de nieuwe norm nbn en 287-1 (2004) - Normen-antenne lastechniek

De norm NBN EN 287-1 (2004) is in maart 2004
officieel gepubliceerd en zal in België, na een
overgangsperiode van zes maanden, vanaf september
2004 gebruikt moeten worden.
Het doel van deze vernieuwde norm is hetzelfde
gebleven, namelijk het controleren en kwalificeren van
de handvaardigheid van de lasser. De lasser wordt op
basis van een te lassen standaardproefstuk
gekwalificeerd.
In deze bijdrage gaan we nader in op de verschillende
variabelen.
Door Ing. Kurt Broeckx, EWE
Normantenne Lastechniek
Belgisch Instituut voor Lastechniek
ACHTERGROND
Oorspronkelijk was het de
bedoeling om een nieuwe norm te
maken voor de kwalificatie van
lassers, en dit met een ‘globally
relevant’ karakter.
De norm werd ontwikkeld als een
prEN ISO 9606-1. Dit
Europese/internationale project,
onder leiding van CEN (Europees
Comité voor Normalisatie), werd
op het laatst afgeblazen door
toedoen van Amerika en Canada.
Deze landen vonden dat de norm
niet voldoende internationaal (niet
genoeg ASME) gekleurd was.
Omdat er in Europa een grote
nood is aan een vernieuwde versie
van de EN 287-1 A1 (1997)
heeft men een nieuwe versie van
deze norm uitgebracht, namelijk:
NBN EN 287-1 (2004).
LASSERSKENMERK
Een lasser wordt gekenmerkt door
een lasserkenmerk.
Een voorbeeld hiervan is:
EN 287-1 141 T BW 8.1 S t4
D60 PA ss nb.
– EN 287-1: toegepaste norm bij
de kwalificatie
– 141: lasproces volgens ISO
4063 (TIG)
– T: product type (Tube, buis)
– BW: lasnaadtype (Butt Weld,
stompe las)
– 8.1: materiaalgroep volgens
prEN ISO 15608 (austenitisch
roestvast staal)
– S: type toevoegmateriaal (Solid
wire, massieve draad)
– t4: materiaaldikte (4 mm)
– D60: buitendiameter (60 mm)
– PA: laspositie (onder de hand)
– ss: Lasdetail (single side,
eenzijdig gelast)
– nb: lasdetail (no backing,
zonder smeltbadondersteuning)
Een dergelijk lasserkenmerk bevat
alle essentiële variabelen die de
uitgevoerde lasproef
karakteriseren. Voor elke essentiële
variabele is een geldigheidsgebied
gedefinieerd. Dit
geldigheidsgebied is veranderd
ten opzichte van de oude norm.
Wanneer een lasser in de praktijk
buiten het oorspronkelijke
geldigheidsgebied moet lassen,
moet de lasser een nieuwe
kwalificatietest afleggen.
Hieronder zullen de verschillende
essentiële variabelen kort
toegelicht worden.
NORMEN
DE NIEUWE NORM NBN EN 287-1 (2004)
HET KWALIFICEREN VAN LASSER - SMELTLASSEN - DEEL 1: STAAL
LASPROCES
Een kwalificatie voor een bepaald
lasproces kwalificeert enkel voor
dat bepaalde lasproces (één
procesnummer). Er is echter één
uitzondering: halfautomatisch
lassen met massieve draad
(135,S) kwalificeert ook voor
halfautomatisch lassen met
metaalgevulde draad (136, M).
Kort gezegd: massieve draad en
metaalgevulde draad zijn
uitwisselbaar. Het is echter wel
mogelijk om twee lasprocessen
door middel van één proefstuk te
kwalificeren.
Het diktebereik per las wordt
bepaald door de neergesmolten
lasmetaaldikte. Bijvoorbeeld: een
stompe las in plaat met een dikte
van 15 mm, waarvan de
doorlassing gelegd wordt met TIG
(141) in een dikte van 3 mm en
de rest wordt opgevuld met
beklede elektrode (111). Het
diktebereik dat bij het TIGlasproces
hoort wordt bepaald
door de lasmetaaldikte van 3 mm,
dus het geldigheidsgebied is 3
mm tot 6 mm. Het diktebereik
gekoppeld aan de beklede
elektrode strekt zich uit van 3 mm
Lasposities (Figuur en tabellen: Kurt Broeckx)
tot 24 mm (gebaseerd op de
vullaag van 12 mm). Een
dergelijke multilasproces-las kan
natuurlijk nog steeds met
afzonderlijke proefstukken
gekwalificeerd worden.
PRODUCTTYPE
Een lasserskwalificatie kan
uitgevoerd worden op een plaat of
een pijp. Lassen gelegd in pijp
met een diameter groter dan 25
mm kwalificeren voor lassen in
plaat. Lassen gelegd in plaat
kwalificeren voor lassen in pijp met
een diameter groter dan 150 mm
voor de lasposities PA, PB, PC en
voor lassen in pijp met een
diameter groter dan 500 mm
onafhankelijk van de lasposities.
LASNAADTYPE
Een kwalificatie kan zowel als
hoeklas of als stompe las
uitgevoerd worden.
Stompe lassen kwalificeren
hoeklassen, maar in het geval dat
de meerderheid van de lassen in
de praktijk hoeklassen zijn, moet
er een afzonderlijke
hoeklaskwalificatie afgelegd
Geldigheidsgebied buitendiameter Geldigheidsgebied materiaaldikte hoeklassen
XX Metallerie 69 — September 2004 MET69A22/Versie # 0
Metallerie 69 — September 2004
XX

worden. Stompe lassen in pijp
zonder smeltbadondersteuning
kwalificeren in het algemeen alle
stompe lassen met uitzondering
van pijpaftakkingen waarvan de
ingesloten hoek tussen de
hoofdbuis en de pijpaftakking
kleiner is dan 60°.
BASISMATERIAAL
Om het aantal benodigde
kwalificaties te beperken, zijn de
materialen ingedeeld in
materiaalgroepen volgens prEN
ISO 15608. Deze norm verwijst
naar drie technische rapporten.
Het eerste rapport (TR 20172)
bevat een opsomming van de
Europese materialen, het tweede
(TR 20173) de Amerikaanse
materialen en het derde (TR
20174) de Japanse materialen.
Aan de twee laatste rapporten
wordt nog gewerkt.
LASTOEVOEGMATERIAAL
Een kwalificatie uitgevoerd met
toevoegmateriaal is ook geldig
voor het lassen zonder
toevoegmateriaal, maar niet
omgekeerd. Dit is natuurlijk enkel
van toepassing bij TIG-lassen
(141), plasmalassen (15) en
autogeen lassen (311). Voor het
bepalen van het
geldigheidsgebied is de algemene
gedachte hetzelfde gebleven,
namelijk “iets moeilijks kwalificeert
ook iets gemakkelijks”.
Bijvoorbeeld het lassen met een
basische beklede elektrode
kwalificeert voor alle ander
bekledingen (zuur, rutiel, rutielcellulose,
…) met uitzondering van
de cellulose bekleding.
Voor TIG en alle halfautomatische
lasprocessen zijn massieve draad
en metaalgevulde draad
uitwisselbaar. In de oude versie
van deze norm werd geen
onderscheid gemaakt van het type
gevulde draad dat gebruikt wordt
bij het halfautomatisch lassen. In
de nieuwe norm maakt men dit
onderscheid wel. Ook hier geldt
dat een basisch gevulde draad
(wordt als het moeilijkst
beschouwd) kwalificeert voor het
lassen met alle andere vullingen,
dit met uitzondering van de
metaalgevulde draad.
MATERIAALDIKTE
Voor het bepalen van het
geldigheidsgebied maakt men een
onderscheid tussen stompe lassen
en hoeklassen. Voor stompe lassen
is het geldigheidsgebied niet
gewijzigd. Voor hoeklassen echter
is het een stuk eenvoudiger
geworden. Er wordt onderscheid
gemaakt tussen een proefstukdikte
boven en onder de 3 mm. Een
proefstuk met een dikte kleiner dan
3 mm kwalificeert voor de dikte
van het proefstuk tot een dikte van
3 mm. Een proefstuk met een dikte
groter dan 3 mm kwalificeert voor
alles dikker dan 3 mm.
BUITENDIAMETER
Voor deze essentiële variabele is
het geldigheidsgebied ook
vereenvoudigd. Er zijn nog maar
twee onderverdelingen, namelijk
boven en onder 25 mm. Een
diameter onder de 25 mm
kwalificeert voor de
proefstukdiameter tot het dubbele
van de proefstukdiameter. Een
diameter boven de 25 mm
kwalificeert voor alle diameters
groter dan de halve
proefstukdiameter, dit echter met
een ondergrens van 25 mm.
LASPOSITIES
Het grootste geldigheidsgebied
wordt bekomen door het lassen
van een pijp in de H-L045 positie
(buis vast onder 45°). Deze positie
kwalificeert voor alle andere
lasposities met uitzondering van de
posities waarbij dalend wordt
gelast (PG, J-L045).
Hetzelfde geldigheidsgebied als
H-L045 kan bekomen worden
door twee buizen met dezelfde
diameter te lassen waarvan één in
de PG-positie en één in de PCpositie.
LASDETAILS
De lasdetails ‘gg’ (gouging and
grinding, gutsen en slijpen) en ‘ng’
(no gouging and grinding, niet
gutsen en niet slijpen) zijn niet
meer van toepassing. Men maakt
NORMEN
Geldigheidsgebied lastoevoegmateriaal (beklede elektrode)
voor de lasdetails opnieuw een
onderscheid tussen stompe lassen
en hoeklassen.
Voor stompe lassen geldt dat
eenzijdig lassen (ss) zonder
smeltbadondersteuning (nb)
kwalificeert voor eenzijdig lassen,
zowel met als zonder
smeltbadondersteuning en ook
voor tweezijdig lassen. Verder
kwalificeert eenzijdig lassen met
smeltbadondersteuning (metal
backing, mb) ook tweezijdig
lassen en omgekeerd. Voor
hoeklassen wordt er in de
lasdetails onderscheid gemaakt
tussen eenlagig lassen en
meerlagig lassen. Meerlagig
lassen kwalificeert voor eenlagig
lassen, maar niet omgekeerd. Er
moet echter steeds rekening
gehouden worden met de
keeldoorsnede (a) van een
hoeklas. Het geldigheidsgebied
van de keeldoorsnede moet liggen
tussen een halve plaatdikte en 0,7
keer de plaatdikte.
BEPROEVING
Eerst en vooral moet de proeflas
visueel gecontroleerd worden en
geëvalueerd volgens de criteria
die beschreven zijn in de EN ISO
5817 (kwaliteitsniveaus voor
lasverbindingen). De imperfecties
moeten binnen kwaliteitsniveau B
vallen, enkel voor geometrische
fouten (overbodig lasmetaal,
bolvormige las, …) mag
kwaliteitsniveau C gehanteerd
worden. Nadat de proeflas visueel
gekeurd is moet er
volumeonderzoek uitgevoerd
worden. Dit kan bestaan uit
Geldigheidsgebied lastoevoegmateriaal (MIG/MAG en TIG)
radiografisch onderzoek,
breekproeven, buigproeven en in
sommige gevallen ultrasoon
onderzoek. Een grote verandering
is dus het feit dat een lasser nu
ook gekwalificeerd kan worden op
basis van buig- en
tegenbuigproeven. Het te volgen
criterium bij de evaluatie van
buigproeven is dat geen enkele
fout na het buigen groter mag zijn
dan 3 mm.
GELDIGHEIDSDUUR
LASSERSKWALIFICATIE
De initiële kwalificatie is geldig
vanaf de dag dat het proefstuk
gelast wordt, dit in de
veronderstelling dat alle
uitgevoerde testen aan de
vooropgestelde eisen voldoen.
Een lasserskwalificatie is geldig
voor een periode van 2 jaar,
indien de lascoördinator of
lasverantwoordelijke om de zes
maanden bevestigt dat de lasser
nog gewerkt heeft binnen het
initiële geldigheidsgebied.
VERLENGING
LASSERSKWALIFICATIE
De tweejaarlijkse verlenging van
een lasserskwalificatie kan op
twee manieren gebeuren. De
eerste manier is een volledige
herkwalificatie volgens de nieuwe
norm. De tweede manier is een
verlenging op basis van een
opgesteld dossier. Deze
mogelijkheid bestond ook al in de
oude versie van de norm, maar de
voorwaarden voor een verlenging
zijn veranderd. Voor de verlenging
moet men aan de volgende
voorwaarden voldoen.
– Al het bewijsmateriaal
(aanwezigheidsregister, gebruikte
lasmethodebeschrijvingen) dat
nodig is voor de verlenging moet
traceerbaar zijn naar de lasser in
kwestie.
– Men moet beschikken over twee
lassen die gelegd zijn in de laatste
zes maanden van het lopende
certificaat.
– Het bewijs dat gebruikt wordt
moet van volumetrische aard zijn
(radiografische onderzoek,
ultrasoon onderzoek,
breekproeven, buigproeven).
Oppervlakteonderzoek dat
uitgevoerd werd op de lassen is
niet voldoende, omdat op deze
manier enkel de oppervlaktefouten
(penetrant onderzoek en
magnetisch onderzoek) en
eventueel lasfouten net onder het
oppervlak (magnetisch onderzoek)
ontdekt kunnen worden.
– De lassen moeten voldoen aan
de kwaliteitsniveaus die in de
nieuwe norm voorgeschreven zijn.
Voor meer informatie omtrent deze
norm of andere normen kan u
steeds terecht bij de normantenne
Lastechniek, www.bil-ibs.be o
XX Metallerie 69 — September 2004 MET69A22/Versie # 0
Metallerie 69 — September 2004
XX