“Er zit een PSYCHOPAAT in ieder van ons” - The Wisdom of ...

DE VELE VOORDELEN VAN EEN PERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS
“Er zit een
PSYCHOPAAT
in ieder van
ons”
Wat hebben we nu weer aan onze
fi ets hangen? Volgens de Britse
psycholoog Kevin Dutton zouden we
er goed aan doen op bepaalde vlakken
wat psychopathischer te worden.
“Als mensen wat vaker op het juiste
moment en in de juiste situatie de
psychopaat in zich naar boven lieten
komen, zou de maatschappij een stuk
lee aarder worden.” Pardón?
Tekst: Wim Swinnen / cartoon: Kim
Denkt u bij de term
‘psychopaat’ ogenblikkelijk
aan
seriemoor denaars,
verkrachters en uw baas? Begrijpelijk,
maar dat is lang niet het
hele verhaal. Niet alle psychopaten
zitten achter de tralies. Of
maken u elke dag tussen 9 en 5
het leven zuur. Nee, de meerderheid
van hen functioneert voortre
elijk in de samenleving,
dank u zeer. Sterker nog, sommigen
zijn zo goed in hun job dat we
ons leven maar wat graag in hun
handen leggen.
Met andere woorden: een hele-
132 P-magazine | 02.10.2012
boel psychopaten hebben hun
goeie tot benijdenswaardige kanten.
Zonder zwans: we kunnen zelfs
een en ander van hen leren. De
doorsnee-psychopaat kent geen
angst, zit boordevol vertrouwen,
heeft tonnen charisma, gaat
recht op zijn/haar doel af en beschikt
over een vrijwel feilloze
overtuigingskracht. Maar in tegenstelling
tot wat ons in fi lms
en boeken aan psychopaten fascineert,
zijn ze niet per defi nitie
gewelddadig en intelli gent.
Wat wel klopt, is dat ze de griezelige
gave hebben om precies te
krijgen wat ze willen. En de per-
fecte bedrevenheid om zich voor
te doen als doodgewone mensen.
Terwijl achter die façade het
hart klopt van een ijskoud roofdier.
Een psychopaat kan zeg gen:
‘Ik hou van je’, terwijl dat in werkelijkheid
voor hem net zoveel
betekent als: ‘Voor mij een kopje
ko e.’
“Psychopathie is emotionele
leegte”, aldus de scherpzinnige
Britse psycholoog Kevin Dutton.
In zijn boek De Lessen van de
Psychopaat legt hij haarfi jn uit
waarom de ene psychopaat in de
gevangenis belandt en de andere
een succesvolle bedrijfsleider,
politicus of verkoper wordt en
misverstanden als zouden
psycho paten geen empathie hebben,
uit de weg ruimt. Maar
vooral aan toont dat er niet zoiets
bestaat als de psychopathische
per soonlijkheid, maar veeleer
sprake is van diverse types
psycho paten, waarbij er wellicht
zelfs een opmerkelijk verschil
be staat tussen psychopathische
mannen en vrouwen. Al was het
maar dat de eerste groep op overweldigende
wijze in de meerderheid
is. “En hoe ongeloofwaardig
het ook moge klinken, in heel wat
gevallen is dat een zegen voor de
samenleving”, aldus Dutton.
Koude empathie
Op de lijst van meest psychopathische
beroepen in uw boek
staan journalisten op de 6de
plaats. Er is dus een goeie kans
dat u een psychopaat aan de
lijn hebt.
KEVIN DUTTON: (lacht)
“Daar ben ik nog niet zo zeker
van, hoor. Kijk, ik heb dit boek
geschreven om een aantal vooroordelen
die mensen over psychopaten
hebben, te doorprikken.
Het zijn heus niet allemaal
moordenaars en verkrachters.
En ten tweede, het is geen zwartwitverhaal.
Het klopt dus niet
dat iemand psycho paat ofwel
geen psychopaat is. Je hebt psychopathie
op een hoog, maar ook
matig niveau. Ik denk dus niet
dat er een reële kans is dat u een
psychopaat bent. Maar wat zeker
niet uitge slo ten is, is dat u op zekere
vlakken in uw leven hoger
op be paalde psychopathische karakteristieken
scoort dan een
wel zijnswerker of verpleegkundige.”
Volgens u is impulsiviteit een
kenmerk van psychopathie.
Ter wijl ik dacht dat de meeste
psychopaten uitblinken in
lange ter mijnplanning, extreem
geduldig zijn en wachten op
het juiste moment om toe te
slaan.
DUTTON: “U moet bedenken
dat psychopathie een parapluterm
is, waaronder diverse psychopathische
types zitten. Een
van de bes te instrumenten om
psychopathie te meten in een bepaalde
popu latie, is een vragenlijst
met ongeveer honderd vra-

gen. Je hebt hierbij verschillende
schalen die verband houden met
onder ande re impulsiviteit, genadeloosheid,
onbevreesdheid
en overre dingskracht. Dus, psychopaat
X kan heel laag scoren
op de ene schaal en heel hoog op
de andere, terwijl bij psychopaat
Y net het omgekeerde het geval
is. Kortom, het is onbegonnen
werk om een sluitende defi nitie
te geven van de psychopathische
per soonlijkheid.”
Wat hebben ze dan allemaal
met elkaar gemeen?
DUTTON: “Ze kennen angst
noch genade, zijn zelfs onder
zware druk koelbloedig en hun
brein reageert in stressituaties
anders dan een normaal brein.
Voorts hebben de meeste psychopaten
veel charme en zijn ze
in staat om hun echte intenties
goed te ver bergen”
Dat psychopaten geen empathie
hebben, is een fabeltje?
“De gemiddelde psychopaat kent
geen angst, zit vol vertrouwen,
heeft tonnen charisma en gaat
recht op zijn doel af.”
DUTTON: “Klopt, omdat je een
onderscheid moet maken tussen
twee soorten empathie. Wat wij
er gewoonlijk onder verstaan, is
war me empathie, waarbij je tot
op zekere hoogte voelt wat een
an der voelt. Zo ervaren we zelf
pijn als iemand anders lijdt. Dat
is heel wat anders dan wéten dat
iemand pijn heeft, waarbij je andermans
lijden detecteert, zonder
daar zelf emoties bij te hebben.
Dat noemen we koude
empathie.
»Psychopaten zijn niet in staat
tot medeleven, maar vergis u
niet: ze weten wél precies waar
uw gevoelige snaar zich be vindt
en als ze u als slachto er hebben
uitgekozen, zullen ze die met alle
mogelijke middelen bespelen om
hun doel te berei ken. Een psychopaat
zei me ooit: ‘Ook als je
kleurenblind bent, weet je toch
wanneer het rood of groen licht
is: het ene bo ven aan, het andere
onderaan. Zo hoef ik ook niet te
voelen wat een ander voelt om
PSYCHOLOGIE
zijn of haar emoties te weten te
komen.’ Dat is een huiveringwekkend
inzicht.”
Helden
Het lijkt wel alsof psychopaten
dwars door je heen kunnen
kijken?
DUTTON: “Juist. Dat is wat een
andere psychopaat me letterlijk
heeft gezegd: ‘Ik kan je gedachten
lezen zoals een metroplan en
ze door elkaar schudden als een
spel kaarten’. Een experiment
dat ik zelf heb geleid, draaide
rond de douanecontrole op vliegvelden.
We worden daar allemaal
een beetje paranoïde van, hè.
Maar stel nu dat u of ik werkelijk
iets te verbergen had, wat is dan
de kans dat een psychopaat dat
eerder in de mot heeft dan iemand
die niet psychopathisch is?
Het resultaat was verblu end:
P-magazine | 02.10.2012 133

IEDEREEN PSYCHOPAAT
70% van de proefpersonen die
hoog scoorden op de schaal van
psychopathische persoonlijkheidskenmerken,
haalden degenen
die iets probeerden te smokkelen,
er moeiteloos uit.
tegenover slechts 30% van de andere
proefpersonen.
»Dus, misschien hebben we
psychopaten wel nodig om
douane controles te verrichten,
want ze lijken verbazend goed te
zijn in het detecteren van kwetsbaarheid,
nervositeit en dergelijke.
Maar als je ze vraagt hoe ze
dat doen, blijven ze het antwoord
schuldig. Ik ben nu bezig om dat
experiment te herhalen omdat de
resultaten me echt van mijn sokken
hebben geblazen en ik wil
weten of het verschil tussen de
twee groepen opnieuw zo groot
zal zijn.”
Zit er een psychopaat in ieder
van ons? En zo ja, zou het dan
beter zijn om hem meer kansen
te geven, zouden we met
andere woorden een betere
wereld krijgen als we wat psychopathischer
werden?
DUTTON: “Ten eerste, ik denk
dat er inderdaad een psychopaat
schuilt in ons allemaal. En inderdaad,
in sommige situaties zou
wat meer assertiviteit wenselijk
kunnen zijn. Of een beetje minder
angst. Maar vanzelfsprekend
zou het geen goeie zaak zijn als
alle kinderen met een mes op zak
gingen rondlopen. Kijk, ik ben
ervan overtuigd dat bepaalde
psychopathische persoonlijkheidskenmerken
op het juiste
moment en in de juiste situatie
ons een hoop ellende zouden
kunnen besparen. En jawel, de
maat schappij een stuk lee aarder
maken.
»Als je kijkt naar de zogeheten
‘heldengroep’ in onze sa menleving,
en dan bedoel ik onder
meer mensen van veiligheids- en
reddingsdiensten, dan zie je dat
ze opvallend hoog scoren na het
invullen van de psychopatenvragenlijst.
Meer bepaald wat betreft
onbevreesdheid, emotionele
onthechting, sociale invloed
en ongevoeligheid voor stress.
Dat zijn dus wel goede mensen,
hè. Natuurlijk wil ik niet zeggen
dat we allemaal beter dolgedraaide
psychopaten zouden
worden. Maar voor bepaalde jobs
134 P-magazine | 02.10.2012
Image Globe
“Misschien hebben we psychopaten
wel nodig om douanecontroles te
verrichten, want ze zijn zeer goed
in het detecteren van nervositeit.”
ko men bepaalde psychopathische
karakteristieken wel verdraaid
goed van pas. Neem bijvoorbeeld
chirurgen en
luchtvaartpiloten. Het behoeft
geen tekening dat je in hun handen
beter af bent als ze geen last
hebben van stress, angst en andere
druk, die ze eventueel belemmeren
naar behoren te functioneren.
Wat er i mmers toe zou
kunnen leiden dat we meer risico’s
lopen als we aan hen zijn
overgeleverd.”
Leven en dood
DUTTON: “Hoewel het vooralsnog
niet door onderzoek is gestaafd,
heb ik een vermoeden dat
bij onder meer politici en special
for ces heel wat psychopathische
trekjes te vinden zijn. Ik was wel
verbaasd dat in de top-10 van
meest psychopathische beroe-
pen ook geestelijken staan. Een
mogelijke verklaring hiervoor is
dat hun job verband houdt met
macht, controle en – eventueel
– manipulatie. Dan krijg je geheid
personen die in zekere opzichten
neigen naar psychopathie.
En ik denk niet dat de
wereld van de religie daarin ook
maar een haar verschilt van de
secu liere wereld.”
Niemand zal er zich wellicht
over verbazen dat verpleegkundigen
en welzijnswerkers
de lijst aanvoeren van minst
psychopathische beroepen.
Maar je kunt je wel afvragen
of daar wetenschappe lijk
onderzoek voor nodig was. Immers,
met een beetje gezond
ver stand breng je altruïsme,
de bereidheid tot opo ering
en het vermogen om zich
andermans lot aan te trekken,
allesbehalve in verband met
psychopathie.
DUTTON: “Klopt. Alleen
schijnt dat niet helemaal te kloppen.
De leider van een groep gorilla’s
is uitermate altruïstisch
inge steld, een echte vredestichter,
die bemiddelt tussen
ruziema ken de partijen en daarbij
zijn drang tot dominantie onderdrukt.
Alleen doet hij dat natuurlijk
niet voor niets. Voor wat
hoort wat, met name zijn onbetwiste
leiderschap, is de achterliggende
strategie.
»Iets als een compleet altruïstische
daad, lijkt niet te bestaan.
We helpen anderen grotendeels
uit eigenbelang. Maar ik denk
toch dat het niet zo moeilijk is
het onderscheid te zien tussen
het persoonlijkheidsprofi el van
een CEO en dat van een verpleegster.
Psychopathie bestrijkt
naar alle waarschijnlijk heid een
heel spectrum. En wij bevinden
ons daar allemaal tot op zekere
hoogte in.”
Hoe ziet een psychopathisch
brein eruit?
DUTTON: “Neem een spoorweg
die zich splitst – op het ene spoor
liggen vijf mensen vastgebonden
en op het andere één. U bedient
de wissel en kan vier mensenlevens
redden door de trein naar
laatstgenoemd spoor te leiden.
De meeste mensen beweren dat
ze in zo’n situatie zoiets ook
daadwerkelijk zouden doen. Dat
noemen we de utilitaristische
optie.
»Nu gaan we over naar een ander
scenario, waarbij alweer vijf
mensen op het spoor zijn vastgebonden,
maar deze keer kunt u
hun leven redden door, vlak voor
de trein er onderdoor rijdt, een
dikke man van de spoorwegbrug
te duwen, die daarbij om het leven
zal komen, maar de trein wel
tot stilstand zal brengen. Deze
keer hebben een heleboel mensen
het daar veel moeilijker mee,
zelfs al is de uitkomst krèk hetzelfde:
een mensenleven opgeofferd
om er vijf te redden.”
Challenger
DUTTON: “Leg nu het scenario
van de dikke man aan psychopaten
voor en dan blijken ze er absoluut
geen moeite mee te hebben
om die van de brug te duwen.
Ze zíén zelfs geen verschil tussen

de twee scenario’s. Wat gebeurt
er in hun brein als ze zulke beslissingen
nemen, vergeleken
met de activiteit in het brein van
normale mensen? Welnu, het
hersenpatroon van de ene groep
ver schilt bij dit experiment radicaal
van het patroon van de
ande re. Bij scenario 1 kun je
spreken van een onpersoonlijk
dilem ma, waarbij de meeste
mensen in staat blijken te zijn
een rati onele keuze te maken.
Hierbij zie je dus geen verschil
tussen psychopaten en niet-psychopaten.
»Maar bij het persoonlijke dilemma
van het tweede scenario
wordt het hersengebied dat met
emotionele beslissingen verband
houdt, ingeschakeld. Nogal logisch
dat dit gebied tijdens een
hersenscan zal oplichten bij
mensen als u en ik. Bij psychopaten
daarentegen blijft het huis in
duisternis gehuld. (lacht) Er is in
dat hersengebied nauwelijks of
geen activiteit bij hen. Psychopathie
wordt niet voor niets geassocieerd
met emoti o nele leegte.”
Welk evolutionair voordeel
biedt psychopathie?
DUTTON: “Psychopaten deinzen
er niet voor terug om risico’s
te nemen. En elke samenleving
heeft individuen nodig die hun
nek durven uit te steken en niet
bang zijn voor wat anderen van
hen zullen denken. In de psychologie
zien we bijvoorbeeld het
feno meen van het groepsdenken,
dat in het slechtste geval kan leiden
tot een ramp zoals die met
het ruimteveer Challenger,
waar bij niemand van de NASA
het waagde om te signaleren dat
niet alles in orde was. Iedereen
conformeerde zich, in de hoop
dat iemand anders wel zou signaleren
dat er iets fout liep. We
heb ben dus mensen nodig die
zich niets aantrekken van andermans
oordeel en niet bang zijn
om tegen de haren van alle anderen
in te strijken.”
Is psychopathie vooral een
mannelijke stoornis?
DUTTON: “Dat lijkt inderdaad
zo te zijn. Je hebt wel vrouwe lijke
psychopaten, maar veel minder
dan mannelijke. Daar zijn
een aantal mogelijke verklaringen
voor. Onder andere met betrekking
tot het verschil qua
agressiviteit dat er van nature tus-
“Psychopaten zijn emotionele
vampieren. Ze voeden zich met de
emoties van anderen en zuigen er
het leven uit.”
sen mannen en vrouwen bestaat.
Merkwaardig is ook dat er een
licht onderscheid zou bestaan tussen
psychopathie bij mannen en
bij vrouwen. Mannelijke psychopaten
zouden wat meer antisociale
trekken hebben, terwijl vrouwen
veeleer naar narcisme en
ego centrisme neigen.
»Evolutiebiologen leggen dan
weer totaal andere accenten: zij
wijzen op wezenlijke verschillen
tussen mannen- en vrouwenhersenen.
Vrouwen hebben de
neiging om angstiger te zijn. Terwijl
mannen die met gevaar worden
geconfronteerd, vaker boos
zullen reageren.”
Emotionele
vampieren
Hoe kun je psychopaten herkennen
in je familie- en vriendenkring
of op je werk?
DUTTON: “Als je met iemand
praat, is het soms nauwelijks te
ge loven dat het achteraf een psychopaat
blijkt te zijn, zo warm en
sympathiek komt zo’n persoon
soms over. De meeste psychopa ten
zijn ontzettend goed in het camoufl
eren van hun ware bedoe lingen.
Het is te zeggen: op korte termijn.
Uiteindelijk komt er vroeg of laat
een moment dat je wel degelijk
hier en daar indicaties krijgt van
welk vlees je in de kuip hebt.
Psychopa ten willen een ander per
defi nitie manipuleren. Ze willen
din gen van je gedaan krijgen, terwijl
jij daar niet meteen om zit te
springen. Ze zullen de ene persoon
tegen de andere uitspe len, zelfs als
het goeie vrienden zijn van elkaar.
En ze draai en hun hand er niet
voor om u of anderen er de schuld
van te geven dat ze in nesten zitten.
»Bij heel wat psychopaten zie
je dat hun gedrag op een be paald
moment drastisch verandert. Ik
zal u een kleine test be zorgen voor
uw lezers, zodat ze zelf kunnen
uitmaken of ze een psychopaat
zouden kunnen zijn of niet. (zie
kaderstuk) Maar goed, als je baas
een psychopaat is, blijf je er best zo
goed mogelijk mee opschieten.
Probeer hem niet tegen te werken,
laat je geen schuldgevoel aanpraten
en je niet uit je lood slaan als
hij de pluimen voor een prestatie
die jij hebt geleverd, op zijn eigen
hoed steekt.
»De beste raad die ik in dit verband
kan geven, luidt: een gewaarschuwd
mens is er twee waard.
Besef goed waar psychopa ten toe
in staat zijn en wees er voorzichtig
mee. Want het zijn emotionele
vampieren, ze voeden zich met
emoties van anderen en zuigen er
het leven uit. Maar wees gerust,
als je baas een psy chopaat is, zal
dat vroeg of laat wel duidelijk worden
en dan is het misschien wel
tijd om naar ander werk uit te kijken.”
Ongeveer 1 tot 2% van alle mensen
is psychopaat. Gaat dat nog
vermeerderen in de toekomst?
DUTTON: “Dat denk ik wel, ja.
Met dien verstande dat de steeds
hogere vlucht die onder andere
narcisme en egocentrisme in de
huidige samenleving nemen, wellicht
tot een toename van het aantal
mensen met psychopathische
persoonlijkheidskenmerken zal
leiden.
»Maar dit gezegd zijnde: echte
psychopaten blijven behoor lijk
zeldzaam, hoor. We komen er bijna
nooit mee in contact in ons leven
en precies daarom zijn we
waarschijnlijk zo gefasci neerd
door psychopaten in fi lms en boeken.
Nee, ik zie niet met een een reden
om ons zorgen te maken. De
kans dat u een re gelrechte psychopaat
tegen het lijf loopt, is miniem.
Zeg uw lezers maar dat ze er vooral
hun slaap niet voor moeten laten.”
(lacht)
PSYCHOLOGIE
BENT U ER
OOK EEN?
Wilde u altijd al weten waar
u zich bevindt in het
psychopathi sche spectrum?
Duid dan aan in welke mate
u het eens of oneens bent
met onderstaande stellingen.
Gaat u er volledig mee
ak koord, geef uzelf dan 3
punten, als u er min of meer
akkoord mee gaat, 2 punten,
niet helemaal akkoord levert
1 punt op en totaal mee oneens
0 punten.
1. Ik plan zelden iets op
voorhand, ik beslis liefst
op het moment zelf.
2. Je partner bedriegen is
oké, zolang je niet wordt
betrapt.
3. Als zich iets beters aandient,
is het geen punt
om een lang geleden gemaakte
afspraak te annuleren.
4. Een dier gewond zien of
zien lijden heeft niet het
minste e ect op mij.
5. Snelle auto’s, roetsjbanen
en parachutespringen
vind ik de max.
6. Het maakt me niet uit om
over lijken te gaan om te
bereiken wat ik wil.
7. Ik ben heel overtuigend
en heb een talent om andere
mensen te laten
doen wat ik wil.
8. Ik zou goed zijn in een
gevaarlijke job omdat ik
snelle beslissingen kan
nemen.
9. Ik vind het makkelijk om
mezelf onder controle te
houden als anderen onder
de druk bezwijken.
10. Als je mensen kan bedriegen,
is dat hun probleem.
Ze ver dienen niet
beter.
11. Als iets misloopt, is het
meestal de fout van iemand
anders, niet die
van mij.
Score
0-11: zeer laag
12-17: relatief laag
18-22: gemiddeld
23-28: hoog
P-magazine | 02.10.2012 135