Vervang de assurantiebelasting door BTW te heffen over ... - FEI

Vervang de assurantiebelasting door BTW te heffen over verzekeringsdiensten
Prof. dr. S. Cnossen 1
De onlangs verhoogde assurantiebelasting is een verstorende heffing die dient te worden
vervangen door verzekeringsdiensten aan de BTW te onderwerpen en de huidige vrijstelling
af te schaffen. Verzekeringspremies worden belast en uitkeringen van verzekeraars
gebruteerd met BTW. De toegerekende en uitbetaalde BTW is aftrekbaar voor de verzekeraar
en belast bij BTW-plichtige verzekeringnemers. Particuliere verzekeringnemers ontvangen de
BTW samen met de uitkering zonder aangifte te hoeven doen.
1. Inleiding
Per 1 maart 2011 is het tarief van de assurantiebelasting verhoogd van 7,5% tot 9,7% van de
verzekeringspremie, inclusief poliskosten (met in het verschiet een verlaging tot 9,5% op 1
januari 2015). Tijdens de verkiezingen hebben twee politieke partijen − de PvdA en
GroenLinks − zich sterk gemaakt voor toepassing van het 19%‟s BTW-tarief op de bruto
verzekeringspremie. 2 Zodoende zou een extra belastingopbrengst van € 1,5 miljard kunnen
worden gerealiseerd. In feite behelst dit voorstel een verhoging van de assurantiebelasting,
omdat de BTW-vrijstelling voor verzekeringen gehandhaafd blijft. 3 Deze vrijstelling houdt in
dat een verzekeraar geen BTW hoeft af te dragen over zijn „verkopen‟, maar ook geen BTWaftrek
krijgt over zijn belaste „inkopen‟.
Voor de assurantiebelasting noch voor de toepassing van het BTW-tarief op de bruto
verzekeringspremie is een aanvaardbare rechtvaardigingsgrond voorhanden. 4 Tenzij
verzekeringen negatieve externe effecten veroorzaken (bijvoorbeeld omdat
verzekeringnemers anderen schade zouden berokkenen!), is de assurantiebelasting niet te
rijmen met elementaire beginselen van belastingheffing, zoals gelijke behandeling en
economische neutraliteit. Verzekeringen horen niet anders te worden belast dan andere
1
Hoogleraar economie aan de Universiteit van Pretoria en adviseur van het Centraal Planbureau; emeritus
hoogleraar belastingrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en emeritus hoogleraar algemene economie
aan de Universiteit van Maastricht. Ik draag dit artikel met veel genoegen, waardering en dankbaarheid op aan
collega Dr. Dirk Albregtse die buitengewoon veel van zijn leven en werk heeft gemaakt.
2
Zie Centraal Planbureau en Planbureau voor de Leefomgeving, Keuzes in Kaart 2011-2015, Bijzondere
Publicatie No 85 (mei 2010).
3
De vrijstelling van “handelingen van verzekering en herverzekering, met inbegrip van de daarmee
samenhangende diensten verricht door makelaars en lasthebbers, met uitzondering evenwel van de diensten als
schade-expert” is te vinden in artikel 44,§3, 4º van de Wet op de omzetbelasting. Voor de nagenoeg
gelijkluidende vrijstelling in de gemeenschappelijke richtlijn van de Europese Unie, verwijs ik naar artikel 135,
lid 1(a) van de BTW-Richtlijn 2006/112/EC.
4
De enige, ondeugdelijke, reden voor een verhoging van het tarief is om te voorkomen dat onder de BTW
belaste garantieverbintenissen in vrijgestelde verzekeringsdiensten worden omgezet. In het verleden verhoogde
het Verenigd Koninkrijk om deze reden de assurantiebelasting tot het BTW-niveau, een actie waarvan de
legitimiteit werd bevestigd in een uitspraak van het Europese Hof van Justitie. Zie GIL Insurance Ltd and
Others v.Commissioner of Customs & Excise, Case C-308/01 [2004] ECR I-04777. Maar een verhoging van de
assurantiebelasting is niet het geëigende antwoord op deze vorm van belastingontwijking.
1

goederen en diensten die door de consument worden gekocht. 5 Bovendien verstoort de
assurantiebelasting het economisch handelen, omdat zij ook aan ondernemers in rekening
wordt gebracht die zich minder zullen verzekeren dan zij zonder de belasting zouden hebben
gedaan.
Op soortgelijke gronden dient de BTW-vrijstelling te worden verworpen. Omdat de
eigen toegevoegde waarde van verzekeraars (lonen plus overwinst) niet wordt belast zullen
verzekeringsdiensten tegen lagere prijzen kunnen worden aangeboden dan andere volledig
belaste diensten. Consumenten zullen dan meer verzekeringsdiensten consumeren dan zij bij
volledige belasting zouden hebben gedaan. Verder zullen vrijgestelde verzekeraars de BTW
over hun aan de BTW onderworpen inkopen niet kunnen doorgeven aan BTW-plichtige
ondernemers die verzekeringsdiensten kopen. Daardoor treedt een zgn. cascade-effect op, dat
wil zeggen, er wordt belasting over belasting geheven. Ondernemingen zullen dan geneigd
zijn hun activiteiten te integreren waardoor specialisatie fiscaal wordt belemmerd. Verder kan
de niet-aftrekbare BTW ook in de prijs van de uitvoer naar andere EU lidstaten terecht
komen, hetgeen de concurrentiepositie van ondernemingen zal benadelen. Ten slotte zullen
verzekeraars proberen de BTW over hun inkopen door middel van fiscale constructies te
ontwijken.
Er is dus veel voor te zeggen om verzekeringsdiensten op dezelfde wijze te belasten
als andere diensten en goederen die aan de BTW zijn onderworpen. 6 In dit artikel stel ik
daarom voor de assurantiebelasting af te schaffen en verzekeringen onder de BTW te
brengen. Premies worden dan belast en een BTW-aftrek wordt verleend voor de feitelijk aan
leveranciers betaalde voorbelasting èn voor een forfaitair aan uitkeringen toe te rekenen
BTW. Zodoende wordt alleen de netto toegevoegde waarde van verzekeraars in de BTWgrondslag
betrokken. Dat zal de efficiënte werking van de verzekeringsmarkt bevorderen.
Om dit mogelijk te maken zal op Europees niveau overeenstemming dienen te worden bereikt
over een uitbreiding van de keuzemogelijkheid van artikel 137, lid 1, van de BTW-Richtlijn
tot verzekeringen, zodat lidstaten voor belastingheffing kunnen opteren.
2. Aard en soorten van verzekeringen
Alvorens dit voorstel nader uit te werken, bespreek ik eerst de aard en soorten van
verzekering die kunnen worden onderscheiden, omdat dit van belang is voor de vormgeving
van de BTW op verzekeringsdiensten.
2
Artikel 7:925 BW omschrijft een verzekering als volgt:
5 En dat geldt ook voor de vormen van financiële dienstverlening die in artikel 135, lid 1 (b-g) van de BTW-
Richtlijn worden genoemd. Deze vormen laat ik in dit artikel buiten beschouwing, maar te zijner tijd hoop ik
daarop terug te komen. Hier zij slechts opgemerkt dat het mogelijk is verzekeringsdiensten onder de BTW te
brengen met handhaving van de vrijstelling voor financiële dienstverlening.
6 De Europese Commissie heeft een grootschalig onderzoek gestart naar de tekortkomingen van de BTW. De
behandeling van verzekeringsdiensten zal daarin ongetwijfeld aan de orde komen. Zie Europese Commissie,
Green paper on the future of VAT: Towards a simpler, more robust and efficient VAT system, Brussels,
COM(2010) 695 final en Commission Staff Working Document, Accompanying document to the Green Paper
on the future of VAT: Towards a simpler, more robust and efficient VAT system, Brussels, SEC(2010) 1455
final.

3
Verzekering is een overeenkomst waarbij de ene partij, de verzekeraar, zich tegen
genot van premie jegens haar wederpartij, de verzekeringnemer, verbindt tot het doen
van een of meer uitkeringen, en bij het sluiten der overeenkomst voor partijen geen
zekerheid bestaat, dat, wanneer of tot welk bedrag enige uitkering moet worden
gedaan, of ook hoe lang de overeengekomen premiebetaling zal duren.
Verzekeringen worden in de wet onderverdeeld in twee soorten: schadeverzekeringen
en sommenverzekeringen. Een schadeverzekering heeft de strekking het vermogen van de
verzekeringnemer, bijvoorbeeld door beschadiging of verlies, te beschermen. Een
schadeverzekering heeft standaard een contractsduur van maximaal een jaar. Een
sommenverzekering keert een van tevoren overeengekomen bedrag uit wanneer het onzekere
voorval zich voordoet. Een sommenverzekering wordt afgesloten op het leven of de
gezondheid van een persoon. Sommenverzekeringen zijn daardoor bijna altijd
levensverzekeringen. Zij eindigen nadat een uitkering is verstrekt.
Tabel 1 bevat een opsomming van verschillende soorten verzekeringen. Zonder
uitputtend te zijn, kunnen we naast schade- en sommenverzekeringen ook te maken hebben
met herverzekeringen, diensten van makelaars, lasthebbers en schade-experts, garanties in de
vorm van verzekeringen, en verzekeringen buiten verzekeraars om, bijvoorbeeld belichaamd
in een creditcardvergoeding of de leasebetaling voor een auto.
[hier ongeveer tabel 1]
De tabel geeft ook aan hoe verzekeringen onder de assurantiebelasting en de BTW
worden belast dan wel vrijgesteld. Onder de assurantiebelasting zijn sommenverzekeringen
en schadeverzekeringen ter zake van ongevallen, ziekte, zorg, transport, internationale
vervoermiddelen en exportkrediet vrijgesteld van de belasting. Ook geldt een vrijstelling voor
herverzekeringen. Onder de BTW zijn alle verzekeringen en diensten van tussenpersonen
vrijgesteld (dat wil zeggen, premie- of kapitaalstortingen en vergoedingen voor het afsluiten
van verzekeringen). Dat geldt ook voor verzekeringen die buiten verzekeraars om worden
gesloten. 7 Onderhoudscontracten, delcrederebedingen, factoorovereenkomsten, schadeexpertisediensten,
het aanbrengen van klanten bij een verzekeraar zonder zelf de verzekering
af te sluiten, en de provisie die een verzekeringsagent aan een reisorganisatie betaalt voor het
aanbrengen van een nieuwe klant, zijn echter wel belast.
Dit beeld verandert als verzekeringen in de grondslag van de BTW zouden worden
opgenomen, zoals hierna wordt uiteengezet.
3. Hoe kunnen verzekeringen worden belast onder de BTW?
Ten tijde van de invoering van de BTW in de zestiger jaren wisten de wetgevers in de
Europese Unie niet hoe zij verzekeringdiensten moesten belasten, omdat de toegevoegde
7 Zoals bevestigd in verschillende uitspraken van het Europese Hof van Justitie. Voor een goed, zij het enigszins
gedateerd, overzicht van de Europese jurisprudentie, zie Rita de la Feria, The EU VAT treatment of insurance
and financial services (again) under review, EC Tax Review, 2007/2, blz. 74-89.

waarde niet op transactiebasis, dat wil zeggen, per polis, kan worden bepaald.
Verzekeringspremies bestaan namelijk uit een vergoeding voor de dienstverlening van de
verzekeraar en een bedrag dat een vermogensoverdracht vormt aan het gemeenschappelijke
fonds (pool) waaruit uitkeringen worden gedaan. Onder een belasting naar de consumptie,
zoals de BTW, dient de vergoeding voor de dienstverlening wel te worden belast maar het
bedrag van de vermogensoverdracht niet. Op het moment dat de verzekeringsovereenkomst
wordt gesloten kunnen deze twee elementen echter niet van elkaar worden gescheiden. Dat
kan pas op het niveau van de verzekeraar als de uitkeringen bekend zijn. Daarom werden
verzekeringen indertijd vrijgesteld en heffen de meeste lidstaten een assurantiebelasting, met
alle economische verstoringen en schadelijke vormen van belastingontwijking die daarvan
het gevolg zijn.
Ondertussen hebben Nieuw-Zeeland en in navolging Zuid-Afrika, Australië en
Singapore een oplossing voor deze BTW-problematiek gevonden, die ik ook voor Nederland
(en de andere lidstaten van de Europese Unie) zou willen aanbevelen. De ontwerpers van de
Nieuw-Zeelandse BTW kwamen op het geniale idee de waarderingsproblematiek op basis
van individuele polissen te omzeilen door de waardetoevoeging op fondsbasis te bepalen als
het verschil tussen ontvangen premies en betaalde uitkeringen. Zoals in box 1 wordt
uiteengezet is dat verschil gelijk aan de som van lonen en overwinst, berekend op
kasstroombasis. 8 De in de box ontwikkelde begrippen worden hierna gebruikt om de
belasting van verzekeringsdiensten te verduidelijken. Eerst bespreek ik de situatie van
verzekeraars, daarna ga ik in op de behandeling van verzekeringnemers.
[hier ongeveer box 1]
4. Verzekeraars
Ten behoeve van de toepassing van de BTW op verzekeringsdiensten bevat tabel 2 een
gestileerd voorbeeld van de kasstroomgegevens van een verzekeraar. 9 In het voorbeeld
ontvangt een verzekeringsmaatschappij €100 miljoen aan premies waarover 19% BTW wordt
geheven. Deze premies vormen haar omzet; de maatschappij „verkoopt‟ immers
verzekeringspolissen. Een deel van de premies wordt aangewend voor het doen van
uitkeringen, een ander deel vloeit in een reservefonds om fluctuaties in de uitkeringen te
kunnen opvangen. Op de beleggingen wordt een rendement van €10 miljoen gemaakt (in het
voorbeeld kan dit als het normale rendement van de verzekeraar worden gezien) dat ook voor
uitkeringen wordt aangewend. Voor de bedrijfsvoering koopt de verzekeraar goederen en
diensten in waarvoor hij €15 miljoen betaalt plus 19% BTW. Verder geeft hij aan het eigen
apparaat − dat wil zeggen, lonen van administratief personeel, acquisiteurs- en schade-experts
− €25 miljoen uit (inclusief de beheerskosten van de beleggingen). En ten slotte bedragen de
uitkeringen in totaal €65 miljoen.
8 In lijn met deze redenering past Israël het BTW-tarief toe op de som van lonen en winst van verzekeraars. Dat
impliceert echter dat ook de normale vergoeding over kapitaal wordt belast. Tevens verleent Israël geen aftrek
van de BTW over belaste inkopen. In casu is dus sprake van een dubbele overbelasting.
9 Verzekeraars publiceren kasstroomoverzichten met hun jaarverslag.
4

[hier ongeveer tabel 2]
Vrijstelling van verzekeringendiensten, het huidige regime, betekent dat de
verzekeraar alleen BTW betaalt over zijn inkopen, in casu €2,85 miljoen, hoewel de bruto
toegevoegde waarde €35 miljoen bedraagt, zijnde het verschil tussen de premie-ontvangsten
van €100 miljoen en de uitkeringen van €65 miljoen. Afgezien van de hierna te bespreken
correctie voor het beleggingsrendement betekent dit een BTW-derving van €3,8 miljoen
(€6,65 miljoen over de waardetoevoeging minus de BTW-aftrek van €2,85 miljoen). In de
BTW-optiek is dus sprake van een forse onderbelasting van verzekeringsdiensten. Het
belasten van de premies met 19% BTW (het PvdA/GroenLinks voorstel), zonder rekening te
houden met de BTW-aftrek inzake de inkopen, zou in het voorbeeld een opbrengst genereren
van €19 miljoen. Als daar de niet-aftrekbare BTW over de inkopen aan zou worden
toegevoegd komen we op een bedrag van €21,85 miljoen, een forse overbelasting van
verzekeringsdiensten ten opzichte van andere diensten en goederen waarbij alleen de netto
toegevoegde waarde wordt belast.
Voor de juiste berekening van de BTW over verzekeringsdiensten dient BTW te
worden toegerekend aan de uitkeringen (deze uitkeringen maken onderdeel uit van de
„inkopen‟ van de verzekeraar). Immers, als vermogensoverdrachten horen deze uitkeringen
niet thuis in de BTW-grondslag. Maar over deze uitkeringen is bij de premie-ontvangsten
BTW betaald. Deze BTW kan echter worden „verrekend‟ door middel van een soort
verleggingsregeling (ook wel „reverse charge‟) genoemd, dat wil zeggen, de verzekeraar kent
zichzelf een BTW-aftrek (in casu, 19% van €65 miljoen, ofte wel €12,35 miljoen) die hij in
mindering brengt op de BTW die over de premies moet worden afgedragen. De aan de
uitkeringen toegerekende BTW is dus geen kostenpost voor de verzekeraar.
Vervolgens wordt de toegerekende BTW met het bedrag van de uitkeringen aan
gedupeerden uitbetaald. Is de gedupeerde een BTW-plichtige ondernemer, dan dient hij de
ontvangen BTW als BTW over zijn omzet aan te geven (de ondernemer heeft eerder aftrek
genoten ter zake van de over de verzekeringspremie betaalde BTW). Per saldo is de BTW dus
geen kostenpost voor hem. Een gedupeerde particulier hoeft de met de uitkering ontvangen
BTW niet af te dragen (ter zake van de premiebetaling heeft hij geen aftrek genoten). Hij kan
de uitkering inclusief de BTW gebruiken om het herstel of de vervanging van de beschadigde
of verloren gegane goederen te betalen; alsdan vloeit de BTW weer terug in de schatkist.
In het uitkeringsbedrag waarover de BTW-aftrek wordt berekend zijn
beleggingsrevenuen begrepen van €10 miljoen waarover eerder geen BTW is geheven. Dit
rendement dient derhalve ook te worden belast ter compensatie van de BTW-aftrek over de
uitkeringen. 10 En ten slotte dient de BTW over de belaste inkopen van de verzekeraar te
worden verrekend. Houden we met al deze posten rekening, dan blijkt dat de verzekeraar
netto €5,7 miljoen BTW dient af te dragen en dat nu is precies het bedrag dat betaald had
moeten worden als de netto toegevoegde waarde van de verzekeraar zou worden belast,
zijnde de lonen van €25 miljoen plus de overwinst van €5 miljoen.
10 Zie ook hoofdstuk 11 in Alan Schenk en Oliver Oldman, Value Added Tax: A Comparative Approach
(Cambridge, VK, Cambridge University Press, 2007).
5

Nieuw-Zeeland noch een van de andere landen met een moderne BTW belasten
overigens het beleggingsrendement van verzekeraars. Het gevolg is dat ook een fictieve
aftrek wordt verleend voor de aan dit rendement toegerekende BTW, hoewel daarover in een
eerder stadium geen BTW is afgedragen. In tabel 2 bedraagt de feitelijke afdracht in dat geval
€3,8 miljoen, minder dan de volledige BTW, zij het meer dan de BTW over de inkopen.
5. Verzekeringnemers
Ziedaar, een fraai neutraal resultaat dat navolging verdient en dat nog verder kan worden
verduidelijkt met behulp van de volgende schema‟s. Schema 1 geeft de BTW-keten aan voor
een particuliere verzekeringnemer. De verzekeringnemer betaalt €100 voor zijn polis plus
19% BTW, die de verzekeraar afdraagt aan de fiscus en waarvoor de verzekeringnemer als
particulier geen aftrek krijgt. Vervolgens claimt de verzekeringnemer €30 schade die wordt
uitbetaald nadat de verzekeraar zichzelf een aftrek van €5,70 (19% van €30) heeft
toegekend. 11 De uitkering is inclusief de BTW van €5,70, die immers ook bij reparatie of
vervanging van het verzekerde object zou moeten worden betaald (en dan weer aan de fiscus
zou worden afgedragen). Voor de uitkering kan de verzekeraar zichzelf echter een aftrek
toekennen ten bedrage van €5,70, zodat de netto door de belastingdienst ontvangen BTW
€13,30 bedraagt. Dit nu is precies het bedrag aan belasting dat over de toegevoegde waarde
van €70 (€100 premie minus €30 schade-uitkering) dient te worden betaald.
[hier ongeveer schema 1]
Indien de verzekeringnemer een BTW-plichtige onderneming zou zijn, zou de BTWafdracht
van de verzekeraar over de premie precies de BTW-aftrek van de onderneming (in
beide gevallen €19) compenseren. En hetzelfde verhaal gaat op in geval van een uitkering. De
door de onderneming van de verzekeraar ontvangen BTW, in casu €5,60, dient aan de fiscus
te worden afgedragen, maar compenseert de BTW-aftrek die de verzekeraar zichzelf voor
eenzelfde bedrag toekent. Per saldo wordt geen BTW betaald, geheel in overeenstemming
met het karakter van de BTW als een belasting op particuliere consumptie. Schema 2 geeft de
gang van zaken getalsmatig weer voor een BTW-plichtige ondernemer.
[hier ongeveer schema 2]
Onder de Nieuw-Zeelandse regeling hoeft een verzekeraar geen onderscheid te maken
tussen BTW-plichtige en niet BTW-plichtige personen. Maar dit heeft als nadeel dat een
BTW-plichtige onderneming de door hem van de verzekeraar ontvangen BTW dient af te
dragen aan de fiscus. Daarom heeft Australië de regeling enigszins vereenvoudigd door
verzekeraars een onderscheid te laten maken tussen BTW-plichtige en niet-BTWplichtige
ontvangers van een schade-uitkering. BTW-plichtige ontvangers krijgen de schade zonder
BTW uitbetaald terwijl de verzekeraar zich voor het betreffende bedrag geen aftrek toekent.
11 In de praktijk zal de premie lager zijn dan de uitkering, maar omwille van de eenvoud heb ik de bedragen
verwisseld.
6

Particulieren daarentegen krijgen de BTW met de uitkering uitbetaald terwijl de verzekeraar
zich voor eenzelfde bedrag aan BTW een aftrek toekent. Per saldo dus hetzelfde resultaat als
onder de Nieuw-Zeelandse regeling.
Uit de voorbeelden blijkt dat ook achteraf op het niveau van de verzekeringnemer
geen onderscheid is te maken tussen de vergoeding die betaald wordt voor de dienst die de
verzekeraar verleend en de vermogensoverdracht. Bovendien betreffen premiebetaling en
uitkering verschillende verzekeringnemers. De premiebetaling die volledig aan de BTW is
onderworpen moet daarom als een soort garantieovereenkomst worden gezien waarvan de
premiebetaling ook onder de BTW wordt belast.
6. Andere aspecten
Landen die verzekeringsdiensten onder hun BTW belasten maken een onderscheid tussen
levensverzekeringen en andere vormen van verzekering. Levensverzekeringen − waarbij de
premie hoofdzakelijk een vorm van sparen is − zijn vrijgesteld (behalve in Israël). Omdat
deze verzekeringen voornamelijk door particulieren worden aangegaan zal er geen cascadeeffect
optreden. Hetzelfde geldt voor ziekte-, zorg-, ongvallen-, invaliditeits-,
arbeidsongeschiktheids- en werkloosheidsverzekeringen. Ook deze vallen niet onder BTW.
De laatste kolom van tabel 1 geeft de nieuwe belastingstatus van verzekeringen aan.
Alle verzekeringen en diensten van tussenpersonen worden door de BTW getroffen, zoals het
geval behoort te zijn onder een moderne BTW. Verzekeringen ter zake van transport,
zeeschepen en luchtvaartuigen vallen ook onder de BTW, maar omdat de BTW aftrekbaar is
bij de verzekeringnemer of teruggegeven wordt bij uitvoer, is per saldo geen BTW
verschuldigd. De teruggaaf bij uitvoer is een duidelijke verbetering ten opzicht van de
assurantiebelasting en de vrijstelling onder de BTW. Diensten van tussenpersonen worden
ook volledig in de BTW betrokken, evenals garantieverbintenissen of verzekeringen buiten
verzekeringsmaatschappijen om.
7. Afsluitende opmerkingen
Eerder stelde ik voor de overdrachtsbelasting te vervangen door BTW te heffen over de
waardevermeerdering van vrijgesteld onroerend goed gerealiseerd bij verkoop. 12 Zodoende
zou het cascade-effect van de overdrachtsbelasting worden geëlimineerd, zij het dat het lockin
effect (mensen blijven langer in hun huis wonen dan zij zonder de belasting zouden hebben
gedaan) blijft bestaan. Onder handhaving van de opbrengst van de overdrachtsbelasting zou
19% BTW moeten worden geheven over een waardevermeerdering gelijk aan 6/19 de van de
waarde voor de overdrachtsbelasting. In de praktijk kan dat worden geëffectueerd door de
belastingdienst een beschikking te laten sturen aan iedere bezitter van vrijgesteld onroerend
goed waarbij de „aankoopwaarde‟ van zijn goed ten behoeve van de BTW-heffing wordt
12 Zie Vervang de overdrachtsbelasting door BTW over waardevermeerdering huis, Weekblad Fiscaal Recht (12
januari 2011). Tevens gepubliceerd in het internettijdschrift Me Judice (28 December 2010). De uitgebreide
Engelse versie zal verschijnen in Fiscal Studies (september 2011) onder de titel A Proposal to Improve the VAT
Treatment of Housing in the European Union.
7

vastgesteld op 13/19 de van de laatst vastgestelde WOZ-waarde. Bij verkoop wordt dan BTW
betaald over het verschil tussen de feitelijke verkoopprijs en de bij beschikking vastgestelde
waarde. (Bij een daaropvolgende verkoop wordt voor de waardebepaling natuurlijk uitgegaan
van de feitelijke aankoopprijs, niet van de eerder bij beschikking vastgestelde waarde.)
Evenals de overdrachtsbelasting is de assurantiebelasting een anachronistische heffing
waarvoor geen plaats dient te zijn in een rationeel belastingstelsel. Daarom ben ik niet
ingegaan op de opbrengsteffecten van de BTW op verzekeringsdiensten. Zou de BTWheffing
minder (meer) opbrengen dan de huidige assurantiebelasting plus de niet-aftrekbare
BTW over de inkopen van verzekeraars, dan dient elders compensatie te worden gevonden in
het belastingstelsel, bij voorkeur in de vorm van een BTW-verhoging (verlaging). Met de
afschaffing van de assurantiebelasting en de overdrachtsbelasting kan de Wet belastingen van
rechtsverkeer naar het archief van de belastingdienst worden verwezen.
8

Tabel 1. Soorten verzekeringen en hun belastbare status
Soort Risico’s Belastbare status in BTW
Nederland voorstel
Assurantiebelasting
BTW
1. Schadeverzekeringen Auto, inboedel, opstal, aansprakelijkheid,
rechtsbijstand, reis, annulering
belast vrijgesteld belast
Ongeval, ziekte, zorg vrijgesteld vrijgesteld belast
Transport vrijgesteld vrijgesteld belast
Zeeschepen en luchtvaartuigen vrijgesteld vrijgesteld belast
Exportkrediet vrijgesteld vrijgesteld vrijgesteld
2. Sommenverzekeringen Leven, invaliditeit,
arbeidsongeschiktheid, werkloosheid
vrijgesteld vrijgesteld vrijgesteld
3. Herverzekeringen vrijgesteld vrijgesteld belast
4. Diensten van makelaars en
lasthebbers
vrijgesteld vrijgesteld belast
5. Diensten van schade-experts vrijgesteld belast belast
6. Garanties in de vorm van
verzekeringen
vrijgesteld belast belast
7. Verzekering buiten
In creditcardvergoeding voor verlies of vrijgesteld vrijgesteld belast
verzekeraars om
beschadiging van gekochte goederen
In leasevergoeding voor verlies of schade
aan gehuurde auto of ander object
Als onderdeel van een betaling voor een
reis
9

10
Box 1. Het wezen van de BTW
Het wezen van de BTW kan worden verduidelijkt aan de hand van een eenvoudige vergelijking die de
(boekhoudkundige) identiteit tussen de bronnen van inkomen (arbeids- en kapitaalinkomen) en de
besteding daarvan (consumptie en besparingen) weergeeft die ten grondslag ligt aan de nationale
rekeningen (of een eenvoudig huishoudbudget). De volgende vergelijking toont het verband aan tussen
beide kanten van de nationale rekeningen voor een gesloten economie, zonder overheid:
vergelijking (1): Y ≡ W + R ≡ C + S (≡ I)
òf
vergelijking (2): C ≡ Y – S ≡ W + [R – I]
Y is het totale inkomen bestaande uit arbeidsinkomen W en kapitaalinkomen R, C is
consumptie, en S zijn besparingen (die gelijk zijn aan I, dat wil zeggen, investeringen). R is de som van
het risicovrije of normale rendement op kapitaal (met andere woorden, de alternatieve kosten, te
vergelijken met de rente op middellange overheidsobligaties), de ondernemerspremie voor het nemen
van risico (dat ook als arbeidsinkomen kan worden beschouwd) en de overwinst. Om kort te gaan, R is
de ondernemingswinst (en ander kapitaalinkomen dat hier buiten beschouwing blijft). De alternatieve
kosten van een investering worden ook wel het drempelrendement genoemd. Een onderneming zal
doorgaan met investeren tot het punt waarop het verwachte rendement op een project precies gelijk is
aan de discontovoet, die gelijk is aan de alternatieve kosten.
Elk van de drie elementen in vergelijking (2) kan als grondslag dienen voor een specifieke
consumptiebelasting. In principe is de grondslag van een kleinhandelsbelasting gelijk aan C (de
consumptieve bestedingen van de particulier bij de kleinhandel). Op soortgelijke wijze kan een
uitgavenbelasting worden geïdentificeerd met een belasting op Y − S geheven op individueel niveau.
Deze belasting lijkt op de huidige loonbelasting waaronder pensioenpremies (besparingen) niet tot het
inkomen worden gerekend en het netto loon geheel wordt geconsumeerd, evenals de latere uitkering (en
het daarop gekweekte rendement).
De term W+[R−I] vormt de grondslag van de BTW. Op ondernemingsniveau is deze
toegevoegde waarde gelijk aan het verschil tussen verkopen en inkopen in de verlies- en winstrekening,
maar berekend op kasstroombasis. Aankopen van kapitaalgoederen en voorraden worden meteen
“afgeschreven” of, in de terminologie van de BTW, de aftrek van de over de aankoop betaalde BTW
wordt meteen in mindering van de BTW over de verkopen gebracht. Dit verschilt van het „matching
principe‟ (de toerekening van baten en lasten aan elke periode afzonderlijk) onder de
inkomstenbelasting, waaronder investeringen worden afgeschreven over hun economische levensduur,
hetgeen impliceert dat de normale vergoeding op vermogen wordt belast.
Naast lonen W wordt ook overwinst (business cash flow) belast onder de BTW. De belasting
van overwinst onderscheidt een consumptiebelasting van een loonbelasting die alleen W belast. Deze
twee belastingen zijn gelijk als R−I gelijk is aan nul, hetgeen het geval is in een perfecte markt waarin
geen overwinst wordt behaald. Verder kunnen de investeringen I worden gezien als de tegenwoordige
waarde van de prestaties van nieuwe bedrijfsmiddelen verdisconteerd tegen de normale vergoeding op
kapitaal. Daarom is R−I het inframarginale rendement op oude bedrijfsmiddelen. Bij de invoering
(verhoging) van een consumptiebelasting wordt deze belasting gekapitaliseerd in de vorm van een lagere
waarde van oude bedrijfsmiddelen, een verlies dat gedragen wordt door de eigenaren daarvan. Om deze
reden noemen economen de BTW wel een belasting op arbeidsinkomen en oud kapitaal.
Deze discussie toont aan dat het enige verschil tussen een consumptiebelasting en een
inkomstenbelasting de behandeling van de normale risicovrije vergoeding van kapitaal betreft. Deze
vergoeding wordt niet belast onder een consumptiebelasting maar wel onder een inkomstenbelasting.
Hieruit volgt dat een BTW in een inkomstenbelasting kan worden getransformeerd door de aftrek voor
kapitaalgoederen en voorraden niet onmiddellijk te effectueren maar over de economische levensduur
van bedrijfsmiddelen uit te smeren. Op dezelfde manier kan een inkomstenbelasting in een BTW worden
omgezet door lonen en (over)winst te belasten nadat bedrijfsmiddelen ineens zijn afgeschreven en de
aftrek van rente ten laste van de winst is geëlimineerd.
Bron: Sijbren Cnossen, A VAT Primer for Lawyers, Economists, and Accountants, blz. 23-51 in Tax
Analysts, The VAT Reader: What a Federal Consumption Tax Would Mean for America (Tax Analysts,
2011).

Tabel 2. Kasstroomgegevens van een verzekeraar in Euro (€ x 000)
Omschrijving Bedragen
(excl. BTW)
11
BTW (incl.
beleggings-
rendement)
BTW (excl.
beleggingsrendement)
1. Ontvangsten 110.000
a. Premies 100.000 19.000 19.000
b. Beleggingsrendement 10.000 1.900
2. Uitgaven 105.000
a. Lonen 25.000
b. Inkopen 15.000 (2.850) (2.850)
c. Uitkeringen 65.000 (12.350) (12.350)
3. Overwinst (1-2) 5.000
4. Netto af te dragen BTW 5.700 3.800

Schema 1: Particulier verzekerde
12
Verzekeraar
BTW-afdracht = €19
BTW-aftrek = €5,70:
19% van €30
Verzekeraar
Schema 2: BTW-plichtige ondernemer
Verzekeraar
BTW-afdracht = €19
Afsluiting verzekering
Polis
Betaling = €119:
premie (€100) + BTW (€19)
Belastingdienst
Netto BTW-afdracht = €19 - €5,70 = €13,30
Schade-uitkering
Uitkering = €35,70:
schade (€30) + BTW
(€5,70)
Afsluiting verzekering
Verzekeringnemer
(particulier)
Verzekeringnemer
(particulier)
Polis Verzekeringnemer
(ondernemer)
Betaling = €119:
premie (€100) + BTW (€19)
Belastingdienst
Netto BTW = €0 = BTW-afdracht (€19 + €5,70) minus BTW-aftrek (€19 + €5,70)
BTW-aftrek = €19
Schadeuitkering
BTW-aftrek = €5,70 BTW-afdracht = €5,70
Verzekeraar
Uitkering = €35,70:
schade (€30) + BTW (€5,70)
Verzekeringnemer
(ondernemer)