Antibiotica en resistentie - Ziekte van Lyme

VOORWOORD
De stormachtige ontwikkeling van de antibiotica na de
Tweede Wereldoorlog, alsmede het succes van vaccinatieprogramma’s,
hebben ervoor gezorgd dat er omstreeks
1975 een grenzeloos optimisme heerste over de mogelijkheid
om alle bacteriële infectieziekten op aarde definitief
uit te roeien. In het begin van de tachtiger jaren was men
in de westerse wereld van mening de infectieziekten vrijwel
volledig onder de knie te hebben en begon men zelfs
te bezuinigen op de bestrijding ervan. Deze hoge verwachtingen
zijn helaas niet uitgekomen. Een van de
belangrijkste oorzaken hiervan is de resistentie die bacteriën
blijken te ontwikkelen tegen antibiotica.
Aanvankelijk werd het effect hiervan gecompenseerd
door het beschikbaar komen van nieuwe antibiotica. De
laatste jaren komen er echter steeds minder nieuwe antibiotica
op de markt en daardoor worden infecties met
resistente bacteriestammen steeds moeilijker te behandelen.
Vrij geregeld lezen we in de krant dat in een ziekenhuis
de afdeling hartchirurgie enkele weken gesloten
moet worden, omdat daar de ‘ziekenhuisbacterie’ MRSA
(methicillineresistente Staphylococcus aureus) aanwezig
bleek te zijn. De gevolgen van een moeilijk te bestrijden
ziekteverwekkende bacterie op een afdeling met sterk
verzwakte patiënten kan heel ingrijpende gevolgen hebben.
Vandaar dat rigoureuze maatregelen moeten worden
genomen om zo'n besmetting te elimineren.
In de meeste landen komen resistente bacteriën veel
meer voor dan bij ons. Daar zijn de moeilijkheden dan ook
nog groter. Wanneer we dan nog bedenken dat in de ontwikkelingslanden
miljoenen kinderen per jaar overlijden
aan darminfecties en dat jaarlijks ongeveer 2 miljoen
mensen overlijden aan tuberculose is het niet verwonderlijk
dat het optimisme van 25-30 jaar geleden heeft
plaatsgemaakt voor een uiterst negatieve visie op de
mogelijkheden van een effectieve bestrijding van infectieziekten.
De huidige situatie wordt zelfs door veel deskundigen
als zeer bedreigend ervaren. Dat blijkt bijvoorbeeld
uit de titel van een symposium dat onlangs in Amsterdam
is gehouden door het Genootschap ter bevordering van
Natuur-, Genees- en Heelkunde: Can mankind survive
microbial resistance?
De resistentie van bacteriën tegen antibiotica is niet
alleen bijzonder interessant vanuit wetenschappelijk oogpunt,
maar het is ook een belangrijk en actueel maatschappelijk
probleem.
In dit cahier wordt eerst ingegaan op de omvang en diver-
siteit van infectieziekten vanaf het begin van de 19e
eeuw. Vervolgens wordt de ontdekking van antibiotica
beschreven, op welke manier ze de stofwisseling van
bacteriën kunnen ontregelen en hoe resistentie tegen
antibiotica tot stand komt. Verder wordt aandacht
besteed aan de maatregelen die genomen zijn om het
resistentieprobleem te beperken.
Het gebruik van antibiotica blijkt altijd gepaard te gaan
met de ontwikkeling van resistentie. Hoe groter het
gebruik, des te meer resistente bacteriën er kunnen ontstaan.
Daarom wordt het gebruik van antibiotica als
groeibevorderaars in de veeteelt als zeer ongewenst beschouwd
en is deze toepassing in sommige landen, waaronder
Nederland, al jaren verboden.
De omvang van het resistentieprobleem varieert van land
tot land. In landen als België, Frankrijk en de Verenigde
Staten, waar het gebruik van antibiotica veel omvangrijker
is dan in Nederland, komt resistentie ook veel meer
voor. Het terughoudend gebruik van antibiotica maakt dat
in ons land en in de Scandinavische landen de problemen
in de kliniek nog meevallen. Er zijn richtlijnen voor een
doelmatig gebruik van antibiotica opgesteld voor de
medische professie. Dat heeft ertoe geleid dat antibiotica
veel minder vaak worden voorgeschreven. Ook worden er
allerlei maatregelen genomen om de verspreiding van
resistente bacteriën tegen te gaan. Via een surveillancesysteem
wordt het vóórkomen van resistente bacteriën
onder de Nederlandse bevolking nauwlettend in de gaten
gehouden.
Geconcludeerd kan worden dat de maatregelen die tot
dusverre zijn genomen goed gewerkt hebben. Zoals er
25-30 jaar geleden geen reden was voor het grenzeloos
optimisme over de mogelijkheden van bestrijding van
infectieziekten met antibiotica is er nu geen reden tot een
overmatig pessimisme.
A.H. Stouthamer
3