-1- Nieuwsb rief van IW FT V rouwenne twerk The ologie 2001/3 ...

Nieuwsbrief van IW FT Vrouwennetwerk Theologie
2001/3 december 2001
Dear lady’s,
Er hangen weer lichtjes in de bomen in deze tijd van
het jaar, als tegenwicht tegen de donkere dagen. En
engelen zijn ook weer overal. Wij zijn voor de verleiding
van een dubbeldik kerstnummer bezweken.
In deze nieuwsbrief veel nagenieten van ons grote
feest van 3 november jl. Zoals altijd vindt u nieuws,
aankondigingen, verslagen, publicaties, personalia.
Als altijd: veel leesplezier, onder of zonder de boom,
wees voorzichtig met vuurwerk, en fijne dagen,
Marian Papavoine
NIEUWS VAN HET BESTUUR
Geachte leden,
Bij deze nieuwsbrief vinden jullie de accept-giro
voor de contributie van 2002. Vriendelijk verzoeken
we jullie om je contributie - anders dan anders - vóór
7 januari 2002 te voldoen. Dan maken we onze oude
accept-giro’s nog op, die na januari 2002 ongeldig
worden. De contributie bedraagt ƒ 45,- standaard, en
ƒ 20,- voor studentes en vrouwen met minimuminkomen.
De omrekening in euro’s komt later.
Algemene Ledenvergadering 2002
De volgende ALV zal gehouden worden op 2 0 april
2002, op dezelfde locatie als vorig jaar, namelijk
Johannescentrum, Moezeldreef 400, Utrecht. Schrijf
alvast in je nieuwe agenda!
Jubileumboek
Vol trots presenteren we het jubileumboek:
Met passie en verbeelding. IWFT Vrouwennetwerk
Theologie 25 jaar: een terugblik met handreikingen
voor de toekomst. Freda Dröes, Kitty Mul, Jasja No ttelman,
Marian Papavoine, redactie.
Gorinchem: Narratio/IWFT , 2001, 128 pagina's.
Dfl. 25,-, te bestellen bij de IWFT, 030 2531839,
iwft@theo.uu.nl, of het post adres.
De inhoudsopgave van de b undel staat op internet,
op www.vrouw en.net/iwft
Ledenlijst aanvullen
Het plan is ontstaan om de jaarlijkse ledenadressenlijst
uit te breiden met informatie die voor het net-
-1-
werken van belang is. We willen dus bij je naam
vermelden bijvoorbeeld: een groep waar je bij bent
en/of je werkplek en/of je functie, etcetera. Het uitgangspunt
is datgene vermelden wat voor het netwerken
relevant kan zijn. Wie dat wil kan die informatie
opgeven bij: Marian Papavoine, IWFT Vrouwennetwerk
Theologie.
De viering van ons 25-jarig bestaan op 3 november
in de Janskerk in Utrecht was een groot feest, met
workshops, een lezing, over de toekomst van de
theologie-door Inez van der Spek, de tentoonstelling
Frauen gestalten Frauengestalten, het jubileumboek,
een receptie etcetera. In diverse media is aandacht
besteed aan ons lustrum: in De Bazuin van 2
november, ANP-b ericht, 3 november in Trouw in
De Verdieping: “Vrouwen moeten altijd alert blijven”
(interview met Marian P.), door Cokky van
Limpt. In het radioprogramma Schepper en Co trad
Mirjam Vermeij op. Het NC RV-pro gramma N acht-
Licht was geïnspireerd door ons jubileum, en hier
werden door een aantal van ons visies gegeven op
de theologie van de toekomst, inspirerende teksten
uitgesproken, en speciaal voor deze nacht geschreven
Vaginamonologen voorgelezen. In het midden
van deze Nieuwsbrief vindt u een paar impressies
van de dag. Ook de meeste teksten die in NachtLicht
uitgesproken zijn staan hier. De lezing van Inez van
der Spek komt in het januarinummer van Fier.
Op de foto: Hildegard von Bingen
Frauen gestalten Frauengestalten (MP)

ONDERLINGE PROMOTIE PROMOTING
Van 7-11 januari 2002 vindt de vijftiende studieweek
van de OPP plaats, het netwerk van vrouwelijke
onderzoekers in theologie en religiestudies. Beginnende
en ervaren onderzoeksters worden uitgenodigd
naar de Volksab dij Onze Lieve Vro uw ter Duinen
te Ossendrecht (bij Bergen op Zoom) te komen,
om in alle rust te werken aan eigen onderzoek; vragen
en discussiepunten voor te leggen aan vakgenoten;
elkaar informeel te ontmoeten tijdens borrel en
boswandeling.
Tweemaal per dag worden korte bijeenkomsten georganiseerd
waarop we een actueel onderwerp of
bepaalde problematiek bespreken en via presentaties
van eigen onderzoek inhoudelijk en/of methodisch
met elkaar van ge dachten wisselen. Prioriteit wordt
gegeven aan presentaties van vrouwen die met
promotie-onderzoek bezig zijn en die knelpunten
willen voorleggen, suggesties willen etc. Maar ook
bespreking van ander onderzoek is welkom.
De verblijfskosten voor de hele week bedragen
Fl.441,60 of 200,40 euro per persoon (inclusief
maaltijden, lakens en handdoeken). Het is eventueel
mogelijk een gedeelte van de week te komen.
Opgave en informatie bij Anne Marijke Spijkerboer,
tel.0343 4 12183 , email: SpijkGroen@cs.com
PROMOTIES
Dubbelpromo tie.
Dinsdag 13/11/2001 is Desirée Berendsen aan de
VU gepromoveerd, op dezelfde middag als haar
vriendin Mirjam van Veen. Zij bij kerkgeschiedenis,
Desirée bij godsdienstfilosofie.
Desiree Berendsen
Waarom geloven mensen? De a ntropolo gische ba sis
van geloof volgens Karl Rahner, Gerhard Oberhammer,
David Tracy, John Hick, Garret Green en George
Lindbeck. Kampen, 2001 .
Amsterdam, Vrije Universiteit, 13 november 2001.
De promotor was prof.dr. H.M.Vroom
Mirjam van Veen
Verschooninghe van de roomsche afgoderye, de polemiek
van Calvijn met nicodemieten, in het bijzonder
met Coornhert. 't Goy-Houten, 2001
Amsterdam, Vrije Universiteit, 13 november 2001.
Promotor: prof.dr. C.P.M. Burger
CATHARINA HALKES FONDS
Anneke de Vries heeft het penningmeesterschap van
de Stichting Catharina Halkes Fonds neergelegd. Zij
heeft deze functie sinds 1998 met grote inzet vervuld.
-2-
Zij wordt opgevolgd door Peggy Bracco Gartner,
die zich hieronder voorstelt aan leden van het IWFT
Vrouwennetwerk Theologie.
"Ik ben 35 jaar oud en groeide op in de omgeving
van Rotterdam en New York. Na mijn schooltijd
studeerde ik rechten in Leiden. Daar woon ik nog
steeds. Ik werk als bedrijfsjuriste bij ABN AMRO
Bank N.V. en houd mij voornamelijk bezig met zaken
op het gebied van het effectenrecht en vennootschapsrecht.
Ik kom uit een katholiek gezin. In mijn
studententijd raakte ik betrokken bij het studentenpastoraat
van de Leidse Studenten Ecclesia. Na mijn
studie werd ik gevraagd om bestuurslid te worden
van de Katholieke Studentenparochie, dat samen
met de SOW kerk in Leiden eindverantwoordelijk is
voor de LSE. Ik heb 8 jaar in het kerkbestuur gezeten,
waarvan de laatste twee jaar als vice-voorzitter.
De laatste paar jaar ben ik betrokken geraakt bij de
Franciscaanse Beweging, waar ik inmiddels ook lid
van ben. Ik neem momenteel deel aan een leesgroep
van de FB in Leiden en vorig jaar heb ik een
geloofsverdiepingsjaar gevolgd georganiseerd door
de FB. De rol van vrouwen in de kerk en in de theologie
ligt mij nauw aan het hart. Ik ben dan wel geen
theologe, vanuit mijn juridische, financiële achtergrond
hoop ik toch een bijdrage te kunnen leveren
aan de IW FT en he t Catharina H alkes Fond s."
NIEUWS UIT DE FACULTEITEN
Nijmegen
Gekleurde stemmen. Theologes uit verschillende
continenten
Open Studiedagen
algemeen:
Tijdens deze studiedagen presenteren we het werk
van drie uitdagende feministische theologes die ieder
op geheel eigen wijze vanuit hun specifieke context
theologiseren. We bieden een zicht op deze zo
uiteenlopende contexten, op de theologische vragen
die van daaruit ontstaan, en op de creatieve en kritische
antwoorden die worden gegeven. Wat kunnen
wij van deze theologes leren, en welke vragen roepen
zij op met het oog op onze eigen context?
1. Studiedag 1, 25 januari 2002
Ada María Isasi-Diaz: mujerista theologie
Grietje Dresen en Maaike de Haardt
Ada María Isasi-Díaz is een hispanic theologe die
leeft en werkt in de Verenigde Staten. Zij is overtuigd
van de belangrijke plaats van het geloof in de
dagelijkse strijd van de latino's om te overleven. Ze
richt zich op het zichtbaar maken van de inhoud en
de kracht van dit volksgeloof, dat in velerlei opzicht

een heel eigen gezicht heeft ten opzichte van de ‘officiële'
religie. Zij thematiseert de structurele relatie
tussen praxis, etniciteit, theologie en ethiek en onderzoekt
daarin de eigen theologische en spirituele
kracht van de latino vrouwen.
2. Studiedag 2, 22 maart 2002
Mercy A mba Oduyoye:
Hedwig Meyer-Wilmes en Maaike de Haardt
De Ghanese theologe Mercy Amba Oduyoye, voormalig
vice-secretaris van de Wereldraad van Kerken,
ontwikkelt een theologie waarin zij d e geschiedenis
en de ervaring van Afrikaanse vrouwen tot inzet
maakt. Met nam e vanuit haar eigen Ghanese Akan
cultuur en religie, met haar verhaaltradities, voorouderverering
en de Afrikaanse titels voor ‘God' ontwikkelt
Oduyoye een eigen Afrikaans-feministische
theologische visie op heil en bevrijding in een patriarchale
situatie.
3. Studiedag 3, 17 mei 2002
Delores W illiams: womanistische theologie
Lieve Troch en Maaike de Haardt
De Afro-Amerikaanse theologe Delores Williams
vertrekt vanuit de historische ervaringen van de
zwarte vrouwen in de Verenigde Staten, zowel voor
als na de afschaffing van de slavernij. In verhalen,
teksten en liederen onderzoekt zij de betekenis en de
kracht van geloven in de dagelijkse strijd om te overleven.
Dit leidt tot een zeer kritische, onthullende en
onthutsende ontmaskering van centrale christelijke
begrippen als bevrijding en plaatsvervanging.
* Ada M aría-Isasi-Diaz, En la Lucha (In the Struggle).
Elaborating a m ujerista theology, Minneapolis
(Fortress Press) 1993.
* Mercy A mba Oduyoye, Dauthers of Anowa. African
Women and Patriarchy, Marykno ll
(Orbis Books) 1995.
* Delores Williams, Sisters in the Wilderness. The
Challenge of Womanist God-talk, Marykno ll (Orbis
Books) 1993.
PTVS KTU Utrecht
Sofia en bijbelse relaties’ is de titel van de juni-uitgave
van Sofia (jaargang 8, nummer 4 ). Hierin
een artikel van Jopie Siebert-Hommes over Ester
5:4: ‘ “Kom je bij me eten...” Love-story of strijd om
de macht?’, een eerste commentaar op de nieuwe
bijbelvertaling van Willien van Wieringen met als
titel ‘Verwantschap in vertaling’ en een bijdrage van
Gea Rebel: ‘Haar handen druipen van Mirre, Hooglied
5:2-6 teruggeschonken aan de vrouw’. In de rubriek
Sofia en de Muze dit keer een gedicht van Thalia
Gur-Klein: ‘Het Hooglied van onder het kussen.’
Interesse in Sofia? Mail of bel met Sandra Poulina
-3-
voor een gratis exemplaar: 030-253 14 27/
Spoulina@ktu.nl
Er verschijnt in de loop van deze maand ook een
nieuw nummer van Sofia (jaargang 9, nummer 1). In
dit nummer zijn opgenomen de papers, geschreven
in het studiejaar 2000-2001 voor het college ‘Inleiding
vrouwenstudies theologie’, die beloond werden
met de jaarlijkse Paperprijs.
In het artikel ‘Uitblinkers’ geeft Anne-Marie Korte
een kijkje achter de schermen van de jury die de
papers beoordeelde. Wat de beraadslagingen van de
jury waren, welke papers, en waarom beloond werden,
met welke prijzen, u vindt het allemaal in dit
artikel. De gepubliceerde papers zijn: ‘Marta en Maria’
geschreven door Marion van Roon,
‘Tentamenopdracht bij de cursus Inleiding vrouwenstudies
theologie’ geschreven door Krijn Hage, ‘Bevrijding
van God? Een feministisch theologisch reisverslag’
geschreven door Annemie Herinx, ‘Essay
vrouwenstudies: Sallie MacFague-Metaforische theologie’
geschreven door Jannie Dekker en ‘Essa y bij
de basiscursus Theologische Vrouwenstudies’ geschreven
door Marijke Harmelen-Tegelaers. Ook
exemplaar van de Paperprijs Sofia is aan te vragen
bij Sandra Poulina : 030-253 14 27/
Spoulina@ ktu.nl .
De jaarlijkse Wetenschapsestafette heeft woensdagmiddag
14 november plaatsgevonden. Opnieuw
konden we getuige zijn van ‘de weg tot en in de wetenschap’
van vier heel verschillende vrouwen.
Waarom doen zij wa t zij doen? Wat maakt de wetenschap
tot hun passie? Speelt hun vrouwzijn daar
een rol in? Zomaar wat vragen die Hanneke van
Selm (studente God geleerdheid aan de U U, scriptie
net afgerond), Annemiek van Campen (afgestudeerd
aan de KTU, in afwachting van haar aanstelling als
aio), Monique van Dijk-Groeneboer (gepromoveerd,
docente Godsdienstsociologie aan de KTU)
en Willemien Otten (hoo gleraar Kerkgeschied enis
aan de Faculteit Godgeleerdheid van de UU) ‘en
publique’ te lijf gingen. Hanneke stuitte tijdens het
studiejaar dat ze doorbracht in het Engelse Durham
op de metaforische theologie van Sallie MacFague
en schreef (ongepland) een godsdienstwijsgerige
scriptie over het model van de wereld als lichaam
van God. Zij eindigde haar verhaal met het voorleggen
van een kritische vraag richting de feministische
godsdienstfilosofie vanuit haar reformatorische achtergrond:
is het niet juist het beeld van Schepper en
schepsel dat aan god als god en mens als mens de
meeste ruimte biedt? Annemiek maakte ons deelgenoot
van de weg die ze tot op dit moment aan het
bewandelen is richting een aio-plaats op het gebied
van Praktische theologie. Over haar enthousiasme
vertelde ze ons, over haar nieuwsgierigheid naar het
geheim van het leven en de mensen, haar interesse
in de mystagogie, maar ook over de grote onzeker-

heid (‘krijg ik de financiering wel rond?’) die haar
nu parten speelt. En dat het ook als je eenmaal een
plek als aio weet te bemachtigen niet vanzelf gaat,
bleek uit het verhaal van Monique. Na haar studies
Psychologie en Sociologie in Leiden kreeg zij een
promotieplaats aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.
Een onderzoek op het gebied van de o rganisatiesociologie,
waarbij de eerste promotor na
vier-en-een-half-jaar te kennen gaf ‘dat dit toch geen
proefschrift zou gaan worden’, om te huilen! Toch
dat proefschrift geschreven en na enige omzwervingen
kwam zij terecht bij de KTU, bij een vak waar
haar hart ligt: de godsdienstsociologie. Willemiens
laatste woorden bij haar voordracht voor de wetenschapsestafette
waren ‘be passionate and go for it!’.
Een spreuk haar op het lijf geschreven, zo merkten
we in het daaraan voorafgaande. Intellectueel geprikkeld
door het enthousiasme van haar leermeesters
promoveerde ze na haar studie Theologie aan de
Universiteit van Amsterdam in Toronto, gaf ze les in
Chicago en Boston en werd ze hoogleraa r in Utrecht.
Nieuwsgierig geworden naar deze vier heel verschillende
verhalen? Spijt dat je er niet bij kon zijn? Jammer
dat je niet gekomen bent? N iet getreurd, alle
voordrachten zullen in een nog te verschijnen speciaal
Wetenschapsestafette-nummer van Sofia verschijnen.
Wilt je dit nummer ontvange n, bel of mail
dan met Sandra Poulina (telefoonnummer en E-mail
zie hierboven).
Rosaliene Israel
Oprichting Utrechtse Promotiewerkplaats
Woensdag 14 november jl. is door prof. dr.
Anne-M arie Korte officieel de 'Utrechtse Promotiewerkplaats
Gender, Religie en M ultidisciplinariteit'
opgericht. Onder deze naam zullen promovendi met
aandacht voor theologische vrouwen- en genderstudies
in hun onderzoek en die - meer of minder hecht
- zijn gelieerd aan de KT U en de F dG regelmatig bij
elkaar komen in een multidisciplinaire omgeving om
elkaar en daarmee ieders onderzoek te stimuleren.
De deelnemers (al met promotie-onderzoek op dit
gebied bezig of voorbereidingen hiervoor treffend)
bespreken pas versche nen en/of me thodisch getinte
teksten, en presenteren opzet en voorlopig
(deel)resultaat van eigen onderzoek. De oprichting
vond plaats tijdens de Wetenschapsestafette die het
Programmaberaad Theologische Vrouwenstudies
van de KTU jaarlijks organiseert en tijdens welke
vier vrouwen, elk bezig in een eigen stadium op het
wetenschappelijk traject, vertelden over hun passie
voor de wetenschap. Dit jaar waren dat drs. Hanneke
van Selm (pas afgestudeerd aan de Faculteit der
Godgeleerdheid van de UU), drs. Annemiek van
Campen (jonge onderzoeker aan de KTU), dr. Monique
van Dijk (universitair docent Praktische Theologie,
KTU) en prof.dr. Willemien Otten (hoogleraar
-4-
Kerkgeschiedenis, GGL, UU).
Sofia leeft!
In de IWFT-jubileumbundel 'Met passie en verbeelding'
schrijft Joanne Seldenrath in haar bijdrage
'Honger stillen, Van nieuwsbrief tot "glossy"' over
de periodieken op het gebied van theologische vrouwenstudies
en vrouw-en-geloof (p. 35-40). Hoe
boeiend en vol informatie dit artikel ook is, er is een
aanvulling nodig. In het stuk over de rise and fall
van verschillende tijdschriften is namelijk Sofia niet
terug te vinden. Sofia is al bezig aan de negende
jaargang en is de uitgave van Vrouwen- en Genderstudies
Theologie van KTU en GGL. De redactie
bestaat uit de student-assistentes, die minstens vier
maal per jaar een uitgave verzorgen met terugkerende
themata als de Wetenschapsestafette (vrouwen
vertellen over hun loopbaan in de wetenschap) en de
Paperprijs (een jaarlijkse competitie waar papers
aan meedoen die zijn geschreven ter afsluiting van
de collegereeks Inleiding T heologische Vrouwenstudies).
Naast bijdragen van docenten en onderzoekers
van KT U en GGL, worden ook artikelen gepubliceerd
van studenten, wat de Sofia onder andere
maakt tot een debutantenplatform voor beginnende
wetenschapsters. We zijn trots op ons blad, dat verspreid
wordt onder studenten en medewerkers van
KTU en GGL en abonnées over het hele land. Meer
informatie over de twee recentste uitgaven vind je in
deze Nieuwsbrief.
Willien van Wieringen,
wetenschappelijk medewerker Vrouwen- en Genderstudies,
KTU te Utrecht
Universiteit van Amsterdam
Openbaar afscheidscollege door Jopie Siebert-Hom
mes op 29 januari a.s.:
Titel: DWAZE MOEDERS -- WIJZE VROUWEN;
over W ijsheid en D waasheid in d e bijbel.
Plaats: Doelenzaal van de Universiteitsbibliotheek,
Singel 425 , 1012 ZA Amsterd am.
Tijd: dinsdag 29 januari a.s. om 16.00 uur precies
(thee/koffie vanaf 15.30 uur). Receptie na afloop
van het college.
Er is in de omgeving van de bibliotheek geen parkeergelegenheid.Trams
van de lijnen 1, 2, 5 stoppen
voor de deur (halte Koningsplein).
OPROEPEN
Sinds een paar weken bestaat een "33FrauenKirchenManifest
zur aktuellen Lage der Welt" dat op
www.ekd.de/fsbz/welcome.html gelezen kan worden.
De bedoeling is, dat zoveel mogelijke vrouwen
ondertekenen (er hebben ook al wat Nederlandse
vrouwen ondertekend). In de volgende Fier komt de

uitgebreide Nederlandse vertaling. Als er vragen zijn
over dat Manifest dan kunnen de vrouwen het best
contact opnemen met een van de initiatiefneemsters:
i.praetorius@bluewin.ch
Verena Muehlethaler
PERSO NALIA
Met ingang van 1 januari 2002 werkt Anneke de
Vries niet meer in het AMC, maar in het Spaarne
Ziekenhuis te Haarlem/Heemstede als geestelijk verzorger.
Per 1 februari heeft Denise Dijk ontslag genomen
aan de THU te Kampen. “Vanaf 1 februari as werk
ik als predikant (halve tijd) voor de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap
in Hilversum. Naast me werkt een
andere predikant (0,5) en een pastoraal werkster. In
deze gemeente vind je leden van de remonstrantse
broederschap, vrijzinnig hervormden, en leden van
de Nederlandse protestanten bond: een eerbiedwaardige
traditie van Nederlandse vrijzinnigheid. Deze
gemeenschap in Hilversum heeft een 15 jarige traditie
van inclusieve taal in de liturgie en verwelkomt
en zegent lesbo's en homo's. een goede plek voor
mij. Ik heb daar veel zin in. De nieuwe baan zal me
er zeker niet van weerhouden om betrokken te blijven
bij vrouwenstudies theologie.”schrijft Denise.
Per 1 januari 2002 is Irmgard Busch in het dekenaat
Delflanden benoemd als beleidsmedewerker
voor arbeidspastoraat en diaconie. Dit is een nieuwe
functie en samengevoegd uit twee delen. Zuster Toos
Scholtes was tot nu toe in deeltijd medewerkster
voor diaconie. Zij gaat met pensioen, terug naar haar
klooster in Tilburg. H et andere d eel van deze functie
is afkomstig uit de reorganisatie van het diocesane
arbeidspastoraat Rotterdam. De stichting Arbeidspastoraat
en het centrale team in Rotterdam worden
opgeheven. De zes dekenaten krijgen van het bisdom
de financiën voor het loon van een halftime arbeidspastor.
Het dekenaat Delflanden heeft één functie
hiervan gemaakt en verwacht voortzetting van het
diaconale en arbeidspastorale werk en nieuw beleid.
Irmgard Busch heeft bijna vijf jaar als arbeidspastor
in Rotterdam gewerkt. Het adres van de nieuwe
werkplaats is: Dekenaat Delflanden, Kappeyne van
de Cappellostraat 8a, 2613 XP Delft,
tel. 015-2130873, fax 015-2190541, email
centrum@ dekenaatdelflanden.nl,
www.dekenaatdelflanden.nl
De Vereniging voor Geestelijk Werkers ‘Albert Camus’
heeft een nieuw e voorzitter. Het is de theoloog
Drs Freda Dröes (1951), directeur van het Onderzoeksbureau
Levensbeschouwing en Cultuur te Am-
-5-
sterdam, algemeen geestelijk verzorger van het
zorgcentrum ‘De Diem’ in Diemen en voorzitter van
het Convent van Geestelijk Verzorgers Amsterdam.
De Vereniging voor Geestelijk Werkers ‘Albert Camus’
is een intercultureel platform van discussie en
samenwerking voor hulpverleners, docenten en onderzoekers,
die zich beroepshalve bezighouden met
zingevingsvraagstukken. Met name voor geestelijk
verzorgers en levensbeschouwelijk counselors die
níet vanuit een kerkelijke of humanistische achtergrond
werken, is ‘Albert Camus’ een inspirerende
ontmoetingsplaats. De vereniging is voorstander van
een geestelijke begeleiding waarin niet de confessionele
maar d e professionele aspecten centraal staan.
De vereniging ‘Albert Camus’ organiseert 2x per
jaar een ontmoetingsdag en geeft in samenwerking
met het Nederlands Verbond van Psychologen /
Agogen het kwartaalblad ZichtOpZin uit. Op dit
moment telt ‘Albert Camus’ ca 100 leden.
Voor meer informatie over de Vereniging voor
Geestelijk Werkers ‘Albert Camus’ kan men zich
wenden tot het secretariaat, Liornestraat 129, 1624
HL Hoorn, tel. 0229-218819.
Manuela Kalsky heeft voor het wintersemester
2001/2002 een gastdocentschap aan de Evangelische-Theologische
faculteit van de Universiteit van
Wenen.
Per 1 januari 2002 vertrekt Marieke Milder bij
Kontakt der Kontinenten. Zij was daar coördinator
van het trainingswerk op het gebied van zingeving
en levensbeschouwing. Ze gaat werken als studentenpastor
in de Oecumenische Studenten-gemeente
EUG, met een aanstelling van 0,7 fte.
NAGENIETEN VAN 3 NOVEM BER 2001
Impressie van 3 november, IWFT 25 jaar
Op 4 november was ik op een verjaardag van een
vriend, wiens vrouw een niet-feministisch theologe
en pastor is. Ik vertelde van de middag ervoor, het
5 e lustrum van de IW FT, gevierd in U trecht.
"Bestáát zoiets dan nog?", vroeg de niet-fem inistische
theologe verwonderd.
Ja, 'zoiets' bestaat nog, 'zoiets' blijkt na 15 jaar ups en
downs nog steeds levend, boeiend en bloeiend. Samenkomen
in de oude Janskerk, de hoge lichte ruimte,
eeuwen van traditie, bevolkt door vrouwen. Sommigen
nu verstild aan de kant, enkele nonnen in een
kerkbank: de Frauengestalten gemaakt door Christiane
Burbach en Susanne Wendorf-von Blumröder. Thecla,
Clara van Assisi, Cath arina va n Siena, Eloïse,
Maria Montessori en nog meer. Andere vrouwen
feestelijk in beweging, nu verder bouwend aan de
traditie, herdenkend wat was, open n aar de toekomst.

Tine Halkes, een vrouw van het begin was er. De
naam van Fokkelien van Dijk-Hemmes werd genoemd.
Thee met taartjes en een feestelijke opening
door Kune Biezeveld. Er is iets te vieren.
Dan eerst de workshops. Elisabeth Posthumus Meyjes
zingt met een grote groep, het weergalmt in de oude
gewelven en begeleidt alle andere workshops. Ik deed
een workshop over de vraag: "Hoe bepaal je je houding
na 11 september tegenover al dat geweld?". Niet
zo'n feestelijk onderwerp, maar toch wel passend bij de
IWFT. Hebben we niet altijd willen theologiseren met
de ogen wijd open voor de wereld van vandaag? We
letten op de taal van he t conflict tussen de internationale
alliantie o.l.v. Bush aan de ene kant, en 'het terrorisme'
aan de andere. Die taal is religieus van aard,
appelleert aan het bestrijden van 'het kwaad', dat gelokaliseerd
is bij de ander, de exotische ander. Naast de
religieuze taal hoorden w e de taal van de M arkt: "Business
as usual" beloofde Bush zijn volk al op de avond
van de 11e september. De dure American D ream is
immers verstoord. Ten derde is er de taal van de gefrustreerde
macho, de cowboy, die zich nu slachtoffer
voelt. Bijzonder was dat Susan Roll uit de Verenigde
Staten, hier op bezoek, ook meedeed. Zij wist de sfeer
in haar land aan ons over te dragen: angst. We stonden
stil bij de rol van vrouwen in dit conflict. Aan de kant
van de intern ationale alliantie slechts enkele
excuus-truzen: een pilote, een woordvoerster van Bush.
Aan de andere kant de Afghaanse vrouwen, verstopt in
haar burqa's, op wie nu pas de blik van de wereld valt.
Om "Weg van geweld" te gaan, zal om te beginnen de
taal moeten verand eren, de rol van de godsd ienst en
vooral het gehanteerde godsbeeld kritisch bekeken.
Jammer genoeg was onze tijd te kort. Bij de andere
workshops was ik niet. Iedereen liep tevreden rond,
dus het za l vast wel goed zijn geweest.
Er waren veel gasten gearriveerd. De thee werd wijn.
Het Jubileumb oek gepresenteerd: M et passie en verbeelding.
Een document van 25 jaar denken, praten,
schrijven, nooit met de mainstream mee. Als wij feministische
theologes 'bend over backwards', dan was dat
nooit een teken van het proberen te behagen tot de
dood er op volgt. Nee, het was, zoals de kopie van het
prachtige schilderij van Sylvia Grevel op de omslag laat
zien: een expressie van lichaam en ziel - shocking pink
- van eigenwaarde, trots en passie. Wat mij trof was
dat de voorzitster van de Oecumenische Vrouwensynode,
Annego Hogebrink, ook een exemplaar kreeg aangeboden.
Wordt de kloof tussen feministische theologes
en Vrouw en Geloof dan toch overbrugd?
Er moet oo k iets te luisteren en te leren zijn. Wat
zouden wij zijn zonder lezing? Inez van der Spek had
op haar theologische eigen wijze gezorgd voor een
betoog dat onderhoudend was, spelend met beelden,
veel aan de eigen fantasie overlatend, met sprekende
open plekken, hoop op de toekomst gevend, die anders
-6-
zal zijn dan verleden en heden. Hoe behoudend is de
ark?
Tenslotte was daar eten en drinken en vrolijk zijn.
Wat heerlijk, dat 'zoiets' nog bestaat en dat ik er deel
van uitmaak.
Riet Bons-Storm
Uit de lezing van Inez van der Spek blijkt dat wij
professionele theologes volledig bij de tijd zijn. We
hebben identiteiten en marktconforme producten
zoals vele anderen. Daarnaast is er ook nog de ark, een
prachtige metafoor die wel aan mij besteed is en tot
mijn verbeelding spreekt. De ark zelf, maar vooral de
ruimte en de tijden die deze ark raakt.
Neem nou zo'n ruimteschip, met veel power snel weg
komen en dan terug bij af zijn. Een hele ontdekking.
Of met het levensnoodzakelijke op een woonboot
stappen en met verwachtingen varen naar betere tijden,
met of zonder motor. Desnoods uitkijken naar
de wateren die zullen wijken. Ik k an me er wel iets bij
voorstellen. Of de ark als reddingsvloot, een baken
om te overleven, een bergplaats van hoop.
De manier waarop Inez de metafoor inkleurde maakte
mij ook nog iets anders duidelijk.
Niet gehinderd door soorten en maten wees zij op de
ark in de kinderkamer en in de sciencefiction, in de
westerse, Babylonische, Aziatische en Afrikaans-Amerikaanse
cultuur, de ark in het christendom
en in de islam, de ark als baarmoeder en als machine,
als oorlogsvloot, cruiseschip, vrachtschip en reddingsboot,
als cultuurkritiek en bewaarplaats voor het bewustzijn.
Slaat dit nog ergens op? Neen, zou ik zeggen
als je het gedicht van Wislawa Szymborska De ARK
IN nog niet gehoord hebt. H et kris kras van In ez is
het omploegen van de grond, het verstoren van
cliché's, de verbeelding aan het werk. Het is het oog
richten op binnen (de ark) buiten, niet automatisch
op tegenstellingen of paal en perk. Het is ‘overbodige
nieuwsgierigheid'.
Bij het beeld van de ark gaat het zeer waarschijnlijk
volgens Inez niet om een ‘noodweer-contract' met
God of een dienstrooster van een rampenbestrijdingsplan,
maar - met de woorden van Szymborska - om
een ‘opgeklaard e hemel', waar de wolken weer zo
worden als het wolken boven de mensen betaam t:
‘verheven en onserieus
in hun gelijkenis
op eilanden van geluk
die drogen in de zon,
op schaapjes,
bloemkolen,
en luiers' (Szymborska)
En deze immanentie-transcendentie doet het niet
alleen met profession aliteit. Daar kom t ook verbeelding
en passie bij kijken.
Irmgard Busch

Een dag vol passie
Met veel plezier keek ik uit naar het 25jarig lustrum
van de IWFT op 3 november jongstleden en ik heb
ervan gen oten. Hier volgen enkele indrukken van m ij.
Bij binnenkomst in de Janskerk trof ik direct Marian
Papavoine, voor mij al zolang ik lid ben het aanspreekpunt
en gezicht van de IWFT. Na felicitaties liep ik de
kerk binnen die op mij een prettige indruk maakte:
licht, warm en vriendelijk.
Ik volgde een werkwinkel van Felicia Dekkers en verdiepte
me met andere vrouwen in de vrouwen-beelden
om ons heen. Levensgrote poppen stonden en zaten
her en der in de kerk. Zo is het dus als je letterlijk niet
meer om vrouwen heen kunt! Felicia moedigde ons
aan om bij onszelf na te gaan wie ons aansprak en
waarom. Het was goed om naar elkaars verhalen te
luisteren.
Van het gedeelte na de pauze bleef mij vooral het feestelijke
gevoel bij. Het glas sprankelende wijn bij de
receptie is daar misschien een mooi beeld voor. Het
aansluitende diner vond ik erg gezellig en natuurlijk
ook lekker.
Het gevoel dat waarmee ik de Janskerk verliet was een
gevoel van blijdschap en tevredenheid. Bekenden had
ik gegroet, nieuwe mensen ontmoet. Zoals Caroline
Vander Stichele in de schitterende feestbundel Met
passie en verbeelding opmerkt, scheelde het niet veel of
de IWFT leefde niet meer. Ik ben blij dat het IWFT
Vrouwennetwerk Theologie nog springlevend is. Voor
mij heeft het nog steeds grote waarde als plek waar
vrouwen zichzelf mogen en durven zijn: vrouwelijk,
femin istisch e n theo logisch . Lang leve de IW FT!
Hanneke Canters
NACH TLICHT , de teksten
Naar/Uit het laatste hoofdstuk van `Volgens Maria
Magdalena’ van Marianne Frederiksson
Maria Magdalena moest de weg vragen naar de straat
waar Suzanna, Lydia en Salome woonden, ver weg van
het statige centrum van de stad waar Grieken uit de
halve wereld rondliepen om offers aan hun goden te
brengen en van hun schoonhe id te genieten. De straatjes
begonnen zich tot steegjes te versmallen en juist
toen Maria dacht dat ze was verdwaald, kreeg ze de
winkel in het oog. Ze deed de deur open; godzijdank
waren er geen klanten. Achter de toonbank stond Lydia,
met een rechte rug, lang en statig. Salome kwam
de trap af rennen. In de keuken zat Suzanna met uitgestrekte
armen op Maria te wachten. Al gauw zaten ze
alle vier door elkaar heen te praten. En dat bleven ze
doen, totdat Suzanna hen onderbrak en riep: `Eten, we
gaan een feestmaal aanrichten.’ Lydia ging naar beneden
om de winkel te sluiten; Salome ging koken. Ge-
-7-
rookt lamsvlees met een saus waarin ieder kruid bij
Maria herinneringen opwekte.
Die eerste avond spraken ze verder niet veel; toen ze
op hun slaapmatten waren gaan liggen, babbelden ze
alleen w at. O, dat zachte vrouwengepraat, wat herkende
Maria dat.
De volgende ochtend stroomden de woorden opeens
te voorschijn. In het begin waren ze persoonlijk; ze
praatten over hun geboortedorpen waar niets veranderd
was, over kinderen en over de vreugde die ze,
wanneer ze naar huis reisden, voelden over dat wat er
was gebeurd.
`Ik heb nooit begrepen wat er is gebeurd’, zei Maria.
`Morgen. Dan is het sabbat en kunnen we ons de
hele dag aan onze herinneringen wijden.’ Het was
Salome die dat zei, en ze vervolgde: `We hebben de
kopieën van wat jij hebt gesch reven gelezen. M aar wij
hebben ook aantekeningen. Die heeft Lydia in de
loop der jaren gemaakt. Terwijl wij vandaag ons werk
doen, kun jij die lezen.’ En terwijl de vrouwen het
huis en de winkel schoonmaakten en de stad ingingen
om boodschappen voor d e sabbat te doen , zat Ma ria
aan de keuken tafel te lezen. Hun herinneringen verschilden
van de hare in veel details, maar het fanta stische
was dat ze de woorden en handelingen van Jezus
op dezelfde m anier hadd en opgevat.
Heel de volgende dag waren ze bezig om hun besch rijvingen
samen te vlechten. M aria’s beelden met Lydia’s
aantekeningen. Lydia merkte op dat het geheugen
toch heel onberekenbaar is en legde uit: `Bij mij duikt
er soms een herinnering op in een droom. Dat kan
bijvoorbeeld een herinnering zijn aan het licht boven
het meer. Of de geur van een blo em. H eel af en toe is
het een duidelijk beeld van iemand die iets zegt. Wanneer
ik wakker word, probeer ik zo’n beeld dan duidelijker
te maken. Ik onthoud het, maar ben onzeker:
wat vul ik in, wat vul ik aan, wat is mijn eigen interpretatie?
Salome zei: `De eerste jaren na de kruisiging dacht ik
dat ik heldere en duidelijke herinneringen had aan
alles wat Jezus had gezegd en gedaan. Maar toen
kwam de grote mythevorming op gang, over de opstanding,
de enge len bij het graf, zijn moeder die
maagd was. En nu hebben ze een ster boven Betlehem
ontdekt. Ze praten en ze praten maar, zijn apostelen,
en wie ben ik dat ik zou durven beweren dat zij het
fout hebben en dat ik gelijk heb. Ik ben zo onzeker
geworden...’’
Lydia verhief zich in haar volle lengte en sprak nadrukkelijk:
`Ik geloof in sprookjes, vertellingen over
goden en monsters, tovenarij en wonderen, vreselijke
zeedieren en engelen. Maar wanneer wordt beweerd
dat die echt zijn, dat al die dingen in onze wereld
plaatsvinden , dan verlies ik dat geloof.’
`Geen van ons heeft antwoorden op de vragen wie hij

was en w at zijn opdracht was’, zei Suzan na.
`Maar er zijn mensen genoeg die overal een antwoord
op hebben. Petrus, Barnabas en Paulus, om er een paar
te noemen.’ Salome’s stem was vriendelijk, maar haar
ogen stonden boos.
Toen vertelde Maria over de christelijke genootschappen
die zich buiten de leer van de apostelen hadden
gesteld. Ze schetste een levendig beeld van een vrouw
die gepreekt had en van wat ze had gezegd en hoe
ontdaan ze was toen de vrouw die predikte haar breuk
met Petrus begon aan te halen. Woord voor woord.
Met verwondering in haar stem zei ze: `Toen besefte ik
dat woorden hun eigen leven hebben. En macht.’
Suzanna mompelde iets.
`Wat zei je?’
`Dat niem and ooit naa r vrouwen luistert.’
Ze zwegen; ze wisten dat dat waar w as.
`Uiteindelijk zullen sommigen dat wel doen. En m isschien
is dat voldoende’, zei Lyd ia.
Magda Misset-van de Weg
Alledaagse oefening
Ook ik heb momenten in mijn leven meegemaakt
waar ik een schietgebed naar de hemel of naar God
stuurde. Een moeilijke situatie in het verkeer – poeh,
net een aanrijding vermeden. Of het moment waarop
het vliegtuig de landin gsbaan loslaat. Spannende momenten,
waar je even de veilige grond onder je voeten
en je hele bestaa n verliest.
Achteraf heb ik me vaak gerealiseerd hoe ouderwets
de woorden van zo'n gebed eigenlijk waren.
Daar hebben we net de hele discussie over de vertaling
van de godsnaam in de nieuwe bijbelvertaling gehad
en feministische theologes hebben ervoor gevochten
dat de godsnaam niet met "HEER" maar met andere
namen voor God zou worden vertaald, zoals bijvoorbeeld
"de Eeuw ige". Maar op zo'n moment waarop je
uit balans bent komen niet woorden als Eeuwige,
Trouwe of Moeder in je naar boven, maar "machtige
Vader" of een psalmvers als "De HEER is mijn herder".
Waar blijven mijn inzichten over vrouwelijke
godsbeelden die bevrijdend zijn, niet m eer alm achtig
beheersend, militaristisch of uitsluitend mannelijk? De
godsbeelden die ik in cursussen theologische vrouwenstudies
heb leren kennen of als docente zelf aan anderen
heb doorgegeven, en die ik als priester tijdens diensten
vaak gebruik – ja waar blijven zij eigenlijk op
zulke momenten waarop je terugvalt op hetgeen als
gebed in je lijf zit – ingezogen met de moedermelk en
ingebakken door vele jaren van gebruik?
Daarom ben ik begonnen, op alledaagse momenten
te oefenen anders te bidden. Als ik in de kerk
zit, als ik in de trein stap of in de supermarkt in een rij
voor de kassa sta te wachten - wanneer er een gelegenheid
is dat ik wil en kan bidden dan maak ik ruimte in
-8-
mij. Dan laat ik andere godsbeelden in me opkomen
en denk intens aan hoe ik tegen Haar zou praten.
Wan t: Ik wil voorbereid zijn op die andere situaties,
waar ik geen tijd heb om na te denken over 'juiste'
godsnamen. Voor zulke situaties wil ik meer woorden
in mijn hart halen om anders te kunnen spreken.
Daarom laat ik nu alvast mijn fantasie rondgaan en
probeer datgene wat ik als feministisch theologe geleerd
heb in gebeden te verwerken. God nieuwe namen
geven, niet alleen met m ijn verstand m aar van uit
mijn hart – met mijn eigen woorden, met verse woorden.
Enige tijd geleden kwam bij zo'n gelegenheid een
beeld in me op dat in de volgende woorden vorm
kreeg:
Adelaarpsalm
Als onder de vleugels van een adelaarvrouw tje
ben ik bij U geborgen, God
In uw vlerken vind ik bescherming
voor alles wat me angst aanjaagt
Zoals een arendmoeder zorgt voor haar jong
behoedt Gij mij voor dreigend gevaar
En als de tijd gekomen is
leert Ge mij wat vrijheid is
Ik probeer te vliegen en tuimel omlaag,
maar Gij verlaat mij niet
Op uw vleugels
voert Ge mij in de wijdte
Gij laat me vallen,
laat me vliegen
Afgronden
worden lucht d ie draagt
Angela Berlis
VAGINAMONOLOGEN
De meest besproken vagina..
"Mijn vagina is de meest besproken vagina ter wereld.
Het schijnt een intrigerend kanaal te zijn waar wel of
niet een vliesje in zou zitten. Allerlei hooggeleerde
heren hebben zich erover gebogen. Niet dat ik erbij
was want mijn vagina is heel bijzonder. Er wordt
honderduit over gepraa t en geschreven en tegelijk
bestaat ze niet. Stel je voor dat ik, Maria, hooggeprezen
onder alle vrouwen, ook nog eens een vrouw zou
zijn met een on derlijf waar bloed door stroomt, dat
opgewonden kan raken, dat zich opende om een kind

te ontvangen en vervolgens te baren... Nee, mijn vagina
bestaat niet. Mijn vagina namelijk is een theologisch
concept.
Er schijnt nogal wat af te hangen van het antwoord op
de vraag of mijn vagina levenslang is afgeschermd door
een vliesje of niet. Je houdt het niet voor mogelijk waar
ze allema al over sp eculeren : dat het vliesje intact b leef
toen ik werd bevrucht, vervolgens ook nog niet scheurde
toen ik mijn zoon baarde en zelfs erna gesloten
bleef.
Wat zouden ze ervan denken als ze wisten dat ik met
mijn buurmeisjes vaak wedstrijdjes op ezels hield. Dan
klommen we op een ezel en probeerden als eerste het
dorp te bereiken. Menig buurmeisje kwam er later
achter dat die onschuldige ritjes niets van hun vliesje
had overgelaten.
Wat ik zo erg vind, is dat mijn vagina, nee niet m ijn
echte vagina maar mijn 'th eologisch e concept', zo is
gebruik t, misbru ikt om andere vrouw en eron der te
houden. Ik walg van de man die zijn dochter verkrachtte
en haar zei dat hij dat mocht want dat ze toch
nooit zoals Maria zou zijn. Of dat vrouwen alleen maar
maagd of moeder mogen zijn. Beiden tegelijk kan toch
niet, alleen ik zou dat hebben gekund. Stel je voor dat
als je geen m oeder bent dat je d an altijd als maagd zou
moeten leven. Hm mm, dan mis je toch w el wat.
Nee, ik huil om alle misbruik...
Maar ik ben ook blij met wat sommige kunstenaars
hebben gedaan. Zo velen die mij zo mooi hebben
afgebeeld. Ik denk bijvoorbeeld aan die Vlaamse schilder,
Leon Spillaert, die zo'n mooie gouache van me
maakte. Als de vleesgeworden oermoeder zit ik voor
het kruis met op mijn brede schoot mijn zoon. Eén
van onze vriendinnen deelt in ons verdriet... Zoals
mijn zoon op mijn sch oot ligt - ik krijg het weer te
kwaad als ik eraan terugdenk - dat mogen ze toch geen
moeder aandoen, dat haar zoon wordt gedood. De
pijn, omgek eerde barensw eeën, ik wou mijn zoon weer
in mijn schoot terugtrekken, hem veilig bij me houden,
bescherm d door mijn buik... Hij en ik, samen,
geen boze buitenw ereld, geen mensen die in zijn naam
anderen doden, beschadigen... Zeg me, hij is toch niet
voor niets gestorven? Zeg me, ik heb hem toch niet
voor niets negen maanden in mijn buik gekoesterd?
Nee, het was niet voor niks, die schilder laat het toch
zien: de kracht van mijn schoot draagt mijn zoon, dat
is een kracht die niet te vernietigen is. Zeg me dat d ie
kracht d oorleeft.
O, u wil nog weten wat mijn vagina zou vertellen als ze
echt kon praten? Ach kom, u dacht toch echt niet dat
ik dat openbaar zou maken. Mijn vagina is van mij en
praat alleen m et mij. De rest van de wereld heeft er
niets mee te m aken. Laa t ze maar verder fantaseren.
-9-
Als ze maar weten dat het niet meer is dan dat: fantaseren.
En hoe het nu zit met dat vliesje, dat zou u toch zo
graag willen weten? Het spijt me voor u, ook dat blijft
iets tussen mij en m ijn vagina."
Els Maeckelberghe
Twee lippen die elkaar voortdurend kussen.
Mijn/ jouw seksualiteit is altijd gedacht als een spiegel,
als een afgeleide van mannelijke seksualiteit - jouw/
mijn clitoris zou een verschrompelde penis zijn, je
vagina niet meer dan een gat-omhulsel dat de penis
tijdens het neuken omsluit en wrijft: een gat-omhulsel
, een niet geslacht. Kijken zij in de spiegel zien ze hun
geslacht, zien ze zichzelf. Kijken zij naar ons, naar ons
geslacht zien ze niets - zien ze niet-man ... niet mens?
In dit scenario zou mijn verlangen, zou jouw verlangen
bestaan uit wachten: jaloers, reikhalzend, wachten
op het momen t van vulling, van opvullin g van die
leemte, van vervulling. Eindelijk een geslacht want
gevuld met penis, met zaad. Eindelijk vrouw want
gevuld met kind. Vervuld...
Stellen zij zich voor.
Maar dit alles is nogal vreemd aan mijn/ jouw ge not.
Want de auto-erotiek van de vrouw is heel verschillend
van die van de man. Om zich aan te aanraken
heeft hij een hulpmiddel nodig: zijn hand, het geslacht
van de vrouw, de taal. Maar de vrouw raakt
haar vanzelf en in haarzelf, zonder de noodzaak van
een bemiddeling. Ik raak mijzelf/ jij raakt jezelf voortdurend
aan, omd at mijn/jouw geslacht, besta at uit
twee lippen die elkaar onophoudelijk kussen; elkaar
raken, aanraken, in een voortdurende beweging; die
elkaar spreken, met elkaar spreken - andere taal, andere
geschiedenissen, andere betekenissen
Spreek toch. Je raakt me overal tegelijk aan. In elke
zin. Tegelijk een gezang, een vertoog, een tekst, waarom?
Om een van mijn 'leemtes' te verleiden , dicht te
gooien, te bedekken? Ik heb geen leemtes, met jou.
De gebreken, de gapingen, die van de ander volheid
en vervolmaking zouden verw achten, dat zijn w ij niet.
Dat wij door onze lipp en vrou wen zijn , wil niet zeggen,
dat het ons doen is om eten, consumeren, ons
vullen.
Hoe het te zeggen? Dat we meteen vrouwen zijn. Dat
we niet als zodanig door hen geproduceerd hoeven te
worden, benoemd, geheiligd en geschonden. Dat we
er altijd al zijn, zonder hun arbeid. En dat hun geschieden
is(sen) de plaats van onze deportatie vormen.
Hun vaderland , familie, thuis, vertoog houden ons
gevangen in afgesloten ruimtes, waar wij ons niet
langer kunnen bew egen. K unnen leven. H un bezit-

tingen, dat is onze ballingschap. Hun afgerasterde
plekken, de dood van onze liefde. Hun woorden, de
knevel van onze lippen.
Hoe te spreken om buiten hun indelingen, hun rasters,
onderscheidingen, opposities te treden: Maagd/ ontmaagd,
rein/onrein, onschuldig/ ervaren... H oe uit
deze termen te breken. Ons levend te bevrijden van
hun opvattingen. Je weet heel goed dat wij nooit klaar
zijn, maar dat we ons alleen helemaal heel kussen.
Kus me. Tw ee lippen kussen twee lippen: het openen
wordt ons teruggegeven. Onze 'wereld' en de doorgang
van binnen naar buiten en van buiten naar binnen is
tussen ons zonder grenzen. Zonder einde. Uitwisselingen
die geen enkele afgrendeling. geen enkele mond
ooit stopt. Tussen ons heeft het huis geen muren, de
wei geen hek, de taal geen kringloop meer. Jij kust mij:
de wereld is zo groot, dat zij daardoor alle horizon
verliest. Wij, on bevred igd? Ja, als dat betekent dat we
nooit klaar zijn. Dat ons plezier is, ons onophoudelijk
te bewegen, te (ont)roeren/ Altijd in beweging: het
opene put zich niet uit en raakt ook niet verzadigd.
De erectie is onze zaak niet: wij voelen ons heel goed
in de vlaktes. Wij hebben zoveel ru imtes on der ons te
verdelen. De horizon zal ons, die altijd open zijn, no oit
totaal omringen. Uitgestrekt zonder ooit op te houden
ons te ontvouwen, kunnen wij zoveel stemmen uitvinden
om overal wij te zeggen, ook in onze spleten, dat
alle tijd er niet toereikend voor zal zijn. Wij zullen
nooit onze weg afleggen, onze omtrek: zoveel dimensies
hebben wij. Als je 'goed' w ilt spreken, beperk je je
- word je - al opklimmend - beperkter. Op je tenen
lopend, je uitrekkend, verwijder je je van de onbegrensdheid
van je lichaam. Verhef je niet, je verlaat
ons. De hemel is niet daarboven: de hemel is tussen
ons.
Door ons gemeenschappelijk genot groeien onze lichamen.
Onze overvloed is onuitputtelijk: kent geen
schaarste of rijkdommen. Als we elkaar volledig laten,
zonder reserve en zonder hebzucht, zijn onze uitwisselingen
zonder voorwaarden. Hoe het te zeggen? De
taal die we kennen is zo begrensd....
Huil niet. OP een dag zal het ons lukken elkaar te
spreken. En wat we zullen zeggen, zal nog mooier zijn
dan onze tranen. H elemaal vloeiend.
Deze monoloog is gebaseerd op de volgende teksten
van de franse filosofe Luce Irigaray:
Dit geslacht dat niet (één) is, in L uce Irigaray, Dit
geslacht dat niet (één) is, Amsterdam, uitg Hölderlin,
1981, p. 19-29.
Als onze lippen elkaar sprek en, in Luce Irigaray, Dit
-10-
geslacht dat niet (één) is, Amsterdam , uitg. Hölderlin,
1981. p. 173-18 3.
Anne-C laire Mulder
Mijmeringen over kriebels en een licht onbehagen
Houdt daar iemand een monoloog over een vagina?
Of houdt misschien wel de vagina zelf een monoloog?
Nee, het zijn vrouwen die over haar vagina vertellen,
wel zoveel mogelijk vanuit het persp ectief van de vagina.
Sommigen kruipen er als het ware helemaal in.
Ik krijg de kriebels. Misschien zult u mij preuts of
conservatief vinden. Maar ik zeg het toch maar. En
desalniettemin blijf ik vinden dat ik ondanks deze
kriebels een bevrijde vrouw ben en me feministe mag
blijven noemen.
Natuurlijk weet ik hoe belangrijk het is dat vrouwen
eindelijk over haar vagina durven te praten, ervoor
namen durven te verzinnen, ernaar durven te kijken
en haar durven aan te raken, haar lustvolle plekken
durven te ontdekken, haar durven te beschrijven en
van haar durven te genieten. Sommige Vagina Monologen
gaan over deze lustvolle en bevrijdende kant.
Sommige Vagina Monologen gaan over geweldervaringen
op deze kwetsbare plek in een vrouw enlijf:
verkrachtingen thuis, op straat en in de oorlog, seksueel
geweld en seksuele verminking, vernederingen,
ontkenning van vrouwelijke seksualiteit, mannelijke
fantasieën over de vagina als een vies en glibberig ding
dat mannen verlokt en hen naar diepe afgronden
zuigt.
Na meer dan 2000 jaar falluscultu ur met de aanbidding
van de edele delen van de man, na meer dan
2000 jaar patriarcha at, waarin hele staatssystemen zijn
gebouwd op de macht van de penis … nu dan eindelijk
de cultuur van de vagina. Verhalen, gedichten,
proza en poëzie, een grote verscheidenheid aan culturele
uitingen over het vrouwelijke orgaan. Twee lippen
die elkaar kussen in plaats van schaamlippen – je
ziet: de woordkeuze alleen al spreekt boekdelen.
Wan t: waarom en waarvoor zouden wij ons moeten
schamen? De vagina in al haar kleuren, smaken en
geuren. De vagina waarvoor wij troetelnamen verzinnen
en waarm ee we in gesp rek gaan. D e vraag bijvoorbeeld:
wat zou je vagina dragen als ze zich zou
aankleden? Ik en mijn vagina. Dit is de complete verpersoonlijking
van een menselijk orgaan.
En daar komen ze weer, mijn kriebels.
Ik had altijd al een hekel aan mann en die in een soort
dialoog treden met hun penis. Zij geven hem een
naam, Felix of Axel of zoiets, en beschouwen h em als
maatje van hu n man nelijkheid, als een bondg enoot in
de veroveringstocht en op de vrouwen jacht.
Zal deze vagina cultuur ook on s dan uiteindelijk
meer macht opleveren? Zoals de falluscultuur heeft
geleid tot ongekende mannenmacht? Of zal zij ons

nog meer vrouwelijkheid en moederlijkheid schenken?
Pinnen wij ons nu zelf vast op dit orgaan? Wij zijn
toch altijd al bestempeld als de ideale verzorgsters en
hoedsters van het leven vanwege het bezit van een
vagina en een baarmoeder. En zijn wij daar gediend
van? Ik eerlijk gezegd niet. En verder: verabsoluteren
wij de vagina niet te veel? Ik ben niet mijn vagina. Ja,
ik ben blij met mijn lichaam. Ik ervaar mijn lichaam
als geschenk van God. Ik ben met lichaam en ziel een
schepsel van God. Onze lichamen zijn de tempel van
onze ziel. Maar ze zijn niet onze ziel.
Maak de vagina zichtbaar, bespreekbaar, voelbaar.
Vertel de verhalen, ook die van pijn, onderdrukking en
verdriet. Werk eraan dat deze verhalen steeds minder
verteld hoeven te worden, omdat ze steeds minder
gebeuren. Maar verheerlijk de vagina niet! Dat zou,
wat mij betre ft, het gebod van dit moment zijn. En
daarmee zouden m ijn kriebels ook al een heel eind uit
de wereld geholpen zijn, vermoed ik.
Martina Heinrichs
THEOLOGIE VAN DE TOEKOMST
Hoe zal de theologe van de toekomst eruit zien?
Geen toekom st zonder verleden. Daarom eerst een
enkel woord over het verleden . Lang geleden schreef ik
een kandidaatssciptie getiteld Waarom bestaan er katholieke
theologische faculteiten? Dat was in 1976. In
die scriptie voorspelde ik dat de theologie zou verdw ijnen
als zij niet radicaal zou veranderen en van een vat
van formules levensnabijer zou worden. Mijn stelling
was of de theologie wordt algemeen in principe door
iedereen te bestuderen of h et gaat op in kerkelijkheid
en verdwijnt van d e universiteit. Theologie ook los van
de kerken, dat was mijn droom of anders gezegd theologie
voor iedereen, kerkelijk en onkerkelijk, gelovig en
ongelovig.
Feministische theologie ontstond iets later in datzelfde
jaar, in 1976, vijfentwintig jaar geleden. Ik was er
meteen bij. Als onkerkelijke, ongelovige theoloog werd
ik feministisch theologe. In zekere zin was de feministische
theologie mijn geloof en de femin istische theologische
beweging mijn kerk, waar ik mij net zo voor
inzette als mijn moeder zich inzette voor de Rooms
Katholieke kerk. De geschiedenis herhaalt zich. Ja en
nee, want mijn geloof en mijn beweging zagen er toch
wel heel anders uit dan die van mijn moeder. We hebben
in die vijf en twintig jaar een enorme sprong gemaakt.
Om een lang verha al kort te maken. In het
geloof en de kerk van mijn moeder maakten uitsluitend
mann en de dienst uit, in d ie van mij uitsluitend
vrouwen. Dat is niet hetzelfde, maar wel het omgekeerde
van het zelfde. De wereld omgekeerd. Inhoudelijk
beteken t het dat wat geloof en kerk inhoudt niet
meer vaststaat. In feministische theologie ben je een
vrij mens, die zelf vorm kan geven aan wat ons ten
-11-
diepste aangaat.
En nu: wat zullen we de komende vijf en twintig jaar
bouwen? Wat nu van belang is, is een bestaan op te
bouwen, want van vrijheid kan een mens niet leven,
heel letterlijk: krijg je geen brood op de plank. Een
bestaan opbouwen: is d at niet wa t weinig voor mensen
die zich eindelijk kunnen laten voorstaan op belezenheid,
intellect en begaafdheid? Moeten we ons niet
overgeven aan het bouwen van epistemologische
luchtkastelen, aan theologieën over God (m/v), God
-zij en het goddelijke? Natuurlijk zullen we dat doen.
Het is de manier om betaald te worden. Tevens: het is
van groot belang dat het symbolisch universum waarin
wij leven verandert, dat wij woorden en beelden
ontwikkelen die de iden titeit en subjectiviteit van
vrouwen versterken in plaats van afbreken. Maar het
wonder zal niet zonder meer dat zijn, maar een geloofsbekenten
is die zegt: ik geloof dat het zin heeft het
inzicht in het leven van mensen, vrouwen en mannen
te ver- diepen. Er zijn een paar simpele en tegelijkertijd
groots aandoende beginselen die onze vrijheid als
feministisch theologes beteugelen. W e moeten herstellen
wat verscheurd is, rechtvaardigheid voorstellen en
zorgen dat vreugde betekenis kan krijgen.
De theologe van de toekom st zal vanzelf een feministische
theologe zijn, dat wil zeggen: ze zal algemeen
zijn, geëngageerd, intellectueel en hopelijk een goede
boterham verdienen.
Freda Dröes
Veelzijdig prachtig mens
De theologe van de toekomst, een veelzijdig prachtig
fantastisch mens lijkt me. En dat zie ik voor me omdat
er in het NU al een paar ken! Laat er vooral veel meer
van komen! Wa nneer ik in het IW FT Vrouwennetwerk
Theologie rondkijk en zie hoe divers al die theologes
bezig zijn:, r.-k., protestants, hervorm d, gereformeerd,
seculier, oecumenisch, politiek, spiritueel, oud,
jong, studieus, praktisch, en wat allemaal onder de
noemer theologie valt dan denk ik: ga maar gewoon
door.
Andersom: de toekomst van de theologie in Nederland.
Veel over te doen de laatste tijd. De toekomst so
wie so is natuurlijk voer voor theologen! Het is ook de
naam van een recent ra pport va n de Koninklijke Nederlandse
Akademie van Wetenschappen. Als je zulke
titels gaat gebruiken is het blijkbaar een punt van
zorg. Het lijkt op de vraag:”hoe gaat het?, antwoord:
goed! en dan ben je uitgepraat. Terwijl er volop verhalen
loskomen als het antwoord op de vraag is–“niet
goed!, o, er is dit aan de hand, dat aan de hand “.
Vreemd verschijnsel, eigenlijk, zou het niet mooi zijn
als na het antwoord “het gaat goed” de verhalen die
daarbij horen verder loskomen? Maar goed, als het
antwoord op de vraag: hoe gaat het m et de theologie
in Nederland: “goed”, is, dan zou je daar verder geen

woorden meer aan vuil hoeven te maken. De toekomst
van de theologie in Nederland. De kortste route naar
een antwoord: Theologie is antropologie, zei een van
mijn filosofieprofessoren, waar mensen zijn is geloof,
waar geloof is, is theologie nodig. Al klaar!
Is hier een pleidooi nodig, moeten we er voor pleiten
wat een mooi vak het is? Vooruit dan: een pleidooi
voor theologie, vanaf de zijlijn.
Ook ik, die inmiddels niet meer als theoloog werkzaam
ben maar als netwerker voor IWFT Vrouw ennetwerk
Theologie, en informatiespecialist in een theologische
bibliotheek, vind het nog steeds een prachtig vak. Er is
werk genoeg te doen, waar onderwijs en onderzoek in
theologie voor nodig is. D e multiculturele samenleving
waarin men m oet weten hoe h et zit met allerlei geloven.
De impact van de secularisering. De h ele wereld
binnen je bereik: globalisering. Internet en de gevolgen
daarvan. Ethiek, bio-ethiek. nieuwe spiritualiteit, nieuwe
thema’s en overal valt theologie bij te betrekken.
En wat doet de theologe van de toekomst?: die kijkt
hier kritisch naar met genderperspectief, want dat
schort er nog wel eens aan. Hoe anders het is of je het
over mannen of vrouwen hebt in plaats van algemeen
mensen, gesocialiseerd, opgevoed, en biologisch: dat
maakt niet zoveel uit als het een gegevenheid is waar je
nu rekening mee moet houden..Is er wat aan te doen
als je dat wil, daar is dat belangrijk voor. Mijn hemel
ik word al duizelig b ij het idee van de hoeveelh eid
werk die hier opdoem t met dat genderperspectief.
Het was natuurlijk altijd al een bijzonder vak. Alles
heeft met alles te maken, en overal zijn theologale
momenten te vinden, om nog maar een uitdrukking
van een van mijn docenten te gebruiken. Het vak staat
volop met voeten in de praktijk van mensen: bijvoorbeeld
ambtsdragers worden er opgeleid, behalve wetenschappers
ook mensen die in een praktijk te werken
komen, en dat geeft weer speciale belangen in zo’n
vak. Iedereen kan over God meepraten en dus ook
over theologie, zo lijkt het wel, dat is een heel apart
vak, dat gaat n iet gewoon over computers bijvoorbeeld.
Het is wond erbaar lijk wat een men sen, thema’s je b ij
elkaar krijgt onder de noemer theologie.
“Het goddelijke in het alledaagse”, dat is een mooi
begin. Familiebanden in feministische theologie, zingeving
en transcendentie, religie en literatuur, godsdienstpsychologie,
filosofie, rechten (canoniek recht),
geschiedenis, rituelen, praktische theologie, zorg en
zingeving, bevrijdingstheologie - iemand zou eens een
lijst moeten maken van de onderwerpen en thema’s die
op de verschillende theologische faculteiten in Nederland
van Groningen tot Tilburg gegeven en onderzocht
worden. Maak zo’n lijst en duizel. Stel je maar
eens voor: van Greenpeace-acties in de Stille Oceaan
tot huwelijksrecht in de oud-semitische wereld, van
Hebreeuws tot kwantummechanica en spirituele vrou-
-12-
wengemeenschappen op internet: heb je ooit zo’n
veelkleurige winkel onder een noemergezien? O.k., en
dan nu nog allemaal vanuit genderperspectief, voor
zover dat niet gebeurt. Nog niet genoeg. Een mogelijke
verdubbeling van on derwijs en on derzoek haast, en
om iedereen in dat perspectief te oefenen: wouw wat
een w erk nog in h et verschiet!
Wie spreekt, wie ziet, wie han delt, zijn va n die pra chtige
vragen om te stellen die ik van een van mijn docentes
leerde. En wie kent onderzoeksgelden toe, en
wie regelt de inrichting van het onderwijs en wie gaat
over de subsidies? Tja, dat is weer een verhaal voor
een andere keer.
Marian Papavoine
Verleden, heden en toekomst feministische theologie
“Mijn eerste boek verscheen in 1 895: The Woman’s
Bible.
Eigenlijk verscheen mijn eerste boek al veel eerder
zoveel eerder dat niemand precies meer weet wanneer
dat was.
Het kan wel een pa ar duizend jaar zijn.
Ze noem en het vaak ook het Oude Testam ent,
terwijl het zo actueel is als wat.
Er hebben zich in de loop der tijd heel veel mensen
met de tekst bemoeid,
zodat er nogal wat versies in omloop zijn.
Gevolg hierva n is dat
wat Ik eigenlijk wil zeggen
minder goed verstaan baar wordt.
Het kost vaak veel onderzoek en zorgvuldige interpretatie
om er een glimp van op te laten lichten.
Maar goed, in 1895 was er het eerste officiële drukwerk:
The Woman’s Bible,
met pogingen om Mijn boodschap te achterhalen
door de teksten op een nieuwe man ier te lezen.
Daarna is er nog veel gevolgd.
Somm igen leken af te haken,
zoals Mary Daly in de jaren zeven tig,
maar wat vrouwen als zij eigenlijk écht deden was het
bewandelen van wegen
die anderen nog niet gegaan waren.
Gaan waar geen wegen gaan, overal heen 1 .
Opstandige gevoelens en afkeer van de bestaande
denk- en geloofspatronen
hoorden er vanzelf bij.
Ik heb mijn Geest toen maar even extra aan het werk
gezet.
Allengs werd het gezelschap wandelaars groter
1. ‘Groot is de wereld, en lang duurt de tijd, maar
klein zijn de voeten die gaan waar geen wegen gaan,
overal heen’. Huub Oosterhuis (Randstadbundel nr.
473)

en daarmee ook diverser.
In plaats van opstand en afkeer
werd er meer en meer gezocht in richtingen waar ook
anderen heil durfden te zien.
Tine Halkes liep in Nederland voorop
met een paraplu hoog in de lucht gestoken,
opdat iedereen haar kon zien en volgen.
De rookpluim van haar sigaar gaf trouwens al ook
signalen af.
Velen volgden haar daadwerkelijk,
velen maakten pas op de plaats en zochten liever een
bekende weg.
Terra incognita als leefwereld kan b eangstigend zijn.
Vraag maar aan Eva.
In de loop der eeuwen w erd trouwens niet alleen Mijn
boek de reisgids,
er kwam en andere wegwijzers bij.
Vrouwen gingen dansen in de maan .
Anderen zochten het in een alles-en-iedereen-overstijgende
religie,
en brachten heilige teksten als Bijbel, TeNaCh, Koran
met elkaar in verbinding.
Weer ander en lezen de natuur als woonpla ats van M ij
of duiden het lichaam als teken van de geschied enis die
Ik aanga m et de mens.
En er zijn er die Mij het liefst zien als
dat wat gebeurt tussen mensen,
de kracht die ontstaat in relaties, de liefde over en
weer,
de solidariteit, het werken aan gerechtigheid, vrede,
heelheid.
Ik ben de L iefde zelf.
Inmiddels worden de grote reisgezelschappen verdrongen
door de post-moderne, individuele ontdekkingsreiziger,
die met rugzak en veldfles op pad gaat.
De tijd van de grote lijnen en m achtige armzwaaien is
voorbij.
Ieder voor zich stippelt een eigen route uit,
en komt op haar reis soms de een en soms de ander
tegen.
De kruispunten kunnen veranderen in geanimeerde
ontmoetingsplaatsen,
maar blijven daarnaast mo menten in individuele reizen.
Eén ding verandert nooit: iedere reiziger is op zoek
naar M ij.
Naar wat Ik te betekenen heb voor henzelf, voor hun
zusters, hun broeders.
En Ik laat me graag vinden.
-13-
Wat de toekomst brenge moge…
misschien w eet Ik het,
misschien ook niet.
Ach, misschien maakt het ook allema al niet zoveel uit.
I’m every woman, it’s all in Me [* Chaka Khan]
Ontelbare namen zijn mij toebedeeld door al die
mensen onderweg.
Lilith, Asjera, Kw an-Yin , Sterrevrouwe, Sophia , Kali,
Maria, of gewoon G odin.
Even dacht ik nog dat HEERE de vrouwelijke vorm
was van HEER…
Geen van die betitelingen en tegelijkertijd elk van hen
is passend.
mijn moeder is mijn naam vergeten,
mijn kin d weet n og niet hoe ik heet.
hoe moet ik mij geborgen weten?
noem mij, bevestig mijn bestaan,
laat mijn naam zijn als een keten.
noem mij, noem mij, spreek mij aan,
o, noem m ij bij mijn diepste naam.
voor wie ik liefheb, wil ik heten 2
Willien van Wieringen
2. Neeltje M aria Min (‘V oor wie ik liefheb wil ik heten, Gedichten’,
Amsterdam, 1978)
DAGEN EN VERSLAGEN
Catharinadag te Breda
Op 28 november werd in Breda de eerste Catharinadag
gehouden. Deze dag is geïnitieerd door KRKS
en Anne-Marie Korte naar aanleiding van een door
de KRKS georganiseerde studiedag over het
KASKI-onderzoek “Vrouw en beleid”. Dit onderzoek
brengt op basis van sociologisch onderzoek de
belemmeringen in kaart voor het doorstromen van
vrouwen naar hogere en beleidsmatige functies in de
katholieke kerk. (José Sanders, die dit onderzoek
heeft uitgevoerd, heeft in het nieuwste nummer van
Fier de uitkomsten van dit onderzoek gepresenteerd).
De jaarlijks te houden Catharinadag heeft als doel
actuele thema’s en beleidsinitiatieven te bespreken
rond de veranderende Man/Vrouwverhoudingen in
kerk en samenleving met een bredere groep vanuit
voornamelijk RK-organisaties. Dit in reactie op het
gegeven dat de meeste commissies en contactpersonen
voor vrouwenzaken in de RK kerk en in katholieke
organisaties de afgelopen jaren verdwenen zijn
ten gunste van het zogenaamde integrale of main-

streambeleid.
Voor deze oprichtingsbijeenkomst was ook IWFT
Vrouwennetwerk Theologie uitgenodigd. De dag is
genoemd naar Catharina van Alexandrië, een heilige
uit het vroege christendom die volgens de overlevering
al op jonge keeftijd 40 filosofen tot het christendom
bekeerde en zich in het algemeen ‘geen rad
voor ogen liet draaien’ – wat haar de marteldood
opleverde. Op deze eerste dag werd het onderwerp
“personeelsbeleid vanuit een genderperspectief”vanuit
twee werkvelden aan de orde gesteld. Na
enige gedachten van Mgr. T ini Muskens over de heilige
Catharina, zette Louis ter Steeg uiteen dat het
erom gaat genderperspectief op een aantal werkterreinen
binnen te brengen: Kerk en Samenleving, zowel
intern, als extern. RK-kerk en samenleving, ook
intern en extern. De personeelsfunctionaris van de
KRO, Cecile den Tusschen, wist helder te vertellen
over het genderbeleid van de KRO: dat is er niet.
Aan de hand van een lezing van het jaarverslag, en
een duiding van de cijfers wist ze toch trends naar
boven te halen: bv. een grote instroom van vrouwen
van onderaf terwijl de doorstroom naar hogere functies
ver achterblijft. Als oorzaak noemde ze onder
andere: geen identificatiemogelijkheden en te weinig
op vrouwen toegesneden voorstellingen en invullingen
van leidinggevende functies. Maar beslist geen
gebrek aan ambitie. Margriet Nieuwenhuis van Cordaid
verhaalde over de uitwerking van het genderbeleid
in haar organisatie, en bena drukte het belang om
breed draagvlak te creëren voor dit beleid, en zorgvuldig
na te gaan in welke stappen van het proces je
veranderingen in genderverhoudingen en -voorstellingen
zou kunnen doo rvoeren.
Als laatste werden een aantal punten op de agenda
voor de komende jaren gezet, zoals het belang van
gendertrainingen toegesneden op verschillende werksituaties
en de noodzaak van genderdeskundigheid
bij personeelsfunctionarissen. Ook veel andere aanbevelingen
uit het Kaski-rapport ‘Vrouw en beleid’
lenen zich voor invulling en toetsing, waarbij de
jaarlijkse Catharinadag kan dienen om de balans op
te maken en nieuwe initiatieven te nemen. D uidelijk
werd dat emancipatiebeleid in de zin van ‘vrouwen
mogen ook meedoen’z’n tijd gehad heeft en dat het
nu aankomt op gedifferentieerd genderbeleid dat
vooral hee l concreet handen en vo eten moet krijgen.
De volgende bijeenkomst zal plaatsvinden op 25
november 2002, de feestdag van Catharina van
Alexandrië.
Marian Papavoine
Muntslaan uit mainstreaming
Op 4 december werd in Utrecht een studiedag georganiseerd
vanuit E-Quality. Muntslaan uit mainstreaming,
gender en etniciteit in overheidsbeleid.
Wat was dat mainstreamen ook weer? Tovermiddel
-14-
of verdwijntruc? Even het geheugen opfrissen:
emancipatiebeleid verdween, gendermainstreaming
kwam. Emancipatiecommissies werden opgeheven,
en beleid zou in het algemene beleid (mainstream)
opgenomen moeten wo rden. Idealiter: het integreren
van gender in algemeen beleid, dat wil zeggen dat
bij al het beleid een `gend erbril’wordt opgezet: welke
effecten heeft dit beleid voor mannen en voor
vrouwen? Beleidsmakers moeten zich dus bezinnen
op de uitgangspunten van beleid. Zijn die genderneutraal
of hebben maatregelen ongewenste en onbedoelde
neveneffecten die emancipatie belemmeren?
En, hoe doe je dat, want in de meeste organisaties
is dit nieuw en onwennig. Kunnen we wel
warmlopen voor die ingewikkelde term.
E-Quality, Experts in gender en etniciteit organiseerde
een studiedag om “munt te slaan uit mainstreaming”.
De dag bego n met een algemene inleid ing door
Christel Ko hlmann, pro jectleider bij E-Quality.
Het gaat erom instrumenten te ontwikkelen om gendermainstreaming
te kunnen uitvoeren. Vaak blijkt
onbewust en impliciet een bepaalde norm steeds
weer op te duiken in beleidsstukken: die van de witte,
werkende, gehuwde, gezonde, 40-jarige man.
Deze “burger”,een ogenschijnlijk neutrale term is
dan uitgangspunt voor beleid. Bijvoorbeeld in de
farmaceutische industrie, die heel wat medicatie
enkel op mannen test, terwijl inmiddels bekend is
dat vrouwen anders reageren. Terwijl het zoveel
interessanter is om bewust te kijken naar de effecten
van het beleid op mannen én vrouwen, met verschillen
in etniciteit, leeftijd, seksuele voorke ur, opleidingsniveau
etcetera. In Nederland wordt voor “achterstandsgroepen”
apart beleid gemaakt:: vrouwen,
allochtonen, jongeren, terwijl die groepen samen de
meerderheid vormen!. Of beleid voor allochtone
vrouwen komt niet van de grond omdat ze in twee
groepen vallen! Mainstreaming is niet de vervanging
voor het beleid voor specifieke groepen, daar
moet je niet mee stoppen. Maar mainstreamen, de
genderbril hanteren verbetert de kwaliteit van beleid.
Daarna volgde een demonstratie door Els Flour van
de Database of instruments voor gendermainstreamen:
DIGM A, ontwikkeld in samenspraak met
Amazone, Brussel en van daaruit ook toegankelijk:
www.amazon.be. Op deze manier kun je snel kennis
nemen van instrumenten die op verschillende plaatsen
ontwikkeld zijn om b eleid handen en voeten te
geven. DIGMA is meertalig, waaronder Nederland s,
en je kunt erin zoeken op partners/promotors, instrumenten,
of vrij zoeken op trefwoord. De dag werd
vervolgd met een plenaire discussie naar aanleiding
van 4 stellingnames, waar steeds onder leiding van
Troetje Loewenthal over gestemd moest worden
door de zaal..

1. In beleidsteksten word en vrouwen “wit”, en etnische
groepen “mannelijk”, wanneer geen rekening
gehouden wordt met beeldvorming naar gender en
etniciteit (Maayke Bo tman). Vraag jezelf bij alle
beleidsteksten af: over wie gaat dit: wie krijg ik “in
beeld”? Mannen of vrouwen? “Allochtone
jongeren”: jongens, m eisjes, allebei?
2.Als mainstreaming betekent “beleid zo organiseren
dat diversiteit voortdurend op het netvlies van beleidsmakers
staat”,dan is het niet alleen een onduidelijk
vaag containerbegrip, maar echt een fout woord
(Christa Vonkeman)
3. In mainstreaming overstemt het genderverschil
andere verschillen, en daarmee loopt het achter op
ontwikkelingen binnen (internationale) vrouwenstudies
(Gloria Wekker) (boek caleidoscopische visies
noemen) Gender moet niet alleen over witte vrouwen
gaan. Aan de andere kant gaat het ook niet om een
optelsom van verschillen. Wat zijn de hot issues van
dit moment?
4. Instrumentontwikkeling houdt innovatie tegen,
juist nu (Aysel Ilkso y)
Instrumenten mogen geen doel op zich worden.
‘s Midda gs werden in een aantal workshops dingen
uitgewerkt. What’s in a name? Mainstreaming: verdwijnbeleid
of niet? En” inspirende handen en voeten”.
Van de laatste een kort verslag.
Irma van Dueren liet zien hoe door De Beuk voor
Novib een audit (op diskette) ontwikkeld is, waarmee
de partners van NOVIB zelf een analyse van
hun genderbewustzijn kunnen meten. Na het vaststellen
van een thermometer voeren mensen binnen de
organisatie gegevens in, die door het programma
geanalyseerd en teruggegeven worden, als uitgangspunt
voor verder beleid.
Maaike de Graaff van Bureau Boven, die trainingen
geeft bv voor de politie, had een checklist diversiteit
bij zich. Zij lette vooral op beeldmateriaal, en liet
zien hoe stereotypenwerken. Met de checklijst kunnen
bv. overheidsvoorlichters materiaal screenen om
te kijken of ze onbewust vrouwen, allochtonen of
ouderen uitsluiten of stereotyperen bij het maken van
voorlichtingsmateriaal.
Gerda Verhaar van WSO bureau Verhaar Eewijk
pleitte voor het vastleggen van een norm, vergelijkbaar
met ISO-normen, die bedrijven moeten halen
om aan te tonen dat ze aan minimale gendermainstreamingeisen
voldoen.
Marian Papavoine
NIEUWE LEDEN AAN HET WOORD
“Zo 'n vijftien jaar geleden was ik hevig op zoek naar
invulling van de rest van mijn leven. Mijn vijf kinderen
waren bijna of helemaal volwassen; het "lege-
-nest-syndroom" lonkte me niet. Bovendien verloor
-15-
ik een paar
zeer dierbare mensen en was ik soms erg ontevreden
over de gang van zaken binnen de (RK)kerk.
Ik wilde meer weten en schreef zomer 1987 in voor
de studie theologie aan de KTU Amsterdam. Ik
moet zeggen: er vielen veel dingen op hun plek, al
behield ik mijn kritische ge est. Speciaal de comb inatie
feminisme en theologie viel bij mij in goede
aarde. In najaar 1994 behaalde ik het diploma
VSF-II en kon onmiddellijk aan de slag als seniorenpastor
in De Bilt en Bilthoven. Dit werk was me
op het lijf geschreven; het werken met
mensen, in deeltijd en in een project van vijf jaar. Ik
was toen zestig jaar dus dat kwam goed uit. Inmiddels
heeft men ingezien dat seniorenpastoraat belangrijk
is en is het project geprolongeerd.
Ik ben nu alweer twee jaar met emeritaat, zoals dat
heet, maar zit niet stil. Ik werk mee in een viertal
verbanden die te maken hebben met oecumene en
feminisme en ik werk en denk mee in de Beroepsvereniging
van R.K.P astores, de VP W. Daarnaast wil
ik tijd hebben voor kinderen, vier kleinkinderen en
uiteraard mijn echtgenoot, reden waarom ik soms
wens dat de dag achtenveertig uren heeft.
Ik ben zeer geïnteresseerd in alles wat met feminisme
en theologie te maken heeft en ik was bekend
met de IWFT. Een werkwinkel daarover met Freda
Dröes bij het afscheid van Martina Heinrichs van
Kerk en Wereld in juni 2001 trok me over de streep
om lid te worden. Zo blijf ik op de hoogte en probeer
in mijn contacten academische theologie te
verbinden met theologie aan de basis, wat ik overigens
ook met de senioren al deed en die waren vaak
heel geïnteresseerd! Het is maar hoe je 't brengt.”
Hartelijke g roet van C or Appelboom -Harte
"Ik heb in Zwitserland theologie gestudeerd (ook
een jaar aan de Uva), waaronder voo ral feministische
Theologie. Ik heb de opleiding in 1999 afgesloten
en een jaar vicariaat gedaan. Ik woon sinds
een jaar in Utrecht, omdat mijn vriend al langer hier
woont en ik zin had om nog eens hierheen te komen.
Ik werk voor drie dagen als pastoraal buurtopbouwwerkster
in Bloemhof, Rotterdan, waar ik vooral
vrouwenwerk doe.
Daarnaast doe ik nog een opleiding in contextuele
hulpverlening.
Tot zover iets over mij”
Groetjes, Verena Muehlethaler
VOLGEND JAAR TE DOEN
Bilaterale Begijnendagen
De stad Breda bestaat nu 750 jaar en natuurlijk hebben
vrouwen hier geschiedenis gemaakt. Een groep

van het vrouwvolk waren de begijnen. In het jaar
1267 b ouwden zij het begijnhof. Vrouwen uit Nederland
en België organiseren op 23 februari 2002 in
Breda en op 4 mei 2002 in Hoogstraten bilaterale
begijnend agen.
Waarom is de geschiedenis van de begijnen interessant?
Er is een verschil tussen de positie van begijnen vóór
en na het concilie van Trente (16de eeuw). Vanaf de
12de eeuw zijn begijnen bekend. Zij waren economisch
en geestelijk zelfstandig en leefden alleen, in
een groot huis of in hoven met vele kleine huizen.
De hoven waren in de middeleeuwse steden een stad
in de stad. Geen ambacht was hen vreemd. Elk begijn
voorzag in haar levensonderhoud en samen hadden
ze sociale verzekeringen en bezittingen. Zakelijk
en mystiek, zelfstandig en sociaal, dat waren toen
geen tegenstellingen. Begijnen hadden molens, scholen,
textielbedrijven en vertaalden de bijbelse verhalen
Regelmatig lagen ze in de clinch met paus, bisschoppen
en gilden.
Na het concilie van Tre nte en de Contrareform atie
werden zij opgeheven of onde r mannelijke controle
geplaatst, moesten zij op nonnen lijken om te overleven
en werd en zij economisch afhankelijk.
Op 23 februari 2002 in Breda gaat het over de geschiedenis
en over ‘begijn als strategisch concept’.
Het onderzoek van Irmgard Busch komt aan de orde,
Vlaamse vrouwen vertellen een verhaal en het Stadsarchief
Breda levert een bijdrage. Sinds 1997 bestaat
een Nederlands-Vlaamse coalitie van ‘begeinige vrouwen’
die ook van zich zal laten horen. Zij hebben
van het woord begijn een werkwoord gemaakt: begeinen.
Plaats: Waalse Kerk (begijnenkerk) Breda.
Op 4 mei 200 2 in Hoogstraten staat de dialoog tussen
allochtone en autochtone vrouwen centraal.
Informatie bij Irmgard Busch, projectgroep Vrouwengeschiedenis
Breda, tel. 076-5211530,
imbusch@wxs.nl of Lucrece Maene, Motief/Vesta,
tel. 0032-50310500, lmaene@online.be
VORMINGSCENTRA
(N.B.. dit is een selectie, complete programma's zijn
op te vragen bij de diverse centra zelf.)
Centrum Nieuwe Ypelaar
Het overzicht met de voorjaarsactiviteiten op Centrum
Nieuwe Ypelaar is nog niet geheel gereed, maar
ik kan vast aankondigen dat er een cursus
"Levensverhalen schrijven" gepland staat, getiteld
Dromen op papier. De cursus wordt gegeven door
mw Gerry Jochems, op 10 maandagochtenden van
9.30- 12.00 uur, startend vanaf 18 februari 2002,
toegang 57,- euro vo or tien bijeenkomsten. Aanmelden
verplicht. tel 0161- 437 234 of e-mail cnyvor-
-16-
ming@hetnet.nl of schriftelijk Seminarieweg 26
4854 PB Breda/Bavel
Christa de Wit
Kontakt der Kontinenten
Zin in leven.
We gaan op zoek naar datgene wat voor jou een
diepere waarde heeft, waar je kracht uithaalt, zodat
je het leven in de ogen kunt zien en richting kunt
geven.
De cursus heeft vijf blokken die telkens op vrijdagavond
beginnen duren tot zaterdagmiddag.
Data: 25-26 januari, 1-2 maart, 5-6 april, 26-27
april, 24-25 mei.
Begeleiding: Lidy Brager en Dinie van 't Erve. Prijs:
€ 362,5 0, inclusief alle cursus- en verblijfko sten.
Nieuwe theologische ontwikkelingen.
In twee blokken van drie dagen wordt een overzicht
gegeven van de belangrijkste ontwikkelingen in de
wereld van theologie en kerk vanaf het midden van
de twintigste eeuw. Met medewerking van o.a. (onder
voorbehoud): Freda Dröes, Jacqueline Kool en
Lieve Troch
Data: 27 februari-1 maart, 17-19 april.
Begeleiding: Marcel Elsenaar.
Prijs: € 370,- all-in.
De geur van geld. Een cursus over economie.
Aan de orde komen verschillende aspecten van het
omgaan met geld en economie. Hoe lees je een begroting
of jaarrekening? Hoe werkt de beurs? Wat is
de rol van het vertrouwen in de economie? Wat kun
je gelovig zeggen over rijkdom?
Met medewerking van (onder voorbehoud) Henk
Tieleman.
Begeleiding: Gusta Schoemaker en Martina Heinrichs.
Data: 18-19 maart.
Prijs: € 112,50 all-in.
KdK, Amersfoortseweg 20, 3769 AS Soesterberg,
0346-351755 kdk@kdk-nl.org www.kdk-nl.org
Dominicaans Activiteitencentrum Huissen
"Dacademies weer van start"
Tot mei 2002 kunt u weer DACADEMIES volgen
in het Dominicanenklooster te Huissen. Het gaat
hier om een reeks studiemid dagen voor belangstellenden
die de tijd en de rust willen nemen om zich
in verschillende thema's te verdiepen. De levensbeschouwelijke,
theologische of ethische invalshoek
wordt gecomb ineerd met persoonlijke (geloofs-)
ervaringen.
A Geloof en homoseksualiteit - kan dat samen? Onder
leiding van Theo Koster (o.p.)
8, 15, 22 en 29 januari 2002
A Goddelijke schoonheid: over openbaring en ver-

eelding Onder leiding van Stephan van Erp (DSTS)
5 en 19 februari, 5 en 19 maart 2002
A Vrouwen uit de geschied enis Onde r leiding
van Sieth Delhaas (theologe en publiciste)
7 en 21 februari, 7 en 21 maart 2002
De gang van zaken tijdens de bijeenkomsten is het
meest te vergelijken met een open universiteit. Er
wordt een inleiding gehouden op het onderwerp en
vervolgens kunnen er vragen ter verduidelijking worden
gesteld en is er discussie mogelijk.
Inschrijving voor één of meerdere dacademies is
mogelijk.
Voor informatie en (gratis) cursusboekje: Dominicaans
Activiteiten Centrum, 026-3264422.
Info@dominicaans-a-centrum.nl
Een beeld van een vrouw! Jouw beeld van jezelf?
18 t/m 19 januari 2002
Een cursus over de beeldvorming van vrouwen door
de eeuwen heen. Welke rol speelt daarin de verhouding
tot het lichaam? Onder welke voorwaarden zijn
vrouwen heilig? Hoe worden vrouwen door anderen
gezien? Gedurende drie dagdelen gaan we met een
inleiding, beeldmateriaal en teksten van verschillende
vrouwen uit de geschiedenis aan de slag.
Begeleiding: Felicia Dekkers (neerlandica, kunsthistorica
en theo loge).
Kosten Aƒ 125,-/€ 57,- B ƒ 200/€ 91,- C ƒ 275,-/€
125,-
Cursuscode ODB02; aanmelden vóór 8 januari 2002.
Van huis uit zingen
1 t/m 2 februari 2002
Om te zingen heb ik mijn lichaam nodig. Mijn
lichaam is het huis waar ik in woon. Terwijl ik zing,
leer ik mijn huis kennen en inzetten. Ik kan me opstellen
als vrijstaand huis, alleen zingen o f ik kan in
een straat gaan zingen met verschillende huizen. We
verkennen adem en stem, zingen liederen uit de wereld
van vrouwen, geloven en kleuren, luisteren naar
elkaar, zingen samen en apart en maken een eigen
lied om mee naar huis te nemen.
Begeleiding: Elisabeth P osthumes M eyjes (muzica
en theologe)
Kosten: A ƒ 145 ,-/€ 66,- B ƒ 220,-/€ 100,- C ƒ
295,-/€ 134,-
Cursuscode: NEZ0 2; aanmelden vóór 22 januari
2002.
Geloven doe je niet alleen -
Moslim a's en christenvrouwen in gesprek met elkaar
over religie, vrede en geweld ná 11 september 2001
Ná 11 september 2001 is het grote noodzaak om de
dialoog voort te zetten tussen mensen met een christelijke
en islamitische achtergrond. Wij willen een
eigen geluid ontwikkelen en dit geluid in de interreligieuze
dialoog laten horen die in deze tijden zo
-17-
zwaar onder druk komt te staan. Welke rol spelen
vrouwen in conflictsituaties tussen verschillende
godsdiensten? Hoe gaan wij om met de twee kanten
die wij in onze beide religies zien: de vredelievende
kant en de gewelddadige kant. Welke criteria hebben
wij zelf die maken dat wij een uitspraak - genomen
uit de Heilige Schriften - inspirerend vinden
dan wel afkeuren? Laten wij afgekeurde uitspraken
liggen of herinterpreteren wij ze in het licht van hun
context en tijdsgebondenheid? Naast het bespreken
van deze vragen vorm en ontmoeting en gezelligheid
een belangrijk onderdeel van dit weekend. B ij voldoende
belangstelling wordt er een kinderprogramma
aangeboden.
Datum: 16 en 17 maart 2002
Prijs: A € 36, B €41, C € 45 Kinderen t/m 11 jaar
10 % korting
Plaats van het weekend en aanmelding:
Dominicaans Activiteitencentrum
Stadsdam 1,6851 AH HUISSEN (bij Arnhem)
tel. 026-3264422
e-mail: info@dominicaans-a-centrum.nl
www.dominicaans-a-centrum.nl
Zwanenhof
Zwanenhoflezingen 2002
Geloven in de toekomst
Hoe zien geloof en religiositeit eruit in 2010?
Vier donderdagavonden vanaf 24 januari
Kosten € 7,50 per avond of € 22,50 voor de hele
serie
Met Anton van Harskamp, Donald Loose, Joan Hemels
en Trees Versteegen
'Religie mag weer', zo wordt vaak gezegd. Je mag er
weer voor uitkomen dat je gelovig bent en in de
kerk komt. In de media wordt zelfs regelmatig aandacht
besteed aan de zogeheten 'nieuwe katholieken'.
Wat betekent dit? Is er sprake van een religieus
reveil, van een nieuw religieus verlangen in onze
geseculariseerde samenleving, waarin traditioneel
geloven al enige tijd niet meer vanzelfsprekend is?
En zo ja, wat is daarvan dan de achtergrond en wat
wordt er precies mee bedoeld? Met andere woorden:
hoe ziet geloven in de toekomst eruit?
Over deze vragen gaat de jaarlijkse cyclus Zwanenhoflezingen.
Lezingen d ie worden georganiseerd in
samenwerking met de Interdekenale Dienstverlening
Twente en het Theologisch Studiecentrum Edith
Stein te Hengelo.
24 januari: Het nieuwe religieuze verlangen
Inleider: Dr. Anton van Harskamp
7 februari: De kerken en het nieuwe religieuze
verlangen

Inleider: Prof. dr. Donald Loose
28 februari: De media en het nieuwe religieuze
verlangen
Inleider: Prof. dr. Joan Hemels
14 maart: Geloven in 2010
Inleider: Drs. Trees Versteegen, theologe en voormalig
medewerkster van de Zwanenho f. Nu leidinggevende
geestelijk verzorging bij de Stichting Joannes
Zwijsen in T ilburg. Zij werkt aan een pro efschrift
over de verbinding van genade en dagelijks
leven.
Ontmoetingsdag Vrouw, Geloof en Samenleving
Zaterdag 9 februari van 10.30 - 16.00 uur
Kosten naar draagkracht ? 25,- of ? 17,50
Met onder andere Maaike de Haardt en Diny Geboers
Het thema van deze jaarlijkse ontmoetingsdag is deze
keer 'het huishouden van God', een huishouden
van bevrijding, een huisho uden waar iedereen welkom
is. Het huishouden van God is een term van de
Amerikaanse theologe Letty Russell, die er vanuit
gaat dat de kerk een instrument zou moeten zijn dat
zich inzet voor zo'n huishouden van vrijheid. Maar
in haar ogen is de werkelijkheid nogal eens anders.
Russell worstelt daarmee en komt dan uit bij 'de tafel'
als beeld van de kerk.
In de ochtend zal Maaike de Haardt een inleiding
houden over Letty Russell en haar denken over wat
"kerk" zou moeten en kunnen zijn. In de middag
gaan we in kleine groepen verder in op wat Russell
ons te zeggen heeft.
Vrouwen én mannen zijn welkom op deze ontmoetingsdag;
een dag die georganiseerd wordt in samenwerking
met de coördinatiegroep Vrouw, Geloof en
Samenleving Overijssel en met de Interdekenale
dienstverlening Twente.
Na deze dag is er de mogelijkheid tot verdere verdieping
in de thematiek. Zie hieronder.
Verder m et Russell
Dinsdag 26 februari, 12 maart en 26 maart van 20.00
tot 22.00 uur
Kosten: € 17,50
Met o.a. Everdien Suerink
'Het huishouden van God' en 'de tafel' als beeld van
kerk zijn onderwerpen waarover je in een dag niet
uitgepraat bent. Onderwerpen die om verdere doordenking
en verdieping vragen.
Dit gebeurt in drie vervolgbijeenkomsten, waarin
enerzijds dieper wordt ingegaan op de drie soorten
tafels, die Russell beschrijft. Maar ook wo rdt vanuit
het beeld van de tafel van welkom naar de christelijke
traditie gekeken en naar de momenten waarop
vrouwen in de marge zijn gedrukt. Hoe kunnen
vrouwen-in de woorden van Russell- terugpraten
tegen de traditie? Een derde punt dat aan de orde
-18-
komt is de vraag naar 'verbondenheid' en 'ruimte
voo r versch il'.
Behalve in de Zwanenhof worden deze bijeenkomsten
ook gehouden in het Regionaal Diensten Centrum
van de Samen op Weg kerken te H eino.
Dans- en meditatiedag
Op zaterdag 23 februari van 10.00 - 16.00 uur
Kosten: € 25,00
Met Agnes Janmaat
Engelen zijn van alle tijden
Lezing met teksten en dia's
Woensdag 22 mei van 20.00 - 22.00 uur
Kosten: € 10,00
Met Felicia Dekkers
In deze lezing maken we kennis met het fenomeen
'engelen' in de joods-christelijke traditie, in de islam
en in de volkscultuur. Wie zijn bijvoorbeeld
Michael, Djibriel of Lucifer? En wie bezochten
Abraham? Op deze avond wordt ingegaan op de rol
die engelen spelen in de heilige boeken - de Tenach,
het Nieuwe T estament en de Islamitische teksten,
maar er wordt ook aand acht besteed aan teksten uit
de literatuur en aan afbeeldingen uit de beeldende
kunst.
Vrouw en zingen de zomer in
Zaterdag 1 juni van 10.00 tot 16.00 uur
Kosten: € 25,00
Met Elisabeth Posthumus Meyjes
Op deze zaterdag aan het begin van de zomer gaan
we aan het werk met adem, stem en taal. De adem
die in- en uitgaat blaast ons lichaam aan tot muziekinstrument.
Door de adem komt de stem tot klinken
met het lichaam als klankkast. De stem maakt taal
tot klank.
We gaan ademen en zingen. We bekijken teksten uit
de traditie en herschrijven die zonodig tot bevrijding
en bekrachtiging. Met een schat aan liederen uit de
vrouw- en geloofbeweging en de wereldoecumene
zingen we de zomer in.
Deze dag is bedoeld voor vrouwen die van zingen
houden. Dus alle leeftijden, alle kleuren, alle gezindten…
Programmaboekje op te vragen bij:
Bezinningscentrum de Zwanenhof
Retraitehuisweg 6 7625 SL Zenderen
Tel. 074-2659525
E-mail: info@zwanenhof.nl
Internet: www.zwanenhof.nl
NIEUWS
2 Fondsen houden op

Met ingang van januari 2002 wordt een punt gezet
achter het Fonds voor de Zaken van Vrouw en Kerk.
Wij willen d it besluit graag toelichten.
Het fonds is in 1987 opgericht door Riet Flikweert,
met steun van de werkgroep Vrouw in Kerk en Samenleving
te Rotterdam. Riet was de initiatiefneemster.
Ze had zich opgewonden over de wervingsactie
kerkbalans, waarvan het motto was: voortgang en
verkondiging van het evangelie is afhankelijk van uw
giften. Riet vond dat er te weinig ruimte was voor de
eigen verkondiging van vrouwen en dat deze door de
kerken niet gewaardeerd werd. Er was te weinig aandacht
voor het vrouwenwerk in de kerk. Hieruit is
het Fonds voor de Zaken van Vrouw en Kerk voortgekomen.
't Fonds wilde aandacht vragen voor de rol
en de plaats van de vrouw in de kerk. Daarnaast wilde
het armgemaakte vrouwen, vrouwen die op het
minimumniveau moesten leven, in de gelegenheid
stellen om cursussen, bijeenkomsten en weekenden
te volgen. Zelf hadden ze daarvoor veelal geen geld.
De voorwaarde was wel dat de cursussen e.d. gericht
waren op bewustwording, op emancipatie en ze
moesten een thema hebben dat op het raakvlak lag
van kerk, geloof en samenleving. Vele jaren is
't Fonds op dit terrein zinvol bezig geweest. Vele
vrouwen en vrouwengroepen deden een beroep op 't
Fonds.
De laatste jaren merkten wij dat er een verschuiving
aan het optreden was. Een verschuiving die wij ook
in de samenleving waarnamen. D e aanvragen die wij
binnenkregen hadden steeds minder te maken met de
bewustwording rond thema's van kerk, geloof en samenleving.
De thema's verschoven naar innerlijke
groei, persoonlijke beleving. Op zich zeker zinvol,
maar ze pasten niet in de oorsp ronkelijke d oelstelling
van 't Fonds. Wij zijn met de toekenning altijd
ruimhartig geweest. Echter, tegelijkertijd merkten
wij op dat wij langzaam afdreven van wat ons in
1987 voor ogen stond. Het punt om een besluit te
nemen kwam in zicht: of de doelstelling wijzigen,
verruimen, of er een punt achter zetten. Wij hebben
voor het laatste gekozen. Deze keuze wordt versterkt
door het feit dat wij jaarlijks financieel behoorlijk
inkrimpen. Wij vermoeden dat wij aan het eind van
dit jaar nog rond de ƒ 3.000,- hebben. Dit is een hele
wankele basis om verder te gaan. Het resterende bedrag
willen wij, in overeenstemming met de stichtingsakte,
overmaken naar stichtingen of fondsen
welke passen in de doelstelling die wij in 1987 verwoord
hebben.
't Fonds is vijftien jaar actief geweest. Wij zijn ervan
overtuigd dat wij al die jaren zinvol en goed bezig
zijn geweest. Wij sluiten 't Fonds dan ook af met
goede gevoelens, al gaat het ons zeer aan het hart.
Rest ons u oprecht heel hartelijk te bedanken voor
uw jarenlange financiële steun aan
't Fonds voor de Zaken van Vrouw en Kerk. Indien u
-19-
de cijfers van het afgelopen jaar no g graag wilt ontvangen,
dan kunt u co ntact met ons opnemen. Wij
sturen ze u dan in januari 2002 toe.
Met hartelijke groet, nam ens 't Fonds,
Janneke Verhaar
Ook van het Irina fonds, opgericht voor steun aan
asielzoeksters, ontvingen we bericht dat dit fonds
haar activiteiten moet beëindigen, wegens het niet
kunnen vinden van bestuursleden.
PUBLICATIES
De publicaties worden ook op de website verzameld.
www.vrouw en.net/iwft Kijk onder “Nieuwe
publicaties van leden” (vanaf 1999). (In de toeko mst
komen onder de knop “Archief” de oudere publicaties).
Hier melden we publicaties van 2001
Angela B erlis
* met Stephan van Erp en André Lascaris (red.),
Overgeleverd aan de toekomst. Christelijke traditie
in een na-traditionele tijd, (DSTS-cahier 10),
Nijmegen/Zoetermeer: DSTS/Meinema 2001
* Susan K. Ro ll / Annette Esser / Brigitte
Enzner-Probst mit Charlotte M ethuen & A ngela
Berlis (eds), Women, Ritual and Liturgy, (Yearbook
ESWTR 9), Leuven: Peeters 2001
* "Laienfrauen und Liturgie. Acht Jahrzehnte 'Frauensonntag'
in der alt-katholischen Kirche in Deutschland",
in: Susan K. Roll / Annette Esser / Brigitte
Enzner-Probst with Charlotte Methuen & Angela
Berlis (eds), W omen, Ritual and Liturgy, (Yearbook
ESWTR 9), Leuven: Peeters 2001, 215-239
* "De as aanbidden of het vuur oprakelen? Vrouwen
in het ambt als teken van vernieuwing van de traditie",
in: A.Berlis/S.van Erp/A. Lascaris (red.), Overgeleverd
aan de toekomst, Christelijke traditie in
een na-traditionele tijd, Nijmegen/Zoetermeer 2001,
43-62
Riet Bons-Storm
* "Das leben hat selten ein Happy Ending", in Der
Apfel, Nr 59 (3/2001): 5 - 7.
Jacqueline Borsje
* `Women in Columba's Life, as Seen through the
Eyes of his Biographer Ad omnán', in Anne-Marie
Korte (ed.), Women & Miracle-Stories. A M ultidisciplinary
Exploration. Numen Book Series. Studies
in the History of Religions 88. Leiden, Boston, K öln
(2001) 87-122.
* 'De waarheid van verhalen', Kabats (2000/2001),
14-16.

Grietje Dresen
* Liefde als gebod. In: E. Keulemans (red.), Oud en
Nieuw. Katholieke theologie in twee generaties.
Kampen: Gooi & Sticht 2001, pp. 57-78.
* Met passie en verbeelding
IWFT Vrouwennetwerk Theologie 25 jaar: een terugblik
met handreikingen voor de toekomst
Freda Dröes, Kitty Mul, Jasja Nottelman en Marian
Papavoine, red.
Gorinchem: Narratio / IWFT, 2001
Marian Papavoine en Riet Bons-Storm
* `Een woest geduld heeft ons hier geb racht'. Feministische
theologie in Nederland. In: Met passie en
verbeelding. IWFT Vrouwennetwerk Theologie 25
jaar: een terugblik met handreikingen voor de toekomst.
Narratio/IWFT 2001
Susan K. Roll, : zie Ange la Berlis.
Susan meldt ook nog:
“Ook een nieuw boek (in feite een reeks boeken) dat
ik bijzonder waardevol vond: Mary T. Malone, Women
and Christianity Volume I: The First Thousand
Years (Dublin: Columba Press, 2000). Volume II,
over de jaren 1000-1500, is pas enkele weken geleden
verschenen, Volume III kom t nog. “
Jopie Siebert-Hommes
* '"With bands of love" Hosea 11 as "Recapitulation"
of the Basic Themes in the Book of Hosea, in:
J.W. Dyk e.a. (eds) Unless some one guide me...
Festschrift for Karel Deurloo, ACEBT Supp. 2, Shaker
Publ. Maastricht (2001), 167-174.
Birgit Verstappen
* & L. Van der Tuin, Het verlangen onvervulbaar?,
Over transcendentie en immanentie, in: Narthex,
1(2001)1, 5-11.
* Wat niet vo elt, wat niet weet, column in: Fier,
4(2001)4, 15.
* Ontmoeting met een andere wereld, in: Narthex,
1(2001)2, 33-37.
* Geaarde spiritualiteit, Het intieme verbond tussen
dode stof en levensadem, in: Bisdomkrant 1(2001)3,
19.
* Een quantumsprong naar een volmaakt bestaan, in:
Reacties op nieuwe Religiositeit I. kwesties rond het
zelf, een brochure van de Katholieke Raad voor
Kerk en Samenleving, Den Bosch, september 2001,
97-108.
* Geaarde spiritualiteit, in: Herademing, 9(2001)3,
10-13.
* Macht van gewoon: Vriend(in)schappen, column
in: Fier, 4(2001)5, 23.
* Een sprong in de diepte. In: Fier, 4(2001)6, 15-18.
* Luxepaardjes. Column in: Fier, 4(2001)6, 25.
-20-
* Ekklesia des Lebens: Im Dialog mit Sallie McFague's
Kosmo logie und der Befreiungstheolologie
von Elisabeth Schüssler Fiorenza, Band 7 uit de
reeks Meyer-Wilmes, H. en Wacker, M.,(red), Theologische
Frauenforschung in Europa, Lit Verlag,
Munster, Hamburg, London, voorjaar 2002.
DIGITALIA
Internationaal Informatiecentrum en Archief
voor de Vrouwenbeweging (IIAV) nieuws
* Gloria Wekker is de nieuwe hoogleraar op de
IIAV-leerstoel (zie: www.iiav.nl
nieuws >item 01-11-01)
* Website Aletta Jacobs gaat 19 december online
(zie volgende week op: www.alettajacobs.org)
*Nieuwe website database
(zie: www.iiav.nl/websites )
* Nieuwe database Expanding Horizons
(zie: www.iiav.nl/horizons
E-maillijsten IWFT
De IWFT kent een aantal e-maillijsten voor informatievoorziening.
Zo is er IWFT-Mail, voor de laatste
nieuwtjes, oproepen en wat dies meer zij. E r is
een e-maillijst voor leden van de OPP , voor de d iverse
deelnetwerken H H, CN, VOLT , en een aparte
lijst waar vacatures doorgegeven wo rden.
Voor meer informatie of aanmelden:
MPapavoine@ theo.uu.nl of iwft@ theo.uu.nl
Emancipatie in Nederland
Informatie over emancipatie in Nederland, met mogelijkheid
van abonneren op een nieuwsbrief:
www.emancipatie.nl/nwsb rf/
en er is een aparte internetpagina voor lokale en
regionale informatie over emancipatie
emancipatie-lokaal.pagina.nl/
Webstekken leden IWFT en
Webwegw ijzer
Meer links, onder andere naar webstekken van leden
van de IWFT op: www.vrouwen.net/iwft, en dan
rechts in de bovenhoek klikken op Verdere links.
Je website aanmelden kan bij: iwft@theo.uu.nl
Marian Papavoine
(webspin IWFT Vrouwennetwerk Theologie)