Wandelpadenplan Groesbeek - Nel van den Bergh tekst & meer

Wandelpadenplan
Groesbeek
Visie en uitvoeringsprogramma
s
land
Berkenhof
De Bruu
(Natuurrese

Wandelpadenplan
Groesbeek
een visie op wandelen in Groesbeek
en
een uitvoeringsprogramma voor de realisatie van een
aantrekkelijk wandelpadennetwerk
1

2
Wandelpadenplan Groesbeek, een visie op wandelen in Groesbeek en een
uitvoeringsprogramma voor de realisatie van een aantrekkelijk
wandelpadennetwerk
Opdrachtgever: gemeente Groesbeek (coördinatie: J.A.M. van Workum)
Het thema Wandelen past in het streven van de gemeente Groesbeek naar
verdere ontwikkeling van kleinschalige recreatie en toerisme. Dit
Wandelpadenplan is opgesteld met als doel het realiseren van een aantrekkelijk
wandelpadennetwerk in en rond Groesbeek. Het plan bevat een
uitvoeringsprogramma van te ondernemen activiteiten. Deze activiteiten hebben
betrekking op veiligstelling van de toegankelijkheid van de paden, het aanpakken
van knelpunten in het huidige padennetwerk en het benutten van kansen die er
liggen voor verdere ontwikkeling van het netwerk. Als basis voor het
uitvoeringsprogramma is een beleidsvisie geformuleerd.
Dit project is uitgevoerd met financiële ondersteuning van de Provincie
Gelderland (Fonds Vernieuwing Landelijk Gebied).
Tekst en samenstelling: ir. Nel van den Bergh
Kaarten: © DTP-Groesbeek
Foto’s: Ferdinand ter Schure (omslag, pag 5, 7, 17, 23 en 45)
Henny Brinkhof (pag 27 en 39)
Vormgeving: Nel van den Bergh, Henny Brinkhof
Met dank aan allen, onder andere ambtenaren van de gemeente Groesbeek, die
op enigerlei wijze hun medewerking hebben verleend aan de totstandkoming van
dit rapport. In het bijzonder een woord van dank aan Martin Nuy van het
Kadaster, Ferdinand ter Schure van de Werkgroep Milieubeheer Groesbeek en
Paul Thissen die op persoonlijke titel zijn kennis en deskundigheid beschikbaar
heeft gesteld voor dit project.
Citeren uit het rapport is toegestaan met vermelding van de bron.
Dit rapport is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld waarbij
gebruik is gemaakt van betrouwbaar geachte informatiebronnen. Desondanks
kan de auteur niet garanderen dat de tekst en bijbehorende kaarten geen fouten
of onvolkomenheden bevatten. De auteur aanvaardt geen enkele
aansprakelijkheid voor schade als gevolg van gebruik van de informatie in dit
rapport.
december 2003
Advies & ondersteuning bij duurzame ontwikkeling
Binnenveld 31, 6562 ZW Groesbeek
tel 024 3605774 e-mail centaurea@planet.nl

Inhoudsopgave pag
1. Toelichting op het rapport 5
Probleemstelling 5
Doel 6
Werkwijze 6
2. Een visie op wandelen in Groesbeek 7
Inleiding 7
Waarom is een visie op wandelen in Groesbeek nodig? 9
De maatschappelijke betekenis van wandelen 9
Doel van de visie en uitvoeringsprogramma 12
Een aantrekkelijk wandelpadennetwerk 12
Informatievoorziening over het padennetwerk 14
Te voeren beleid 15
3. Het huidige padennetwerk 17
Beknopte beschrijving van het gebied 17
Onverharde paden 18
Wandelroutes 21
Wat kan beter? 21
4. Uitvoeringsprogramma, deel I: Veiligstellen van het netwerk 23
Bedreigingen 23
Te voeren beleid 25
5. Uitvoeringsprogramma, deel II: Aanpak van knelpunten 27
Typering knelpunten 27
De knelpunten stuk voor stuk 28
6. Uitvoeringsprogramma, deel III: Benutten van kansen 39
Toelichting 39
De kansen stuk voor stuk 40
7. Samenvatting en aanbevelingen 45
Geraadpleegde kaarten, gidsen en rapporten 48
Kaartbijlagen
Legenda
Kaart A. Overzicht van het padennetwerk en knelpunten
Kaart B. Toegankelijkheid van de onverharde wegen en paden
Kaart C. Overzicht van wandelroutes
3

Hoofdstuk 1
Toelichting op het rapport
PROBLEEMSTELLING
In de afgelopen vijf jaar heeft het thema wandelen langzaam maar zeker een
plaats verworven op de beleidsagenda van de gemeente Groesbeek. Wandelen
past in het gemeentelijk streven naar verdere ontwikkeling van kleinschalige
recreatie en toerisme. In het kader daarvan heeft de gemeente een serie van zes
boekjes met wandelroutes uitgegeven.
De aandacht van gemeente en lokale organisaties voor het onderwerp heeft in
de landinrichting in Groesbeek geleid tot de realisatie van een netwerk van
onverharde paden. 2004 worden de nieuwe paden hiervoor aangelegd. De
aansluiting van dit netwerk op de woonkernen, recreatieve voorzieningen en
toeristische attracties (de drie musea) is echter niet optimaal. Daarnaast
ontbreken op een aantal plaatsen verbindingen over onverharde paden en moet
men via een onlogische route omlopen of drukke verkeerswegen volgen. Ook de
aansluiting van het netwerk op paden buiten de gemeentegrenzen laat soms te
wensen over. Door deze knelpunten kunnen de kansen die er liggen voor de
verdere ontwikkeling van het wandelnetwerk onvoldoende worden benut.
S
5
S
P
S
Zuiv
G

6
DOEL
Aan Centaurea is de opdracht verleend een inventarisatie te maken van
knelpunten en kansen en aan de hand daarvan een programma op te stellen van
activiteiten die in de komende jaren kunnen worden uitgevoerd. Het doel van dit
programma is een aantrekkelijk wandelpadennetwerk te ontwikkelen en te
beheren, voor eigen inwoners en recreanten van elders.
WERKWIJZE
De opdracht is uitgevoerd door middel van veldwerk en bureaustudie, aangevuld
met gesprekken met relevante partijen en personen.
Allereerst is een overzicht gemaakt van de huidige situatie. Welke paden zijn er
thans en wat is hun status? Zijn ze in eigendom van de gemeente of van andere,
particuliere partijen? Zijn ze toegankelijk voor wandelaars, is die toegang
veiliggesteld en zo ja, op welke manier? Voor het verkrijgen van deze gegevens
is onder andere gebruik gemaakt van het Kadaster en van lokaal aanwezige
kennis over de toegankelijkheid van paden. Een belangrijk resultaat van deze
inventarisatie is dat er nu een kaart is die alle onverharde, toegankelijke paden
aanduidt. Dit is van belang voor de veiligstelling van het padennetwerk.
Aan de hand van de huidige stand van zaken en rekening houdend met wensen
en ontwikkelingen in het gebied is vervolgens onderzocht waar knelpunten in het
padennetwerk liggen. Knelpunten in de zin van ontbrekende (toegankelijke)
verbindingen over onverharde of eventueel verharde, rustige wegen. Deze
knelpunten zijn stuk voor stuk omschreven en ook is een oplossingsrichting
aangegeven. Datzelfde is gebeurd met de inventarisatie van ‘de kansen’: welke
activiteiten, uit te voeren op korte of wat langere termijn, versterken de
aantrekkelijkheid en toegankelijkheid van het padennetwerk, zodat er meer
mensen gebruik van zullen gaan maken?
Als beleidsuitgangspunt voor het uit te voeren programma is een visie op
wandelen in Groesbeek ontwikkeld. Deze vormt één geheel met het
uitvoeringsprogramma.

Hoofdstuk 2
Een visie op wandelen in Groesbeek
INLEIDING
Wandelen in Nederland is in.
Deze trend is een jaar of vijftien geleden ingezet. Tot die tijd was wandelen vooral
een activiteit tijdens buitenlandse vakanties in bergachtig gebied. In eigen land
beperkte het sportieve wandelen zich voornamelijk tot deelname aan
georganiseerde tochten zoals een (avond)vierdaagse. Ook ging men wel op
zondagmiddag wandelen in het bos. In agrarisch gebied wandelde bijna
niemand. Daarentegen was het maken van een ommetje in de eigen
woonomgeving zo’n normale bezigheid voor veel mensen, dat niemand stilstond
bij het belang ervan. Wandelen had nog niet de betekenis die het nu in
maatschappelijke en in persoonlijke zin heeft.
Vanaf het eind van de jaren tachtig heeft het wandelen in Nederland een enorme
vlucht genomen. Jaarlijks lopen naar schatting 40.000 mensen een of meer
etappes van het Pieterpad, dat over een afstand van 480 kilometer het Groningse
Pieterburen met de Sint-Pietersberg in Zuid-Limburg verbindt. De twee dames op
leeftijd, die deze route tussen 1975 en 1981 hebben bedacht, hadden niet
kunnen bevroeden dat dit pad in zo’n korte tijd uit zou groeien tot een “must” voor
de serieuze wandelaar. Dagelijks doorkruisen Pieterpadlopers Groesbeek. Van
ver zijn ze al herkenbaar aan hun degelijke schoenen, rugzak en afritsbare
S
7
Groesbee

8
vrijetijdsbroek. Overnachten is mogelijk op een boerderijcamping langs de route
of bij een van de hotels in het dorp. Bovendien hebben ondernemende
Groesbekers op deze wandeltrend ingespeeld door ‘bed & breakfast’-achtige
overnachtingsmogelijkheden aan te bieden. Vrijwilligers langs de route houden in
de gaten of de uitgezette route toegankelijk blijft voor wandelaars. Aan deze zgn.
‘markeerders’ is de taak om op lokaal niveau problemen als gevolg van
bijvoorbeeld overheidsplannen of onwillige grondeigenaren te voorkomen en op
te lossen. Met dat Pieterpad zit het dus wel goed.
Maar er is meer. In navolging van het Pieterpad werden andere zgn. langeafstand-wandelpaden
uitgezet. Zoals het Lingepad dat vanaf Leerdam de Linge
volgt en aan de noordkant van Groesbeek via de Duivelsberg eindigt aan de
Duitse grens bij Wyler. Ook lang, bijna 120 kilometer, is het Streekpad Nijmegen.
Deze rondgaande wandelroute in een straal van 20 kilometer rond Nijmegen
loopt via de Mookerhei, St. Jansberg en Reichswald naar Beek. Voeg daar de
tweedaagse NS-wandeling, van station Cuijk via Mookerhei en Groesbeek naar
station Nijmegen, aan toe, en de wandelingen die door de gemeente en uitgeverij
Stap voor Stap zijn gepubliceerd, en het is overduidelijk dat Groesbeek en haar
omgeving de wandelaar kennelijk iets te bieden hebben.
De genoemde paden hebben met elkaar gemeen dat het allemaal uitgezette
routes zijn. Men volgt netjes de beschrijving en komt vanzelf op het eindpunt.
Verdwalen is nauwelijks mogelijk. Deze georganiseerde wandelbeleving roept
inmiddels weer een tegenbeweging op, namelijk de ‘zwerfwandelaar’ die zelf zijn
weg wil bepalen en niet slaafs de uitgezette route wil volgen. Dit vrije wandelen is
in Nederland met zijn gestructureerde inrichting van de ruimte nauwelijks
mogelijk. Een uitzondering vormen de grotere natuurgebieden en dan alleen op
die plaatsen die minder gevoelig zijn voor menselijke aanwezigheid en betreding.
Een goed voorbeeld hiervan zijn de uiterwaarden met hun wisselende
waterstanden en natuurontwikkelingsgebieden langs de grote rivieren. In de
Betuwe heeft men het zogenaamde ‘struinen door de uiterwaarden’ bedacht. Ook
de term ‘ruige route’ heeft inmiddels zijn intrede gedaan in ons taalgebruik. Zo’n
route is slechts globaal aangeduid, de wandelaar baant zichzelf een weg door het
gebied. In het agrarisch cultuurlandschap is dit ondenkbaar. Daar kan de vrije
wandelaar zijn vrijheid slechts beleven door met een topografische kaart in de
hand zijn eigen route uit te zetten over de paden en paadjes, doorsteekjes en
schouwpaden die het platteland nog rijk is.
De zondagmiddagwandeling is nog immer populair. Waar het door de week rustig
is in de Groesbeekse bossen heerst op zondagen bij mooi weer een heel ander
beeld. Al wandelend komt men dan in de loop van de dag steeds meer mensen
tegen, waaronder opvallend veel gezinnen. Paaltjesroutes wijzen de weg aan
degenen die nieuw zijn in het bos. De geroutineerde bezoekers kennen hun
routes inmiddels wel die bij voorkeur eindigen bij een lokale horecagelegenheid.
En hoe zit het nu met de ommetjesmakers? Terwijl de langeafstandswandelaars
en vrije wandelaars zich georganiseerd hebben in belangengroepen die steeds
meer gehoor vinden bij beleidsmakers, zijn de ommetjesmakers in stilte hun
rondjes en wandelingetjes blijven maken over een helaas afnemend aantal
paden. Asfaltering van wegen, aanleg van woonwijken en industrieterreinen en
de schaalvergroting in de landbouw hebben hun tol geëist. Zo is in Groesbeek in
de afgelopen veertig jaar de lengte aan onverharde weggetjes en paden met
naar schatting driekwart afgenomen.
Inmiddels wordt wel algemeen toegegeven dat er in het verleden in de ruimtelijke
ordening te weinig oog is geweest voor de wensen van bewoners om vanaf hun

eigen huis een ommetje te kunnen maken. Onder invloed van de discussies over
de leefbaarheid van Nederland vindt momenteel een herwaardering plaats van
het wandelen in de directe woonomgeving. Daarbij is een actieve rol van de
(lokale) overheid noodzakelijk om de gewenste voorzieningen te kunnen
realiseren.
WAAROM IS EEN VISIE OP WANDELEN IN GROESBEEK NODIG?
Afgaand op het aantal beschreven wandelingen kan men gemakkelijk de
conclusie trekken dat het wel goed is gesteld met de wandelmogelijkheden in en
rond Groesbeek. Routes genoeg, dat is waar. De nabijheid van bossen is in dit
opzicht gunstig. Het Groesbeeks bos en het Nederrijk, de Duivelsberg en St.
Jansberg bieden op zich voldoende opties voor een leuke wandeling. De vraag is
dus, wat willen we nog meer? Waarom zou de overheid er eigenlijk een taak in
hebben om bestaande wandelpaden te beschermen, nieuwe voorzieningen voor
wandelaars te treffen en zelfs het wandelen te stimuleren? Het antwoord hierop
is eenvoudig en voor de hand liggend: omdat er in de samenleving vraag naar
wandelmogelijkheden is en de overheid in de positie verkeert het aanbod op
deze vraag te realiseren of op z’n minst te bevorderen.
Zelfs in de gemeente Groesbeek waar al goed gewandeld kan worden is een
actief beleid nodig:
* omdat de huidige situatie op concrete en urgente knelpunten stuit die
verdere ontwikkeling van het wandelpadennetwerk belemmeren;
* omdat met een gerichte aanpak door of op initiatief van de gemeente het
mogelijk en praktisch haalbaar is om deze knelpunten op te lossen;
* omdat er kansen voor het grijpen liggen om het wandelen in en rond
Groesbeek nog aantrekkelijker te maken, zowel voor eigen inwoners als voor
recreanten van buiten;
* omdat een deel van deze kansen op korte termijn is te realiseren, met een
gerichte aanpak en betrokkenheid van de gemeente.
Door een visie op wandelen in Groesbeek vast te stellen geeft de gemeente aan
dat zij belang hecht aan het thema en kiest voor een gestructureerde aanpak.
Deze aanpak bestaat uit een programma van te ondernemen activiteiten, voor
nu, de korte en de wat langere termijn. Met deze visie zet de gemeente een lijn
uit naar de toekomst en schept zij duidelijkheid over haar plannen rond het
thema.
DE MAATSCHAPPELIJKE BETEKENIS VAN WANDELEN
Wandelen en de aanwezigheid van onverharde wandelpaden zijn van
maatschappelijk belang. Alleen al daarom kan de overheid zich in principe niet
afzijdig houden. De volgende elementen spelen daarin een rol:
* de beleving van de woonomgeving
* bevordering van de volksgezondheid
* bevordering van de lokale economie
* de cultuurhistorische en ecologische betekenis van onverharde paden.
Hieronder worden deze punten toegelicht.
S
9
Groesbee

10
Beleving van de woonomgeving
Paadjes, doorsteekjes en ommetjes verlevendigen een woonomgeving, omdat ze
de bewoners uitnodigen hun wijk te verkennen en te beleven. Kinderen ervaren
dat al vroeg. Niet in het aangelegde speelplaatsje dat met zijn wipkippen en
glijbaantje weinig ruimte voor de verbeelding laat, maar gewoon “op straat”. Daar
ontmoeten ze kinderen uit dezelfde buurt. Lopend of rennend door de straten, via
(achterom)paadjes en doorsteekjes, leren ze zich te oriënteren en ruimte en
snelheid in te schatten. Waar kun je nog verstoppertje spelen of een speurtocht
houden als je woonomgeving uit steen en asfalt bestaat?
De openbare ruimte is de omgeving waarin mensen elkaar spontaan kunnen
ontmoeten, buiten de beslotenheid van hun eigen huis en tuin. Niet in de auto,
maar lopend of fietsend op straat. Wandelen brengt mensen in contact met hun
omgeving. Wie loopt ziet veel meer. En wie zijn omgeving werkelijk waarneemt
leert deze kennen en voelt zich daarmee verbonden.
Bevordering van de volksgezondheid
Wandelen is een eenvoudige, goedkope en laagdrempelige manier van
bewegen. En bewegen doen we als Nederlanders te weinig. Regelmatig
bewegen verlaagt de kans op hart- en vaatziekten, suikerziekte, botontkalking en
overgewicht. Verder heeft lichaamsbeweging een gunstige invloed op de
stressbestendigheid. Dat is inmiddels ook ontdekt door een aantal werkgevers
die in samenwerking met TNO het zgn. lunchwandelen voor hun personeel
hebben geïntroduceerd. Een half uur wandelen per dag is volgens onderzoekers
voldoende om de conditie op peil te houden. Overspannenheid en burnout tracht
men te lijf te gaan met wandelen onder begeleiding van een psycholoog (‘de
wandelende coach’). De Nederlandse wandelsportorganisaties hebben zelfs
aangekondigd dat zij serieus gaan onderzoeken of het mogelijk is de kosten van
wandelen onder te brengen bij een ziektekostenverzekeringspakket. Maar ook
zonder dit soort voorbeelden die in hun goede bedoelingen wat lijken door te
schieten blijft het een vaststaand feit dat wandelen en buiten zijn een mens
gewoon goed doen.
Bevordering van de lokale economie
Het economisch belang van de landbouwproductie neemt af. Steeds meer
boerenbedrijven houden ermee op. Volgens de landbouworganisatie GLTO heeft
de helft van de Groesbeekse bedrijven geen opvolger. De overblijvende boeren
zoeken in toenemende mate naar aanvullende of zelfs vervangende activiteiten
waarmee ze inkomsten op hun bedrijf kunnen genereren. Kleinschalige recreatie
en toerisme op het platteland bieden in principe kansen aan vernieuwende
ondernemers. De Pieterpadloper schijnt over een gemiddeld hogere opleiding en
hoger inkomen te beschikken en vormt daarmee economisch gezien een
aantrekkelijke doelgroep voor bijvoorbeeld boerderijcampings en accommodaties
als boerenkamers, trekkershutten en ‘bed & breakfast’.
Ook is er onder wandelaars vraag naar horecavoorzieningen. Niet alleen de
langeafstandloper wil af en toe de inwendige mens versterken. Met name de
gemiddelde ‘zondagmiddagwandelaar’ onderbreekt of beëindigt zijn wandeling bij
voorkeur met een bezoek aan koffiehuis, café of restaurant.
De groeiende belangstelling van de landbouwsector voor betaald
landschapsbeheer (‘groene diensten’) is een bijkomende gunstige factor. De
aanwezigheid van landschapselementen als houtwallen, struweel en poelen
maken het agrarisch cultuurlandschap aantrekkelijker voor wandelaars. Dit sluit
aan bij het streven naar een multifunctioneel platteland, dat wil zeggen een
gebied dat ruimte biedt aan verschillende functies zoals landbouwproductie,
natuur, duurzaam waterbeheer, recreatie en toerisme.

Ecologische betekenis van onverharde paden
Mits op de goede manier beheerd vervullen onverharde wandelpaden, of liever
gezegd de bermen ervan, ook een ecologische functie. Vogels, kleine zoogdieren
en insecten vinden er een geschikte leefomgeving. Vleermuizen gebruiken
struweel en houtwallen langs paden als oriëntatiepunten. Ook plantensoorten die
van oudsher thuishoren in een gebied, maar nagenoeg verdwenen zijn van de
intensief gebruikte akkers en weilanden, kunnen in bermen langs onverharde
paden weer een plaatsje vinden. Deze ecologische functie van onverharde paden
met bermen wordt nog te weinig benut, terwijl dit wel hard nodig is in ons
overvolle land waarin de verschillende belangen strijden om de beschikbare
ruimte. Bovendien verhoogt een ‘groene’ aankleding van paden de
belevingswaarde ervan. Wandelaars zullen een agrarisch cultuurlandschap
aantrekkelijker vinden wanneer ze daarin natuur waarnemen. Dit kunnen bermen
met bloemen zijn, maar ook houtwallen, hagen, plukjes struweel en water (bijv.
poelen). In het project Groenblauwe diensten (landschapsontwikkelingsplan)
worden plannen ontwikkeld die voorzien in de realisatie van
landschapselementen in combinatie met wandelpaden.
Cultuurhistorische betekenis van onverharde paden
Oude paden weerspiegelen de geschiedenis van het gebied. Vanuit
cultuurhistorisch oogpunt is het daarom van belang om bestaande paden in ere
te houden en te blijven gebruiken. Als voorbeeld in Groesbeek kunnen de
Renpaadjes bij De Horst worden genoemd. Het kleinschalige, rechthoekige
padenpatroon is zeer karakteristiek en herinnert aan het verleden toen de
gemeentehei werd ontgonnen. In de landinrichting is dit padenpatroon gelukkig
grotendeels behouden gebleven.
Lange tijd is er in onze samenleving nauwelijks oog geweest voor de
geschiedenis van het landschap. In de ruimtelijke ordening is er decennialang
nauwelijks rekening mee gehouden. Geleidelijk aan komt er weer meer aandacht
voor. Helaas is dat voor veel paden al te laat. Dit geeft het belang aan van
juridische veiligstelling van het bestaan (en de toegankelijkheid) van de nog
resterende onverharde paden. Ook bij de aanleg van nieuwe paden, bijvoorbeeld
in het kader van het project Groenblauwe diensten, dient rekening te worden
gehouden met de geschiedenis van het gebied.
En dan ook nog: de persoonlijke beleving van wandelen
Naast een maatschappelijk betekenis is aan wandelen ook een persoonlijke
betekenis verbonden die de wandelaar eraan geeft. Wandelaars zijn er in soorten
en maten. De een zoekt rust en ruimte of wil buiten zijn en even ontsnappen aan
het drukke leven van alledag. De ander gaat juist met vrienden wandelen om de
sociale banden weer eens aan te halen. Dan zijn er ook nog mensen die
wandelen als een vorm van bezinning of een spirituele ervaring zien. En weer
anderen lopen om redenen van gezondheid. De ommetjesmakers laten hun hond
uit, halen even een frisse neus na het avondeten of willen misschien met eigen
ogen zien wat er in hun buurt gebeurt.
Bovendien:
Wandelen is een goedkope activiteit voor iedereen die kan lopen.
Wandelvoorzieningen zijn relatief goedkoop en leggen weinig beslag op de
openbare ruimte, terwijl ze voldoen aan de behoefte van veel mensen.
S
11
Groesbee

12
DOEL VAN DE VISIE EN UITVOERINGSPROGRAMMA
Met deze visie op wandelen in Groesbeek en het daaraan gekoppelde
uitvoeringsprogramma wordt het volgende doel nagestreefd:
het ontwikkelen en beheren van een aantrekkelijk wandelpadennetwerk op
het grondgebied van de gemeente Groesbeek, ten behoeve van de eigen
inwoners en recreanten van buiten.
Dit betekent in de eerste plaats dat er een padennetwerk moet worden
gerealiseerd. Een netwerk van bij voorkeur onverharde paden dat variatie en
keuzemogelijkheden biedt. Dat aansluit op woonkernen, de drie musea, horeca
en op paden buiten de gemeentegrenzen. Een netwerk dat inspeelt op de
landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten van het gebied zonder deze te
verstoren. Realisatie van zo’n netwerk betekent dat bestaande knelpunten in de
vorm van ontbrekende verbindingen moeten worden aangepakt. Ook moeten
kansen worden benut om het netwerk aantrekkelijker en toegankelijker te maken.
Dit houdt onder andere in dat het bestaan van het padennetwerk bekend moet
worden gemaakt aan de potentiële gebruikers. Mensen moeten er gebruik van
willen maken en er hun weg in kunnen vinden. Daarvoor is de inzet van
communicatiemiddelen zoals kaarten en informatieborden nodig.
Tenslotte is het beheer en onderhoud van het netwerk een belangrijk doel. De
toegankelijkheid van bestaande en nieuw te realiseren paden moet daar waar het
kan worden veiliggesteld. Daarnaast moeten paden uiteraard ook in fysieke zin
toegankelijk blijven. Onderhoud van paden is daarom een belangrijk
aandachtspunt bij de realisatie van het netwerk.
EEN AANTREKKELIJK WANDELPADENNETWERK
Het te realiseren wandelpadennetwerk moet aantrekkelijk zijn voor de beoogde
gebruikers. Daarvoor moet het aan een aantal eisen voldoen:
* rekening houden met de wensen van de verschillende doelgroepen
* keuzemogelijkheden bieden
* voldoende verkeersveilig zijn
* zoveel mogelijk gebruik maken van onverharde paden
* door een aantrekkelijk landschap voeren
* aansluiten op voorzieningen op het gebied van horeca en
verblijfsaccommodaties
‘Voor elk wat wils’
Het te realiseren netwerk moet verschillende doelgroepen bedienen. De langeafstandspaden-loper
heeft andere wensen dan degene die de dag wil besteden
aan een rondwandeling. Vakantiegangers die op een plaatselijke camping
verblijven willen wellicht de omgeving verkennen in de vorm van kleinere
wandelingen van hooguit een paar uur. Voor inwoners uit het eigen dorp moeten
er mogelijkheden zijn voor aantrekkelijke ommetjes vanaf huis. En bewoners van
omliggende gemeenten, onder andere uit de stad Nijmegen, willen hier wellicht
op zondagmiddag komen recreëren en een wandeling maken.
De prioriteit ligt bij de wensen van de eigen inwoners (accent op ommetjes) en
van recreanten die in het dorp verblijven of speciaal van elders komen voor een
wandeling van hooguit een paar uur. Voor de liefhebbers van lange
afstandspaden zijn er in dit gebied al voldoende routes.
Een bijzondere doelgroep vormen de bezoekers van de drie musea die
Groesbeek rijk is: het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 (met in de
nabijheid de Canadese Erebegraafplaats), het Bijbels Openluchtmuseum en het

Afrikamuseum. De directe omgeving van deze musea biedt op zich aantrekkelijke
mogelijkheden voor een korte wandeling. Wel moeten daarvoor enkele
knelpunten worden aangepakt. Door de thema’s van de musea te verweven in
wandelroutes ontstaat een interessante combinatie van natuur en cultuur.
Keuzemogelijkheden
Het netwerk moet keuzemogelijkheden bieden. Dat wil zeggen dat men
onderweg zijn wandeling naar believen moet kunnen verkorten of juist verlengen.
Uitgezette routes moeten elkaar kruisen, zodat wandelaars op een andere route
kunnen overstappen. Het geheel van paden moet inwoners en recreanten
uitnodigen tot een verkenning van de omgeving en tot een actief gebruik van alle
aanwezige paden. Zo’n ‘zwerfnetwerk’ beoogt het vrije wandelen, zonder
uitgezette route, te bevorderen. Dit betekent voor de realisatie van het netwerk
dat er kruispunten en knooppunten van paden en routes moeten komen.
Verkeersveiligheid
Een ieder die wel eens een wandeling in het buitengebied maakt weet hoe
hinderlijk het is om op wegen te lopen waar ook ander verkeer gebruik van
maakt. Geasfalteerde wegen met gemotoriseerd verkeer, zonder speciale
voorzieningen voor voetgangers, zijn in de eerste plaats gevaarlijk.
Automobilisten zijn steeds minder gewend aan langzaam verkeer op de weg.
Vanuit het oogpunt van verkeersveiligheid alleen al dienen recreatieve
wandelroutes dus niet over drukke asfaltwegen te lopen. Ook het kruisen en
oversteken van drukke wegen dient om diezelfde reden waar mogelijk vermeden
te worden. Het is op en bij drukke wegen bovendien lawaaiig en ongezond
(uitlaatgassen). De meeste wandelliefhebbers zullen asfalt daarom mijden waar
het kan.
Reguliere fietspaden zijn ook niet zo geschikt voor wandelaars. Vooral op
drukkere fietspaden wordt de wandelaar telkens opgeschrikt door achterop
rijdende fietsers, om over brommers nog maar te zwijgen. Hinderlijk en zeker niet
ongevaarlijk zijn de sportieve fietsers (ATB-ers) die gebruik maken van
onverharde wandelpaden. Andere verkeersdeelnemers die men buiten het dorp
tegenkomt zijn ruiters. Druk belopen ruiterpaden zijn, zeker in regenachtige
tijden, nauwelijks begaanbaar voor wie te voet is. Bij langdurig droog weer
veranderen ze in mulle zandpaden waarop lopen evenmin een pretje is.
Ruiterpaden zijn in de praktijk dus doorgaans minder geschikt voor gebruik als
wandelpad.
In het algemeen kan men stellen dat de beste wandelpaden die paden zijn die
alleen toegankelijk zijn voor wandelaars.
Onverharde paden
Ook al is de weg verkeersluw, asfalt wordt door de meeste wandelaars gemeden.
Het betekent immers dat men gemotoriseerd verkeer kan tegenkomen. En men
zoekt nu juist de stilte, in een als natuurlijk ervaren omgeving, weg van de stad
en de door mensen gedomineerde ruimte. Asfalt wordt als onnatuurlijk ervaren
en is bovendien niet aangenaam voor de voeten, zeker niet op hete zomerdagen.
Wandelroutes dienen daarom bij voorkeur over onverharde paden, gras,
eventueel hout (knuppelpad) te gaan.
Aantrekkelijk landschap
Het te realiseren netwerk dient optimaal gebruik te maken van de aantrekkelijke
eigenschappen van het Groesbeeks landschap, of beter gezegd van de
verschillende landschappen die de omgeving van Groesbeek rijk is: de
combinatie van agrarisch cultuurlandschap, bossen (Groesbeeks Bos, Nederrijk,
Reichswald) ) en natuurgebied (Bruuk, St. Jansberg). Recreanten blijken in het
S
13
Groesbee

14
algemeen het landelijk gebied vooral te waarderen vanwege de afwisseling
tussen open boerenland en natuurlijke landschapselementen zoals houtwallen,
struweel, beken en waterpartijen. Dat is in Groesbeek allemaal aanwezig. De
hoogteverschillen en de daarmee samenhangende vergezichten, de
kleinschaligheid van het landschap en de in het landschap nog herkenbare lokale
geschiedenis zijn aanvullende positieve factoren die de aantrekkelijkheid van het
gebied verhogen.
Verblijfsaccommodaties en horeca
Wandelaars willen onderweg eten, drinken en (soms) slapen. De aanwezigheid
van prettige horecavoorzieningen aan het begin, tijdens of aan het einde van een
route vergroot voor veel mensen het plezier dat men aan de wandeling beleeft.
Kleinschalige economische ontwikkeling is daarom een van de doelen die met
het padennetwerk wordt nagestreefd. Het is gewenst om bij de inrichting van
wandelknooppunten rekening te houden met de aanwezigheid van horeca of
verblijfsaccommodaties. Ook op kaarten en informatieborden kan hun bestaan
en ligging worden aangeduid. In hoeverre het wandelpadennetwerk en de
communicatie erover leiden tot nieuwe initiatieven van ondernemers, is vooral
een zaak van de ondernemers zelf. De gemeente heeft daarbij de taak om het
wettelijk kader voor recreatieve en toeristische voorzieningen in het buitengebied
vast te stellen en eventueel aan te passen.
INFORMATIEVOORZIENING OVER HET WANDELPADENNETWERK
Het realiseren van het padennetwerk is niet voldoende, er moet ook bekendheid
aan worden gegeven. Vergelijk het met een computer: de aanwezigheid van de
hardware alleen is niet genoeg om het apparaat te kunnen gebruiken. Slechts in
combinatie met, bij voorkeur gebruiksvriendelijke, programma’s kun je er iets
mee doen. Voor de wandelaars geldt hetzelfde. Bijna niemand zal zonder
hulpmiddelen zoals een kaart of aanduidingen in het veld zomaar gaan lopen in
onbekend gebied. Om ervoor te zorgen dat mensen werkelijk gebruik gaan
maken van het padennetwerk zal gericht een aantal communicatiemiddelen
moeten worden ontwikkeld en ingezet. In ieder geval dient er een goede kaart
met daarop alle toegankelijke paden te worden gepubliceerd. Verder kan men
denken aan informatieborden op strategische plaatsen, wandelroutes en
themawandelingen, al dan niet ondersteund door aanduidingen in het veld.
De informatievoorziening in het veld vraagt bijzondere aandacht. Dit geldt zowel
voor grotere informatieborden als ook voor routemarkeringen. De plaats van een
bord moet in overeenstemming zijn met het doel dat ermee wordt beoogd. Het is
verstandig om op een plaats die gebruikt wordt en bedoeld is als startpunt van
wandelingen, bijvoorbeeld een parkeerplaats, camping of dorpscentrum, een
informatiebord te plaatsen met daarop een overzichtskaart en wandelroutes.
Deze borden moeten goed zichtbaar zijn voor passanten, maar ook passen in de
omgeving. Grote borden in het open veld worden door veel mensen echter
beschouwd als storend in hun beleving van het landschap. Deze
‘landschapsvervuiling’ moet daarom worden voorkomen.
Terughoudendheid moet er ook zijn ten aanzien van de zgn. paaltjesroutes. Het
onderhoud van bermen wordt erdoor bemoeilijkt wat de kosten ervan zal
opdrijven. Bovendien ondermijnen ze de natuurbeleving van de gemiddelde
wandelaar. Markering in het veld dient bescheiden te zijn en kan bijvoorbeeld
heel goed in de vorm van plaatjes of stickers op bestaande objecten langs de
route. De onderhoudskosten van een dergelijke routeaanduiding zijn bescheiden.

TE VOEREN BELEID
Hoe komen we nu bij het geformuleerde einddoel? Eerst moet er een overzicht
zijn van de huidige situatie. Wat is er nu aan onverharde paden en wat is de
status ervan? Is de toegang voor wandelaars veiliggesteld, ook in de toekomst?
Waar sluiten paden en routes niet goed op elkaar aan, waar ontbreken essentiële
verbindingen? En op welke manier kan het huidige netwerk nog aantrekkelijker
worden gemaakt, zodat meer mensen er gebruik van maken?
Het te voeren beleid dient zich daarom op drie doelen te richten:
1. het veiligstellen van het huidige netwerk aan toegankelijke paden
2. het aanpakken van knelpunten in het netwerk
3. het benutten van kansen om het netwerk nog aantrekkelijker te maken.
Op basis van het overzicht van de huidige stand van zaken (zie hoofdstuk 3),
aangevuld met kennis en wensen uit het gebied, is een voorstel ontwikkeld voor
een programma van afzonderlijke activiteiten of projecten die zouden moeten
worden uitgevoerd om het einddoel te bereiken. In de hoofdstukken 4 resp. 5 en
6 wordt dit programma beschreven voor de hierboven genoemde doelen.
Het opdelen van de beoogde activiteiten van het uitvoeringsprogramma in
afzonderlijke, zelfstandige projecten vergroot de kans op realisatie ervan, omdat
daardoor een stapsgewijze aanpak mogelijk is waarbij de kosten per project
nauwkeurig kunnen worden bepaald en bovendien naar verwachting eerder een
beroep kan worden gedaan op specifieke subsidieregelingen van bijvoorbeeld
provinciale en rijksoverheid. Al deze projectideeën zijn ingebed in de visie die in
dit hoofdstuk is beschreven.
Al gaandeweg zullen nieuwe ideeën naar voren komen en nieuwe kansen zich
voordoen, bijvoorbeeld wanneer herinrichting van de openbare ruimte aan de
orde is. De aanbeveling is om alert te zijn op deze mogelijkheden en waar
mogelijk de kansen te benutten, met steeds het einddoel in het achterhoofd.
Indien al in een vroeg stadium rekening gehouden wordt met de belangen van de
wandelaar, zullen de kosten van de gewenste of noodzakelijk geachte
voorzieningen in veel gevallen beperkt kunnen blijven. Groesbee
S
15

Hoofdstuk 3
Het huidige padennetwerk
BEKNOPTE BESCHRIJVING VAN HET GEBIED
Het grondgebied van de gemeente Groesbeek is vanuit het oogpunt van
wandelen in verschillende deelgebieden te onderscheiden. De bossen hebben
per oppervlakte-eenheid duidelijk de meeste wandelmogelijkheden te bieden en
verschillen daarin sterk van het agrarisch gebied. Paaltjesroutes,
informatieborden, bankjes en picknicktafels, horecavoorzieningen in combinatie
met een veelheid van paden en paadjes maken de bossen in en rond Groesbeek
tot een aantrekkelijk wandel- en recreatiegebied.
In het agrarisch gebied daarentegen is het aantal onverharde paden de
afgelopen decennia sterk afgenomen. Het is aan een initiatief van de Werkgroep
Milieubeheer Groesbeek te danken dat er in het kader van de landinrichting in
het bekken van Groesbeek een aantal voor het wandelen belangrijke paden
behouden is gebleven en er zelfs nieuwe paden zijn aangelegd. Het agrarisch
cultuurlandschap van Groesbeek is daarmee min of meer toegankelijk gebleven
voor de wandelaar die de onverharde paden opzoekt.
In het noordwestelijk grondgebied van de gemeente liggen enkele gebieden van
grotere afmeting die niet vrij toegankelijk zijn voor wandelaars. Dit betreft o.a. het
17
S
‘t Hof
omshoeve
De Ku
Br
G

18
terrein van het Bijbels Openluchtmuseum in de Heiliglandstichting en de twee
landgoederen Westermeerwijk en Watermeerwijk in Berg en Dal. Het omheinde
bos van Dekkerswald is sinds kort via toegangshekken opengesteld voor
wandelaars. Staatsbosbeheer is eigenaar geworden van het zuidelijk deel van dit
bos. Het noordelijk deel is verkocht aan o.a. aanliggende particuliere eigenaren.
Onduidelijk is of het gehele bos in de toekomst, na verwijdering van de
omheining, toegankelijk blijft voor wandelaars.
ONVERHARDE PADEN
Op de drie verschillende kaarten die als bijlage bij dit rapport zijn gevoegd zijn de
onverharde wegen en paden op het Groesbeeks grondgebied weergegeven.
Daarvoor is gebruik gemaakt van gegevens op de 1:25.000 kaart van de
Topografische Dienst (uitgegeven in 2000), aangevuld met actuele gegevens uit
het veld. Ook zijn nieuwe paden toegevoegd die in het kader van de
landinrichting zijn of nog worden aangelegd (conform akte van toedeling d.d. 15
mei 2003 en kadastrale kaarten van het Kadaster, afdeling landinrichting). Nog
niet ieder nieuw pad was ten tijde van het schrijven van dit rapport al aangelegd.
Bij de kaarten wordt dan ook een voorbehoud gemaakt wat betreft de exacte
ligging van deze nieuwe paden. Ook zijn er in het landinrichtingsgebied paden
die sinds 15 mei 2003 officieel zijn opgeheven en (mogelijk) verwijderd zullen
worden. Deze zijn nog wel aangegeven op de kaart, maar worden in het kader
van dit rapport als ontoegankelijk beschouwd. Ook hiervoor geldt dus een
voorbehoud. Mogelijk blijft of wordt een deel van deze paden in de toekomst toch
voor wandelaars toegankelijk bijvoorbeeld via het project Groenblauwe diensten
(zie hoofdstuk 6).
Bij de samenstelling van deze kaarten is met name gebruik gemaakt van
gegevens die in het Kadaster zijn vastgelegd. Andere informatiebronnen waren
de gemeente, Waterschap Rivierenland, Staatsbosbeheer en particuliere
personen. Ook borden en aanduidingen ter plaatse hebben nuttige informatie
opgeleverd.
Op de kaarten wordt op verschillende aspecten ingegaan:
Kaart A: Overzicht van het padennetwerk
Op deze kaart zijn alle toegankelijke onverharde wandelpaden weergegeven.
Daarmee ontstaat een beeld van het huidige padennetwerk en van de knelpunten
(o.a. ontbrekende verbindingen) die in dit netwerk zitten. Deze knelpunten staan
genummerd van 1 t/m 12 op deze kaart en worden verder beschreven in
hoofdstuk 5.
De toegankelijke paden in het buitengebied zijn met rood gemarkeerd. Niet
afzonderlijk gemarkeerd zijn de paden in de opengestelde bossen die eigendom
zijn van terreinbeherende instanties als Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en
Landgoed Nederrijk. In het bosgebied is volstaan met het aangeven van de niet
toegankelijke delen.
Kaart B: Toegankelijkheid voor wandelaars
Op deze kaart is aangegeven of en hoe de toegankelijkheid van de onverharde
paden in het buitengebied is geregeld. Ze zijn voor dat doel in de volgende
categorieën onderscheiden:
* paden in eigendom van de gemeente en vrij toegankelijk voor wandelaars
* schouwpaden in eigendom van het Waterschap Rivierenland en vrij
toegankelijk voor wandelaars

* paden in eigendom van bos- en natuurterreinbeherende instanties (o.a.
Staatsbosbeheer) en opengesteld voor wandelaars.
* paden in eigendom van particuliere eigenaren waarbij de toegang voor
wandelaars is veiliggesteld door middel van een erfdienstbaarheid
* particuliere paden waarbij de toegang is veiliggesteld door een andere
overeenkomst tussen eigenaar en gemeente
* overige particuliere paden die openbaar zijn of op grond van hun vrije
toegankelijkheid in het verleden als openbaar dienen te worden beschouwd of
die anderszins toegankelijk zijn voor wandelaars.
Ook op deze kaart is omwille van de overzichtelijkheid het markeren van alle
paden in de opengestelde bossen achterwege gelaten.
Voor een goed begrip van de situatie volgt hieronder een toelichting op de
begrippen openbaarheid en toegankelijkheid.
Openbare paden
Voor een openbare weg geldt dat de toegang juridisch, in het kader van de
Wegenwet, is vastgelegd. Daarbij kunnen beperkingen worden gesteld aan de
verkeerssoorten die van de betreffende weg gebruik mogen maken. Er is volgens
de wet in een drietal situaties sprake van een openbare weg:
* als de betreffende weg gedurende een aaneengesloten periode van 30 jaar
voor ieder vrij toegankelijk is geweest, zonder aanduidingen als bijvoorbeeld
‘verboden toegang’ of ‘eigen weg’, of
* als de betreffende weg gedurende een aaneengesloten periode van 10 jaar
voor een ieder vrij toegankelijk is geweest, zonder de hierboven bedoelde
aanduidingen, en gedurende die tijd is onderhouden door rijk, provincie,
gemeente of waterschap, of
* als de rechthebbende aan de betreffende weg de status van openbare weg
heeft gegeven.
Zowel particuliere paden als paden in bezit van de overheid kunnen dus
openbaar zijn. Gemeenten zijn gehouden openbare wegen buiten de bebouwde
kom op te tekenen in de Wegenlegger. Ook is daarin de onderhoudsplichtige
partij aangegeven. Bij openbare wegen die niet van het rijk, provincie of
waterschap zijn is de gemeente aansprakelijk voor eventuele schade van
weggebruikers als gevolg van nalatig onderhoud (vallende takken e.d.). Dat kan
voor een gemeente een reden zijn om terughoudend te zijn met het openbaar
maken van onverharde paden.
Het langdurig niet gebruiken van een pad heeft gevolgen voor de openbaarheid.
De openbare status van een pad vervalt, nadat het pad gedurende een
aaneengesloten periode van 30 jaar ‘voor een ieder niet toegankelijk is geweest’.
Ook kan de openbaarheid van een pad door het bevoegd gezag bijvoorbeeld in
het kader van een landinrichting ongedaan worden gemaakt. Dat laatste is
gebeurd in Groesbeek: zowel de gehandhaafde als de nieuwe paden in het
landinrichtingsgebied worden niet als openbaar beschouwd. Toegang tot de
particuliere paden is geregeld via een erfdienstbaarheid (zie hieronder).
Buiten het landinrichtingsgebied is wel een aantal onverharde paden, met name
rond de Vlierenberg, aan te wijzen die op grond van hun vrije toegankelijkheid in
het verleden per definitie een openbare status hebben of zouden moeten
hebben. Het vaststellen van de openbare status van paden is van groot belang,
omdat ze op grond van die status niet zomaar door de eigenaar mogen worden
afgesloten of tot verboden gebied voor wandelaars verklaard. Bij niet openbare
paden heeft de eigenaar dat recht in principe wel.
19
S
‘t Hof
omshoeve
De Ku
Br
G

20
Niet-openbaar, maar wel toegankelijk
Ook niet-openbare paden kunnen toegankelijk zijn voor voetgangers. Als
vuistregel geldt: Als een pad niet is afgesloten door een obstakel en er is ook
geen verbodsbord zichtbaar, dan is het pad in principe toegankelijk voor de
wandelaar. Er moet wel sprake zijn van een duidelijk pad, voor struinen door
particulier gebied gelden andere (verbods)regels.
Voorbeelden van niet-openbare, maar wel toegankelijke paden in Groesbeek zijn:
* de paden in bossen en natuurgebieden (eigendom van o.a. Staatsbosbeheer,
Natuurmonumenten, Landgoed Nederrijk). De toegankelijkheid voor
wandelaars is vastgelegd in regelingen of beheersplannen in het kader van
bijvoorbeeld de Natuurschoonwet en de Natuurbeschermingswet. Vaak
worden voorwaarden gesteld aan de toegang, bijvoorbeeld alleen tussen
zonsopgang en zonsondergang of alleen in een bepaald gedeelte van het jaar.
* de schouwpaden langs watergangen die eigendom zijn van het Waterschap
Rivierenland. Het waterschap heeft desgevraagd (bij monde van de heer K. te
Velde) bevestigd dat haar schouwpaden toegankelijk zijn voor wandelaars.
* de particuliere paden in het landinrichtingsgebied waarop een in het Kadaster
vastgelegde erfdienstbaarheid voor het hebben en houden van een
wandelpad is gevestigd.
* de particuliere, niet-openbare paden waarover een of meer van de
gemeentelijke wandelroutes lopen. De gemeente heeft deze particuliere
eigenaren destijds bij het uitzetten van de routes benaderd met de vraag of ze
bezwaar hebben tegen gebruik van het pad. Daartegen is geen bezwaar
gemaakt.
* particuliere paden waarbij de eigenaar geen verbodsbord of obstakels heeft
geplaatst. Wel kan de eigenaar aangeven dat het een ‘eigen weg’ betreft.
Daarmee voorkomt men dat de weg na 30 jaar gebruik een openbare status
krijgt.
* het onderhoudspad langs de uit gebruik genomen spoorlijn. Dit is een
bijzondere situatie, omdat dit pad wettelijk alleen toegankelijk is voor bevoegd
NS-personeel. Nu de spoorlijn niet meer in gebruik is, staat de NS het gebruik
van het pad toe. Men verhindert de toegang in ieder geval niet.
Zoals uit deze voorbeelden blijkt kan de toegang van niet-openbare wegen wel of
niet wettelijk zijn vastgelegd. Privaatrechtelijk kan de toegang worden vastgelegd
door er een erfdienstbaarheid op te vestigen (met als heersend erf een perceel
dat in eigendom is van de gemeente), eventueel in ruil voor een financiële
vergoeding. Dit is gebeurd bij de particuliere paden in het landinrichtingsgebied.
Hierop is een eeuwigdurende erfdienstbaarheid gevestigd, op een enkele
uitzondering na (beperking duur t/m 31 december 2029). Het voordeel van zo’n
erfdienstbaarheid is dat de status helder is, de toegang is wettelijk geregeld. Wel
kan een erfdienstbaarheid onder bepaalde omstandigheden door de rechter
ongedaan worden gemaakt, bijvoorbeeld wanneer in alle redelijkheid niet meer
van de eigenaar kan worden verlangd om de erfdienstbaarheid in stand te
houden.
De grote terreinbeheerders moeten vaak hun gebieden openstellen voor publiek
(in ruil voor subsidie), maar kunnen daarbinnen een eigen invulling geven bijv.
paden opruimen of nieuwe paden aanleggen. In alle andere gevallen, waarbij er
geen wettelijke basis is voor de toegang en deze op vrijwillige basis plaatsvindt,
kan de eigenaar in principe van de ene op de andere dag wandelaars weigeren
of de voorwaarden voor toegang veranderen.

Niet openbaar en niet toegankelijk
Het pad is niet openbaar en de eigenaar heeft een bord (‘verboden toegang’ of
‘privé’) of een obstakel geplaatst. De situatie is duidelijk (mits het pad inderdaad
geen openbare status heeft): de eigenaar verbiedt de toegang. Voor toegang is
toestemming van de eigenaar nodig. Dergelijke paden vinden we in Groesbeek
op particuliere grond zoals landgoederen. Voorbeelden hiervan zijn
Westermeerwijk en Watermeerwijk in Berg en Dal.
WANDELROUTES
Om een beeld te krijgen van de variatie aan wandelroutes die er inmiddels zijn is
kaart C gemaakt. Daarop zijn aangeduid:
* het Pieterpad
* het Streekpad Nijmegen
* wandelingen uit de gemeentelijke wandelgidsjes.
De door de NS uitgezette wandeling (een tweedaagse route tussen Cuijk en
Nijmegen) bestaat grotendeels uit een combinatie van het Pieterpad en het
Streekpad en is niet afzonderlijk op de kaart aangegeven. Deze lange-afstandwandelpaden
zijn in het veld bescheiden gemarkeerd met een rood/witte of rood/
gele aanduiding die op bestaande objecten als bomen en hekwerk is
aangebracht.
Daarnaast zijn er in het bosgebied kleinere wandelingen uitgezet door
Staatsbosbeheer, de zgn. paaltjesroutes. Ook deze zijn niet afzonderlijk
aangegeven op de kaart. De routes van Staatsbosbeheer zijn ter plekke
gemarkeerd met gekleurde paaltjes. Bovendien zijn veel parkeerplaatsen in of
aan de rand van het bos voorzien van informatieborden.
WAT KAN BETER?
Op basis van het overzicht van onverharde paden en routes, aangevuld met
veldwerk, wordt duidelijk waar (potentiële) knelpunten in het padennetwerk zitten.
Sommige particuliere paden zijn vandaag de dag toegankelijk, maar zouden in
de toekomst door de (nieuwe) eigenaar kunnen worden afgesloten. Dat geldt in
theorie zelfs voor wettelijk openbare paden waarvan de status in de loop van de
tijd onduidelijk en betwist is geworden. Veiligstelling van het huidige netwerk
moet dus een belangrijk aandachtspunt in het gemeentelijk wandelbeleid zijn.
Op andere plaatsen ontbreekt een verbinding of doorgang tussen paden die
logischerwijs op elkaar zouden moeten aansluiten. Of de route loopt gedeeltelijk
over (druk) asfalt of kruist drukke wegen. Een ander knelpunt wordt gevormd
door het niet toegankelijk zijn van (particuliere) paden op plaatsen waar dit wel
gewenst is vanuit het oogpunt van een logische route.
Herkenbare knooppunten ontbreken in het wandelpadennetwerk. Deze zijn
echter wel gewenst, omdat ze in combinatie met publieksvriendelijk
informatiemateriaal zoals kaarten en borden de aantrekkelijkheid van het netwerk
vergroten. Deze kansen verdienen dus evengoed aandacht naast aanpak van de
urgente knelpunten.
Het gaat dus om veiligstelling van het netwerk, aanpak van knelpunten en het
benutten van kansen. Deze drie punten worden in de hoofdstukken 4, 5 resp. 6 in
detail uitgewerkt.
21
S
‘t Hof
omshoeve
De Ku
Br
G

Hoofdstuk 4
Uitvoeringsprogramma
deel I: Veiligstellen van het padennetwerk
BEDREIGINGEN
Het is een illusie om te denken dat eenmaal toegankelijke wandelpaden dat ook
blijven in de toekomst. Niet voor niets heeft het Wandelplatform-LAW (de
landelijke beheerder van het netwerk van lange-afstand-wandelpaden) een
Meldpunt Wandelen ingesteld. Dit is een aanspreekpunt voor klachten,
mededelingen en vragen over afsluitingen van wandelpaden en andere
problemen met toegankelijkheid voor wandelaars. Zelfs openbare paden worden
soms door particuliere eigenaren van de ene op de andere dag afgesloten of tot
verboden gebied verklaard. Afsluiting van paden vormt echter niet de enige
bedreiging van de vrije toegang. Ook achterstallig onderhoud en de
aanwezigheid van andere weggebruikers kunnen in de praktijk leiden tot een
verslechtering van een padennetwerk dat er op papier goed uitziet.
Beperking van de openbare ruimte
In toenemende mate nemen burgers in plaats van boeren bezit van de ruimte in
het buitengebied. Vanuit agrarische hoek worden de mogelijke verspreiding van
dierziekten en verstoring van vee soms als risico’s van wandelpaden beschouwd.
Daarentegen beroepen mondige burgers zich op hun recht op privacy. Zij wensen
geen vreemde personen op en liever ook niet in de nabijheid van hun eigen
23
uuk
eservaat)
Freuden

24
domein te gedogen. De openbare ruimte staat daarmee onder druk en het risico
bestaat dat bestaande paden aan de openbare of toegankelijke ruimte worden
onttrokken. Ook binnen de stedelijke bebouwing is dit een zorgwekkend
verschijnsel (de zgn. “gated community”). In nieuwe woonwijken wordt al snel
geklaagd als er aan de achterkant van woningen toegankelijke groenstroken
liggen waar iedereen kan en mag komen.
Nu is iemand die een pad onrechtmatig aan de openbaarheid onttrekt of
onrechtmatig wandelaars de toegang ontzegt, bijvoorbeeld door het pad fysiek af
te sluiten, via de rechter nog wel aan te pakken. Veel moeilijker is het probleem
van intimidatie en bedreiging. Wandelaars maken regelmatig melding van
intimidatie door eigenaren of aanwonenden (en hun honden!), aldus het
hierboven genoemde Meldpunt Wandelen. In het algemeen, net als elders in de
samenleving, is dit een moeilijk aan te pakken probleem. De bewijslast is
ingewikkeld en vereist in de eerste plaats dat het slachtoffer aangifte doet bij de
politie. De meeste wandelaars, die immers voor hun plezier lopen, zullen
dergelijke paden voortaan mijden waardoor de dwarsligger en wetsovertreder
uiteindelijk wordt beloond voor zijn gedrag.
Achterstallig onderhoud
De beste manier om wandelpaden in stand te houden is door er gebruik van te
maken. Paden die niet meer worden belopen verdwijnen uit beeld en raken
meestal overgroeid wanneer er geen regelmatig onderhoud plaatsvindt. Een
duidelijk voorbeeld is het onderhoudspad naast de uit gebruik genomen spoorlijn
door Groesbeek. Tussen centrum en industrieterrein is het al bijna niet meer
toegankelijk door het hoog opgeschoten struweel. Niet alleen doorgeschoten
struweel en brandnetels plaatsen de wandelaar voor hindernissen, ook slecht
onderhoud aan het pad zelf kan het wandelplezier vergallen. Zeker in een gebied
als Groesbeek met zijn hoogteverschillen kunnen grote regenbuien erosie van
onverharde paden veroorzaken.
Actief onderhoud is dus nodig. Dit vraagt aandacht en geld.
Andere weggebruikers dan wandelaars
Bij de onverharde paden in het buitengebied is meestal niet ter plekke aangeduid
door welk verkeer ze gebruikt mogen worden. Alleen wandelaars, of ook ruiters,
aangespannen wagens, fietsers, mountainbikers, brommers? Soms is er een
slagboom geplaatst, in andere gevallen zou in de praktijk zelfs autoverkeer
gebruik kunnen maken van een pad.
De erfdienstbaarheid die voor de particuliere paden in het landinrichtingsgebied
is afgesproken heeft betrekking op ‘het hebben en houden van een wandelpad’.
Alleen wandelaars hebben dus wettelijk vrije toegang tot deze paden. Andere
weggebruikers zouden in principe toestemming aan de eigenaar moeten vragen
om van het pad gebruik te mogen maken. [Voor de meeste paden geldt
daarnaast een recht van overpad voor eigenaren en gebruikers van naburige
landbouwpercelen en voor aanwonenden].
Het is belangrijk om alert te zijn op eventueel onterecht gebruik van de
onverharde paden door andere weggebruikers. Daarbij gaat het niet alleen om
het genoegen van degene die al wandelend van de rust wil genieten. Overlast, of
gedrag van derden dat als overlast wordt ervaren, ondermijnt ook het draagvlak
bij particuliere grondeigenaren om hun grond open te stellen voor wandelaars.
Wellicht is het dus nodig om bij de paden aan te geven dat ze alleen toegankelijk
zijn voor voetgangers.

De Pieterpadorganisatie heeft enige tijd geleden bezwaar gemaakt tegen de
geplande aanleg van een fietspad op de wandelroute ter hoogte van het
Nederrijk. Wandelaars worden liever niet achterop gereden door fietsers, om nog
maar te zwijgen van brommers en mountainbikers die onverwacht hun pad
gebruiken of kruisen. Een ander voorbeeld is de voorgestelde aanleg van een
fietspad over het onderhoudspad naast de uit gebruik genomen spoorlijn tussen
Groesbeek en Kranenburg. Bekeken zou moeten worden hoe deze route zo kan
worden ingericht dat zowel fietsers als wandelaars op een prettige manier van
deze weg gebruik kunnen maken zonder al teveel hinder van elkaar te
ondervinden.
TE VOEREN BELEID
actiepunt 1
Handhaving van het recht op toegang
Openbaar is openbaar. Toegang is toegang, tenzij de eigenaar in zijn recht staat
en de toegang mag verhinderen. De beleidslijn van de gemeente dient helder te
zijn. Er mag niet worden getolereerd dat eigenaren openbare of wettelijk
toegankelijke paden op welke manier dan ook afsluiten of wandelaars
ontmoedigen van die paden gebruik te maken. Het verdient aanbeveling hiervoor
een aanspreekpunt bij de gemeente in te stellen, zodat burgers weten bij wie ze
problemen kunnen melden.
Om goed te kunnen handhaven dient er duidelijkheid te zijn over de status van
paden. Is een pad op grond van de vrije toegang uit het verleden openbaar, dan
kan de eigenaar het pad niet zomaar afsluiten. Voor onttrekking aan de
openbaarheid is zelfs een besluit van de gemeenteraad nodig. Gemeenten zijn
gehouden openbare wegen op te tekenen in de Wegenlegger, hetgeen overigens
niet wil zeggen dat een weg slechts openbaar is na opname in de Wegenlegger.
De Groesbeekse Wegenlegger dateert uit 1960 en is sindsdien niet meer
gewijzigd. Nagegaan zou moeten worden of actualisering van de Wegenlegger
een effectief middel is om te komen tot grotere duidelijkheid over de status van
onverharde paden.
Handhaving geldt ook voor hetgeen in het Bestemmingsplan buitengebied is
bepaald met betrekking tot de onverharde en semi-verharde wegen in het
agrarisch deel van het buitengebied. Deze mogen niet zonder toestemming van
de gemeente worden verhard of verwijderd. De aanlegvergunning daarvoor kan
uitsluitend worden verleend onder de in het bestemmingsplan genoemde
voorwaarden. Overigens behoeft de Kaart Recreatiewegen in het
Bestemmingsplan Buitengebied aanpassing. Bij de vaststelling van deze kaart is
uitgegaan van de toenmalige stand van zaken in de landinrichtingsplannen. Ten
aanzien van enkele paden zijn inmiddels wijzigingen in deze plannen vastgesteld.
Benodigde inzet aan arbeid en middelen: ambtelijke ondersteuning
actiepunt 2
Veiligstellen van de toegang van onverharde paden
De toegang tot de niet-openbare, particuliere paden in Groesbeek is niet in alle
gevallen wettelijk vastgelegd. Voor de paden waarop een erfdienstbaarheid met
de gemeente is gevestigd is de situatie duidelijk. De toegang is in principe
veiliggesteld. Alleen door tussenkomst van de rechter kan de erfdienstbaarheid in
bepaalde omstandigheden ongedaan worden gemaakt. Ook zijn er paden
25
uuk
eservaat)
Freuden

26
waarover de betreffende eigenaar en de gemeente een onderlinge afspraak
hebben gemaakt ten aanzien van de toegang voor wandelaars. Dit geldt
bijvoorbeeld voor het terrein van de golfbaan. In alle andere gevallen vindt
toegang plaats op basis van vrijwilligheid. Het risico is altijd aanwezig dat de
eigenaar (of de nieuwe eigenaar) van de ene op de andere dag wandelaars
weigert of de voorwaarden voor toegang verandert. Het verdient de voorkeur ook
voor deze paden de toegang via een overeenkomst vast te leggen, bijvoorbeeld
in de vorm van een erfdienstbaarheid aan de gemeente. Uiteraard hangt dit
volledig af van de bereidheid van eigenaren om daaraan mee te werken. In
plaats van eeuwigdurend zou een erfdienstbaarheid ook voor een (groot) aantal
jaren kunnen worden afgesproken. Dat vergroot wellicht de kans op
medewerking van grondeigenaren. De gemeente zou de kosten van de notariële
akte voor haar rekening kunnen nemen en daarnaast een eenmalige vergoeding
kunnen geven voor het gebruik als wandelpad.
Wat betreft de gemeentelijke paden die in het kader van de landinrichting zijn
aangelegd zou nagegaan moeten worden of deze bij besluit een openbare status
moeten krijgen.
Benodigde inzet van arbeid en middelen: ambtelijke ondersteuning, vergoeding
notariskosten, eenmalige vergoeding voor gebruik als wandelpad
actiepunt 3
Vaststellen van een onderhoudsplan voor de gemeentelijke paden
Er is nog geen beleid (en budget) vastgesteld voor het onderhoud van de nieuwe
onverharde paden die de gemeente in het kader van de landinrichting in
eigendom heeft gekregen. Dit geldt niet alleen voor de paden zelf, maar ook voor
de bermen die op verschillende plaatsen zullen worden voorzien van struweel.
De Stichting Landschap Ooijpolder-Groesbeek heeft de gemeente aangeboden
om deze paden en bermen langjarig te beheren en te onderhouden. Dit aanbod
moet nog verder worden uitgewerkt. Wellicht kan voor de financiering van het
onderhoud van deze landschapselementen een beroep worden gedaan op het
fonds dat in het kader van het project Groenblauwe diensten wordt ontwikkeld.
Wat betreft de particuliere paden die via een erfdienstbaarheid zijn opengesteld
voor wandelaars zijn er geen specifieke afspraken over onderhoud. Particuliere
eigenaren zijn aansprakelijk voor eventuele schade die wandelaars oplopen als
gevolg van nalatigheid in onderhoud (bijv. vallende takken) en nalatigheid in het
aangeven van een bepaald gebrek. Mogelijk kan het benodigde onderhoud ook
hier via zgn. groene diensten worden gefinancierd.
Benodigde inzet van arbeid en middelen: ambtelijke ondersteuning, budget voor
beheer en onderhoud

Hoofdstuk 5
Uitvoeringsprogramma
deel II: Aanpak van knelpunten
TYPERING KNELPUNTEN
In dit hoofdstuk worden de knelpunten in het huidige padennetwerk in kaart
gebracht en besproken. Ook worden mogelijke oplossingen aangereikt.
De knelpunten liggen alle rond de woonkernen en in het agrarisch
cultuurlandschap en bestaan uit een of meer van de volgende kenmerken:
* het geheel ontbreken van een verbinding of doorgang tussen twee paden die
logischerwijs op elkaar zouden moeten aansluiten
* de route loopt gedeeltelijk over (druk) asfalt
* onveilige situaties bij het kruisen van of lopen langs drukke wegen
* er is wel een (particulier) pad, maar dit is niet toegankelijk
Een belangrijk uitgangspunt bij de formulering van een oplossing voor een
knelpunt is haalbaarheid, in beleidsmatige, financiële en maatschappelijke zin.
Nieuwe wandelverbindingen over particuliere grond dienen bij voorkeur op
vrijwillige basis en in goed overleg met de grondeigenaar te worden gerealiseerd.
De bestaande eigendomssituatie wordt dan gehandhaafd. Het is redelijk als de
eigenaar tegemoet kan worden gekomen in de kosten van te treffen
inrichtingsmaatregelen en onderhoud van het pad. In ruil voor zo’n vergoeding
27
e Horst

28
kunnen dan met de eigenaar afspraken worden gemaakt die de toegankelijkheid
van het pad voor wandelaars waarborgen.
In tegenstelling tot het agrarisch cultuurlandschap en het gebied rond de
woonkernen bieden de bossen en natuurgebieden binnen de gemeentegrenzen
over het algemeen meer dan voldoende goede wandelmogelijkheden. De paden
zijn meestal onverhard. Verkeerssoorten worden van elkaar gescheiden. Indien
fietsers en ruiters worden toegelaten, zijn voor hen speciale paden beschikbaar.
Ook de aanwezigheid van informatieborden, uitgezette routes, bankjes en
picknicktafels versterkt de aantrekkelijkheid van deze gebieden voor wandelaars.
DE KNELPUNTEN STUK VOOR STUK
De nummering is willekeurig en verwijst naar de knelpunten op kaart A:
1. Van Groesbeek-centrum naar het (noord)oostelijk buitengebied
2. Van wijk Lage Horst in oostelijke richting
3. Rondom Breedeweg
4. Verbinding tussen Bruuk en Reichswald
5. Verbinding tussen schouwpaden rond de Leigraaf
6. Verbinding tussen Plateau en grensgebied bij Schildbroek/Steenbroek
7. Verbinding tussen Nederrijk en Plateau
8. Verbinding Bevrijdingsmuseum en Canadese Erebegraafplaats
9. Niet toegankelijke gebieden in noordwestelijk deel
10. Zevenheuvelenweg, rond Vlierenberg en Valkenlaagte
11. Berg en Dal, omgeving Tivoli/Holdeurn
12. Berg en Dal, omgeving Holdeurn-laag
knelpunt 1
Van Groesbeek-centrum naar het (noord)oostelijk buitengebied
Beschrijving knelpunt:
De onverharde wandelpaden in het (noord)oostelijk buitengebied, zoals de
Renpaadjes tussen Groesbeek en De Horst en de nieuwe paden in het gebied
ten oosten van de Wylerbaan, zijn vanuit het centrum van Groesbeek alleen te
bereiken via de reguliere, drukke verkeerswegen Cranenburgsestraat en Hoge
Horst, of via het daartussen gelegen industrieterrein. Deze routes zijn niet
aantrekkelijk voor de wandelaar, omdat ze druk zijn en er bovendien geen goede
voorzieningen voor wandelaars zijn. Inwoners van het noordoostelijk deel van het
dorp hebben daardoor weinig mogelijkheden voor rustige ommetjes aan en
voorbij de rand van de dorpsbebouwing.
Oplossingsrichting:
Er zijn twee opties voor een verbinding.
De eerste is via het onderhoudspad langs de uit gebruik genomen spoorlijn.
Eigenaar ProRail is gestopt met het onderhoud, nadat de lijn in 1991 uit gebruik
is genomen. Het gevolg is dat het pad inmiddels gedeeltelijk is dichtgegroeid met
bomen, struweel en braam. Op sommige delen van het pad is sprake van een
hinderlijk dikke grindlaag. De NS houdt het evt. toekomstig gebruik van de
spoorlijn open en staat het huidige gebruik ervan door derden oogluikend toe.
Het aantrekkelijke van dit pad is dat het doorloopt tot in het centrum (en verder
richting Biesseltse baan) en een groen lint vormt door het dorp. In ecologische
zin bieden de bermen van de spoorlijn interessante mogelijkheden. De
Vlinderstichting heeft dit in 1996 met behulp van veldonderzoek bevestigd.

Zuiveringsinst
Door het pad op te schonen (vooral aan
de zuidkant) wordt het beter toegankelijk
voor wandelaars en kan de natuurwaarde
worden versterkt. De hitte van de zon
vertraagt bovendien nieuwe groei van
bomen waardoor in de toekomst de
onderhoudskosten beperkt kunnen zijn,
mits tijdig onderhoud wordt gepleegd.
De gemeenteraad heeft zich vorig jaar
voorstander verklaard van de aanleg van
Stippellijn is gewenste verbinding
een fietspad op het onderhoudspad, in
oostelijke richting doorlopend over de
grens tot aan de Schwartzländerweg in de gemeente Kranenburg, en in
westelijke richting tot aan de Biesseltse Baan (verbreding huidig fietspad). De
gemeente Kranenburg staat niet afwijzend tegen het opschonen van het Duitse
gedeelte van de spoorlijn.
Bij de uitvoering van dit plan is het verstandig na te gaan hoe fietser en
wandelaar elkaar het minst in de weg zullen zitten.
De tweede optie voor een verbinding tussen Groesbeek-centrum en het
(noord)oostelijk buitengebied is het nieuwe schouwpad langs de Groesbeek te
benutten. Dit sluit goed aan op de centrumplannen waarin het voorstel is gedaan
om de beek in het centrum weer bovengronds te halen en langs Mariëndaal z’n
natuurlijke weg te laten vervolgen. Voorbij de dorpsbebouwing is het schouwpad
langs de beek toegankelijk voor wandelaars. Enkele onderbrekingen daarin
moeten nog wel worden aangepakt, zoals bij de voormalige waterzuivering waar
de Groesbeek ondergronds gaat en het schouwpad doodloopt op een stukje tuin.
Ook tussen de Hulsbroek en Koningin Wilhelminaweg, ter hoogte van de
uitbreiding van het industrieterrein, moet nog een route worden gerealiseerd.
Door de paden langs de Groesbeek en de spoorlijn met elkaar te verbinden
ontstaat een aantrekkelijk ommetje. Ter hoogte van de voormalige waterzuivering
aan de oostzijde bij de Hulsbroek zou dan via het terrein van de waterzuivering
(gemeentelijk eigendom) een verbinding met de spoorlijn moeten worden
gemaakt.
Initiatiefnemer: gemeente, in samenwerking met grondeigenaren
knelpunt 2
Van wijk Lage Horst in oostelijke richting
Beschrijving knelpunt:
Met de komst van een schouwpad langs de Drulse Beek, die enkele jaren
geleden een meer natuurlijk verloop heeft gekregen, is in principe een prachtig
buitenommetje ontstaan voor bewoners van de nieuwe wijk De Lage Horst, en de
daarachter gelegen Drul. Via dit pad kan men binnendoor naar De Bruuk, of een
ommetje maken naar het onverharde pad dat bij Koningin Wilhelminaweg nr. 18
op deze weg uitkomt waarna men via het fiets/wandelpad de wijk weer ingaat.
Een onneembaar obstakel is echter het hekwerk dat halverwege het schouwpad
in de wijk is geplaatst. Dit hek staat daar blijkbaar om doorgang te verhinderen.
Het pad achter het hekwerk is via de andere kant gewoon bereikbaar. Alleen
doorgang is onmogelijk gemaakt. Daardoor is men gedwongen door de wijk in de
richting van de Koningin Wilhelminaweg te lopen. Het is mede daarom van groot
29

30
belang dat de groenstrook
naast deze weg tussen de
Drulse Beek en het fiets/
wandelpad naar de wijk vrij
toegankelijk blijft voor
wandelaars.
Oplossingsrichting:
In overleg met de buurt zou
moeten worden nagegaan of
het hekwerk langs de Drulse
Beek kan worden verwijderd
S
of voorzien van een
toegangshek voor
Stippellijn is gewenste verbinding
wandelaars.
De groenstrook langs de Koningin Wilhelminaweg dient vrij toegankelijk te blijven
voor wandelaars.
Initiatiefnemer: gemeente
knelpunt 3
Rondom Breedeweg
S
P
Beschrijving knelpunt:
Vanuit de kern Breedeweg zijn er weinig mogelijkheden voor lokale ommetjes
over rustige wegen en paden. Knapheideweg, Grafwegen, Breedeweg en
Bruuksestraat zijn te druk met gemotoriseerd verkeer om prettig overheen te
lopen. Via een nieuw, onverhard pad aan de westkant van het dorp kan men nu
wel in de richting van Kiekberg en St. Jansberg lopen. Helaas is er in de
landinrichting tegelijkertijd ook een pad opgeheven, de Kiekbergsebaan, hetgeen
in het dorp betreurd wordt. Aan de andere kant van de woonkern ontbreekt elk
onverhard pad of rustige weg naar (de wandelpaden in) het buitengebied.
Oplossingsrichting:
Het gebied Sint Jansberg/Grafwegen/Bruuksestraat is concentratiegebied in het
proeftuinexperiment. In dat kader is vorig jaar een rapport opgesteld met daarin
een schets van een toekomstige inrichting van dat gebied met nieuwe
landschapselementen.
Nadrukkelijk wordt daarin
aandacht besteed aan de
dubbelfunctie van
De Kuul
landschapselementen; ze hebben
niet alleen een landschappelijke,
Breedeweg
ecologische of cultuurhistorische
betekenis, maar kunnen ook
S
gebruikt worden voor recreatie
(wandelen en/of fietsen). Ook in
‘t Voske
het nog te verschijnen
Landschapsontwikkelingsplan
(LOP) wordt in het kader van de
zgn. groene diensten gepleit voor
de aanleg van wandelpaden op
Grafwegen
boerenland rond de kern
Breedeweg.
‘t Hof
S
Zuiver

Een eenvoudig te realiseren verbetering is het formeel openstellen van het
bestaande pad rond de voormalige vuilstort. Daardoor kan een wandelverbinding
tot stand komen tussen de Bruuksestraat en Ashorst. Het pad is eigendom van
de gemeente.
Initiatiefnemers: grondeigenaren, gemeente (LOP)
knelpunt 4
Verbinding tussen Bruuk en Reichswald
Beschrijving knelpunt:
Er is voor wandelaars geen rechtstreekse verbinding tussen natuurreservaat de
Bruuk en het net over de grens gelegen Reichswald. Komend vanuit de Bruuk
kan men nu zuidelijk via de Bruukse straat, Heiland en Breedeweg bij Grafwegen
de grens over, het Reichswald in. De tweede mogelijkheid ligt noordelijk, via
Hogewaldseweg en Ketelstraat. De
afstand tussen deze
grensovergangen bedraagt
ongeveer drie kilometer. Het
Reichswald is omheind, toegang is
alleen mogelijk op bepaalde
plaatsen via de toegangshekken.
Het voorstel om aan de
zuidoostkant van de Bruuk een
wandelverbinding richting
Reichswald te realiseren is destijds
door de Werkgroep Wandelpaden
naar voren gebracht in de
landinrichting, maar is niet
gerealiseerd.
rkenhof
Stippellijn is gewenste verbinding
Oplossingsrichting:
Mogelijk kan er een pad worden aangelegd op de meest zuidelijke groenstrook
die van de Bruuk naar de rijksgrens gaat lopen en die eigendom is van
Staatsbosbeheer. Voorbij de grens is er dan nog zo’n 50 meter te gaan door een
landbouwperceel voordat men bij de Grafwegenerstrasse staat. Via deze weg
komt men dan eenvoudig bij het nabijgelegen toegangshek tot het Reichswald.
Initiatiefnemer: gemeente, in samenwerking met grondeigenaren en gemeente
Kranenburg
knelpunt 5
Verbinding tussen schouwpaden rond de Leigraaf
Beschrijving knelpunt:
Met de aanleg van een schouwpad langs de Leigraaf vanaf de Bruuk tot aan de
Ketelstraat is er prachtige wandelmogelijkheid rond De Horst bijgekomen. [De
oeverzone moet nog worden ingericht.] Wat nog ontbreekt is een voorziening op
een of meer plaatsen om de Leigraaf over te steken, bijvoorbeeld een bruggetje
ter hoogte van het schouwpad dat in de richting van De Horst loopt. Dat vergroot
de keuzemogelijkheid voor ommetjes aanzienlijk, te meer daar nu ook de
31

32
voorheen met een slagboom
afgesloten toegangsweg naar het
nabijgelegen voormalige
varkensbedrijf voor wandelaars
toegankelijk is.
Oplossingsrichting:
Met de plaatsing van een of meer
bruggetjes over de Leigraaf is het
knelpunt eenvoudig op te lossen.
De genoemde slagboom dient
nog te worden verwijderd.
Initiatiefnemer: gemeente in
samenwerking met het
Waterschap Rivierenland
knelpunt 6
Verbinding tussen Plateau en grensgebied bij Schildbroek/Steenbroek
Beschrijving knelpunt:
Er is geen goede wandelverbinding tussen de paden op het Plateau en het
nabijgelegen Duitse agrarisch cultuurlandschap. Tussen de noordelijk gelegen
grensovergang op de hoek Boersteeg/Lage Wald en de beide grensovergangen
bij de Cranenburgsestraat in het zuiden is er slechts een verbinding en dat is de
voormalige spoorlijn. Aan beide kanten van de grens liggen echter elkaar bijna
rakende paadjes die interessant zijn als mogelijke wandelroute.
Oplossingsrichting:
Twee overgangen zijn wenselijk en mogelijk.
Het onderhoudspad langs de spoorlijn is een voor de hand liggende oplossing.
Zie ook knelpunt 1. Het pad is echter in de praktijk niet toegankelijk vanwege te
dichte plantengroei. Met name op
Duits grondgebied tussen de
Kiwitt
rijksgrens en de Schwartzländerweg
zou het pad geschoond moeten
worden.
S De tweede overgang zou kunnen
komen bij de ecologische
verbindingszone, in de buurt van
grenspaal 617. Aan Nederlandse
zijde ligt daar een schouwpad vanaf
De Elshof
Stippellijn is gewenste verbinding
Stippellijn is gewenste verbinding
Elsenho
de Boersteeg. Op Duits
grondgebied, vlak over de grens,
voert een geasfalteerd weggetje
naar boerderij Elsenhof en vandaar
verder o.a. naar de Hettsteeg. [N.B.
Komend vanaf de andere kant ziet
men een bord ‘doodlopende weg’ en
mag men bij de boerderij niet
verder. De feitelijke, juridische
situatie is niet nagegaan.]

Een alternatief zou kunnen zijn om het pad langs de ecologische
verbindingszone door te trekken in zuidelijke richting tot aan de spoorlijn en
vandaar richting Duitsland te gaan.
Initiatiefnemer: gemeente, in samenwerking met gemeente Kranenburg en
grondeigenaren
knelpunt 7
Verbinding tussen Nederrijk en Plateau
Beschrijving knelpunt:
Het pad ten noorden van de woning aan Wylerbaan 33 vormt een wezenlijke
schakel in het padennetwerk. Het maakt de verbinding tussen het noordelijk
hellinggebied en het Plateau, beide interessante wandelgebieden. Vanaf dit mooi
gelegen pad kan men de drukke
Wylerbaan oversteken en direct zijn weg
vervolgen over de ontsluitingsweg die
langs de ecologische verbindingszone
ligt. De enige andere verbinding tussen
de twee genoemde gebieden via
onverharde paden ligt anderhalve
kilometer noordelijker aan de Wylerbaan
bij boerderij Groenendaal. Bovendien
biedt de nabijgelegen Derde baan geen
alternatief vanwege de
verkeersonveiligheid van die weg en de
Wylerbaan voor wandelaars. Het hier
beschreven knelpunt heeft betrekking op
de toegang van wandelaars tot dit pad naast Wylerbaan nr. 33. Op de percelen
van vier van de vijf particuliere eigenaren die samen het pad bezitten is een
‘erfdienstbaarheid van weg tot het hebben en houden van een wandelpad’
gevestigd. Het probleem zit in het deel van het pad dat uitkomt op de Wylerbaan.
De kavelgrens loopt daar over het midden van het pad. De ene helft is na
tussenkomst van de rechter door de betreffende eigenaar tot verboden
toegangsgebied verklaard. In de nabijheid van het pad zijn verbodsborden
geplaatst. De andere helft van het pad is formeel wel toegankelijk voor
wandelaars, want daarop is de genoemde erfdienstbaarheid gevestigd. Verder
geldt voor het gehele pad een recht van overpad ten behoeve van de
achterliggende landbouwpercelen. Er is op deze manier een onduidelijke situatie
voor wandelaars ontstaan.
Oplossingsrichting:
Zoals gezegd vormt dit pad een onmisbare schakel in het padennetwerk. De
legitieme, vrije toegang voor wandelaars over (de ene helft van) het pad moet
worden gehandhaafd.
Initiatiefnemer: gemeente
Lerkendael
33

34
knelpunt 8
Verbinding Bevrijdingsmuseum en Canadese Erebegraafplaats
Beschrijving knelpunt:
Het Nationaal Bevrijdingsmuseum (met het gedenkpark) en de Canadese
Erebegraafplaats horen qua thematiek bij elkaar. Bovendien liggen ze op enige
loopafstand van elkaar. Beide bevinden zich in het gebied waarin Operation
Market Garden plaatsvond. Alle reden dus om voor bezoekers een goede
wandelverbinding tussen de twee tot stand te brengen. De huidige route is echter
niet aantrekkelijk. Via Wylerbaan en Kamp neemt men het onverharde pad
(Pieterpadroute) naar de Derde Baan alwaar men naar de ingang van de
begraafplaats aan de Zevenheuvelenweg loopt. Knelpunten zitten aan begin en
eind van de route. De Wylerbaan is een drukke asfaltweg, niet bepaald de plaats
om stil te staan bij het oorlogsverleden.
Ook is het onlogisch dat men bij de
Derde Baan aangekomen als het ware
Canadese Erebegr. pl.
om de begraafplaats heen moet lopen
naar de ingang aan de (drukke)
Zevenheuvelenweg. Daar moet men e Koekoek
bovendien of in de berm gaan lopen of P
op het fietspad aan de overkant (en de
weg tweemaal oversteken).
Oplossingsrichting:
Het ideale wandelpad loopt vanaf het
Bevrijdingsmuseum door het boerenland
naar de Derde Baan. Sporen van
vroegere paden zijn hier nog af te lezen
in het landschap. Vervolgens via de
Pieterpadroute naar de Derde Baan. Ook
zou een bescheiden toegangspoortje
voor wandelaars aan de achterkant van
de begraafplaats wenselijk zijn. Om daar
te komen is een nieuw pad door of
tussen landbouwpercelen nodig. Waar
het landschappelijk past zou de route
symbolisch begeleid kunnen worden
door een begroeiing van esdoorns, het
symbool van de Canadese bevrijders.
ize Rhätia
nd Land
Siep
Kamp
Hoge Hof
Initiatiefnemer: gemeente, in samenwerking met museum, grondeigenaren en
beheerder begraafplaats
knelpunt 9
Niet toegankelijke gebieden in noordwestelijk deel van de gemeente
Nationaal
Bevrijdingsmuseum
De Zevenh
Stippellijn is gewenste verbinding
Beschrijving knelpunt:
In het noordwesten van de gemeente liggen enkele grotere gebieden die niet vrij
toegankelijk zijn voor wandelaars. Het gaat om een drietal grotere terreinen: het
Bijbels Openluchtmuseum en de particuliere landgoederen Westermeerwijk en
Watermeerwijk, verder het particuliere Nieuwland en het terrein van het
Afrikamuseum. Bovendien is het bos van Dekkerswald (nog) omheind. De
aansluiting van het padennetwerk rond het Bijbels Openluchtmuseum is daardoor
N841

niet optimaal. Wandelaars moeten noodgedwongen over geasfalteerde drukke
wegen (Nijmeegse baan en Meerwijkselaan, beide wel voorzien van een fietspad)
lopen, voordat ze hun weg door het bos kunnen vervolgen.
Dat de omheinde terreinen van het Bijbels Openluchtmuseum en het
Afrikamuseum alleen toegankelijk zijn voor betalende bezoekers spreekt voor
zich. Westermeerwijk en Watermeerwijk zijn particuliere landgoederen die door
hun ligging het voor wandelaars opengestelde bosgebied tussen
Heiliglandstichting en Berg en Dal in stukken knippen. Openstelling van deze
landgoederen zou de wandelmogelijkheden sterk kunnen verbeteren.
Het zuidelijk deel van het omheinde bosgebied van Dekkerswald is sinds eind
vorig jaar in eigendom van Staatsbosbeheer. Daarnaast zijn particuliere partijen
eigenaar van delen van het bos geworden. Inmiddels is via ingangen aan de
achterzijde bij de Biesseltse Baan het gehele gebied opengesteld voor
wandelaars. Het hekwerk blijft voorlopig nog in stand in verband met het
aanwezige wild. Dit betekent dat wandelaars nog steeds niet vanuit het oostelijk
bosgebied (De But) het Dekkerswald kunnen bereiken. Onduidelijk is nog of het
gehele gebied in de toekomst, na verwijdering van de omheining, opengesteld
blijft voor wandelaars.
Oplossingsrichtingen:
De voorgenomen verwijdering van het hekwerk rond Dekkerswald dient gesteund
te worden. Het vergroot de aansluiting binnen het padennetwerk. Ook de
hoofdingang van Dekkerswald vanaf de Nijmeegse baan dient toegankelijk voor
wandelaars te zijn/blijven als verbinding tussen de bosgebieden aan beide zijden
van de Nijmeegsebaan. Datzelfde geldt voor het noordelijker langs de
Berg en Dal
ebo
P
angeberg
Heilig Land
stichting
Bijbels
Openluchtmuseum
Nieuwland
N842
Dekkerswald
Wester
Meerwijk
‘t Grüske
P
Meerwijk
Afrika Museum
P
Watermeerwijk
Meiberg
Uleput
35

36
Nijmeegsebaan gelegen deel dat in particuliere handen is. Tegenover de Van
Haeftenlaan zou een toegangspad in Dekkerswald gewenst zijn.
Wat betreft de reeds lange tijd niet toegankelijke particuliere landgoederen dient
op lange termijn te worden gestreefd naar openstelling van paden voor
wandelaars (mits het natuurbelang zich daar niet tegen verzet).
Initiatiefnemer: gemeente, in samenwerking met grondeigenaren
knelpunt 10
Zevenheuvelenweg, rond Vlierenberg en Valkenlaagte
Beschrijving knelpunt:
In het agrarisch gebied rond de Vlierenberg is een fraai netwerk van onverharde
paden dat sinds mensenheugenis vrij toegankelijk is geweest. Een eigenaar
heeft sinds een aantal jaren een
verbodsbord (aanduiding ‘verboden
toegang’) geplaatst bij een pad dat Uleput
onderdeel uitmaakt van een
N841
prachtige route in de richting van het
Afrikamuseum.
Aan de overzijde van de
Zevenheuvelenweg, tegenover de
ingang naar camping Vlierenberg
dreigt een zelfde situatie. Daar loopt
achter een klaphek een smal paadje
in de richting van de Valkenlaagte.
Dit pad gaat over particulier terrein,
o.a. over het erf van een woning.
Ook dit pad is altijd vrij toegankelijk
Gr Vlierenberg
geweest.
Oplossingsrichting:
Handhaving van de openbare status van paden, met als doel het veiligstellen van
de toegang, dient het uitgangspunt voor het handelen te zijn.
Initiatiefnemer: gemeente
knelpunt 11
Berg en Dal, omgeving Tivoli/Holdeurn
Beschrijving knelpunt:
Het gebied rond Berg en Dal (o.a. Duivelsberg, Nederrijk) is zeer aantrekkelijk
voor wandelaars. De Oude Kleefse baan is echter spelbreker: vanwege het vele
autoverkeer en de hoge snelheden een onveilige situatie voor wandelaars. Er zijn
geen trottoirs of fietsstroken, slechts een glibberige goot langs de weg.
Voorkomen moet worden dat wandelaars noodgedwongen op deze weg moeten
lopen om hun route te kunnen vervolgen. Met enkele eenvoudige maatregelen
kan al veel gedaan worden om deze situatie voor wandelaars te verbeteren.
Een alternatief is om bij de Holdeurn de weg over te steken. Via een paadje
naast een particuliere woning komt men dan in het bosgebied van het Nederrijk.
Over dit paadje liep voorheen de Pieterpadroute die inmiddels wat in oostelijke
richting is verlegd (omgeving parkeerplaats). Het is niet ondenkbeeldig dat dit
paadje vroeg of laat door de eigenaar wordt afgesloten.

P
Tivoli
N841
Berglust
Herwarden
Holthurnsche Hof
Eversbosch
Hol
Oplossingsrichtingen:
Vanaf de parkeerplaats naast pannenkoekenhuis De Heksendans (tegenover
Tivoli) loopt een wandelpaadje door het bosgebied (eigendom Staatsbosbeheer,
verderop bij het water particuliere eigendom) parallel aan de weg. Dit bevindt zich
op het grondgebied van de gemeente Ubbergen. Aan de overzijde van de Oude
Kleefse baan kunnen wandelaars op twee plaatsen verder, net voorbij Tivoli en
via de hoofdingang naar Conferentiecentrum De Holthurnsche Hof dat de paden
op haar grondgebied open heeft gesteld voor wandelaars. Op beide plaatsen
moet een veilige doorsteek komen, dat wil zeggen een aftakking van het
wandelpaadje dat hier door het bos loopt.
De reeds lang bestaande doorgang voor wandelaars bij de Holdeurn dient open
te blijven.
Initiatiefnemer: gemeente, in samenwerking met de grondeigenaren en
gemeente Ubbergen
knelpunt 12
Berg en Dal, omgeving Holdeurn-laag
P
rn
Holdeurn-laag
Wylerberg
Holdeurn-hoog
37

38
Beschrijving knelpunt
Ter hoogte van Oude Kleefse baan nr. 154 (Holdeurn-laag) loopt via het erf een
prachtig pad naar het zuidelijk gelegen bosgebied. Verderop sluit de route van
het Pieterpad aan op dit pad. Wandelaars kunnen nu vrij het erf van het
gekraakte pand passeren, er staan geen verbodsborden of hekken. De juridische
situatie is niet nagegaan. Mogelijk is er historisch recht van doorgang.
Oplossingsrichting:
De toegang via of eventueel langs het erf naar het achtergelegen pad dient veilig
te worden gesteld.
Initiatiefnemer: gemeente, in samenwerking met grondeigenaar

Hoofdstuk 6
Uitvoeringsprogramma
deel III: Benutten van kansen
TOELICHTING
In het vorige hoofdstuk is een aantal urgente knelpunten in de
wandelpadenstructuur beschreven. Oplossing van die knelpunten leidt tot een
aanzienlijke verbetering van de mogelijkheden voor inwoners en recreanten om
in de omgeving te wandelen. Daarnaast bieden actuele ontwikkelingen, onder
andere op het gebied van plattelandsvernieuwing, kansen om het netwerk nog
verder uit te breiden. Het is dus zaak om tijdig op deze ontwikkelingen in te
spelen. Kansen zijn er ook met betrekking tot de informatievoorziening. Het
beschikbaar stellen van kwalitatief hoogwaardige informatie (dat wil zeggen qua
inhoud, vorm en plaats afgestemd op de beoogde doelgroepen) zal zeker
resulteren in een grotere benutting van het padennetwerk. Temeer daar tot nu toe
het informatieaanbod op een aantal punten tekort schiet.
Hieronder worden deze kansen stuk voor stuk beschreven.
Afhankelijk van prioriteitstelling en beschikbare financiële middelen zal in een
later stadium een uitwerking in concrete projectvoorstellen dienen plaats te
vinden waarmee eventueel een beroep kan worden gedaan op een passende
subsidieregeling bij rijk, provincie of derden.
al
39
e Elshof
Kiwitt
E
Sc

40
DE KANSEN STUK VOOR STUK
In willekeurige volgorde worden hieronder achtereenvolgens de volgende
projectvoorstellen beschreven:
1. Inrichting van wandelknooppunten
2. Het uitgeven van een wandelpadenkaart
3. Wandelen langs de Groesbeek
4. Naamgeving van onverharde paden
5. Themawandelingen
6. Nieuwe paden in landschapselementen
7. Zicht op Groesbeek
8. Rustpunten onderweg
projectvoorstel 1
Inrichting van wandelknooppunten
Een wandelknooppunt is een punt waar verschillende wandelroutes
samenkomen. In een goed ontwikkeld wandelpadennetwerk zullen daarom altijd
een of meer knooppunten zitten.
Knooppunten vergroten de herkenbaarheid van het netwerk.
Een goed wandelknooppunt kenmerkt zich door twee eigenschappen:
1. het vormt het vertrekpunt van verschillende wandelroutes en variaties daarop.
Wandelroutes komen er samen, kruisen of sluiten er op elkaar aan. Er moet
dus wat te kiezen zijn voor de wandelaar.
2. de aanwezigheid van toeristisch-recreatieve voorzieningen zoals in ieder geval
openbaar vervoer, parkeergelegenheid en horeca. Het centrum van een dorp
kan een geschikt wandelknooppunt vormen, maar ook een parkeerplaats met
evt. bushalte bij een horecagelegenheid in een recreatiegebied.
In het Groesbeekse padennetwerk is er één plek die zonder meer en met
voorrang als wandelknooppunt moet worden bestempeld en dat is het Marktplein
in het centrum van Groesbeek-dorp. Aan alle voorwaarden wordt voldaan: een
knooppunt van wandelroutes, voldoende parkeergelegenheid, goed bereikbaar
met openbaar vervoer, aanwezigheid van horeca en zelfs VVV en boekhandel
om de hoek om evt. kaartmateriaal aan te schaffen. Ook geografisch is het een
logisch punt: in het dal en nabij (de oorsprong van) de Groesbeek. De afstand tot
de bossen in westelijke richting en het agrarisch buitengebied in oostelijke
richting is betrekkelijk gering.
De voorkeur voor deze plek is bovendien logisch, omdat de meeste mensen dit
punt rond het gemeentehuis als het centrum van het dorp ervaren. Recreanten
die in de nabije omgeving verblijven en het dorp bezoeken komen eigenlijk altijd
wel een keer op deze plek. Bovendien sluit een wandelknooppunt op deze plaats
goed aan bij de zogenaamde centrumplannen. In deze plannen wordt voorzien in
het verkeersvrij en voetgangersvriendelijk maken van het plein, zodat het een
aantrekkelijk verblijfsgebied wordt.
Afhankelijk van de toekomstige inrichting zou ergens op het Marktplein op een in
het oog springende, maar niet opdringerige plaats een bord met gebiedskaart en
informatie voor wandelaars kunnen worden geplaatst. Om de herkenbaarheid
van het knooppunt te vergroten zouden nieuw uit te zetten wandelroutes die het
centrum van Groesbeek aandoen bij voorkeur op het Marktplein moeten
beginnen. Enkele projecten die in dit rapport worden genoemd (“Van Groesbeekcentrum
naar het (noord)oostelijk buitengebied” en “Wandelen langs de

Groesbeek”) versterken in hoge mate de functie van het centrum als
wandelknooppunt.
Ook andere plaatsen die min of meer aan de hierboven genoemde criteria
voldoen kan men benoemen tot wandelknooppunt en voorzien van een
informatiebord. Gedacht kan worden aan andere woonkernen binnen de
gemeentegrenzen. Zo is Berg en Dal, ter hoogte van Tivoli, te beschouwen als
een startpunt voor wandelingen. De N-70 route begint daar vlakbij, andere routes
passeren dit punt of de nabije omgeving. Aan het bord met de
gemeenteplattegrond zou eenvoudig een informatiebord over wandelen kunnen
worden toegevoegd. Kaarten of gidsen zouden wellicht verkrijgbaar kunnen zijn
bij de nabije horecavoorzieningen.
In de andere woonkernen en daarbuiten is geen of veel minder sprake van
clustering van wandelroutes. Het benoemen van nog andere wandelknooppunten
is daarom in dit stadium van ontwikkeling van het padennetwerk minder zinvol. In
de toekomst, wanneer het netwerk verder ontwikkeld wordt, zou dit uiteraard
kunnen veranderen. Het is daarom verstandig om bij het uitzetten van
wandelroutes al rekening te houden met evt. nieuwe wandelknooppunten.
Knooppunten moeten ook niet te dicht bij elkaar liggen, dat doet af aan het effect
ervan.
Dit project kan stapsgewijs worden uitgevoerd, te beginnen met inrichting van
een wandelknooppunt in Groesbeek-centrum en evt. Berg en Dal. Vervolgens
kan bekeken worden of dit aanslaat en het gewenste effect heeft waarna nieuwe
knooppunten kunnen worden benoemd. Financieel biedt zo’n benadering ook
voordelen, omdat kosten over verschillende jaren kunnen worden gespreid.
Initiatiefnemer: gemeente Groesbeek, in samenwerking met VVV, gemeente
Ubbergen
projectvoorstel 2
Het uitgeven van een wandelpadenkaart
Een actuele, publieksvriendelijke kaart met daarop alle toegankelijke onverharde
wandelpaden ontbreekt. Weliswaar is er een topografische kaart 1:25.000
(uitgebracht in 2000), maar deze is in verband met de landinrichting niet meer
actueel. Bovendien lijden nogal wat mensen aan “kaartangst” en hebben ze grote
moeite met het lezen van een dergelijke kaart die boordevol informatie staat. Er
zou een gebruiksvriendelijke kaart moeten komen die tegemoet komt aan de
informatiebehoefte van een publiek dat belangstelling heeft voor wandelen. Een
aantrekkelijke kaart moet hen als het ware verleiden tot wandelen. Op deze kaart
moeten in ieder geval alle toegankelijke onverharde wandelpaden staan.
Daarmee kan men dan als het ware zwervend door het buitengebied wandelen
en op die manier de omgeving verkennen en leren kennen. Wie zomaar wat wil
lopen moet met de kaart zijn weg kunnen vinden. Daarnaast kunnen bestaande
en/of nieuwe wandelroutes op deze kaart worden aangeduid (doorgaans zonder
markering in het veld).
Verspreiding van de kaart kan plaatsvinden door middel van verkoop via VVV,
boekhandel, museumwinkels, campings etc.
Initiatiefnemer: gemeente Groesbeek, in samenwerking met VVV,
Recreatieschap, Staatsbosbeheer en andere belanghebbende partijen
al
41
e Elshof
Kiwitt
E
Sc

42
Mogelijk kan dit project worden gecombineerd met het voornemen van de
Stichting Landschap Ooijpolder-Groesbeek om in het kader van het project
“Baon, pedje of klef?” een kaart uit te brengen met daarop de onverharde paden
op naam (zie projectvoorstel 4).
projectvoorstel 3
Wandelen langs de Groesbeek
Het dorp Groesbeek dankt haar naam aan de beek die zijn oorsprong heeft nabij
de Nederlands Hervormde Kerk en in oostelijke richting naar Kranenburg
stroomt. Genoeg reden om de verregaand gekanaliseerde beek die nauwelijks
nog als beek herkenbaar is in oude glorie te herstellen. Het bovengronds halen
van de Groesbeek vanaf de oorsprong achter de kerk tot en met Mariëndaal
maakt dan ook deel uit van de huidige centrumplannen die tot doel hebben de
aantrekkelijkheid en functies van het centrumgebied te versterken.
De Groesbeek als visitekaartje van Groesbeek. En wat is er dan mooier als
mensen langs de Groesbeek kunnen wandelen, vanaf de bron tot ver in het
buitengebied?! Dat is bovendien een interessante wandelroute die voert door het
aantrekkelijke gebied van de Renpaadjes en voorbij De Horst verder door
boerenland. Het waterschap is eigenaar van een schouwpad langs een groot
deel van de Groesbeek (met uitzondering van het deel tussen de voormalige
waterzuivering en Koningin Wilhelminaweg), zodat de infrastructuur voor de
wandelroute in principe al grotendeels aanwezig is. Tussen De Horst en Duitse
grens grenst een nieuw klein natuurgebiedje (medio 2004 in eigendom van de
Stichting Landschap Ooijpolder-Groesbeek) aan de beek. Daar zou mogelijk een
rustpunt langs de route kunnen worden gecreëerd.
Initiatiefnemer: gemeente, in samenwerking met waterschap en genoemde
stichting
projectvoorstel 4
Naamgeving van onverharde paden
De Stichting Landschap Ooijpolder-Groesbeek heeft een voorstel ontwikkeld om
onverharde wandelpaden in het buitengebied te benoemen en te bewegwijzeren.
Een deel van de paden heeft een naam, soms een officiële naam, soms alleen
een naam in de volksmond. Andere hebben (nog) geen naamsaanduiding. Door
paden te voorzien van een cultuurhistorisch verantwoorde naam en een
bescheiden naambordje ter plekke zal de toegankelijkheid en bekendheid van de
voor het publiek toegankelijke paden worden vergroot. Ook draagt zichtbare
naamgeving bij aan het cultuur-historisch besef. De nieuwe naamgeving zal in
samenspraak met gemeente, grondeigenaren en lokale bevolking plaatsvinden.
Daarnaast is de Stichting voornemens een kaart uit te brengen waarop de paden
met naam staan aangegeven.
Initiatiefnemer: Stichting Landschap Ooijpolder-Groesbeek, in samenwerking met
gemeente en grondeigenaren
Voor dit project is inmiddels financiële ondersteuning verleend door de gemeente
en de provincie Gelderland. Uitvoering start binnenkort.

projectvoorstel 5
Themawandelingen
Enkele jaren geleden hebben de oprichters van Landschapsbeheer Groesbeek
(een onderdeel van de Werkgroep Milieubeheer Groesbeek) het initiatief
genomen tot het organiseren van educatieve natuurwandelingen.
Ontstaansgeschiedenis, cultuurhistorie en flora en fauna van het gebied komen
uitgebreid aan de orde tijdens deze begeleide wandelingen die vier keer per jaar
plaatsvinden. De belangstelling van het publiek is overweldigend. Er is blijkbaar
behoefte aan ‘een verhaal achter het gebied’. Men wil meer weten over de
omgeving waarin men wandelt. Dergelijke themawandelingen kunnen de
betrokkenheid van mensen bij een gebied versterken.
Groesbeek heeft op dit punt veel te bieden. Denk aan onderwerpen als geologie/
ijstijd, de Romeinen, de Tweede Wereldoorlog, water (Bruuk en de beken,
Groesbeek tussen Waal en Maas), de grens, heemkundige thema’s, natuur en
cultuur, de musea enzovoort.
Een verhaal achter het gebied is ook te vinden in de zes gemeentelijke
wandelgidsjes, waarin de routebeschrijvingen zijn voorzien van een uitgebreide
toelichting op de omgeving waarin men wandelt. Maar er zijn nog genoeg
interessante onderwerpen onderbelicht gebleven die tot hun recht kunnen komen
in begeleide wandelingen voor groepen en in routebeschrijvingen voor de
individuele wandelaar.
Initiatiefnemer: in eerste instantie overlaten aan initiatieven uit het veld waar
specifieke kennis zit bij personen en organisaties. Gemeente kan
ondersteunende rol vervullen o.a. bij aanvraag van subsidie en publicatie van
routebeschrijving.
projectvoorstel 6
Nieuwe paden in landschapselementen
Naar verwachting zal aan het eind van dit jaar het Landschapsontwikkelingsplan
(LOP) worden uitgebracht. Dit plan geeft aan hoe en waar de kwaliteit van het
landschap in de gemeenten Groesbeek, Ubbergen en Millingen aan de Rijn
verbeterd kan worden. Omdat de grond in het buitengebied voor het grootste
deel in particuliere handen is, zal particulier landschapsbeheer in de vorm van
zgn. groene diensten een grote rol spelen bij de realisatie van de plannen.
Aanleg van nieuwe landschapselementen zoals houtwallen en poelen zal een
belangrijk element zijn in de ontwikkeling van een aantrekkelijk landschap. Ook
de toegankelijkheid van het landschap speelt een rol. Het realiseren van nieuwe
wandelpaden past daarom uitstekend in dit plan. Door deze te combineren met
lijnvormige landschapselementen als hagen en houtwallen kunnen de kosten van
aanleg en onderhoud van paden wellicht beperkt blijven. Ook draagt zo’n
functiecombinatie er mogelijk toe bij dat agrarische grondeigenaren eerder bereid
zijn om hun land open te stellen voor wandelaars.
Dit is niet alleen van belang voor het gebied rond de kern Breedeweg (zie
knelpunt 3), maar biedt ook kansen elders in de gemeente.
Initiatiefnemer: particuliere grondeigenaren, gemeente (LOP)
al
43
e Elshof
Kiwitt
E
Sc

44
projectvoorstel 7
Zicht op Groesbeek
Groesbeek (“ons binnenste buitenland”) wordt gekenmerkt door
hoogteverschillen. Die eigenschap, resulterend in prachtige vergezichten in het
open buitengebied, heeft grote aantrekkingskracht op toeristen en recreanten.
Door de mogelijkheden die er op dit punt zijn beter te benutten kan het
padennetwerk aan waarde winnen. Bijvoorbeeld door uitzichtpunten in te richten
en deze aan te duiden op de wandelpadenkaart. Op een uitzichtpunt zou een
bank of paaltje met aanduiding van de hoogte kunnen worden geplaatst (om het
punt in het veld te markeren). Ook een informatiebord kan effectief zijn. Een
aardige variant daarvan is een horizontaal geplaatst bord waarop de geologische
geschiedenis is af te lezen van het gebied dat men om zich heen kan overzien.
En wat te denken van een uitzichtpunt bovenop de voormalige vuilstortplaats bij
de Bruuk? Op deze plaats heeft men vanaf een hoog punt een aardig uitzicht
over het open agrarisch gebied naar De Bruuk, Jansberg en Reichswald.
Bovendien geeft een uitzichtpunt een positieve functie aan deze plaats die,
hoewel groen aangekleed, voor een ieder zichtbaar de sporen van een wat
beladen verleden draagt. De infrastructuur is in principe al aanwezig. Van beide
kanten, Ashorst en Bruuk, is dit punt bereikbaar via een pad dat gemeentelijk
eigendom is. Bovendien loopt er al een (regelmatig gemaaid) pad naar boven.
Ook in ecologisch opzicht is er nog wel iets te bereiken op deze plaats. Met een
goed beheersregime (maaien en afvoeren, evt. op één plaats deponeren) kan
een aardige plantengroei tot stand worden gebracht. Enigszins problematisch is
de woekerende reuzenbereklauw.
Initiatiefnemer: gemeente (vuilstort), derden (bijv. particuliere grondeigenaar)
projectvoorstel 8
Rustpunten onderweg
Wie wandelt, wil af en toe even kunnen uitrusten. Een bankje is dan aangenaam.
In het Groesbeekse padennetwerk (buiten bossen en natuurgebieden) staan
slechts zeer sporadisch bankjes. Daar mag nog wel iets bij. Aan particulieren
(bijv. verenigingen, buurtbewoners) kan de mogelijkheid worden geboden een
‘eigen bank’ te plaatsen. Ook sponsoring is een optie die het onderzoeken waard
is. Toekomstig onderhoud is een aandachtspunt dat tijdig bekeken moet worden.
Initiatiefnemer: gemeente, derden

Hoofdstuk 7
Samenvatting en aanbevelingen
Groesbeek heeft de wandelaar veel te bieden: een aantrekkelijk landschap,
natuurgebieden, hoogteverschillen, de afwisseling van bos en boerenland, een
rijke historie. En van dat alles kan de wandelaar in alle rust genieten op de
onverharde wegen en paden die de gemeente rijk is. Tezamen vormen deze
onverharde wegen en paden een netwerk waarin de wandelaar naar eigen
voorkeur zijn route kan bepalen. Tenminste, áls het netwerk goed ontsloten is en
áls de wandelaar over voldoende informatie beschikt om gebruik te maken van
het netwerk. Op beide punten is de huidige situatie niet optimaal. Dit
wandelpadenplan wil daar verandering in brengen en heeft als doel: het
realiseren van een aantrekkelijk wandelpadennetwerk in de gemeente
Groesbeek, ten behoeve van eigen inwoners en recreanten van buiten.
Om aantrekkelijk te zijn voor de beoogde gebruikers dient het
wandelpadennetwerk aan een aantal eisen te voldoen. Het moet rekening
houden met de wensen van de verschillende doelgroepen, keuzemogelijkheden
bieden, voldoende verkeersveilig zijn, zoveel mogelijk gebruik maken van
onverharde paden, door een aantrekkelijk landschap voeren en aansluiten op
voorzieningen op het gebied van horeca en verblijfsaccommodaties.
Om er vervolgens voor te zorgen dat mensen werkelijk gebruik gaan maken van
het padennetwerk moet er bekendheid aan worden gegeven. Dit vraagt om de
45
Lerkendael
uvelen

46
inzet van communicatiemiddelen zoals kaarten, routes en aanduidingen in het
veld.
Het wandelpadenplan bestaat uit een beleidsvisie (hoofdstuk 2) en een
uitvoeringsprogramma in drie delen (hoofdstuk 4, 5 en 6).
De beleidsvisie (hoofdstuk 2) begint met een korte beschrijving van de
maatschappelijke betekenis van wandelen en van de cultuurhistorische en
ecologische betekenis van onverharde paden. Vervolgens wordt het doel van het
wandelpadenplan nader uitgewerkt. De beleidsvisie schetst een beeld van het
‘ideale’ padennetwerk en van de gewenste communicatie over het netwerk en
komt vervolgens tot de conclusie dat het te voeren beleid zich op een drietal
doelen dient te richten: het veiligstellen van het huidige netwerk van onverharde
paden, het aanpakken van knelpunten in het netwerk en het benutten van
kansen om het netwerk nog aantrekkelijker te maken.
In hoofdstuk 3 is de stand van zaken van het huidige padennetwerk in kaart
gebracht. Nagegaan is of de onverharde wegen en paden eigendom zijn van
gemeente, waterschap, bos- en natuurterreinbeherende instanties of van
particuliere partijen. Ook is onderzocht of en hoe de toegang tot deze paden is
veiliggesteld bijvoorbeeld in de vorm van een erfdienstbaarheid. Op basis
daarvan is een aantal knelpunten in het netwerk vastgesteld (zie hoofdstuk 5).
Het gaat daarbij vooral om het ontbreken van goede verbindingen tussen paden,
tussen wandelgebieden of tussen dorpskernen en wandelgebieden.
Het uitvoeringsprogramma van het wandelpadenplan bestaat uit drie delen en
wordt beschreven in de hoofdstukken 4, 5 en 6.
Hoofdstuk 4 richt zich op de veiligstelling van het toegankelijke padennetwerk.
De algemeen waarneembare tendens tot beperking van de openbare ruimte, de
toenemende druk van andere weggebruikers zoals mountainbikers en
achterstallig onderhoud van paden bedreigen in de praktijk de aantrekkelijkheid
en toegankelijkheid van het padennetwerk. Gepleit wordt voor een actief beleid
van de gemeente met betrekking tot handhaving van het bestaande recht op
toegang. Waar sprake is van niet openbare, particuliere paden dient gestreefd te
worden naar het veiligstellen van de toegang middels afspraken of
overeenkomsten met de gemeente. Een derde actiepunt betreft het vaststellen
van een onderhoudsplan voor de paden in gemeentelijke eigendom.
De aanpak van de knelpunten in het netwerk komt aan de orde in hoofdstuk 5.
De knelpunten liggen alle rond de woonkernen en in het agrarisch
cultuurlandschap en betreffen ontbrekende verbindingen tussen paden, tussen
wandelgebieden of tussen dorpskernen en wandelgebieden. Bij ieder knelpunt
wordt een oplossingsrichting aangereikt. Het uitgangspunt daarbij is
haalbaarheid, in beleidsmatige, financiële en maatschappelijke zin. Nieuwe
wandelverbindingen over particuliere grond dienen bij voorkeur op vrijwillige basis
en in goed overleg met de grondeigenaar te worden gerealiseerd. De bestaande
eigendomssituatie kan dan worden gehandhaafd waarbij de eigenaar tegemoet
wordt gekomen in de kosten van te treffen inrichtingsmaatregelen en onderhoud
van het pad.
Hoofdstuk 6 bevat een aantal ideeën en voorstellen voor verbetering van (de
aantrekkelijkheid van) het padennetwerk. Actuele ontwikkelingen, onder andere
op het gebied van plattelandsvernieuwing, bieden kansen om het netwerk verder
uit te breiden. Kansen zijn er ook met betrekking tot de informatievoorziening.
Het beschikbaar stellen van kwalitatief hoogwaardige informatie (dat wil zeggen

qua inhoud, vorm en plaats afgestemd op de beoogde doelgroepen) zal zeker
resulteren in een grotere benutting van het padennetwerk.
Het opdelen van de beoogde activiteiten van het uitvoeringsprogramma in
afzonderlijke, zelfstandige projecten vergroot de kans op realisatie ervan, omdat
daardoor een stapsgewijze aanpak mogelijk is waarbij de kosten per project
nauwkeurig kunnen worden bepaald. Ontwikkeling van kleinschalige recreatie en
toerisme op het platteland heeft bovendien in het landelijk en provinciaal beleid
‘de wind mee’. Door gebruik te maken van stimuleringsprogramma’s en
subsidieregelingen op dit gebied wordt het voor de gemeente en andere
belanghebbende partijen aantrekkelijker om op korte termijn uitvoering te geven
aan de verschillende activiteiten en projectvoorstellen die in dit wandelpadenplan
beschreven worden.
Al gaandeweg zullen nieuwe ideeën naar voren komen en nieuwe kansen zich
voordoen, bijvoorbeeld wanneer herinrichting van de openbare ruimte aan de
orde is. De aanbeveling is om alert te zijn op deze mogelijkheden en waar
mogelijk de kansen te benutten, met steeds het einddoel in het achterhoofd.
Indien al in een vroeg stadium rekening gehouden wordt met de belangen van de
wandelaar, zullen de kosten van de gewenste of noodzakelijk geachte
voorzieningen in veel gevallen beperkt kunnen blijven. Het spreekwoord
“Voorkomen is beter dan genezen” gaat nog altijd op.
Het thema wandelpaden heeft betrekking op vele beleidsterreinen van de
gemeente, zoals toerisme, economische ontwikkeling, landschapsbeleid,
verkeersbeleid, onderhoud van wegen en van landschapselementen. De
aanbeveling is om dit thema sterker te verankeren in het gemeentelijk beleid en
in de beleidsvoorbereidende en uitvoerende taken van de gemeentelijke
organisatie. Met als uitgangspunt dit wandelpadenplan.
Tenslotte, dit plan beperkt zich tot het grondgebied van de gemeente Groesbeek.
Met het oog op regionale bevordering van kleinschalige recreatie en toerisme,
hetgeen ook in het belang van de gemeente is, verdient het aanbeveling in een
vervolgtraject samen met naburige gemeenten een groter gebied onder de loep
te nemen.
47
Lerkendael
uvelen

48
GERAADPLEEGDE KAARTEN, GIDSEN EN RAPPORTEN
Groesbeek Wandelland, Visie van de Werkgroep Milieubeheer Groesbeek. 1998
Handleiding voor wandelaars. Nemo, ongedateerd.
Kansen voor natuur langs spoorlijn Groesbeek! Vlinderstichting, 1996.
Landschapsontwikkelingsplan Ooijpolder-Groesbeek (2 e conceptversie). Bureau
Hemmen, 2003.
Pieterpad traject II, Lange Afstand Wandelpad 9-II, Vorden - Sint-Pietersberg,
256 km. Nivon, 2002.
Proeftuin Ooijpolder-Groesbeek, De gewenste structuren en kwaliteiten van de
groen-blauwe dooradering in twee aandachtsgebieden, door P. Verbeek, T.
Brouwer en P. van Hoof. Bureau Natuurbalans, 2002.
Rapport van de Werkgroep Wandelpaden Actiegebied Groesbeek, 2000
Streekpad Nijmegen. Lange Afstand Wandelpad, streekpad 3. Uitg.
Wandelplatform-LAW, 1999.
Topografische kaart van Nederland, schaal 1:25.000. Topografische Dienst
Wandelen in Groesbeek, een serie van 6 boekjes met elk twee wandelingen.
Gemeente Groesbeek, 2000 en 2002.
Wandelgids Rijk van Nijmegen, Land van Kleef en Oost Betuwe. Uitgeverij Stap
voor Stap, 2002.