens weder op. 

244 

Scheepvaart (de) in Friesland 

wordt zeer begunftigd door 

de veelvuldige wateren des 

lands.

Ë L A D W Y Z E R 

zich met die van Ysfelham 

tegen den Bisfchop van Utrecht. 

505 

Scbooterzyl, doorgaans de oude 

Scbooterzyl genoemd , ligt niet 

aan zee, maar in de Kuinder 

of Tjonger , en ontlast een 

groot deel der Zevenwouden 

van 't overtollige water. 99 

Sclaaven , waar gezeten. 213. 

Drieduizend van dezelve door 

honderd Friezen afgeweezen. 

336 

SEVERUS ( ALEXANDKR) wordt 

door zyn eigen lyfwachc omgebragt. 

195 

SICCAMA, zyne befchryving wegens 

den Aesga en Schelta. 

267, 268 

SIERSMA (Abt) maakt Grind 

vast. 8 

SIGFRID , Zoon van Graave Arnold, 

neemt zyne toevlugt 

tot Gosfe Ludigman, die hem 

vriendelyk omvangt, en aan 

hem zyne Dogter Tet ten 

huweiyk geeft. 287 

Sion. (bet Klooster) 351 

SJAARDEMA (SIKKE) wordt Poteftaat. 

397- Geduurende zyn 

bewind is 't land in taamely- 

. ken bloei. 398. Ontvangt 

een' brief van Koning Willem, 

en beantwoordt denzelven 

mannelyk. 409 

SJAARDEMA van Franeker laac 

den Abt van Lidlum gevangen 

neemen en vier Monniken 

dood flaan. 525 

Syndriucbt, aan Karei den Grooten 

toegefchreeven. 251 

Slaavcn, had men hier te lande 

voor de invoering van 't Christendom. 

140 

Slagtedyk (de) komt onder dö 

binnendyken eerst in aanmerking. 

79. Deszelfs eerfte aanleg 

en ftrekking. 80. Een andere 

dyk van denzelfden naam 

loopt door Utingeradeel. 83 

Sluis. Het overtollige water 

wordt door veele Sluizen naar 

Zee Ontlast. 65. De voornaamfte 

zyn de Munnike-, 

Nieuwe-, Ezuma-, Ropta-, 

Harlinger-, Makkumer-, Workumer-, 

Hindelooper-, Molqueerumer- 

, Stavorfche-, Taeke-, 

Lemfter- en Schooter. 

zylen. 84 — 90 

Sneeuw valt hier te lande zelden 

zo dik als wel elders. 

102 

STAATEN, zie Oppergezag, gebieden 

den Kloosterlingen 

hunnen onderlingen kryg te 

ftaaken. 548 

Staatsvergaderingen, (in de ) 

bertaande uit Graaven, Grietmannen 

, Rechters enz. gaat 

het by tyden van vrede vry 

crdentelyk toe; doch in tyden 

van verwarringe wordenze 

gefcheurd, 262. Wie gerechtigd 

waren om daarop te 

verfchynen. 263 

Stavoren, is voorzien van twee 

Zylen, dienende zo wei tot 

nut van de vaart naar buiten 

als tot ontlasting van 't binnenwater. 

97. Lydt veel by 

fienen zwaaren brand. 290. 

Dertelheid van zekere ryks 

weduwe. 372. De voorrechten 

en vryheden der Stad 

bevestigd. 435. Draagt de 

landeryen van Urk op aan den 

Abt van St. Odulfus. 456- 

Verzoent

der voornaamste Zaaien. 

Verzoent zich met Graave 

Willem den III. 454- De 

rechten en vryheden der Stad 

worden door de Friezen erkend. 

461. Geeft een Zoenbrief 

aan die van Harderwyk. 

461. Is een voornaam lid van 

't Hanzeeverbond. 481. Erkent 

en huldigt Willem den 

IV, welk voorbeeld egter 

door de overige Friezen niet 

wordt gevolgd.488.Neemtdeel 

in den oorlog tusfehen Groningen 

en dé Ommelanden. 

489. Verkrygt nieuwe voorrechten 

van den Graaf. 499. 

Oproerigheid daar voorgevallen. 

490. Begeeft zich weder 

onder de gehoorzaamheid van 

Willem den V. foi. Verkrygt 

daarop de bevestiging haarer 

voorrechten. 502. Wordt afkeerig 

van den Bisfchop van 

Utrecht, f02. De naauwe 

verbintenis tusfehen Stavoren 

en den Graaf foiaakt den 

overige Friezen niet. 503. 

Erkent Hertog Albrecht voor 

Ruwaard. 508. Verkrygteeni• 

ge nieuwe voorrechten van 

de Koningen van Denemarken 

en Zweeden, 511. Sluit een 

verdrag met den Hertog van 

Gelder. 522. Verdryfc de 

Hollandfche bezetting. 544. 

Gaat over aan den vyand, 

550. Wordt door de Friezen 

belegerd. 5^5 

Stavoren , {die van) Bolswerd 

en Dokkum, rusten eene 

Vloot uit. 253 

Steden , (in de) nog geen af. 

't hoofd der Wethouderfchap 

een Adelyk perfoon , onder 

den naam van Hoveling en 

Olderman 26ï 

Stellingwervers (de) vernielen 

de onvoltooide fterkte van 

Bisfchop Gui, en belegeren 

daarna 't Slot te Vollenhove, 

doch worden geflagen. 447. 

Worden in den ban gedaan, 

449. Vereenigen zich met die 

van Ysfelham tegen den Bis» 

fchop van Utrecht. 505. 

Worden door den Bisfchop 

bedwongen. 507. Vallen we- 

• der van hem af, doch worden 

andermaal bedwongen. 508. 

Trekken voordeel uit het verbond 

tusfehen de Friezen en 

Groningers. 521. Onderwerpen 

zich, op 't voorbeeld der 

overige Friezen , aan Hertog 

Albrecht. 557- Krygen gefchil 

met den Bisfchop van Utrecht, 

welk door goede mannen 

beflecht wordt. 580. Het 

oude gefchil breekt weder op, 

en de Bisfchop valt in Stellingwerf. 

590. Tusfehen beiden 

wordt een verdrag getroffen. 

59X 

STYL ( S.) deszelfs oordeel 

over de gevolgen der Kruisvaarten. 

313 

Stinzen (van de oude") zyn maar 

weinige meer over. 146 

Strandfriezen, deeze naam is nog 

iu weezen. $ 

zonderlyk Lid van Regeeringe 

e TACITUS, aangehaald wegens 

zynde, had men doorgaans aan 

n het maaken der Dyken. 30. 

Roeral 

r 

T.


•Roemt de oude Friezen wegens 

hunne eerbaarheid, in. gelyk 

ook wegens 't niet te vondeling 

leggen hunner kinderen. 

112. Spreekt van 't 

geenze op hunne gastmaalen 

deeden. 116. Van de verdeelinge 

der landen. n3. 

En van de Vilurgis , waar 

door men de Burdo heeft 

te verftaan. 175 

3"ake- of Ttekezyl, is gelegen 

in Gaasterland, en dient tot 

£ene vrye uitvaart naar Zee, 

gelyk ook tot uitwatering van 

verfcheiden meeren en ftroomen. 

98 

"Ternaard, zie OTTO. 

Terpen en Weerden. Onderfcheid 

tusfehen beiden. 36 Worden 

aan Koning Adgillus toegefchreeven 

, doch zyn in 

't eerst gering. 37. Worden 

naderhand vergroot. 38. Met 

dezelve is men voor hooge 

vloeden geenszins veiiig. 30. 

Dit geeft aanleiding tot het 

maaken van nieuwe en 't vergrooten 

der voorige Terpen. 

Terfcbelling, was eertyds aan 

Friesland vast. 7 

THABOK(WORP van) zyn merkwaardig 

zeggen wegens de 

Monniken. 57S* 

TIBRMUS doet een' togt door 

Friesland naar de Eems, 173, 

Ontveinst de fpyt over de 

nederlaag van Apronius, 179 

Timelting, wat betekene. 266 

TJAARD, Abt van Lidlum , wordt 

door Sjaardema van Franeker 

gevangen genome.'i, en eindelyk 

weder geflaakt, 524 

Trekvaarten (de voornaamfle-') 

van Friesland opgenoemd. 66 

Tunis in Afrika belegerd. 419 

Turf (de) is van'onderfcheiden 

foorten. ^ y8 

Turfgraavery : haar begin is 

onzeker. 58, Dezelve brengt 

groote voordeejen aan, inzonderheid 

die der hooge Veenen. 

60. Verfcheiden fraaie 

en groote Dorpen en Buurten 

zyn daar aan haaren oorfprong 

fchuldig, gelyk ook meer dan 

eene vaart, jot vervoering 

van den Turfdienende. 61. 

De Staaten hebben dezelve 

altoos begunftigd. 61. De 

vergraaving der laage Klynlanden 

heeft 'zulke gunftigé 

gevolgen niet, en vooral niet 

wegens de tegenwoordige 

manier van vergraaven. 62 

TWISCON of TWISTON: onder 

deezen naam werd , naar men 

meent, oudtyds de Zon geëerd. 

120 

U. 

XJBBO, Hertog der Friezen, 

doet een inval in Engeland, 

244 

UDOLF HARON , de Iaatfte der 

Friefche Hertogen, was oorlogzugtig. 

212. Zyne voornaamste 

verrichtingen. 214. 

Zyne Zoonen Hengistus en 

Horfus hebben deel aan den 

togt der Friezen naar Engeland. 

215 

Upftalhooni, zie Opflalboom. 

Utrecht (de Bisfcbop van) met 

hst Graaffchap van Stavoren

e l 

ïjefchonken. 3°° S 


k o o k 

y 

niet dat van Oostergo en 

Westergo. 30f- Deeze begiftiging 

wotdt herhaald. 307. 

Bevestigd door Keizer Hentik 

den V. 317. Daar van 

weder beroofd door Keizer 

Lotharius. 319. Wordt door 

Keizer Koenraad den III. op 

nieuw befchonken met de 

Friefche Graaffchappen, by 

eenen Giftbrief van den jaare 

J138. 333. Deeze yerfqhenking 

wordt nader bevestigd- 

338 

V. 

VERRITUS en MALORIX, Regen- 

\ ten van Friesland ten tyde 

van Nero. i'26 Zetten de 

• Friezen aan tot het uitbreiden 

hunner grenzen. 182. Verrekken 

naar Rome; hun ge- 

" drag in den Schouwburg; 

verkrygen 't Burgerrecht, 

' maar geen antwoord naar hun' 

zin 183 

Vetkoopers , zie Schieringers. 

Vinea Domini, eene Procsrdy 

op het zand te Piugjum, door 

die van Ordeklooster bevochten 

, en door Wybraud Wobbinga 

kloekmoedig verdedigd* 

en verfterkt. 5 :(3r 

VITELLIUS vindt zich zeer in 't 

V „. Veldheer van Vitellius, 

heeft veel moeite om 't 

muitend Leger tot bedaaren 

ie brengen. 

n 

A° • 

VALENTINIAAN , be (rookt de 

Saxers en anderen iu hun , 

eigen land. 

Z I 

-> , ] 

Veendriften, oudtyds mFriesland 

voorgevallen. 28. De bewooners 

der Zeekusten hebben 

zich daar over niet ?:e 

beklnagen. 

2 0 

Veeww.dsn vindt men aan den 

Zuidoostkant van Friesland, en 

deeze zyn tweederlci, hooger , 

of laager. 5-. Over den oorfprong 

wordt verfchillende ge- . 

dacht. 56. Ook is 't met 

zeker, wanneer men een begin 

gemaakt hebbe dezelve tot 

brandftoffe te gebruiken. 57- 

De hooge Veenen heelt men 

ernst aangetast, en de laage 

waarfchynlyk tot aan de zestiende 

eeuw laaten rusten. 5 S 

naauw door eenen hoogen 

vloed. 175 Wordt voor Keizer 

erkend 187. Zendt de Eatavleren 

naar Gcrmanie. 18S 

.Vlie (bet) was al van ouds ds 

grensfchêldjng der Friefche 

landen en volken. ? 

Vlieland, was eertyds aan Friesland 

vast , 7 

Vogelwikking, wat daarby wierd' 

in acht genomen. 124 

Vollenhove t 't Slot deezer plaatswordt 

vruchteloos door de 

Stellingwervers belegerd 4*7 

' VoRTKiERNUS, Koning der Britmi, 

nharst de Saxers en Friezen 

in 't Zuiderdeel des Koningkryks. 

215 

Vrouwen (de Friefche*) zyn welgemaakt 

en bevallig. J«5 

Vrouwenzand. 37 

Vi-GILIN van CLAEtlBV.RG.EN , 

zyn Vertoog over de Veengraaverycn 

aangehaald* 03 

2 

W. 

aaxens (fop 't Kerkhof van) 

wordt Botte Reinalda door 

Tan Albada doodgeflageh- 398 

M *» 

2


Warns of IVodan, is de naam 

van Merkurius. 120 

Wartena. 393 

Watervloeden van de jaaren 516" 

en 533. 218. van 793. 24?. 

van 805. 250. van 1164, de 

Juliaans vloed genoemd. 351. 

van 1170. 356. Van 1173 

357. Van 1219 3 76'. Van 

1220 en 1221. 379. Zonderling 

oordeel over dergelyke 

rampen. 380. Van T231. 

393- Van 1237. 401. Op 

dien van 1249 volgt een 

fchraal gewas, en befmettelyke 

ziekte, 408. Van 1277. 

423. Van 1287, waardoor 

't ftedeke Gryn bykans geheel 

Verwoest wordt. 437. Van 

1283, 428. Van 1313 457. Van 

Ï337. 486. Van 1374 en 

1377- fip. 

Week (in de Oudfriefcbe naamen 

to-m de dagen der) is de ge 

dachtenis van voormaats geëerde 

Godheden eenigzins bewaard. 

121 

Weer/tallen (de) konnen nog 

worden aangeweezen. 128 

Weidum , de Kerk na dit Dorp 

gebouwd door V, Haniama. 

WEIDUM ( K-IMPE ) wordt Abc 

van Lidlum, doch verkrygt met 

moeite zyne wyding van den 

Bisfchop van Utrecht. 483 

Westdov.gerded (in) had men 

voorheen waarfchynlyk meer 

dan eene Zyl. 92 

Westerbierum, een half uur 

gaans van Dykshorne. 8 

door de Deenen verbrand. 52 

Westerg'i, een der deelen van 

Friesland. 52. In 't Latyn West* 

tracbia genoemd, sî. Verzoent 

zich met Grravi Willem 

den IIL 454 

Westfaalfcbe (eenige) volkeren 

vallen in Friesland. 210 

Westfriesland, door 't Vlie van 

Oostfriesland gefcheiden. 44 

Westfriezen (de) doen eene 

landing in Friesland. 466, 

Doch grootelyks tot hun ei. 

gen nadeel. 467. Dit is niec 

gefchied op last van Graave 

Willem den III. 4 08 

Wetten (de Friefche) zyn on. 

zeker ten aanzien van haaren 

eerften oorfprong 134. De 

oude algemeene bepaalingen 

hebben waarfchynlyk nader- 

- hand tot den grondflag der 

befchreeven wetten gediend. 

135. Door Karei den Grooten 

zyn waarfchynlyk eenige 

gegeeven. 247. De Keizerlyke 

hier te lande ingevoerd. 

332 

WIBALDA (RITSKE), zie KAM» 

MINGA. 

WIBRAND , PASTOR te Berli. 

kum, wordt Abt van Lidlum, 

krygt verfchil met Bisfchop 

Jan van Vernenburg , en 

deszelfs opvolger Arnold van 

Hoorn. 515. Raakt in mer. 

kelyke ongelegenheid. 516 

WIGBI'.RT, arbeidt aan de ver 

breiding van het Euangelie, 

doch ontmoet Herken weerftand. 

223 

WIGBJANA, de Friefche Rafaël. 

166 

WVARDA fSlVERT of SJOERD) 

tot Poteflaat van Oostergo 

verkooren. 264 en 544 

WILBRAND (Bisfchop), beoorloogt

van de voornaam/te Zaaken, 

loogt de Drenthen, met hulpe 

der Friezen. 388. Zet 

Rudolf, Slotvoogd van Koeverden, 

af, en Eilard in zyne 

plaatfe. 389. Komt in Friesland 

, en beweegt de Friezen 

om hem tegen de Drenthen te 

nelpen. 391. Komt weder in 

Friesland, en bereikt 'er met 

preeken zyn oogmerk. 352. 

Maakt vrede met de Dreuthen. 

393- Beoorloogt hen 

op nieuw, 394- z 

Trouwt met de Dogter van 

Otto, Graave van Gelder. 366. 

Begeeft zich over deZuiderzee. 

369 Sluiteen Verdrag met den 

Bisfchop van Utrecht. 309- 

Hetzelve is vernederend voor 

den Graave. 370. Wordt door 

den Keizer in de Ryksleenen 

bevestigd. 371 

WHLEM (Koning) geeft ver- 

• fcluiden voorrechten aan de 

Friezen. 406. SchryS, om 

de Friezen aan zich te on- 

a d o o d 

V derw'crpen,aan S. Sjaardema, 

is van onaangenaame gevol. die hem mannelyk beanc 

gen voor Friesland. 397 woordt. 4C9 

Wildinge, is waarfchynlyk He WILLÜM de III, Graaf van Holmelumer 

Oldevaart en Noordland, doet een' inval in Frieswoide. 

455 land. 443. Wordt door Hes. 

WitFRio, zaait hier te lande de fel Martena verdreeven. 444. 

eerfte zaaden van 't Chris Sluit een Verdrag met die 

tendom. 22a. Verkrygt daar. van Stavoren en Westergo. 

toe vryheid van Koning Ad 

2 2 

gillus. 

3 

WILLEBRORD , komt in deeze gewesten, 

om 'er 't Euangelie 

te prediken. 225. Aartsbisfchop 

geworden zynde fhcht 

hy zynen zetel te Utrecht. 

454. Vermaant den Grietman 

van Wildinge, dien van 

Stavoren geen leed te doen. 

455. Doet uitfpraak over de 

gefchillen met Kampen. 463. 

en wint daardoor de genegenheid 

der Friezen. 464. Gedraagt 

zich in verfcheiden gevallen 

als Landsheer over Westergo 

en Stavoren. 408. Moeit 

zich ernfliger met de Friefche 

zaaken , dat wederzydfche 

beleedigingen ten gevolge 

heeft. 474- Dezelve eind* 

gen met een Verdrag van verzoeninge, 

waarop's Graaven 

huldiging volgt. 475- 

WILLEHAD ,doet zeer veel dienst 

aan de verbreiding van het 

Euangelie, zulks allereerst 

begonnen hebbende te Dokkum. 

237. Ontkomt de handen 

der Saxers. M* 

WILLEM, Zoon van Floris den 

III, krygt Friesland te leen 

van Graave Dirk zynen Broeder. 

363 Wordt voor Heer 

aangenomen, eu overwint den 

Graaf van de Kuinder. 36+. 

Wordt door zynen Broeder m 

ftelt Scheuten en Rechters 

hechtenis . genomen. 

aan ; ook worden de boeten 

en fchaden bepaald. 476. Hy 

verbiedtdeaGeestelyken, het 

35- 

Rr 

- 

3 

„ «dB*

B L A D 1 

aankoopen van vaste goederen. 

477. In 't gemelde Verdrag 

zyn die van Oostergo en 

Stellingwerf waarfchynlyk niet 

begreepen.47 7. Zyn gezag over 

Svavoren op eenen vasten voet 

zoekende te zetren, flaat hy 

den weg van vriendelykheid in , 

alwaarora de Friezen zich by 

üyn leeven ftil houden. 478. 

't Is twyffelachtig of die van 

Oostergo zich aan hem onderworpen 

hebben. 480 

WILLÏM , Bisfchop van Utrecht, 

zoekt de Friezen op zyne zyde 

te krygen tegen Graaf jan. 

432. Verdraagt zich met den 

Graave. 433 

WILLEM van GULIK, Hertog 

van Gelder, fluit een Verdrag 

met Stavoren. 522 

WILLEM de IV, volgt op zyntn 

Vader in "t Graaflyk bewind. 

487. Befchenkt Stavoren met 

nieuwe voorrechten. 490. 

Aanvang der ftribbelingen tusfehen 

den Graaf en de Friezen. 

491. Wordt niet aangenomen 

door die van Westergo 

491. Steekt over naar 

Friesland. 492. Sneuvelt in 

't gevecht, en wordt uit 

wraakgierigheid onthoofd. 

493. De ftryd valt voor 

naby Warns. 494. Het lyk 

van den Graave wordt begraaven 

in 't Klooster Bloemkamp. 

49S 

WILLEM de V, Zusters Zoon 

van Willem den IV, aan 't 

bewind geraakt zynde, zoekt 

de Friezen te ftraffen over 

den dood van zvnen Oom. 

499. Gaat een beftand met 

V Y Z E R 

hun aan voor twintig jaaren.' 

500' Zoekt den Koophandel 

te bevorderen. 5or. Sterft 

krankzinnig. 524 

WIILEM van OOSTERVANT, vlugt 

uit den Haag, verzoent zich 

met zynen Vader, en krygt 

het opperste bewind over den 

voorgenomen togt tegen de 

Friezen. 531. Gelyk ook in den 

tweeden togt, waarby hy de 

Friezen op de vlugt flaar. 550. 

Zendt eene vloot naar de Lauwers, 

reist naar Dokkum, en 

verfterkt ter Luine. 554. 

Stelt Baljuwen aan, 555. 

Vertoeft zes weeken te ter 

Luine. f62. Begeeft zich naar 

Stavoren en Holland. 562. 

Volgt op zynen Vader, en heeft 

voor, de Friezen op nieuw te 

beoorloogen.577.Heeft daartoe 

vooreerst de handen elders te 

vol, vernieuwt daarom het 

beftand. 578. Dit gefchiedt 

by herhaalinge 579. 't Zelve 

wordt verlengd. 582. gelyk 

ook zeker in *t jaar 1411. 

5'oS 

Wilten, waar gezeten. 213 

WIKSEMIÜS, een treffelyk Historiefchryver. 

167 

Winters (de) vallen in Friesland 

wel eens vry geftreng. io» 

WJTIKIKD , hoofd der Saxen, 

houdt jammeilyk huis in 

Friesland. 240. Behaalt eene 

overwinning op 't Leger van 

Karei den Grooten 241. Onderwerpt 

zich en wordt een 

Gidsten, 242 

WOLF RAK , verkondigt het Euan • 

gelie met geen' ongelukkigen 

. uitfiag, fchoon 't hem mislukt

lukt Radboud te doopen. 

229. Verdubbelt zynen yver, 

en krygt grooten toeloop. 230 

Worl'umer zyl (de), is van 

veel belang. 95 

Woudsend (te) wordt een Kar- 

der voornaatnjle Zaaken. 

meliter Klooster gefticht. 481 

y. 

Ylrt, wanneer met Stads rech. 

ten en vryheden befchonken. 

416 De Kerk in bedevaart 

te bezoeken gaat vergezeld 

met aflaat van zonden. 457 

Z. 

Zandgronden zyn in de zuidoostelyke 

deelen van Friesland. 

. , *5 

Zavelachtige gronden vindt men 

aan den Zeekant 54- 

Z"edyken, deeze lyden 't meest 

by ftormwinden uit den Noord 

westen. IOi 

Zevenwouden, de oorfprong van, 

deezen naam is onzeker. 53. 

Daar zyn nog veele heidvelden 

die met nut bearbeid 

kunnen worden. 149. Pagus 

Foreftenfis genoemd. 285 

Zyl, zie Sluis. 

Zon en Maan, voornaame Godheden 

voor de komfte der 

Romeinen. 120 

ZUIDBERT Haat de handen met 

Willebrord in een. zz6 

Zuiderzee (de) zo digt bevroozen, 

dat men daar over met 

paard cn fleed naar Hollands 

kon ryden. 102 

Zuurig, deSIaaperdyk, daar aangelegd, 

is zo wel fchuins aan 

den binnen- als aan den buitenkant. 

70 

ZWENTiBor.o verkrygt. het. ge • 

bied over de Westfriezen. 171» 

ZWIETEN (ADOLF van), Marfchalk 

van den Bisfchop van Utrecht, 

wordt verflagen. 500 

D E

D E 

P R E N T E N 

MOETEN GEPLAATST WORDEN: 

1. De Tytelplaat tegen over de Verklaaring der Tytelpiaat, 

2. De Algemeene Kaart van 't hedendaagsch Friesland by Pag. too 

De beide Tytels moet men aan dit blad vast laaten 

blyven, opdat de Bezitters van den Teg. Staat van alle 

Volkeren , of van de Vereenigde Nederlanden afzonderlyk 

, van dezelve kunnen affnyden , die hun niet 

te pasfe komt.

Friesland

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?