De oer-Vlaardinger leeft voort - Willy van Strien
De oer-Vlaardinger leeft voort - Willy van Strien
De oer-Vlaardinger leeft voort - Willy van Strien
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
© <strong>Willy</strong> <strong>van</strong> <strong>Strien</strong><br />
Cicero<br />
<strong>De</strong> <strong>oer</strong>-<strong>Vlaardinger</strong> <strong>leeft</strong> <strong>voort</strong><br />
Stel dat je een voorouder moderne kleren zou aantrekken,zou die op straat dan opvallen? Hoe<br />
zagen onze voorouders er eigenlijk uit? En waren het wel onze voorouders, de mensen die<br />
duizend of drieduizend jaar geleden op dezelfde plaats woonden als wij nu? DNA-onderzoek<br />
kan zulke vragen tegenwoordig beantwoorden.<br />
door WILLY VAN STRIEN<br />
<strong>De</strong> vraag wie onze voorouders waren en hoe zij er uitzagen, spreekt mensen enorm aan. Dat<br />
heeft ook prof. dr. Peter de Knijff (Humane Genetica) gemerkt toen hij het DNA <strong>van</strong><br />
inwoners <strong>van</strong> Vlaardingen ging vergelijken met DNA uit duizend jaar oude skeletten die daar<br />
gevonden waren. Hij wilde zien of tegenwoordige autochtone <strong>Vlaardinger</strong>s kunnen<br />
afstammen <strong>van</strong> de mensen <strong>van</strong> wie deze skeletten de overblijfselen zijn. “Het onderzoek<br />
betekende veel meer voor de deelnemers en andere inwoners dan ik me <strong>van</strong> tevoren had<br />
gerealiseerd”, vertelt hij. Op 6 juli was er ‟s avonds een speciaal symposium aan gewijd in de<br />
Grote Kerk <strong>van</strong> Vlaardingen.<br />
Goed bewaarde kisten<br />
In 2002 kwam bij opgravingen bij de Markt in Vlaardingen een begraafplaats te voorschijn<br />
<strong>van</strong> duizend jaar oud. Er lagen goed bewaarde kisten en daarin, afgedekt met stro, skeletten<br />
die gezien hun ouderdom in heel goede staat verkeerden. Zou <strong>De</strong> Knijff, hoofd <strong>van</strong> het<br />
Forensisch Laboratorium voor DNA Onderzoek <strong>van</strong> het LUMC, eens willen kijken of er nog<br />
DNA overgebleven was en dat eventueel onderzoeken, was de vraag <strong>van</strong> de sectie<br />
Stadsarchief en Archeologie <strong>van</strong> de gemeente.<br />
“Zulke vragen krijgen we vaak”, zegt <strong>De</strong> Knijff. “Helaas hebben we niet de ruimte en de<br />
menskracht.om er altijd op in te gaan. Maar een paar keer per jaar werken we een wild idee<br />
uit, om onze technieken tot het uiterste te beproeven en te kijken waar onze grenzen liggen.”<br />
Dit materiaal bood zo‟n uitdaging, want het zou het oudste menselijk DNA zijn dat ooit in<br />
Nederland is onderzocht. “Het was bovendien aantrekkelijk, omdat we net waren begonnen<br />
aan een onderzoek aan meer dan zevenhonderd skeletten uit Eindhoven, <strong>van</strong> mensen die<br />
tussen 1200 en 1800 na Christus gestorven zijn. Evelien Altena gaat dat project als assistentinopleiding<br />
uitv<strong>oer</strong>en en met het Vlaardingse materiaal zouden we nuttige ervaring kunnen<br />
opdoen.”<br />
Het antwoord was deze keer dus „Ja!‟, en toen vorig jaar uit een kleine voorstudie met twee<br />
tanden bleek dat daar voldoende goed DNA in zat om een duidelijk profiel <strong>van</strong> te maken, kon<br />
een onderzoeksplan bedacht worden.<br />
Vikingen<br />
In overleg tussen de gemeente Vlaardingen en het LUMC kwamen drie vragen naar boven die<br />
<strong>De</strong> Knijff en Altena zouden aanpakken. Als eerste: waren de skeletten afkomstig <strong>van</strong> West-<br />
Europeanen of <strong>van</strong> immigranten? Vlaardingen was duizend jaar geleden een grote en<br />
levendige nederzetting waar ongetwijfeld vreemdelingen op bezoek kwamen. <strong>De</strong> skeletten<br />
zouden bijvoorbeeld <strong>van</strong> Vikingen kunnen zijn, dacht men. Het hout <strong>van</strong> de kisten, was al<br />
gebleken, was afkomstig <strong>van</strong> Vikingschepen. Tweede vraag: <strong>leeft</strong> het oude DNA nog <strong>voort</strong> in<br />
de huidige autochtone <strong>Vlaardinger</strong>s? En ten derde: zijn er genetische verschillen tussen de<br />
<strong>Vlaardinger</strong>s <strong>van</strong> toen en die <strong>van</strong> nu? Het project kreeg als motto: Zoektocht naar de Oer-
<strong>Vlaardinger</strong>. “Het is de eerste keer dat de genetische continuïteit <strong>van</strong> een populatie in<br />
Nederland is onderzocht”, zegt <strong>De</strong> Knijff.<br />
Om de vragen te kunnen beantwoorden moesten <strong>De</strong> Knijff en Altena ook DNA <strong>van</strong> huidige<br />
inwoners bemonsteren. Ze kozen die deelnemers aan de hand <strong>van</strong> het zogenoemde<br />
Poorterboek, een boek <strong>van</strong> rond 1500 met de namen <strong>van</strong> de toenmalige <strong>Vlaardinger</strong>s. Van<br />
families met een typisch Vlaardingse achternaam, zoals <strong>De</strong>n Admirant, Brobbel, Buttgen,<br />
Drop, Goch en Fousert, plozen genealogen de stamboom uit, uitgaand <strong>van</strong> het Poorterboek.<br />
Nog levende leden <strong>van</strong> de families werden opgezocht. <strong>De</strong> Knijff: “Zo vonden ze nazaten <strong>van</strong><br />
de oudst bekende Vlaardingse families. Althans: in de manlijke lijn, <strong>van</strong> vader naar zoon.<br />
Vrouwelijke afstammingslijnen vind je heel moeilijk terug, omdat kinderen de naam <strong>van</strong> hun<br />
vader krijgen. Wij onderzoeken om te beginnen daarom ook DNA dat alleen in de manlijke<br />
lijn overerft: het Y-chromosoom.”<br />
Beschermd DNA<br />
<strong>De</strong> aangezochte inwoners vonden het leuk om aan het onderzoek mee te doen. Ze lieten wat<br />
wangslijm afnemen, zodat de onderzoekers aan cellen met DNA konden komen. Ook<br />
skeletten bevatten cellen waarin DNA zit. <strong>De</strong> Knijff haalt dat het liefste uit gave tanden en<br />
kiezen. “Bot is poreus, waardoor het daarin aanwezige DNA snel afbreekt”, legt hij uit. “Oud<br />
botmateriaal levert vaak weinig bruikbaars op. Maar in de wortelkanalen <strong>van</strong> het gebit zit ook<br />
levend materiaal. Het glazuur op tanden en kiezen <strong>van</strong> volwassenen is veel harder dan bot en<br />
beschermt het DNA dat binnenin zit goed tegen aantasting. En het DNA in tanden is ook beter<br />
beschermd tegen besmetting met ander DNA, <strong>van</strong> mensen die de skeletten in handen hebben<br />
gehad, zoals de opgravers. Dat zou tot een verkeerd resultaat leiden.”<br />
Uiteindelijk verkregen de onderzoekers voldoende betrouwbaar DNA <strong>van</strong> zeventien<br />
volwassen, manlijke skeletten. <strong>De</strong> archeologen hadden dat gecodeerd aangeleverd; de Leidse<br />
onderzoekers wisten niet welk gebitselement bij welk skelet hoorde. Van sommige skeletten<br />
kregen ze, ter controle, twee elementen. <strong>De</strong> Knijff: “Dan kregen we er identieke profielen uit.<br />
We maakten bij wijze <strong>van</strong> controle ook profielen <strong>van</strong> de opgravers en de<br />
laboratoriummedewerkers en die vonden we nooit terug als het resultaat <strong>van</strong> de analyse <strong>van</strong><br />
een tand of kies. Een teken dat het oude DNA niet besmet was geraakt en dat we schoon<br />
hadden gewerkt. Daar zijn de mensen hier dan ook tot in hun vingertoppen in getraind.”<br />
Bronstijd<br />
<strong>De</strong> archeologen haalden nog een slim trucje uit. Ze gaven <strong>De</strong> Knijff, zonder dat die daar enig<br />
vermoeden <strong>van</strong> had, twee tanden <strong>van</strong> een ander skelet, <strong>van</strong> de zogenoemde Krabbeplasman.<br />
Spelende kinderen hadden hem in 1990 gevonden bij de Krabbeplas, een recreatieplas bij<br />
Vlaardingen die toen in aanleg was. Het skelet was afkomstig <strong>van</strong> een man die in de Bronstijd<br />
had geleefd, 3300 jaar geleden. <strong>De</strong> Knijff: “Ze hadden indertijd wel gevraagd of we dat<br />
wilden bekijken en het leek ons leuk, maar het was nooit tot een concrete afspraak gekomen.”<br />
En nu zat dat materiaal er stiekem tussen!<br />
Ook daar kwam een mooi profiel uit. “Pas toen de code werd verbroken, hoorden we dat we<br />
DNA <strong>van</strong> 3300 jaar oud geanalyseerd hadden. Dat vonden we toen wel heel gaaf, ja.”<br />
Van die Krabbeplasman reconstrueerde fysisch antropologe Maja d‟Hollosy (bekend <strong>van</strong> het<br />
meisje <strong>van</strong> Nulde en het Maasmeisje) het gezicht. Die reconstructie is op 11 juni openbaar<br />
gemaakt en wordt deze maanden in het Vlaardingse stadhuis tentoongesteld, met het skelet en<br />
de schedel <strong>van</strong> de man.<br />
Langs de Noordzee<br />
Het onderzoek aan het y-chromosoom is nu af en <strong>De</strong> Knijff heeft de resultaten op 6 juli<br />
bekendgemaakt. <strong>De</strong> duizend jaar oude skeletten blijken de resten te zijn <strong>van</strong> West-
Europeanen. In een <strong>van</strong> de skeletten werd een zogenoemd Viking Y-chromosoom<br />
aangetroffen. <strong>De</strong> Knijff: “Maar dit wil niet zeggen dat dit ook een Viking was. Bij ongeveer 2<br />
procent <strong>van</strong> alle Nederlandse mannen komen we een soortgelijk Y-chromosoom tegen, en dit<br />
type Y-chromosoom vinden we overal langs de Noordzee, ook bij Noren en <strong>De</strong>nen. <strong>De</strong> term<br />
Viking Y-chromosoom is door mijn Engelse collega‟s een beetje ongelukkig gekozen”.<br />
Genetisch gezien is de Vlaardingse populatie <strong>van</strong> nu, in ieder geval qua samenstelling <strong>van</strong> het<br />
Y-chromosoom, nog hetzelfde als die <strong>van</strong> vroeger. <strong>De</strong> meeste gevonden profielen zijn<br />
veelvoorkomende profielen, maar er zat ook één zeldzaam profiel in het oude materiaal. En<br />
dat vonden <strong>De</strong> Knijff en Altena terug bij een <strong>van</strong> de huidige <strong>Vlaardinger</strong>s. Die stamt dus<br />
hoogstwaarschijnlijk direct <strong>van</strong> die vroegere persoon af, als pakweg de vijftigste<br />
achterkleinzoon.<br />
Ook de Krabbeplasman, ongeveer 150 generaties <strong>van</strong> de huidige <strong>Vlaardinger</strong>s verwijderd,<br />
was <strong>van</strong> eenzelfde West-Europees type. Dat klopt ook met het gezicht dat Maja d‟Hollosy<br />
hem gaf: een wat oudere hippie die je zomaar zou kunnen tegenkomen. ■