Literatuur - Woord en Dienst

Literatuur
Christelijke literatuur, dat klinkt niet direct opwin-
dend. Marianne Witvliet verstaat de kunst om mooi
te schrijven met een subtiele christelijke bodem. Ze
geeft toe: ‘Er is te weinig kwaliteit in dit genre.’
Margot C. Berends
Op een zonnige herfstdag
installeer ik me in een ligstoel
in de tuin. Vandaag moet ik het
boek Kind van het water lezen, want morgen
interview ik de schrijfster. Als ik eerlijk
ben, heb ik helemaal geen zin in het boek.
Kippenvel
Op de flap staat dat schrijfster Marianne
Witvliet de prijs voor het beste christelijke
kinderboek heeft gekregen, en dat ze een
novelle heeft geschreven voor de Christelijke
Boekenweek. Ik krijg kippenvel bij
de term ‘christelijke boeken’. Bovendien
Kind van het water
‘Ik schep liever schoonheid’
schijnt het dat het verhaal speelt in een
Rotterdamse havenbuurt. Ik heb niks met
Rotterdam en vind havens met grote schepen
altijd een beetje beangstigend.
Kortom, uit mezelf zou ik nooit begonnen
zijn in deze roman. Maar vervolgens
ben ik een paar uur lang volkomen van
de wereld, meegesleept als ik word door
het verhaal. Het intrigeert, het haalt alle
vooroordelen over ‘christelijke boeken’
onderuit en het is mooi geschreven.
Hoewel ik stiekem de laatste bladzijde
heb gelezen, blijven er tot het einde toe
onverwachte wendingen in voorkomen.
Als ik het uit heb, dringt zich een vergelij-
Nina Dodaars denkt zich ontworsteld te hebben aan de opvoeding van haar ongehuwde
moeder, een eenvoudige werkster. De grootouders van Nina’s moeder
vertrokken rond 1900 met paard en wagen, waarop zowel de inboedel als het gezin
paste, van de Zeeuwse eilanden naar Rotterdam, om werk te zoeken.
Geld dat Nina’s vader haar naliet op voorwaarde dat hij onbekend bleef, geeft haar
de gelegenheid om te studeren. Van haar vader weet Nina niet meer dan dat hij een
van de broodheren van haar moeder was, en bovendien een vermogend burger.
Nina trouwt met Stan Kaváfis, een chirurg in opleiding, en vervreemdt meer en
meer van haar ouderlijk huis. Als Nina’s moeder overlijdt, lijkt ineens het laatste
fundament onder haar leven weg te vallen. Ze gaat op zoek naar de totaal verschillende
werelden van haar gelovige moeder en haar onbekende vader.
Marianne Witvliet, Kind van het water. Zoetermeer: Mozaiek, 2008.
ISBN 978 90 239 9264 6. € 17,90.
king op met de boeken van Harry Mulisch.
Ook daarin blijken achteraf gebeurtenissen
en verhoudingen anders te zijn dan je
verwachtte, zodat het verhaal opeens 180
graden de andere kant opgaat. Je hebt de
neiging meteen het boek nóg eens te gaan
lezen, met de kennis die je intussen hebt.
Oude pollepels
De volgende dag ontmoet ik Marianne
Witvliet. Behalve schrijven, schildert en
tekent ze. Dat is te zien in haar huis. Bij
binnenkomst zie ik een schilderij van een
meeuw. Dat roept direct de sfeer op van
het boek, waarin regelmatig meeuwen
voorbijkomen. Nog voor ik goed en wel
zit, laat Witvliet een paar andere attributen
uit Kind van het water zien. Het bijna
versleten naaldenkokertje en de lidcactus,
die de moeder van hoofdpersoon Nina
bijna een levenlang vergezelden.
Witvliet: “Een tante van mij heeft model
gestaan voor die moeder. Ik wilde graag
over haar schrijven, want waar vind je zulke
mensen nog? Zij was een eenvoudige,
hardwerkende vrouw. Als ze niet werkte,
breide ze, voor anderen en voor goede
doelen. Toen ze doodging, erfde ik alles
van haar. Oude, zwart geworden pollepels.
De cactus, het naaldenkokertje. Tante Pie
heette ze. Sommigen keken op haar neer,
maar ik hield van haar. Ze deed van alles
voor andere mensen, zonder dat ze er iets
voor wilde terughebben. Ze was ruwer dan
de moeder uit mijn boek, en had ook niet
haar geloofsleven. Maar dat belangeloze,
dat hebben ze gemeen.”
Geen meditatie
Dat brengt ons op het ‘christelijke’ karakter
van Witvliets boeken. Ze vertelt dat ze
14 24 oktober 2008 24 oktober 2008
Foto: Morgot C. Berends 15

niet belerend wil zijn en het liefst indirect
over het geloof schrijft.
“Die moeder weerspiegelt in haar belangeloze
goeddoen de dienstbaarheid die
ook Jezus had, bijvoorbeeld toen Hij zijn
leerlingen de voeten waste. Het is een
opdracht van God om iets te doen voor
iemand anders, zonder dat je er iets voor
terugkrijgt. Door een levenshouding van
iemand te beschrijven, hoop ik ook iets
over het geloof door te geven. Maar ik ga
niet preken, ik schrijf geen meditatie. Een
boek moet entertainment zijn.”
Inderdaad viel dat op, tijdens het lezen.
Het geloof komt slechts hier en daar
expliciet aan de orde. Verder is het een
zweem die onbewust doorwerkt, maar
nooit beslag legt op het verhaal. Voor
iemand die allergisch is voor de term
‘christelijke roman’ verrassend en alleszins
acceptabel. Witvliet vertelt hoe subtiel
het wat haar betreft ligt: “Het zou dodelijk
zijn als ik zou schrijven dat de dochter uit
het verhaal een bekering beleeft. Ik heb
het zo gedaan: de dochter begrijpt haar
moeder niet, maar begint langzaam toch
iets van haar te snappen. De moeder heeft
een groot Godsvertrouwen, een enorme
zielenrust. Als ze sterft, ziet en ervaart de
dochter dat. Dat heb ik indirect beschreven.
Je moet erg voorzichtig zijn, er hoeft
maar één verkeerd woord in zo’n stuk te
staan en het valt fout.”
Circus
Na de dood van de moeder vervolgt het verhaal
met allerlei meer aardse zaken. Zoals
het overspel van de echtgenoot van dochter
Nina, Nina’s zwangerschap, de echtscheiding
en haar leven als ongehuwde moeder.
Zoekend naar wie haar ouders eigenlijk
waren, komt her en der het woord God
voor, maar nergens overheerst het.
Witvliet: “Christelijke lezers zullen die extra
bodem herkennen. Het is de kunst om
voor niet-christelijke lezers zó te schrijven
dat ze niet meewarig zeggen: Ach ja, het
moet zo nodig weer over God gaan. Tussen
de regels over het geloof schrijven zegt
meer dan een zinnetje als: ‘Het houdt niet
op met de dood.’ Iemand laten bidden, dat
zegt niets. Ook in mijn kinderboeken hef
ik geen moraliserende vinger. Ik laat liever
kinderen in de tekst over het geloof filosoferen.
Of ik schrijf ergens: Heb je zondag
die of die nog in de kerk gezien? Het moet
natuurlijk overkomen dat iemand naar de
kerk gaat, zoals het voor een ander heel
gewoon is om naar het circus te gaan. Naderhand
in het verhaal blijkt dan ook nog
dat de hoofdpersoon heeft geluisterd naar
wat er in de kerk gezegd is. Ik laat dus niet
iemand alleen maar de handen vouwen,
dat zou het plat maken.
Dat is wat ik vaak tegen heb op wat men
‘christelijke boeken’ noemt. Die overstijgen
maar nauwelijks een amateuristisch
niveau. Ze zijn pastoraal van karakter en
het lijkt alsof de boodschap belangrijker is
dan de vorm. Christelijke uitgevers kiezen
voor een saaie lay-out, voor goedkoop
papier, voor te directe taal.
Maar kijk eens naar de schepping, die is
ook mooi! Juist als christelijke auteur en
uitgever moet je aandacht geven aan het uiterlijk
van een boek, aan mooie taal - daarin
moeten wij toch vooroplopen? Ik heb ‘Het
Hoogste Woord’ gewonnen, de prijs voor
het beste christelijke kinderboek. Nou, dat
is niet zo moeilijk, want er was tot een paar
jaar terug nauwelijks concurrentie. Zulke
prijzen hebben nog lang niet het niveau van
seculiere prijzen, helaas. Er is nog steeds te
weinig kwaliteit in dit genre.”
Seks, geweld, occultisme
Christelijke boeken hebben het predicaat
dat ze niet over seks, geweld of occultisme
gaan, vertelt ze. “Als ik geen christen zou
zijn, dan zou ik daar ook niet over schrijven.
Dat is gewoon mijn stijl niet. Ik schep liever
schoonheid. Je hebt nogal een verantwoordelijkheid
als je een boek schrijft. Als het
in de winkel ligt, kun je niet meer zeggen:
Zo heb ik het niet bedoeld. Ik wil niemand
kwetsen, ik probeer integer te schrijven.”
Dat wil overigens niet zeggen dat er geen
liefdesscène in Witvliets boek voorkomt.
In een paar subtiele zinnen schetst zij hoe
de hoofdpersoon en haar man samen een
gedenkwaardige nacht beleven.
‘Eén zin te veel en je
hebt geen literatuur,
maar een streekroman
geschreven.’
Het boek Kind van het water eindigt positief.
Witvliet vertelt dat sommigen daar
kritiek op hebben. Het zou ‘te mooi’ zijn.
“Ik ben me daar wel van bewust. Je moet
oppassen met een happy end, één zin te
veel en je hebt geen literatuur, maar een
streekroman geschreven. Ik weet wel dat
het niet realistisch is als iets goed afloopt.
Maar ik wil, juist ook vanwege mijn
levensovertuiging, een hoopvol schrijfster
zijn. Het is maar een verhaal, het
moet lichtvoetigheid hebben. Ik wil geen
zwaarmoedig Dostojewski-achtig boek
schrijven, waarbij je, als je het uit hebt,
naar buiten kijkt en denkt: Oh kijk, de zon
schijnt ook nog!
Bovendien weet ik waar ik het over heb:
ik heb veel meegemaakt in mijn leven
en weet heus wel dat het leven niet altijd
mooi is. Juist daardoor kan ik genieten
van allerlei kleine dingen. Een schelpje op
het strand, een veer van een vogel in de
tuin. Dat wil ik in mijn boeken uitdragen.
Trouwens, op de laatste pagina is het de
eerste keer dat de hoofdpersoon huilt.
Eindelijk komt al haar verdriet eruit. Dus
alleen maar een happy end is het niet.”
Eigen verhaal
Witvliet heeft in haar laatste boek deels
haar eigen verhaal geschreven. Haar familie
heeft ook gewoond in het oude Rotterdamse
havenbuurtje. En zijzelf was ook
zwanger van haar (overigens vierde) kind
toen haar man wegging. Ze stond alleen
voor de opvoeding van haar kinderen.
“Lange tijd waren de kinderen het doel
in mijn leven. Ik ben gaan schilderen en
schrijven om thuis de kost te kunnen
verdienen. Toen ze het huis uitgingen,
vroeg ik me af wat mijn doel nog was.
Maar intussen is me dat wel duidelijk.
Ik hoor regelmatig van lezers dat ze, na
lezing van mijn laatste boek, hun ouders
eens extra opbellen of op zoek gaan naar
hun familiegeschiedenis. Dat is een van de
thema’s die erin voorkomen. Dat is toch
mooi, als mensen hun eigen verhaal erin
lezen?”
Literair symposium
Het Christelijk Literair Overleg, Liter
en het NBG organiseren het symposium
‘Literatuur tussen trend en
traditie’, met o.a. Marianne Witvliet
en Vonne van der Meer.
Amersfoort, zaterdag 1 november,
vanaf 9.30 uur.
www.christelijkliterairoverleg.nl
16 24 oktober 2008