tot genoegen - Stichting Papua Erfgoed

tot genoegen
Na een paar jaar voorgoed te zijn teruggekeerd
uit mijn geliefd Papoea-land (Irian Jaya),
heb ik nog eens de brieven herlezen,
die ik vanuit dat land aan mijn familie en vrienden schreef
in de jaren 1984 - 1995.
Het gaf mij zo'n prettig gevoel, dat ik dit jaar besloot
om de brieven te bundelen en ze te voorzien
van een paar toepasselijke foto's.
En zie hier het resultaat.
Hopelijk mogen de lezers van dit 'boekske in 'n hoekske'
er eenzelfde genoegen aan beleven als de schrijver.
Leiden, augustus 1999
Jan Koot ofm.
1

Met veel dank aan Ria van Ameron
die zich de moeite getroostte
om mijn schrijfsels op computer te zetten
en aan Bob Schijns ofm
die de lay-out verzorgde.
2

JAYAPURA, 19 augustus 1984
Lieve mensen,
Als deze brief in jullie huiskamers verschijnt, zijn intussen de twee
afgevaardigden Riet en Annie uit Canada terug gekeerd!
Vol verhalen en herinneringen en misschien ook wel met de nodige foto's
van het feest van Nelly en Tonny en hun kinderen.
Twee kaarten heb ik hier ontvangen. Zelf heb ik ze nog opgebeld, daags
voor hun grote dag. Wonderlijk, dat je dan zomaar vanuit de kamer hier
in Jayapura, even de stem van Nel kunt horen vanuit haar keuken, waar
hun telefoon staat opgesteld. Ik denk, dat ieder daar in Canada erg veel
genoten zal hebben van de tekens van meeleven. Genoeg om er vol
goede moed mee door te gaan. Want dan is het leven volop waard. Ook
al is het leven ook een bestaan met een lach en een traan. Als we dat
door hebben, begrijpen we pas goed de zin en het geheim van ieders
bestaan in dit ondermaanse!
Aan Nelly en Tonny en hun hele familie alle goeds voor hun toekomst en
many greetings! Good bye!
De zomer schijnt zeer slecht gestart te zijn in Nederland: lage temperaturen,
veel wolken met nattigheid. Kortom geen vakantieweer in een tentje
en op de fiets! Toch allemaal een goede vakantie achter de rug?
De laatste familieberichten waren van zeer goede kwaliteit: Marcel
geslaagd en zonder krukken naar Parijs geweest. Geweldig Marcel! Houd
optimisme vast en geloof tevens, dat je beter kunt worden. Je moet me
eens een bandje van je drumrepertoire maken en opsturen! Dan zal ik hier
wel uitleggen: dat is ie!
En Brenda ook stralend op de planken met een geslaagde bul in haar
handen! Ook jij bent geweldig Bren, en weet je, als ik in de toekomst de
90 gepasseerd ben en ik moet verzorging hebben, dan is het prettig te
weten dat ik naast tante Annie ook een beroep op jou kan gaan doen,
natuurlijk met een goed dagloon! Succes met je stagejaar!
En Arie heeft zijn operatie aan de benen al ondergaan? En goed gelukt?
Kun je nou volgend jaar met de vierdaagse meedoen? Zeg, kun je je tijd
aardig doorbrengen? Bedankt voor je brief! En groeten aan Ed. En Janie
ook veel dank voor je laatste gezellige brief. Doe ook veel groeten van mij
aan Anton en Kees!
3

Woerden: ook daar maakt de familie het prima en Jan houdt zich vitaal met
de op-en-neertjes per fiets van Kamerik naar Woerden. Houd het buikje
onder controle, Jan! Veel groeten aan jullie allemaal. En plezier in jullie
werk. Dat er dan zweetdruppeltjes bijkomen, is niet zo erg. Tussen
haakjes, ik zit momenteel ook behoorlijk te transpireren! Behoorlijk warm
en een stralende zon. Dus kun je er gewoon bij blijven lachen. Groetjes
tot in Utrecht, Haarzuilen en Kamerik en...Wilnis. Krijg ik van jullie bericht
als het echt JA gaat worden? Cor en Jan, allebei bedankt voor jullie
afzonderlijk schrijven.
Ook de Loete en omstreken, tot in de Rijndijk en Smitweg toe, goede
berichten en vol verwachting bij Leo en Anneke. Het moge jullie allemaal
goed gaan.
Tussen haakjes, hebben jullie ook die ervaring dat een jaar zo voorbij is?
Het glipt gewoon tussen je vingers door. Is het waar, dat in september Cor
ook zestig gaat worden? Dan is dat de derde van onze groep. En de
volgende zullen de twee Jannen zijn!
Hier is alles in een warme, tropische, zonnige omgeving. Het is nu 17.00
uur in de namiddag en alles is lekker open. Muziek en vele stemmen van
buiten komen mijn kamer binnen. Want 17 augustus is hier de grote
nationale feestdag van Indonesia. En vandaag is het de laatste dag,
waarop nog feest gevierd wordt tot in de avond. Vanavond ga ik ook nog
even het feestterrein op, om de gezelligheid van veel mensen bijeen te
proeven.
In juni ben ik praktisch de hele maand in het binnenland geweest. Veel
medebroeders ontmoet en mensen in hun eenvoudig bestaan aan de
Wisselmeren. En vorige week was ik een zes dagen in mijn oude parochie
Mabilabol, bij Huub Zwartjes. Heb nog een paar flinke wandelingen
gemaakt en merkte dat mijn conditie nog behoorlijk was, ondanks dat ik
niet meer zoveel loop. Het mannetje maakt het dus nog goed. Een beetje
ander bestaan dan vroeger, maar de temperatuur blijft hetzelfde! Volgende
week een paar dagen vergaderen, dan een retraite geven aan zusters en
half september voor tien dagen naar Jakarta.
Mag ik jullie allemaal hartelijk groeten,
Oom Jan.
4

JAYAPURA, 1 november 1984
Lieve mensen,
Er is weer heel wat gebeurd sinds Annie en Riet hun grote vliegreis
begonnen over de grote oceaan tot in Canada toe, en nu weer teruggekeerd
zijn en na hun verhalen verteld te hebben ook weer gewoon aan
iedere dag zijn begonnen.
Vakanties zijn al voorbij en vandaag beginnen we aan de laatste twee
maanden van 1984. Dus stokopname maken voor het eind van het jaar.
Brieven vanuit de Smitweg en Kamerik en Boskoop en Alkmaar en
Haarlem waren brieven met goede en tevreden geluiden en ook blijde
geluiden, zoals de aanwezigheid van de kleine Ronald bij Leo en Anneke
en het goede verloop van operaties bij Arie en zoon Marcel, als ook dat
Ed werk heeft kunnen krijgen. Bedankt voor deze berichtgeving. Het moge
jullie allemaal goed gaan, ondanks het gewone van elke dag. Maar laten
we dankbaar zijn dat we mogen leven, ook al zijn we allemaal maar
gewoon kleine mannetjes en vrouwtjes! En het geheim van ons leven
zullen we wel nooit helemaal begrijpen, maar als je mag zien en horen en
kijken en praten en luisteren en lopen en werken en mensen ontmoeten
en je hebt nog wat centen om je te kunnen kleden en om wat op je bord
te krijgen en om vakantie te houden en je kunt zo nu en dan ook nog een
ander helpen en je hebt een dak boven je hoofd, nou, is dat allemaal niet
geweldig? Eigenlijk te mooi om waar te zijn, zal vader Niek zeggen !
Vandaag hier in Jayapura een prachtige, warme, blauwe en zonnige dag.
Met hier en daar een witte wolk, langzaam voortdrijvend en tegen de
middag een lekker windje, komend van de zeekant op honderd meter
afstand van mijn kamer. Ik ben begonnen met op te staan om half zeven.
Laat ja, maar het was gisterenavond ook een beetje laat geworden, omdat
de bisschop van Agats op bezoek - of beter op doorreis - was naar Jakarta
en hier overnachtte! Na het ontbijt ben ik begonnen met de eerste
aanzetten van een preek voor a.s. zondag. Ik moet dan preken, omdat de
pastoor ter plekke (mijn opvolger van vorig jaar) momenteel op retraite is.
Zodoende neem ik wat waar binnen de parochies deze week en ik vind dat
nog aardig ook. Gisteren bijvoorbeeld op het platje (waranda) van het
zusterhuis in Argapura negen babies gedoopt. Het was een gezellig en
5

knus en belangstellend groepje van ouders en anderen erbij - samen
gezongen en samen gebeden en samen het eerste kruisje getekend op
het voorhoofdje van de kleinen. Daarna werd ik uitgenodigd om ter ere van
dit gebeuren, samen te eten in een huis van Florinezen, waar hele families
bijeen gekomen waren. Ook dat was gezellig.
Kreeg om tien uur een telefoontje, dat de pater, die vanwege suikerziekte
in het ziekenhuis ligt, er voorlopig uit mag, totdat de nieuwe en sterkere
medicijn uit Jakarta is aangekomen. Dan moet hij weer terug. Hij moet zich
nu driemaal daags een spuit geven. Maar met die nieuwe insulinemedicijn,
die sterker en langer werkt, is dan één spuit voldoende. Maar je zit er wel
aan vast. Goed, ik de auto gepakt, een koffertje meegenomen, helpen
inpakken en toen weer terug naar ons huis in APO. Het ziekenhuis is niet
ver weg. Morgen heb ik om negen uur een afspraak met de behandelende
dokter, om te weten, hoe nu verder met deze man. Kan hij in het
binnenland blijven, of moet hij nu voortaan bij een ziekenhuis wonen?
In september ben ik nog voor een kleine drie weken in Jakarta geweest
voor een bijeenkomst van Oversten van Ordes en Congregaties,
werkzaam in heel Indonesia. Dat waren er heel wat. Maar de meesten zijn
Indonesiërs en dat is een goede zaak. Echter zover zijn we hier in Irian
nog niet. Maar het begint te komen. De franciscaanse pij wordt ook al door
Irian-mensen gedragen en vier novicen dit jaar, en volgend jaar gaan we
hier een eigen noviciaat in Irian Jaya beginnen.
Wens jullie een goede laatste twee maanden toe. En een goede stokopname
tijdens de adventstijd. Hoop jullie voor de kerst nog te bereiken voor
goede kerst en laatste wensen op het oude jaar en dan beginnen we weer
met iets nieuws. Heerlijk is dat.
Ga maar door en allemaal veel groeten van
Oom Jan.
6

JAYAPURA, 8 januari 1985
Lieve mensen,
Vrede in het nieuwe jaar!
Ja, zo is het weer gegaan. Na het kerstgebeuren gevierd te hebben in
Akimoega met volle en versierde kerken op drie plaatsen, kwam zo
ongemerkt het oude jaar in zicht. Voordat het zover was, werd ik uit
Akimoega gevlogen en neergezet in Kokonao. Na twintig jaren mocht ik
dat stukje Mimika weer eens bekijken en niet te vergeten de medebroeders,
die daar wonen. Niet veel, twee stuks. En daar ging het oude jaar
ten onder en het nieuwe werd met klokgelui om twaalf uur plechtig binnen
gehaald. Een goed Nieuwjaar, dat wens ik jullie nogmaals toe, al zullen
mijn goede wensen, denk ik, intussen wel op diverse adressen aangekomen
zijn. Alleen Niek en Joke uit Wilnis moeten hun juiste adres in Wilnis
maar eens opsturen. Voor de rest ben ik aardig compleet. O nee, Ed, ook
jouw nieuwe huisnummer wil ik weten!
Zeg, wat een post is er binnengekomen bij me op tafel. Veel meer dan ik
er zelf geschreven heb. De hele familie was present. Tjonge-jonge ! Hier
en daar was het gecombineerd met mijn verjaardag. Dat is gezellig gevierd
's avonds op ons buitenplatje (kunnen wel dertig mensen royaal op).
Kunnen jullie je niet voorstellen, he, dat je 's avonds 7 december om 22.00
uur nog heerlijk buiten zit te fuiven in je overhempje. Ik heb me toen laten
noteren voor 58 jaren, niet meer, maar ook niet minder.
Jullie allemaal veel dank voor de tekentjes van leven en belangstelling.
Mogen deze leuke familie-activiteiten ook aanwezig blijven het hele nieuwe
jaar door tot het ook weer oud geworden is.
Dat bezoek aan Kokonao is me best bevallen. Weet je. Het ligt helemaal
aan de zuidkust. Vanaf je kamer hoor je de branding van de zee. Maar je
kunt hem niet zien. Er staat teveel groen voor. Je proeft de zilte lucht, je
ruikt het zeewater. Kokonao een grote zandplaat aan de zee. Vol met
klapperbomen en huizen van mensen, die er wonen. En veel kinderen
lachend en ravottend.
Een lange weg van het ene eind tot het andere. In een half uurtje heb je
de route afgelegd. En dan kun je niet verder. Dan sta je aan beide kanten
aan een grote rivier, die naar zee stroomt. Wil je een ander dorp gaan
7

Een dorpje in de Mimika: als een zandplaat in de zee.
bezoeken, dan kan dat alleen maar via het water met een boot.
Het is natuurlijk wel een klein wereldje, en ieder weet alles van de ander.
Er zijn daar geen geheimen. En natuurlijk, als overal op de wereld, de
goede dingen krijgen minder aandacht dan de niet zo goede eigenschappen
van de mensen. Het zijn mensen - die Mimikanen - als ieder van ons.
Zeer vriendelijke luitjes en als ze eenmaal aan het dansen slaan en
draaien, dan gaat dat de hele nacht door, totdat de zon opkomt. Natuurmensen,
ja dat zijn ze. Ze kunnen vreselijk hard huilen en diep bedroefd
zijn, maar ook schateren, dat je er van omvalt. Heerlijk is dat, als je je
emoties kwijt kunt, zonder je te schamen voor anderen ! in die zin zijn ze
een beetje anders dan Hollanders!
Ik kwam daar maar één motorfiets tegen. De rest loopt of zit in de prauw
te varen en vis te vangen. Hun dagelijks voedsel: vis. Ik heb dan ook
heerlijk vis gegeten. Heerlijk, elke dag. Naast het visgerecht hebben ze
hun sagomeel, dat ze kloppen uit de stam van de sagoboom. En daar is
geen gebrek aan. Waar ze wel een tekort aan hebben is groenten. Maar
daar gaan ze op hoge gronden langs de rivier steeds meer tuinen voor
maken. Wat een leven. Het kost bijna niets. Op het eerste gezicht
8

paradijselijk! Vergis je niet! Het dagelijks bestaan is harder, dan je denkt.
Alleen hebben ze niet de spanning van een klok en zo laat op je werk. Een
overspannen mens kom je daar niet zo gauw tegen. Maar zo kan het niet
blijven, dat wereldje. Er komen teveel andere mensen binnen hun gezichtsveld.
Veel Javanen van Midden-Java komen naar Irian en dat doet hun
leefwereldje hier en daar schokken. Het is een plek, die vele vragen
oproept. Waar ligt hun toekomst? Ik kan er geen antwoord op geven. Maar
ik heb het er best naar mijn zin gehad. En ook deze mensen beginnen
weer aan een nieuw jaar, net als wij! Mogen ze mensen van hoop blijven,
dat er altijd een weg is om er uit te komen.
Genoeg voor deze keer. Alle goeds toegewenst en een lekkere koude neus
op de schaats....!
Hartelijke groeten,
Oom Jan.
JAYAPURA, 14 maart 1985
Lieve mensen,
Het is alweer een poos geleden, dat mijn laatste brief naar jullie toe, in de
brievenbus is gevallen. Intussen is er weer heel wat gebeurd. Het winters
sportgebeuren op de schaats: de elfstedentocht en goud op de schaats
voor dat mannetje uit Haastrecht! Echter geen familielid, dat in de prijzen
is gevallen!
Goede berichten van her en der zijn binnengekomen. Een lange brief van
Nel en Carolyne uit North Gower met een relaas over de feestelijkheden
daar het afgelopen jaar en een paar leuke foto's erbij. Erg leuk, Nel. En
ook van verschillende kanten uit de Lage Landen -Alkmaar, Haarlem,
Boskoop en de laatste die ik een dezer dagen ontving van Cor uit Kamerik.
Naast vermelding van een enkel griepje (Haarlem) opgewekte klanken. Piet
9

en Riet vol trots met hun tweede dochter en ook oma en opa! Drummer
Marcel in opkomst, Ed met veel plezier rond zijn jongens, Brenda haar
laatste studiejaar en Johan nog steeds achter de bal aan, als het effe kan.
Bedankt voor de uitgebreide familie-informaties.
Het is momenteel 8.00 uur in de morgen, het ontbijt zit er al een uur in en
de zon schijnt stralend. Een dag om te zoenen!
Sinds twee weken ben ik weer terug in Irian Jaya. Ben n.l. een drie weken
naar Java geweest, voor een bijeenkomst van franciscanen uit Zuid-Oost-
Azië: uit Taiwan, Korea, Filippijnen, Japan, India, Pakistan, Indonesia,
PNG, Australia. Een groep van dertig man. Op een hoogte van elfhonderd
meter (heerlijk klimaat) waren we te gast bij de zusters clarissen in Pacet -
West-Java. Een groot klooster met uitstekende faciliteiten voor onderdak.
Tegelijk de jonge medebroeders bezocht, die uit Irian komen. In het
noviciaat zitten er vier (de hele groep van de Indonesische provincie in het
noviciaat bestaat uit zestien novicen). Jonge Kerken in de derde Wereld
in opmars. In Jogjakarta (Midden-Java) studeren twee jonge medebroeders
uit Irian. Tevens een bezoek gebracht aan de bekende Borobudur, een van
de zeven wereldwonderen! En toen weer terug. Jakarta-Jayapura is zeven
uur vliegen met een grote plane. Wat een afstanden in dit uitgestrekte land,
bestaande uit duizenden eilanden. Maar wel een indrukwekkend land. Niet
voor niets wordt het genoemd: "De parel van smaragd".
En Irian mag er ook zijn. Misschien wel door nog grote stukken naar het
binnenland, waar nog geen wegen naar toe lopen. Ook al is men volop
bezig met wegenaanleg. Maar geen gemakkelijke opgave als je knoepers
van bergen hebt, daar hebben bulldozers ook moeite mee!!
Volgende week ga ik weer even op stap : Biak, Nabire, Waghete, Moanemani,
Epouto en Enarotali. Ik probeer zoveel mogelijk te voet te gaan. Dat
is goed voor de conditie en voor het buikje.
Weet nog niet waar ik Pasen ga vieren, ergens onderweg.
Maar daarom wens ik jullie allemaal mooie dagen rond het paasgebeuren
toe. Het is de dag van leven. En leven, daar is iedere mens op zijn tijd
mee bezig. Want het raakt ons eigen leven en het leven dat wij ter wereld
mogen brengen. Wij worden ook geconfronteerd met dood en dat betekent:
einde van leven. Is er dan geen hoop meer? Daar gaat het paasgebeuren
over: er is hoop voor mensen, die lopen en leven met de dood voor ogen.
En ieder van ons is bezig daar een zinnig antwoord voor te vinden. Moge
het een hoopvol antwoord zijn. Want als er hoop is, wel dan kun je blijven
10

lachen en huilen tegelijk, dan kun je vieren dat je zestig jaar geworden
bent of nog meer, dan kun je elk jaar je verjaardag vieren, ook al heb je
wel eens kiespijn. "Zeg maar ja tegen het leven!" Zalig Pasen allemaal!
Volgend jaar is mijn tijd weer om op verlof te komen -1986. Dan wil ik ook
mijn dertig jaar priester-zijn "vieren" in Nederland. Want vijfentwintig jaar
is er een beetje bij ingeschoten. Doen jullie dan allemaal mee? Voorlopig
stel ik voor het feest te laten beginnen op vrijdagmiddag 2 mei 1986. Dat
is de trouwdatum van pa en ma zaliger. Het is dan vrijdagmiddag: een
goed begin voor een lang weekend! Maar dan moet ik wel zorgen, dat ik
voor die tijd in Nederland ben!
Wens jullie allemaal goede moed, mooi lenteweer bij het opkomen van de
krokussen en spelende lammeren in de wei. Daar wordt je dartel van !
Sjalom aan jullie allemaal en veel groeten,
Oom Jan.
JAYAPURA, 16 mei 1985
Lieve mensen,
Vandaag is het Hemelvaartsdag. In Nederland is dat -zo vermoed ik - een
doodgewone werkdag. Maar hier in Indonesië is het een nationale vrije
dag! Vandaar zijn we hier vanmorgen begonnen met een feestelijke
kerkelijke viering. In de kerk hier in APO heb ik de dienst geleid en ben
ik ook gevraagd om te preken!
Daarna heb ik koffie gedronken, ben ik om half elf met een medebroeder
meegereden naar het strand (vijftien minuten rijden), heb ik drie kwartier
in de zee gezwommen (helder zeewater) en ben toen weer naar huis
gegaan.
11

Nu is het bijna half zes in de namiddag en het begint al te schemeren. Om
zes uur zal het donker zijn. Deze hoogtijdag gebruik ik nu om weer eens
wat van mij te laten horen. Want mijn laatste brief is getikt in maart j.l. Het
wordt dus weer tijd.
Allereerst weer mijn dank aan allen die aan Irian een postvelletje hebben
besteed met het wel en wee van onze familie! Heel goed en daarom dan
dit antwoord. Maar het kan ook zijn, dat zo nu en dan de een of ander bij
een speciale gelegenheid een apart briefje krijgt. Daar moeten de anderen
dan niet nukkig om zijn. Zij wel, ik niet! Ha, ha !
Goede berichten van jullie kant. Zeker allemaal lekker aan het ouder
worden en dat gaan de botten ook merken. Maar ieder is nog prima ter
been en op de fiets en de werklust lijdt er nog niet onder! Annie schreef,
dat ze ook al haar 50-ste jaargang is ingegaan. Dat is dan onze laatste
veertiger. Ik hoorde goede berichten over Jo Bruis. Heeft het nu kunnen
verwerken en accepteren, dat hij nu verder alleen moet zonder Fien. Ja,
de dood is definitief en dat kost tijd en pijn. Doe hem maar mijn groeten,
Riet!
De meimaand is een schone maand in Nederland, maand van nieuw leven,
nieuw groen en warmere temperaturen. En dit jaar Wordt bijzonder
getekend door de komst van de Paus naar Nederland. Ik heb er eerlijk
gezegd nog niet zoveel over gehoord. Maar dat komt wel. Daar zullen wel
de nodige artikelen aan gewijd worden: over de goede uitspraken en de
minder goed gevallen woorden; over verschillende hangijzers in de
Nederlandse gemeenschap en binnen de kerk. Maar dat hij een charme
heeft en een stem en een uithoudingsvermogen is onweerlegbaar. Een
man die er voor durft uit te komen dat hij een Pool is, en dus geleerd heeft
om te strijden. Ik hoop dat de mensen zullen zeggen: hij heeft toch ook iets
goed gezegd. Het is maar net wat je wilt oppikken! En in Nederland pikken
ze vaak eerst het minder goede kippenvoer op en daarna pas het goede!
Wij zijn ook maar een raar soort kippen! Ik hoop, dat ik jullie nu niet met
deze woorden van de leg af breng!
Zijn jullie al weer bezig met het voorbereiden van jullie vakantiedagen?
Blijft het binnenland, of zullen er enkele liters verreden worden over de
grenzen? Mag allemaal, hoor. Ik wens jullie al bij voorbaat veel plezier en
ontspanning.
12

Voor ik het vergeet, wil ik eerst nog Barry bedanken voor zijn leuke briefje
en nog van harte gefeliciteerd met je communiedag op 5 mei j.l. Het is een
mooie dag geweest. Als oom Jan op verlof komt, zal hij proberen wat
postzegels voor jou mee te nemen Groetjes aan jouw andere twee
broertjes, Fab en Riek!
Volgende week heb ik weer plannen om op stap te gaan naar het
binnenland. Dan moet ik daar de eerste novicen voor ons Noviciaat gaan
aannemen. Die maken nu hun postulaatsjaar. En begin juni zal ik in
Enarotali zijn aan het Paniai-meer om daar een retraite te geven aan een
groepje van dertien jonge inlandse zusters, waarvan een op het einde van
die dagen haar plechtige professie zal doen. Daarna zal ik dan weer even
terugkomen hier naar Jayapura. Een maand is zo voorbij. Ik mag wel
zeggen, dat ik het nog prima maak, met een vast gewicht van 75 kilo.
Middelgewicht dus!
Bij deze wil ik nog al mijn zwagers feliciteren met hun verjaardag, hetzij
verleden tijd (Arie Straathof- april!) hetzij nog komend. Van geen van jullie
weet ik de datum. Dus bij deze. Moge het jullie allemaal goed gaan in de
komende maanden, goede resultaten op de scholen. Yolanda ben jij al
klaar!? Proficiat!
Jullie allemaal veel groeten en opgeruimdheid des harten toegewenst door
Oom Jan.
JAYAPURA, 15 augustus 1985
Lieve mensen,
Vandaag 15 augustus, een stralende dag. Mijn deuren en ramen staan
wagenwijd open. Kom maar naar binnen! Welkom! Wat gaat de tijd enorm
snel voorbij. Pluk daarom de dag die je mag leven! Alweer drie maanden
geleden, dat ik mijn laatste brief naar jullie gestuurd heb! Dus nu weer de
13

hoogste tijd. Intussen zijn er bij mij wel de nodige brieven en uitnodigingen
binnen gekomen. Ook vakantiekaarten. Wie daar allemaal een bijdrage aan
geleverd hebben, mijn grote dank!
Vanuit Hazerswoude kreeg ik bijzondere groeten en verrassingen binnen
via mw. Verhagen. Heel leuk, Jans, was die ontmoeting. Ze zijn een dag
hier in Jayapura geweest en ik heb ze wat van de stad laten zien. Daar
zal ze jou wel over komen vertellen, als ze weer terug is. En wat een jong
leven van de familie, dat me via de foto's kwam bezoeken en het slokje
van Arie! Proost! Hij leve hoog!
Uit een brief van Corrie vernam ik dat tante Da haar leven beëindigd heeft
in hoge jaren. Ze zal het niet moeilijk gehad hebben om Boven binnen te
komen! En de andere twee zitten nog steeds bij elkaar. Ja, het valt niet
mee om een oud vertrouwd stekkie te verlaten!
Ik merk dat ook hier. Er komt een pater voorgoed naar Nederland. Die is
hier 34 jaar geweest. Vanwege gezondheid moet hij nu terug. Maar dat
kost veel pijn. Weggaan en niet meer terugzien, waar het grootste stuk van
je leven is geleefd en niet altijd in gemakkelijke omstandigheden van de
eerste pioniersjaren!
Uit Canada een leuke kaart van Caroline, John en Mianne! Thank you
Caroline! Was it a fine trip to Toronto? All okay with the family and with
your job? Greeting to all of you. Bye-bye !
Een dezer dagen kreeg ik een officiële uitnodiging om naar Haarlem,
Dreefzicht te komen. Een geweldig goed idee, Ans, en ik neem het met
genoegen aan! Maar helaas mijn agenda is al ingevuld en tijd en
portemonnee geven geen groen licht! Maar ik vind het een zeer goed idee.
Bedankt voor de uitnodiging!
Hoe is het vakantievieren verlopen? Goed weer, minder goed tot
hagelstenen toe! Wat wil je nog meer?!
Hoop van harte dat jullie er weer een jaar tegen kunnen en dat de jeugd
weer met veel plezier de schoolbanken gaat opzoeken. Allemaal goede
vorderingen en resultaten! Met Johan en met Marcel en Brenda en met het
hele jonge spul? En de anderen nog steeds happy in hun werkjob!
Geweldig, Riet en Jan, dat jullie een nieuw huis gaan bewonen! Gefeliciteerd
ermee! Kom volgend jaar kijken. Alleen vind ik het jammer dat ik niet
meer een straatje om kan maken naar de Loete met een kop koffie erbij!
14

Hier alles okay. Ben weer een malaria te boven gekomen en voel me nu
weer prima! Over twee dagen gaan we hier bevrijdingsdag vieren. De
nationale dag van Indonesië - 17 augustus. Dat is veertig jaar geleden
begonnen, dat ze vrij land geworden zijn! Het is een leuk gezicht in de
stad. Versieringen en veel mensen op de been, vooral 's avonds op het
feestterrein, waar stands zijn ingericht van heel Irian Jaya. En natuurlijk
veel muzieklawaai tot laat in de avond. Maar wel gezellig en de mensen
zijn in opperbeste stemming. Wat wil je nog meer! Niets is zo leuk als een
opgewekt gezicht.
Binnenkort heb ik weer wat vergaderingen en dan ga ik weer even mijn
werkstoel verwisselen voor een bezoek aan het binnenland! En dan heb
ik weer gelegenheid om de benen te strekken en warm te lopen!
Heb ik jullie al geschreven dat ik volgend jaar op verlof kom en eind april
zal arriveren? Ik denk dat het wel wat later zal worden, omdat er hier in die
maanden nog wel het een en ander te doen valt, waar ik bij moet zijn.
Maar komen doet het mannetje. Maak je maar geen zorgen. Allemaal veel
groeten en goede wensen van groot tot klein. Zoek de zonzij en toon een
vriendelijk gezicht!
Hartelijke groeten van
Oom Jan.
JAYAPURA, 15 november 1985
Lieve mensen,
Deze brief wordt begonnen in de avond van vrijdag 15 november. Precies
twee maanden later dan de brief van 15 augustus. Wat vliegt de tijd
ontzettend snel voorbij. En intussen is er weer heel wat gebeurd zo her en
der. Een van de blijde gebeurtenissen is wel de geboorte van Thijs
Bouwman in Kamerik. Ondanks het gure nare najaarsweer zal deze komst
van hun zoon bij Ad en Heleen veel vreugde en warmte gegeven hebben.
15

Moge jullie daar veel plezier aan beleven, samen met oma en opa Jan en
de anderen! Gefeliciteerd.
Een tweede belangrijk gebeuren, dat de familie heeft samengebracht in
Dreefzicht/Haarlem is het gezellige feest rond tante Annie, haar koperen
diensttijd in de Deo en daar is volop gebruik van gemaakt. Het moet
ontzettend gezellig geweest zijn met een optreden van een familiekoor met
eigen begeleiding komend vanuit Boskoop. Een uitstekend optredende
ceremoniemeesteresse en de goede stemming die iedereen naar dit feest
bracht. Leuk om daar op terug te zien, Ans. En succes naar de toekomst
toe.
Gezellige brieven ontvangen vanuit Alkmaar, Boskoop, Kamerik en
Haarlem. Die van Jans is nog onderweg. Allemaal veel dank voor jullie
persoonlijke bijdrage aan de noord/zuid-communicatie! Jans, heb jij de
groeten gekregen van mw. Verhaar? Ik heb ze nog een zoen gegeven, om
die door te geven aan jou! Heeft die ceremonie al plaats gehad? Anders
bel je ze maar op en maken jullie een afspraak!
Dan zijn er ook verjaardagen gevierd, eind september Corrie in Kamerik,
morgen Riet en eind oktober Nel in Canada. Nu geloof ik, Nel, dat ik jou
nog niet gefeliciteerd heb. Dus bij deze, ofschoon veel te laat. Maar dat
komt omdat ik in oktober drie weken ben weggeweest naar Jakarta en op
zaterdag 26 oktober, daags voor jouw verjaardag, ben ik toen teruggekomen.
Wat was er aan de hand? Wel een pater, die hier 34 jaar gewerkt had,
ging op 7 oktober voorgoed hier weg. Hij was ziek en had veel last van
ademhalingsstoringen. In Jakarta had hij een doktersadvies nodig om mee
te kunnen met de KLM naar Nederland. Daar is hij erg bang van
geworden, met het gevolg, dat hij opgenomen moest worden in het
ziekenhuis. En daags daarop is hij in coma geraakt en bediend en werd
ik opgeroepen naar Jakarta te komen. Dat gebeurde ook de andere dag,
zondag. Op vrijdag 18 oktober is hij gestorven in het ziekenhuis en
zaterdag in Jakarta begraven. Daar ben ik toen nauw bij betrokken
geweest. Zodoende, Nel, had ik die dagen weinig tijd om jou een
felicitatiebrief te schrijven. Maar een brief komt er binnenkort aan.
Ik ben alsmaar aan het woord! Hoe maken jullie het allemaal?
Allemaal levend met veel natte zakdoeken! En de kruisraketten komen er.
En toch maar blijven geloven, dat het ooit vrede overal zal zijn. Als je
16

daarin niet blijft geloven, dan wordt het leven zo kil en zo weinig menselijk
en zie je alleen maar koude gezichten en koude ogen, waar geen warmte
en ondeugende lichtjes uitspringen. Tenslotte is Christus ook blijven
geloven in zijn missie tot aan zijn dood. En toen is er wel licht gekomen
en een groter uitzicht dan menselijk verstand ooit kan verklaren. Maar
daarom is het ook een geheim. Het geheim van Gods droom met de
mensen. Potverdorie geen kleinigheid!
Ik stop nu even, want het is al laat in de avond en morgen ga ik er mee
verder.
Een nieuwe dag. Eerst allemaal een goede morgen. Het weer op deze
zaterdagmorgen 16 november: licht windje, bewolkt en een beetje zon.
Alle deuren en ramen staan open. Kom maar binnen. Volgende week ga
ik weer voor een week naar Jakarta voor een vergadering. Eind van de
maand ben ik terug en dan ga ik het binnenland in, want dat wordt alsmaar
uitgesteld.
Wens dan ook de hele familie een lekker inlopen naar de winter; zet je
schoen maar klaar, all the best for Canada.
En hartelijke groeten van
Oom Jan.
NABIRE, 24 februari 1986
Lieve mensen,
Momenteel zit ik in Nabire, een van de jonge plaatsen hier in opkomst en
die zich snel aan het uitbreiden is. Gelegen aan de zee aan de noordkust.
Hier zit ook een pater als pastoor en hier heeft de Missie ook een hangar
voor de vliegerij en tevens is hier ook een piloot vast gestationeerd. Ben
hier vrijdag 21 februari vanuit Jayapura heen gevlogen. Plan was, om
vandaag, maandag, naar de Wisselmeren te gaan, maar dat is een dag
17

uitgesteld. En wel omdat sinds
zaterdag 22 februari piloot Frans
Ketelaars (franciscaan) vermist
wordt met zijn vliegtuig en drie
passagiers daarin. De andere
missievliegtuigjes zijn zaterdag en
zondag en vandaag aan het zoeken
geweest. Gevreesd wordt, dat
hij ergens in de bergen is neergestort,
maar tot nu toe is daar nog
geen zekerheid over. Wel een
triest gebeuren en vooral als je
niet weet, wat er precies gebeurd
is en waar. Want in zo'n gebied
als Irian is het zoeken niet eenvoudig
met zoveel oerwoud. We
hopen nog steeds op een goed
bericht, maar we hebben wel bange voorgevoelens.
Neem me niet kwalijk, dat ik met niet zo'n prettig bericht begin, maar dat
het ons hier sterk bezig houdt, kunnen jullie wel begrijpen.
Van jullie allemaal heb ik met Kerstmis en Nieuwjaar en ook nog daarna
goede geluiden gehoord, leder is met optimisme begonnen aan 1986 en
zo te horen volgens de radio zijn de schaatsen uit het vet gehaald en
daarmee het ijs op. Vanmorgen gaf radio Nederland wereldomroep door,
dat overmorgen (woensdag) de elfstedentocht door zal gaan. Wie is er van
de familie bij?
Eind januari hebben Jani en Arie hun 30-jarig huwelijksfeest mogen
herdenken. En in februari heeft de jongste tante haar vijftig jaren laten
aantekenen op het scorebord! Zo werken we samen met de tijd en als je
het goed naar je zin hebt op dit aardbolletje, wel dan merk je dat alles vlug
aan je voorbij gaat, zowel het fijne als het minder prettige. Maar dat hoort
allemaal bij elkaar om je in spanning te houden en tevens om te kunnen
blijven leven met vragen, waar je niet altijd een antwoord op krijgt!
Ben hier nog steeds in goede conditie. Natuurlijk heb ik zo nu en dan een
malaria-aanval, maar ook die gaat voorbij.
In december ben ik veel weggeweest: naar het Sterrengebergte en naar
de Baliemvallei en met de Kerstmis naar Akimoega en Kokonao en Timika,
18

waar ik Oud en Nieuw gevierd heb bij een medebroeder. Ik kreeg daar ook
de kans om naar een koper- en goudmijn in het bergland te gaan. Voor die
mijn is een weg aangelegd en een tunnel van wel een kilometer lang en
tenslotte kom je dan na twee uur met een auto aan in een klein stadje,
waar in van alles voorzien is.
Het doet een beetje onwerkelijk aan zo'n comfort en luxe daar in dat ruige
bergland aan te treffen, waar ook verschillende buitenlanders met hun
vrouwen wonen, die een job hebben bij die mijn. Van de ene kant sta je
verbaasd om de techniek die dit heeft kunnen klaarmaken. Aan de andere
kant doet het zo onwerkelijk aan, omdat je buiten de muren van dit stadje
een paar dorpjes ziet liggen van de bewoners van die bergen en die daar
Het kleine stadje dat vlak bij de kopermijn gebouwd is en waar het personeel
van de kopermaatschappij woont.
leven in hun pover bestaan. Een schrijnende tegenstelling van twee
werelden, waarin mensen leven. Het zou voor mij geen plek zijn. Maar
goed, daar ben ik waarschijnlijk ook franciscaan voor om dat zo te zien en
te beleven. Misschien houd je steeds in het vizier de kleine man, die vaak
de dupe is van de grote multinationals! Maar het was wel een geweldige
tocht, zowel erheen als terug met de auto.
Weet je, die weg liep naast een vallei, waar ik begin zestiger jaren
19

egonnen ben als jong broekje - nou ja broekje! En toen werd er alleen
maar gelopen over opengekapte paadjes en nu dit! Ja, dat was geweldig
zo'n weg, hoewel niet geasfalteerd! Net zoals vroeger de Loeteweg !
Ja, en dan is het dit jaar mijn plan om naar Nederland te komen. Ik denk
aan te komen op Schiphol - zaterdag 24 mei. Kijk dan heb ik nog een
week voordat het kapittel begint op zondag 1 juni in Amersfoort. Ik krijg
daar misschien dan het bed, waar ook de paus in geslapen heeft!! Goed,
dat weten jullie dan. Kan zijn dat de datum nog veranderd wordt, maar de
maand mei blijft vaststaan. Want voor die tijd moet er nog het een en
ander gedaan en afgewerkt worden. Ja, dat heb je als je overste bent en
dat zal nog wel een drie jaar doorgaan. Want gezien hier de jongste
verkiezingsuitslagen, willen ze me hier nog drie jaar door laten gaan. Nou
goed, dat mag dan. Maar zes jaar is mooi geweest dan. Dan stop ik
ermee. Bovendien ben ik dan al dik in de zestig. Maar goed, zover is het
nu niet.
Momenteel is het bij ons vastentijd. Eigenlijk een vreemd woord, is het
niet? Ja en toch doen wij als groep toch nog iets. Tenslotte moet je wat
kapstokjes hebben in je leven, die je zo nu en dan op je situatie wijzen,
waar je bent en waar je leeft. En dat is Irian en de mensen van Irian zijn
nu niet bepaald welvarend te noemen. Daar kun je dan wel geld voor
inzamelen, maar een stukje solidariteit - tussen haakjes, het stelt nog niet
veel voor - is niet kwaad en mag je dan zo nu en dan best voelen! En
misschien voel je het nog niet eens zo erg. Goed, je wilt toch wat doen.
Nou, dat doen we dan met elkaar als huisgenoten. Gewoon een paar
kleine gezamenlijke afspraakjes.
Met Pasen ga ik waarschijnlijk naar het Sterrengebergte. Daar heb ik ook
oude bekenden zitten en dat is weer leuk om die tegen te komen.
Maar ik ben alsmaar over mezelf aan het praten. Dat is helemaal niet
goed. Laat ik jullie eerst allemaal bedanken voor de goede wensen, zelfs
met een foto erbij uit Haar-Zuilen bij Oud- en Nieuwjaar! Het is wel laat,
maar nu komt het toch op papier te staan. Goede berichten van de familie
uit Canada. Mooie tijd gehad, Caroline, in Californië? Bedankt voor je
kaart. Thanks for your postcard. All the best for your all in North Gower.
Tenslotte wens ik jullie alle goeds toe, op je werk en thuis, en met de
buren en met iedereen van goede wil! Hoop jullie allemaal in goede con-
20

ditie te mogen ontmoeten. Janie, doe ook die twee tantes in Buitenkerk
mijn groeten. Ik hoor, dat ze het momenteel weer aardig maken. Ja, het
zijn met hun leeftijd mensen van de dag!
Veel groeten aan allemaal en tot....
Oom Jan.
LEIDEN, 2 november 1986
Beste medemensen,
Eerlijk gezegd had ik verwacht, dat mijn verlof anders zou verlopen. Maar
je moet nu eenmaal de zaken gewoon nemen, zoals ze op je afkomen.
Dooreen operatie aan mijn stembandenen een malaria-kuur daar bovenop
is mijn geplande programma binnen de parochie danig in de war gestuurd.
Daardoor is een ontmoeting met de werkgroep Missie en Ontwikkeling niet
doorgegaan.
Dat vind ik best jammer. Want ik had wel wat in mijn hoofd zitten, dat ik
graag op tafel had willen leggen en met elkaar daarover van gedachten
wisselen! Ook de weekendvieringen konden niet doorgaan, omdat ik
voorlopig mijn stem moet sparen en de eerste maanden niet mag preken.
Ook dit vind ik jammer.
Maar ja, zo zijn dan wel in dit verlof de zaken gelopen! Daarom moet ik
ook langs deze weg van jullie afscheid nemen.
Vrijdag 7 november vertrek ik weer van Schiphol richting West Irian.
Ter informatie geef ik jullie nog het volgende door:
1. In West Irian zijn nog een dertig Nederlandse franciscanen werkzaam
en die worden eind november lid van de Indonesische provincie van de
franciscanen. Ook ik word daar lid van.
2. Voor drie jaar ben ik weer herbenoemd als Overste van de franciscaanse
groep in West Irian (vijf en vijftig medebroeders: Indonesiërs en
Nederlanders).
21

3. Volgend jaar op 18 maart zullen wij in West Irian gedenken dat 50 jaar
geleden de eerste zes Nederlandse franciscanen in West Irian begonnen
zijn. Van die eerste zes leven er nog drie: een nog actief in Irian en twee
rustend in Nederland.
4. Er zijn momenteel bij ons twaalf jongemannen uit Irian, die in een
franciscaanse pij lopen. Moge de geest van Franciscus in Irian blijvend
aanwezig zijn door mensen van het land zelf!
Daaraan te mogen meewerken is een goede zaak voor de jonge
kerkgemeenschap in West Irian!
Jongemannen van Irian: voor de eerste keer in de pij.
Daarom aan jullie allemaal, jong en oud: Vrede en alle goeds!
Een goede samenwerking jullie met mijn medebroeder en jullie nieuwe
pastoor Emiel
Een hartelijke groet van
Oom Jan.
22

JAYAPURA, 19 december 1986
Lieve mensen,
Aan ieder, die een beetje van goede wille is, een groet van uit Irian Jaya.
Heb ik tot nu toe met een algemene brief mijn familie voornamelijk bereikt,
thans na overleg met mezelf gehouden te hebben, dacht ik dat het goed
was om de lezerskring iets te gaan uitbreiden tot enkele goede bekenden.
Daartoe hoort o.a. ook de werkgroep Missie en Ontwikkeling van de
parochie Hazerswoude.
Na een gevarieerd verlof met alles wat daarbij kan komen, ben ik begin
november van dit jaar met een iets andere stem weer vertrokken naar
Irian. Ik kwam daar aan op maandag 10 november. Er zijn geen grote
afscheidsfeesten aan vooraf gegaan. Binnen de familiegezinnen is dat
gehouden. Maar het is wel gezellig geweest.
Van Schiphol naar Koeweit was een goede zeven en een half uur vliegen.
We kwamen aan in het donker en in een ongezellige aankomsthal. Daarna
gingen we in een ruk door naar Singapore, ook een goede zeven uur
vliegen. En twee uur later - zaterdagmiddag 8 november- landden we op
het vliegveld van Jakarta, geheten: Soekarno-Hatta. Het was plaatselijke
tijd vijf uur in de namiddag. Amsterdam-Jakarta met een tijdsverschil van
zeven uur. Het was er tropisch warm en een warme ontvangst was erbij!
Welkom weer! Maandag daarop ben ik doorgevlogen naar Jayapura. Ook
dat is weer een zeven uur vliegen met een stop in Ujung Pandang
(vroeger Makassar) en Biak. Het was helemaal niet moeilijk voor me om
me weer thuis te voelen. Je hebt het idee van "even" weg te zijn geweest!
Maar dat even weggeweest had me wel een volle tafel bezorgd met allerlei
paperassen. Een weekje ben ik daar mee bezig geweest.
En toen weer terug naar de hoofdstad Jakarta om aanwezig te zijn op
het kapittel van de Indonesische franciscaanse provincie. Dat kapittel
duurde een volle week en werd gehouden in het grote klooster van de zusters
clarissen in Pacet op een afstand van 150 kilometer van Jakarta.
Gelegen op een hoogte van zo'n 1.200 meter. Wat een heerlijk klimaat in
de bergen en een schitterende omgeving. Een ideale plek om een weekje
als broeders bij elkaar te zijn!
23

En toen - zaterdag 29 november - ....toen kwam aan het slot van dat
kapittel de grote dag: de dag van de integratie van de broederschap van
Irian binnen de Indonesische provincie.
Daarvoor persoonlijk was de Nederlandse provinciaal Henk Geraedts met
de missiesecretaris Jos Donkers naar Jakarta gekomen om de jurisdictie
over de broederschap van Irian Jaya officieel aan de provinciaal van
Indonesië over te dragen. Dat gebeurde tijdens een plechtige Eucharistieviering
in het provincialaat in Jakarta.
Na de communiedienst werd het document van de gezamenlijke overeenkomst
door beide provinciaals ondertekend. En met die ondertekening was
de integratie een feit geworden!
De broeders van Irian gaan nu hun weg verder samen met de Indonesische
broeders op Java en Flores binnen een provincie, binnen een
broederschap, onder leiding van de provinciaal van de Indonesische
provincie, Michael Angkur.
Als teken van onze bereidheid om nu samen de franciscaanse aanwezigheid
in Indonesië verder gestalte te geven en verder op te bouwen en ons
daarvoor in te zetten, hebben 26 broeders - van Nederlandse afkomst -
gekozen voor het lidmaatschap van de Indonesische provincie. En daar
hoor ik ook bij.
We worden door dit alles een beetje uitgedaagd en dat kan de broederschap
alleen ten goede komen. Beweging houdt de mens vitaal, ook al is
hij de zestig al gepasseerd!
Samen met de provinciaal Henk Geraerdts en Jos Donkers ben ik met een
ochtendtrein vanuit Jakarta naar midden Java gereisd, met bestemming
Jogyakarta. Prachtig weer, schitterende afwisselende landschappen en
rijstvelden tot aan de spoorrails toe. En tien uur treinen, asjeblieft!
Nog nooit heb ik de kleur groen zo bewonderd en ervan genoten, als het
groen van de jonge rijstplantjes in een zaaibed.
Natuurlijk vanuit Jogyakarta ook een bezoekje gebracht aan het wereldwonder:
de tempel Borobodur. En toen...weer terug via lange afstanden
door de lucht naar Irian.
En nu weer aan het werk na al dat reizen!
Volgende week ga ik het binnenland in voor kerst-assistentie. Een kleine
Cessna van de missie zal me ergens in het Mapiagebied afleveren en wel
in het kleine centrum Timeepa. Het is daar nog een geïsoleerd gebied en
24

zwaar bergterrein en de mensen daar hebben bijna geen bronnen van
inkomen. Alleen wat hun tuin opbrengt en de paar varkens die ze bezitten.
Het zijn de kleinen der aarde.
Best fijn om daar samen kerstfeest mee te vieren. Want ze zullen zingen -
oud en jong - dat de stukken ervan afvliegen en ze wensen elkaar dan ook
een Zalig Kerstfeest en sluiten daarna ook het oude jaar af en gaan het
nieuwe jaar beginnen in de hoop, dat het eens beter gaat worden, hun
toekomst. En ze zeggen die hoop uit met een grijns en een lach!
Kinderen van hoop, al eeuwen lang!
En nog steeds is die hoop niet in vervulling gegaan. Zal dat in 1987 gaan
gebeuren? En zou Christus hen een beetje op weg kunnen helpen? En
hun medemensen?
Wel, dat hoop ik van harte !
Durf ik het aan
op weg te gaan
een heel jaar lang
met een handjevol goede hoop
in gezelschap van Iemand
die ik nog ongezien vermoed?
Dan mag er komen
en laat ik binnen :
verlies—-verdriet
en pijn en vreugde
en een schaterlach
lijk een zomers feest
Oom Jan.
GELUK ERMEE
GELUK ERMEE IN 1987....
Zalig kerstfeest en Zalig nieuwjaar
Het doet soms even
mijn leven zien als
zinvol - een duurzame opgave -
soms onbegrijpelijk
Soms zie ik diepte
en laat me mezelf vragen
naar het geheim van mijn ik
en dat van anderen
en van die grote Ander
en heel die wereld
om mij heen !
25

JAYAPURA, 27 februari 1987
Aan: Cor en Jan, Jani en Arie, Riet, Nelly en Tony, Annie,
Jullie hebben, samen met vele anderen, onze oudste zus naar haar laatste
rustplaats gebracht op 19 februari. Daaraan is een tijd van ontsteltenis, van
angst en zorg en bang afwachten voorafgegaan: tijd van staan met lege
handen en het leven langzaam zien wegebben. Het zal een afscheid
worden voorgoed. Broos leven ervaart dan iedere mens die staat bij het
ziekbed van iemand, die een paar maanden te voren nog gezond en
opgeruimd was. Of was het proces al veel langer aan de gang?
Jans is niet meer. Voor mij nog een onbegrijpelijke gedachte. Maar het is
wel werkelijkheid. Vanmorgen met de post kreeg ik de kaart. We hebben
er allemaal veel verdriet van en pijn, ook met Arie, haar man en hun kinderen.
Is Nel nog over geweest? Fijn, dat jullie me vanaf het begin op de
hoogte gehouden hebben, ook het telefoontje was erg welkom, ook al kost
het dan een paar centen.
Jans is niet meer. Hier bij ons. Maar leven zal ze; verder leven bij de
Gever van het leven. En voor mij blijft ze in dankbare herinnering als een
lieve oudste zus voortleven. En toen ik vorig jaar november van Schiphol
vertrok, was zij het die met me meeliep tot ze niet verder mocht. Dat
afscheid toen, daar met die zwaaiende hand, heeft nu voor mij een aparte
betekenis gekregen. Dat was toen ons afscheid voorgoed. Dank je wel
Jans voor die laatste groet, dat laatste wuiven!
Tot ziens.
Janie en Arie hebben het dubbel zwaar: zwager de Bie ook overleden.
Jullie hadden me al verteld, dat hij ongeneeslijk ziek was. Sterkte jullie.
Een hartelijke groet aan jullie allemaal,
broer Jan uit Irian.
26

JAYAPURA, 27 februari 1987
Aan: Leo en Anneke, Niko en Joke, Riet en Jan, Marion en
Kees en jullie kinderen
Vanavond - vrijdagavond - schrijf ik deze brief naar jullie. Een hele
moeilijke brief! Ik kom bij jullie binnen met jullie groot verdriet en ook met
mijn pijn op verre afstand. Jullie moeder en mijn oudste zus hebben jullie
op donderdag 19 februari te ruste gelegd naast de kerk. De plaats ook van
mijn ouders, van Bert en nu ook van Jans. Voor mij is het nog zo
onwezenlijk en onbegrijpelijk. Ik heb veel aan haar, aan Arie en aan jullie
allemaal gedacht de laatste maanden. Delen jullie maar samen jullie
verdriet om haar. In zulke momenten heb je elkaar nodig, meer dan
anders!
Vanmorgen kreeg ik de kaart. Ik vond het fijn te lezen van jullie pijn, maar
ook van jullie dankbaarheid om wat zij voor jullie, voor mij en vele anderen
betekend heeft. Een blijde vrouw, een heerlijke moeder en oma voor haar
kinderen en kleinkinderen: nooit iemand voortrekken, nooit iemand
achterstellen. Ik voelde me bij haar en Arie thuis en ik wist dat zij het fijn
vond, als ik bij thuiskomst het eerste bakkie koffie bij haar nam. Altijd kon
ik binnenvallen. Altijd welkom, zoals ook bij de anderen. Bij het laatste
afscheid op Schiphol, november vorig jaar, liep zij met me mee, tot ze niet
verder mocht. Dat was ons beider afscheid. En haar beeld met die
zwaaiende hand blijft me nabij. En op mijn tafel ligt een foto van ons
bezoek aan Canada. Zij zal nu best gelukkig zijn.
Maar wij voelen de leegte van haar vertrek en niet meer terug komen. Dat
is ons verdriet en onze pijn. Ik wens jullie allemaal veel sterkte. Mogen we
samen ervaren in deze dagen, dat er ook nog een grote ANDER is, Die
ons nabij wil zijn. Vrede samen en een hartelijke groet van
Jullie oom Jan uit Irian.
27

JAYAPURA, 30 maart 1987
Lieve mensen,
Vrede en alle goeds aan jullie!
Maandagmorgen, terwijl jullie nog allemaal liggen te slapen - het verschil
in tijd is 8.00 uur - en met een vriendelijk zonnetje dat mijn kamer probeert
te bereiken, begin ik aan deze familiebrief. Met twee hoge gasten, die hier
op bezoek zijn en woensdag a.s. naar Nederland terug vliegen, wordt deze
brief meegegeven.
Als ik dan over een paar dagen op deze manier bij jullie binnenkom, dan
zijn op onze gezichten nog duidelijk de indrukken te zien van wat we
allemaal de laatste maanden hebben meegemaakt rond het ziekbed en het
heengaan van mijn zus Jans, de oudste van ons gezin, de vrouw van Arie
en de moeder en oma van haar kinderen en kleinkinderen. Op verre
afstand was ik jullie erg nabij. Blij was ik met de twee bandjes, die ik via
Jos Donkers kreeg. Een rustige avond heb ik gemaakt en toen heb ik
samen met jullie in de avondwake en afscheidsviering de volgende dag,
voor Jans gebeden en gezongen, van haar afscheid genomen in mooie
vieringen en haar te ruste gelegd. Riet en Marion, jullie stemmen kwamen
heel goed door. Keurig was het en ik vond het nog fijn ook jullie stemmen
te horen. Bedankt jullie allemaal. En nu zijn we bezig, dit alles te verwerken,
vooral die grote leegte op de Smitsweg bij Arie. Ik wens jullie
allemaal veel sterkte en geloof en blijft elkaar vasthouden als teken van
samen dragen, samen delen en samen verder gaan tot het ook voor ons
Pasen gaat worden. Moge het aanstaande Paasfeest een diepere betekenis
gekregen hebben bij het heengaan van Jans! In die zin wens ik jullie
allemaal een zalig paasfeest toe. Want dat betekent Pasen toch: elkaar
gaan opzoeken om te zeggen: er is hoop voor iedereen, nu en in de
toekomst, dankzij de opgestane Heer!
De maand maart is bij de franciscanen hier in Irian Jaya ook getekend
geweest met het herdenken, dat 50 jaar geleden een groep van zes
Franciscanen hier de missionarissen van het heilig Hart kwamen helpen
en later een groot stuk van hun missiegebied overnamen. Dat gebied is
later weer verdeeld en toen hebben de Augustijnen een stuk ervan
overgenomen. Beide gebieden zijn bisdommen geworden nl. Bisdom
Sorong/Manokwari en ons bisdom Jayapura. Wat nog nooit heeft kunnen
plaatsvinden is nu gebeurd dat n.l. alle franciscanen hier drie dagen lang
28

ijeen zijn geweest in de Baliemvaliei, samen met twee gasten uit Nederland
en uit Jakarta en een vertegenwoordiger van de generaal uit Rome.
Totaal 61 bruine pijen liepen daar rond. De eerste dag waren de mannen
van het eerste uur aan het woord en werden dia's van vroeger vertoond.
Op een dia stond ik nog, toen ik in Fak-Fak begonnen ben - dertig jaar
geleden. Wat een jong knulletje nog!
61 Bruine pijen bij elkaar om te gedenken dat 50 jaar geleden de franciscaanse
missie in Irian begon.
De tweede dag was het hoogtepunt, DE DAG : 18 maart 1937 -18 maart
1987!
De dag met als thema: "Waar staan we nu ?" Een plechtige viering in de
morgen en tevens de oprichting van de Custodie "Sint Franciscus,
Ambassadeur van de Vrede", zodoende is mijn naam niet meer Overste
of Superior, maar Custos d.w.z. de bewaker van de broederschap. Nou,
als ze mij ook een beetje willen bewaken, dan wil ik dat nog wel doen! 's
Avonds een gezellige avond, met toneel en dans (Florinese) en zang. Veel
gelachen.
De laatste dag was het thema: Hoe gaan wij verder? En ja hoor, we gaan
allemaal verder. Want naast het vele grijs en kale boventop van verschillende
koppen, was er ook veel jong zwart haar te zien van de komende
jonge generatie. En dat geeft hoop. Want er liepen daar maar liefst 24
Indonesische franciscanen rond! En deze 24 met een gemiddelde leeftijd
van iets meer dan 32 jaar ! Ik zal jullie maar niet vertellen, wat de
29

gemiddelde leeftijd van die 32 Nederlandse franciscanen is, maar het is
wel boven de vijftig!
De slotviering was in de kerk, samen met de mensen uit de Baliemvallei.
En zoals de broeders geroepen werden om op tijd naar Wamena te
komen, zo werden ze op het eind als slot van de laatste viering ook weer
uitgezonden in groepen naar hun respectievelijke posten en ook om daar
geen ruzie te gaan maken. Probeer vredewachters te zijn, ook al word je
een dagje ouder!
Ja, goede dagen zijn het geweest en het was goed om als broeders een
paar dagen bij elkaar te zijn. Het was ook leuk om, bij dit samenzijn ook
verschillende talen te horen: Indonesisch, Nederlands en Engels. We zijn
tenslotte een internationale orde. En als je de taal niet verstaat, heb je
altijd nog je handen en voeten, en als je dan nog niks ervan snapt, nou,
dan neem je maar de benen!
Het is goed geweest voor een paar dagen. Morgenavond is er een
afscheidsavondje voor alle broeders, wonend in Jayapura, samen met
Henk Geraerdts, provinciaal en Jos Donkers, missiesecretaris in Nederland.
Het is dan tevens de afsluiting van de vijftig jaren dat de Nederlandse
franciscanen in dit gebied begonnen. En nu wordt dit gebied in handen
gegeven van de Indonesische provincie van de franciscanen.
Het zal zo weer Pasen zijn en na de Pasen ga ik met Henk van Mastrigt
(de econoom hier en een beste) de retraites geven aan de broeders op
Java. En daarop aansluitend naar Zuid-Korea om daar een bijeenkomst
van vertegenwoordigers van de Franciscaanse families in Zuid-Oost-Azië
en Oceanië bij te wonen. Reken dus maar, dat er in die tijd niet veel post
van mij te verwachten is. Maar misschien geeft het weer stof om dan aan
een nieuwe familiebrief te beginnen.
En daarom ga ik achter deze brief een punt zetten. Trouwens, hij is meer
dan lang genoeg. Mijn wensen aan jullie allemaal: veel sterkte en goede
moed voor mijn eigen familie. Vrede en een open oog voor het nieuwe, dat
het voorjaar te zien zal geven. En dat is erg mooi en teer en moet met
zorg behandeld worden! Zinvolle dagen rond het paasgebeuren.
En een heel hartelijke groet van
broer, oom, vriend Jan uit Irian.
30

JAYAPURA, 23 juni 1987
Lieve mensen,
Het wordt hoog tijd om de Noord-Zuid verbinding, de verbinding tussen
jullie en het mannetje hier in Irian, weer even concrete gestalte te gaan
geven. En deze brief wil daar weer een bijdrage toe zijn. Vandaar.
Ik wil jullie bedanken voor de brieven, die ik van jullie kreeg. Dank je wel
voor jullie groot meeleven overal vandaan en jullie belangstelling. Dat geeft
me altijd een heerlijk gevoel en het getuigt van een stukje lotsverbondenheid,
van leven delen met elkaar. Ook al zijn het maar gewone
eenvoudige tekentjes, zoals van Ed en Hilda, van John en Diane. I wish
you both a fine preparation on your marriagecelebration. En ook jij Marion,
bedankt voor je heel fijne brief, die nu in een apart vakje ligt.
Ook kaarten uit Griekenland en Israël kwamen binnen. En met die kaarten
zijn weer heel wat belevenissen te beschrijven en te vertellen over land,
natuur en vooral de mensen, die je daar in hun dagelijks bestaan ontmoet
hebt en waar je hun zorgen mee mocht delen en vooral hun gastvrijheid
mocht ervaren en hun lach mocht ontvangen.
En daar krijg je dan zomaar de kans voor!
Nou, ook ik heb zo'n geweldige kans gekregen: de kans om Zuid-Korea
van dichtbij te zien en een vluchtige blik van een paar dagen in een stukje
Japan, in de oude keizersstad Kyoto.
Voordat ik daar naartoe vloog, heb ik eerst twee retraites gegeven aan
medebroeders op Java in het mooie stadje Sukabumi. Samen met
medebroeder Henk van Mastrigt hebben we twee weken een stukje
religieuze ervaring gedeeld met een aantal medebroeders. Het waren grote
thema's, waar over nagedacht werd. Het zijn ook de prioriteiten-topics van
onze franciscaanse orde voor deze tijd. De vraag n.l. naar jouw contact
zoeken met God - je tijd, die je daaraan wil besteden - alleen of samen
met anderen. De vraag naar wie je op de eerste plaats op zoek bent in je
leven, naast die God van je leven - de keuze, die je wilt maken - zoals
Franciscus - voor de kleinen, de armen, de stemlozen in je omgeving en
vul maar in.
En tenslotte de vraag: ben ik zo betrokken op die Christus, dat ik daar ook
in mijn leven door mijn levenshouding van getuigen wil, ervoor wil
uitkomen, dat ik achter Hem aanloop en iets wil doen met zijn Woord ? Met
31

een groot woord zou je kunnen zeggen, dat het de vraag is naar je
missionaire levenshouding.
En toen de lucht in met de JAL (Japanse luchtvaart) een tussenlanding in
Guala Lumpur (Malesia) en tenslotte werd er neergestreken op de nieuwe
luchthaven van Tokyo, genaamd Narita. Daar een nachtje geslapen bij
medebroeders in die grote stad van beton en de volgende dag door naar
Seoul, de hoofdstad van Zuid Korea. Een geweldige miljoenenstad met
mensen, die niet lopen te kuieren. In hoog tempo vooruit. De laatste twintig
jaren hebben ze een indrukwekkend opbouwprogramma afgewerkt. Even
buiten Seoul ligt ook al klaar het grote en prachtige olympisch dorp met
de nodige stadions. Als alles doorgaat, moeten daar volgend jaar de
olympische spelen worden gehouden. Veel geld heeft dit project gekost.
En het staat dan ook onder de nodige kritiek van het volk. Moet dat nou
zo? vragen ze. Kan dat niet beter besteed worden ten bate van de gewone
man op het platteland? Ook de studenten bemoeien zich met deze politiek.
Ben benieuwd, hoe het zal aflopen.
In Zuid-Korea leven een honderdtal franciscanen. Een jonge, vitale groep
medebroeders, waar veel jonge mannen zich bij aansluiten. Boeiend om
daar een poosje tussen te mogen zitten. De taal is wel een moeilijkheid,
maar de gastvrijheid heft dat voor een gedeelte op. Samen met die
Koreanen leven nog een tiental Baskische franciscanen, even vurig en
enthousiast en vrijheidslievend als de Koreanen! De broeders daar hebben
een heel indrukwekkend project in handen, n.l. een melaatsendorp, door
hen opgezet. Daar leven een goede vijfhonderd mannen en vrouwen. Ze
worden geholpen door een paar medebroeders van me en een klein
groepje zusters. Maar praktisch helpen ze elkaar. Ze hebben ook een
kippen- en varkensfokkerij. Misvormde mensen, die nog kunnen lachen en
tegen je zeggen (iemand vertaalde het): we zijn hier gelukkig. Hier worden
we als mens tegemoet getreden. Indrukwekkend. Franciscus'voorkeurging
ook uit naar die mensen. Daarin heeft hij Christus ontdekt!
En na al die vergaderingen met broeders van overal uit Zuid-Oost-Azië en
Oceanië, tenslotte weer terug naar Indonesië, naar Irian. En nu zit ik deze
briefte typen in de Kamu-vallei, in het landelijk centrum Moanemani in de
bergen. Een heel vriendelijk plaatsje, met een heerlijk zacht bergklimaat.
Twee medebroeders tref ik hier. De derde is op verlof in Nederland. Hier
heeft broeder Karel Kruitwagen zijn sporen achtergelaten. Samen met de
bevolking heeft hij hier kilometers lange sloten gegraven en wegen
daarnaast aangelegd door moerassig land. Door die sloten zakt nu het
waterpeil en komen er droge gronden tevoorschijn, waar de mensen nu
32

Broeder Karel Kruitwagen bezig met zijn mensen om een kanaal te graven,
tuinen aan het maken zijn. Zijn naam wordt nog vele malen genoemd door
de mensen. Begin dit jaar is hij in Nederland gestorven aan buikkanker,
59 jaar oud. Zo worden de plannen van de mens nog al eens doorkruist
door de plannen van de Opperbaas. En als je dan maar kan zeggen, als
die Man van Nazareth: "uw wil geschiede", dan ben je wel een heel eind
in de goede richting met sloten graven...Maar het zal niet eenvoudig zijn,
of toch
Genoeg geweest, ik stop ermee voorlopig. Vandaag heb ik het plan om
naar de kust te vliegen. Er hangt nu nog veel grondmist in de vallei. Het
missievliegtuigje kan nu nog niet binnen komen. Maar over een uur zal de
lucht wel schoner zijn en blauw te zien geven en een gaatje voor de piloot
om binnen te komen.
Tot een volgende keer.
Wens jullie veel zon en opgewektheid des harten en een gaatje om bij de
mensen binnen te kunnen komen en veel groeten van
broer/oom/vriend Jan uit Irian.
33

JAYAPURA, 26 september 1987
Lieve mensen,
Vrede en mooi weer!
Deze brief is begonnen diep in het bergland van Irian. Het is nog vroeg in
de morgen, half negen. Maar dat wil zeggen, dat jullie dan nog heerlijk
liggen te dromen in diepe vergetelheid en niet wetend, dat de tijd gewoon
doorgaat, tot je je wekker hoort en je begint aan een nieuwe dag.
Ik zit hier op deze morgen in de Wisselmeren in het plaatsje Waghete,
gelegen aan het mooie Tigi-meer. Daar op het meer zijn de vrouwen in hun
prauwen al volop bezig wat vis te bemachtigen met hun netten.
De dag is prettig begonnen. Om half zes opgestaan en na het scheren een
heerlijke frisse douche genomen. Even rillen van het koude bergwater en
dan ben je erdoor. Dan ben je warm voor de hele dag en vooral als de zon
er ook nog bij komt.
Ben een goede week hier in het bergland. Eerst naar Epouto en toen naar
Moanemani en sinds twee dagen hier in Waghete bij de Indonesische
medebroeders, vier in getal. Het zijn twee Florinezen, een Javaan en een
Iranees: Gabriel, Willy, Frans en Josef. Een van hen is priester en de drie
anderen zijn broeders. Broeder Willy, die een bouwbedrijfje runt, is nu
bezig met van het plaatselijke hout een kerkje op te zetten, een uur lopens
gaan van de hoofdstatie. Gisteren ben ik met hem daar naartoe gelopen
over een redelijk goede leemweg. De beminde gelovigen ter plaatse
zorgen voor balken en planken. Dat is hun bijdrage voor hun kerkje van
17x8 meter. De rest probeert de pastoor bij elkaar te krijgen. Over die
weg gesproken, die is blijkbaar ook erg aantrekkelijk voor varkens. Ik
kwam er dan ook verschillende tegen onderweg, die bezig waren de weg
om te wroeten tot een aardappelveld. Je kunt ze dan wel even weg jagen,
maar de deugnieten staan achter je rug even later weer ijverig te spitten!
De twee andere broeders zijn leraar op de middelbare school met een
driejaren-program na de lagere school.
Deze school is gelegen vlak naast ons huis. 's Morgen zie je dan een
driehonderd jongens en meisjes in uniform naar de school komen lopen;
sommigen van meer dan een uur ver. Alles te voet. Hier is nog geen
gemotoriseerd verkeer.
In een witte blouse of overhemd en een blauwe rok of broek komt daar de
nieuwe generatie aangetreden. De ouders van de meesten van hen zijn
nooit op school geweest. Als je dat zo ziet aankomen, dan merk je dat er
34

toch veel is gebeurd en veranderd hier aan en rond het Tigi-imeer. En ook
elders in het binnenland. Een twintig jaar geleden was het nog erg moeilijk
om kinderen op school te krijgen en meisjes helemaal niet. En nu zijn de
scholen te klein om al die kinderen te herbergen. En dit proces is niet meer
om te draaien!
Een grote moeilijkheid hier aan de Wisselmeren is het grote tekort aan
goede en bekwame onderwijzers en onderwijzeressen, die plezier in hun
werk hebben en niet alleen aan hun salaris denken. Daardoor is het peil
van het lager onderwijs hier nog betrekkelijk laag.
Ook het taalprobleem aan de Wisselmeren is hier merkbaar. De meeste
onderwijzers komen uit dit gebied. En dan ligt het voor de hand dat zij vaak
meer de streektaal gebruiken, die de kinderen verstaan, dan de nationale
taal: het Indonesisch oftewel Bahasa Indonesia. Met het gevolg, dat een
kind in de zesde klas van de lagere school zich nog maar moeilijk
verstaanbaar kan maken in de Indonesische taal. En het hele schoolprogramma
is in die taal. Er zijn dan nog al wat drop outs op de vervolgscholen.
Als ik hier rondloop, hoor je de mensen alleen maar converseren in hun
eigen streektaal. En daar versta ik niets van. Je bent dan een volledige
buitenstaander wat de conversatie betreft. Want als je de taal niet kent,
dan is het gauw afgelopen met de communicatie.
Van de andere kant is het een wonderlijk iets, dat mensen met elkaar
klanken uitwisselen, waardoor ze elkaar begrijpen en iets kunnen
meedelen en waarbij ook hun gevoelens aan het woord kunnen komen.
En dan kan het soms zo hoog oplopen, dat erop los geslagen wordt. Nou,
dat is dan duidelijke taal!
Ik zit zomaar wat indrukken uit de Wisselmeren op papier te zetten en ik
vergeet daarbij, dat het jullie waarschijnlijk helemaal niet interesseert en
daardoor bar vervelend begint te worden. Sorry. Over dan naar iets anders.
Het is natuurlijk niet zo beleeft, dat ik pas op de derde pagina wat
interesse begin te krijgen voor jullie wereldje, jullie wel en wee van de
laatste maanden. Maar dat komt ook omdat vakantietijd zo'n beetje
komkommertijd is wat brieven betreft met plaatselijk of famiiienieuws. Maar
uit het nieuws, dat ik binnen kreeg is op te maken, dat ieder het op
zijn/haar manier nog druk genoeg heeft met de dingen van elke dag en er
ook plezier aan beleefd - de tuin - het huis opnieuw inrichten - de kleuters
rondom moeders rokken en het weer dat niet zo best is, een nieuwe school
35

eginnen, een nieuw huis betrekken in Nieuwegein en tenslotte een nieuw
leven beginnen samen, zoals John en Diane in North Gower Canada.
Congratulations again and again to you both!
En daar tussen door al die minder prettige voorvalletjes, die je dan maar
voor jezelf houdt en eigenlijk het leven ook een beetje smeuïg maken. Een
lach en een traan, het hoort bij elkaar. Tenslotte blijven we allemaal
zoekertjes onderweg. De een is daar meer van overtuigd, dan de ander.
De een blijft daar eerder voor stilstaan, dan de ander. Wat een bonte
wereld van mensen en die het op wereldniveau nog helemaal niet met
elkaar eens kunnen worden, laat staan gewoon als medemens met elkaar
omgaan. Kleur en ras en taal en religieuze overtuiging liggen gevoelig met
elkaar overhoop.
Ik zit nu een beetje vooruit te denken, want morgen ga ik proberen de
viering voor het Franciscusfeest - tenslotte mijn vader, waar ik nog steeds
achteraan blijf sjokken - op 4 oktober voor te bereiden.
Werelddierendag. Nou van mij krijgt de hond op die dag geen strikje. Dat
vind ik banaal. Want Franciscus had wel iets anders op het oog in zijn zorg
en kameraadschap voor mensen en dieren. Hij was doorgedrongen, waar
wij nog steeds blijven steken - dat die grote wereld met alles d'r op en d'r
aan naar Iemand verwijst en naar HEM heeft hij dan ook toegezongen zijn
Zonnelied oftewel een Dankjewel van de Schepping aan zijn/haar
Schepper. En aan die Schepper wilde hij onderdanig zijn en een behoeder
van het leven rondom hem. Nou daar kunnen we allemaal een beetje aan
meedoen.
Genoeg geweest. Moge jullie een zonnig najaar krijgen. Allemaal veel
groeten en wees verbaasd om al het kleine en mooie van elke dag. En dat
voor niets gekregen! Dank je wel
en een hartelijke groet,
broer/oom/vriend Jan Koot.
36

JAYAPURA, 12 december 1987
Lieve mensen,
Dag allemaal, Nu zijt Wellekome!
Ik weet op dit moment helemaal niet met welke temperaturen mijn
leesgenoten moeten leven en werken. Terwijl ik momenteel in mijn
interlokkie achter mijn tafel zit en zo nu en dan een zweettraantje wegpink!
Het is hier erg lang droog geweest, maar nu beginnen de buien los te
komen. Nou, dan komt er wat water naar beneden en komen verschillende
stukken van de wegen onder water te staan. Dat zijn dan echt wat je
noemt tropische buien!
Het is alweer half december en vele mensen zijn druk bezig met
stokopname te maken om bij sluiting van dit jaar de boeken kloppend te
krijgen. Nou moet ik eerlijk bekennen, dat financiën en administratie van
in- en uitgaven niet mijn sterkste kant zijn. Maar ik heb hier in Irian een
uitstekende broederen econoom (afgestudeerdin Rotterdam) en die maakt
alles voor mij piekfijn in orde. Nou, wat wil je dan nog meer.
Deze brief is van mijn kant een afsluiting van de communicatie in het bijna
voorbije jaar 1987 vanuit Irian naar jullie toe. Is eigenlijk ook een beetje
dankjewel zeggen tegen jullie grote belangstelling, die op verschillende
manieren tot in Jayapura is door gedrongen. En zelfs zijn jullie mijn
verjaardag op 7 december niet vergeten. Natuurlijk stonden er op die dag
bloemen in mijn kamer, en daar hingen nog goede wensen aan ook. En
in de avond gezellig recreëren met enkele gasten erbij. Nu dan weer
gewoon verder gaan het nieuwe jaar tegemoet. Doch voor het zover is,
eerst nog op kerstassistentie in het bergland. Eerst dus weer even koffers
pakken en mijn loopschoenen niet vergeten.
Op 3 plaatsen ga ik Kerstmis vieren in het Mappiagebied. De plaatsen
heten: Apowo en Modio en Boomemannie. Allemaal op behoorlijke
afstanden van elkaar en gelegen in smalle valleitjes en aan beide kanten
hoogoprijzende bergen, en waar geen geasfalteerde wegen te bespeuren
zijn.
Vrijdag, 18 december vertrek ik hier uit Jayapura met een fokkervliegtuig
naar Nabire. Dit is een goed uur vliegen. Dan stap ik de volgende morgen
in ons missievliegtuigje en dat brengt me in een half uur naar Apowo. Daar
37

vier ik dan het hoogtij op maandagavond en dinsdagmorgen en dan word
ik woensdag, 23 december weer met een vliegtuigje eruit gehaald en in
Modio neergezet voor de volgende ronde. Daar zijn dan de vieringen
volgens de juiste datum van 24 en 25 december.
En dan....lopen naar Boomemannie men zegt dat het een uur of zeven,
acht lopen is. Behoorlijk pittig. Enfin, ik zie wel.
Op weg naar de kerstvieringen in het Mappiagebied.
Ik zal jullie tezijnertijd in alle eerlijkheid vertellen, hoe het me vergaan is.
Want het gebied is voor mij ook nog nieuw. Daarom best interessant.
En ik heb er zin in. Want ik voel me altijd beter thuis in een fris, dan in een
warm, soms snikheet klimaat als hier in Jayapura.
Het zal dan begin januari worden dat ik dan weer terug ben in mijn kamer
op APO. Dat wil dus zeggen, dat we samen alweer een nieuw jaar zijn
binnen gestapt.
Veel heil en zegen
Voordat 1987 zijn ogen voor goed dicht doet, kijken we allemaal even terug
naar dat afgelopen jaar. leder doet dat op zijn/haar manier. Alleen of
samen met anderen.
Terugkijkend zeg ik bij mezelf: ja, er zijn hele mooie, maar ook hele droeve
momenten geweest. En bij elk ingrijpend moment heb ik even stil gestaan,
soms lang, soms korte tijd, als andere momenten ook een beroep op me
deden. Soms stond ik dan alleen, maar ook heel dankbaar met velen
bijeen.
38

Terugkijkend zeg ik bij mezelf: soms heb ik de zin en betekenis van
verschillende gebeurtenissen niet begrepen. Ik had niet altijd een antwoord
klaar op de vraag: Waarom?
Maar mag ik eigenlijk de vraag 'waarom' wel stellen? Ja, er blijft nog veel
in het ongewisse! Ik noem dat maar levensgeheimen.
Niemand weet wat leven is;
alleen dat het gegeven is.
Niemand weet, waartoe hij leeft,
waarom hij hart en handen heeft.
Er is geen daarom, eens voorgoed,
maar enkel adem, vlees en bloed.
Zo leeft een mens tot in de dood:
onooglijk klein, onzichtbaar groot.
Ik kijk even terug en neem het weer in mij op en ga verder. Maar niet
alleen. Want ik durf tegen God te zeggen: Als het waar is, dat Gij een
Heer, een God van en voor mensen zijt, er ook voor mij bent, een God
voor mij met al mijn levensgeheimen, dan wil ik met U verder gaan, tot
binnen het jaar 1988! Het nieuwe jaar. Maar blijf mij nabij, vooral als ik een
beetje in het donker kom te zitten. Zorg dan voor wat Licht.... Blijf ook al
degenen nabij, die mij blijven volgen op afstand tot in Irian toe. Dat zijn
jullie. Dank je wel
en een hartelijke groet,
broer/oom/vriend Jan Koot.
39

JAYAPURA, 23 maart 1988
Lieve mensen,
Dag allemaal!
Nabire - zaterdagmorgen 19 maart - de hoofdplaats van het Paniai
(Wisselmeren)-gebied. Een jong, opkomend stadje, gelegen aan de kust
met de zee vlak voor de deur.... Een goede twintig jaar geleden stelde het
nog niets voor. Nu is het een uitgestrekt stadje met een dertigduizend
inwoners; met een uitgebreid wegennet en met waterleiding en elektriciteitsvoorziening;
met winkels en kantoren en opslagruimtes, opgetrokken
in steen; met kerken en moskeeën en met een bonte mengeling van
inwoners: Irian-mensen van de kust en van het bergland en nieuwkomers
van alle eilanden, die Indonesia rijk is. En dat zijn er heel wat! Zo gekleurd
als de stad is aan mensen, zo ook de samenstelling van de geloofsgemeenschappen
daar binnen de verschillende kerken. En die komen
allemaal rond die ene Heer samen. En zingen Hem toe in de nationale
taal, die hen samenbindt en hen doet getuigen van die ene God en Vader
van al die stammen met hun eigen achtergronden en levensgewoonten en
eigen stamtaal.
Maar door die ene landstaal - het Indonesisch - kunnen zij zich samen
voelen en samen bidden en gaan zij binnenkort weer vieren het paasgeheim
van hun Heer, die Jezus heet en Die op zondag 3 april (gefeliciteerd
Jani) aangesproken wordt als de Verrezen Heer. Tenslotte is Hij het Die
ons verder kan brengen over de dood heen. Dat is wel niet zo duidelijk,
maar eeuwenlang hebben mensen met dat paasgeloof geleefd en het heeft
hen op de been gehouden. En dat proberen ook de mensen hier in het
stadje Nabire.
Ik ben de laatste weken nogal uithuizig geweest. In januari op bezoek bij
een medebroeder in het Sterrengebergte. Dat is daarvoor mij een plezierig
gebeuren, omdat ik daar eind zeventiger jaren als pastor menig uurtje heb
rondgewandeld in die parochie! Je ontmoet dan weer oude bekenden, die
ook al een beetje kaal beginnen te worden. Ja, het is ook al weer ruim
negen jaar geleden, dat ik daar de frisse berglucht opsnoof en de mensen,
die ik tegenkwam, me begroetten met: Botom Yepmum, oftewel: Dag Pa!
Drie Sumatraanse zusters werken daar mee in de parochie en hebben het
best naar hun zin. Vrouwen, die religieus gemotiveerd bezig zijn en veel
ongemakken in een stille bergvailei voor lief nemen en een stukje vreugde
40

engen bij de mensen, hen nabij willen zijn en samen hun verdriet delen.
Samen ja, dat is het. Zonder veel ophef. Gewoon zomaar. Petje/hoedje
af voor die drie en voor dat eenvoudige en soms taaie alledaagse.
In februari naar de zuidkust geweest: Kokonao en Timika. Weer een heel
andere omgeving. Een gebied met moeilijke verbindingen, vele lange
afstanden moeten over water afgelegd worden. Tussen haakjes, vanuit
Jayapura naar Kokonao is het met de missie-cessna twee en half uur
vliegen! Zo maar een binnenlands vluchtje!
Ook daar een paar werkzame medebroeders bezocht. Een was er niet
thuis. Op tournee met de boot langs de verschillende dorpen aan de zee.
Een tournee van zo'n vijf weken. Na de pasen komt hij dan weer boven
water. Zomaar er zijn met kleine mensen daar. En dan te weten, dat die
medebroeder - geboren en getogen in ons Haagje - zich best thuis voelt
bij die eenvoudige Mimikanen aan de zuidkust!
Ook de Baliemvallei kreeg een bezoekje van me. Weer heel andere
omgeving, weer heel andere streektaal en eigen huizenbouw. Stevig volk
daar en niet bang om te werken. Geweldig mooie tuinen voor hun dagelijks
potje eten.
Het centrum van die grote vallei is de hoofdplaats Wamena. Nou, dat
begint ook aardig naast de kinderschoenen te lopen. Ook daar al volop
geasfalteerde wegen, met auto's en motoren en motorengeronk.Toe maar.
In Wamena zitten een dertien medebroeders bij elkaar, voornamelijk
jongeren, die les geven op scholen en met groepen jongeren bezig zijn.
Een beetje onze hoop en toekomst!
En tenslotte ben ik sinds 8 maart in het Paniai-gebied - vroeger Wisselmeren
genoemd. Naast de nodige gesprekken heb ik ook lekker kunnen
lopen. As het effe kan dan bezoek ik de verschillende posten daar te voet.
Dat kan alleen maar het buikje ten goede komen!
Gisteren ben ik uit het bergland gevlogen naar de noordkust - half uur
vliegen - en zit nu hier - zaterdag 19 maart - in de pastorie van Nabire.
Maandag - overmorgen- vlieg ik dan weer terug naar Jayapura, om te
kijken wat er allemaal op mijn tafel is gekomen. Misschien ligt er wel iets
van jullie tussen. Alvast bedankt en goede wensen terug aan jullie via dit
schrijven.
Vannacht flinke regenbuien op het dak - dan is het heerlijk slapen.
41

Vandaag een warm zonnetje en witte wolken in het hemels blauw-blauwblauw.
Mijn was hangt aan de lijn te drogen. Dat is vanmorgen al
afgehandeld.
Een lach, een traan,
een vloek, een zucht,
een begrijpend gebaar
vullen de gaatjes van
elke dag.
Een lied, een couplet
met een lachend refrein,
omdat - u weet het al -
het weer Pasen zal zijn.
Veel groeten jullie allemaal. Veel goede wensen aan ieder persoonlijk.
van broer/oom/vriend Jan.
JAYAPURA, 29 juni 1988
Lieve mensen,
Allemaal een goeden avond! De dag is nog niet helemaal voorbij- de avond
is al binnen komen vallen, maar het wordt niet helemaal donker. Hoog
boven Jayapura staat een volle maan te blozen. Zaterdagavond, half twaalf
plaatselijke tijd. leder zit voor de TV .Buiten is alles stil en rustig. Geen
getoeter meer en geen geknetter van motoren. Want de rechtstreekse
uitzending van de voetbalfinale Rusland - Belanda begint. En gewonnen
met goaltjes waar ieder van zijn stoel opwipte. Namen als Ruud Gullit en
Marco van Basten werden fan-namen. Iedereen blij en opgewonden na
afloop. Dat kikkerlandje met zijn twaalf oranjemannen had de beker
gewonnen. Grote artikelen en foto's de andere dag in de kranten. "Bravo
Nederland" gaf een kop aan.
Drie soorten spelen zijn favoriet in Indonesië: voetballen, boksen (vind ik
afschuwelijk) en vooral badminton, waar ze heel goed in zijn.
42

Het is al weer een hele tijd geleden, dat ik bij jullie ben binnen komen
lopen via een familiebrief. Goed moment nu om weer aan te kloppen en
te laten weten, dat de schrijver nog steeds in goede conditie is en niet bij
zijn pakken neerzit! Dat doen jullie ook niet, als ik dat zo uit jullie brieven
mag vernemen. Enthousiaste brieven over huisverbouwing - over het weer
met veel meer zon dan vorig jaar - over de tijd die voorbij vliegt en over
de zorg die je met mensen - minder begaafde mensen - mag delen. En
daar tussendoor zo maar genieten van de kleine dingen en voorvallen die
rondom je gebeuren. En dan krijg je het opeens te pakken en zeg je of je
zegt het samen: nou de deur op slot - alles vlakbij, ja de hele buurt even
loslaten en lekker een paar dagen er uit - helemaal eruit - op vakantie
noem je dat - ver weg of dichtbij, maar niet thuis de hele dag.
Hoop maar, dat het jullie allemaal gelukt is om goede vakantiedagen in te
vullen , samen of alleen of met het hele gezin. En we gaan met zijn allen
naar de....goede thuiskomst weer.
Ben de laatste weken niet weg geweest voor lange tijd. Er was genoeg te
doen thuis. Tenslotte ligt er altijd wel iets op tafel, dat afgewerkt moet
worden. Eigenlijk ben ik helemaal geen mannetje achter een bureau, om
dag in dag uit achter een tafel te zitten. Maar eenmaal er achter gekropen,
heb ik toch weer plezier, als ik een stuk naar de stencilmachine kan
brengen om het in een bescheiden oplage af te laten draaien.
Even ben ik vorige week zaterdag voor twee dagen naar de Baliem
gevlogen. Daar deden zes jonge Irian-mannen hun gelofte van trouw
binnen onze franciscaanse groep. Toch wel een hoopvol gezicht: zes
Iriangetekende koppen met een bruine pij. Zes jonge mannen, die het met
ons willen proberen om samen voor elkaar broer te zijn en dat ook samen
willen uitdragen naar anderen, hen ook deelgenoot willen maken van een
leven voor vrede en gerechtigheid - in eenvoud met hebben en houen en
vooral zorgen voor een lach, die zorgen even doet vergeten en een hoop
belangrijke dingen doet relativeren en je ogen open zet voor de belangrijkheid
van anderen.
Nou ja, dit is allemaal wel mooi gezegd, vind ik, maar.... Tenslotte geen
woorden, maar daden! Hallo, ga er maar aanstaan.
Op 12 juni is een van onze trouwe en toegewijde helpsters gestorven aan
buikkanker. Meer dan vijfendertig jaren heeft zij ons geholpen. Maria
Jamco, geboren op de Kei-eilanden. Naast haar kist op een tafeltje haar
43

Een jongeman uit Irian legt in mijn handen zijn gelofte van trouw af.
pauselijke onderscheiding"Pro ecclesia et pontifice" - haar opgespeld toen
zij vijfentwintig jaar bij ons in dienst was. Ze was er trots op. Velen hebben
haar begeleid naar haar laatste rustplaats. Zo maar een mensje, dat zich
een leven lang inzette, opdat wij er schoon bij zouden lopen - gestreken
en wel. Ze heeft voor ons de grote vuile was gedaan, om zelf schoon
boven te komen. En ze hoorde: "Kom binnen, Maria...."
We hebben hier op het terrein een nachtwacht: Marius. Hij vervult die job
al jaren. En hoe! Soms is hij ook in diepe slaap verzonken. Hoe kan het
ook anders. Nou is vorige week tijdens het nachtelijk uur een hond bij hem
komen aanlopen. En nu houden zij beiden trouw de wacht elke nacht! Zo
zie je maar, soms kun je onverwacht gezelschap krijgen van een van de
vele soorten schepselen.
En het wordt avond en morgen : zo eindigt de dag en zo begint een
nieuwe. En ieder druk in de weer ze in te vullen en vol te maken. Hoop
voor ieder van jullie, dat dat lekker lukken mag. Geluk er mee.
Nog een laatste berichtje, speciaal voor Hazerswoude, waar helaas niet
mijn wieg gestaan heeft. Weten jullie, dat in het uiterste zuiden van Irian
Jaya een zekere Yvonne van Diemen haar oom Anton Verhagen MSC
44

(broer van Mieke en Kees Verhagen) al meer dan een jaar helpt bij de zorg
voor moeder en kind in de dorpen van het eiland Kimaan. Haar ouders
wonen in de Rijndijk (parochie Meerburg). Goed, he, een paar van je jonge
jaren inzetten voor kleine mensjes. Ben trots op het jonge geslacht van
mijn gemeente. En weet je, je krijgt er nog meer voor terug, dan jezelf kunt
geven. Dat is ware rijkdom, vind ik.
Dag allemaal - beste wensen aan ieder van jullie - jong en oud en
hartelijke groeten van
broer/oom/vriend Jan uit Man.
JAYAPURA, 24 oktober 1988
Lieve mensen,
Dag allemaal, een goede middag!
Wat is het lang geleden dat mijn laatste brief in jullie bus kwam binnen
kijken. En alles gaat zo snel voorbij en er gebeuren zoveel dingen bij jullie
in Europa en hier bij ons in Zuid-Oost-Azië. Gelukkig ook mooie dingen,
gebeurtenissen waar heel de wereld van genoten heeft, dank zij de TV.
Het grote familiefeest, waar Zuid-Korea zich jaren op heeft voorbereid: de
Olympische spelen in de hoofdstad Seoul. Wat een gebeuren en wat een
kleuren en wat een prestaties! Jammer alleen die dopinggevallen. Ook
Indonesië kreeg haar eerste olympische zilveren plak na twintig jaren
meedingen. Drie meisjes schoten zilver bij het boogschieten. Iedereen trots
hier natuurlijk, al was het dan ook een zeer bescheiden trots. He, he,
eindelijk toch iets !
Ja, iedereen was vol lof over de organisatie van de Zuid-Koreanen. En de
slotviering was een ware apotheose. Kranten schreven dan ook, dat het
de beste olympiade tot nu toe is geweest. Zuid-Korea heeft haar
naamkaartje gepresenteerd. En hoe. En oost en west en noord en zuid
hebben nu weet van deze energieke en hardwerkende mensen. Ik breng
45

een saluut aan het volk van Zuid-Korea en nu nog hopen, dat noord en
zuid elkaar weten te vinden en het eens één Korea mag worden, samen
een volk met een gemeenschappelijk verleden en een eigen taal en
cultuur. Wisten jullie, dat de katholieke kerk niet door buitenlandse
missionarissen is binnen gebracht, maar door eigen mensen die in China
op bezoek gingen. De eerste groep was een groep van leken. Ook daar
zijn ze trots op.
Een wonderlijke wereld hier in Zuid-Oost-Azië met zoveel verschillende
volkeren en culturen en grote wereldgodsdiensten. Koreanen en Japanners
en Chinezen hebben veel gemeen met elkaar, maar er zijn ook veel
verschillen. Het klimaat daar kent net als in Nederland seizoenen. Dit in
tegenstelling b.v. tot de Filippijnen en Indonesië, dat alleen maar een natte
en droge periode kent en die twee lopen vaak nog door elkaar. Hier heb
je het land met het eeuwige groen. Hier kun je dan ook geen kerstliedjes
zingen met sneeuw en vrieskou erin.
Het klimaat is erg belangrijk voor het levensritme van de mens: het bepaalt
voor een groot deel zijn/haar leven. Hier in Indonesië heb je een warm
(aan de kust soms zeer warm) tropisch klimaat. Het tempo van leven wordt
daardoor bepaald. De mensen zijn zonniger en lachen veel, ook onderweg
naar hun werk. Hun leven speelt zich meer af buitenshuis. Men woont
buiten voor de woning op het erf of op de straat. En als je een mooie volle
maan hebt met veel sterren rondom, dan houden b.v. de Mimika-mensen
aan de zuidkust het niet meer uit in hun dorp. Dan wordt de trom geslagen
en trekt men gezamenlijk naar het strand van de zee vlakbij. Daar wordt
de trom geroerd en op het ritme ervan wordt er gezongen en gedanst tot
aan de vroege morgen.
Ik heb dat vroeger wel eens meegemaakt en ik dacht dan: wat leven deze
mensen heerlijk onbezorgd, wat een gelukkig leventje zo. Maar als je wat
langer met deze mensen omgaat, dan merk je, dat het bij hun niet altijd
volle maan is en dat de struggle for life zich wel degelijk doet gevoelen.
Blijkbaar is het maar schijn, die hemel op aarde!
Nee hoor, we blijven hier gewone aardbewoners met alle gevolgen van
dien. Ook dat je zo nu en dan eens bemerkt, dat er iets niet helemaal in
orde is.
Dat heb ik ook ervaren toen ik last van mijn maag begon te krijgen. Wat
bleek nu? Stenen in het galzakje ! In het St. Carolusziekenhuis in Jakarta
werden drie "haagse hopjes" eruit gehaald. Dat was een opluchting. En nu
46

mag ik weer van alles eten, als het maar niet te vet is.
Tussen twee haakjes, ik heb niets dan lof over dat ziekenhuis - geweldige
verzorging en zeer bekwaam personeel. Aan het ziekenhuis is een eigen
academische opleiding verbonden die naam heeft. En de patiënt, wie het
ook is, krijgt de volle aandacht, 24 uur lang. Je bent geen nummer - je bent
een medemens, die verzorging nodig heeft. Dat is de charme van
Indonesië. Ik heb er prinsheerlijk gelegen - maar vond het ook fijn er weer
uitte zijn
Goede berichten van jullie zijn er binnen gekomen. Ook daar niet alles zon
en maneschijn, ook daar zorgen, grote en kleine. Een heel stapeltje post
is er op mijn tafel gekomen.
Waar ze allemaal vandaan kwamen? Alkmaar - Ommen - Haar-Zuilen -
Aarlanderveen (An van Vliet) - Boskoop - Haarlem (van twee plaatsen) -
Canada - Mexico (Caroline) - Lourdes (kaart) en niet te vergeten
Amsterdam.
Allemaal heel hartelijk bedankt. Ook Kamerik.
Alleen Hazerswoude is een beetje stil komen te liggen. Sinds Jans er niet
meer is, krijg ik van het wel en wee daar niet veel meer te horen.
Ik denk zomaar, dat jullie nu in oktober naar mooie herfstkleuren lopen te
kijken - of nodigt het weer alleen maar uit om flink door te stappen?
Toen ik nog een jong knulletje was, heb ik eens het volgende versje
geschreven:
OKTOBERBLAD
vallend van de bomen
wiegend op de wind
dwarrelt het naar beneden
tot het de aarde vindt
stil ligt het daar en onbewogen
als in zichzelf gekeerd
wachtend slechts uit onvermogen
totdat het is verteerd
maar weet: dit sterven
zal weer vreugde geven
aan jong nieuw lente leven
47

Ik vond het toen wel aardig en ik vind het nog aardig. Weet je, er spreekt
een stukje hoop uit - er zit ook een beetje toekomst in - een stukje bij
brokje nieuw leven. Er spreekt uit, dat het leven hier op onze aardkluit voor
mij toekomst heeft - ook al zijn er genoeg donkere plekken en gebeuren
er dingen - weet je en gedaan door mensen als ik - die weinig hoop
bieden, en zeker voor mensen die in dat donker moeten leven.
Maar gelukkig lopen overal op de wereld nog aardig wat vrouwtjes en
mannetjes rond . Gelukkig hij die ze ziet en die probeert die donkere
plekken wat licht te geven en daarmee een stukje hoop aan mensen in het
donker doorgeven.
Beste allemaal, genoeg geweest. De avond hier is al gevallen en het wordt
tijd voor de avondboterham of wat er ook op tafel mag komen. Leuk, er is
weer contact gemaakt. En we gaan weer verder. Niet al te donker kijken.
Een ondeugend lichtje in de ogen doet het altijd goed en valt op. Kijk zo
nu en dan eens naar een donker plekje en als de portemonnee nog niet
helemaal leeg is, wel steek er in het donker op jouw kosten een kaars op.
En er begon licht te dagen in de duisternis door jou!
Allemaal een hartelijke groet van
oom/broer/vriend Jan Koot ofm.
JAYAPURA, 4 februari 1989
Lieve mensen,
Dag allemaal op deze zaterdag. In de morgen van 4 februari wordt een
begin gemaakt aan de eerste familiebrief in 1989! Zover zijn we dan
alweer.
Het zou in Nederland behoorlijk winter moeten zijn, maar dat blijkt niet zo,
althans de berichten van radio-Nederland-wereldomroep geven hoge
48

temperaturen door. Een kwakkelwintertje dus. Veel griep rondom, of valt
dat nogal mee?
Laat ik jullie eerst nog heel hartelijk bedanken voor de vele kaarten/brieven
(ook veel uit Hazerswoude -bravo!) die rond mijn verjaardag, rond het
kerstgebeuren en rond de jaarwisseling mij kwamen bezoeken namens
jullie. En alle met optimistische en beste wensen. Hoopvolle geluiden. Ik
heb ze allemaal binnen gelaten en gezegd: jullie inhoud is zo goed en
hoopgevend, dat ik weer durf te beginnen aan een heel nieuw jaar. Dank
je wel!
Dat het me geen moeite kostte om flink het nieuwe jaar binnen te stappen,
heb ik naast jullie ook te danken aan de prachtige en tegelijk eenvoudige
kerstvieringen in het binnenland bij de Moni-stam in de Kenandoga-vallei.
Op drie plaatsen heb ik daar kerstvieringen mogen meemaken. Het hele
gebeuren was één liturgisch vieren - zowel in als buiten de kerk - van de
herinnering aan de komst van dat Kind in Bethlehem, uitgebeeld in
spontane taferelen en gezangen en symbolen. En dat alles in hun eigen
taal, waar ik niets van verstond, maar wat wel een diepe indruk op mij
maakte. Van twee taferelen, die werden voorgedragen en waarvan men
mij de inhoud vertelde, wil ik jullie graag deelgenoot maken.
Het eerste tafereel bij het begin van de kerstviering in de kerk:
"Boven in de hanebalken van de kerk hangen takken met bladeren en aan
een van de takken hangt een grote, witte lichtgevende vrucht.
Nu komen van over de hele wereld mensen naar die vrucht kijken. Ze
willen die lichtgevende levensvrucht graag hebben. Proberen op allerlei
manieren er bij te komen. Ze gaan zelfs op elkaar staan, maar krijgen het
niet klaar. En teleurgesteld gaan ze maar op de grond zitten
Tot er uiteindelijk een jonge vrouw met een lange stok komt kijken. Aan
die stok zit een weerhaak. Zij kijkt lang naar die mooie levensvrucht. Dan
steekt ze de stok de lucht in en haalt de vrucht omlaag en die valt met een
bons op de aarde.
Dan breekt er een luid gejuich los. Iedereen gaat staan en holt naar de
vrouw met de vrucht dicht tegen zich aangedrukt, alsof het haar eigen kind
is.
Onder gelach en gejuich tillen allen de vrucht met hun handen de lucht in
omhoog, laten hen weer zakken en dan heffen ze hem weer omhoog en
lachen daarbij op aanstekelijke wijze, mannen en vrouwen en kinderen. Het
Licht en het Leven is ook nu bij hen gekomen. En een jonge vrouw heeft
hen daarbij geholpen...
49

De mensen in de kerk leefden volop mee: nu eens heel stil en dan weer
de nodige spontane reacties. En toen de spelers de vrucht van licht en
leven omhoogtilden met hun handen, begonnen de beminde gelovigen
spontaan te klappen en mee te schateren van enthousiasme. Want
Christus was ook bij hen gekomen in de Kenandoga-vallei om Licht en
Leven te geven...."
Zo begon de kerstviering, waar ik als toeschouwer op een bankje naar heb
gekeken en ook ik werd warm en enthousiast! Wat hebben deze
natuurmensen toch een spontaan beeldend, symbolisch vermogen, zonder
dat ze lezen en schrijven kunnen. "Amakane" is hun groet.
In de avondviering het volgende tafereel:
"Drie vrouwen ,die vertellen dat ze weduwen zijn, komen de kerk binnen
lopen, staan telkens stil en kijken overal rond. Ze zoeken iets, maar zien
het niet en vinden het niet. Wat zijn ze aan 't zoeken? Het is doodstil in de
kerk. Iedereen volgt de drie. Iedereen zit in spanning te wachten, wat er
gaat gebeuren.
Als die drie voor in de kerk zijn gekomen, begint er plotseling een baby te
huilen (tussen haakjes, ik verdenk de moeder ervan, dat ze plotseling even
in de baby heeft geknepen!!).
Toen zagen die drie achter het altaar rechts in de hoek een man en een
vrouw met een huilende baby op schoot zitten. De baby werd al gauw stil,
toen de moeder het de borst gaf.
Ja, dat zochten ze. Die huilende baby was het teken, dat ze op de goede
weg waren. Daar wilden ze heen.
Maar ik heb niets om te geven, zegt de een. Ik ook niet, zegt de ander. Ik
ook niet, zegt de derde. Dan gaan ze zoeken in hun draagnetten.... Ik heb
een aardappel bij me, maar die is koud en kan de baby nog niet eten...
Ik heb hier nog een oude, vuile lap, maar het stelt niets voor Ik heb nog
een pisang bij me, maar die is nog niet rijp!
Laten we maar gaan, zegt de eerste, laten we maar gaan zingen, als onze
manier om te laten weten, dat het Kind welkom is. Misschien vinden de
vader en moeder dat wel leuk. Dan beginnen ze te zingen, eerst de een,
dan de twee anderen, dan weer samen meerstemmig...Wat een prachtige
melodie met uitnodigende gebaren. Zo eenvoudig oprecht en hartveroverend,
dat het doodstil is in de kerk. Ontroerend mooi. En toen ze bij het
gezinnetje kwamen, begonnen die vader en moeder zomaar vanzelf in de
handen te klappen en de hele kerk ging meeklappen. Onder gelach en
uitroepen werden die drie welkom geheten. Amakanieje! En de baby werd
50

ewonderd en in de handen genomen en geknuffeld. Zo ging het van
vrouwtje naar vrouwtje. Maar in de handen van het derde vrouwtje begon
de baby weer te huilen. De moeder nam het weer gauw over en legde het
aan haar borst. En stil was het weer.
De drie gingen blij terug. 2e hadden niet voor niets gezocht. Zingend liepen
ze de kerk weer uit...tot bij de deur. Plotseling ontdekten ze, dat ze de
pisang, de vuile lap en de koude aardappel nog in hun draagnetten
hadden. Helemaal vergeten, helemaal niet meer aan gedacht. Grote grut..
Kom maar mee, zei tenslotte de een tegen de andere twee. We gaan over
een poosje weer eens kijken. Ja, dat doen we beslist. En dan is de pisang
misschien wel rijp geworden.... en dan is intussen mijn vuile lap gewassen....en
dan heb ik intussen een lekkere warme patat gepoft...
Ze gingen de deur uit".
Dit tafereel is heel eenvoudig geïnspireerd op het verhaal van de Drie
Koningen, die met rijke geschenken kwamen en op het verhaal uit het
evangelie van het penningske van de arme weduwe (probeer zelf maar op
te zoeken).
Voor dit alles heb ik ook nog flink moeten lopen en dat is me niet
meegevallen. Een zwaar bergterrein en slechte paden, en maar klauterend
Zwaar bergterrein, slechte paden en voorzichtig over een gammele rotanbrug.
51

naar boven en dan weer een vol uur naar beneden, naar de rivier,
waarover een rotanbrug was gespannen.
De eerste dag kwam ik maar halverwege dan gepland was en er werd daar
in een kampong overnacht. De volgende dag weer verder klauteren, want
het bergdorp lag vlak onder de top van een berg. Ik was hondsmoe toen
ik daar aankwam. Maar ja...toen stonden daar dansers klaar om je op te
wachten en werd je met een bloemenkrans omhangen. Nou en dat vond
Janneman best wel leuk, zo'n warm ontvangst.
Toen kreeg ik weer genoeg energie om op het dorpsplein mee te springen
in de rondedans van mannen en vrouwen en jongens en meisjes. En alle
moeheid verdween weer uit mijn botten.
Het feest was begonnen- varkens werden gepijld en in de smoorkuilen
gedaan, samen met groenten en aardappelen en andere knollen. En toen
de smoorkuilen weer opengingen en ieder zijn portie kreeg toebedeeld op
een pisangblad, ja toen was het feest helemaal ten top. Want tenslotte een
feest waar velen op afgekomen zijn, zonder een diner, nee, dat is geen
feest. Een feest zonder importartikelen. Opgebouwd met wat de aarde hun
te bieden heeft en daarbij een extra stukje varkensvlees om de waarde van
hetfeest te benadrukken. Geen varkens...geen feest. Geen varkens...geen
Alleluja!
En de nacht werd gevuld met gezang van dansende mannen en vrouwen
tot aan het eerste morgenrood....
Ik heb ook mijn portie gekregen en genoot ervan en was op dat moment
het hele lawaai van Jayapura vergeten, mijn eigen kamer incluis. Ik dronk
het zuivere bergwater met volle teugen. Ondanks dat de mensen klaagden,
dat er weinig eten in de vallei was, vanwege de vele regens de laatste
maanden, deze feestdag was iedereen verzadigd en keek vrolijk uit
zijn/haar ogen. "Amakane",werd er geroepen.
De volgende morgen ben ik terug gelopen naar de hoofdstatie. Nu liep ik
er maar een dag over. Maar ik kwam wel om vijf uur in de namiddag aan,
klopte op de deur en het mannetje werd vriendelijk binnen gelaten. Ik dook
meteen de mandi(bad)kamer in!
Tot een volgende keer en veel groeten van broer/oom/vriend
Oom Jan,
PS. Ik heb helemaal vergeten de pastorale werker daar ter plaatse te
bedanken voor zijn grote gastvrijheid en zorg om mij: Louis Zonggonao.
Hij is zelf ook een Moni uit dat gebied. Doet het geweldig met zijn
52

pastoraal devies: "Eerst brood op tafel en in de mond en daarna pas
kunnen we Aileluja gaan zingen." Geweldige man en oud-leerling van me
van het klein seminarie. Dus het boterde best tussen ons tweetjes. Al die
vrouwen die groenten kwamen brengen, heel veel dankjewel.
JAYAPURA, 19 april 1989
Lieve mensen,
Een goede dag allemaal. Vanuit mijn openstaande deuren kijk ik in de
frisse groene tuin van ons huis. Op het eind staat de parochiekerk van
APO. Men is bezig met de renovatie ervan en ze krijgt er een toren bij van
twaalf meter hoog. Die staat al gestort rondom in de steigers. De beminde
gelovigen vonden dat hun kerk een beetje te klein geworden was en ze
begonnen geld te verzamelen. Ook hier doe je zonder geld niet veel. Dat
is al een karwei op zich. Daarnaast hebben ze onze broeder Henk Blom
(Oudewater) in de arm genomen. Die heeft toen voor die renovatie een
tekening gemaakt en wilde de leiding van dat alles wel op zich nemen.
Ons ordeshuis in APO Jayapura: het lange gebouw in het midden. Schuin
links daarachter de parochiekerk van APO.
53

Nou, als Henk dat wil, dan kun je er zeker van zijn dat er iets moois en
tegelijk degelijks uitkomt. En dat weten en zien de mensen. Want hier in
de stad staan al heel wat gebouwen door hem of beter onder zijn leiding
opgetrokken. Enthousiast werd er begonnen met afbreken en opnieuw
opzetten, toen eenmaal de vergunning tot uitbreiding binnen was. Maar
naast het enthousiasme liep de portemonnee leeg. Want zo geweldig groot
was het startkapitaal niet. En bouwen in de stad Jayapura is niet
goedkoop. Stoppen dan maar weer en wachten tot er weer wat pietermannen
zich gemeld hebben in het offerblok.
Maar, zegt Henk, ook al moet er zo nu en dan op een zacht pitje gewerkt
worden, dit jaar komt de zaak wel rond.
Weet je, er zit bij dit alles bij de mensen ook een beetje prestige achter om
een groter en ruimer gebouw te hebben. Want zo'n uur verder lopen staat
de kathedrale kerk. En daar is vorig jaar ook behoorlijk het mes in gezet,
ook onder leiding van Henk, zodat er nu bijna een heel nieuw en
indrukwekkend groot bedehuis te voorschijn is gekomen. Toen zeiden de
mensen van de parochie van APO, nou dat kunnen wij ook. En het balletje
rolde nog verder. Want ook de mensen van de parochie Argapura staken
hun neuzen bij elkaar en zijn nu bezig voor hun kerk een groot plein te
creëren. Zo gaat het hier en overal elders: alles ter ere een beetje voor de
Heer en het nodige voor onszelf. Helemaal niet erg. Tenslotte moet de
Opperbaas Boven werken met de metselaartjes hier beneden. En ieder
heeft zo zijn eigen kijk op de dingen en wat er gedaan moet worden. En
onze kijk erop zal wel niet altijd hetzelfde zijn als de kijk van de Schepper.
Maar toch, pessimistisch hoeven we helemaal niet te zijn. Want het
aardige en fijnzinnige is, dat binnen in ons ook dat Geestje van de
Schepper mee zit te denken en te kijken en ongemerkt zijn invloed doet
gelden. En dan komt er best weer een aardig compromis te voorschijn. Het
pinkstervuurtje smeult nog steeds door.
En als alles klaar is en overeind staat, dan zingen we weer uit volle borst:
"Aan U o Koning der eeuwen, aan U...."
Ziezo, dit is bedoeld als een hapje vooraf. Allemaal natuurlijk veel groeten
van me en dankjewel voor de post die binnen kwam van overal vandaan.
En de Smitweg handhaaft zich uitstekend. Bedankt, Joke. Weetje, je hebt
meer in je mars dan jezelf denkt. Zeg, hoe maakt mijn kleine dopelinge
het? Allen die de komende maanden jarig zijn van harte gefeliciteerd. Een
uitzondering wil ik maken en met name noemen: Arie Straathof, mijn
oudste zwager is 65 jaar geworden. Zeg maar ja tegen het leven en het
wordt avond en morgen elke nieuwe dag, die je aangereikt krijgt.
54

Wat gaan de dagen, weken, maanden toch snel voorbij. Fijn dat er
gelukkig nog meer volgen. Want ik heb best plezier in het leven van elke
dag.
En jullie zullen weer je ogen uitkijken naar het uitbotten van nieuw leven
in de tuinen en langs de wegen. Dat geeft dan weer flinke energie in je
botten, vooral als de zon je ook nog goede morgen komt wensen.
Hier blijft alles groen en zonder winterjas ga je naar buiten. Momenteel
weinig zon. Zo nu en dan een plensbui en een koel windje komend vanuit
de zee. Ik voel me er behaaglijk bij, nu ik deze brief zit te schrijven (tikken).
Ben met de Pasen op assistentie geweest in de Keerom, dat is het
grensgebied met PNG. Daar heb ik in de zeventiger jaren gewerkt, gelopen
en geslapen. Het zijn geen grote groepen mensen, die je daar ontmoet.
Maar het is altijd weer leuk om oude bekenden terug te zien. Samen met
hen hebben we eenvoudige diensten voor de Goede Week en Pasen
gemaakt. Ik heb toen ook nog een groep bezocht, waar ik vijf uur lopen
voor nodig had. Ze hadden een klein kerkje - beter gezegd optrekje -
gemaakt en daar zijn we samen een paar keer bij elkaar geweest. Zo maar
een dak boven wat hoofden... Geen wanden. Is ook niet nodig, want de
natuur rondom is veel te mooi om die buiten te sluiten.
Deze mensen zijn een hele tijd weg geweest, zijn teruggekomen en zijn
nu bezig om weer een nieuw bestaan op hun oude plek op te bouwen.
Nou, dat is best de moeite waard om daaraan mee te helpen. Wel wil ik
proberen om er een klein huisje op te zetten van plaatselijk materiaal.
Want een klein beetje comfort stel ik toch wel op prijs, vooral als je er wat
langer wilt zitten. Tenslotte, als je de zestig gepasseerd bent, is het
cowboyachtige wel een beetje uit je weggeëbd.
Maandag - 24 april - ga ik er weer heen. Het is een beetje een vaste
assistentieplek voor me geworden, omdat de bisschop er momenteel geen
fulltime kracht voor heeft. Is helemaal niet erg, want ik doe het met veel
plezier. Alleen zal ik deze keer de wedstrijd Nederland-West Duitsland niet
kunnen zien op de TV. Jammer, maar niks aan te doen. Hup Holland hup,
zal ik wel in mijn eentje daar zingen. Maar of het wat uithaalt?!!
Hoe dan ook, in ieder geval heb ik in Ubrub een goed huis. En het klimaat
is daar lekker op een hoogte van 400 meter boven zeeniveau en in de
heuvels, vlak bij de bergen en een heerlijk riviertje om in te poedelen. Dat
zijn dan omstandigheden die je zomaar krijgt aangeboden: zuiver water -
een zuiver luchtje en mensen om van te houden.
55

Dag allemaal. Wens jullie goede pinksterdagen en fijne vakantie en veel
groeten van
broer/oom/vriend
Oom Jan.
JAYAPURA, 8 augustus 1989
Lieve mensen,
Goede morgen en goede avond allemaal. Heb eerst even in mijn laatste
familiebrief gekeken, geschreven op 19 april van dit jaar. Nou, dat liegt er
ook helemaal niet om. Ik wil maar zeggen, dat het een dikke drie en halve
maand geleden is, dat er contact gemaakt werd vanuit Zuid-Oost-Azië. En
daar moet nodig iets aan gedaan worden. Daarom heb ik wat ruimte op
mijn tafel gemaakt en ga er nu eens flink tegenaan.
Jullie hebben natuurlijk erg genoten van het zomerse weer in Nederland
en ver daar buiten en dat heeft ongetwijfeld een goede stemming gewekt
om op vakantie te gaan. Natuurlijk lekker bruin terug gekomen en met fijne
herinneringen.
Die herinneringen zullen wel heel verschillend zijn, al naar gelang de
interesse en het oog dat opneemt en vooral waar je in je vakantie naar op
zoek bent: naar mensen - naar bossen en meren - naar bergen en water -
naar stilte en rust - naar even een ander tempo van leven - zonder te
wapperen met je agenda. Ik kreeg een kaart en groet uit Canada. De kaart
bood een merenlandschap met een paard tot zijn enkels (tussen haakjes:
heeft een paard enkels?) in het water - wijdse natuur en vredige rust. Daar
aan de kant te zitten is wel iets anders dan op een camping te bivakkeren.
Ja, ons aardbolletje biedt heel wat mogelijkheden. Zaak is wel, dat we oog
blijven houden voor die schepping en er niet egoïstisch van gebruik willen
maken.
Zaak is ook, dat we ook oog hebben voor de werkelijkheid, dat het
merendeel van de wereldbevolking nog geen kans heeft om onbelemmerd
56

te kunnen genieten, want dat taat hun economie niet toe. En als het "geef
ons heden ons dagelijks brood" maar heel magertjes op de plank tevoorschijn
komt, wel, dan is dat mooie aardbolletje op verschillende plekken
bepaald niet een aangenaam verblijven en helemaal niet zo lieflijk,
ondanks de zon en de maand en de blommen. Jazeker, nog genoeg werk
aan de winkel voor een leefbare aarde en om haar behoud!
Beste mensen, laat het nu intussen ruim twee weken verder zijn. Ik ben
even in mijn assistentiegebied geweest bij de grens: namelijk in Ubrub en
Yuruf. Vanuit Jayapura is dat met de cessna van de missie ruim veertig
minuten vliegen. Ik heb jullie al eens geschreven, dat de mensen daar een
aantal jaren in de hutan hebben gezeten en nu aan het terug komen zijn.
En dat wil zeggen, dat alles weer opgebouwd moet worden. Vooral in de
locatie Yuruf. Daar was letterlijk niets meer van over.
Een missiecomplex, zoals het overal in Irian voorkomt: vliegveldje, pastorie,
kerkje, onderwijzerswoningen en een polikliniekje.
Toen ik in 1977 uit dat gebied overgeplaatst werd naar het Sterrengebergte,
zag Yuruf er best leuk uit: drie kleine dorpjes vlak bij elkaar, opgezet
rond het vliegveldje - een eenvoudig polikliniekje - een school met zes
klassen - zeven onderwijzerswoningen - een winkeltje en een aardig
pastorietje. Allemaal opgezet van plaatselijk materiaal. Alleen alluminium-
57

platen en spijkers en muskietengaas werden opgevoerd vanuit Jayapura.
Er stond ook een noodkerkje in afwachting van een meer definitieve. Nu,
van dat alles is niets meer over. Maar niet getreurd, alles zal weer
herrijzen, en misschien nog veel mooier! Het fijnste is, dat de mensen weer
aan het terugkomen zijn. En bij hun huizenbouw worden ze flink geholpen
door de sociale dienst. Er is weer leven te horen en dat geeft hoop en een
prettig gezicht.
Vanuit Ubrub ben ik naar Yuruf gelopen. Daar heb ik zo' n vijf uur lopen
voor nodig. Toen ik vertrok, zag het weer er aardig uit. Maar na een dik
uur begon het tropisch te regenen. Met twee jongens was ik op stap. Eerst
hebben we een poosje geschuild onder een overhangende rots. Toen de
regen minder werd, zijn we weer op stap gegaan. En jawel hoor, goed en
wel bezig met een bergje op te klauteren, begon het weer te plenzen.
Grote grutten! Gewoon maar doorgelopen. Ik kwam als een nat vloeitje,
verlept en al, aan. Welkom Pater! Ja, dank je wel. Kreeg onderdak bij de
twee onderwijzers, die precies een week geleden klaar gekomen waren
met hun blokhut op te zetten. Daar heb ik drie nachten in gebivakkeerd.
17 Augustus is in Indonesië de grote nationale dag. Maar dit werd in Yuruf
heel sobertjes gevierd. Op die donderdagmorgen heb ik de eucharistie
gevierd in de tijdelijk opgezette school, want een kerk hebben ze nog niet.
Het was een beetje komisch. Het ene lokaal, waar ik de viering leidde, was
afgeladen vol met jong en oud en de rest zat in het tweede lokaal achter
mijn rug. Een eenvoudig tussenwandje scheidde de 2 groepen, maar ieder
kon ieder verstaan. Zo gaat dat hier. Een beetje behelpen, maar de
aandacht is er niet minder om en daar heb ik altijd weer plezier in. Gods
volk op een kluitje bij elkaar.
De volgende dag zijn we met zijn drieën weer terug gaan lopen en de zon
kwam ons halverwege de trip tegemoet en is meegetrokken tot we weer
thuis waren. Bedankt zonnetje, want met jou erbij loopt het wel even
lekkerder.
Nog helemaal geen belangstellende vraag naar jullie wel en wee gesteld.
Maar de brieven die ik kreeg gaven niet alleen goede weerberichten, maar
ook goede levenstekens. Fijn zo.
Een heel aardige brief van de werkgroep Missie en Ontwikkeling uit
Hazerswoude lag hier bij thuiskomst op mijn tafel te wachten, met het
verrassende bericht dat 500 florijnen voor de parochiekerk in renovatie
58

klaar staan om daarvoor gebruikt te worden. Nou, over dat gebaar van
solidariteit kan ik alleen maar schrijven: het zal goed besteed worden en
het is een welkome aanvulling.
Dank je wel, werkgroep !
Ja en dan staat me op 7 september nog een speciale plechtigheid te
wachten. Want op die dag ben ik nl. veertig jaar franciscaan. En de
medebroeders vinden dat dat feit toch wel belangrijk genoeg is om samen
te vieren. En daar doe ik van harte aan mee. Weet je waarom? Omdat je
franciscaan-zijn niet op je eentje kunt vieren. En die broeders worden je
gegeven, zomaar. "De Heer heeft mij broeders gegeven" schrijft Franciscus.
En aan de Heer en de broeders heb ik het te danken, dat ik binnen
die broederschap het getal 40 mag aantekenen.
Nou laten we dan samen de Heer een dankjewel gaan wensen. Doen jullie
ook mee? Dan wens ik jullie allemaal: Veel heil en zon en goede dagen.
Wordt het soms een beetje donker, weet dan, dat je dat nodig hebt om
daarna weer van het licht te kunnen genieten. Een leven zonder zorgen
is als een modderpoel. Daar is niks aan, daar is geen greintje aardigheid
aan. En het stinkt nog ook.
Nou, ho maar, stoppen ermee.
En dit was mijn goede wens naar mijn feestvierende medebroeders, waar
ook ter wereld:
LAUDATE
moge het goede
in je leven
verder gaan
in nederigheid
in blijde barmhartigheid
in oprechte vergevingsgezindheid
voor je broeders
voor je zusters
LAUDATE
Allemaal hartelijke groeten van broer/oom/vriend
Oom Jan.
59

JAYAPURA, 10 december 1989
Lieve mensen,
Goede morgen - middag en avond allemaal.
En daar is ie alweer, de laatste maand van dit jaar. De maand van
Sinterklaas - mijn verjaardag - van bezig zijn rond de figuur van Christus
in mijn leven en zijn geboorteherdenking - ja, de maand ook van
stokopname en na afloop daarvan weer opnieuw beginnen zonder
helemaal uit te huilen. Toch misschien is dit laatste ook goed om zo nu en
dan te doen. Want het lucht op en vaak is er immers verdriet in je
omgeving, waar je dan alleen maar met lege handen bij kunt staan. Zo nu
en dan een traantje wegpinken is helemaal zo kwaad nog niet, ook al
schamen we ons er vaak voor. Och arme...
Hoe is het jaar geweest - die twaalf maanden van 1989? Nou, als ik
daarover denk en ze heel vluchtig zonder agenda in de buurt laat
passeren, dan is het eerste wat bij me opkomt: wat gaat alles snel voorbij,
zodat er maar weinig is blijven hangen. Het meeste is me ontglipt.
Maar enkele herinneringen zijn me bijgebleven: herinneringen van
ontmoetingen en bezoeken aan medebroeders. Het horen van hun wel en
wee. Het zien van te weinig pastorale krachten op verschillende delen
binnen ons bisdom. Het ouder worden van het korps en de mondjesmaat
jonge medewerkers. De zorgen om hun mensen en hun problemen om het
dagelijks bestaan....vragen als: "Is dit nou gerechtigheid bij die kleine
mensen....?"
En dan toch maar lekker doorgaan in de loopschoenen - op tournee in de
bergen en valleien. De ontmoeting met de Dani's in de Baliemvallei - met
de Ngalum-mensen in het Sterrengebergte - en de mannen en vrouwen
in het grensgebied van de Keerom - de bewoners rond de Wisselmeren
en de Monies en Amungme, ieder in hun eigen geïsoleerde gebied, waar
nog geen wegen naar toe leiden om de motor te gebruiken. En dan nog
die lange zandstrook aan de zuidkust met de Mimikanen in hun prauwen
op de rivieren of bij hun sagobossen. Allemaal groepen van mensen met
hun eigen levenscultuur en eigen talen. Daar zijn die broeders van me
werkzaam - daar leven ze en delen het leven samen met die kleinen der
aarde. En zo al jaren - tientallen. Nou als je dan met alle beperktheden van
comfort en vertier daarbij nog kunt lachen en zeggen: och joh, we zijn
60

maar kleine vingertjes van die grote hand van die grote God, Die de
mensen een stevige handdruk aanreikt om samen op te trekken. Als je
jezelf en je werk zo weet te relativeren, jezelf en je werk hier in Irian
omwille van de mensen, nou, dan zeg ik tegen mijn medebroeders (de
meesten van hen hebben grijze koppen) op het einde van deze maand:
proficiat!
Ja wat is het heerlijk dat we leven mogen - ondanks de regen en de
modderwegen - ondanks verdriet en lege handen. Leven om tegen die
grote God te zeggen: "Dank je wel. Ik ga weer opnieuw beginnen. Maar
blijf alsjeblieft een beetje in de buurt...."
Ja, die herinneringen met medebroeders zijn me bijgebleven....
Maar ook de herinneringen aan de mensen, waar ik in de Keerom zo nu
en dan op assistentie ga, blijven me bij. Volgende week ga ik er weer
heen, om daar samen kerst en nieuwjaarte gaan vieren. Ik moet toegeven,
het zijn geen lange bezoeken geweest, want tenslotte ben ik nog steeds
overste van de broeders hier. Maar het loopt met deze functie wel naar zijn
eind. Toch heb ik aan die bezoekjes aardige herinneringen en beleef er
plezier aan. Die mensen zijn zo lang in de hutan geweest en moeten hun
dagelijks levensritme in dorpsverband nog vinden. En er is nogal wat te
doen, ook het opknappen van oude gebouwen. Maar ik heb daar een
uitstekende timmerman, prima geschikt voor werken in het binnenland. Hij
heeft het in zijn vingers om met zijn medehelpers goed om te gaan en ze
lekker aan het werk te houden. Waardevolle mensen zijn dat en daar heb
ik dan ook plezier mee....
Maar als ik daar ben, weet je waar ik dan over loop te prakkizeren? Hoe
moet het nou precies verder? Want ze zijn zo lang weggeweest en de
hutan heeft hen wel enkele littekens bezorgd.... Daar heb ik nog geen goed
antwoord op gevonden. Soms denk ik dan ook: man, je bent er en luister
nou maar goed wat de mensen je te vertellen hebben. Misschien gaan ze
zelf het antwoord wel geven. Goed, daar zal ik dus de tijd voor nemen en
er rekening mee houden dat de Gever van het leven en Zijn Geest soms
een windkracht kan veroorzaken, die de mensen helemaal doet veranderen.
Probeer die maar op het spoor te komen samen met de mensen van
Ubrub en Yuruf en Amgotro en anderen, ja iedereen van een beetje goede
wille.
Een mooie herinnering ligt me nog vers in het kopje. Eind november was
ik in Moanemani - in de Kamu-vlakte bij de Wisselmeren - en daar werd
61

op zondag 26 novemberfeest gevierd. Drie franciscanen van Nederlandse
komaf in het zonnetje gezet in het bergland. Ik was een van de feestelingen.
Tom Tetteroo (nestor van onze groep) 60 jaar franciscaan - mijn persoontje
40 jaar en Jan Sjerps 25 jaar. Prachtig was dat, een hele dag lang. Een
groot varken moest het leven erbij laten en veel mede broeders zijn op die
kluif afgekomen met een feestmuts op. Geweldig gewoon. Een dankjewel
waard aan de gastheren en gastvrouwen.
En zowaar op mijn verjaardag - 7 december - kreeg ik 's avonds als
sinterklaassurprise een telefoontje van mijn jongste zus An uit Haarlem.
Een duidelijke heldere stem kwam door: goede wensen voor morgen en
goed nieuws dat de hele familie het prima maakt. Nou, wat wil je dan nog
meer hebben....
Beste mensen, zijn eigenlijk niet deze herinneringen en gebeurtenissen op
het eind van het jaar geen aardige tekentjes van hoop en dankbaarheid,
om elkaar van harte een zalig uiteinde te wensen? En dan het nieuwe jaar
weer binnen te stappen met de wens en de uitnodiging: Zalig nieuwjaar
jullie allemaal. Ga je mee weer samen op weg. Hand in hand kameraden,
zullen ze in Oost-Europa zingen.
En een dank je wel aan jullie voor de attenties van het afgelopen jaar.
Dag zon - dag maan
dag vele sterren
dag wind en water
dag bos en bush
dag mensen jullie
groot en klein
dag moeder aarde
ik zal proberen goed te zorgen voor jou
VEEL HEIL EN ZEGEN en
een hartelijke groet,
van broer/oom/vriend Jan.
62

UBRUB, 5 juni 1990
Lieve mensen,
O...is ie daar eindelijk! Verschrikkelijk lang geleden
dat er bericht kwam uit Iran via de familiebrief! Inderdaad is dat een juiste
conclusie. Maar daar mag wel het een en ander aan toegevoegd worden
ter verschoning van het lange wegblijven.
Er is in de afgelopen maanden na nieuwjaar heel wat gebeurd, waar ik
nauw bij betrokken ben geweest en waar nog al wat tijd in is gaan zitten.
In maart nl. van dit jaar hebben de broeders franciscanen hier in Irian hun
eerste officiële kapittel gehouden, dat een kleine week duurde. En daar
had ik als overste het nodige aan voor te bereiden, samen met een paar
anderen. Ik heb toen ook een verslag moeten maken over de afgelopen
drie jaren over het beleid en over belangrijke beslissingen die genomen
moesten worden.
Eén van die grote beslissingen is geweest, dat wij als franciscanen niet
meer in staat waren - daar de ouderwordende groep kleiner wordt en de
jonge groep nog volop in opleiding is - om het hele bisdom Jayapura van
pastorale krachten te kunnen voorzien. Daar is toen lang over gepraat en
nagedacht. Maar tenslotte is toen tegen de bisschop gezegd, waar wij ons
als franciscanen willen handhaven en waar we ons willen terugtrekken en
daarmee de parochies teruggeven aan het bisdom. Dat is dan ook
gebeurd, althans op officieel papier. Maar ja, dat is natuurlijk in haar geheel
niet zomaar van de ene dag op de ander te verwerkelijken.
Tijdens dat kapittel kwamen heel wat topics om de hoek kijken als: hoe
gaan we verder als broederschap de toekomst in? Zitten we op het goede
spoor met onze opleidingen voor onze jonge medebroeders? Hoe blijven
we elkaar vasthouden als Nederlandse en Indonesische broeders? Nou,
over deze zaken zijn een twintig broeders - jong en oud - een week lang
bij elkaar geweest en hebben met elkaar van gedachten gewisseld. De
kwesties zijn nog lang niet opgelost.
Maar wat wel belangrijk is, dat er over nagedacht blijft worden en we
steeds weer vragen durven stellen. Een beetje kritisch is zo gek nog niet
bij al het mensenwerk. Anders dut je zo gauw in; wordt alles zo rimpelloos.
Maar daarbij wel in gedachten houden, dat de 'Grote Vrager' boven zit en
ook meedenkt en op zijn beurt en op zijn tijd zijn Geest laat blazen als op
Pinksteren, zodat mensen weten en geloven, dat ze er niet alleen voor
63

staan. Een beetje geloven in die winderige Geest is ook zo gek nog niet.
Alleen al om de prestaties van je eigen ik een beetje te relativeren!
Goed, dit dan terzijde. Maar dit kapittelgebeuren betekende voor mijzelf
het slot van mijn voorgangersrol binnen de broederschap van Irian, waar
ik zeven jaren voor gestaan - gezeten - gelopen - gewerkt - geleefd en
geslapen heb en waar ik de broeders erg dankbaar voor ben, dat ze me
zolang geduld hebben!
Maar nu kwam dan de tijd om op te stappen en in te pakken en het over
te dragen aan een nog relatief jonge medebroeder (51 jaar). Tenslotte ben
ik nu 63 jaar.. ja, ja het pensioentje gaat naderen....
Maar...zover is het nog niet en daarom heb ik weer een pastorale job als
pastor in het binnenland aangenomen en wel weer in de Keerom, een stuk
Indonesisch grensgebied langs de grens met Papua New Guinea. Ik heb
daar in de jaren zeventig al enkele jaren rond gedarteld en nu begin ik
weer in de 90-er jaren. Maar van dat dartelen toen, is het nu een bejaard
lopen geworden. Awel, ik kom nog overal waar ik wezen wil. Hier geen
autorijden meer, maar gewoon de benen nemen en op zijn tijd even gaan
zitten langs de weg of het pad om uit te blazen en tegen de zon te zeggen,
dat ie wat kalmer aan moet doen met zijn warmte. Tenslotte moeten we
allemaal letten op energiebesparing!
Op 26 maart ben ik naar dat gebied gevlogen, omvattend twee bestuursdistricten
Waris en Web. Ik heb het geheel rond gelopen en daarbij zon en
regen op mijn kop gekregen. Dit alles was natuurlijk na tien jaren
stadsleven achter de rug in Jayapura, wel weer even een flinke overgang -
niet meer die service als in de stad en het gemak van rollend vervoer en
daarbij zitten op je ukkie! Maar langzaam kom je dan weer in een ritme,
dat bij je past. En lopen is gezond. Als ik 's morgens op pad moet, start
ik al om half zes. Dan is het heerlijk lopen en de zon komt je tegemoet en
je longen zitten vol met de zuiverste lucht!
Beste mensen, die 'ik' is alsmaar aan het woord over Irian en over zichzelf
en nog steeds geen enkele vraag naar jullie toe, hoe het jullie allemaal
vergaan is in de afgelopen maanden. Jullie hebben van jullie kant een
beter gezicht gegeven dan ik, want geregeld kwamen er brieven binnen,
vooral rond Pasen en nu ook met Pinksteren. En de mooiste post kwam
uit Kamerik, waar Ad en Heleen naast Thijs en Tim er nog twee jongens
bij kregen. Van harte geluk met jullie tweeling. Ad, het schildersbedrijf is
nu al verzekerd van goede krachten in de toekomst!
64

Goede berichten van alle kanten in Nederland gekregen en vanuit Canada
en nu nog even wachten op de uitslagen van het wereldtournooi
voetballen. Zal oranje de eindzege halen? Het hartje hoopt dat. Maar
voorzichtig zeg je: laten we maar afwachten en tegelijk brul je in je eentje:
Zet 'm op jongens, naar voren met dat leder en onder de lat door! Bravo -
1-0!
Maar hoe de uitslag ook zal zijn, wij gaan met ze allen op ons doel af -
ieder op zijn of haar manier. Maar komen zullen we er zeker. Dat zal dan
onze overwinning worden. En de 'Grote Keeper' zal ons allemaal doorlaten,
ook al komen we een beetje hinkend over de streep!
Zo, nu is het genoeg geweest.
Beste allemaal, bedankt voor jullie attenties. Doet een mens altijd goed.
Later weer wat meer nieuws over mijn werkgebied. Maar misschien zal
mijn jongste zus An daar in de toekomst nog veel beter over kunnen
schrijven en praten. Want die komt eind september een kijkje bij me
nemen, samen met haar vriendin Nel. Welkom jullie. En...de koffiebonen
zijn al gemalen...!
Allemaal vrede en vreugde en veel groeten van broer/oom/vriend
Oom Jan.
UBRUB, 18 november 1990
Lieve mensen,
Goede morgen-middag-avond en Vrede en alle goeds!
Ja, de novembermaand is alweer voorbij. Voordat ik te laat zal zijn om een
boeketje goede wensen voor Kerst aan te bieden en tevens om het oude
jaar mee uit te wuiven, begin ik vandaag deze brief naar jullie allemaal.
65

De familie heeft intussen uitgebreide verhalen te horen gekregen van zus
An, die samen met Nel en samen met mij zo'n tien dagen heeft doorgebracht
in mijn pastoraal gebied van de Keerom, hartje binnenland! Ze
hebben ervaringen en indrukken opgedaan die ze niet zo gauw zullen
vergeten ! Vliegen in een missie-cessna over het oerwoud - bomen en nog
eens bomen, en dan ergens neerstrijken op een grasveld, dat een
vliegveldje blijkt te zijn. Kennismaken met mensen in het binnenland van
Irian, levend van de opbrengst van hun tuinen en hun sagobossen en dan
's avonds genieten van een heldere sterrenhemel met het Zuiderkruis - de
Grote Beer en de Melkweg en niet te vergeten de maan !
Ja, het was een zeer gezellig en aangenaam bezoek en ik ben weer
helemaal bij gepraat!
Nu ben ik weer terug in mijn gebied en probeer nog voor het kerstgebeuren
alle dorpen te bezoeken. In elk dorp blijf ik dan een paar dagen.
Het verhaal van het nieuwe jaar gaan we samen met alle anderen
schrijven. Moge 1991 voor ons allemaal een goed opgewekt en hoopvol
verhaal worden, zonder oliecrisis en wapengekletter en zonder angstige
gezichten. Een verhaal waarin veel mensen elkaar vol vertrouwen en met
een ondeugend lachje handen schudden en tegen elkaar durven zeggen:
We gaan samen weer opnieuw beginnen! En de Heer daarboven lacht in
Zijn vuistje: Mijn Schepping is toch zo slecht nog niet - denkt Hij !
Beste mensen, heel lang geleden heb ik een kerstverhaaltje geschreven.
Dat heb ik nog steeds bewaard. Ik bied het jullie hierbij aan als een
afscheid van 1990 en tevens bij gelegenheid van het jaarlijks kerstgebeuren.
Veel groeten van
broer/oom/vriend Jan.
66

KERSTNACHT VAN DEBORA.
De kerk loopt leeg. Half twee in de nacht. Kerstnacht. Volle maan en een
prachtige sterrenhemel. Handen worden gedrukt: Zalig Kerstfeest. En dan
gaat iedereen in goede stemming naar huis. Kerstnacht 1974.
Debora staat nog even te praten met een paar medestudenten. Ze maken
een afspraak om samen morgenavond naar de kerstviering van de
universiteit te gaan. Dan gaat ook zij naar huis. Alleen.
Debora is de enige van het gezin, die christen is. Haar vader en moeder
hebben er wel eens over gedacht om tot die nieuwe godsdienst over te
gaan, maar na een paar keer de eerste lessen gevolgd te hebben van de
katechist, zijn ze ermee opgehouden. Het vraagt zoveel tijd en die
voorbereiding duurt zo ontzettend lang. Volgens de katechist twee jaar!
Bovendien zei vader: Wij geloven toch ook in een God die onze sagobossen
groot maakt en onze tuinen goede gewassen geeft en die ons
beschermt tegen ziektes en ons kinderen geeft en als het moet ons ook
helpt bij het doden van vijanden! Ze zijn ermee opgehouden met de lessen
te volgen en leven hun eigen leventje, zoals de andere mensen van het
dorp met het geloof van hun voorouders!
67

Debora, hun oudste dochter, zit nu op de universiteit en is tweedejaars
sociologie. Ze vindt het fijn om hard te werken en te studeren. Maar soms
benijdt ze wel eens de andere meisjes van het dorp, die veel meer vrije
tijd hebben dan zij!
Ze is christen geworden. Ze had al veel gelezen en gehoord over die
godsdienst, toen ze nog op de SMP zat. Later op de SMA was ze
verschillende keren met haar vriendinnen mee geweest naar een
kerkdienst en tenslotte had ze besloten lessen te gaan volgen, samen met
nog een paar jongens en meisjes. Ze had een H.Schrift gekocht en las
daar veel uit op haar kamertje. De verhalen uit het oude Testament boeide
haar. Het verhaal over die uittocht de woestijn in en vooral die verhalen
over de profeten als Jeremias - Musa - Amos. Wat hadden die mensen
een moed en durf om tegen hun eigen mensen de waarheid te vertellen.
En dan nog wel namens Jahwe! Daar is moed voor nodig. En het waren
toch maar gewone mensen net als zij! Debora had bewondering voor zulke
mensen.
Ook wat er over Jezus verteld werd in het Nieuwe Testament had indruk
op haar gemaakt. Een keer had ze in de les gezegd: maar als wij zo willen
leven als Jezus, dat krijgen we nooit klaar! Glimlachend had de pater toen
gezegd: Debora, of we het klaar krijgen of niet, toch proberen we het. Het
is een uitdaging en een waagstuk en we hopen op Jezus' Geestkracht, die
ons helpen zal.
Een jaar geleden was Debora gedoopt. Ze was toen erg blij. Maar ook
bang om de eisen, die Jezus van een christenmens vraagt. Want diep in
haar hart was ze toch maar een gewoon Irianmeisje, dat nog opgevoed
was in die oude wereld van haar voorouders. Met gebruiken en gewoonten
die in haar dorp en bij haar familie nog steeds in ere worden gehouden.
Ze was ook al volgens die gebruiken - toen ze nog op de lagere school zat
- door haar ooms bestemd voor een bepaalde jongen van het dorp, om
later met hem te trouwen! Maar gelukkig had haar vader gezegd, dat zijn
dochter eerst voldoende moest leren. Toen ze naar de universiteit ging,
wilde de jongen niet meer op haar wachten en was met een ander meisje
getrouwd. Debora had daar helemaal geen spijt van. Trouwen komt later
wel, dacht ze.
Haar vader en haar moeder waren trots op haar. Dat wist ze. Zij was het
eerste meisje van het dorp, dat op de universiteit studeerde. Toen ze haar
ouders had gezegd, dat ze christen ging worden, hadden vader en moeder
68

geen bezwaar gemaakt. Vader had alleen gezegd: Debora, als je christen
wilt worden, zorg dan dat je een goed christen wordt. Dat had ze beloofd.
Maar het had haar ook wel een beetje angstig gemaakt!
Op de universiteit had ze eens in een toevallig gesprek over geloof
gevraagd, of de anderen soms ook wel eens angst hadden om christen te
zijn. Ze hadden toen om haar gelachen en gezegd, dat ze niet zo serieus
moest zijn. Ze was toen verlegen geworden en had niets meer gezegd
Misschien, zo dacht Debora, was zij wel te serieus....
En toch was die angst nooit helemaal weg gegaan. Want steeds weer
kwam ze voor nieuwe vragen te staan. Vooral door haar studie van de
sociologie. Vragen over haar eigen Irian-mensen. Hoe moeten die mensen
uit het bergland en het binnenland opgevangen worden. Want ze kunnen
het tempo van de nieuwe tijd haast niet bijbenen! In de stad zag je
prachtige gebouwen en huizen gebouwd worden en daarnaast zag je
mensen zitten onder een pondokje of gewoon onder een boom slapen!
Rijkdom en armoede tekenden zich ook hier in Irian al af. Op de universiteit
werd er door de studenten wel eens gedebatteerd over corruptie.
Debora dacht daar veel over na. Ook was het voor haar een groot
probleem al die stammen. Hoe krijg je al die mensen bij elkaar, zonder
stammenrivaliteit. Ook op de universiteit merkte ze soms dat dat onder de
studenten nog erg sterk was....!
Ze was intussen vlak bij haar dorp gekomen. Hier was geen straatverlichting
meer, zoals in de stad. Onwillekeurig begon ze iets sneller te lopen.
Voorbij de eerste huizen begon er een hond te blaffen, maar hield op toen
hij Debora's stem hoorde. Toen ze bij haar ouders huis kwam, zag ze dat
moeder de pelita op tafel had laten branden. Voorzichtig ging ze het trapje
op en deed de deur open. Toen ze binnen kwam, nam ze de pelita mee
naar haar kamertje dat ze deelde met haar jonger zusje. Die lag vast te
slapen.
Debora kleedde zich uit en sloeg een sarong om. Even nog ging ze aan
haar studeertafeltje zitten met haar handen onder haar kin. Heel stil was
het in huis. Iedereen sliep, behalve Debora. Buiten glinsterde het maanlicht
op de bladeren van de klapperbomen. Opeens hoorde ze ver weg
schieten! Wat zou dat zijn? Debora dacht: eigenlijk mag dat toch niet in
zo'n maanverlichte kerstnacht! Maar misschien is dit wel de echte
werkelijkheid. Het moet vrede zijn, vrede voor alle mensen. Maar die vrede
69

is er nog niet. Misschien is het alleen maar een ideaal....
en wordt dat ideaal nooit bereikt ?!
Ook de priester had vannacht weer gesproken over de vrede. De vrede
van Jezus voor alle mensen van goede wil. Hij had daar samen met de
aanwezigen ook voor gebeden. Maar.... hoe komt het toch, dacht Debora,
dat er nog steeds geen echte vrede bestaat in de wereld? Tussen de
christenmensen!! Steeds maar weer ruzie en oorlogen. Waarom toch? Zou
dat komen vanwege de rijkdom en de armoede, vanwege stammenrivaliteit
en egoïsme? Wat betekent Jezus dan voor de christenmensen? Wat
betekent deze kerstnacht voor hen?
In haar hart werd Debora weer een beetje bang. Jezus vraagt veel van de
mensen en misschien begrijpen de mensen Jezus niet! Of durven ze
Hem niet te begrijpen....
bang voor de consequenties voor jezelf....?!
Toen vouwde ze haar handen en bad: Heer Jezus, geef vrede in mijn hart
en een gulle lach, ook in het hart van mijn vader en moeder en de andere
mensen van mijn dorp. In het hart van mijn medestudenten. In het hart van
de Irianmensen. In het hart van alle mensen van Indonesië. In het hart van
de mensen in de andere landen.
Heer Jezus, laat mij werken voor de vrede. Amen.
Ze stond op, sloeg de klamboe open en met een arm om haar zusje heen
geslagen, sliep ze in
Oom Jan.
70
ZALIG KERSTFEEST 1990

WARIS, 25 februari 1991
Ondanks oorlog
toch vrede en goede morgen
gewenst!
Wat ieder gehoopt had
op het einde van vorig jaar 1990
en waar misschien een enkeling
ook voor gebeden heeft
is niet uitgekomen
en heeft de hoop geslagen
een deuk bezorgd.
Vandaag, zondag 24 februari,
is de grondoorlog begonnen,
aldus het radionieuws
Wat nu met onze plannen:
de aarde helen
vrede en gerechtigheid....
Wat nu met onze plannen?
Wat gaat alles moeizaam toch
en weer een stapje achteruit.
Een stukje aarde wordt weer
omgebulldozerd, opengespleten,
en mensen op dat stukje grond
tot landlozen gemaakt,
weggevaagd,
de dood ingegooid.
Eens daget het in het oosten,
toen Jezus ter wereld kwam
op een klein armzalig stukje
grond
vlak buiten het gehucht Bethlehem
Maar ook Hij is de dood inge-
jaagd,
vastgeklonken aan een houten
paal....
Wat een wereld,
wat een aarde,
en wat een mensen
vroeger - nu
Mensen zijn weer bang geworden,
getekend op gezichten,
als met een schok wakker geschud,
door explosieve bommen,
zo ver weg,
dichtbij
en hoorbaar gebracht
door flarden op TV.
En wie is de schuldige...?
Iedereen wijst hem aan,
de Islamieten iets voorzichtiger:
Saddam Husein,
de koppige - de potentaat,
grote dictator,
op zoek naar buit
ver over zijn grenzen
En Koeweit wordt platgelopen,
olie vloeit weg
de golf in
Hij heeft zich voorbereid,
al jaren lang,
met mankracht en materialen.
Waar vandaan?
0 belachelijk westen,
71

en maar leveren,
en maar leveren.
Jouw kruitfabrieken floreerden,
jouw oorlogstuig glorieerde
naar het oosten....
Dat alles binnen de E.G.
binnen het christelijke westen
smerige west -oost verhouding....
En enkelen maar roepen
en blijven roepen:
heel toch de aarde
breng er gerechtigheid en vrede,
van noord tot zuid,
van oost tot west!
Woestijn-roepers
Dus dan maar stoppen daarmee?
met vredeswaken - met dodenwaken,
met kruisen tussen de afrastering,
met samenkomen
zingen en bidden voor gerechtigheid
voor vrede
ondanks oorlog...
met samenkomen
om de aarde te helen,
ondanks haar grote gaten,
geslagen door mensen,
met blijven roepen,
soms schreeuwen,
soms met een stille tocht
Dus dan maar stoppen daarmee?
Ik ken een mens,
Johan de Doper.
Hij had zich leeggemaakt
in de woestijn,
op de Jordaanoever
en begon toen te roepen:
maak je eens anders, mens,
72
maak van je
iemand met een hart
dat klopt voor anderen,
dat breekt met consumptieve
tradities.
Maak van je
een schepsel,
dat medemensen de voorrang
geeft
boven eigen buidel,
een mens die grenzen stelt
aan eigen welzijn
en geneugten
en dit doorgeeft
naar anderen toe,
een mens die reclame
trotseert
op grond van zelfgemaakte
keuzen
om bewust te kunnen leven,
waar liefde mag gedijen,
een richtingwijzer zijn
en zo een stukje
vrijheid beleven
Ik ken een mens,
Jezus van Nazareth.
Ook zijn begin ligt
in de woestijn
en Johan de Doper
zag in Hem
zijn meerdere,
omdat hij geloofde
in die lang verwachte.
En een stem werd gehoord:
dit is mijn veelgeliefde Zoon,
luister naar Hem
Ha-ha, laat me niet lachen.
Luister naar Hem,

wie doet dat nog....?
Hij is zijn weg gegaan,
zijn oog en oor en hart
gericht
niet op zichzelf,
op mensen en op Hem,
die Hij ABBA noemde
en consequent de weg ging,
pijnlijk en eenzaam,
tot op de berg,
tot in de dood....
Waarom zo'n weg?
Waarom Hem volgen
en luisteren naar zijn roep?
Ha-ha, laat me niet lachen.
Weet je
wat ze van die Jezus vertellen?
Dat Hij de dood
-de gewelddadige dood -
aanvaard heeft
om mensen nieuwe waarden
van leven
te laten zien.
Zo groot was zijn liefde
voor mensen,
zeggen ze.
En ze hebben erover geschreven....
Er zijn er
die fluisteren:
Hij heeft zich willen
aanbieden
voor het kwaad -
het leed in de wereld,
voor het duistere in ons,
dat mensen tot
beesten maakt
en de liefde verkracht.
Want Hij heeft de mensen door
tot in zijn donkerste hoekje,
tot op je naaktheid,
zonder kleren,
zonder make-up.
Hij weet:
nooit is er een
alleen de schuldige.
Nooit zijn er twee
alleen met harde harten....
Wees daarom voorzichtig
met vinger te wijzen
naar anderen,
helaas
niet naar jezelf.
Hou jezelf goed in de gaten,
speel geen verstoppertje
met je ik.
Blaas je niet op.
Zet jezelf maar eens
op je kop....
Kleed je maar uit
en kijk naakt
in de spiegel
naar dat schepseltje.
Wat ben ik voor
een mannetje.
Wat ben ik voor
een vrouwtje.
Je staat daar
met grote schaamte
Je durft de straat niet op
om te laten zien
wie je echt bent....
ondanks al je titels,
ondanks al je graden,
maar zonder liefde,
zonder oog.
voor anderen,
zittend naast de weg,
73

zonder oog
voor moeder aarde,
voor haar luchten,
voor haar water,
voor haar groen,
voor vogels en vissen,
voor de kleinheid,
van jezelf,
voor grootheid
van de schepping,
die weer lijdt aan pijn
met groot verdriet,
met vele wonden,
vele doden,
vele wandaden
van ons
allemaal
voor de verwoesting
van leven en grond.
Is er nog hoop voor mensen?
Is er nog hoop voor moeder aarde?
Op de puinhopen van Golgotha
met een kruis in top,
met een Man gehangen,
de dood voor ogen
en duisternis alom.
Is er nog hoop voor mensen?
Is er nog hoop voor moeder aarde?
Toen bewoog de aarde,
Zalig pasen 1991.
Oom Jan.
74
trilde in haar voegen
en licht kwam te voorschijn
en leven...nieuw leven.
En de Kruisman stond op
en keek naar omhoog,
de hemel in
en dankte zijn Vader
voor de nieuwe kans,
voor Zijn schepping,
Zijn mensen,
Zijn moeder aarde,
voor het licht van pasen,
voor de hoop
door lijden heen,
voor de dood,
die niet dodelijk is,
maar
- o wonderlijk geloven -
uitmondt in leven
Dus dan maar stoppen ermee?
Neen niet stoppen,
doorgaan met de roep:
de aarde helen....ja
en mensenlevens laten
leven ja
en vrede geven
en recht doen
aan allen
Neen niet stoppen met de roep.
Neen, neen, neen

Keerom, 20 april 1991
Selamat pagi dan selamat bertemu kembali,
Wat zoveel wil zeggen als: hier benne we dan weer. En ditmaal voor de
laatste keer van deze afgelopen periode. Want in mijn agenda staat al
aangetekend: donderdag 4 juli met de plane naar Jakarta en de dag
daarop, vrijdagnamiddag, met de KLM van Jakarta naar Amsterdam met
hier en daar een stop om dan zaterdagmorgen 6 juli op Schiphol te landen.
Lieve mensen, na een waarschijnlijk voor jullie wat ongewone paasbrief
te hebben gestuurd - zo nu en dan een stukje bezinning is nodig ook al
ben je het met die inhoud helemaal niet eens - krijgen jullie nu gewoon
maar een alledaags pinksterblommetje, zo maar geplukt ergens in het open
veld. Gewoon een niemendalletje met niets spectaculairs erin.
Bij de medebroeders in Sentani heb ik een paar dagen doorgebracht. Daar
heb ik ook een vaste kamer. Na de drukte van het paastournee is het de
moeite waard even te relaxen in een sympathieke omgeving, waar de zon
je dwingt om te gaan transpireren. En dat nodigt weer uit om de nodige
teugen helder vocht toe te laten.
De afgelopen weken - en het gaat nog steeds door- hebben we hier in Irian
dagelijks bezoek gekregen van forse tropische plensbuien. Weet je wat ik
altijd zo boeiend vind? Je hoort en ziet de bui letterlijk naar je toekomen
als een groot doorzichtig vitragegordijn.
Maar de Goede Weekplechtigheden zijn tussen de buien door toch sfeervol
verlopen. Ikzelf was voor die momenten in het Waris-gebied. En aan die
plechtigheden beleef ik als pastor en als mens gewoon veel plezier en
devotie.
Met Palmzondag b.v. had ieder zijn eigen palmtak van de bomen geplukt
en meegenomen naar de kerk. Toen die takken gezegend werden met
water, ging al dat groen de hoogte in. Eén groot bos met hier en daar een
neus er tussen. Ik zag gewoon van het bos de mensen niet meer! Dat is
toch indrukwekkend.
Ja, en dan die voetwassing op Witte Donderdag: vijf mannen, vijf vrouwen
en twee schoolkinderen, een meisje en een jongen, ledere leeftijd was
vertegenwoordigd. Nou, toen ik klaar was met die twaalf wassingen, zag
75

het water in de waskom er niet zo helder meer uit. Ik dacht, dat is de moeite
waard geweest. Is dat geen goed resultaat!
Op Goede Vrijdag gingen we in de namiddag met een groot kruis voorop
de 14 staties langs, waar telkens een korte overweging gehouden werd.
Zo liepen we het hele dorp door tot op het kerkhof. Daar werd het kruis in
de grond gezet als teken van Christus' sterven samen met onze dierbaren.
De graven waren keurig schoon gemaakt en van bloemen voorzien.
En toen volgde de paaswakeviering op zaterdag tegen de avond. Een
prachtige volle maan wees ons de weg. Toen de gemeenschap zich
verzameld had rond een groot vuur op het kerkplein, kwam een grote
groep dansers vanuit het dorp tevoorschijn. In hun midden droegen ze het
kruis - prachtig versierd nu - dat gisteren was geplant op het kerkhof.
Zingend en dansend brachten ze het teken van de overwinning - van hoop
en nieuw leven - terug naar de kerk, naar hun gemeenschap.
Broeder dood heeft zijn meerdere moeten erkennen in de Schepper van
het leven. De God van Abraham - Izaak en Jacob met Wie Islamieten en
Joden en Christenen zich verbonden weten.
En het werd avond en morgen - een nieuwe dag. De dag van Pasen. En
de Heer zag dat het goed gegaan was en liet het daarom ook maar wat
regenen!
Tweede paasdag - maandag - van Waris naar Yuruf gevlogen en de
donderdag daarop van Yuruf naar Ubrub. De weg of beter het bushpad
was hier en daar nog al blubberig en onderweg stonden veel bloedzuigers
het groepje lopers op te wachten. De tocht duurde vijf uur. Een beetje moe,
ja dat wel. Maar het verfrissende is het riviertje, dat vlak bij Ubrub
overgestoken moet worden. Heerlijk helder water. En daar wordt dan lekker
in gepoedeld om dan monter de laatste twee kilometers af te leggen.
Ja, zo is het me een beetje vergaan in die afgelopen weken/maanden.
Verrassend voor me is geweest, dat ik in Ubrub thuis zoveel post op mijn
tafel zag liggen. Felicitaties voor 11 maart - herdenkend mijn 35 jaar
priester-zijn. Een dankjewel aan jullie allemaal. Ik heb het in stilte gevierd,
want het wordt hier niet herdacht. Maar niettemin, de goede wensen waren
zeer welkom.
En naast die wensen ook de andere goede en minder goede nieuwtjes. En
wat nog niet op papier gezet is, bewaar dat maar tot ik over een paar
76

maanden in Holland ben. Laten we het daarop maar houden.
Wens jullie allemaal de Goede Geest van Pinksteren om zinnige dingen
op het spoor te komen voor je omgeving - de aarde eren - voor jezelf en
medemens. Om een gezond en toegewijd evenwicht te vinden tussen
eigen verlangens en de noden van anderen, onze medeschepselen met
wat voor kleur ook.
Lieve mensen, ook als het weer wat druilerig is en je humeur beïnvloedt,
ga maar nooit bij de pakken neerzitten. Dat geeft alleen maar een
depressief gevoel. En de schepping biedt zoveel moois. En de zon houdt
je lekker op de been en nodigt uit voor een koele dronk!
Nou, wat wil je nog meer?
Kies daarom de zonzij en zij maakt van je gezicht een open doekje.
En dat in 1991!
Shalom en veel hartelijke groeten van broer/oom/vriend
Oom Jan.
WARIS, 20 januari 1992
Aan: Cor en Jan Heyker, Arie en Annie Straathof,
Jani en Arie Leliveld, Nel en Antoon Droogh, Riet Koot, An en Nel
Lieve mensen,
Ja, goed aangekomen in Irian - na een lange reis - en een paar dagen
later het binnenland weer in naar Juruf en Ubrub. Daar heb ik kerst gevierd
en ben daar ook het nieuwe jaar binnen gestapt.
Toen weer naar Sentani gevlogen voor de dekenale vergadering en nu zit
77

ik in Waris en probeer vanavond iets op papier te zetten naar mijn naaste
familie. Ik maak er dus nu geen gewone familiebrief van voor de uitgebreide
kring. Deze keer alleen voor jullie hierboven genoemd en wier namen
staan opgeschreven.
Laat ik jullie eerst nog eens heel bijzonder bedanken voor het geweldige
verlof dat ik gehad heb. Wel met een moeizaam begin, maar daar was
overheen te komen. Een fijne herinnering blijft bij mij achter en ik hoop bij
jullie ook.
Het slot op 7 december heeft, denk ik, heeft jong en oud goed gedaan.
Samen feest gevierd en samen ook dat feest gemaakt. Wat wil je nog
meer....?
Het vertrek op Schiphol is altijd een emotioneel gebeuren om elkaar weer
los te laten. Daarom maak ik het dan ook kort. Tenslotte hebben we elkaar
toch niets meer te zeggen. Daar kwam deze keer nog bij, dat ik nog een
poosje met Nel en Antoon samen kon zijn en dat was best fijn. En het trof
dat onze "wachtkamers" tegenover elkaar lagen. Zij zijn een half uur later
vertrokken dan gepland. Maar mijn plane was kapot en ging pas vier uur
later (half zeven) de lucht in.
Enfin, na Singapore en Jakarta kwam ik zaterdagmorgen vroeg in Sentani
aan. Van Jakarta naar Sentani heb ik geen overvracht hoeven te betalen.
Alles dus goed aangekomen.
Tot zover dan dit kort verslag van de oversteek.
En nu weer naar jullie toe. Allemaal mooie kerstdagen gevierd en gezellig
oud en nieuw en zonder sneeuw en schaatsen? Ik wel. Ik kreeg een
aardige brief van Zuster Nel van de prokuur in Leiden met een dankjewel
voor de prachtige Derdewereld-mand! Het was een grote verrassing
schreef ze. Uitstekend gedaan Jani en Arie, mijn compliment. Schrijven
jullie ook eens hoeveel het feest gekost heeft. Niet dat ik daarvan wakker
lig. Maar het is wel leuk om te weten of ik karig geweest ben voor deze
keer!
En Cor en Jan, hoe is het met jullie en is Jan weer helemaal het ventje?
Ik hoop van harte voor jullie twee.
En Nel en Antoon, jullie ook goed aangekomen? Was best leuk dat laatste
uurtje op Schiphol. Helemaal bijgepraat in Nederland en thuis met de
kinderen. Ik denk dat het bezoek aan de familie jullie ook goed gedaan
heeft. Mij wel. We zijn nu weer eens een keer met de Kootjes op de foto
kunnen gaan, als ie tenminste gelukt is.
78

En Arie en Annie lekker tevreden het nieuwe jaar binnen gestapt ?
Ik heb het uitstekend naar mijn zin gehad op het oude stukje grond, waar
vader Koot zijn koeien en schapen had lopen.
En zus Riet, hoe gaat het leventje verder? Begint de nieuwe draai er
aardig in te komen. Je hebt het feest uitstekend geleid. Ook een compliment.
Hou je maar weer gereed als ik 75 vier!
Groetjes aan de andere drie in Alkmaar.
Zeer gewaardeerd dat José bij de viering was en jou een lift gaf!
En nu nog even naar Haarlem, bij An en Nel. Ook bij jullie was het goed
toeven en aangenaam verpozen. Gelukkig zeiden ze hier, dat ik niet al te
dik geworden was, maar wel uitgerust en gezond te voorschijn ben
gekomen. Wat ik nog heb staan bij jullie, kunnen jullie gerust nu per
zeepost opsturen. De berichten hier zijn dat alles goed aankomt. De
komfoors - eenpitter en driepitter - staan al te functioneren in Yuruf. Een
aanwinst.
Nel, doe je vader en moeder veel groeten van me en de velen die ik bij
jullie ontmoet heb.
Mijn plan is om tot 5 februari hier in Waris te zijn met enkele uitstapjes te
voet naar de buitenstaties. Maar de weg is nu zo goed, dat ik de volgende
keer met een auto vanuit Jayapura via Arso naar Waris zal gaan. Dat is
dan iets gemakkelijker voor het baasje. Na het bezoek hier ga ik door naar
Yuruf en naar Ubrub en ga dan 7 maart weer naar Sentani voor vergadering
en daar even een warm neusje halen bij de medebroeders en de zon.
Ziezo, het eerste contact is weer gelukt en dan zullen de volgende ook
weer volgen.
Jullie allemaal een frisse neus en de verwarming aan.
Ik wens jullie alle goeds toe, zowel in Canada als in het kleine lage landje.
En niet vergeten: veel groeten aan jullie kinderen - mijn nichten en neven,
die zo heerlijk voor de dag zijn gekomen op die feestavond.
En ieder die naar me vraagt, wens ze ook alle goeds toe.
En tot slot het volgende :
Vrede en alle goeds....
een veer op mijn hoed (zo loop ik hier)
een stok in mijn hand
een slok water voor de dorst
79

een bed om te slapen
een huis om te wonen
en wat rijst en bonen
2.0 gaan we allen van 1992
een goed jaar maken
hartelijke groet,
Oom Jan.
SENTANI, 19 maart 1992
Lieve mensen,
Wees gegroet jullie allemaal. Een gaatje gevonden. En jawel hoor, nu zal
dan een begin gemaakt worden aan mijn eerste familiebrief van 1992.
Want zo ver zijn we al weer en een flink stuk erin. Deze keer is Sentani
de plek, waar dit geschreven wordt. Want ik ben sinds een goede week
hier bij de broeders, na twee maanden in het binnenland doorgebracht te
hebben op verschillende plekken. Het is weer transpireren hier aan de
kust. Nu na weken van zware regens en grauwe luchten en helemaal niet
leukkijkende mensen, is daar dan weer de zon volop in haar element, en
laat het de mensen ook merken dat ze er is. En je gaat anders kijken....
Nu eerst even naar jullie toe. Hoop dat alles in de gezinnetjes en in jullie
woningen naar wens gaat. Misschien hier en daar een griepje en een natte
neus. Ook dat hoort thuis in Nederland en Canada. Maar jullie berichten,
die hier al zijn binnen gekomen, geven een gevoel van tevredenheid en
er nog best zin in te hebben om de dag van morgen welkom te heten.
Ik bewaar erg fijne herinneringen aan mijn verlof vorig jaar, aan de
ontmoetingen in de lande, bij jullie en vele anderen. Natuurlijk kon ik mijn
programma weer niet helemaal waarmaken. Dat is altijd nog zo geweest
80

en ik maak me daarover geen illusies meer. Niets loopt altijd even perfect
in dit ondermaanse, ondanks hoge techniek en snelle verbindingen. Ik
denk ook, dat de mobiliteit van het mannetje zijn grenzen gaat stellen.
Niettemin is het een geweldige tijd geweest.
Mijn vertrekdag -11 december - begon met een moeizame start: vier uur
vertraging. Zodoende ging ik pas in de avond de lucht in, in plaats van
14.30 uur. En toen in een ruk door naar Singapore. Een lange zit. Ik zat
naast twee meisjes uit Rio de Janeiro (Brasil), die deel uitmaakten van een
professionele dansgroep, die ging optreden in Singapore. In gebroken
Engels was er communicatie, want ik kende geen Portugees.
In Jakarta stond mijn provinciaal me op te wachten op het vliegveld
Sukarno-Hatta, samen met onze nestor van Irian, Torn Tetteroo. Jullie
zullen hem zeker een keer op de TV te zien krijgen. Want de KRO heeft
een korte documentaire van zijn afscheid hier in Irian gemaakt: hij is in
februari 80 jaar geworden, is 55 jaar in Irian geweest en behoorde tot de
eerste groep van franciscanen die in 1937 hier begonnen. Thema van deze
documentaire: "Een missionaris komt voor goed terug naar zijn land van
herkomst". Hij is nu op terugreis via Java naar Nederland.
De dag na aankomst in Jakarta - een miljoenenstad waar je niet te lang
moet blijven - ben ik tegen de avond weer in een vliegtuig gestapt en de
volgende morgen om zeven uur had ik weer Irian-grond onder mijn voeten.
Na even met een kop koffie het wel en wee verteld te hebben, ben ik in
bed gekropen. Het was zo middag en zo avond. De eerste dag toen ik
vertrok uit Nederland, was het prachtig helder mooi vriesweer. Zeer
gezond.
Toen ik hier aankwam begon het al flink heet te worden. Ik dacht, nu is
Nederland weer heel ver weg. Kerstfeest stond al tamelijk dicht bij de deur.
Daarom ben ik een paar dagen later het binnenland ingevlogen om daar
de feestelijkheden mee te vieren en natuurlijk ook oud en nieuw. Kerst in
Ubrub en oud en nieuw in Juruf. En dat is aardig gelukt. En in de avonden:
Ikat kepala. De mannen maken zich op met een speciale make up en met
netten en gekleurde bladeren en een prachtige hoofdtooi met staartveren
van de paradijsvogel. Een fantastisch gezicht. Twee aan twee komen ze
met een trom in de handen in een lange rij tevoorschijn, lopend op het
ritme van een bepaalde melodie. En dat gaat door tot aan de dageraad,
bijgelicht door talrijke fakkels. Maar helaas, tegen middernacht brak er een
81

Dansen in Ubrub en Juruf
onweersbui los met stromende regen. Ijlings zocht ieder een dak boven
zijn hoofd en verwaterd wachtten ze de morgenstond af. En de regen
hieldmaar niet op Natuurlijk eerst teleurstelling, maar geen gezeur.
Vanavond gaan we het weer opnieuw proberen. - Zal best beter weer
worden. Heerlijk als je optimistisch blijft
Na de nieuwjaar even naar de broeders aan de kust. En met een zak vol
goede nieuwjaarswensen, waarin ook die van jullie zaten, ben ik weer
vertrokken met een cessna van de missie - 40 minuten vliegen - naar het
Warisgebied. Daar uitgestapt en te voet een paar dorpen buiten het
centrum bezocht. Daar blijf ik dan een drie dagen. Ik krijg van de mensen
een huisje toegewezen of ik deel dat met anderen zoals bij de voorzitter
van de kerkeraad in Kali Ampas. Zijn vrouw is een paar maanden geleden
gestorven bij een bevalling. Een jonge vrouw van 30 jaren. En hij bleef
achter met twee kinderen.
Na drie weken weer de lucht in richting Yuruf en Ubrub en 7 maart kwam
ik weer opduiken hier in Sentani.
82

Morgen begint de dekenale vergadering van de Keerom, waaronder mijn
gebied valt. En dan de volgende week met een auto en een chauffeur
naar Waris. Een tocht van drie uur. Maar de weg is nu zo goed, dat het
best te doen is. Dit is natuurlijk een geweldige ontwikkeling. En voor de
mensen in het binnenland betekent zo'n weg: wat vroeger zo ver weg leek,
komt nu dichterbij en natuurlijk willen ze dan ook met een truck naar de
hoofdstad Jayapura rijden. Een stad die een hele nieuwe wereld oproept
bij deze mensen in het binnenland. Daar is van alles te krijgen....als je
maar centen (rupiahs) op zak hebt....
Oude en nieuwe sociale structuren en economiën ontmoeten elkaar: de
ruil-economie en de moderne economie. De grote opgave en uitdaging hier
is de vraag: hoe blijven deze mensen uit het oerwoud/binnenland
overeind? Hoe kunnen ze aan de bak blijven? Want in die grote moderne
maatschappij, waar kapitaal macht betekent, waar de gewone kleine man
met lege handen en zakken tegen aan staat te kijken, zal hij daar wel
overeind blijven of in de marginale hoek gedrukt worden en op de tocht
komen te staan? Dat zijn wel de tekenen van deze tijd hier.
Daar zou nog heel veel over te schrijven zijn. Maar laat ik jullie niet te lang
van jullie werk afhouden. Misschien moet de een of ander nog paasinkopen
gaan doen. Daarom goede zinvolle dagen en weken toegewensd. Dat
het lichtpuntje, dat Pasen ons wijst, jullie metgezel moge zijn: Jezus van
Nazareth, die zijn levensopdracht toch maar vol gemaakt heeft tot op de
top van de Kalvarieberg. Inderdaad, niet de gemakkelijkste weg, maar Hij
kon wel heel bewust zeggen: "Nu is het volbracht! Vader in uw handen leg
Ik mijn leven neer".
En toen begon licht te dagen
levenslicht voor ieder
die op afstand
soms een beetje hinkend
Hem blijft volgen.
Inderdaad geen gemakkelijke weg,
maar wel lichtgevend...hoopgevend.
Hartelijke groet van broer-oom-vriend,
Oom Jan.
83

WARIS, 9 juni 1992
Lieve mensen,
Een goede morgen en een warme dag toegewenst!
8.00 uur in de morgen - half zes opgestaan - koffie gezet - de mandikamer
in - de droge was van gisteren opgevouwen, niet gestreken natuurlijk - een
hapje genomen - naar de radio van het bisdom geluisterd en een bericht
doorgegeven. En nu is het al 8.00 uur. Blauwe lucht en een aanstekelijk
zonnetje en mensen al druk in de weer. Immers vandaag worden in
Indonesië de algemene verkiezingen gehouden en ieder van 17 jaar en
ouder mag zijn/haar stem komen uitbrengen.
Toevallig was ik gistermiddag uitgenodigd om samen te komen eten in een
buurtschap/dorpje, ongeveer 15 minuten lopen vanaf mijn huis. In de
morgen had ik vier van hun kinderen gedoopt en dat behoorde gevierd te
worden. De hele buurt was present en eten genoeg: knollen - gekookte
maïskolven - sagokoeken - boontjes en een heel klein plukje vlees, leder
at tot verzadiging toe - jong en oud. Er bleef niets over. Want eten de
mensen de restjes niet op, dan doen de altijd aanwezige honden dat wel.
Na de maaltijd werd er toen door het dorpshoofd voor de laatste keer nog
eens uitleg gegeven, wat je precies moet meenemen voor de stemming,
zoals het stemnummeren ook wat water en eten voor de kinderen als het
wachten wat lang duurt en kinderen ongedurig worden. Hoe je precies het
stemhokje behoort binnen te gaan en wat je daar moet doen etc. Aan de
hand van een grote plaat met tekeningen werd die uitleg toegelicht. De
oudere mensen waren vol aandacht.
Toen het donker werd, ben ik terug gelopen. Even later stond boven me
een volle maan te pronken aan de nachtelijke hemel, omringd door
ontelbare sterren en sterrenbeelden, zoals het zuiderkruis - de grote beer -
en niet te vergeten de heldere Venus en de melkweg. Een prachtige
avond. Als je dan buiten blijft kijken, genietend van de stilte en het zachtjes
ruisen van het riviertje achter het huis en zo nu en dan het geluid van krekels
in de bomen - nou, dan heb je helemaal geen zin om je bed op te
zoeken.
Volle maan. Ik herinner me nog steeds toen ik aan de zuidkust in de
Mimika werkte, dat bij heldere maan het hele dorp naar het strand toog -
de trommen bij zich en daar zittend in het zand, genietend van een
84

zilveren, kalme zee, de hele nacht door zingend op het ritme van hun
trommen hun oude verhalen en mythen. Tot de dageraad aanbreekt om
dan thuis de slaapmat op te gaan zoeken. Ja, dat is een ander levensritme
dan wij westerlingen gewend zijn. Maar je komt dan ook hier niet zoveel
neurotische en overspannen mensen tegen!
Dat neemt echter niet weg, dat ook hier grote ontwikkelings- en veranderingsprocessen
aan de gang zijn, die nu voor de nodige spanningen gaan
zorgen in die geïsoleerde gebieden tot voor kort, maar nu door wegen
ontsloten worden en waar het geluid van modern materiaal en techniek de
valleien komt binnen rollen. Dat roept dan vragen op binnen het traditionele
levenspatroon naast grote verbazing om al dat nieuwe. Er komt ander werk
te voorschijn. Er is wat geld te verdienen bij de onderneming. Maar dan
moet je wel zorgen, dat je 's morgens op tijd op het werk staat en doorgaat
tot het eindsignaal. Ja, en met dat geld is iets meer te krijgen en te
kopen dan je thuis in huis hebt of in je tuin en sagobossen. En daar is
natuurlijk de jonge generatie erg gevoelig voor. Nu krijgen ze de kans om
wat kleren te kunnen kopen en een horloge en een radio of zelfs een
kleine tv.
In de hoofdstad Jayapura (het oude Hollandia) zie je in talloze huizen en
huisjes mensen op de vloer zitten - hele families bij elkaar - rond een tvkast
en vergeten tijd en slaap, met als gevolg, dat leerlingen de volgende
dag in de klas niet zulke frisse ogen hebben en het hoofd nogal eens
omlaag gaat.
Ergens kom je over heel de wereld dezelfde mensen tegen en dezelfde
spanningen bij veranderingen. Zeker de jonge generatie, die het meest
gevoelig is bij dergelijke ingrijpende veranderingen en nieuwe ontwikkelingen.
Alleen de toren van Babel heeft ervoor gezorgd, dat niet ieder
dezelfde taal spreekt. Maar handen en voeten en hoofd kunnen veel
dingen en behoeften duidelijk maken!
Ik zit zomaar een eind weg te mijmeren, zonder me af te vragen of het wel
de moeite waard is om dat op papier te zetten. Want tenslotte is het in
Europa en Canada al volop zomer en bracht de meimaand warme dagen
in Nederland en veel bezoekers rond Hemelvaart en dat zal ook wel met
de Pinksteren zo geweest zijn en jullie druk met inpakken en op vakantie
gaan....
Ik ben nu bijna een vier weken in het Warisgebied - heb daar een aantal
85

dorpen buiten het centrum bezocht. Ik blijf daar dan een dag of drie/vier.
De mensen zorgen voor mijn natje en droogje. Alleen neem ik mijn
miskoffer en mijn slaapmat mee en in een van de huizen mag ik logeren.
Toen ik op een avond op de houten warandavan een huisje met een paar
mannen bij een oliepitje zat te praten en ik op een gegeven moment
aangaf dat ik slaap kreeg - want morgen is het zondag en dan wil ik fris
zijn voor de viering - toen zei een man iets in taal: "Mom tsiamena piok kasembayam
kwaab". Ik vroeg hem wat het betekende. "Onze grote
voorvader komt van boven naar ons, daarom gaan we naar de kerk op
zondag". Ik vond dat prachtig uitgedrukt en was tegelijk verbaasd. Deze
mensen zijn op hun manier ook bezig met het onzegbare en ongrijpbare
uit te drukken. Heel hun wereldje heeft een diepe religieuze/magische
geladenheid. En zorgt soms ook voor de nodige angst en onzekerheid en
eigen invullingen. Zo geloven ze b.v. dat ziekte en dood - vooral als het
jonge mensen overkomt - niet door infecties of virus of wat dan ook,
veroorzaakt wordt, maar door de magische kracht van een andere mens,
en dat kan zowel een man als vrouw zijn. Ze zijn behekst. Als ik zoiets te
horen krijg, moet ik altijd denken aan de verhalen over heksenverbrandingen
in de Middeleeuwen en de duivelbezweringen. Wonderlijk en tegelijk
onbegrijpelijk voor een buitenstaander!
Beste mensen, het is genoeg geweest. Ik wens jullie allemaal zonnige
dagen en open ontmoetingen met mensen, waar je je over verwonderen
mag. Want mens-worden is een moeizaam proces en samen met anderen
mens-worden nog veel moeilijker. Om samen te leven met andere
huidskleuren en gewoontes. Ja en toch is dat allemaal een scheppingsgegeven.
Hoe krijg je dat klaar en hoe geef je dat levensproces door aan een
volgende generatie: leven in een bonte samenleving zoals het Nederlands
elftal! Leven in vrede met al die broeders en zusters uit de vier windstreken.
Moge het eens echt Pinksteren worden en wij allen met dezelfde
Geest zijn behept.
Dag allemaal en dank voor jullie brieven.
alle goeds en hartelijke groeten,
broer/oom/vriend Jan Koot.
86

YURUF, juli 1992
Lieve mensen,
Veel groeten uit Irian Jaya. Oké...? Daar gaan we dan...de lucht in. Het is
10.00 uur in de morgen. Ik zit naast de piloot Lejan, een Engelsman, en
achter mij zit Broeder Frans, een Javaan die meegaat om de motoren in
Ubrub en Yuruf na te kijken. Een hele klus voor hem. Maar hij heeft er zin
in. Hij is van beroep onderwijzer. Maar het technische heeft hij in zijn
vingers zitten. Een speciale opleiding heeft hij niet gevolgd, alleen maar
goed gekeken en zelf geprobeerd en er wat omheen gelezen.
Van Sentani naar Ubrub is het met de cessna van de missie een 45
minuten vliegen. Ik heb die route al vele malen gevlogen, maar steeds heb
ik er weer plezier in. Je vliegt tussen de wolken boven je en de bomen
beneden - het oerwoud. Alles is goed te zien. En steeds ontdek ik weer
iets nieuws: een huisje in de bush, neergezet op een bergrugje, dat
opengekapt is. En als er ook rookpluimpjes te zien zijn, dan weet je dat
de eigenaar aanwezig is en bij zijn vuurtje zit met zijn gezin.
Dan ontdek je weer een zilverkleurig helder riviertje tussen de bomen. Alles
glijdt onder je door en brengt je langzaam naar het geplande doel Ubrub.
Vanuit de verte schitteren al de aluminium daken en even later zitten we
er boven, maken een flinke bocht, om dan langzaam af te dalen naar de
landingsstrip - een verharde grasmat met een lengte van 450 meter.
Er staan wat mensen bij de stopplaats. Niet veel. Want....het is vakantie
en dat wil dan zeggen hier, dat de ouders met al hun kinderen het bos
intrekken naar hun sago-arealen. Daar heeft ieder gezin haar eigen
weekendhuisje, een heel simpel optrekje van plaatselijk materiaal. Daar
vieren zij hun vakantie lekker weg uit het dorp voor een kleine maand.
Daar geen last van het bestuur, geen last van de militairen en geen last
van de pastoor....!
Daar voelen zij zich vrij en krijgen de mannen en jongens de kans om op
jacht te gaan: een wild varken, een boskip, een struisvogel of een kuskus.
Moeder en de kleine kinderen blijven dan thuis. Moeder zoekt dan wat
groentebladeren bijeen en klopt wat sagomeel, terwijl de jeugd zich
vermaakt in het ondiepe riviertje vlakbij en probeert wat kleine visjes te
bemachtigen.
In de namiddag ben ik door de twee dorpen gaan lopen, maar ik kwam
niemand tegen. Overal waren de deuren dichtgebonden bij wijze van slot.
87

Ubrub is het centrum van dit district. Och, het stelt niet zoveel voor. Een
tiental huizen - een kantoor van het plaatselijk bestuur - een militaire en
een politiepost - het huis van de pastoor - de kerk en school en dan nog
een paar onderwijzerswoningen. O ja, ook nog een polikliniek met een
verpleger en zijn gezin. Dat is alles - een klein wereldje, waar iedereen
alles van de ander weet en plenty tijd heeft en dan ook uren met elkaar
zit aan te keutelen....
De kampong Ubrub
Maar als het avond en donker wordt om zes uur en hier en daar een
petroleumlampje wordt aangestoken, dan is buiten alles stil. Behalve een
paar honden, die om een kluif lopen te vechten en beneden naast mijn
huis in de visvijvers de kikkers met elkaar in gesprek gaan.
Geen geronk van motoren - geen tv, zoals in Jayapura - geen verlichte
winkels - geen gelegenheid om een film te gaan zien - geen gezellig
eethuisje Nee, ieder moet zijn eigen broodje zien te bakken met de
middelen die er voorradig zijn op dat moment. Want de opvoer van belangrijke
levensmiddelen met een vliegtuig is behoorlijk duur en met mondjesmaat
aanwezig. Daar zou nog heel wat aan te verbeteren zijn door de
overheid.
Dus vroeg naar bed en 's morgens vroeg op - tussen 5.00 en 5.30 uur.
Meteen duik ik dan de mandikamer in - laat het koude water over mijn
body plenzen en voel me dan weer lekker fit. Goed morgen allemaal...!
88

Broeder Frans heeft het niet klaar gekregen om de motor weer aan de
praat te krijgen. Tenslotte lukte het, maar toen bleek de dynamo niet in
orde te zijn, zodat er geen licht te krijgen was. Geen zorg, de stallantaam
staat op wacht en geeft genoeg licht om te weten waar je bent. Maar om
er bij te lezen of te schrijven, dat is teveel gevraagd.
Het is dus Frans niet gelukt in Ubrub, maar in Yuruf wel. Daar heeft hij de
hele lichtinstallatie in de kerk en in huis prima voor elkaar gekregen. En
toen de motor was gestart, brandden overal de lampen in de avond. Hoera
wat een licht en wat een gezelligheid in huis in de avonduren. Dank
je wel, Frans!
Tenslotte nog een nieuwtje. In Ubrub ben ik gevallen en liep een
schaafwondje op aan mijn rechterbeen. Niks bijzonders - geen flauwe kul,
zal wel zo weg zijn. Maar in Yuruf merkte ik, dat het niet weg was.
Integendeel, het begon te ontsteken en werd een flinke wond. Toen ik op
een morgen niet op dat been kon staan, heb ik vier dagen op bed mijn
slordigheid van wondbehandeling bemediteerd.
En al die tijd heb ik mij niet geschoren....en nu nog niet... Met het gevolg,
dat een grijs baardje het levenslicht te zien geeft. Maar mijn scheermes
ligt bij de hand. Als het me niet bevalt, dan fluks weg met de stoppels....
Genoeg geweest. Hopelijk jullie allemaal fijne vakantie gehad om er weer
een jaar tegen te kunnen.
En de Heer zij met U allen en hartelijke groet van oom/broer/vriend
Oom Jan.
PS: Dank voor jullie brieven.
89

SENTANI, 14 november 1992
Lieve mensen,
Dag zon, dag regen, dag allemaal!
Holy Smoke, wat is me dat een dag geweest in Waris, donderdag 15
oktober, afgelopen maand. De morgen begon stralend, een warme zon en
een flinke wind in de ochtenduren.
Ik was even weggegaan met de auto om iets op te halen. De sleutels
waren in handen van mijn kookster, de vrouw van een onderwijzer. Zij
moest even naar een vergadering en daarna zou ze aan de kook gaan. Op
een driepitter stond op een laag pitje de bonensoep zich op te warmen.
Opeens hoorde men een harde knal en kort daarop zwarte rookwolken,
gevolgd door hoog oplaaiende vlammen, aangewakkerd door de harde
droge wind. Binnen de kortste keren stond het hele huis in rook en vlam.
Een paar onderwijzers hadden de goede geest te pakken om nog op tijd
in snel tempo belangrijke stukken, zoals de parochieboeken en kaarten,
uit twee kamers weg te krijgen, voordat het ook daar te heet werd. Binnen
een uur was het gebeurd - helemaal uitgebrand - en verkreukte aluminium
platen van het dak hingen triest omlaag te kijken.
Onderweg kreeg ik bij de militaire post al te horen, dat het huis in brand
stond. Ik nam het nogal luchtig op en dacht, dat het wel mee zou vallen.
Maar toen ik thuis kwam, toen zag ik wat er was overgebleven en dat was
niet veel meer. Ik stond toen wel even stip en sippies te kijken.
De volgende dag kwam de bus binnen rijden en had ik de gelegenheid wat
brieven te sturen naar het bisdom. Een paar dagen later kwam de bisschop
zelf eens poolshoogte nemen. De ravage was toen al aardig opgeruimd,
alleen een naakt skelet was nog te zien.
Een klein huisje vlakbij, was mijn onderkomen geworden, en daar kreeg
ook het weinige wat gered was een veilig plekje. Het eerste wat ik tegen
bisschop Jan kon zeggen was, dat de hele parochie-administratie het er
levend afgebracht had. En dat ik weer een dak boven mijn hoofd had en
een bed en een stoel had gekregen en dat de buurvrouwen me elke dag
van eten voorzagen met potjes en pannetjes.
Ja, ik ben die dagen niets tekort gekomen. En kon weer rustig slapen
90

onder het muskietennet, behalve de eerste nacht. Toen lag ik maar steeds
de vlammen weg te blazen, die om me heen spookten....!
Een paar dagen later, toen het voornaamste was opgeruimd, ben ik
volgens afspraak op tournee gegaan naar de buitendorpen. Die bezoeken
waren een goede afleiding voor het verwarde hoofd en brachten weer wat
frissere gedachten en gesprekken binnen.
Toen alle dorpen waren bezocht, heb ik mijn deur op slot gedaan en ben
terug gereden naar Jayapura. Een lange rit met een lange zit van zo'n
kleine vier uren. Maar een weg met geweldige uitzichten.
Nu zit ik dan in Sentani en over twee dagen ga ik naar het centrale huis
in Jayapura, waar alle Nederlandse franciscanen een week lang bij elkaar
komen. Er zal dan ook wel een beetje gepraat worden over onze toekomst.
Want de groep begint een grijze groep te worden. Hoe lang nog willen we
doorgaan? Wanneer denk je terug te keren naar Nederland. Voor deze
dagen is ook de pas gekozen provinciaal van Nederland, Jan van
Duynhoven uitgenodigd.
Alsmede Jos Donkers, de missiesecretaris van de Haagweg in Leiden. Ja,
dat is best leuk om de hele hap weer eens bij elkaar te zien. Want
vanwege de geweldige afstanden binnen ons bisdom, komt zo'n reünie niet
vaak voor. Is te kostbaar.
Maar wat het wonderlijke is, dat na tegenvallers en minder leuke
gebeurtenissen, er altijd weer een zonnestraaltje om de hoek komt kijken.
Krijg ik hier in Sentani een brief in handen, waarin met groot enthousiasme
verteld werd over het grote succes van de Missie-markt in september te
Hazerswoude. En wel ten bate voor die dakloos geworden dorpsgenoot in
Irian, die ik dan ben. De hele dorpsgemeenschap - jong en oud - zomaar
in touw voor jou. Is dat niet geweldig? En bovendien met de nestor van
onze groep, pater Torn Tetteroo, erbij.
Beste mensen, toen ik dat las, verdwenen meteen alle donkere rookwolken
van Waris.
Dank je wel - dank je wel jullie allemaal in Hazerswoude. Speciaal aan de
groep van Missie en ontwikkeling en de talrijke vrijwilligers/sters.
Leven en laten leven en de aarde eren als Moeder Aarde - als bron van
leven voor miljoenen mensen. Alleen ze krijgen vaak de kans niet en dan
is het heel moeilijk om "ja" tegen het leven te zeggen. Goddank blijven er
altijd mensen, die solidair willen zijn en blijven met deze kleinen en
91

gekleineerden der aarde. En bij die solidaire mensen, daar horen jullie
allemaal bij!
Wat ik jullie allemaal wens is de franciscaanse groet: Vrede en alle Goeds!
Hartelijke groeten aan jullie
van je broer/oom/vriend/dorpsgenoot
Oom Jan.
YU RU F, 5 februari 1993
Lieve mensen,
Een zonnige dag toegewenst! Dit schrijf ik juist nu op vrijdagmorgen,
omdat de zon het vandaag hier weer laat afweten. Laaghangende
regenwolken - het is de regentijd - geen wind en natte, glibberige paden
zullen de dag gaan maken. Misschien tegen de avond een opklaring....
Geen opgewekt weer dus om aan een brief te beginnen.
Maar ik heb een dak boven mijn hoofd en mijn huis hier biedt genoeg
gelegenheid om het humeur boven Amsterdams Peil te houden. En een
kop koffie in de morgen doet wonderen en brengt je weer in de goede
stemming. Houwen zo!
Op mijn tafel ligt een hele stapel brieven en kaarten: Vredewensen voor
de kerstdagen en alle goeds voor het nieuwe jaar, dat we samen inmiddels
al weer een stukje hebben afgelegd - een maand januari is zo voorbij!
Ik wil jullie allemaal bedanken voor die welkome persoonlijke tekens. Ze
drukken allemaal iets uit van de hoop en verwachting, dat het de mensheid
gegeven wordt om in vrede en vreugde zinvol met elkaar te leven.
Maar....zover is het nog lang niet! De beelden op de tv laten dit ook
duidelijk zien.
Als je er naar kijkt, dan krijg je een machteloos gevoel over je. En dan
92

denk je: wat is het kwaad toch hardnekkig in de mens. Het beestje in de
mens dat - getergd al zoveel jaren - opeens de kans ziet om er op los te
bijten alles wat ie tegenkomt. Net als een gezwel, dat na weken zich
ingehouden te hebben, plotseling openbreekt en al zijn ongerechtigheid
uitspuwt! Ja de wereldvrede is nog veraf....
Hoe komt het toch? Is het de economie, die daar een rol bij speelt? Gaat
het bij dit alles op de eerste plaats om het welzijn van medelotgenoten?
Of spelen winstbejag en nationale en groepsbelangen de hoofdrol? Maar
wat weet ik daar als amateur veel van af? Ik pingel maar wat aan, zonder
doel te treffen. Zal dan ook nooit een professional worden!
Maar beste mensen, we blijven ondanks alles mensen van hoop, en geven
die hoop nooit op. We zullen proberen ons eigen beestje in toom te
houden. En de medemens eerlijk en open in de ogen te kijken, welke kleur
die huid ook heeft. Als we dat proberen, dan krijgt solidariteit oftewel broeder/zusterlijke
saamhorigheid de overhand boven haat en egoïstische
gevoelens.
Succes wij allemaal met dit program voor 1993!
Ik zit dit alles te schrijven in mijn huis in het dorp Yuruf - zo'n veertig
minuten vliegen van Jayapura vandaan. De weg - Trans-lrian-weg - is al
vanuit de hoofdstad tot hier gekomen. Maar nu vooral in de regentijd is het
een en al modder. Onberijdbaar voor auto's. Bulldozers die erop bezig zijn
en de vrachtwagens met steen en zand om de weg te verharden, blijven
halverwege vastzitten. Wachtend op een paar droge zonnige dagen!
Zondag j.l. ben ik over die blubberweg naar een groep mensen gewandeld,
die op een nieuwe plek langs de weg hun dorp gaan opzetten. Ze
zaten daar bijeen in provisorische optrekjes. Rondom hen nog maagdelijk
oerwoud, behalve de weg dan!
In een van hun optrekjes heb ik met hen de nacht doorgebracht, met een
maaltijd van sago-pap en wat stukjes vlees van een gepijld wild varken.
De volgende morgen verzamelden we ons op een open gekapt stuk van
het nieuwe dorp en daar hielden we bijeenkomst. Een heel bijzondere
bijeenkomst. Ook verschillende notabelen van het twee uur lopen gelegen
dorp Jabanda waren aanwezig. Ook zij hebben hier hun grondrechten.
In een grote kring stonden we daar. Ik werd gevraagd om de leiding te
nemen. Binnen de kring lag een groot pakket op de grond. In dat pakket
93

zat een bijl, een hakmes, een pakje tabak, een doosje lucifers, wat geld
en wat kleren. Dit alles werd aangeboden aan de voorouders, die de grond
aan hen hadden nagelaten. De bundel werd gezegend en samen hebben
we gebeden en de voorouders bedankt. Toen werden de gaven in de
grond begraven...!
Het was een teken van dankjewel aan de voorvaderen. Een teken van
verbondenheid met hen, en met de Algever van ons leven!
Ik vond het symbolisch ontroerend mooi. Het leven staat niet los van
vroegere generaties, waar wij ons leven aan te danken hebben, alsook het
stukje aarde dat ons wordt toevertrouwd, om er goed mee om te gaan.
Daarna hebben we samen de sobere maaltijd gevierd. En toen ben ik weer
terug gaan blubberen naar huis, drie uur lang. Zeg dan maar ja tegen het
leven!
Het is momenteel stil hier in Yuruf. De vakantieweek voor de school.
Gisteren zijn de onderwijzers met de cessna opgehaald om in de hoofdstad
Jayapura een toerustingscursus te volgen. Dit om bij de tijd te blijven met
de onderwijspolitiek.
Met vier helpers zijn we samen een paar klussen aan het klaren. Een
motorhuisje wordt opgezet. En waar de motor/generator nu tijdelijk staat,
wordt klaargemaakt als vergaderruimte voor de parochieraad.
De overige dorpsbewoners zitten in hun sago-arealen en komen morgenmiddag
- zaterdag - terug naar het dorp. Om dan zondagmorgen samen
ter kerke te gaan. En daar ga ik me nu op voorbereiden.
Beste allemaal, dit is mijn wens voor jullie: gezondheid des harten - een
aanstekelijk humeur en een knipoog tegen je buurvrouw of buurman. En
as het effe kan een handje helpen!
En Cor en Jan in Kamerik, nogmaals gefeliciteerd voor jullie trouwe dienst
samen 40 jaar lang in de huwelijksboot. En maar roeien blijven....!
Goede voorbereiding op het aanstaande paasgebeuren. Krijgen jullie nog
een askruisje op As-woensdag? Ik wel....
hartelijke groeten van broer/oom/vriend
Oom Jan.
94

Keerom, 25 mei 1993
Lieve mensen,
Tjonge-jonge wat is me dat een tijd geleden, dat er een familiebrief de
brievenbus binnen kwam bij jullie voordeur. En Intussen is het paasgebeuren
al lang voorbij en staan we nu vlak voor de pinksterdagen. Welnu dan
moet de geest vaardig worden om te beginnen met kleine activiteiten, en
een daarvan is het begin van deze brief!
Ja, het heeft deze keer wat langer geduurd dan gewoon. Maar dat ligt dan
voornamelijk in het feit, dat ik na de paasvieringen in Waris terug in
Jayapura in de lappenmand ben gekropen.
De Goede Week-dagen waren in Waris, ondanks de nodige regens, toch
goed verlopen. De tweede paasdag stonden een stel jonge echtparen bij
hun kerkelijk huwelijk in de volle belangstelling en in de namiddag een
grote doopdienst van kleine kinderen, een goede dertig samen. De babies
lieten zich behoorlijk horen: wij zijn er ook op deze wereld.
Derde paasdag - dinsdag was indertijd afgesproken, dat de jeep door de
chauffeur van de bisschop naar Waris gebracht zou worden. Enos zou dan
in de namiddag met de bus terug gaan naar Jayapura. En de volgende dag
zou ik dan met de jeep de buitendorpen met een paasbezoek vereren.
Maar wat gebeurde op die derde paasdag, laat in de avond stond plots
chauffeur Enos voor mijn deur, maar zonder auto.... Panne met de motor
zei ie (koppelingsplaat wellicht ter ziele)!
Kom binnen. Waar staat de wagen? In het dorp Kali Bom gebeurde het en
daar heb ik de jeep achtergelaten en ben hierheen komen lopen zonder
lamplicht. Maar het lukte. Hoe laat is het nu? Acht uur. Dan heb ik er twee
uur over gedaan. Welkom Enos en geen zorgen vanavond. Eerst goed
eten, wat er is en flink water drinken. Want je zult wel dorst hebben. En
dan lekker gaan slapen en dan gaan we morgen vroeg verder kijken! En
aldus geschiedde Het werd goede nacht en goede morgen, de vierde
dag....
Vroeg opgestaan en naar buiten gekeken, hoe het weer en de lucht eruit
zagen. Thank You MyLord, het belooft een droge dag te worden. Zet nou
maar geen chagrijnig gezicht.
Na het ontbijt en na een plons in het riviertje om met een fris gezicht te
beginnen, hebben we samen de plannen gemaakt. Eerst een radiobericht
95

sturen naar Jayapura via de bestuursradio met het verzoek aan het
bisdom, om een auto te sturen om de kapotte wagen op te trekken. Vervolgens
werd het paasbezoek aan de buitendorpen van de agenda geschrapt
- helaas! En toen werd er besloten om naar het dorp Kali te gaan lopen,
waar de jeep geparkeerd stond en daar wachten op vervoer vanuit
Jayapura. Zo gepland en zo gedaan. Wat spullen ingepakt en met een
drietal schooljongens zijn we samen om negen uur vertrokken. De paden
op - de dalen in, vooruit met frisse kracht (wie kent dat liedje nog?). Twee
uur later waren we in Kali Bom. We hoopten, dat in de namiddag de auto
uit Jayapura wel zou komen. Maar dat gebeurde niet en we moesten de
nacht daar doorbrengen. De mensen zorgden uitstekend voor ons tweetjes
en we kregen een prima nachtverblijf aangeboden.
Donderdagmorgen - een prettig ochtendzonnetje maakte ons wakker,
samen met hanengekraai en het gehuil van slecht uitgeslapen honden! Zou
het vandaag gebeuren? Ja hoor, in de namiddag kwam de wagen van de
bisschop met twee monteurs erin aanrijden.
Na een korte inspectie onder de motorkap was het duidelijk, dat ter plekke
de wagen niet te maken was. Een ketting werd tevoorschijn gehaald en
aan de kapotte wagen bevestigd. En na een half uur al vertrokken we
richting Jayapura. De een trok de ander. Zo gaat het met mensen ook
vaak!
's Avonds om half acht kwamen we bij ons centrale huis aan. He, he, een
lange rit en ...met een leeg gevoel in de maag en een dorstige tong...maar
het is gelukt.
Zo, dit verhaal dan was het staartje van mijn paastournee in Waris - anders
verlopen dan in mijn agenda stond.
Maar dit staartje is nog niet helemaal af. De dagen daarop in Jayapura
kreeg ik nog al last van buikloop en koorts. Ik dacht, dat is natuurlijk weer
malaria. Ben voor alle zekerheid naar de dokter gegaan. Er volgde een
laboratoriumonderzoeken toen werd er geconstateerd: geen malaria maar
je hebt wormen. Een wormenkuur gekregen. Veel pillen slikken - veel rust
nemen en voorlopig niet naar het binnenland. Eerst goed uitkuren, aldus
de dokter (een vrouwelijke) en flink eten om de kilo's aan te vullen, die
door de buikloop vertrokken waren. Zo gehoord en....zo gedaan.
Heb me toen lekker stil gehouden en langzaam de kilo's weer aangevuld.
En toen ik vrijdag - 21 mei - mijn laatste laboratoriumonderzoek had gehad,
was de uitslag: alles is weer prima voor elkaar. Geen worm meer te vinden.
Ik kreeg groen licht om weer naar Keerom te gaan. Maar een beetje
96

oppassen op jezelf, zei dokter Hanny. Je bent geen dertig meer! Ja,
dokter, zei het patertje, bedankte haar en ging opgeruimd uit haar
spreekkamer. De buikloop was over....
Ik heb weer plannen gemaakt om volgende week naar Ubrub te vliegen.
Maar nu eerst jullie allemaal bedanken voor jullie brieven-paaswensen en
familieberichten. Gelukkig allemaal goede berichten en tevreden zinnen en
punten, zowel uit Nederland als Canada. In Nederland allemaal erg
enthousiast over het prachtige voorjaarsweer gelijk zomerweer - over de
bloeiende bongerds en het jonge groen allerwegen. Vooruit, vlug de
tuinstoelen naar buiten. En iedereen iets vriendelijker dan tijdens een
plensbui. Wat is het weer toch erg belangrijk voor de stemming en vitaliteit
van een mens. Maar het is de zon die het doet....! Met de brieven kwam
ook de vraag mee: hoe staat het met de bouw van je huis in Waris? Nu
met de officiële bouw is nog niet begonnen. Afgesproken is met bouwbroeder
Henk Blom - die gaat voor een aantal maanden op verlof - dat er
volgend jaar mee begonnen wordt. Intussen heb ik wel een plaatselijke
timmerman Geliks aangetrokken, die met een paar helpers een tijdelijk
huisje voor me aan het opzetten is. 6 x 6 meter en alles van hout. Het is
al onderdak en zal in juli wel klaar zijn. Daarmee ben ik dan voorlopig
onder de pannen (hier: aluminiumplaten). En als in de toekomst mijn
officiële huis overeind staat, dan kan dit gebouw dienst doen als onderwijzerswoning.
Want ook daar is nog een groot gebrek aan. Hier in het Warisgebied
zijn er drie lagere katholieke scholen. Maar aan de faciliteiten wat
schoolgebouw en woningen betreft ontbreekt nog wel het een en ander.
Dit is ook een van de redenen, dat ik nog geen grote haast maak met mijn
te bouwen nieuwe huis! Er zijn andere prioriteiten, speciaal in de
onderwijssector.
Ja over dat onderwijs zou nog heel wat te vertellen zijn. Niet altijd zon en
maneschijn. Wel is er goede wil. Maar ja, dat is niet voldoende. Edoch,
geduld en volharding. Wetend en gelovend, dat het proces van menswording
ook zeer menselijk verloopt. En kwaliteit vraagt tijd en inspanning en
plezier hebben in je job!
Er worden nog steeds torens van Babel uitgeprobeerd, en nog steeds in
ons wereldje begrijpen mensen elkaar niet en gromt en rommelt het, zoals
wilde dieren in het oerwoud.
Maar durf dat ook maar te zien, steeds opnieuw door de eeuwen heen
pogen mensen de taal van het hart voorrang te geven boven de taal van
97

geweld en afbraak. En dat zijn tekens van hoop - kleine doorbraken van
het rijk van de Schepper in ons wereldje. Ja, dit gebeurt ook door mensen.
Zal daar de Geest van Pinksteren iets mee te maken hebben? Als dat zo
is - zalig Pinksteren allemaal.
Beste mensen, na dit intermezzo gaan we allemaal weer verder op onze
tocht - hand in hand kameraden! - en geef elkaar een steuntje in de rug
of een por in de zij! En moge de hoop je wakker houden en moge de zon
je lekker bruin tinten!
Alle goeds en hartelijke groeten,
broer/oom/vriend Jan Koot.
PS.: Heb gisteren mijn baard afgeschoren.
UBRUB, 27-8-1993
Lieve mensen, Goedenavond allemaal! Pax!
Half tien in de avond. Hé, hé, alles staat ingepakt. Effe uitpuffen. Eerst de
motor uitdoen. En dan bij een klein lichtpuntje van de lantaarn met een
klein sigaartje erbij, nog even nadenken of er nog iets vergeten is, dat mee
moet naar Ubrub.
Mijn laatste avond weer hier in Yuruf. Ben hier een twee weken geweest.
Als het mee zit met het weer, word ik morgen doorgebracht met de cessna
naar Ubrub. Eigenlijk maar een paar minuten vliegen, doch lopend doe ik
er dik vier uur over!
In een makkelijke stoel zittend, trekkend aan mijn pantertje, laat ik de
afgelopen twee weken even de revue passeren. Het is altijd interessant
98

om na een paar maanden hier terug te komen. Er is altijd wel iets te zien,
wat er voorheen niet was. En deze keer was het wel erg opmerkelijk. De
droge afgelopen weken hebben de mensen actief gemaakt om nieuwe
tuinen aan te leggen. Dat wil zeggen dat een groot stuk oerwoud van een
paar hectare opengekapt wordt. Grote grutte, geen kleinigheid, want de
woudreuzen worden met een bijl in de hand een kopje kleiner gemaakt.
En de mensen weten precies hoe de boom moet vallen en hoe er dan
gehakt moet worden.
Bij het openleggen van zo'n tuin wordt eerst het jonge hout ter hand
genomen. Daar doen de vrouwen ook aan mee. Is dat allemaal weggekapt
met een hakmes (een parang zeggen ze hier), dan volgt het werk met de
bijl in handen. En als dan zo'n grote woudreus met veel gekraak tussen
andere bomen zijn/haar tocht naar de aarde zoekt, dan gaat er een gejuich
op en het vallen wordt begeleid met veel geschreeuw en gejoel, dat op
verre afstand te horen is.
Een indrukwekkend gebeuren, hoe de mens een stuk van de schepping
aan zijn voeten weet te leggen, met een bijl als enig instrument.
Dit werk wordt alleen door mannen gedaan en daar zijn geen vrouwen bij
aanwezig. Die zijn tussen de omgehakte bomen het jonge, droge hout aan
't verzamelen op grote stapels, om het dan in brand te steken. Toen ik aan
kwam vliegen vanuit Sentani, zag ik al van verre de rokende brandstapels.
Grote dikke rookwolken trokken de lucht in, om daar in het grote geheel
van blauwe en witte stapelwolken opgenomen te worden en weg te
waaien.
Het hoogtepunt van de maand augustus in Indonesia is de 17 augustus,
de dag van de onafhankelijkheid. In het jaar 1945 (nu 48 jaar geleden)
hebben in de vroege ochtend van die datum de twee grote leiders Sukarno
en Hatta plechtig de onafhankelijkheid van Indonesia geproclameerd. Dat
was een geweldig moment voor het Indonesische volk!
Ook hier in Yuruf werd dit grote feit herdacht. En deze keer wel op een
speciale manier. Want het districtsbestuur was met zijn staf ook naar Yuruf
gekomen.
In de vroege morgen kwamen de dorpen bijeen op het voetbalveld, dat
zo'n drie weken geleden door een bulldozer was geëgaliseerd, zodat daar
de voetbalwedstrijden konden worden gehouden en op deze morgen de
mensen samen kon brengen. Het is de jaarlijkse grote plechtigheid met als
hoogtepunt het hijsen van de nationale roodwitte vlag en het zingen van
de nationale hymne: Indonesië Raya!
Het ging er allemaal nogal gemoedelijk aan toe. Politiemannen en een paar
99

militairen hielpen heel vriendelijk om de schoolkinderen, de ambtenaren,
de dorpshoofden, het vrouwengilde en andere genodigden netjes op een
rij rond de vlaggemastte krijgen. Tenslotte lukte dit allemaal. Omdat ik een
hekel heb zo lang in de rij te staan tijdens zo'n plechtigheid, had ik mijn
fototoestel meegenomen. Zo kon ik lekker de nodige keren de rij verlaten
om hier en daar een kiekje te nemen. En dat werd zeer gewaardeerd,
leder zette zijn/haar gezicht op officieel! Toen mijn rolletje vol was, ben ik
toch maar gewoon doorgegaan met klikken tot aan het einde. Alles bij
elkaar duurde het een klein uur.
Na de plechtigheid werden er handen geschud en felicitaties uitgewisseld
en complimentjes gemaakt over de geslaagde plechtigheid. Daarna zouden
de volksspelen beginnen: paal klimmen, touwtrekken en hardlopen. Maar
opeens vertrok de zon en donkere wolken stuurden bakken water naar
beneden, leder zocht meteen een droog onderkomen en velen probeerden
snel hun huis te bereiken. Kortom de rest van de dag viel letterlijk in het
regenwater. Een beetje jammer wel. "Maar", zeggen ze hier met een grijns:
"lukt het vandaag niet, dan morgen wel!"
Nu vragen jullie je allemaal af: heb je in die twee weken zelf nog wat
serieus werk gedaan ? Een heel goede vraag. Ik ben er zelf verlegen mee,
want erg veel heb ik niet gedaan dat de moeite waard is om publiek te
maken.
Om toch maar wat te noemen: naast de zondagsvieringen heb ik nog wat
bezoekjes afgelegd aan de dorpen met hier en daar een praatje over wel
en wee. En natuurlijk de school niet te vergeten, want het schooljaar is
alweer begonnen. Meer dan tweehonderd kinderen in de banken. In de
twee eerste klassen een dikke tachtig spruiten. Wat een prachtig
gezicht,die jonge donkere snoeten met vurige ogen, met z'n vieren of
vijven in een bank gepropt. De hoop van Yuruf!
Een dorpje had pas van de overheid nieuwe houten huizen gekregen en
of de pater die wilde komen inzegenen. Op een afgesproken namiddag
begon daar de plechtigheid. Alle gezinnen stonden voor hun huizen
opgesteld. Samen met het dorpshoofd en de voorzitter van dit kerkgroepje
ging ik met water en kwast (bladertak) de gezinnen en huizen langs, opdat
de kwade geesten zich verre zouden houden en de goede geest van Jezus
bij al die families zijn/haar intrek zou nemen in hun nieuwe huizen.
En na de zegening, als sluitstuk, samen eten. Dat hoort erbij.
Toen het donker werd, ging iedereen weer naar zijn eigen huisje.
100

Donkere snoeten en vurige oogjes.
Maandag 23 augustus heb ik de hele morgen besteed aan een bezinningsrond
het thema: wat betekent het katholiek-zijn van onze school hier in
Yuruf? Wat wordt er dan verwacht van het dorpsbestuur, de ouders, de
pastorale werkers en de onderwijzers? Samen met de katecheet Jan
Warikimbirob was dit voorbereid. Zo'n vijfentwintig man waren bijeen
gekomen: dorpshoofden, onderwijzers, kringleiders en het oude parochiebestuur.
Het liep best aardig.
Na afloop kreeg ieder een klein zakje met koffiebonen mee om in een
kweekbed uit te proberen, in de hoop dat er volgend jaar begonnen kan
worden met het openleggen van koffietuinen. Ben erg benieuwd of het
lukken zal.
Tenslotte: jullie allemaal veel heil en zegen voor de komende maanden van
1993. Tot een volgende keer.
broer/oom/vriend Jan Koot.
101

SENTANI, 20 november 1993
Lieve mensen,
Wees gegroet jullie allen.
Zaterdagavond 20 november. Een begin wordt gemaakt aan mijn laatste
brief van dit jaar. Mijn kamer hier in Sentani staat vol met spullen voor
Waris. Over een paar dagen zal ik er heenrijden. Met mij gaat mee Frans
Tugino om het licht in mijn huis aan te leggen. Dat staat op het program.
Morgen en overmorgen zullen besteed gaan worden aan de aankoop van
goederen voor de winkeltjes in Yuruf. Het zijn de meest noodzakelijke
levensmiddelen zoals: zout, zeep, suiker, koffie, rijst, braadolie, tandpasta,
lucifers, vis in blik en wat tabak voor de rokers. De cessna neemt zo'n 400
kg mee. Een volle lading is natuurlijk het meest efficiënt, want de
opvoerkosten zijn niet gering: soms is de vliegprijs per kilo hoger dan de
winkelprijs. De mensen kopen dan ook niet met volle tassen. Alles
mondjesmaat.
Maar laat ik jullie eerst laten weten dat er van vele kanten brieven zijn
binnengekomen en vakantiekaarten uit binnen- en buitenland. Veel dank
voor jullie levenstekens, leder heeft weer geprobeerd de zomerzon op te
zoeken en de één lukte dat beter dan de ander. Want soms weet zuster
water ook van wanten. Desondanks kan ieder er weer tegen om de laatste
maanden van dit jaar goed af te maken. Succes met de laatste loodjes.
Een paar weken geleden zou ik naar de Wisselmeren gaan om met een
paar medebroeders een retraite te gaan houden. Op de afgesproken
maandag stond ik startklaar in de hangar van onze vliegerij. Echter, de
cessna kwam niet terug uit het Sterrengebergte. De piloot kon de motor
niet gestart krijgen. Derhalve werd de vlucht afgelast. Ging dus niet door.
Dinsdag zou het wel lukken, dacht ik en was de volgende morgen weer
present. De cessna kwam uit het Sterrengebergte terugvliegen. Prachtig,
nu zal het gaan gebeuren. Maar, zei de piloot, ik heb bericht ontvangen
dat het weer aan de Wisselmeren slecht is. Geen vliegweer dus. En weer
werd de vlucht uitgesteld. Het zou dus woensdag gaan worden en de
retraite was al begonnen. Toen heb ik me maar via de radio afgemeld.
Maar het leuke van het geval was dat ik die woensdag samen met mijn
overste Theo in een ander vliegtuig gestapt ben richting Biak. De pastoor
daar had doorgegeven dat hij met malaria op bed lag. Hij zag er ook
702

elabberd uit. Maar de aanwezigheid van twee aardige medebroeders
bracht hem al gauw weer in een stoel en op de been. Dat is de geneeskracht
van een bezoek!
Biak is best wel een aardig eiland, maar voor mij te weinig uitdagend. Alles
loopt daar op wieletjes. Nee, ik zit toch maar liever in het binnenland van
de Keerom. Daar loopt alles nog niet zo vlot en het "Geef ons heden ons
dagelijks brood" is er ook niet overvloedig. Maar beste mensen "het daghet
in het oosten". Want de bulldozer is al tot in Ubrub gekomen. Dus het
volgend jaar zal de weg wel berijdbaar zijn voor een jeep. Dat is bijna niet
voor te stellen, want vroeger liepen de woudlopers van Jayapura naar
Ubrub er negen dagen over. En binnenkort met de auto in één dag. Ja,
zo'n weg zal in de toekomst wel de nodige veranderingen teweeg brengen.
En met de weg komen ook de mensen in beweging en willen wel eens een
kijkje gaan nemen in de grote stad Jayapura.
Ik ben vanmiddag even naar de markt gelopen om wat inkopen te gaan
doen. Kom ik daar tussen de kraampjes de vrouw van Ben Koyafi tegen.
Een gezellige dikke madam. "Pater Jan, heb je wat nodig?" "Ja", zei ik, "ik
moet wat kleren kopen voor mijn kooksters en hun kinderen in Yuruf en
in Ubrub. Kan je me daar een beetje bij helpen?" "Tuurlijk", zegt ze. En ik
achter haar aan. Gangetje in, gangetje uit en zigzaggend komen we
tenslotte bij een kledingstalletje. Ze gaat praten met de baas, weet van de
prijs het nodige af te pingelen en zo word ik van het nodige voorzien.
Prachtig zeg, nu kunnen mijn kooksters er met Kerstmis feestelijk bijlopen
en ook hun kinderen. "Bedankt voor je uitstekende hulp". "Das niks pater.
Maar als je wat nodig hebt voor je mensen, bel me maar en ik zal ervoor
zorgen. Weet je, als jij zelf gaat kopen op de markt als een blanke meneer
en niemand kent je, dan vragen ze een veel te hoge prijs en jij weet niet
te pingelen. Ik wel". "Oké", zeg ik, "ik zal je bellen" En zo gaan we als
goede vrinden uit elkaar.
Ja, dat marktleven is iets aparts, heeft zijn eigen sfeer en aantrekkelijkheid.
Drommen mensen - jong en oud - die van kraampje naar kraampje
schuiven, leder neemt de tijd, helemaal niet gehaast. En ieder kijkt even
vriendelijk. Het is een plek van pingelen en handjeklap. Een plek met
allerlei geurtjes van specerijen en gebraden pisang (pisang goreng). Ja,
een plek voor elk wat wils en niet te duur.
Ik kom er ook altijd mensen tegen uit het Warisgebied. Ze zijn naar de stad
gekomen om wat inkopen te doen. Soms hebben ze zelf wat meegebracht
om te verkopen. Dan kunnen ze de terugreis met de bus weer betalen.
103

De markt in Jayapura.
Ja, die markt hier is een belangrijke sociale factor in het dagelijks leven,
leder voelt zich er thuis. Het is een belangrijke informatiebron van de
dagelijkse nieuwtjes. Soms loopt er ook iemand rond die te diep in het
glaasje gekeken heeft en zorgt dan voor de nodige deining. Maar de sterke
politiehand weet zo iemand snel te evacueren en hij krijgt een plekkie
omzijn roes uit te slapen. Ja, dit gebeurt ook in deze samenleving.
Ats deze brief jullie bereikt, zal het wel de laatste maand zijn van dit jaar.
Een maand met een eigen sfeer en eigen feesten voor jong en oud. En ik
word er ook een jaartje ouder bij.
Sinterklaas kom ik hier niet tegen, maar wel de nodige pietermannen, waar
ik dagelijks mee om ga. Heel aardige mensen zonder roe en ketting in de
zak. En met deze mannen en vrouwen en kinderen ga ik weer kerstfeest
vieren.
Laten we hopen met een prachtige sterrenhemel en een heldere volle
maan boven in top, die de mensen de weg wijst naar de plek van
samenkomst: de grote stal van Bethlehem in Yuruf en Ubrub. En daar
herdenken we weer samen de komst van Jezus vanuit de Hoge naar de
kleinen der aarde, bij wie Hij zich thuisvoelt, en die een bijzonder plekje
bij Hem hebben.
104

Dat Hij welkom is, zullen ze laten horen in lied en gezang en met
dansende schoolkinderen.
Wat ik jullie toewens is vrede en alle goeds met kleine attenties voor de
"kleinen" in de Nederlandse samenleving, een goede afsluiting van de
kasboeken, een dankbare terugblik over het afgelopen jaar en goede moed
om het nieuwe jaar te gaan begroeten. Goede persoonlijke voorbereidingen.
Moge de Heer met jullie allen zijn.
Veel groeten van
broer/oom/vriend
Oom Jan.
YURUF, 3 maart 1994
Lieve mensen,
Wees gegroet al de lezers! Gisteravond ben ik even naar buiten gelopen -
het was ongeveer 9.00 uur - om de maan te zien opkomen. De verlichte
wolken aan de horizon gaven al aan waar Zuster Maan haar reis begonnen
is. Een stille avond met flikkerende sterren in het luchtruim. En ja hoor,
daar kwam ze langzaam boven het oerwoud uit te voorschijn, als een grote
afnemende maanbol, die haar tocht voortzet rond de aarde en haar ronde
doet boven al de mensen die er op leven en wonen. Toen heb ik een wens
gedaan aan haar om mee te nemen: Als je boven al die bekende figuurtjes
van mensen in Nederland en in Canada even stii staat, doe ze dan
allemaal veel groeten van mij!
Toen ben ik weer naar binnen gegaan, heb nog even nageschemerd bij
het maanlicht, dat mijn kamer binnenkwam en dankbaar voor de schepping
ben ik beddewaarts gegaan.
Het is hier nog regentijd. Dat wil zeggen, dat je van het weer geen staat
kan maken. Zo schijnt de zon en alles is blauw en wit boven je en een
uurtje later valt er een plensbui, waar ieder voor binnen blijft!
105

Bij me is Frans, de technicus, die de oude Samova-motor nieuw leven
probeert in te blazen. Hij heeft hem helemaal uit elkaar gehaald, schoon
gemaakt en misschien krijgt hij hem vanmiddag aan de praat. Dan kan
Pasen gevierd gaan worden in Yuruf met een verlichte kerk in het donkere
avonduur. Tenslotte wil je elkaar wel zien als je samenkomt voor een
feestelijke ontmoeting als in de paasnacht.
Aswoensdag -16 februari - was in Ubrub een apart gebeuren deze keer.
Alle stamhoofden en andere notabelen uit het Web-district waren bijeen
gekomen voor deze plechtigheid. Om 15.00 uur in de namiddag was ieder
bijeen op het kerkplein. Midden op het plein was een grote brandstapel en
daarop werd door de stamhoofden alles neergelegd, wat gebruikt wordt om
iemand ziek te maken of uit de weg te ruimen: bundels met van alles erin,
stukjes papier met magische woorden, pijlen en boog en ander materiaal.
Ten aanschouwen van de gemeenschap werden toen twee manieren ten
tonele gebracht hoe ze iemand - de vijand - weten te doden.
Voordat de brandstapel in vlam werd gezet, gaven drie stamhoofden -
ieder in zijn eigen taal - een verklaring van dit gebeuren; "In naam van heel
de gemeenschap en in aanwezigheid van bestuur en vertegenwoordigers
van de godsdienst verklaren wij, dat van nu af dit 'dodend' materiaal niet
meer gebruikt zal worden. Onze kinderen moeten toekomst hebben. Wij
willen leven in vrede en zonder angst voor elkaar. Wij zijn ons bewust dat
al het materiaal, dat we gaan verbranden, alleen maar angst en wantrouwen
schept voor elkaar. Dat is geen basis om verder te leven. Dat is niet
de bedoeling van onze schepping. Daarom gaan we nu dit alles verbranden
om in vrede en zonder angst met elkaar verder te leven. Moge de
Heer van de schepping - onze schepping - ons zegenen en blijven helpen".
Toen werd alles verbrand en de overgebleven as werd in de kerk
meegenomen en op het einde van de slotviering ging ieder met een
getekend voorhoofd de kerk weer uit om in de dorpen vervolgens het feest
voort te zetten met gezamenlijk tafelen en dansen.
Als jullie me nu vragen: geloof je dat de mensen die praktijken - als
zelfverdediging - niet meer zullen uitvoeren? Hebben ze daarvoor nu een
ander stevig alternatief? Want al deze praktijken maken toch deel uit van
hun levenshouding en opvatting en dat leg je zomaar niet naast je neer?
Misschien is het volgende een antwoord daarop. De mensen beginnen zich
steeds meer bewust te worden dat deze praktijken niet ten goede komen
aan hun eigen groepje. Ze zien de groep niet toenemen, eerder het
106

omgekeerde. Ze zeggen nu dat deze praktijken de oorzaak zijn, dat men
niet zomaar naar een ander dorp op bezoek gaat, juist vanwege de angst
en het wantrouwen van beide kanten. Een klein wereldje - gesloten door
bomen - waarin ze leven en omgeven door geheimen van het oerwoud en
bergen en rivieren en grotten!
Dit feestelijk gebeuren op Aswoensdag in Ubrub is een eerste stapje in dat
bewustwordingsproces. Maar het zal nog lang duren, eer de mensen zelf
die praktijken helemaal kunnen loslaten, ook uit hun gedachten! Dit is een
lang proces. Op Aswoensdag werd een klein eerste begin gevierd.
Voor mij als westerling is het heel moeilijk om in die wereld binnen te
komen. Voor deze mensen hangt heel hun werelddenken volgens mij nauw
samen met hun eigen geloven, beleven en leven als een geheel.
Jullie zullen zeggen, maar dat is magie! Ik zal dat niet zeggen. Zij denken
zo anders. Ons denken en onze opvattingen en weten en geloven is niet
hun denken en hun opvatting en weten en geloven! Daar is heel moeilijk
in te komen, ook voor iemand die al meer dan 35 jaar bij hen vertoeft!
Tussen haakjes: wij westerlingen voelen ons zo gauw superieur in denken
en doen en weten ! Daar glimlachten de oosterse "wijzen" om!
En heeft ondergetekende dan geen frustratie opgelopen? Nee, helemaal
niet. Want ik ben hier niet om hun problemen op te lossen. Ik ben er om
ze soms opmerkzaam te maken, dat andere mensen op deze wereld soms
anders denken en anders geloven en andere inzichten hebben bv. in
ziekzijn en doodgaan en de oorzaken daarvan. En dat zet beide partijen
aan het denken en aan het lachen om eigen beperktheid en mogelijkheden
vanwege isolering door het oerwoud als een ondoordringbare omheining!
Maar dat isolement gaat doorbroken worden. De grote weg is al tot in
Ubrub gekomen en genie-troepen zijn begonnen om de weg te verharden
met steenslag en door te trekken, de nodige kilometers verder naar het
zuiden. Onstuitbaar komt ook hier een nieuwe wereld binnen en met de
weg zullen ook andere mensen hierheen trekken. De mensen hier krijgen
nu al te horen dat hun bergen en rivieren rijke goudlagen bevatten.
Binnenkort zal er een maatschappij uit Jakarta op afkomen. En dat zal een
verandering gaan geven. Al is het alleen al de "goudkoorts" als mogelijk
nieuw virus !
Beste mensen, wat een wereld toch waarin wij leven ! En die dagelijkse
wereld bestaat voor veel mensen in Oost-Europa, in Afrika en op vele
andere plekken uit veel pijn, veel verdriet en angst en het soms verweg
gestuurd zijn van je vertrouwde plekje - je huis en haard.
107

V/a c/eze nieuwe weg komt onstuitbaar de nieuwe wereld binnen.
Dit alles is tevens een uitdaging voor vele mensen om zich solidair te
tonen als individu, als groep, als organisatie, als geloofsgemeenschap met
een vraag naar ieder van ons toe: Geloof jij in dat kleine mensje, dat Hoop
heet? Was Jezus ook niet zo'n klein mensje en was zijn barre pijn een
laatste snik aan die paal op Golgotha geen groot getuigenis van solidariteit
met het gebroken, geknakte menselijk riet?
Tot op de dag van vandaag is Hij voor velen "Hoop" geworden. En...hoop
doet toch leven! Daar mag je blij, dankbaar om zijn en in je handen
klappen!
Beste mensen, we gaan samen solidair zijn met al die kruismakkers en
hoopvol leven naar de Hoogtijdag, die in aantocht is....
Zalig Pasen
Een hartelijke groet van broer/oom/vriend
Jan Koot.
PS. ik ben aan mijn laatste jaar bezig in de Keerom.
108

YURUF,6nnei 1994
Lieve mensen,
Allemaal welkom bij deze brief.
Woensdagmiddag heeft piloot Mike met de cessna mij met zeven zakken
rijst van Ubrub naar Yuruf gebracht. De onderwijzers daar zaten zonder
rijst en omdat ik ook hun salaris had uit te betalen, ben ik maar even de
cessna in gestapt. Happy flight!
Na de uitbetaling de volgende morgen en na de doopboeken bijgewerkt
te hebben, ben ik 's middags de dorpen binnen gelopen. De meeste
mensen waren nog in hun tuinen. Maar de jeugd was met veel enthousiasme
aan het volleyen. Ze hadden vorige week een nieuw veld aangelegd
en vanmiddag werd het ingewijd met de bal en het net.
Ik liep langs de grote schooltuin. Elke klas heeft haar eigen stuk om te
bewerken. Alles staat er fris bij. Toen naar de visvijvers met de goudvissen.
De mannen, die meeliepen vertelden me, dat de grote knapen eruit
gehaald waren voor het paasdiner! Een praatje hier en daar gemaakt, een
jonge moeder die trots haar eerste pasgeboren baby even kwam laten
bewonderen en dan weer terugging naar huis met de nodige regendroppels.
Maar de regen zette niet door. Gelukkig maar, want....toen het donker
werd en de motor werd aangeslingerd en het licht in de kerk werd, kwamen
bij drommen de jeugd en hun familie de kerk bevolken. Tjokvol. Want,
zeiden de kinderen: vanavond kunnen we tv kijken in de kerk. Dat had ik
hen beloofd met Pasen, maar toen ging het niet door vanwege de regen.
Twee uur lang zaten ze geboeid te kijken en te luisteren naar dia's over
"Jezus van Nazareth" - het verhaal van de Goede Week. Prachtige
beelden. Twee uur lang zaten ze te kijken en te luisteren naar de muziek
en de verklarende woorden op de cassettes....
Ik had het plan om vanmorgen - vrijdag - naar Ubrub te wandelen. De
jongens die mee zouden lopen, zaten al op de bank voor mijn huis te
wachten. Maar er hing een grijze lucht met regen die voorlopig niet zou
ophouden. Ik heb toen de knoop maar doorgehakt: niet naar Ubrub, maar
hier blijven om zondag de viering te leiden. Daarna zullen we wel verder
zien. Ik heb geen zin om klets- nat over een modderweg terug te tippelen!
Wat ik een beetje jammer vind is, dat ik mijn radio niet heb meegenomen.
109

Nu heb ik de uitslagen van de tweede kamerverkiezingen gemist. Het
laatste nieuws, dat ik opgepikt heb, is dat volgens de jongste prognoses
het CDA en de PvdA flinke verliezen moeten incasseren. Ik hoop niet dat
die stemmen nu gaan naar die centrumpartij, die alle "buitenlanders" het
land uit wil hebben. Die partij begrijpt helemaal niet, wat er in de wereld
aan het gebeuren is. Waar halen ze het recht vandaan om te zeggen: dit
stukje van de wereld is van ons en daar blijf jij van af.
Maar....heb ik me soms op dat stukje grond gezet? En heb ik mijn donkere
of witte huid soms aan mijzelf te danken?
Wat een aanmatiging!
Maar ja, ook voor dat jonge stel uit Nazareth was indertijd geen plaats in
de herberg van Bethlehem... Ze moesten buiten onder een afdakje de
nacht doorbrengen....!
Toon Hermans zal misschien zeggen:
"Ik vind dat maar nare narrow luitjes.
Ik mag die mensen niet".
Maar er gebeuren ook nog hoopvolle ontwikkelingen op moeder aarde.
Zuid-Afrika krijgt in Nelson Mandela haar nieuwe president. Zij durven het
proces aan om samen - zwart en wit - opnieuw te beginnen aan hun
toekomst. Natuurlijk met de nodige conflicten en spanningen. Maar, zo zegt
Nelson Mandela, samen moeten we beginnen met "reconciliatio" d.w.z.
samen onze falen en fouten in het verleden beamen. Elkaar de hand
reiken en samen op weg gaan naar een nieuw Zuid-Afrika, waar plek is
voor zwart en blank....
Op zondag 10 april hebben we in Jayapura een uitbundige viering gehad
met duizenden mensen van alle kleur. Onze eerste Florinese hulpbisschop
is toen geconsacreerd en binnengehaald met koren en dansgroepen:
Bisschop Leo Laba Ladjur OFM.
Ook dat is voor ons een hoopvol teken van deze tijd en voor de toekomst
van de mensen van ons bisdom!
Ogen hebben en niet kijken
oren hebben en niet horen
de Geest bezitten en
er geen gebruik van maken
het leven willen leven
zonder anderen erbij
110
een stukje aarde claimen
als mijn bezit, van mij...
terwijl de Schepper
voor ieder mens
een plekje heeft....

Beste mensen, het is intussen vrijdagmiddag, de regen is opgehouden,
maar de lucht blijft grijs en donker. Rustig binnenblijven .... Morgen is het
weer stralend....
Moge de Geest van Pinksteren
zo gaan waaien
dat we er andere mensen
door worden....
leder is bij mij welkom
ook die nare narrow luitjes
zoals ook bij de Heer
de schepper van mijn leven
en van jou!
voor ieder een plekje
voor ieder een lach
voor ieder een knipoog
een hand voor goede dag!
effe een stukje opschuiven
wat dichter op een rij
een stoel tussen geschoven
en jij mag erbij....
Tot een volgende keer en hartelijke groeten van
broer/oom/vriend
Jan Koot.
Sorry, ik kon pas in juni deze brief verzenden vanuit het binnenland !
111

YURUF, 22 augustus 1994
Lieve mensen,
Wees gegroet gij altegader!
Vandaag - maandag 22 augustus. Volgens radio Hilversum zal op deze
dag het paars kabinet van Kok en trawanten door koningin Beatrix officieel
beëdigd worden. Begin van een nieuw hoofdstuk der vaderlandse
geschiedenis van een nieuw gekleurd kabinet!
En het CDA zit nu in de oppositiebankjes. Dat krijgt dus een goede tijd om
een degelijk sabbatjaar te houden. Dat heeft ieder mens op haar/zijn tijd
nodig. Anders wordt het leven zo rimpel- en kleurloos zonder spanning,
zodat je er suf van wordt, met het gevaar om zo maar door te sukkelen en
de bomen van het bos niet meer weet te onderscheiden.
Eelco Brinkman is ook al vertrokken. Wat een veranderingen op het
politieke Nederlands toneel! Toch wens ik ieder een goede start en op
voorhand krijgen ze mijn fiat. Maar wat ben ik voor een mannetje....
Beste mensen, de tijd gaat snel, vinden jullie ook niet. Binnenkort ga ik aan
mijn vier laatste maanden beginnen. En die zullen voor een belangrijk deel
gevuld gaan worden met het voorbereiden van mensen op het sacrament
van volwassenheid - het vormsel. Een pinkstergebeuren, waarin de Geest
des Heren de hoofdrol speelt en waarvan de mens getuige mag zijn. Maar
daar moet je je wel op voorbereiden, op zo'n rol! Dit gebeuren zal op drie
plaatsen gevierd gaan worden: in oktober in de Waris-parochie te
Kenandega en in december in de parochies van Ubrub en Yuruf/Amgotro.
Dit is dan tevens een goede afsluiting van mijn pastoraal schoffelen in de
weerbarstige, maar kleurrijke tuin van Irian.
Na een grote uittocht de afgelopen maanden, om broeder ezel een
paarweken lekker op verhaal te laten komen, zal de hele meute nu wel
weer terug zijn. Ik hoop, dat jullie er een fijne, zonnige herinnering aan
overhouden en uit de mond spontaan komt: he, he, ik kan er weer lekker
tegen, ook al zal het najaar me wel een natte neus bezorgen en een
geprikkeld keeltje. Ik geef jullie ook het conto van vertrouwen!
Dit jaar gaat toch wel een bijzonder jaar worden met grote pieken van
blijdschap en vreugde, zoals de nieuwe start van zwart en wit in Zuid-
Afrika, het samenspel van Israël met de Palestijnen en hun leider Arafat,
112

het solospel van Romario c.s. met de wereldcup naar Brazilië. Doch ook
de positieve reacties als een opluchting bij de benoeming van twee nieuwe
bisschoppen in Rotterdam en Breda. Die twee kunnen op een goed onthaal
rekenen. En ook niet te vergeten de wijding van onze hulpbisschop Leo
en van drie nieuwe jonge priesters en drie diakens in ons bisdom.
Maar daarnaast zijn er de donkere angstaanjagende pieken met een
broederoorlog in Oost-Europaen in het Afrikaanse Rwanda. Groot verdriet
en machteloosheid om zovele levens - jong en oud - die dodelijke
slachtoffers werden. Zo zal ook 1994 de geschiedenis in gaan! Heel juist,
technisch is de mensheid met grote sprongen vooruit gegaan. Maar ik
vermoed, dat de menselijke waardigheid en eerbied voor elkaar en
menselijk leven aan waarde heeft moeten inboeten. Zo kan het racisme
gemakkelijk haar kop opsteken. Het 'ego' krijgt prioriteit. Ja, het diertje in
de mens blijft nog altijd wroeten in onze wat wij beschaafde wereld
noemen!
En menigeen zal zich de vraag stellen: is het mogelijk dat onze aarde een
wereld kan worden met vrede onder alle mensen en talen en godsdiensten?
Menigeen heeft daar haar/zijn twijfels over en kijkt en denkt zeer
sceptisch. Waar zie ik nog kleine tekens van licht en hoop voor onze
toekomst?
Beste mensen, en toch geloof ik dat die tekens er zijn, misschien utopische
tekens! Maar die moeten we dan niet ver weg gaan zoeken. Misschien wel
dichtbij. Misschien wel in ons zelf! Leven er in mij utopische tekens van
hoop en licht? Durf ik die ook laten zien in een tuimelende wereld? Is ons
christenideaal eigenlijk ook niet een utopisch ideaal, dat we geërfd hebben
van die Man uit Nazareth en Die er ook aan kapot gegaan is, maar wel
Hoop heeft achtergelaten en paaslicht!
Tjonge-jonge-jonge, beste mensen, waar ben ik toch mee bezig met zo'n
zware prak, terwijl buiten mijn deur de zon schijnt en blauw en wit te zien
is, als ik naar boven kijk. Allemaal kleine tekens....!
En ik merk hier nog niet zoveel van uitlaatgassen. En van pollutie is nog
weinig te zien. Maar in Jayapura begint het al anders te ruiken. Doch hier
in het binnenland nog helder lekker vlekkeloos regenwater! Er lopen hier
nog echte scharrelkippen rond in de vrije natuur en zoeken 's avonds in
de bomen hun slaaptak. En achter mijn huis - in de school- hoor ik de
onderwijs met de kinderen zingen:
Wij zijn jong, vol goede moed. Hiep-hiep-hoera. Wij maken ons klaar om
ons land omhoog te tillen. Hiep-hiep hoera!
113

Zijn dat ook geen kleine tekens van hoop, waar ik mee mag leven hier. Ik
ben even met een zak snoepjes naar de school gegaan om dit jonge
donkere volkje hoop te geven met een zuurtje in de mond! Hiep-hiep
hoera!
Ik denk wel dat ik die hoopvolle tekens van de kinderen hier zal missen
in Nederland. Maar dan ga ik ook daar weer op zoek en niet te ver weg,
zolang mijn benen het niet begeven en mijn verstandje het bij kan houden
en niet laat afweten en zolang ik nog kan blijven lachen om onbenulligheden,
die allemaal het leven kleur geven en levenswaard maken. Als je
maar geen hoge pet van jezelf hebt!
Beste mensen, laten we maar niet somber kijken en de kop in het zand
steken. Nee, we gaan met opgeheven hoofd vooruit. En weet je, als je
onderweg een gepluimde haan tegenkomt, vraag hem dan een van zijn
mooie veren. Steek die op je hoed en je merkt, dat je nu veel lichter
loopt....en je hebt veel bekijks....
Dank jullie allemaal voor jullie brieven en vakantiekaarten. As het effe kan
zal ik daar persoonlijk op reageren. Maar een beetje geduld alsjeblieft
en hartelijke groeten van
broer/oom/vriend
Jan uit Irian.
114

WARIS, 26 januari 1995
Lieve mensen,
Enkele weken geleden zijn we allemaal begonnen met een nieuwjaar -
1995. En dat ging vergezeld van goed wensen: Zalig Nieuwjaar - Veel heil
en zegen - Voorspoedig 1995! Uitgesproken en neergeschreven wensen
van bekenden, die het leven nog steeds de moeite waard vinden om er
mee door te gaan. Sommige van deze mensen drukken er tevens hun
gelovige kijk op God in uit: dat Hij/Zij heilzaam en zegenrijk in ons leven
aanwezig moge zijn. Niet om wonderen te doen, dat vragen ze niet, maar
om mensen te inspireren, te blijven geloven in het leven op ons vaak
losbollig aardbolletje, waar we geregeld rondom en in ons veel onrechtvaardigs
en tragisch ervaren. Als God ons die kracht en inspiratie geeft,
dan kunnen we met open oog en hart dit hele jaar weer tegemoet gaan,
stukje voor stukje in geloof, hoop en vooral onderlinge liefde, wat ons ook
overkomen zal!
Dit is het wat ik jullie allemaal voor het hele jaar 1995 toewens.
Samen gaan we weer op tocht - twaalf maanden lang, als pelgrimerend
groepje - handje bij handje. Want als we elkaar loslaten, dan gaat er iets
mis. Als eenling ben ik nergens. Maar als mens samen met medemensen
kan ik een beetje waarmaken wat er van mij gevraagd wordt en wat ik zie
als mijn bijdrage voor anderen!
Geluk met deze opdracht en...hand in hand altegader!
Wat een lange tijd hebben jullie moeten wachten op dit levensteken van
mij. Maar misschien kunnen jullie het een beetje begrijpen. Want jullie
wisten al dat ik aan mijn laatste jaar bezig was en dat ging afsluiten op 31
december 1994 ?
Maar dat is alweer verleden tijd. December is een drukke maand geweest,
met een prachtig vormtournee op drie plekken, samen met bisschop Jan.
Ondanks zijn 73 jaren is hij nog sterk te voet en ziet er niet tegen op om
een heuveltje te beklimmen.
Na dat tournee ben ik twee dagen later naar het verstgelegen dorp
gelopen. Daar bij die mensen wilde ik voor de laatste keer kerstfeest vieren
in de Keerom. Een tocht van zeven kleine uurtjes. Maar het lukte. En
samen hebben we daar gevierd dat Bethlehem ook zo'n afgelegen plekje
was waar Gods Goedheid een Mensenkind werd van goddelijke huize! God
heeft blijkbaar speciale aandacht voor mensen in dergelijke omstandighe-
115

den. Dat hebben we samen gevierd. Het was tevens mijn afscheid daar
in Semografi.
Nu zit ik hier in Waris.
Gisteravond waren een veertig mensen - jong en oud - samen met mij in
een zaaltje bijeen. Een paar speeches, een klein cadeautje en gezellig
samen tafelen en de nodige kiekjes geklikt. Samen nog een keer met têtepater
op de foto.
Nu is het donderdagmorgen en zit ik te wachten op de auto van de
bisschop die me vandaag op komt halen.
Jullie willen natuurlijk graag weten, wat mijn verdere plannen zijn. In grote
lijnen kan ik dan het volgende schrijven. Volgende week naar Ubrub en
Yuruf ten afscheid. Daarna ga ik op bezoek bij de medebroeders in ons
bisdom en half maart zet ik mijn afscheidstournee voort naarde medebroeders
buiten Irian op Flores en Java. Overal even een handje drukken.
En dan denk ik dat het wel half april wordt, als ik met de Garuda of KLM
vanuit Jakarta zal vertrekken en hopelijk ook veilig op Schiphol zal landen.
Maar daar krijgen jullie wel definitieve berichten over, hetzij per brief, hetzij
via een telefoontje vanuit Jakarta.
Afscheid van de mensen in Juruf.
116

Ja, laat ik maar eerlijk bekennen: na 37 jaren hier in Irian is afscheid
nemen niet eenvoudig. Soms denk ik, het is gemakkelijker om in Irian dood
te gaan dan uit Irian weg te gaan na zoveel jaren! Maar het is ook een rijke
ervaring die je dankbaar stemt, die verbondenheid met medemensen. En
dan komt de tijd van loslaten. Leven en loslaten, wat iedere mens
overkomt en vooral oudere mensen op weg naar haar/zijn eindstation!
Ziezo, nu zijn jullie weer een beetje op de hoogte waar ik op dit aardbolletje
in Zuid-Oost-Azië - Indonesië- Irian mijn laatste rondjes aan het lopen
ben.
Tenslotte wil ik jullie - had ik eigenlijk aan het begin moeten doen - nog
heel hartelijk bedanken voor de vele kerst- en nieuwjaarswensen. Hopelijk
hebben jullie ook mijn kleine wens ontvangen.
En samen vol goede moed, het jaar 1995 tegemoet!
Nu kan ik schrijven: tot ziens binnenkort. Laat het alsjeblieft niet te koud
zijn in het vaderlandje als ik aankom, zodat ik niet de eerste dagen met
een natte neus en verkleumd gezicht moet rondlopen!
Nee, beste mensen, laat de zon maar schijnen en de crocussen bloeien
en de vogels hun mooiste melodieën laten horen, naast het geraas van
rollend materiaal over 's Heren wegen.
Tenslotte kan ik jullie nog mededelen dat ik niet donderdag maar gisteren,
vrijdag, werd opgehaald uit Waris. Er was panne met de auto. Zodoende
werd het een dag later.
Beste mensen, voorlopig wil ik het hierbij laten. Ik wens jullie allemaal alle
goeds toe. En zeg tegen ieder, die het horen wil: dank je wel voor jullie
belangstelling en medeleven met ondergetekende
een hartelijke groet van
oom/broer/vriend
Jan uit Irian.
117

SENTANI, 18 maart 1995
Lieve mensen,
Vrede en alle goeds!
Tussen afscheidsbezoekjes, inpakken en andere klussen door heb ik even
een momentje om jullie een laatste groet te brengen vanuit Irian. Het wordt
maar een kort briefje. De laatste brief uit Irian!
Dinsdag - 21 maart - vertrek ik uit Irian. Dan ga ik met een boot naar Oost-
Timor, Flores en Java om de broeders en zusters aldaar te bezoeken. Dit
zal alles bij elkaar een goede maand duren.
Daarna gaat het richting Schiphol. Ik zal geboekt worden bij de KLM op
28 april: Jakarta - Schiphol. Vanuit Jakarta zal ik nog wel de juiste datum
van vertrek en aankomst per telefoon doorgeven.
De afgelopen weken heb ik de broeders en zusters in ons bisdom bezocht.
Dat was erg goed en het werd ook gewaardeerd. Ook het afscheid van de
mensen in de Keerom is feestelijk verlopen met een hele nacht dansen en
zingen.
Zover dan een laatste bericht vanuit Irian. En tot ziens eind april in
Nederland.
Dank je wel voor de laatste groeten en wensen, die ik de afgelopen weken
mocht ontvangen.
Een hartelijke groet,
Oom Jan
118

HAARLEM, 28 juli 1995
Aan alle leden van Missie en Ontwikkeling te Hazerswoude-Dorp
Lieve mensen, Vrede en alle goeds!
Al een paar maanden ben ik voorgoed teruggekeerd in Nederland en ik
heb tot nu toe nog niets van me laten horen, terwijl jullie mij met een
prachtig bloemstuk/boeket al welkom hebben geheten. Ik moet me dus
danig schamen!
Maar misschien kunnen jullie er een beetje begrip voor hebben als jullie
weten dat mijn definitieve terugkeer met de nodige innerlijke spanningen
is verlopen. En dat vraagt tijd om een beetje op verhaal te komen.
Zodoende had ik de eerste maanden helemaal geen zin om veel naar
"buiten" te treden. Want dat ik nu definitief terug ben en Irian heb
losgelaten, houdt in dat ik nu Nederland en het dagelijks leven hier met
andere ogen bekijk dan wanneer ik maar voor een paar maanden op verlof
was. En aanpassing vraagt tijd.
Mijn 37 jaren in Irian zijn afgesloten - hoewel nog niet emotioneel. En nu
ben ik aan het vakantie houden en zal t.z.t wel een vast plekkie krijgen.
Tijdelijk zit ik bij mijn jongste zus Annie in Haarlem en op de missieprocuur
in Leiden.
Met deze brief heb ik de bedoeling om jullie heel speciaal dank te zeggen
voor de inzet, waarmee jullie je dorpsgenoten-missionarissen (bijzonder
mijzelf) met veel belangstelling hebben gevolgd tot in de bush en zonodig
ook financieel geholpen hebben met acties in de parochie.
Ik heb me nog niet laten zien in Hazerswoude, maar dat komt wel. Als de
vakantiemaanden voorbij zijn, dan komt er wel een gelegenheid om samen
te komen en misschien willen jullie dan horen hoe ik terug kijk op die 37
jaren in Irian.
Deze brief komt naar jullie toe via mijn correspondente Sandra (helaas de
laatste, Sandra!) Goede vakanties toegewenst en ook weer een goede
thuiskomst en tot ziens.
Allemaal veel groeten van
Jan Koot ofm.
119