Untitled - Stichting Papua Erfgoed

Attentie!
AANTEKENINGEN
BOUWKUNDE.
L. T. S. K O T A E A D J A,
De tekeningen in dit boek mogen niet te veel
aan het licht worden blootgesteld. Vooral
direct zonlicht werkt zeer ongunstig op de
houdbaarheid en doet de tekeningen verbleken.

INHOUD
AANTEKENINGEN BOUWKUNDE.
Vak Algemeen Vormend Onderwijs. bladz, 5-9
Historisch overzicht.
De ontwikkeling van het woonhuis op
N.G.
Het bouwen van huizen in andere landen.
Vak Handtekenen, bladz. 10-18
Tekeningen met tekst behorende bij
het Historisch Overzicht.
Vak Handtekenen. bladz. 19 - 24
Oude versierings motieven.
Hagedis-, vis-, blad-, golvenmotieven
randversiering.
Vak Materialenkennis. Technisch schetsen. bladz. 25 - 49
Hout.
Soorten bomen» houtwinning>•groei
van de booms enige houtsoorten van
N.G., enige ziekten van hout.
Schetsen. Het rooien en vellen.
De doorsnede.
Het zagen.
Het stapelen; de gebreken
van hout.
Enige moderne materialen.
Bamboe.
Schilderen. Voorbehandelen, lakken,
politoeren, beitsen en in de blanke
was zetten van hout.
Kleurenleer.
Hang en sluitwerk.
1
- Vak -

Vak Mat eri al enkennis . bladz. 50 - 56
Steen.
Karang.
Beton bij de woningbouw op E.G.
Vloeren in de kampong.
Vormsteen.
Mogelijkheden met karang.
Metselen in de praktijk, Metselmortels.
Vak Constructieleer. Technisch schetsen. bladz, 57 - 72
Houtverbindingen.
Iets over spanningen.
Verbindingen in de lengte.
Verbindingen in de breedte.
Staande verbindingen.
Hoekverbindingen.
Iets over het afschrijven en het
bewerken van hout.
Enige bamboe constructies.
Het afschrijven van rondhout en
bamboe,.
p
De constructie van een gaba omwanding.
Vak Constructieleer, Technisch_schejts_en.
Tekeninglezen. bladz. 73 - 78
Schetsen met tekst van metselverbanden.
Halfsteensverband.
Staandverband.
Koppenverband.
Cyclopenverband.
Breuksteenverband»
Vormsteen en benamingen er van.
Constructies! 1 halfsteensverband
2 hoek in halfsteensverband
(vallende tand)
3 hoek in halfsteensverband
(staande tand)
Vak Constructieleer. Technisch schetsen.
Tekeninglezen. bladz. 79 - 86
Schetsjes met tekst over dakbedekking.
Enige dakvormen.
Enige hangkappen.
2
- Het -

Het zadeldak met galerij.
Constructie van een eenvoudig spant +
details»
J^k_j^gffjin^gh^^lietsen. Tekeninglez_gn.
Congjtr2JLgJ3i. e ^ eer » bladz, 87-91
Doorsneden, constructies van fundaties
voor kamponghuizen.
Het uit-zetten en waterpassen.
De 3-4-5 steek.
Het uitzetten van de fundatie op de
•bouwplank.
Detail doorsnede woonhuis met palenconstructie
op poeren.
Detail doorsnede woonhuis, constructie
met gebruikmaken van drums.
Idem* constructie uiteinde der palen
"aanbranden".
Idem,, constructie van suanghout.
Vak Technisch schejtsgn. ^§^£2iïïSi^,®2;°
Constructie_leer« bladz. 92 - 98
Doorsneden van fundaties en enige details
voor woonhuizen bij de grote plaatsen.
Constructie betonbekisting.
Fundering in breuksteenverband.
Fundering stampbeton met bekisting.
Fundering stampbeton met en zonder
bekisting.
Fundering met eenvoudige wapening.
Detail fundering van een woonhuis
met klampmuur.
Gedeelte van een klampmuur in scheve
projectie,
J_ a k_.Mat_erjLalenk enni s . Const rug tóel e er.
Tek_e^lngle_zen. Technisch schetsen. bladz. 99-103
Maatregelen om woonhuis en inrichting
te beschermen tegen witte mieren.
Tekst en schetsjes in verband mets
A. maatregelen bij metselwerk.
B. maatregelen bij houten-palenconstructie
.
C. maatregelen om het interieur
te beschermen.
3
- Vak -

Vak Hygiëne en gezondheid, Te c hni s ch__ se hetgeen,
Tekeninglezen. bladz.104 - 1 09
Afvoer faecali'ën op N.G»
Schetsen met tekst;
De natte beerkuil.
De droge beerkuil.
De septictank.
Hurk closet met inventaris voor
de kampong.
Vak__H^2Siëne__ eji^ge^zondheid.. "bladz.11 0- 11 3
Drinkwater voorziening.
Tekst met enkele schetsjesi
Regenwater.
Bronwater. '
Grondwater. ' '
Vak Hygiëne en gezondheid. bladz .11 4- 118
Het malariagevaar.
Het vliegengevaar.
Erfbeplanting en vitaminen.
Vak Gereedschapskennis. Hanjdt^ekjgnen. bladZo119- 124
De lichaamshouding.
Bij schaveni het uit het ruig halen,
het vlakken, het strijken, het van
breedte en van dikte maken van een balk.
Ons gereedschap en nog wat.
De schaaf.
De zaag..
Vak___Bouwkunde_, Algemeen Vormend Onderwijs.
Handtekenen. ' bladz.1 25 - 132
Beknopte samenvatting.
Aantekeningen bij huizenbouw op N.G.
Het kampong-huis,
Het stads-woonhuis,
Schetsjes;
Pas op voor bandjirs.
Pas op voor overhangende rotsen.
Pas op voor oude bomen.
4
- Vak -

Vak Bouwkunde.
Begrotingen.
Vaktekenen. Bestekken.
Ontwerpen van woonhuizen voor N.G.
(met toelichting)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Ontwerp kampong.
Constructie woonhuis.
Enige details type A.
Indeling type A.
Woonhuis type B.
De kerk,
De school.
De kinderspeelplaats.
Badkamer hurkcloset.
Woonhuis type C,
Woonhuis type D.
4a
bladz.133- 148

Vak
Algemeen Vormend Onderwijs
Historisch overzicht.
De ontwikkeling van het woonhuis op N.G,
Het touwen van huizen in andere landen o
Tekeningen ter verduidelijkingo
5

HIST0RK0H_0VJRZ2GHT.
Van de dieren hebben de mensen veel afgekeken.
Ook met het "bouwen van huizen hebben de mensen
veel geleerd van de dieren.
De mensen hebben de vogels bestudeerd.
De vogels b.v, wisten eerder dan de mensen van
welk materiaal en op welke wijze zij een goede
woning konden "bouwen»
In deze zelfgebouwde huisjes vonden de vogels beschutting
tegen felle zonneschijn.
Wanneer de regen kwam, dan zaten die vogels heerlijk
droog.
Tegen vijandige grotere dieren waren de vogels
nu ook beschermd,
Le vogels waren pienter, daarom zochten zij goede
plaatsen uit, waar voldoende voedsel aanwezig was o
Zij gevoelden zich veilig en gelukkig in hun
huisjes.
Toen de mensen, net als de vogels wilden gaan vliegen,
hebben ze eerst de vogels bestudeerd.
Daarna pas begon men vliegtuigen te bouwen.
Vele eigenschappen en ervaringen bij vogels opgedaan,
zijn verwerkt in het moderne vliegtuig.
Duizenden en duizenden jaren geleden wist de mens
nog niet hoe hij zijn huis moest bouwen.
Het waren de dieren, die de mens op het idee
brachten iets te maken om dr,oog te zitten in de regentijd
en om beschut te zijn tegen felle zonneschijn
in de droge tijd.
In sommige landen woonden de mensen vroeger in
holen of grotten.
We weten dat de mensen in andere landen en ook op
Nieuw-Guinea vroeger in grotten hebben gewoond.
We zien daar op Nieuw-Guinea nog overblijfselen
van bij Nafri, Demta, op Biak, en aan de Mac Oluer
Golf.
In andere streken maakte men een windscherm,
b.v. in Tasmaniè'.
In de Mimika zien we zelfs nu nog, dat de mensen
een windscherm maken dat tevens dienst doet als
afdak.
Het windscherm in de Mimika loopt aan de achterkant
door tot op de grond.
Vooral op Nieuw-Guinea zien we, dat vanaf het begin
de bouwwijze zich aanpast aan de natuurlijke
omgeving en levenswijze van de bewoners.
We zien dit b.v. in de Vogelkop en aan de Koningin-
Juliana-rivier waar boomwoningen voorkomen.
Zo'n woning in een boom in die moerassige streken
bespaart werk en geeft bovendien beveiliging.
Op het I'rederik-Hendrik eiland zien we duidelijk,
dat de mensen gebruik maken van de natuurlijke omgeving,
wanneer zij hun huis bouwen.
Op dit eiland zijn vele z.g.n. bijenkorf-woningen.
6
- Men heeft -

Men heeft die woningen zo getouwd, omdat er
geschikt materiaal aanwezig is. Deze bouwwijze
geeft ook een goede beveiliging tegen muskieten.
Langs de kusten en rondom de meren treft men
paalwoningen boven het water aan.
In het verre binnenland van Fieuw-Guinea zijn
vele woningen gebouwd op palen 60 - 100 cm boven
de grond.
De bewoners van Nieuw-Guinea waren niet dom !
Zij weten, dat een huis boven de zee gebouwd,
minder last heeft van muskieten !
Dat boven de zee de faecalië'n op verantwoorde
wijze afgevoerd worden»
Voor die palen van het huis boven de zee
heeft men het harde kaju suang gebruikt, want
deze houtsoort wordt niet aangetast door de paalwo
rm.
"Voor het huis op palen langs de kust, op de vaste
wal en in het binnenland wordt vaak ijzerhout
gebruikt, omdat het niet aangetast wordt door witte
mieren.
Die paalwoningen zijn heerlijk koel, want de
wind kan overal komen.
Door ervaring zijn die oude bewoners wijs geworden
i
In de Mimika, in de omgeving van Merauke, bij
de lami-rivier en aan de benedenloop van kleine
riviertjes ontdekken we nog tijdelijke huisjes.
Deze huisjes worden gebruikt doors zwerfstammen,
door vissers en door de kampong-bevolking, wanneer
zij ver van de kampongs sago gaan kloppen.
Door al deze voorbeelden is het nu wel duidelijk
geworden, dat de bewoners van Nieuw-Guinea op intelligente
wijze gebruik weten te maken van het natuurlijke
milieu bij het bouwen van hun huis„
Was de mens aanvankelijk gelukkig met een dak boven
het hoofd, in de tegenwoordige tijd stelt hij andere
eisen bij het bouwen van zijn huis.
In het kort zullen we nagaan, hoe het woonhuis
zich in de loop der eeuwen ontwikkeld heeft.
De mens maakte holen, later ?/ind schermen. Door
zo'n scherm schuin te zetten ontstond het afdak.
De open ruimte sloot men later weer af met wanden.
De mensen benutten daarbij de plaatselijke omstandigheden.
Sommigen gingen in een boom wonen,
andere plaatsten hun woning boven een meer of boven
de zee.
Er werd een opening in de wand gemaakt om in het
huis te kunnen komen.
Deze opening noemde men later s ' ; de deur' ! .
Om naar buiten te kunnen kijken werden nog meer
openingen in de wand gemaakt.
Deze openingen noemde men: "de ramen".
7
- Langzamerhand -

Langzamerhand zien we het woonhuis ontstaan, zoals
we dit tegenwoordig kennen.
Vroeger bouwde men z'n huis in een boom of op een
moeilijk te beklimmen rots, of op een eilandje
om beveiligd te zijn tegen zichtbare en onzichtbare
vijanden.
Tegenwoordig is dit alles anders geworden. Nu
zoeken de mensen naar plaatsen waar goede grond
is voor een groente- en vruchtentuin.
Zij weten nu: in groenten en vruchten zitten veel
''vitaminen" .
Die vitaminen hebben we nodig om gezond en sterk
te zijn.
De mensen gaan nu op plaatsen wonen, waar goed
drinkwater wordt gevonden, waar het gezond is.
".Sr woijdt nu gezocht naar plaatsen, waar het benodigde
materiaal voor een huis aanwezig is, zodat
dit zonder moeite en veel onkosten opgetrokken kan
worden.
Door het klimaat bouwt men in een tropisch land
andere huizen dan in een koel land.
Er zijn nog veel meer invloeden welke een stempel
drukken op het bouwwerk.
Wij noemen slechts" tijd, plaats, adat, volkskarakter,
geld enz.
De huizen van Chinezen hebben een andere constructie
en vorm dan de huizen van Indonesiërs.
De huizen van Europeanen zijn anders dan die van
Eskimo's,
•'ij hebben nu geleerds
Elk land, elk volk heeft een eigen wijze van
bouwen. De plaats, tijd, adat enz. kunnen invloed
uitoefenen op het bouwwerk.
In een koud klimaat bouwt men de huizen in het
algemeen dicht bij elkaar.
In Nederland bouwt men de huizen niet alleen
dichtbij elkaar, maar ook boven elkaar, vooral in de
grote steden. Men noemt deze huizens verdiepingswoningen.
Dit moet men wel doen i.v.m. het grote aantal
bewoners, en de kleine oppervlakte grond.
Een voorbeeld?
De stad Amsterdam heeft net zo veel inwoners als
Nieuw-Guinea, voor zover het aantal daarvan bekend
is. In Europa staan veel mooie bouwwerken, die opgetrokken
zijn door zeer bekwame vakmensen. Deze kunnen
allemaal^ "tekening lezen".
Volgens een bouwkundige tekening bouwen ze
mooie sterke huizen. Die huizen blijven wel honderd
jaar en soms nog langer staan. Daardoor zijn
ze veel goedkoper dan huizen die na een paar jaar
weer instorten.
Door de ramen komt veel licht en frisse lucht naar
binnen.
8
- Omdat -

Omdat die mensen goede voeding, dus voldoende
vitaminen krijgen en daarbij in een goed huis wonen,
blijven ze lang jong !
Wanneer het huis wankel is, wanneer het dak
lekt, wanneer regen en wind het huis binnen kunnen
komen, dan gaan de mensen mopperen. De mensen
worden ziek, zwak en mager en gaan vroegtijdig
dood.
Er zijn nog vele voorbeelden te noemen van
bouwwerken uit vroegere tijden»
Niet alleen in Europa, ook in Mexico, India,
Egypte en Indonesië zijn overblijfselen van oude
tempels en andere bouwwerken, die nu nog bewondering
afdwingeno
Op Nieuw-Guinea staan we nog aan het begin. Hier
zijn geen voorbeelden van bouwkunst uit vroegere
tijden,
ïïieuw-Guinea heeft een vochtig klimaat. Het
vocht werkt in op het materiaal. Daarom verweert
alles veel eerder dan in een land met een droog
klimaat. Daarom zijn er op Nieuw-Guinea geen voorbeelden
van bouwstijlen uit vroegere tijden.
De woonhuizen van de inwoners van dit land voldoen
niet aan de eisen van gezondheid en hygiëne.
Daarom moeten er goede vakmensen komen op Nieuw-
Guinea,
Die vakmensen moeten goede gezonde sterke huizen
bouwen, met degelijke meubelen en goede nuttige
gebruiksvoorv/erpen.
In het kort" ook op Nieuw-Guinea zijn goede
woonhuizen en prettige levensomstandigheden vereist
om lang en gelukkig te kunnen leven !
9

Vak
Handtekenen
Om het uit de hand schetsen te
bevorderen kunnen de schetsen
met bijbehorende tekst door de
leerling worden overgenomen»
De schetsen kunnen met een liniaal
dun opgezet worden.
Het optekenen zoveel mogelijk met de hand.
10

Vak
Handtekenen
Het versieren van het woonhuis op N0G.
met oude versieringsmotieven.
Hagedismotief,
vismotief.
"bladmotief.
golvenmotief.
randversiering.
19

Vak
Kennis van materialen
Technisch schetsen.
Soorten bomen
Houtwinning
De groei van de boom
Enige houtsoorten van N.G.
Enige ziekten van hout.
Schetsen met tekst 2
Het rooien en vellen,
de doorsnede, het zagen,
het stapelen; enige gebreken van hout.
Enige moderne materialen»
Het materiaal bamboe.
Het schilderen van hout?
de voorbehandeling en het lakken, het
politoeren? het beitsen en het in de
blanke was zetten van hout.
Iets over kleurenleer.
Kleurencombinaties.
Iets over hang en sluitwerk.
25

Er zijn drie grote groepen "bomen op Ned, N.G.
Ie, loofbomen;
2e. palmbomen;
3e. naaldbomen.
Soorten bomens
Ie, Loofbomen,
Loofbomen dragen bladeren. Van de loofbomen
is het harde taaie ijzerhout afkomstig o„a,
Marbau en Suanghout, Er zijn ook zachte houtsoorten
welke goed timmerhout leveren o.a.
Tjina-s "Iiingoa-5 Naraki-5 Matoa-S Mersawa- en
Maranti-hout.
Er zijn meer goede houtsoorten. Omdat er op
Nieuw-Guinea nog geen eenheid is in de benaming
van hout, is het moeilijk meerdere houtsoorten
te noemen, daar men houtsoorten plaatselijk ande-
. re namen geeft,
2e. Palmbomen.
De palmboom in het algemeen is waardeloos als
timmerhout. De palmboom heeft wél een harde
bast, het binnenste van de stam bestaat echter
uit een zachte vezelige massa. Toch is het goed
de volgende palmbomen te onthouden? omdat verschillende
delen van déze boom nuttig zijn voor
de kampongmaatschappij.
A. De_Jcla/p_p_erboom,
De wortels 0 , kunnen worden gebruikt als touw.
De stam; tijdelijke bruggetjes en omheiningen.
In gespleten toestand worden de latten
toegepast om het opwaaien van
atap tegen te gaan.
De top s Het palmiet uit de top van de boom
wordt gebruikt als groente.
De bladvinïiens Toegepast als ruw vlechtwerk
o.a, manden, zakken, atap (dakbedekking)
.
De bladnerf; Bezems (sapulidis)? spelden.
De vrucht % De vruchtwand geeft; touw? bezems,
borstels.
De harde vruchtwand? geeft houtskool
(arang) en'alle mogelijke gebruiksvoorwerpen.
De vrucht; wordt op verschillende
manieren verwer^x bij de rijsttafel.
Uit de klappermelk vermengd met soda
maakt men zeep. Wanneer de melk
wordt gekookt; krijgt men klapperolie.
Het klappervlees in rottende
toestand geeft bij uitpersen eveneens
olie„
Als copra? - dit is de gedroogde
rijpe vrucht -, wordt ze uitgevoerd
naar Europa en wordt o.a, gebruikt
bij de bereiding van margarine.
De klapperboom kan 4 x per jaar
vrucht geven,
33. De Ar en palm.
Van deze palm, hoewel schaars op Nieuw-G-uinea,
is het bekende zwarte touw (tali idjuk)...Dit
26
- touw -

27
touw is onverslijtbaar en is niet alleen voor
huiselijk gebruik van betekenis, maar is van groot
"belang "bi3 de woningbouw op de "buitenposten.
Het wordt gebruikt bij touwconstructies. Houtwerk
omwoeld met touw van de arenpalm wordt niejt
aangetast door de witte mieren.
C, De sagopalm.
De sagopalm groeit vooral in moerassen en levert
het volksvoedsels sago. Sago wordt, in talloze
variaties bereid, gegeten op Nieuw-Guinea.
De hoofdbladnerf geeft het fraaie gaba2. Gaba2
wordt in de kampong toegepast als omwanding?
plafonds enz.
Dé bladeren zijn geschikt als dakbedekking. Het
z.g.n. atap rumbia is duurzamer dan de atap van
. de klapperboom.
D. D^^^nibung^alm..
De harde bast van de nibungpalm wordt in de
kampong gespleten toegepast bij vloeren en omwandingen.
3. Tjemarabomen (naaldboom) .
I jeinarabomen drage'n" naalden, Voor zover bekend komt •
deze boom niet in grote hoeveelheden voor op N.G.
Omdat de bomen ver uit elkaar staan? is de groei
onregelmatig.
Als tijdelijke omheining of als brug ziet men deze
houtsoort toegepast in de kampong.
Als kerstboom is de tjemara op N„G. zeer gewild.
Houtwinning.
De loófbomen welke het timmerhout leverensworden
geveld of gerooid. Bij het vellen wordt de boomstam
even boven de grond ingezaagd of met de bijl
ingekeept.
Bij het rooien wordt de boomstam uitgegraven en
worden de wortels doorgehakt.
Men laat de boom omvallen in een vooraf bepaalde
richting. Dit moet met overleg gebeuren? zodat de
boom niet beschadigt. Na het vellen of rooien wordt
de boom schoongemaakt? ontdaan van takken en worteleinde.
De stam wordt direct uit het bos vervoerd
om aantasting door ziektekiemen te voorkomen. Het
is gewenst de boomstam een tijd "uit te logen" in "
het water. Op deze wijze worden de schadelijke sappen
welke in de boom.aanwezig zijn? uitgedreven.
De groei van de boom.
Op Nieuw-Guinea is de groeitijd vooral in het
regenseizoen,
Aan de doorsnede van de stam is duidelijk te
zien, dat de boom elk jaar dikker wordt. Elk jaar
vormt zich een jaarring, Yfenneer de regens twee
maal doorkomen? dan vormen zich soms twee jaarringen,
Op de doorsnede van de gevelde of gerooide stam
is te zien hoe oud de boom is»
Het jonge hout van een boom is opgebouwd uit cellen.
Deze bestaan uit celstof en zijn gevuld met
vocht. De hoeveelheid vocht in de cellen neemt
- tijdens -

tijdens de jaarlijkse groeiperiode af, de celstof
verhardt en een nieuwe houtlaag ontstaat. Dat laagje
hout noemen we de jaarring.
De juiste tijd om een "boom te vellen of te rooien
op Nieuw-Guinea is vóór de regens doorkomen. De stam
"bevat op dit tijdstip weinig voedingsstoffen (vocht).
Enige houtsoorten,
fej^ailhout% is een taaie harde houtsoort en komt
in gro't*e~*hoeveelheden voor op Ned, Nieuw-Guinea,
De kleur varieert van licht tot donkerbruin,
soms roodbruin. Marloauhout afkomstig van "bomen,
welke op kalk of rotsachtige "bodem groeien, is zeer
duurzaam, doch moeilijk te "bewerken, i.v.m. het grote
kalkgêhalte, waardoor het gereedschap spoedig "bot
wordt,
Marbau, niet afkomstig van kalkgrond is vrij goed
te "bewerken. Het splijt echter gemakkelijk. Daarom
Toij spijkeren en schroeven altijd vóórboren.
Marloau is zowel geschikt voor "buiten- als "binnenwerk.
Door de hardheid en taaie, dichte struktuur,
wordt het hout niet aangetast door witte mieren.
Het "bevat sappen, waardoor ongedierte wordt afgeschrikt.
Deze sappen tasten ook ijzer aan. Bij
constructies uitgevoerd in mar"bauhout, geen ijzeren
teugels, bouten etc. toepassen.
•^ e "k suanghpj^ is een harde moeilijk te "bewerken"
houtsoort, Suang is zeer duurzaam. De meeste, kostbare,
overgebleven ethnografica van N.G-. is gemaakt
van het onverwoestbare suanghout.
De kleur is donkerbruin tot zwart. Deze houtsoort
wordt op N.G. toegepast bij woningen boven
de zee. Suanghout wordt niet aangetast door de paalworrn
of ander ongedierte. Het is daarom aan te bevelen
bij waterbouwkundige werken,
Matoa is een zachte gemakkelijk te bewerken
houtsoort. De kleur is lichtbruin'tot grijs„
Matoa is geschikt voor binnenwerk.
_TjTinahouti is een mooie zachte houtsoort. Door
de fraaie tekening op hét langshout is dit hout
geschikt voor meubilair. De kleur is bruin-grijs.
Op Nieuw-Guinea is tjinahout te verkrijgen in
beedten tot 80 cm, Tjinanout leent zich voor blank
werk.
Harakihout is een tamelijk vaste houtsoort en
wordt veel toegepast bij "binnenwerk, 'De kleur is
wit-grijs» Dit hout is niet duurzaam,
Lingoa is een mooie houtsoort. Bruinachtig van
tint. Heeft een mooie tekening, wordt veel toegepast
bij werken binnenshuis.
Mersawa komt in meerdere variaties voor. De kleur
kan z3TJn" roodachtig, geel of wit-grijs,
28
- Het -

Het is vast en taaif is echter niet duurzaam
en is aan werken onderhevig. Toepassing vooral "bij
"binnenwerk,
. Erage__zjiekten van _het_jigut,
A. Zwaginien ontwikkelen zich "bij voorkeur op het "
"hout in donkere, vochtige hoeken met stilstaande
luchta Het hout wordt langzamerhand zwartf
verliest zijn samenhang en is als timmerhout
waardeloos.
Ba Vuur, Het vuur ontstaat5 omdat het nog vochtige
hout onvakkundig wordt gestapeld zonder dr ooglatten.
Het hout verstiktf wordt zwart5 voze
rotte plekken ontstaan.
^ # Houtworm _ ook wel "bulouk genoemd- , tast het
hout aan en verwoest het grondig. Vooral jong
hout heeft op Nieuw-Guinea veel te lijden van
dit schadelijke insect.
Alle zachtere houtsoorten op Nieuw-Guinea kunnen
zelfs "bij voortdurende controle worden aangetast
door de witte mieren. Het is daarom goed altijd
een "beschermende laag aan te "brengen, of het hout
vooraf te impregneren. Het is voorts aan te Toevelen
getimmerten, meubilair? enz, nimmer vast aan te
"brengen. Door speciale verbindingen toe te passen
kan een constructie van hout gemakkelijk uitneem-
"baar gemaakt worden.
29

HET ROOIEN M VELLEW VAN DE BOOM
Het klimaat, de bodem en de omgeving zijn
van invloed bij de groei, de structuur en de kleur
van het hout»
Wanneer de boom op kalkgrond groeit, dan zien
we bij het zagen van balken en planken op het langshout
z.g.n. kalknesten. Dit is soms duidelijk te
zien bij marbauhout.
Wanneer de boom op een zanderige bodem groeit,
dan is het hout vaster, de jaarringen liggen dichter
op elkaar o
Hout afkomstig van zandgrond is over het algemeen
donkerder van tint,
Bij het vellen of rooien van bomen welke ons
het timmerhout leveren is het goed het volgende te
onthoudens
Ie, Op welke grond groeit de boom; kalk- zand- of
kleigrond,
2e, Rechte, hoge stammen zijn beter geschikt voor
timmerhout, dan kromme stammen met veel takken.
Die takken geven noesten of kwasten in het hout,
Daardoor is het hout minder.geschikt voor "timmerhout.
3e, Alleenstaande bomen zijn meestal warrig, vertonen
soms scheuren o
Wanneer de boom aan alle kanten blootgesteld is
aan weer en wind, dan vertoont het hout gebreken
zoals; schroefvormige groei, windscheuren,enz.
enz.
4e. Te jonge bomen geven slecht timmerhout„ Te jonge
bomen geven veel afvalhout, We noemen dit spinthout»
Omdat spinthout veel voedingsstoffen bevat,
wordt het door allerlei ongedierte aangetast;
daardoor ontstaan ziekten, Jong hout is
ook sterk aan krimpen en trekken onderhevig.
De boom geeft goed hout tussen een leeftijd van
100 - 200 jaar.
5e, De juiste tijd om een boom te "vellen" of te
"rooien" op Nederlands-Nieuw-Guinea is vóór de
regens "doorkomen". De stam bevat op dit tijdstip
weinig voedingsstoffen.
30

HET^ZAGBïï^VAN^gUT^
;t Krimpen !i en ;i trekken ; ' noemen we in het Neder-
lands in het korts
het ; 'werken" van het hout,
We weten dat het ;i werken ; ' van hout minder
wordt 5, wanneer de balken, planken en latten op
vakkundige wijze uit de stam worden gezaagd.
Omdat hout levend materiaal is, zal het on-
danks alle voorzorgen zoalss ontschorsen van de
stam, voorzichtig vervoer uit het bos? uitlogen,
zagen9 stapelen en drogen, altijd nog een "beetje
5 'werken" .
Daarom dienen we bij de constructie te zorgen
om buiten het hart gezaagd hout te gebruiken,
_.—0O0
33

ENIGE MODERNE MATERIALEN ,_
Triplex,
Triplex verkrijgt men door machinaal dunne
laagjes hout van een boom te schillen. Het zijn
drie dunne houtlagen die haaks op elkaar gelijmd
zijn. Daardoor wordt het kromtrekken voorkomen,
Mult^lex^
Multiplex bestaat uit meerdere houtlagen en
wordt op dezelfde wijze als triplex op elkaar gelijmd.
Multiplex is te verkrijgen in dikten van
5 mm en meer.
Triplex en multiplex worden toegepast als
lambrizering, in de meubelindustrie, bij plafonden
wandbekleding? bij vliegtuigbouw, soms - speciaal
bewerkt -. bij betonbekistingen,
Boardplaten,
Er "zijn vele soorten boardplatens hardboard
cardboard, softboard enz. Het is te verkrijgen in
tal van lengten en breedten. Sommige soorten zijn
ook bestand tegen weersinvloeden en kunnen dus ook
bij buitenwerk worden toegepast.
Andere soorten hebben een warmte-isolerende werking
of houden het geluid tegen, soms zijn de platen
brandvrij „
Naar die verschillende eigenschappen kunnen boardplaten
worden toegepast bij lambrizeringen, omwandingens
plafonds, in de meubelindustrie? enz.
Board bestaat in het algemeen uit houtvezels en
graanvezels en wordt in moderne fabrieken gevormd
en geperst tot platen.
38

S2^£i£-Jli

HET SCHILDEREN j/AN , HOUTA
Op Nieuw-Guinea met vochtig klimaat, is liet
nodig hout en ijzer te bedekken met een beschermende
laag.
Het bedekken van hout met een beschemendelaag
noemen we; schilderen,
wanneer hout bedekt is met verf, dan kan het
vocht niet zo gemakkelijk binnendringen»
Huizen en meubelen gaan veel langer mee , wanneer
op geregelde tijden een verflaag opgebracht
wordt.
Vroeger moesten de schilders zelf verf maken
van grondstoffen om te schilderen. Tegenwoordig is
dat niet meer nodig. In blikken van 1 kg en meer?
kan men alle soorten en kleuren verf kopen.
Voor het schilderen dient men te controleren
of het hout goed droog is. Wanneer het hout nat is,
kan het verstikken (rotten) onder de verflaag.
Er zijn vele soorten verf, zowel voor hout
als voor ijzer. Verf voor buiten- en binnenwerk,
Verf voor harde en zachte houtsoorten. Speciale
verf voor meubilair, voor ziekenhuizen o Verf voor
muren van steen en beton enz„enz.
Een paar verfsoorten voor houtwerk worden hier
genoemds
1. grondverf3
2. matverf,
3. glansverf,
Grondverf.
Grondverf is grijs of wit, Voor buitenwerk
past men meestal loodwitgrondverf toe. Dit laatste
is beter bestand tegen weersinvloeden.
Voor binnenwerk past men zinkwit grondverf toe.
Nieuw hout wordt eerst in grondverf gezet.
Vaak staat in het bestek - dit zijn richtlijnan waar
de aannemer zich aan houden moet - dat houtwerk
op het bouwwerk aangevoerd; in de grondverf dient
te staan. Het is n.1, zo, dat hout bedekt met een
laag grondverf nog kan ; 'uit zweten'" , terwijl het geen
vocht meer opneemt,
Matverf._
Matverf is te verkrijgen in tal van kleuren.
Matverf is dof. Oneffenheden op het werkstuk zijn
bij toepassing van matverf niet zo zichtbaar als
bij glansverf. Het nadeel van matverf is, dat vuil
gemakkelijk blijft kleven op het verfoppervlak.
Glansverf.
Glansverf is eveneens te verkrijgen in tal van
variaties,
Bij glansverf is het gewenst het hout goed
glad te schaven, daar alle oneffenheden - b.v.
slecht opgeschaafd hout - te zien zijn door de
verflaag.
41

Plamuur en stopverf.
Plamuur en stopverf worden verkocht in blikken.
Plamuur wordt uitgestreken op een onderlaag van
grondverf. Bij goed v-zerk wordt een dun laagje plamuur
met liet plamuur mes opgebracht, eerst op de
dwarsrichting, tenslotte op de langsrichting van het
te schilderen werkstuk, Stopverf wordt alleen gebruikt
om grote gaten (losse kwasten en spijkergaten)
te stoppen» Ook bij stopverfs eerst een onderlaag
van grondverf aanbrengen o
Voor Nieuw-Guinea kunnen we het schilderwerk
in drie klassen verdelen,
42
1 e klas__scMJLaerwerk.
a„ Het hout zonodig vooraf reinigen en vetvrij
maken met een lapje gedrenkt in benzine of
met zeep oplossing» Daarna afspoelen met
water 0
b. Eerste laag grondverf met een ronde kwast
opbrengen.
c0 Laag plamuur uitstrijken met een plamuurmes,
Dit moet goed gelijkmatig, eerst dwars?
daarna overlangs gebeuren,
d. Naschuren met schuurpapier no,2? een tweede
laag grondverf aanbrengen. Zonodig deze keer
vermengen met een beetje verf van de aan te
brengen deklaag,
e. Licht schuren met schuurpapier no.2;, daarna
afvegen met een lap, tenslotte afschilderen
met glans- of matverf(deklaag),
f. Soms is het nodig een tweede deklaag aan
te brengen. Tussen b-c-d-e- en f liggen
steeds enkele droogdagen..
2e kla s schilderwerk,
a. Het hout schoon en vetvrij maken.
b3 Grondverf opbrengen,
c„ Eerste deklaag.
d. Tweede deklaag,
Tussen b-c-d-, liggen enkele droogdagen.
3g_jd- a s jschildejrwerk^_
a. Het hout schoon en vetvrij maken.
b. Eerste deklaag.
c. Tweede deklaag.
Tussen b en c liggen enkele droogdagen.
Het is niet nodig op te merken dat Ie klas
schilderwerk goed is. Vooral op Nieuw G-uinea met
het warme9 vochtige klimaat is het van belang degelijk
schilderwerk te leveren.
In de kampong

43
In de kampong waar verf moeilijk is te verkrijgen
door grote afstanden en hoge onkosten, is
men voorlopig tevreden, wanneer het huis een kleur
heeft. Toch moet men in de kampong, vooral wanneer
in de toekomst Toetere huisjes worden gebouwd,
aandacht besteden aan goed schilderwerk,
Bij tweede en derde klas schilderwerk krijgt
men slecht werk. De verf wordt spoedig lelijk,
gaat bladderen, vocht komt onder de verflaag, het
hout verrot.
Van groot belang is ten slotte het jaarlijks
onderhoud, vooral bij buitenwerk,
.Snkele nuttige wenken bij het schilderen van
hout.
1, Het schildervak is een mooi maar moeilijk vak !
Probeer goed werk te leveren,
2. Gebruik verf van een bekende fabriek.
3, Bij het schilderen van een huis of werkstuk altijd
de omgeving vegen en stofvrij maken,
Eén stofje op schilderwerk geeft een lelijke
vlek !
4. Gebruik goede kwasten» Nieuwe kwasten eerst
een nacht in het water zetten om haaruitval
te voorkomen.
5, Pak de kwast bij het uiteinde van de steel vast.
De steel, gezicht, handen en kleding niet besmeren
met verf ! Wees zuinig met verf. Verf kost
veel geld !
6. Breng de verflaag gelijkmatig opi eerst dwars,
daarna overlangs. Breng dunne lagen aan, beter
twee lagen dun., dan eenmaal dik. Bedenk dat bij
een dikke laag, de verf gaat ;! lopen i! en dat
die dikke laag slecht droogt,
7» Neem zoveel verf, dat het in één keer verwerkt
kan worden, Het is niet goed restantjes verf
over te houden of terug te storten in het grote
blik,
8. Wanneer het tijd is om met werken op te houden,
het schilderwerk eerst afmaken !
9. Wanneer de verf te dik is, kan men verdunnen.'
met verdunning (terpentijn). Wanneer men benzine,
petroleum of olie gebruikt, dan wordt
de samenstelling van de verf anders en we krijgen
slecht schilderwerk.
10. Verfblikken afsluiten met een goed sluitend
deksel. Wanneer verf niet goed afgesloten wordt,
dan komt er een dik vel op de verf. Dit vel
moeten we weggooien. Sr gaat dan verf verloren,
11. Wanneer er toch

44
11. Wanneer er toch een restant verf overblijft,
dan moeten we grondverf bedekken met een laagd
e watejr^ Glansvorf en matverf bedekken we met
een laagje iex^entijn^
12. Wanneer het tijd is om naar huis te gaan? eerst
de verfkwasten verzorgen. Wanneer de volgende
dag weer geschilderd moet worden, dan kan de
kwast in het water worden gezet, Is het schilderwerk
helemaal klaar, dan de kwast schoonmaken
met zeep en water of benzine, daarna ophangen
!
13 o Oppassen dat andere mensen niet tegen het
schilderwerk oplopen ï Plaats een bordje bij
het nog natte schilderwerk met duidelijke let-
ters s "NJL3LÜ.
! !
14. Alle houtwerk dat men metsel- beton- of pleisterwerk
in aanraking komt, moet worden gemenied.
15. Houtverbindingen, vooral bij buitenwerkf
dienen ingesmeerd te worden met dikke verf.
16. Wanneer hout vettig is, dan "pakt" de verf
niet o Met een lapje gedrenkt in benzine eerst
het vet verwijderen.
HET LAKKEN VAN HOUT.
Er zijn op Nieuw-Guinea verschillende houtsoorten,
welke zich goed laten lakken. Hout met
een mooie vlammenv/erking op het langshout wordt
vaak gelakt. Lak geeft niet alleen een beschermende
laag, ook de tekening van de vlammen komt
door de deklaag meer naar voren, Lak is doorzichtig
als glas.
Regelwerk, kozijnen, ramen en deuren van ijzerhout,
worden vaak gelakt.
Stoelen, tafels, kasten enz» van ka ju tjina of
een andere mooie houtsoort kunnen eveneens worden
gelakt.
IJzerhout dient vooral met zorg geschaafd,
geschraapt en geschuurd te worden.
Zachte houtsoorten b.v, ka ju tjina, worden
alleen geschaafd en geschuurd. Zachte houtsoorten
laten zich n.1, niet schrapen !
De juiste volgorde bij lakwerks
1, Een dunne laag lijnolie opbrengen met een plat-
"" te lakkwast. Het is goed om de lijnolie half
om half te gebruiken, dit is half rauwe en
half gekookte lijnolie doorelkaar vermengen.
Na een dag drogen kan de olie voorzichtig in
de nerf van het hout worden geschuurd; altijd
met de draad van het hout me eschuren, met schuurpapier
no.2.
2_, Gaten in het hout, alsmede spijker- of schroefgaten,
vullen met stopverf in de kleur van het
hout. Tegenwoordig is vloeibaar hout in de handel,
in elke gewenste houtkleur verkrijgbaar.
Nadat e,e ,a. goed verhard is, met een fijn
s^tukjje

stukje schuurpapier "bij schuren .
3_. Na .eerst het werk te hebben afgeveegd met een
schone lap, kan de eerste laklaag met een speciale
lakkwast worden aangebracht.
4_. Na drogen van de eerste laklaag, zo nodig een
~ tweede laklaag opbrengen,
ENKELE NUTTIGE WENKEN BIJ HET LAKKEN VAN HOUT .
45
1. De beste resultaten met lakwerk verkrijgen we
door het werkstuk, de stijlen van het huis, de
stoel of tafel welke gelakt moeten worden, vooraf
ke_urj1gr af te werken en glad te schuren,,
Bij schilderwerk kan een fout worden bedekt
met stopverf of plamuur» Bij lakwerk komen de
fouten door de lak duidelijk naar voren !
2. Lak alle^eii^ bij mooi droog zonnig weer.
Bij regen komt er een lelijk blauw waas op het
lakwerk.
3. Gebruik goede lakkwasten. Behandel lakkwasten
zoals geleerd bij verfk?\rasten.
4. Breng een dunne laklaag aan. Beter twee maal
dun, dan eenmaal dik !
5. Let goed op, dat het te lakken houtwerk goed
droog is o
6. Gebruik lak van een bekende fabriek.
7. Bewaar geen restanten lak. Sluit de lakbus goed
af.
POLITOEREN VAN HET HOUT.
Politoer is een oplossing van schellak; 100 -
200 gram op 1 liter spiritus.
Vaak wordt politoer gebruikt in de kampong
om meubilair een kleur te geven,, Het is goedkoop.
Hoewel niet afdoende geeft politoer enige bescherming.
HET BEITSEN EN IN DE BLANKE ?/AS ZETTEN VAN HOUT ,
Sommige houtsoorten binnenshuis., zowel betimmeringen
als meubilair, kunnen worden gebeitst,
Beits is in tal van kleuren te verkrijgen, het is
gemakkelijk op te brengen,
Wasbeits is beits vermengd met was. Wanneer de opgebrachte
wasbeits na enige tijd met een zachte
borstel wordt bewerkt, dan ontstaat een mooie doffe
glans. Voor Nieuw-G-uinea kunnen we tenslotte
nog noemen het "in de blanke was zetten !i van hout.
Dit is uitsluitend bedoeld voor meubilair. Kaju
tjina - mits goed uitgewerkt^ droog hout - leent
zich bijzonder om blank in de was te worden gezet.
Blanke was is verkrijgbaar in potten of blikken
en wordt met een lapje op het tevoren goed afgewerkte
werkstuk gebracht. Na de eerste laag met
een fijn stukje schuurpapier In de nerf te hebben
geschuurd, wordt een tweede laag aangebracht.
Na enige

Na enige tijd kan met een zachte borstel met de
houtdraad mee de was worden uitgewreven; daarna
liet werkstuk met een zachte lap na wrijven.
IETS OVER, KLEURENLEER.
Het is moeilijk om in een kort bestek iets te
vertellen over kleuren»
Toch moet de timmerman op Nieuw-Guinea iets
weten van kleuren, de eigenschappen en toepassingen.
Bij het aanbrengen van een verflaag ging het
tot nu toe om de beschermende functie van de verflaag
op het hout.
Door de keuze van de kleur verf, kunnen wij
het geheel nog verfraaien en komt de decoratieve
functie naar voren, De kleur geeft de ziel aan
het geheel o Een harmonie van juist gekozen kleuren,
zowel voor het interieur als het exterieur van het
woonhuis - ook het woonhuis voor de bevolking op
Nieuw-Guinea - is van betekenis. Daarbij behoren
nog de tuinaanleg, bloemen en planten in een verscheidenheid
van kleuren !
In een tropisch land als Nieuw-Guinea is
het gewenst lichte tinten toe te passen i.v.m,
reflexie van zonnestralen.
De kleur wit schrikt muskieten af. Blauwe
kleuren worden genoemd om vliegen te weren»
Er zijn meerdere practische overwegingen bij
onze kleurenkeuze.
Bij het schilderen van een bergplaats, keuken,
kippen- of varkenshok denken we aan practische
kleuren die niet zo besmettelijk zijn.
Bij het vaststellen van kleuren van een woonhuis
bedenken we verder, dat sommige kleuren behoren
bij sommige mensen. Vrolijke, drukke mensen
zien graag warme, felle kleuren. Ernstige, rustige
mensen houden van koude, gedekte tinten. Het is
bekend, dat kinderen aangetrokken worden door vrolijke,
frisse, levendige kleuren.
V/e spreken vans
A,actieve of warme kleuren,
B,passieve of koude kleuren.
A.actieve of v/arme kleuren %
rood, oranje, geel, bruin.
46
B.passieve of koude kleuren;
groen, groenblauw, blauw, blauwviolet.
Door een juiste kleurenmenging kan men alle mogelijke
variaties doen ontstaan, zodat óf het actieve
óf het passieve geleidelijk naar voren komt,
Bij het woonhuis spreken we van de functie b.v,
van muren en daken, van stoelen en kasten.
Deze functie kan zijn actief of passief.
Alle

Alle zitmeubelen t>,v. zijn in verband met hun
dragende functie duidelijk actief. Daarom passen
we ook actieve9 warme kleuren toe voor een stoel.
Een blauwe of violette stoel zullen we nooit
waarderen,
Een rood? geel of bruin zitje vinden we echter
mooi c
Een .kast heeft een passieve functie. De kleur
van een kast zou dan ook passief, blauwgroen of
groen kunnen zijn.
47

HANG- ENSLUITWERK.
A. Paneel-> glas-, jalouziedeuren en ramen kunnen
worden afgehangen met paumelles.
Kleine deurtjes van kasten en dergelijke worden
afgehangen met klepscharnieren.
De meubelmaker gebruikt vaak bij het afhangen van
deuren en ramen pianoscharnieren.
B. Opgeklampte deuren en luiken worden afgehangen
met kruishengsels„
C. Tuimelramen worden draaiend gemaakt met ijzerhouten
spieën of raamspennen.
Deuren of ramen kunnen voorzien zijn van de volgende
sluitingens
A, Paneel-, glas-s jalouziedeuren van insteek- of
oplegsloten.
Dubbele deuren van grendels en espagnoletten,
B, Opgeklampte deuren en luiken, b.v. voor garages
en goedangs; grendel-sloten, gewone grendels of
een boom met hangslot.
C, Ramen naar buiten- of naar binnen draaiend?
raamboompjes of raamsloten.
D„ Dubbele glas- en jalouzieramens espagnoletten»
E. Tuimelramen, klapramens grendels, knippen of snapsloten„
Voor de kampong kan men van ijzerhout op eenvoudige
goedkope wijze, zelf hang- en sluitwerk maken.
Zo zijn daar;
ijzerhouten raampennen, waarop de deur en het raam
draaien; grendels, raam- en deurbomen, wervels en
ijzerhouten pennen, waarmee ramen en deuren van binnenuit
kunnen worden gesloten.
49

Vak
Kennis van materialen.
Het materiaal karang.
Het metselen en het werken met "beton
bij de woningbouw op Ned. N.G-,
Het maken van goedkope vloeren in de kampong»
Iets over vormsteen.
Verdere mogelijkheden met het materiaal karang,
Metselen in de praktijk.
Iets over metselmortels, enige samenstellingen
en praktische wenken.
50

Enige bijzonderheden in verband met het toepassen van
mergëiX^karangT~bi"J~de woningbouw op Hed.Mw, Guinea,
Het metselenden het werken_met beton. • •• •••
Algemene opmerkingen.
Het metselen met vormsteen^ het werken met beton het
afwerken en pleisteren is voor N.G. nog nieuw.
Op tal van plaatsen in Nieuw-Guinea wordt mergel of
karangsteen gevonden, o.a. bij Hollandia, Genjem, Sarmi,
Seroei enz,
Karang dient in maagdelijke staat te worden verwerkt»
Het mag geen klei, humusstoffen of iets derg.bevatten.
Er zijn vindplaatsen,, waar roodachtigde, gele en ook
waar zuivere witte karang gevonden wordt.
Het maken van goedkope vloeren in de kampong met karang,
zonder toevoeging van p.c.
Karang bevat veel kalk„ Wanneer fijngewreven, vermengd
met water* vervolgens gestort op een tevoren hard gemaakte
onderlaag, - b,v„ een werkvloer van goed aangestampte
vlak aangelegde kalisteen - dan ontstaat een
goedkope vloer. Voor kampongscholen e.d. is een karangvloer
altijd béter dan een aarden vlo er.
Het maken van funderingsstroken» fundatie op "poeren"
Karang kan worden toegepast bij het maken van een fundatie
met of zonder bekisting.
De verhouding kan dan zijns 1 t 8, dit wil zeggen;
1 deel p.c, en 8 delen karang. Soms wordt een toeslag
van steenslag toegepast om de hardheid te bevorderen»
Het maken van vormsteen met het materiaal karang.
Voor buitenmuren kan de vormsteen worden toegepast in
de verhouding van 1 ? 8 ( 1 deel p.c, vermengd met 8
delen karang» met water aangemaakt tot een dikke brei).
Deze karangspecie wordt gestort in uitneembare houten
mallen. Deze houten mallen zijn zeer eenvoudig te maken
en brengen geen hoge kosten met zich„
Pro ductiekosten.
Wanneer de karang gratis wordt verkregen, zonder verdere
transportkosten, wanneer 1 zak p.c, zou komen op f»8,-,
dan kost een steen van 30 bij 20 bij 1 2-§- cm aan materiaal
25 cent per stuk»
Wanneer werkloon berekend moet worden, dan komt een
steen van zo juist genoemde verhouding en afmeting op
50 cent per stuk.
Voor binnenmuren kan een vormsteen worden toegepast
in een verhouding van 1 ; 12 (1 p.c. en 12 karang).
Deze steen van 30 bij 20 bij 12 cm komt dan op 20 cent
per stuk.
Wanneer werkloon berekend moet worden komt de steen
op 41 cent per stuk,
51
- Andere -

52
Andere^ maten. _^n_vormsteen,
' Warrne"er een andere maat vormsteen wordt toegepast
b.v, 30 bij 10 "bij 10 CEL bij een verhouding van
1 % 12. (l p.c. en 12 karang) komt de steen op
17 cent alleen aan materiaal, Y/anneer Merbij
werkloon berekend zou worden, dan komt deze steen
op 28 cent per stuk.
Verdere "bijzonderheden.
Het"maken van vormsteen met handkracht,
De karang benodigd voor stenen, dient vooraf te
worden gezeefd. De goed omgezette en tot een stevige
brei vermengde specie wordt in de houten,
uitneembare mal gestort. De houten mallen b.v,
6 - 10 op een rij, worden vooraf nat gemaakt met
water. Enige uren na het storten kunnen de mallen
worden "gelost" - uit elkaar genomen -. De steen
is dan nog zacht. Het "lossen" dient zeer voorzichtig
te gebeuren. De totale verharding vindt
plaats na 3 weken.
Bij het metselen dienen de stenen voortdurend
nat te worden gehouden. Het resultaat is een vast
degelijk muurvlak. De stenen brokkelen bij een
uitgeoefende krachtproef niet af op de zijkanten.
Verdere mogelijkheden met ^karang.
Als pleisterlaag op "e"en bé'tonvloer is een verhouding
van 1 s 3 aan te bevelen. Wanneer zo'n karangslijtlaag
na twee dagen met carborundum steen wordt
geschuurd, dan ontstaat een fraaie marmerwerking.
Gedurende 1 week dienen karangvloeren nat gehouden
te worden met zuiver water.
Er zijn meerdere mogelijkheden om het materiaal
karang toe te passen in de bouw. Hier volgend enkele?
1. geschuurde aanrechten in de keuken»
2, tegels voor kamers, ziekenhuizen, laboratoria,
kantoren. Om de hardheid te bevorderen past men
als toeslag steenslag toe.
Wanneer e.e.a, uitgevoerd wordt in karang, geschuurd
eventueel nog vermengd met kleurstof (b.v, dodekop),
dan ontstaat een fraai geheel. Eis iss reine karang
goed vermengd met zuiver water.
De bouwmaatschappijen bij de grote centra op N.G,
maken vormsteen met machines. Deze stenen zijn goed
en zijn in verschillende maten verkrijgbaar.
Het maken van vormsteen met de hand is bedoeld voor
kleine aannemers op buitenposten of voor kampongbevroners
die zelf b.v. tot kozijnhoogte een muur
van steen willen aanbrengen.
MejtgejLeri jj\ jie_^Jgr_acjtijk_ _op^ Nieuw-Guinea.
Wanneer "we gaan "metselen, dient men "vooraf de
benodigde materialen te verzamelen. In streken,
waar natuur- en kalisteen gevonden wordt, is dit
niet zo moeilijk. Zijn genoemde materialen niet
aanwezig, of wegens transportmoeilijkheden niet
- aan -

aan te voeren, dan zal men andere steensoorten
of "beton moeten toepassen*
Wanneer de balklaag van hout of een onderregel
van "bamboe ' direct met de grond in aanraking
komt, is e,e,a, vooral op N.G-. spoedig verrot.
We kunnen dit in de kampong maar al te vaak
zien. Bij de schetsen zien we in deze uitgave
tal van eenvoudige goedkope oplossingen zowel
voor een palenconstructie van houts als een fundatie
van steen ("beton). Deze schetsjes geven
een idee, niet alleen voor een fundering in laag
gelegen ge"bieden? maar ook mogelijkheden voor
Toergstreken etc.
Bij het maken van de fundering, onverschillig
waars is het goed een opstand van steen of "beton
toe te passen. Men dient er "bij de fundering
op te letten,., steen te gebruiken met de nodige
vastheid, om het gewicht van de "bovenToouw te
kunnen dragen. Bij rots- en kalisteen vooral
toezien, dat de steen vrij is van zouten en
zuren en verdere onreinheden (deze stoffen werken
in op de mortel, zodat de samenhang verloren
gaat). Tijdens het metselen met rots- of kalisteen
zorgen, dat de door gebruik van ongelijke
stenen ontstane holten worden opgevuld met
, kleine steen, (t jot jokans) . Dit ter "besparing
van specie (l zak per m3). Bij moerassige "bodem
dichte harde steensoort toepassen,, De fundering
wordt als regel vertind, d.i. dun "bepleisteren.
In de tropen zal men i.v.m, de zon, regenseizoen,
snelle verwering, er op dienen te letten dat "bij
metselen van opgaand werk vaste steen toegepast
wordt. Is dit niet altijd mogelijk, dan sterke
pleisterlaag aanbrengen. In verband met de zon
is het eis de steen voortdurend te begieten.
De droge steen zou het Y/ater, nodig om tot verstening
te komen, uit de mortel halen.
Tijdens het verwerken dient de steen "winddroog"
te zijn, (bij té "natte" steen gaat het werk
"drijven", loopt de mortel uit de voegen). De
muren zoveel mogelijk gelijk op metselen, altijd
met profiel werken.
Iets over metselmo_rte_ls_^
Daar zijn mortels, welke alleen verstenen door
het opnemen van koolzuur, dit zijn luchtmor;tels_t
cement + zand + kalk + water; deze worden bij
woningbouw het meest toegepast in Nederland,
Daar zijn ook mortels, welke onder water kunnen
verstenen, dit zijn h^dj£auli_s_che_ mortels of
portland-cementmortels. Deze mortel wordt in
Nederland toegepast, wanneer men last'heeft
- van -
53

van water (moeras? kelders, veel regen enz).
Op Nieuw-Guinea gebruiken we in hoofdzaak pec.
mortel.
54
Mortels dienen om de stenen van een metselv/erk
tot een goed gesloten geheel te verbinden, Er
behoort verband te bestaan tussen de mortel en
de toegepaste steensoort. Bij harde steensoort;
sterke mortel. Bij zachtere steensoort? schralere
mortel.
Bij te veel portland-cement-gebruik, vooral in
warm klimaat, kans op scheureni dus verschrolen
met zand in de juiste hoeveelheid. Bij pleisterwerk
? buiten- zowel als binnen-murens vooraf
reinigen, ruig maken, nat houdens na bewerking
de eerste week nat houden.
Tenslotte nog iets over het bereiden vanjnor_te_ls%
Op "plaatsen buiten Holiandia, Biak, Sorong,
Manokwarij - waar geen machines zijn -, zal dit
met de hand worden gedaan.
Op een plaat zink, schotwerk, of iets dergelijks
wordt het zand uitgespreid, daarover in
gelijkmatige laag de (p,c«). Deze massa wordt
met tjankol of schop drie maal droog omgezet.
Daarna in het midden een kuil maken, zuiver
water gieten en omzetten, tot een stijf deeg
ontstaat; de massa wordt nu met de tjankol
telkens bij kleine hoeveelheden uitgekneed,
d.i, halen en terugduwen van het mengsel, totdat
een gelijkmatige snijdige brei is verkregen.
Een lenige mortel werkt prettig en vlug.
Met "de speciemolen gaat e.e.a. heel wat vlugger.
Deze molens worden gebruikt door de "bouwmaatschappijen?
er zijn; speciemolens en betonmolens.
Enige samenstellingen van mortelss
Bij muren'opgetrokken in zachtere steens
1-p.c, + 5 zand
pleistermortels buitenmuur; binnenmuren;
1 p.c, + 3 zand 1 p.c, + 4 zand
De uitvoering .v%n_b^tonwerk in de practijk.
Algemene begrippen.
a - cementlijm = cement vermengd met water,
" noemt men cementlijm,,
b - cementmortel = cementlijm vermengd met
zand in een bepaalde mangverhouding, noemt
men cementmortel; daar zijn vette, normale
• en magere mortels,
c - betonspecie en beton = cementmortel, vermengd
met grint, steenslag, gebroken kalisteen
e»d«. in een bepaalde mengverhouding
en korrelgrootte, noemt men beton; wanneer
- het -

het mengsel nog niet is verhard, noemt men
het "betonspecie of betonmengsel; men onderscheidt
vette, normale en magere betonmengsels.
Enige samenstellingen.
a. Beton kan, indien het oppervlak ruw is, worden
bestreken met cementlijm. We noemen dit sausen
van "beton,
b. Een goede cementmortel kan zijns 1 : 3 voor
1 m3 specie 1 ; 3 zijn de volgende materialen
nodigs 550 kg p.c. = 11 "balen van 50' kg, 1,4 m3
zand.
Daar zijn vele variatie's in mengsels, zowel
voor cementmortels als voor betonmortels.
E.e.a. hangt af van de volgende factorens
Ie de aard van het werk en welke eisen men
stelt; 2e heeft men voldoende geld om het werk
behoorlijk uit te voeren»
c. Bij gewapend betonfundering is een goede mengverhouding
1 s 2 ; 3 = 50 1 pc. i 100 1 zand %
150 1 grint.
Bij ongewapend betonfundering mag de samenstelling
schraler zijn b.v» 1 ° 3 ° 5
Grondstoffen benodigd voor 1 m3, bij een mengverhouding
1 s 2 ; 3 = 335 kg. p.c. % 0,56 m3
zand % 0,84 m3 grint,
Na het storten de beton, vooral in de tropeni
nat houden (natte zakken) +6-7 dagen.
55
Practische wenken.
1. Bij het mengen van de cementmortel als ook bij
betonspecie, dienen de droge toeslag materialen
(zandgrint) vermengd te worden met schop of
tjankol; de p.c. daarover regelmatig verdelen,
daarna 3-4 maal droog omzetten\ vervolgens
mengwater toevoegen al wrijvende tot gelijkmatige
kleur, c.q. dikte is verkregen. Voor
beide geldt; gebruik zo weinig mogelijk water.
2. Bij gewapend beton zal de specie groter watergehalte
hebben, daar het mengsel goed om de
bewapening dient te lopen. Een bepaalde hoeveelheid
water is nodig voor binding en verharding
en om de specie te bewerken; te véél water betekent
s vermindering van de hoedanigheid van
het beton.
3. Cement moet van een bekende fabriek komen,
en dient droog opgeslagen te worden.
4. Zand moet vrij zijn van humusstoffen; dit kan
zijn rivierzand, bergzand, vrij van zouten en
zuren.
4» Grind % riviergrind, berggrind, gebroken natuursteen.
Vrij van schadelijke stoffen zoalsi
zuren, zouten etc. korrelgrootte bij ongewapend
beton tot 7 cm bij gewapend beton tot 4 cm.
- 6. water -

6. Water; moet zuiver5 zoet? reukloos en vrij van
rottende "bestanddelen zijn, Regen?^ater (zacht
water) geniet voorkeur, "boven weiwater (hard
water). Het is niet mogelijk voor de verschillende
mortels de vereiste hoeveelheid vyater op te
geven. Dit is practijkwerk en hangt af van de
aard van het werk, terwijl het vochtigheidsgehalte
van de materialen een grote rol speelt.
Men kan zeggen; Kies de kleinste hoeveelheid
Biengwater? waarmee nog een goed verwerkbare
specie wordt verkregen.
7» Wapening; moet vrij zijn van vuil, verf? losse
"bladders roest. Het "buigen van het materiaal
moet in koude toestand geschieden,
8» ^§JÈ22i£M^iiS£ s vóór het storten nat maken.
Laat "béton rustig verharden zonder schokken of
stoten.
9. Betonvloeren; storten in vakken "b.v, 1 "bij 3 m.
Na storten nat houden gedurende 7 dagen, Bij
afwerken van de vloer; knieplank gebruiken,
"Voor fijnere afwerking tevens na verstijving;
'. poederen met droog cement (ij- kg per m2).
10. Bij pleisterwerk; onderlaag altijd schoon maken.
Beton met staalborstel schuren en nat maken.
Vlechtwerk "bepleisteren; eveneens eerst nat
maken* Nooit meer dan een laag van 1 cm tegelijk
aanbrengen. Waken tegen te snel drogen
Aan de buitenlucht "blootgesteld pleister niet
te mager van samenstelling? ook niet te vet,
. dit geeft nl, krimpscheuren!
11. Het is gewenst niet meer specie aan te maken
dan voor het "begin van de "binding kan worden
verwerkt.
56

Vak
Cjjnstructigleer.
Technisch schetsen.
Houtverbindingen,
Iets over spanningen.
Verbindingen in de lengte»
Verbindingen in de "breedte.
Staande verbindingen,
Hoekverbindingen,
Iets over het afschrijven en het bewerken
van hout.
Enige bamboe constructies.
Het afschrijven van rondhout en bamboe»
De constructie van een gaba2 omwanding.
57

Vak
Constructieleer.
Technisch schetsen.
Tekening lezen»
Schetsen met tekst van metselverbanden.
Halfsteensverband
Staandverband
Koppenverband
Cyclopenverband
Breuksteenverband
Vormsteenen; benamingen daarvan.
Constructies?
1.halfsteensverband
2 hoek in halfsteensverband (vallende tand)
3 hoek in halfsteensverband (staande tand)
73

Vak
Constructieleer.
Technisch schetsen.
Tekening lezen.
Schetsjes met tekst over daken en dakbedekking.
Enige dakvormen»
Enige hangkappen.
Het zadel dek met galerij.
Constructie van een eenvoudig spant
met details.
79

Wil men een zadeldak of schilddak maken, dan
heeft men kapspanten nodig.
Zo'n kapspant kan op verschillende manieren gemaakt
worden.
Bij grote touwwerken, welke meestal onder toezicht
staan van een architectenbureau, v/orden kapspanten
toegepast met goede verbindingen. Het spantbeen
TD.V. is met de makelaar verbonden door een
pen- en gat met tand» De verbinding wordt vastgehouden
door houten toognagels (zie schets).
Soms worden daarbij nog ijzeren beugels aangebracht
om het spant steviger te maken.
Op Nederlands-Nieuw-Guinea worden de kapspanten,
nodig voor woonhuizen, op eenvoudige wijze met bouten
in elkaar gezet, (zie schetsen)»
83

Soms gebruikt men in plaats van bouten, draadnagels.
Zo'n gespijkerd spant is goedkoop.
Om te onthouden; Bij elke spantconstructie moet
men zo veel mogelijk aaneensluitende driehoeken maken.
Daardoor ontstaat een sterk spant (zie bij hangkappen
waar de driehoeken te zien zijn).
Wanneer een spant wordt "gesteld", dan mag de
afstand tussen de spanten niet groter zijn dan 2-3meter.
Is de afstand groter dan 3 meter, dan kunnen
de gordingen welke boven op het spant komen te liggen,
doorbuigen.
Dit is lelijk en gevaarlijk !
Tussen de spanten schoren aanbrengen, z,g, "windverband".
Gordingen mogen koud op het spantbeen liggen en worden
ondersteund door met een tand in het kapbeen ingelaten
klossen.
De dikte en de breedte van een gording hangt af
van de dakbedekking. Bij een zinken dak, mag de gording
5 x 6 of 5 x 8 cm zijn.
Bij zware eterniet-golfplaten is het goed
gordingen van 5 x 10 cm te gebruiken. Bij ingewikkelde
kapconstructies worden berekeningen gemaakt op het architectenbureau.
Wanneer de spanten gesteld en de gordingen gelegd
zijn, kan het dak worden ingedekt. Voor de kampong
gebruikt men als regel atap rumbia. Bij de grote
plaatsen past men meestal dakijzer of eternit-golfplaten
toe.
Bij dakijzer is het gewenst in de breedte richting
te dekken op twee golven.
In de lengte richting overlappen met 15 cm.
Dekken tegen de heersende winden in.
De uiteinden zuiver in een rechte lijn houden,,
De langszij den loodrecht op de gording-richting.
De bevestiging met loden kopspijkers of ijzeren
houtschroeven met loden ringen.
Bij eternit-dakbedekking is het gewenst in breedte
richting te overlappen met één golf. De bevestiging
met bouten, of speciale draadnagels, welke door de
fabriek worden geleverd.
84

Vak
Technisch schetsen
Tekening lezen.
Constructieleer.
Doorsneden, constructies van
fundaties voor kamponghuizen.
Het uitzetten en waterpassen.
De 3-4-5 steek.
Het uitzetten van de fundatie op de "bouwplank.
Detail doorsnede woonhuis met palenconstructie
op poeren.
Idem, constructie met gebruikmaken van drums.
Idem, constructie, uiteinde der palen "aanbranden"
Idem, constructie van suanghout.
87

Vak
Technisch schetjsen_
Tekening lezen.
Constructieleer.
Doorsneden van fundaties en enige details
voor woonhuizen bij de grote plaatsen.
Constructie betonbekisting.
Fundering in breuksteenverband.
Fundering stampbeton met bekisting.
Fundering stampbeton met en zonder bekisting.
Fundering met eenvoudige wapening.
Detail fundering van een woonhuis met klampmuur.
Gedeelte van een klampmuur in scheve projectie.
92

Vak
Materialen kennis
Constructieleer,
Tekening lezen.
Technisch schetsen.
Maatregelen om woonhuis en inrichting te beschermen
tegen wittemieren.
Tekst en schetsjes in verband met;
maatregelen bij metselwerk.
Maatregelen bij houten palenconstructie,,
Maatregelen om het interieur te beschermen»
99

Het witte mieren gevaar,
100
Witte mieren kunnen alleen leven in een vochtige
omgeving.
Er zijn verschillende soorten witte mieren. De
meest voorkomende op Nieuw-Guinea leeft en verplaatst
zich in zelfgemaakte tunnels van vochtige aarde.
Zij hebben hun nest in een klomp vochtige klei
of in een oude rotte boomstronk. In het nest leeft
de witte mieren-koningin. Zij is het hoofd van de
kolonie en legt per dag 30„000 eitjes.
Via de tunnels komen dagelijks troepen mieren
de huizen binnen om alles te vernielen.
Zij zijn in staat een huis met inventaris binnen
een paar maanden te vernietigen!
Mogelijkheden om invasj.e_ van__ w_ittei mieren tegen te
gaan.
_______ ^
A, Wanneer de verbinding verbroken wordt tussen
werkterrein en nest, dan is de mier gedoemd te
sterven,
B, De gewone rode of zwarte mier is de grootste vijand
van de witte mier. Soms worden deze mieren naar een
besmet huis gebracht om de witte mieren uit te
roeien.
C, de omgeving van het huis schoonhouden. Gras kort
snijden, geen te kleine of verstopte goten bij het
woonhuis, geen plasjes of stilstaand water in de
omgeving, geen lopende of lekkende waterkranen,
goede faeces-afvoer, goede regen- en spoelwaterafvoer.
D, Bij houtbouws ijzerhout toepassen. Wanneer geen
ijzerhout aanwezig is, de zachtere houtsoorten
vooraf impregneren met Wolmanzout, Kopernaphtenaat
e.d. Bij houten palen kan het gedeelte wat in de
grond gaat met idjoek worden omwoeld. Deze zwarte
vezelige idjoek is afkomstig van de arenpalm»
E, Zowel bij houten palenconstructie, als bij metsel—
werk is het mogelijk mierenschermen aan te brengen
om invasie te voorkomen.
Mierenschermen van dun plaatijzer of zink worden
aangebracht rondom de palen waarop het huis rust,
of aan onderkant kozijn bij metselwerk, onder een
hoek van 45°.
Men vergete vooral niet ook de trap van het woonhuis
op palen van mierenschermen te voorzien - zie verder
bijgaande tekeningen.

Vak
Hygiëne en gezondheid
Technisch schetsen
Tekening lezen
Afvoer faecaliën op N.G.
Schetsen met teksts
De natte beerkuil.
droge beerkuil,
septictank.
Het hurkcloset met inventaris voor de kampong.
104

105
Afyoer__faecaliën in de tropen.
Beerpatten moeten in het algemeen 50 - 100 m van
de drinkwatervoorziening gelegen zijn. Het beervocht
zou infilteren of langs onderaardse
stroompjes het zuivere water kunnen besmetten.
Door ondeskundigheid en nalatigheid zijn in het
verleden fouten gemaakt, waardoor rampen voorgekomen
zijn, dysertene epidemieën ! Wanneer het
huis boven het water is gebouwd, is de oplossing
eenvoudig o Uit oogpunt van hygiëne en gezondheid
is het woonhuis voor de bevolking boven het water
gebouwd, op Nieuw-Guinea aan te bevelen.
(Natte beerkuil toegepast op buitenposten).
Put graven tot 1 m grondwater verkregen is. De
ontlasting rot onder water, lost op en trekt in de
grond en wordt door de zelfreinigende kracht van
de bodem geheel vernietigd., Hoe losser de ;>rond,
hoe beter de put werkt.
In de kampongs op Java en Sumatra wordt v/el met de
grondboor gewerkt. Hiermee kunnen gaten van + 30 cm
diameter tot op tientallen meters gemaakt worden.
In deze putten, die bekleed kunnen worden met
geteerd bamboe- of rotanvlechtwerk, moet minstens
1 m grondwater staan. Deze putten hebben dan een
capaciteit voor 50 personen» Deze methode zou ook
geschikt zijn voor Nieuw-Guinea3 waar in tal van
kampongs de afvoer nog een probleem is.
Droge beerkuil. (toegepast in het binnenland)o
Men kan de ^ontlasting van 10 personen gedurende
1 jaar berekenen op 300 liter. Dat is voor 5 jaar
1-g- m.3. In dit geval is een put nodig van 1 bi j
1 bi j 3 m = 3 ni3. De put moet zo diep zijn, vanwege
de mijnworm die de mijnwormziekte veroorzaakt
(de gevreesde ziekte in sommige streken). Deze
mijnworm kan 1 - l-g- m uit de put omhoog kruipen.
De put moet een doorlaatbare bodem hebben, zodat
urine en spoelwater, in de bodem kan trekken,Een
en ander hangt af van de bodemgesteldheid. Na
5 jaar, wanneer de kuil tot op 1-g m van de rand
vol is, moet het privaat een eindje worden verplaatst
en kan de kuil worden dichtgegooid. De put
moet vliegenvrij worden afgesloten. Bij nieuwe
kuilen af en toe, - zo nodig - ? een bos brandend
gras laten zakken om ongedierte te doden, -Wen
oude kuil geeft minder last, ae hangende gassen
verstikken alle vliegen.
2£_^ê,£ÜSi§£^ ("bij de grote plaatsen op N.G.)
Dit is wel de meest ideale oplossing, i

106
lang 1,50 meter, breed 1 m, diep 1,90 m. Bij septictanks
nimmer desinfectans gebruiken (dit üoodt
bacteriewerking). Bij in gebruik-neniing van de tanks
vol laten lopen met water, liefst wat oude faeces
toevoegen om bacteriewerking te bevorderen»
Het is gewenst op de tank een stankpijp aan fce
brengen om de gassen te laten ontsnappen.

Vak
Hygiëne en gezondheid.
Drinkwater voorziening.
Tekst met enkele schetsjes
Regenwater
Bronwater
Grondwater,
110

111
Drinkwatervoorziening in de tropen.
In het algemeen is het veilig op de buitenposten
van Nieuw-Guinea, drinkwater,- onverschillig waar
het vandaan komt -, te keken.
Bij de grote centra, waar moderne v/at er lei dingen
zijn met afdoende controle, is dit niet nodig,
Re_g_enwa_te£_»_
Groot dakvlak, brede goten» Nimmer loden pijpen
toepassen» Tank boven de grond, goed afdekken,
zo min mogelijk schoon maken, zo nodig 1 of 2
maal per jaar ontsmetten (te verkrijgen bij D„V0G}„
In hoog gelegen streken waar dagelijks regen valt,
wordt veel gebruikt? een drum (zie schets)»
De afvoerpijp loopt vanaf de goot in de drum
tot +_ 10 cm van de bodem. Op deze wijze i& ste:

Vak
Hygiëne en gezondheid.
Handtekenen
Het malariagevaar.
Het vliegengevaar.
ilrfbeplanting en vitaminen
HA

Het malaria gevaar.
115
Op Nederlands-Nieuw-Guinea zijn veel muskieten.
Met bestrijdingsmiddelen heeft liet Gouvernement
op tal van plaatsen met succes de overbrenger
van de malaria - de anopheles - teruggedreven !
Bij het bouwen van huizen is het gewenst maatregelen
te treffen om het gevaar van malaria zoveel
mogelijk tegen te gam.
De volgende maatregelenjmnnen worden toege-
EÉiËJiJL
A. De omgeving van het woonhuis schoonhouden.
Geen moerassen, stilstaande poelen of stortplaatsen
van vuil in de nabijheid van het huis,
B. Het huis zoveel mogelijk muskietenvrij uitvoeren.
Ramen en ventilatieopeningen met muskietengaas
bekleden. Deze ramen dienen groter
van afmetingen te zijn dan glasramen, daar het
gaas slechts 60-10% van de lucht doorlaat.
Bij slaapvertrekken kan men een z„g.n,"sluis"
maken om muskieten tegen te houden. Bij ziekenhuizen
in muskietenstreken past men de
;| sluis" vaak toe.
Daar vliegen ook door het muskietengaas worden
tegengehouden, is de kans op andere infectieziekten
zoals "b.v. dysenter ie verminderd.
In muskietengebied past men jalouzieramen en
deuren toe9 welke aan de binnenzijde worden
bespannen met muskietengaas.
In verband met de snelle verwering op ïïieuw-
Guinea is plastic muskietengaas aan te bevelen.

Vak
Gereedschapskennis.
Handtekenen.
De lichaamshouding "bij schaven, het uit het
"ruig" halen, het vlakken en het strijken,
van breedte en van dikte maken.
Ons gereedschap en nog wat.
De schaaf o
De zaag*
119

ONS GEREEDSCHAP EN NOG WAT
1 22
Bij de houtbewerking dienen we vooral te letten
op de juiste lichaamshouding, de wijze waarop we ons
gereedschap vasthouden en het juiste gebruik van
lichaamskracht,
Hier volgen enkele wenken in het algemeen;
1, Bij het spijkeren de hamer doorzwaai en en de
steel van de hamer aan het uiteinde vasthoud en.
Bij het spijkeren of schroeven van ijzerhout
- om splijten te voorkomen - altijd vóórboren!
2, Bij het uittrekken van oen drasdnagel uit het
houts altijd een grote hefboom maken dus de
nijptang aan het uiteinde vast houden,
3. Bij het zagen met de wijsvinger sturen., de zaag
over de gehele lengte gebruiken,
4. Bij het vlak steken met de steekbeitel, de hand
nooit vóór de beitel houden.
5, Bij het schaven,, de schaaf bij het terugtrekken
altijd even oplichten, de beitel wordt dan niet
zo gauw bot o
6, Bij het schaven van ijzerhout, de vouw van de
beitel klein houden.
Bij het schaven van zachtere houtsoorten mag de
vouw groter geslepen worden,
7, Bij het schaven van ijzerhout de dckbeitel
dicht op het scherp sxellen,
8. Let op dat de dekbeitel goed aansluit op de
schaafbeitel. Zorg dat de bek van de schaaf
niet te wijd wordt,
9. Bij het metselen> de troffel tegen de muis van
de hand klemmen. De kuip met specie in de onmiddellijke
omgeving plaatsen,
10. Bij het schilderen, de kwast aan het uiteinde
vast houden, I.ïet overleg werken, bouer twee
lagen dun aanbrengen, dan een te dikke verflaag
in een keer,
IN HET ALGEMEEN;
Zorg voor goed onderhouden en scherp gereedschap.
Het werk wordt daardufr beter. Het werken
vergt minder krachtsinspanning»
Een vakman gebruikt zijn gereedschap met soepelheid,,
Hij maakt geen overbodige bewegingen. De gereedschappen
nodig voor een bepaald werkstuk, bevinden
zich binnen handbereik. Hij beheerst zijn
spieren. Hij houdt zijn gereedschap op de juiste
wijze vast.
Daarom wordt een goede vakman niet spoedig vermoeid.
Daarom heeft hij vreugde bij zijn werk.

Vak
Bouwtimcle^
Algemeen vormend onderwijs,
Handtekenen.
Beknopte samenvatting
Aantekeningen "bij huizenbouw op N.G.
Het kamponghuis,
Het stadswoonhuis.
Schetsjes;
Pas op voor bandjirs
voor overhangende rotsen
voor oude "bomen.
125

126
M^eineiie^qjDmerkingen zcwe 1 X°.PJL het kamponghuis als het
stadsvTOonhuis.
De eerste Traag, wanneer men gaat "bouwen, is;
aan welke eisen dient het getouw te voldoen.
Moet het een eenvoudig woonhuis worden, of een gebouw
van grotere afmetingen. Verder, welke 'bouwmaterialen
in de onmiddellijke nabijheid van het "bouwwerk worden
gevonden, etc. Op de buitenposten dienen we te denken
aan het volgende; het oerwoud, ongedierte, watervoorziening,
moerassen, bandjirende rivieren, overhangende
rotsen, gevaarlijk hellende (rotte) "bomen, stormen,
aardbevingen, etc.
Zo mogelijk 30 m van de weg en 50 m van nabijzijnde
huizen bouwen, i.v.m. wederzijdse reflexie van zonnestralen,
Het is niet goed, wanneer we bij elkaar op de tafel
kunnen kijken!
Daarbij moet er ruimte zijn voor erfbeplanting„
Het huis met de langste zijde naar de heersende winden
keren, i.v.m, doorwaaien, (ongedierte, muskieten)
.
Het huis zó plaatsen, dat de zon, zoveel als mogelijk
is, alleen de smalle zijde van het huis treft.
Wanneer bij een woning een goedang of wasplaats gebouwd
wordt, dient deze zo geplaatst te worden, dat
e.e.a, gemakkelijk te bereiken is vanuit de keuken
of de achterdeur van de woning.
Fundering»
Het maken van de fundering hangt af van de grondsoort,
zwaarte bovenbouw, tijdsduur etc* van het te
bouwen object. Daar sommige groepen van de bevolking
nooit lang op één plaats wonen en het huis dus als
tijdelijk "beschouwen, worden soms niet al te hoge
eisen gesteld en wordt geen fundering toegepast.
Er zijn op N.G-, funderingen op palen, van rotsstenen,
poeren (dit zijn palen verankerd in een voetstuk
van beton), metselwerk, stampbeton, gewapend
beton.
In moerassige streken kan men paalconstructie toepassen.
De vloer 1 - 1.50 m boven de begane grond.
Een en ander ter bevordering van de luchtverversing
en het voorkomen van ongedierte, zoals slangen, ratten,
mieren.
Bij de grote plaatsen zoals Plollandia of Sorong stenen
of betonnen funderingen,
Omwandin^.
De wanden in het huis in de tropen kunnen zijn van
beton, steen, wildhout (rondhout), staand of liggend
aangebracht,
De wanden kunnen zijn van geprofileerde-, geschaafde-,
ruige- en schaaldelen. Tegenwoordig ziet men vaak
eternit- of boardplaten als omwanding. Soms past
men combinaties toe;
tot onderzijde raamkozijn metselwerk, daarboven;
eternit- of boardplaten. Tenslotte zijn daar
- gaba -

127
gaba-gaba-, bamboe-, rotan-omwandingen«Inhet algemeen
zijn er nog wanden van gevlochten materiaal.
Dit vlechtwerk van "bamboe of rotan kan worden bepleisterd
z.g.n.s "cement "belazer".
De stralen van de zon mogen de wanden niet raken,
daar de wand in korte tijd zeer warm zou zijn en
zodoende de kamers zou verhitten.
Dubbele wanden alleen toepassen, als een wand
opklapbaar is,
Aan de onderzijde van de wand ventilatieroosters
aanbrengen. Bij beplanking is de eenvoudigste
oplossing; onderste plank laten draaien i.v.m.
de luchtstroming. Deze methode wordt toegepast in
Indonesië bij huizen met een djatihouten omwanding.
Hamen zoveel mogelijk op het noorden of zuiden.
Jalouzieramen en deuren zijn aan te bevelen.
Kamers.
De kamers moeten ruim en hoog zijn b,v. 3.50 - 4 m.
Slaapvertrekken op het oosten,
In muskietenstrekeni deuren en ramen met muskietengaas?
zo mogelijk de huizen muskietenvrij maken
(screnen).
Plafond van eterniet-, board-, planken-, triplexof
gevlochten materiaal. In de kampong ziet men
vaak plafonds van gaba2. Zolder boven de kamers.
Op het dak een koekoek, waardoor hete lucht kan
ontsnappen. Dit wordt vaak toegepast bij keukens•
en werkplaatsen. Boven plafond voldoende ventilatie
aanbrengen. In oude Indische huizen bevindt
zich soms in het plafond een opening om de trek
te bevorderen.
Kapconstructie,
Brede overhangende dakrand is gewenst voor de
kaM lima (= gaanderij) aan de oost- en westzijde
van het huis. Yfanneer de zon om 9 uur en 3 uur
invalt onder een hoek van 45°? raken de zonnestralen
de wand niet.
Men kan ook Kree's toepassen om de zon te weren.
Kree's zijn gordijnen van gespleten bamboe of
rotan. Bij stenen woonhuizen op N.G. past men
tegenwoordig rolgordijnen toe van plastic of
ander materiaal uit het buitenland.
Bij de kapconstructie rekening houden met de keuze
en zwaarte van hout? i.v.m. de dakbedekking.
Bij de kapconstructie ingewikkelde hoeken vermijden
(rattengevaar).
De nokbalk afschuinen of met scherpe kant naar
boven plaatsen.
De dakbedekking moet zo licht mogelijk zijn.
Daar zijn vele variaties; leien-, zinken-, plaatijzeren-,
eternietdakenj deze kunnen worden gelegd,
gespijkerd, geschroefd of met klemmen worden
bevestigd.
— Naast -

128
Naast deze bedekkingen wordt in de tropen veel toegepast
; sirappen van djati of een ijzerhoutsoort, deze
zijn duurzaam, + 30 jaar, maten; 40 bij 1 2-g- cm, dikte
onder 1-g- cm, boven teniet uitlopend.
Sirappen van ijzerhout duren +_ 20 jaar, maten i 60 bij
9 cm; gekloofd 6 mm»
Bij sirappen is het gewenst een ruiter aan te brengen.
Atap is de goedkoopste dakbedekking, geeft goede ventilatie,
is echter niet duurzaam (3 jaar)o Sago atap
is duurzamer (5 jaar), Idjoek (van de Aren-palm) is
beter en heeft een levensduur van +,15 jaar.
Daar vakmensen op Nieuw-Guinea onder de bevolking
schaars zijn, is het verstandig voorlopig het zadeldak
en het lessenaars dak toe te passen^bij bouwwerken op
afgelegen plaatsen. Bij grote plaatsen alssHollandia,
Manokwari, Bzöc, Sorong en Merauke, past men ook andere
dakvormen toe.
Bamboeconstructie.
In kampongs, waar bamboebossen in de omgeving zijn,
wordt gebruik gemaakt van bamboe bij het bouwen van
huisjes» Bij toepassing van bamboe zoveel mogelijk gespleten
bamboe gebruiken»
Bamboe in zijn geheel toegepast, - bij stijlen b,v. -
moet voldoen aan de volgende eisens
rattenvrij; gezond en gaaf, zonder scheuren en de
uiteinden bedekken met zinken (blikken) dop, die 1-gcm
over de rand reikt en op de kant vastgespijkerd
zit. Deze uiteinden kunnen ook opgevuld worden met
goede specie, die op de eerstvolgende ros moet aansluiten,
b,Vo 1 p.c. en 3 z. of 1 p.c. en 5 z.
Bamboestijlen moeten altijd op neuten staan. Bij tijdelijke
bouwsels moeten de einden, die in de grond gaan,
omwoeld worden met idjoek, daarna teren of wolmaniseren
o Wanneer er geen geld is, dan "aanbranden",
d.i. even in het vuur houden zodat een beschermende
koollaag ontstaat»
Onverschillig welk materiaal er wordt toegepast in
de tropen? bij fundering, vloeren, stookplaatsen, kapconstructie'
s etc: gaten en dode hoeken vermijden
i.v.m. ongedierte.
Getimmerten binnenshuis, meubelen etc» moeten van
hun plaats genomen kunnen worden i.v.m. het gevaar
voor witte mieren.
Schilderwerk o
Het is gewenst de kleur van het bouwwerk in het tropische
landschap in overeenstemming te houden met
de omgeving. In het algemeens alles zo licht mogelijk
van tint.
- Omdat -

129
Omdat het zo vochtig is op Nieuw-Guinea, moeten we
zorgen dat het houtvrerk goed bedekt blijft» Daarom
is het gewenst om ieder jaar een beetje " bij te
schilderen"» Om de twee jaar moet de oude verflaag
afgekrabd worden, en kan een nieuwe verflaag worden
aangebracht»
Naast de praktische zijde kunnen we ook rekening houden
met de architectuur bij het bouwen van een huis
op Nieuw-Guinea5 onverschillig de uitvoering in bamboe,
rondhout, geschaafd hout, metselwerk of beton-*
De meeste volken in het Oosten hebben hun eigen wijze
van bouwen*
In tal van streken heeft het huis dan ook een eigen
speciaal karakter. De vorm niet alleen, maar ook de
versiering, welke bij deze huizen aangebracht is, zijn
vaak zeer kunstzinnig. Denk aan de voorbeelden ook op
Nieuw-Guinea»
In het tropisch klimaat treedt het dakvlak als regel
op de voorgrond» E.e.a. geeft koelte en schaduw en de
overhangende kap beschermt tegen de hevige tropenregen.
Naast reeds genoemde overwegingen van practische aard
zoalss bandjir gevaren, watervoorzieningproblemen,
hygiëne en volksgezondheid etc, is voor de architectuur
van belangi de omgeving van het huis, vervolgens
de juiste verhouding, tenslotte de vakkundige
afwerking.
Voor het woonhuis nog het volgende; Ondanks toepassing
van ijzerhout is schilderen of oliën aan te bevelen.
Het huis kan verder worden gebeitst, geolied,
gevernist of gelakt»
Bij gaba-gaba, geeft lak en vernis het interieur, alsmede
het exterieur een levendig karakter door de
liehtreflexen„Een aangebrachte verflaag geeft hier
een dood, dor effect.
VGjrjiuurzamGn.^van hout.
Voor het woonhuis gebruiken we op N.G, bij voorkeur
ijzerhout, of een der talrijke goede houtsoorten»
Daar zijn tal van methoden om het materiaal te verduurzamen,
zoalss kyaniscren, creosoteren, het bestrijken
met carbolineum, en verdere tcerproducten,
impregneren met kopernaphtenaat,
Voor do tropen kan men ook wolmanisoren.
Het vereist geen speciaal vakmanschap, om mee te
werken» Het product is kleur- en reukloos. Het is
een poeder en is in water oplosbaar,
- Na -

130
Na onderdompelen of aansmeren van het hout in
Wolmanzoutoplossing, kan het met een verflaag worden
bedekt, daar de oplossing niet door de verf slaat»
Het insmeren moet 3-4- maal plaats vinden in een
oplossing van 1s 25 (1 kg op 25 liter water),
HoutverMndingen kunnen voor het in elkaar zetten
aangesmeerd worden met een pasta (één gewichtsdeel
Wolmanzout op 2 gewichtsdelen water). Bij onderdompelen
van het hout in een daarvoor gemaakte houten
of gemetselde bak is de oplossing eveneens 1;25.
Het hout blijft goed bedekt gedurende 3-8 dagen in
de bak, daarna op stapel drogen.
We noemen dits impregneren van het hout» Dit impregneren
kan ook onder druk plaats vinden* Men doet
dit o.a. in Nederland waar men naast Wolmanzout nog
andere oplossingen toepast.
Het doel van deze bewerkingen is: van een gewone
goedkope houtsoort een duurzame waardevolle houtsoort
te maken.
Residu»
Het is aan te bevelen, residu van motorolie te bewaren
en op geregelde tijden langs de fundering van
woonhuizen op buitenposten te sprenkelen, E„e.a.
geeft een uitstekende wegverharding, terwijl ongedierte
een afkeer heeft van deze vettige substantie.
Fouten bij het bouwen met toepassing van hout.
Door tekort aan vakkennis zijn in het verleden en
worden heden ten dage nog fouten gemaakt»
E.e.a. geeft teleurstellingen en brengt het toepassen
van hout in gedrang. Bij meerdere vakkennis kunnen
fouten worden voorkomen.
Op Ned. Nieuw-Guinea, waar de verbindingen met de
buitenposten moeilijk zijn, is men aangewezen op het
materiaal uit de omgeving»
Op Nieuw-Guinea komt veel goed timmerhout voor„Wanneer
dit hout geselecteerd, verduurzaamd, tenslotte
op vakkundige wijze verwerkt en toegepast wordt bij
de woningbouw, dan is het beter en goedkoper dan
welk materiaal van buiten Nieuw-Guinea.
Hieronder volgen enkele fouten welke kunnen worden
gemaakt bij toepassen van hout.
1 o gebruik van slecht of door ziektekiemen aangetast
hout;
2. gebruik van te jong hout (spint);
3c toepassing van hout, aangetast door witte mieren
of andere parasieten;
4» het nalaten het hout te verduurzamen;
(uitlogen, stapelen, drogen, schilderen)
5. het toepassen van onvakkundige, slordige verbindingen;
daardoor ontstaat;
a. zwakke constructie;
b, rotting bij de verbindingen;
c0 ongedierte krijgt gelegenheid tot nestelen en
vermenigvuldigen in de gaten en kieren.

Vak
Bouwkunde.
Vaktekenen
Bestekken
Begrotingen.
133
Ontwerpen van woonhuizen voor N.G. (met toelichting)
1 Ontwerp kampong,
2 Constructie woonhuis»
3 3nige details type A„
4 Indeling type A.
5 Woonhuis type B„
6 De kerk»
7 De school,
8 De kinderspeelplaats o
9 Badkamer, hurkcloset»
10 Woonhuis type G.
11 Woonhuis type D.

TOELICHTING BIJ JDE TEKENINGEN.
134
T/T e hebben geleerd, dat woonhuizen in de grote
plaatsen op N«G, vaak gebouwd worden op een fundering
van beton. Men gebruikt daar bouwmateriaal ingevoerd
uit andere landen»
Er zijn twee methoden van bouwen»
Ie. Huizen met funderingen van beton en muren van
vormsteen, met betonnen kolommen, waarin een
wapening van ijzer is aangebracht»
Deze werken worden uitgevoerd door de grote
bouwmaatschappijen„
Voorbeelden daarvan zijn te zien bijs Hollandia
Noordwijk, Biak, Kanokwari, Sorong en Merauke,
2e» Andere huizen zijn uitgevoerd met een ijzerhouten
skelet (geraamte). De open vakken tussen het
ijzerkasten regelwerk zijn opgevuld met stenen,
u'e noemen dit klampmuren. Voorbeelden daarvan
zijn te zien bij s Hollandia en Hollandia-Binnen
(o.a. op Kota-Radja en de Prot„Kerk)»
Verschillende huisjes op Sentani. te Manokwari»
Sorong en Merauke,
Euiten de grote plaatsen langs de kust, en in
het verre binnenland van N.G., worden de huizen als
regel gebouwd op een palenconstructie boven het land
of boven het water» Men gebruikt zoveel mogelijk
bouwmateriaal uit eigen land» Het skelet (geraamte)
van zo'n huis op palen - uitgevoerd in marbauhout -
gaat lang mee. De open ruimten tussen het regelwerk
worden opgevuld met gaba2 of ander plaatselijk materiaal
.
De palen welke in het water staan bij woonhuizen
boven de zee gebouwd, zijn van suanghout.
Ve weten dat huizen van steen, zowel als huizen
op ijzerhouten palen, een lange levensduur kunnen
hebben, als men.
Ie goed materiaal gebruikt,
2e wanneer men goede verbindingen en constructies
toepast,
3e wanneer het hout bedekt is met een beschermende
verf- of deklaag,
4e men niet vergeet om de huizen elk jaar te onderhouden.
üp dg volgende bladzijden volgen enkele voorbeelden
van eenvoudige woonhuizen uitgevoerd in steen
zowel hout, geschikt voor Nieuw-Guinea.
Tekening no.1
Overzicht van een aantal eengezinswoningen bij
elkaar gebouwd. We zouden dit een modelkampong kunnen
noemen. Deze huizen kunnen worden uitgevoerd met funderingen
van betonofop ijzerhouten palenconstructie.
- De -

135
De huizen op tekening no.1 zijn gebouwd op palen en
staan om en om opzij tegen elkaar. Het laatste is
i.v.m. aansluiting van licht en water goedkoop, terwijl
de "bewoners op deze wijze weinig hinder van elkaar
hebben.
Wanneer die aansluiting van licht en water geen
moeilijkheden geeft en voldoende bouwgrond aanwezig
is, dan kunnen de huisjes met grotere tussenruimten
worden geplaatst.
Het skelet(geraamte), wordt uitgevoerd in ijzerhout.
Om invasie van ongedierte te voorkomens, is zowel
aan de stijlen als aan de trap, afweermetaal aangebracht.
De omwanding is van materiaal uit het land
- ijzerhouten beplanking? gaba2 of vlechtwerk -.
De dakvorm is het eenvoudige lessenaarsdak. De
constructie van zo'n woonhuis is gemakkelijk. Bij het
lessenaarsdak is n.1. geen kapconstructie nodig.
De spanten worden op de grond in elkaar gezet,
daarin worden de spanten overeind geplaatst. In totaal
zijn nodig 3 hoofdspanten en 2 hulpspanten (zie
tekening no.2). Wanneer de spanten "in het lood" zijn
gesteld en geschoord, de gordingen op de bovenregel
van het spant zijn bevestigd tegen de gordingklossen,
dan kunnen mensen met weinig vakbekwaamheid, het
huis afwerken,
Bij grote gezinnen, kan men door het aanbrengen
van één spant meer, het woonhuis groter maken.
Wanneer als dakbedekking rode of groene eternietgolfplaten
worden gebruikt, dan kan zo'n woonhuis
wanneer het normale jaarlijkse onderhoud niet wordt
vergeten - 25 jaar staan.
Bij toepassen van atap rumbiak (gemaakt van bladeren
van de sagopalm), zal men om de 5 jaar een nieuwe
atapbedekking moeten aanbrengen.
Als er streken zijn, waar men niet van lessenaarsdaken
houdt, dan kan het zadeldak, waarvan de constructie
in het hoofdstuk "daken en dakbedekkingen"
wordt behandeld, woi^den toegepast.
Op tekening no.1 is verder te zien, dat aan vooren
achterzijde van de woonhuizen, gelegenheid is voor
erfbeplanting.
In de omgeving van deze kampong is ruimte om
vruchtbomen te planten en groente tuinen aan te leggen.
Omdat de kampong dicht bij zee ligt, kunnen de bewoners
gaan vissen.
Om zin voor gemeenschap te bevorderen, is er een
kerk, een school, een verenigingsgebouw, een sportveld
en een kinderspeelplaats.
Tussen de huizen en verdere gebouwen kunnen
bloemen en snelgroeiende heesters, b.v. kembang merak
en kembang sepatu, afgewisseld door grasgazons worden
geplant.
Gepaste versieringsmotieven van het land, kunnen
aan de modelkampong een eigen karakter geven.
- Tekening no.2 -

136
Tekening^ no, 2_
Typi A. Deze" tekening geeft de "benamingen, de constructie
en de maten te zien van het woonhuis op palen.
Tekening no.3
Type A. Enige details van het woonhuis op palen.
Op Nieuw-Guinea zijn op tal van plaatsen, drums uit
de oorlogstijd te vinden* Deze drums kunnen worden
gebruikt als op de tekening aangegeven "bij het plaatsen
van de stijlen van het huis.
Wanneer er geen drums aanwezig zijn, dan kunnen
de stijlen worden geplaatst zoals aangegeven in hoofdstuk
"wenken en constructies kamponghuis".
Tekening no„4
Type A. Op de tekening werd het dak van het huis genomen,
om naar "binnen te kunnen kijken.
De indeling van de kamers kan variëren, "b.v.% in
het midden de woonkamer, links en rechts de slaapkamers.
Zoals reeds werd opgemerkt kan men door één
spant, meer te plaatsen, voor grote gezinnen een
slaapkamer toevoegen aan de reeds Toestaande, zodat
meisjes en jongens afzonderlijk kunnen slapen*
Tekening no.5
Type B. Dit woonhuis is uitgevoerd met ijzerhouten
skelet. De hoofdspanten zijn geplaatst op "poeren".
Tussen de poeren "bevinden zich de funderingsstroken.
Voor bijzonderheden, zies "detail klampmuur", elders
in dit boek.
Dit woonhuis met een fundatie van beton en klampmuren
van vormsteen of breuksteen kan worden gebouwd
op plaatsen waar vorm- of breuksteen gemakkelijk te
verkrijgen zijn.
De afmetingen en de constructie van de spanten -
met uitzondering van de stijlen welke 1.00 meter korter
moeten zijn, omdat dit huis niet op palen maar op
poeren komt te staan - de dakvorm en verdere bijzonderheden,
zijn dezelfde als bij Type A.
Tekening no.6
De kerk. De afmetingen van de kerk zijn afhankelijk
van het aantal kerkgangers in de streek waar de kerk
wordt gebouwd.
Door de grote overspanning werd hier het zadeld_ak
toegepast.
Voor bijzonderheden wat betreft de fundatie, opgaand
werk etc., zie tekening no. 5 Type B.
Tekening no,7
De School» De constructie en bijzonderheden zijn als
bij tekening no„6. De afmetingen zijn afhankelijk
van het type school, of het een volksschool, vervolgschool,
lagere school B, of een school voor voortgezet
onderwijs moet worden. Voorschriften, richtlijnen
daarvoor, zijn aanwezig bij Dienst van Culturele Zaken
op Nieuw-Guinea,

137
Tekening no.8
In de moderne kampong dient men te denken aan speelruimte
voor kinderen. Door het spel krijgt het kind
zelfvertrouwen. Door het spelen met andere kinderen
leert het kind met andere kinderen om te gaan.
Tal van goede eigenschappen kunnen in zo'n kinderspeelplaats
in de kampong op Nieuw-G-uinea worden aangeleerd.
Wanneer men ijzerhouten rondhoutpalen gebruikt t>ij
het inrichten van een speelplaats, zijn de kosten niet
hoog.
Telkening_ no_._9_
De w,c.'- badgelegenheid kan bij het woonhuis Type A
geplaatst worden op de achtergalerij. Wanneer men
echter de achtergalerij uitsluitend wil gebruiken
als keuken en bergruimte, of uit oogpunt van hygiëne
de w.c niet in huis wil hebben, dan kan de w„ c.-"badkamer
achter het huis geplaatst worden» Met een haag
van kembang sepatu kan worden gezorgd voor afdoende
afsluiting aan de voorzijde w.c.
Om dezelfde reden zou deze w.c.-badkamer ook geplaatst
kunnen worden aan de achterzijde bij woningtype
B - zie tekening no.5 en aan de achterzijde bij
Type C - zie tekening no.10.
Tekening no. 10
Type C. Eenvoudig huis uitgevoerd met fundatie van
beton en klampmuren.
Ter afwisseling werd hier het zadeldak toegepast.
Zie verder "legenda" bij bedoelde tekening.
Tekening no,11
Type D, Door de bouwmaatschappij Hollandia worden op
Nieuw-Guinea huizen gebouwd uitgevoerd in vormsteen.
Deze huizen tobben verschillende afmetingen. Op Noordwijk,
bij Holiandia staan verschillende woningtypen.
Op tekening no.11 zien wij een woonhuis met een woonoppervlak
van 65 m2.
Funderingen worden gelegd met een wapening en gewapende
betonnen kolommen zijn ter versterking aangebracht. De
muren zijn geheel van vormsteen,,
Door het dakoverstek heeft men weinig last van
regeninslag.
Het houten topgeveltje is zo gemaakt, dat frisse
lucht binnen kan komen en warme lucht kan ontsnappen,
zodat de ruimte boven het plafond doorwaait en koel
blijft.
Een rabatgoot van beton rond hot huis zorgt voor afdoende
afwatering van regen- en spoelwater.
Bij deze woonhuizen, welke gebouwd worden bij de
grote plaatsen op Nieuw-G-uinea, worden als regel
w. e's gebouwd met septic-tank (zie hoofdstuk "afvoer
faecaliën".)