ZEGGEN

ming (proprioperceptie) het opbouwen van motonsch-sensorische
Gestalten bijzonder gunstig beïnvloedt,
c.q. daarvoor noodzakelijk is. Deze training
via zelfwaarneming ontwikkelt dus ook planvorming,
eupraxie. Zoals uit de proeven met de blaasor
geltjes en met liplezen bleek, speelt hierin niet
alleen de waarneming een rol, maar ook het geheugen
en de voorstelling.
Ook het tempo en het ritme spelen bij deze Gestaltvorming
een grote rol. Wij komen hier onder op
terug.
Hoe schakelt de motori-sensorische Gestalt via
zelfwaarneming verkregen, over op ander-waarneming?
Welk physiologisch mechanisme hierachter
zit, is ons nog niet bekend. Niet ten onrechte veronderstelt
men een functie van een "comparator" in
onze hersenen (Fairbanks 1954). Hoe komt het bv.
dat wij een ander vaak zo gemakkelijk nadoen (idem
D| j sommige dieren als papegaaien, apen e.d.)? Er
moet een functie werkzaam zijn die de binnenkomende
waarneming over het gedrag van anderen
als het ware vergelijkt met de eigen mogelijkheden,
en naar vermogen echoïsch gedrag ontlokt. Bij ons
gehoor is een "echoïsch geheugen" (Murray 1967)
ontdekt. Wellicht bestaat ook zoiets bij het zien, speciaal
bij doven (Hofmarksrichter 1931). Deze "comparator",
wanneer hij steeds door "ander-waarnemingen"
(bv. de spraak van de moeder) wordt gebombardeerd,
modelleert ook meer en meer de eigen
motori-sensorische Gestalten, die eerst alleen
°P de zelfwaarneming dreven ("shaping"). Aldus
richt het organismez/'c/) meer en meer op de anderwaarneming,
bv. het liplezen van anderen en anderen
naspreken, het ritme van het spreken van anderen
overnemen. Aldus worden de motori-sensorische
Gestalten meer en meer geprofileerd overeenkomstig
de gedragswijzen van de omgeving.
5. Mentale sturing.
Wij willen onze aandacht nog bijzonder richten op
de werkzaamheid van geheugen en voorstelling (been
onbewust) t.o.v. het sturen van onze bewegingen,
met name van ons spreken.
a. Mentale beelden, verkregen uit de waarneming
van onze eigen bewegingen.
Men weet dat balletdansers voor de spiegel oefenen.
Zoals boven reeds gezegd, maken ze daardoor
hun moeilijke bewegingen meer transitief en aldus
gemakkelijker stuurbaar. Wanneer ze echter hun
dans uiteindelijk gaan uitvoeren, is er geen spiegel
aanwezig. Maar de danser ziet zichzelf in zijn voorstelling
dansen, en wat eerst de visuele-waarneming
deed, doet nu die voorstelling. Hij stuurt zichzelf
mentaal visueel. - Wanneer een musicus, bv.
een concert-pianist, zijn partituur doorstudeert om
zich een beeld van de juiste uitvoering te vormen,
alsmede om die muziek van buiten te leren, hoort hij
zich mentaal spelen. Hij past een soort "mental training"
toe, zoals ook zwemmers doen vóór ze een
kunstduik nemen. - Sommige op latere leeftijd plot­
seling doof geworden mensen, horen zichzelf nog
spreken, zijn er zich niet van bewust dat dit slechts
een "mentaal horen" kan zijn. Slagen ze erin van een
ander spraak af te zien, dan menen ze hem ook te
horen. Zien ze op straat een auto aankomen, dan
"horen" ze die ook. Zij blijven hun spreken nog sturen
via die mentale hoor-beelden (van Uden 1963).-
De meeste blindgewordenen, wanneer ze een
voorwerp betasten, zien dat voorwerp mentaal. En
dit "zien" helpt hen om meteen bv. de knop van de
kastdeur te grijpen. De visuele voorstelling helpt
hun een bepaalde beweging juist uit te voeren.
Wat de zojuist genoemde "mental training" betreft,
is men totde bevinding gekomen, dat deze zeer sterk
verbeterd kan worden door van de "trainee" videoopnamen
te maken en hem die meteen na de uitvoering
van de betrokken beweging te vertonen (zie bv.
C ratty 1964).
Wanneerwij dus dove kinderen zó voorde spiegel of
door middel van een video-recorder oefenen, dat ze
zichzelfz/e/7 spreken, kunnen wij er zeker van zijn dat
ze een soort mentale sturing opbouwen, dat ze hun
spreken ook visueel zullen sturen wanneer in de
gewone dagelijkse omgang er geen spiegel of
recorder aanwezig is. - Hetzelfde geldt voor de
looptraining. We zeiden boven, dat dove kinderen
kunnen leren zichzelf te horen spreken (bewezen
door het Lee-effect, DiCarlo 1960). Niets belet ons te
veronderstellen, dat, ook wanneer het hoorapparaatje
eens kapot is, het kind bv. het ritme van zijn
spreken toch mentaal via geluidwaarneming blijft
sturen.
b. Mentale sturing via associaties.
Men zou ook de voorstellingsbeelden, zojuist behandeld,
associaties kunnen noemen. Er is echter dit
verschil, dat zij effecten van de eigen beweging zijn.
Iets anders echter treedt op, wanneer bv. iemand
een landschap schildert onder invloed van de
"Mondschein Sonate" van Beethoven. Hij stuurt
zich dan via associaties. Hetzelfde wanneer iemand
via een landkaart de weg kan vinden, of ook wanneer
hij plotseling stopt bij rood signaal.
Iets dergelijks gebeurt bij doven, wanneer ze hun
lipstanden sturen via de symbolen van Zr. Rosa de
Werd (zie van Uden 1952) of van Sophia Alcorn (zie
Streng 1955). Ze hebben bv. de OE leren associëren
met: o, de 00 met: O, de IE met: —, de EE met:
O (het streepje op het eind van dit symbool
duidt de kleine IE aan op het einde van de EE, als in
been). (Deze symbolen hangen ook samen met liplezen.)
Een ander associatief stuurmiddel zijn de klankgebaren,
bv. die van Zr. Theresia van Driel (1934):
bij de S houdt men de pinktop voor het midden van
de mond om het kleine gleufje tussen tongpunt en
tandkas (alveolus) aan te geven;
bij neusklanken drukt men met de wijsvinger op de
neus;
bij de EE houdt men wijsvinger en middelvinger
55