e n e r g i e s t u d i e s e n a d v i e s - GHW

e n e r g i e s t u d i e s e n a d v i e s
V O O R S T U D I E E P B
Datum
Dossiernummer
Naam
Project
EPB EPC EAP haalbaarheidsstudies contact
GHW Studiebureau bvba
Opitterpoort 10 • 3960 Bree
Tel: 089 481 381
Fax: 089 844 679
www.ghwstudiebureau.be • info@ghwstudiebureau.be

2
I N H O U D S T A B E L
1. R E S U L T A T E N .................................................................................................................................... 3
2. O V E R Z I C H T V A N D E E I S E N + O P M E R K I N G E N .............................................................. 4
2.1 THERMISCHE ISOLATIE ........................................................................................................................... 4
2.2 ENERGIEPRESTATIE................................................................................................................................. 5
2.3 BINNENKLIMAAT .................................................................................................................................... 6
3. A F B A K E N E N B E S C H E R M D E V O L U M E ................................................................................. 6
4. K O U D E B R U G G E N ............................................................................................................................ 7
5. L U C H T D I C H T H E I D ......................................................................................................................... 8
6. S C H E I D I N G S C O N S T R U C T I E S T E C H N I S C H E K O K E R S .................................................. 9
6.1 DOORLOPENDE TECHNISCHE KOKERS ZONDER SCHEIDINGEN T.H.V. DE VERDIEPINGSVLOEREN ........ 9
6.2 TECHNISCHE KOKERS MET SCHEIDINGEN T.H.V. DE VERDIEPINGSVLOEREN ....................................... 10
7. D E T A I L T A B E L M A T E R I A L E N ................................................................................................ 11
8. D E T A I L T A B E L I N S T A L L A T I E S .............................................................................................. 12
9. V E N T I L A T I E .................................................................................................................................... 13
9.1 ALGEMEEN ........................................................................................................................................... 13
9.2 PULSIE VAN LUCHT ............................................................................................................................... 14
9.3 DOORSTROMEN VAN LUCHT ................................................................................................................ 14
9.4 EXTRACTIE VAN LUCHT ......................................................................................................................... 15
9.5 VEREISTE DEBIETEN: EXTRACTIE VAN LUCHT (GELDIG VOOR ELK APPARTEMENT) ............................ 16
9.6 VEREISTE DEBIETEN: PULSIE VAN LUCHT ............................................................................................ 16

1. R E S U L T A T E N
Beschermde volume: 3779,13 m³
Verliesoppervlak: 1790,55 m²
Compactheid: 2,11
Gemiddelde U-waarde: 0,55 W/m²K
K-PEIL 40
Beknopte
omschrijving van de
vooropgestelde
isolatiematerialen en
installaties:
3
Spouwisolatie
Isolatie plat dak
Isolatie hellend dak
Vloerisolatie
Buitenschrijnwerk
Beglazing
8 cm MW
10 cm PUR
18 cm MW
5 cm gespoten PUR
Aluminium
Klasse 2.1: Uf ≤ 2,8
Superisolerend 1,1
Verwarming
Sanitair
Ventilatie
Condensatieketel HRtop
Locatie: berging
Lengte sanitaire leidingen
vanaf berging gerekend
Ventilatiesysteem A;
natuurlijke pulsie,
natuurlijke extractie
Hieronder een overzicht van alle appartementen met hun respectievelijke K-peil, E-peil en oververhittingsindicator.
K-peil: Met de materialen van de basisberekening voldoet men aan de normen voor hetK-peil.
E-peil: Met de vooropgestelde installaties en materialen voldoet men niet overal aan het E-peil. In onderstaande tabel zijn
er enkele simulaties gemaakt met andere installaties om de E-peil norm van E80 te halen.
Oververhittingsindicator: Deze mag niet hoger zijn dan 17500 Kh, anders wordt er een boete opgelegd. Tussen 8000 en
17500 worden er wel strafpunten ingerekend voor het E-peil, maar dit heeft geen boete als gevolg. Er werd gerekend met
heldere beglazing (g-waarde 0,64) en rekening gehouden met de beschaduwing door overstekende terrassen / balkons.
1 deelproject: bouwen van 12 appartementen
BASIS-
BEREKENING
K
(Kmax=
45)
E
(Emax=
80)
Oververhitting
E
(Emax = 80)
SIMULATIES
1 2 3
Oververhitting
K E
E
(Emax = 80)
App. 1 40 82 12000 82 10046 39 80 84 70
App. 2 40 80 11365 81 9458 39 80 84 71
App. 3 40 80 11114 80 9240 39 79 83 71
App. 4 40 77 10933 78 8835 39 77 81 68
App. 5 40 85 16085 83 14277 39 81 85 76
App. 6 40 79 13563 78 12265 39 77 82 73
App. 7 40 78 12915 78 11773 39 76 81 72
App. 8 40 79 14119 78 12780 39 77 82 73
App. 9 40 87 19102 83 15739 39 82 85 72
App. 10 40 78 14939 77 13588 39 76 80 68
App. 11 40 76 14765 75 13561 39 74 78 66
App. 12 40 83 18809 79 14923 39 78 82 69
Simulatie 1: Zonwerende beglazing voorzien voor de raampartijen aan de achtergevel (Zuid-West)
Simulatie 2: Spouwisolatie bijkomend wijzigen in 8 cm PUR
Simulatie 3: Systeem A vervangen door systeem C (natuurlijke pulsie ; mechanische extractie van lucht)
Simulatie 4: Luchtdichtheidstest uitvoeren met resultaat n50 = 2 in combinatie met simulatie 1+2.
4
E
(Emax = 80)

4
2. O V E R Z I C H T V A N D E E I S E N + O P M E R K I N G E N
In de energieprestatieregelgeving onderscheidt men 3 eisen:
Let op: bij het niet voldoen aan deze eisen, worden er (zware) boetes opgelegd.
▫ Om dit te vermijden heeft u er alle belang bij om wijzigingen in materialen en installaties terug te koppelen
zodat geverifieerd kan worden of de aanpassingen geen negatieve invloed hebben op het resultaat.
▫ De ervaring leert ons dat er op vlak van ventilatie regelmatig tekorten vast gesteld worden. Aarzel daarom niet
om ons te contacteren indien er onduidelijkheden zijn. Wij zijn ook steeds bereid om offertes van
ventilatiesystemen of buitenschrijnwerk met roosters na te kijken om te zien of aan alle eisen voldaan is.
2.1 THERMISCHE ISOLATIE
Max. K-peil voor het
gebouw in zijn totaliteit:
K 45 voor
woongebouwen, …
Max U-waarden (min Rwaarden)
voor de
afzonderlijke
scheidingsconstructies
▫ Met de vooropgestelde materialen voldoet men aan de normen voor het K-peil.
De juiste raamprofielen zijn nog niet bekend, voorlopig werd gerekend met aluminium
profielen met een vrij beperkte isolerende waarde zodat het uiteindelijke resultaat
normaal steeds beter zal zijn.
Op volgende plaatsen moet men opletten om te voldoen aan de Umax en Rmin waarden.
▫ Vloerisolatie: deze werd nog niet vast gelegd. Let op: bij de meeste cementgebonden
soorten (vb. isobet, styrobet, …) moet men minstens 8 cm aanbrengen om te voldoen
aan de minimale R-waarde die voor vloeren bepaald is. Voor schuimbeton moet zelfs 12
tot 15 cm voorzien worden. Hiermee moet rekening gehouden worden in de hoogte van
de vloeropbouw. Als men niet voldoende hoogte voorzien heeft, kan men overstappen
op gespoten PUR (minstens 3 cm nodig om te voldoen aan de minimale R-waarde).
In deze voorstudie werd voorlopig gerekend met 5 cm gespoten PUR.
▫ Verdiepingsvloeren boven buitenomgeving moeten een U-waarde hebben kleiner dan
0,6 W/m²K. Dit kan op 2 manieren: plaatselijk vloerisolatie op het verdiep ofwel isolatie
in een vals plafond aan de onderzijde van de welfsels. Deze laatste optie is in de meeste
gevallen de beste zodat koudebruggen vermeden kunnen worden.
Minimale diktes: Gespoten PUR op verdiepingsvloer: 4 cm
Minerale wol tussen kepers aan onderzijde: 6 cm
Let op: enkel de tussenvloerisolatie (5 cm isobet) is onvoldoende. Men moet
bijkomend isoleren om te voldoen aan de norm.
▫ De gemene muur in contact met de buren moet een U-waarde hebben < 1,0 W/m²K, dwz
minstens 2 cm isolatie voorzien.
▫ De gemeenschappelijke traphallen worden binnen het beschermde volume
beschouwd. Voordeel is dat er geen extra verliesoppervlakte gecreëerd wordt naar de
appartementen toe. Nadeel is dat er enkele moeilijk te isoleren stukken wel degelijk
geïsoleerd moeten worden:
De stukjes binnenmuren tussen de traphallen en de kelder (onder trap naar verdiep).
Dit kan onder andere op volgende manieren gerealiseerd worden.
Muren ontdubbelen: spouwmuur met 2 cm isolatie voorzien.
Muren bekleden met geïsoleerde gyproc (minstens 3 cm isolatie).
Muren in Ytong C3/450 voorzien, dit voldoet vanaf 15 cm dikte.
De trappen van het gelijkvloers naar het verdiep. Deze moet aan de onderzijde
geïsoleerd worden met minstens 4 cm XPS of 3 cm PUR.

5
2.2 ENERGIEPRESTATIE
Maximaal E-peil
(prim. energieverbruik):
E 80 voor
woongebouwen.
▫ De hoofdzolder werd volledig buiten het beschermde volume beschouwd, met
uitzondering het deel van de gemeenschappelijke traphallen. Alle scheidingswanden in
contact met de hoofdzolder moeten geïsoleerd worden.
Het plafond van het 2 e verdiep. Dit moet voldoen aan Umax = 0,30 W/m²K. Volgens
de doorsnede wordt er isolatie uitgerold over de zoldervloer. 18 cm minerale wol
resulteert in een U-waarde van 0,21 W/m²K. Dit is ruim voldoende.
De traphallen lopen wel door tot onder het hellende dak. De muren tussen de
gemeenschappelijke traphallen en de zolder moeten dan voldoen aan Umax = 0,40
W/m²K. Dit wil zeggen: minstens 8 cm minerale wol / XPS of 5 cm PUR.
▫ Alle scheidingswanden rond technische kokers moeten voldoen aan Umax = 1,0 W/m²K.
Zie ook hoofdstuk 6.
▫ Alle scheidingswanden tussen de verschillende appartementen en tussen traphallen en
appartementen moeten voldoen aan Umax = 1,0 W/m²K .
Tussenmuren
Muren ontdubbelen: spouwmuur met 2 cm isolatie voorzien.
Muren bekleden met geïsoleerde gyproc (minstens 3 cm isolatie).
Muren in Ytong voorzien, dit voldoet zonder bijkomende isolatie.
Op de plannen werden alle tussenmuren ontdubbeld voorzien. Met 2 cm isolatie is
dit voldoende.
De volledige verdiepingsvloer, behalve de stukjes in de traphallen.
Verdiepingsvloeren kunnen geïsoleerd worden met een isolerende uitvullingslaag.
Bij gespoten PUR is een laag van 2 cm voldoende.
Bij cementgebonden isolerende mortels is ongeveer 5 cm voldoende.
In deze voorstudie werd voorlopig gerekend met 5 cm isobet.
▫ Per subdossier mag 2 % van het verliesoppervlak afwijken van de normen voor Umax en
Rmin-waarden.
▫ De uiteindelijke E-waarde zal nog afwijken van de waarde die hier berekend werd omdat
deze afhankelijk is van een aantal factoren die op dit moment moeilijk in te schatten zijn
(vb. parameters verwarming, koeling, ventilatie, luchtdichtheid, …).
Het uiteindelijke resultaat zal waarschijnlijk gunstiger zijn dan de waarde die hier
berekend werd.
▫ Let op: voor bouwaanvragen vanaf 1 januari 2010 gelden er verstrengde EPB-eisen. Het
maximale E-peil is gedaald van E100 naar E80.
▫ In de basisberekening voldoet men niet overal aan de normen voor het E-peil.
Ondanks het feit dat dezelfde materialen en installaties gebruikt werden, zijn er grote
verschillen in het E-peil. Dit heeft volgende oorzaken:
Appartement 1, 5 en 9 hebben een hoger E-peil omdat ze aan de buitenzijde van het
gebouw gelegen zijn (niet volledig ingesloten zoals de rest.
Appartement 9 en 12 hebben een zeer hoge oververhittingsindicator waardoor meer
strafpunten in rekening gebracht worden.
▫ In bovenstaande tabel zijn er enkele simulaties gemaakt met andere installaties om de Epeil
norm van E80 te halen.

6
2.3 BINNENKLIMAAT
Minimale ventilatievoorzieningen. Zie verder: hoofdstukje ventilatie
Beperking van risico op oververhitting
in de zomer.
Zie vorige: hoofdstuk resultaten
▫ Zonwerende maatregelen zijn verplicht voor appartementen met een
oververhittingsindicator hoger dan 17500 Kh. Zoniet wordt er boete
opgelegd.
▫ Zonwerende maatregelen zijn aan te raden voor appartementen met een
oververhittingsindicator tussen de 12000 Kh en 17500 Kh (zoniet
strafpunten in E-peil).
▫ Zonwerende beglazing heeft enkel een gunstige invloed voor de
appartementen op de verdiepingen.
▫ Bij voorkeur wordt er gebruik gemaakt van externe zonwering in plaats
van zonwerende beglazing omdat op die manier de warmtewinsten in
koudere periodes optimaal benut kunnen worden.
3. A F B A K E N E N B E S C H E R M D E V O L U M E
Het beschermde volume is het gedeelte van het gebouw dat men wenst te verwarmen en waarrond men isolatie
aanbrengt. Deze isolatieschil mag nergens onderbroken worden.
Let op: kelders die verwarmd worden, moeten geïsoleerd worden.
Indien een ruimte verwarmd wordt, moet hij namelijk binnen het beschermde volume beschouwd worden. Bijgevolg is
het verplicht om isolatie te voorzien in de buitenwanden van deze ruimte (muren, vloeren, dak,…).
Hier wordt het beschermde volume als volgt bepaald:
▫ De kelder/garage werd volledig buiten het beschermde volume beschouwd, isolatie aanbrengen in vloer gelijkvloers.
Het volume op het gelijkvloers boven de keldertrap en onder de gemeenschappelijke trappen naar het verdiep ligt
daardoor buiten het beschermde volume.
▫ De hoofdzolder werd volledig buiten het beschermde volume beschouwd. De isolatie wordt aangebracht in het
plafond van het 2 e verdiep en in de muren tussen de gemeenschappelijke traphallen en de zolder.

7
4. K O U D E B R U G G E N
Voor dit dossier is de problematiek rond koudebruggen nog geen verplichting (gaat pas in voege april 2010). Toch is het
raadzaam om hier aandacht voor te hebben zodat zo veel mogelijk koudebruggen vermeden kunnen worden. Daarom,
enkel ter informatie, toch een woordje uitleg over dit onderwerp.
De veelgebruikte en alomgekende term
‘koudebrug’ wordt bewust niet meer gebruikt in
de regelgeving wegens de negatieve connotatie
die ermee samenhangt. In de bouwpraktijk
wordt een koudebrug meestal aanzien als een
plaats waar ongeoorloofde warmteverliezen
optreden en waar condensatie- en
schimmelproblemen kunnen voorkomen. (vb.
draagvloeren die contact maken met het
buitenspouwblad, tot buiten doorgestorte
betonlateien, …).
Indien men echter aandacht schenkt aan een koudebrugarme detaillering en correcte uitvoering, kunnen de genoemde
problemen tot een minimum herleid worden en kan men in principe niet meer spreken van een ‘koudebrug’.
Daarom wordt de term ‘bouwknoop’ geïntroduceerd. Deze term dekt de verzameling van plaatsen in de gebouwschil waar
er mogelijk extra warmteverlies kan optreden, zonder dat men daarom te maken heeft met ongeoorloofd warmteverlies
en/of condensatie- en schimmelproblemen.
Koudebruggen moeten verplicht in rekening gebracht
worden bij dossiers waarvan de vergunning aangevraagd
werd na 01/04/2010.
Het kan een negatieve invloed op het K-peil hebben tot meer
dan 10 K-punten.
Er zijn 3 methodes:
▫ Gedetailleerde methode met gevalideerde software
▫ Methode van de EPB-aanvaarde knopen: + 3 K-punten
▫ Forfaitaire toeslag: + 10 K-punten
In de praktijk zal men over het algemeen enkel de methode
van d e EPB-aanvaarde knopen toepassen. Indien men dan
kan aantonen dat alle bouwknopen ‘EPB-aanvaard’ zijn, zal
er een toeslag van 3 K-punten gerekend worden.
Bouwknopen die niet voldoen, worden nog eens extra
aangerekend.
Enkele voorbeelden
Minimale contactlengte Tussenvoeging isolerende delen Weg van minste weerstand
De minimale
contactlengte
tussen
isolatielagen
moet
minstens
gelijk zijn aan
de helft van
de kleinste dikte.
λ ≤ 0,2 W/mK
R bedraagt minstens de helft
van de warmteweerstanden
van de aanpalende
scheidingsconstructies
De minimale contactlengte
tussen isolatielagen moet
minstens gelijk zijn aan de
helft van de kleinste dikte.
De lengte van de
weg van de
minste
weerstand moet
groter of gelijk
zijn aan 1 meter.

8
5. L U C H T D I C H T H E I D
Algemeen
Wind, verwarming en mechanische ventilatie veroorzaken verschillen in luchtdruk tussen
binnen- en buitenomgeving. Daardoor ontsnapt heel veel warmte via kieren en spleten naar
buiten. Het is daarom van belang om zoveel mogelijk kieren en spleten af te dichten. Zo
vermijdt men tocht en warmteverlies, wat het comfort verhoogt.
Een goed luchtdicht resultaat bereikt men door onder meer aandacht te besteden aan
volgende punten:
Bij buitenmuren in metselwerk: de muren aan de binnenzijde bepleisteren (ook
garagemuren en zoldermuren binnen het beschermde volume).
Bij daken en bij houtskeletbouw: een aparte luchtdichte folie aanbrengen, die vervult ook
de functie van dampscherm.
Bij ramen en daken: verzorg de aansluitingen aan de buitenmuren.
Doorvoeren van kanalen en leidingen door de gebouwschil.
Door luchtdicht te bouwen, gaat men ook de hoeveelheid vocht in de constructie beperken. Vochtig isolatiemateriaal
isoleert minder goed, maar kan ook condensatieproblemen, schimmelvorming of bouwschade tot gevolg hebben.
Hou er ook rekening mee dat het doorboren van een luchtscherm voor bedradingen of omwille van andere redenen
gevolgen heeft voor de luchtdichtheid van het geheel. Daarom kan je beter (elektrische) leidingen e.d. in een aparte
leidingenspouw plaatsen zodat de luchtdichting niet onnodig doorboord wordt.
Blowerdoor luchtdichtheidstest
De luchtdichtheid van een gebouw kan gemeten worden en wordt uitgedrukt door het
infiltratievoud: de “n50-waarde”. Deze waarde geeft aan hoeveel keer per uur het
binnenvolume lucht van het gebouw bij een sterke wind (drukverschil tussen binnen en buiten
van 50Pa) ververst wordt. Hoe lager de n50-waarde hoe minder koude lucht er binnendringt
en dus hoe minder energieverlies. Omgekeerd zorgt een goede luchtdichtheid ervoor dat er
geen warme lucht ontsnapt.
De n50-waarde van een lage-energie gebouw zou rond de 1h-1 moeten liggen. Voor een
passiefhuis rekent men op een zeer goede luchtdichtheid (n50

9
6. S C H E I D I N G S C O N S T R U C T I E S T E C H N I S C H E K O K E R S
In een aantal gevallen gelden er strenge eisen voor de scheidingsconstructies rond technische kokers.
Er zijn twee types kokers te onderscheiden:
6.1 DOORLOPENDE TECHNISCHE KOKERS ZONDER SCHEIDINGEN T.H.V. DE VERDIEPINGSVLOEREN
Deze kokers worden beschouwd als gemeenschappelijke ruimtes. Enkele voorbeelden:
Verluchtingskanalen die verschillende boven elkaar gelegen ruimten verluchten
Grote leidingschachten die toegankelijk zijn vanuit een gemeenschappelijke traphal
kleinere leidingschachten die verlucht moeten worden omwille van stijgleidingen van gasleidingen
…
De muren van die kokers zijn meestal scheidingsconstructies tussen wooneenheden en gemeenschappelijke ruimten
(rubriek 3.2 uit de U-waardentabel uit Bijlage III van het besluit van 11 maart 2005). Daarvoor geldt de maximale U-waarde
van 1 W/m²K.
Als de koker een muur heeft die grenst aan de buitenomgeving, dan maakt die deel uit van de verliesoppervlakte. Die
muren moet voldoen aan de Umax-eis van 0,6 W/m²K.
1,00
0,40
0,40
0,40
De onderkant (vb. kokeropening naar de kelder of kruipruimte) en de bovenkant (vb. afdekking van de leidingschacht)van
de koker zijn niet onderworpen aan de U max-eis.
Als de koker door het beschermde volume steekt, zit ter plaatse van de kokerdoorgang een opening in de
verliesoppervlakte. Men mag van deze opening abstractie maken en veronderstellen dat de verliesoppervlakte op die
plaatsen gewoon doorloopt.

10
6.2 TECHNISCHE KOKERS MET SCHEIDINGEN T.H.V. DE VERDIEPINGSVLOEREN
Dit zijn kokers die niet als gemeenschappelijke ruimtes beschouwd worden, bijvoorbeeld de kokers voor watertoevoer- en
waterafvoerleidingen, elektriciteitsleidingen … die al of niet toegankelijk zijn vanuit de gemeenschappelijke ruimten of
vanuit de bergingen van de appartementen, studio’s …
Die kokers behoren tot het beschermde volume van de wooneenheden. Dit betekent dat de scheidingen ter hoogte van de
vloeren en de plafonds scheidingsconstructies zijn tussen aparte wooneenheden (rubriek 3.1 uit de U-waardentabel uit
bijlage III van het besluit van 11 maart 2007). Daarvoor geldt de maximale U-waarde van 1 W/m²K.
Voor de muren van die kokers zijn verschillende mogelijkheden, afhankelijk van de plaats van de koker:
Kokers gelegen aan de rand van het beschermde
volume: de muren moeten voldoen aan de
maximale U-waarde van 0,6 W/m²K.
Kokers gelegen tussen twee wooneenheden of
tussen een wooneenheid en een
gemeenschappelijk deel (vb. de traphal): de
muren moeten voldoen aan de maximale Uwaarde
van 1,0 W/m²K.
Kokers gelegen middenin een wooneenheid: voor
deze muren zijn geen EPB-eisen van toepassing.
0,4

11
7. D E T A I L T A B E L M A T E R I A L E N
Buitenmuren
Umax = 0,40 W/m²K
Tussenmuur
Umax = 1,00 W/m²K
Plat dak
Umax = 0,30 W/m²K
Hellend dak
Umax = 0,30 W/m²K
Plafond icm AOR
Umax = 0,30 W/m²K
Vloer boven kelder / garage
Umax = 0,40 W/m²K of Rmin = 1,0
m²K/W
Tussenvloer / tussenplafond
Umax = 1,00 W/m²K
Vloer boven buitenomgeving
Umax = 0,60 W/m²K
Buitenschrijnwerk
U g, max = 1,60 W/m²K
U w, max = 2,90 W/m²K
Gevelsteen
Spouw
Rockwool Rockfit 434 (MW) 8 cm
Snelbouw 14 cm
Bepleistering
Bepleistering
Snelbouw 14 cm
Isover Partywall (MW) 2 cm
Snelbouw 14 cm
Bepleistering
Dakafdichting
Recticel Eurothane Bi-3 (PUR) 10 cm
Hellingschape 6 cm gemiddeld
Druklaag
Holle welfsels 13 cm
Bepleistering
Onderdak
Spouw
18 cm minerale wol tussen spanten
(92% isolatie, 8% hout)
Lattenwerk zonder isolatie
Gyproc afwerking
Isover Rollisol Plus (MW) 18 cm
Holle welfsels + druklaag
Bepleistering
Holle welfsels 13 cm
Druklaag
Gespoten PUR 5 cm
Chape 6 cm
Vloertegel 1 cm
Bepleistering
Holle welfsels 13 cm
Druklaag
Isobet 5 cm
Chape 6 cm
Vloertegel
Houten bekleding
5 cm minerale wol in keperwerk
Holle welfsels 13 cm
Druklaag
Isobet 5 cm
Chape 6 cm
Vloertegel 1 cm
-waarde
(W/mK)
0,034
0,392
0,392
0,033
0,392
0,027
0,040
0,040
0,028
0,085
0,034
0,085
R-waarde
(m²K/W)
0,089
0,090
2,353
0,357
0,019
0,019
0,357
0,606
0,357
0,019
0,022
3,704
0,046
0,018
0,120
0,019
0,002
0,160
3,814
0,163
0,050
4,500
0,138
0,019
0,120
0,014
1,786
0,046
0,012
1,977
0,019
0,120
0,018
0,588
0,046
0,012
0,033
1,087
0,120
0,018
0,588
0,046
0,012
Ramen Alu Klasse 2.1: Uf ≤ 2,8 Uf = 2,80
Schuiframen Alu waarde bij ontstentenis Uf = 4,19
Beglazing Thermobel Starlight; g = 0,64 Ug = 1,10
Afstandhouders Aluminium of staal
Roosters Renson Invisivent U = 3,90
U-waarde
(W/m²K)
0,35
0,62
0,25
0,23
0,21
0,43
0,87
0,47
Variabel

12
8. D E T A I L T A B E L I N S T A L L A T I E S
Verwarmingsinstallatie
Warmteopwekkingstoestel
Afgifterendement
Energiedrager Gas
Toestelrendement Condenserend HR top: 108%
Opstelling binnen het beschermde volume Ja
De ketel kan volledig afkoelen Nee
Afgiftesysteem Geen oppervlakteverwarming
Afgiftetoestellen voor de vensters Nee
Regeling per ruimte Ja
Instelwaarde vertrektemperatuur Variabel
Verdeelrendement Alle leidingen binnen het beschermde volume Ja
Opslagrendement Opslagvat Afwezig
Systeem voor warm tapwater
Opwekkingstoestel:
Energiedrager Gas
Type opwekking Verbrandingstoestel
Voorverwarming: Afwezig
Circulatieleiding: Afwezig
Thermisch zonne-energie systeem
Zonnecollector: Afwezig
Hulpenergie van de installaties
Circulatiepomp verwarming Met pompregeling
Ketel / generator Ingebouwde ventilator Aanwezig
Koeling
Elektronica Aanwezig
Actieve koeling: Niet aanwezig
Ventilatiesysteem
Ventilatiesysteem A Natuurlijke pulsie, natuurlijke extractie Vermenigvuldigingsfactor m = 1,36

13
9. V E N T I L A T I E
9.1 ALGEMEEN
Waarom ventileren?
Een gezond binnenklimaat is zeer belangrijk voor elke bewoner of gebruiker van gebouwen. Er zijn verschillende redenen
om op een goede manier te ventileren:
▫ Mensen gebruiken zuurstof en ademen koolstofdioxide en waterdamp uit. Onvoldoende zuurstoftoevoer maakt lucht
muf. Voldoende aanvoer van zuurstof door te ventileren is belangrijk voor de gezondheid van mens en huisdier.
▫ Elk gezin produceert per dag 10 à 20 liter woonvocht door te koken, te wassen, te douchen ... Door te ventileren en
de vervuilde lucht af te voeren vermindert de kans op geuren en vochtige lucht.
▫ Hinderlijke of schadelijke stoffen die in de woning vrijkomen, krijgen door ventilatie geen kans om daar te blijven en
zich op te stapelen.
▫ Samen met een koudebrugarme isolatie zorgt aangepaste ventilatie voor het vermijden van condensatieproblemen
(en schimmelvorming) op de wanddelen.
Waarom niet gewoon ramen en deuren open zetten?
Minimaal en gecontroleerd ventileren is meer dan vensters en deuren openzetten. Het openen van ramen zorgt voor een
sterke luchtverversing in de woning, maar door de gelijktijdige sterke afkoeling worden de ramen in de winter al snel terug
gesloten. Het effect van deze verluchting met opengaande ramen is daardoor kortstondig en gaat gepaard met extra
energieverlies, met tochtverschijnselen, het binnendringen van lawaai, insecten, regen en soms zelfs inbrekers. Het is een
goede methode om de woning eens goed door te luchten, na een feestje of schilderwerken, maar ze is ongeschikt voor
dagelijkse hygiënische ventilatie.
Een gecontroleerde ventilatie zorgt voor een evenwicht tussen voldoende en
niet overmatig ventileren. Dat is belangrijk om het energieverlies te beperken.
Het principe van een goede basisventilatie is gebaseerd op:
de toevoer van verse lucht
de doorstroming van lucht in de woning
de afvoer van vervuilde lucht
Verse lucht wordt toegevoerd via droge ruimtes: woonkamer, slaapkamers,
bureau ... Deze verse lucht moet via de tussenruimtes (gang, trappenhal ...) kunnen doorstromen naar de natte ruimtes:
keuken, badkamer, toilet, wasruimte, doucheruimte ... Vanuit de natte ruimtes wordt de vochtige, vervuilde lucht
afgevoerd.
Ventilatiesystemen
Er worden 4 verschillende ventilatiesystemen gedefinieerd:
▫ Systeem A: natuurlijke toevoer, natuurlijke afvoer → eventueel gecombineerd met aparte ventilatoren
▫ Systeem B: mechanische toevoer, natuurlijke afvoer → komt zelden voor
▫ Systeem C: natuurlijke toevoer, mechanische afvoer → ventilator(en) moet(en) permanent draaien
▫ Systeem D: mechanische toevoer, mechanische afvoer → bij voorkeur met warmterecuperatie
Eisen en aanbevelingen
De ventilatie binnen de EPB-regelgeving is opgebouwd rond eisen en aanbevelingen. Eisen zijn strikte voorwaarden
waaraan een ventilatiesysteem moet voldoen, zoniet worden er boetes opgelegd. Aanbevelingen moeten gezien worden
als een code van goede praktijk, zonder dat er boetes volgen als er niet aan voldaan is.

14
9.2 PULSIE VAN LUCHT
1. Natuurlijke toevoer
Toevoer van verse lucht op natuurlijke wijze kan op volgende manieren gebeuren: roosters in de ra-
men, boven op de raamkaders, in rolluikkasten, in de zonnewering, in de muren of door het dak.
Een zelfregelende RTO regelt het debiet in functie van het beschikbare drukverschil. Loopt het
drukverschil tengevolge van wind of temperatuurverschil op, dan wordt de opening geleidelijk
afgesloten waardoor een overmaat aan debiet uitgesloten wordt. Kies voor RTO’s met een zelfregelendheidsklasse
P3 of P4. Keuze voor goede zelfregelende RTO’s kan leiden tot een lager E-peil.
2. Mechanische toevoer
Mechanische toevoer wordt meestal gecombineerd met mechanische afvoer zodat men een
balansventilatie verkrijgt (bij voorkeur met warmterecuperatie). Om de balans in evenwicht te
brengen (meestal is het geëiste toevoerdebiet groter dan het geëiste afvoerdebiet), mag een
gedeelte van de toegevoerde lucht in de leefruimte gerecycleerde lucht uit slaapkamers zijn.
Het debiet buitenlucht dat in de woning moet worden gestuurd, moet tenminste gelijk zijn aan
de som der nominale debieten van alle slaapkamers, studeer- en speelkamers.
Regelbare toevoeropeningen: RTO
Als men verse lucht wenst toe te voeren via roosters in de ramen (1), op de raamkaders (2), in de
muren (3), in de rolluikkasten (4), in de zonnewering (5) of door het dak (6), dan moeten deze
roosters voldoen aan volgende eisen:
▫ Inbraakveilig, insectenwerend, regendicht
▫ Regelbaar: continu of minimaal 5 standen
▫ Nominaal debiet bij 2 Pa
▫ Lekdebiet bij 50 Pa: < 15% van het debiet van de ruimte
▫ Ze moeten hoger dan 1,8 m geplaatst zijn, zoniet moet een test over luchtverspreiding gebeuren
2 3 4 5 6
9.3 DOORSTROMEN VAN LUCHT
Vervuilde lucht wordt afgevoerd in de natte ruimtes, verse lucht wordt toegevoerd
in de droge ruimtes. Lucht moet circuleren via doorstroomopeningen (DO).
Let op: DO zijn een strikte EPB-EIS: VERPLICHT OM UIT TE VOEREN.
▫ DO mogen niet afsluitbaar of regelbaar zijn.
▫ DO kunnen gerealiseerd worden met roosters in binnendeuren / binnenmuren of met spleten
onder de binnendeuren
▫ Spleten onder de binnendeuren moeten een minimale oppervlakte hebben van 70 cm². Dit
betekent een netto hoogte van de spleet van ongeveer 9 mm.
▫ Nieuw is een vrijwel onzichtbare opening die gecreëerd wordt boven aan de deuren (Renson
Invisido, onderste figuur).
▫ Inkomdeuren appartementen, garagedeuren of kelderdeuren moeten niet voorzien worden van een DO. Deze deuren
worden zelfs best zo luchtdicht mogelijk uitgevoerd.
1

15
9.4 EXTRACTIE VAN LUCHT
1. Natuurlijke afvoer
Als men kiest voor natuurlijke afvoer, moet er onderscheid gemaakt worden tussen eisen, die beboet worden, en
aanbevelingen, die niet beboet worden maar wel zorgen voor een goede praktijk:
EISEN:
▫ Sectie 1 m² per 1 m³/s
(2,78 cm² per m³/h)
▫ Hoofdzakelijk verticaal tracé.
▫ RAO verplicht (regelbare
afvoeropening)
▫ WC:
▫ Badkamer/wasplaats:
▫ Gesloten keuken:
▫ Open keuken:
Opp. (cm²) Diam. (mm)
70
139
139
209
AANBEVELINGEN:
▫ Uitmonding boven het dak moet zo dicht mogelijk bij de nok gebeuren.
▫ Uitmonding boven het dak: de hoogte moet minstens een halve meter bedragen.
▫ Keukens moeten aangesloten worden op een apart afvoerkanaal.
▫ Maximum één ruimte per secundair kanaal.
2. Mechanische afvoer
Permanente afvoer van lucht
Als men permanente afvoer van lucht voorzient (24/24h), hetzij met een centrale ventilatie-unit, hetzij met aparte
ventilatoren, dan spreekt men van een systeem C of D. Men mag verminderde debieten afzuigen in functie van
vochtigheid of gebruik van de betreffende ruimte. Dit moet dan automatisch gebeuren aan de hand van sensoren.
Kanaaldiameter is dan niet van belang en er moeten geen regelbare afvoeropeningen geplaatst worden.
Aparte ventilatoren die niet permanent draaien
In een ventilatiesysteem A of B is een plaatselijke ventilator in natte ruimten enkel toegelaten in combinatie
met een regelbare afvoeropening (RAO) en op voorwaarde dat de ventilator automatisch in werking treedt als de
ruimte wordt gebruikt en een nalooptijd heeft die minstens gelijk is aan de kleinste van volgende waarden: 1800
sec. of 3 x V / D sec. met V het volume van de ruimte (liter) en D het debiet van de ventilator (l/s).
Hieronder enkele voorbeelden van situaties die niet voldoen aan de EPB-eisen, het afvoerdebiet wordt dan
gelijkgesteld aan nul:
▫ het rooster van de afvoeropening is niet regelbaar in minimum 5 standen of helemaal niet regelbaar;
▫ de ventilator is voorzien van een terugslagklep waardoor een permanente afvoer wordt verhinderd;
▫ het debiet van de RAO met ventilator in rust is niet gestaafd door een laboratoriummeting of er is helemaal
geen afvoerdebiet als de ventilator in rust is;
▫ de combinatie RAO-ventilator is in een horizontaal kanaal geplaatst en de ventilator werkt niet automatisch bij
het betreden of bij het in gebruik nemen van de natte ruimte;
▫ de combinatie RAO-ventilator is in een horizontaal kanaal geplaatst, ventilator heeft onvoldoende nalooptijd.
Een dampkap in de keuken telt niet mee als permanente verluchting, dit mag enkel als intensieve ventilatie
beschouwd worden. Er moet in de keuken bijkomende verluchting voorzien worden, apart van de dampkap.
Regelbare afvoeropeningen: RAO
Regelbare afvoerroosters moeten geplaatst worden op alle afvoeropeningen in een systeem A, dit wil zeggen op alle
statische afvoerkanalen en ook bij gebruik van aparte ventilatoren die niet permanent draaien.
Deze roosters moeten voldoen aan volgende eisen:
▫ Inbraakveilig
▫ Verbonden met hoofdzakelijk verticaal kanaal
▫ Regelbaar: continu of minimaal 5 standen
▫ Nominaal debiet bij 2 Pa
▫ Minimum lekdebiet bij 50 Pa: tussen 15% en 25% van het debiet van de ruimte
95
133
133
163

16
9.5 VEREISTE DEBIETEN: EXTRACTIE VAN LUCHT (GELDIG VOOR ELK APPARTEMENT)
Min. debiet
(m³/h)
Type rooster
Voorstel bij systeem A of C
Minimale kanaaldiameter
(indien systeem A met RAO)
Ontwerp
(m³/h)
Open keuken 75,0 RAO of Ventilator 163 mm (= 209 cm²) 75,0 0
Wasplaats (met
uitzondering app 10 en 11)
50,0 RAO of Ventilator 133 mm (= 139 cm²) 50,0 0
Badkamer 50,0 RAO of Ventilator 133 mm (= 139 cm²) 50,0 0
WC 25,0 RAO of Ventilator 95 mm (= 70 cm²) 25,0 0
Opmerkingen:
▫ Indien de berging een natte ruimte is (vb. wasplaats) moeten bovenstaande debieten gerespecteerd worden. Als dit
een droge bergruimte is, is er geen ventilatieverplichting in de berging.
▫ Indien de afvoer van lucht op natuurlijke wijze zal gebeuren (systeem A), moeten de minimale kanaaldiameters in
bovenstaande tabel gerespecteerd worden en moet er steeds een regelbare afvoeropening geplaatst worden.
Boete
(€)
Indien de verticaliteit van de kanalen niet mogelijk of gewenst is, kan men gebruik maken van aparte ventilatoren. Zo’n
ventilator moet automatisch in werking treden als de betreffende ruimte in gebruik is en moet voldoende nadraaitijd
hebben. Let ook op dat de eisen voor RAO en minimale kanaaldiameter eveneens van toepassing blijven.
▫ Indien men kiest voor permanente mechanische afvoer van lucht (systeem C of D; hetzij met een centrale ventilatieunit,
hetzij met aparte ventilatoren) dan moet men enkel zorgen dat het minimale ventilatiedebiet gerespecteerd
wordt
9.6 VEREISTE DEBIETEN: PULSIE VAN LUCHT
APPARTEMENT 1 / APPARTEMENT 4
Opp.
(m²)
Min. debiet
(m³/h)
Eethoek / Zithoek 37,2 133,9 RTO
Slaapkamer 1 15,5 55,8 RTO
Slaapkamer 2 11,4 41,0 RTO
Voorstel bij systeem A of C Ontwerp
Type Rooster Voorstel roosters
(m³/h)
Renson Invisivent
Schuifraam voor 300 cm
Renson THM90
2 delen schuifraam 2x130 cm
1 deel raam eethoek 100 cm
Renson Invisivent
Schuifraam achter 240 cm
Renson THM 90
2 delen schuifraam 2x100 cm
Renson Invisivent
Raam achter 180 cm
Renson THM90
2 delen raam 2x70 cm
Boete
(€)
153,7 0
163,6 0
121,9 0
90,1 0
90,1 0
61,6 0

17
APPARTEMENT 2 / APPARTEMENT 3
Opp.
(m²)
Min. debiet
(m³/h)
Eethoek / Zithoek 31,2 112,3 RTO
Slaapkamer 1 15,6 56,2 RTO
Slaapkamer 2 11,4 41,0 RTO
Voorstel bij systeem A of C Ontwerp
Type Rooster Voorstel roosters
(m³/h)
APPARTEMENT 5 / APPARTEMENT 6 / APPARTEMENT 7 / APPARTEMENT 8
Opp.
(m²)
Min. debiet
(m³/h)
Eethoek / Zithoek 28,6 103,0 RTO
Slaapkamer 1 15,6 56,2 RTO
Slaapkamer 2 11,2 40,3 RTO
APPARTEMENT 9
Opp.
(m²)
Min. debiet
(m³/h)
Eethoek / Zithoek 27,8 99,9 RTO
Bureau 7,4 26,6 RTO
Slaapkamer 11,2 40,3 RTO
Renson Invisivent
Schuifraam voor 300 cm
Renson THM90
2 delen schuifraam 2x130 cm
Renson Invisivent
Schuifraam achter 240 cm
Renson THM 90
2 delen schuifraam 2x100 cm
Renson Invisivent
Raam achter 180 cm
Renson THM90
2 delen raam 2x70 cm
Voorstel bij systeem A of C Ontwerp
Type Rooster Voorstel roosters
(m³/h)
Renson Invisivent
Raam eethoek voor 220 cm
Renson THM90
2 delen schuifraam 2x120 cm
Renson Invisivent
Schuifraam achter 240 cm
Renson THM 90
2 delen schuifraam 2x100 cm
Renson Invisivent
Raam achter 180 cm
Renson THM90
2 delen raam 2x70 cm
Voorstel bij systeem A of C Ontwerp
Type Rooster Voorstel roosters
(m³/h)
Renson Invisivent
Schuifraam achter 270 cm
Renson THM90
2 delen schuifraam 2x115 cm
Renson Invisivent
Eén raam voor 100 cm
Renson THM90
Één raam voor 80 cm
Renson Invisivent
Raam achter 180 cm
Renson THM90
Eén deel raam 100 cm
Boete
(€)
153,7 0
118,6 0
121,9 0
90,1 0
90,1 0
61,6 0
Boete
(€)
111,3 0
109,1 0
121,9 0
90,1 0
90,1 0
61,6 0
Boete
(€)
137,8 0
104,3 0
47,7 0
35,5 0
90,1 0
45,0 0

18
APPARTEMENT 10 / APPARTEMENT 11
Opp.
(m²)
Min. debiet
(m³/h)
Eethoek / Zithoek 28,7 103,3 RTO
Slaapkamer 13,8 49,9 RTO
APPARTEMENT 12
Opp.
(m²)
Min. debiet
(m³/h)
Eethoek / Zithoek 27,8 99,9 RTO
Bureau 7,4 26,6 RTO
Slaapkamer 16,6 59,9 RTO
OPMERKINGEN
Voorstel bij systeem A of C Ontwerp
Type Rooster Voorstel roosters
(m³/h)
Renson Invisivent
Schuifraam achter 250 cm
Renson THM90
2 delen schuifraam 2x115 cm
Renson Invisivent
Beide ramen voor 2 x 100 cm
Renson THM90
Beide ramen voor 2 x 80 cm
Voorstel bij systeem A of C Ontwerp
Type Rooster Voorstel roosters
(m³/h)
Renson Invisivent
Schuifraam achter 270 cm
Renson THM90
2 delen schuifraam 2x115 cm
Renson Invisivent
Eén raam voor 100 cm
Renson THM90
Één raam voor 80 cm
Rooster in dakvenster
2 x Velux 78 x 118
Module in dakvenster
2 x Ventil + 78 x 118
Rooster in dakvenster
2 x Velux 78 x 118
+
Rooster in dak
Renson Sonovent D 40 cm
Boete
(€)
127,2 0
104,3 0
95,4 0
71,1 0
Boete
(€)
137,8 0
104,3 0
47,7 0
35,5 0
28,8 124,42
57,2 10,82
67,2 0
▫ Toevoer van verse lucht op natuurlijke wijze kan op volgende manieren gebeuren: roosters in de ramen, boven op de
raamkaders, in rolluikkasten, in de zonnewering, in de muren of door het dak.
▫ Afhankelijk van de gevraagde debieten (zoals weergegeven in bovenstaande tabel) en afhankelijk van het type rooster
kan men de minimale lengte bepalen van de rooster.
In bovenstaande tabel is er een voorstel gedaan aan de hand van roosters type Renson Invisivent en Renson THM90.
Men is natuurlijk vrij om andere roosters te kiezen zolang ze voldoen aan de nieuwe EPB-wetgeving.
▫ De slaapkamer van appartement 12 heeft geen buitenramen, hier heeft men de mogelijkheid om roosters door het
dak te voorzien. Enkel de rooster van een velux dakvenster geeft onvoldoende debiet zoals weergegeven in de tabel.
Men zou nog het dakvenster kunnen uitrusten met een ventilatie-unit Ventil +. Dit is een klep die optioneel bij een
velux dakvenster geleverd kan worden. Maar ook dit levert onvoldoende debiet op (afwijking is minimaal).
Bijkomend een rooster door het dak type Renson Sonovent met spleet van 25 mm en een breedte van 40 cm geeft wel
voldoende debiet in deze slaapkamer.
▫ Men mag natuurlijk steeds kiezen voor een volledig mechanische balansventilatie (zowel mechanische afvoer als
mechanische toevoer). In dat geval moeten er uiteraard geen roosters geplaatst worden. De debieten uit
bovenstaande tabel blijven wel geldig.

19
EPB EPC EAP haalbaarheidsstudies contact
GHW Studiebureau bvba
Opitterpoort 10 • 3960 Bree
Tel: 089 481 381
Fax: 089 844 679
www.ghwstudiebureau.be • info@ghwstudiebureau.be