Zwartboek Justitie - Bende van Nijvel

BOEK
Als recht krom wordt
ZWARTBOEK
JUSTITIE
De volkswoede over ons vierkant draaiende gerecht die na de arrestatie van
kindermoordenaar Marc Dutroux losbarstte, is ondertussen al twaalf jaar bekoeld.
Toch zijn er nog altijd magistraten en speurders tegen wie de maatschappij eigenlijk zou
moeten worden beschermd. P-journalist René De Witte toont in Zwartboek Justitie aan
dat België stilaan verzinkt in een moeras van gerechtelijke blunders en wanpraktijken.
32 l P-magazine 18.11.2008
034-zwartboekDEF2.indd 32 13-11-2008 18:26:16
VPM

The Great Escape
Om het kwartier tuurt een cipier door de deurspion
om te zien of de gevangene wel in bed
ligt. Maar de twee (de gevaarlijke Kosovaarse
gangster Peraj Konto en zijn Belgische celgenoot
Zakaria Elaagbani; red.) hebben met hun
kussen en hun gevangenisplunje een pop gemaakt,
waardoor ze ongezien aan hun ontsnapping
kunnen werken.
Aan de binnenkant van de
houten celdeur hangt ter
hoogte van het slot een ijzeren
plaat die moet beletten
dat een gevangene aan het
slot kan, maar zij hebben de
plaat kunnen forceren zodat
ze met een lepel het slot kunnen
kraken. Gewapend met
spiegelscherven verbergen ze
zich achter een trap tot ze een
cipier kunnen overmeesteren.
Twee toegesnelde cipiers
kunnen niet anders dan hun
bevelen uitvoeren. Tientallen
celdeuren worden geopend,
er staan wel 80 gedetineerden
op de gang. Een vijftigtal
bereikt de binnenplaats. Daar
staat een bekisting die dienst
doet voor het gieten van de
betonnen pijlers voor een
nieuwe leverancierspoort. De
bekisting wordt als een ladder
tegen de muur gezet en weg
zijn ze, de 28. Anderen vallen
van de bekisting, nog anderen
zijn te laat omdat het alarm
ondertussen is afgegaan. Het
nieuws haalt zelfs de Chinese
media.
(Zwartboek Justitie, p. 106)
Het lijkt een nacht zoals alle
andere in de gevangenis van
Dendermonde. We schrijven 18 augustus
2006. Peraj Konto en Zakaria Elaagbani zitten
opgesloten in Sectie 1, die is voorbehouden
voor de zware jongens en waar de bewaking
dan ook het strengst is. Al moet dat laatste
met een ferme korrel zout worden genomen.
“Sommige deuren deed je beter op slot met
een lepel of een vork dan met de sleutel. Met
een lepel lukte het, met de sleutel nauwelijks.”
Aan het woord is gevangenisdirecteur Roland
Mentens, die de bewuste nacht alarm sloeg
toen geen van de drie aanwezige cipiers de
telefoon beantwoordde en die om 4 uur ’s
ochtends nog eigenhandig een van de ontsnapte
gevangenen probeerde tegen te houden
– tevergeefs overigens.
Dat ‘slechts’ 28 gedetineerden de plaat poetsten
in de aftandse Dendermondse gevangenis,
mag een mirakel heten. Konto opende de
deuren van 130 cellen, maar de meeste gevangenen
bleven braaf in hun cel zitten tot de
politie arriveerde. Ontsnappen uit een gevangenis
is in België geen strafbaar feit, maar cipiers
bedreigen en opsluiten is dat wel. Vandaar
dat er weinig solidariteit was onder de
bajesklanten. Een gedetineerde ging zelfs de
Belga
Laurette Onkelinx (PS):
voelde zich niet
verantwoordelijk voor
‘The Great Escape’.
Jo Vandeurzens
‘masterplan’ voor
justitie is volgens
Financiën
“onduidelijk,
onsamenhangend
en onrealistisch”.
De gevangenis van Dendermonde:
een zeef, en een oude bovendien.
cipiers bevrijden die Konto en zijn kompanen
hadden opgesloten.
PS-minister van Justitie Laurette Onkelinx
werd zwaar op de korrel genomen naar aanleiding
van deze Belgenmop die wereldnieuws
werd, maar ze weigerde botweg ontslag te nemen.
Terwijl na de kortstondige ontsnapping
van Marc Dutroux in april 1998 de koppen rolden
van de toenmalige justitieminister Stefaan
De Clerck (CVP), vicepremier en minister van
Binnenlandse Zaken Johan Vande Lanotte
(SP) en rijkswachtcommandant Willy De Ridder,
vond de publieke opinie het deze keer
best dat voor dit orgelpunt van het falende gevangenisbeleid
geen politieke verantwoordelijkheid
werd opgenomen.
In de periode 2003-2007 bouwde Onkelinx als
vicepremier en minister van Justitie overigens
een indrukwekkend palmares van fl aters en
wanbeleid op. Ze stelde haar veto tegen de
plannen van haar voorganger Marc Verwilghen
(VLD) om het gevangeniswezen en de gerechtsgebouwen
te moderniseren. Ze waste
haar handen in onschuld toen de tot vier jaar
gevangenisstraf veroordeelde Fehriye Erdal
plotseling spoorloos was verdwenen. Geen
vuiltje aan de lucht toen gevaarlijke gangsters
als Kaplan Murat en Mohamed El Azzouzi niet
uit penitentiair verlof terugkeerden. Haar viel
ook niets te verwijten, vond zijzelf, toen de
door haar uitgewezen topcrimineel Victor
Hoxha in Antwerpen werd gesignaleerd. En
wat deed de doorsnee Belg? Hij geeuwde,
draaide zich om en sliep vredig verder. Ondertussen
liepen 19 van de 28 gedetineerden die
uit de Dendermondse gevangenis waren ontsnapt,
nog altijd op vrije voeten rond.
Een concrete oplossing voor het nijpende probleem
van de al jaren overbevolkte, verouderde
en ronduit bouwvallige gevangenissen, is
ondanks de ronkende verklaringen van de huidige
justitieminister Jo Vandeurzen (CD&V)
niet voor morgen. Zijn ambitieuze Masterplan
2008-1012, waarmee hij het Belgische gevangeniswezen
grondig wil hervormen, is volgens
de inspecteur van Financiën bij de Regie der
Gebouwen onduidelijk, onsamenhangend en
onrealistisch: “Het is twijfelachtig of dit alles
verwezenlijkt zal kunnen worden voor eind
2012. 2013 of 2014 lijken, gezien de ervaringen
uit het verleden, meer waarschijnlijk.”
Het zal de gedetineerden in de verkommerde
gevangenis van Vorst die momenteel met z’n
drieën in cellen van 2,5 op 2,8 meter opgesloten
zitten en ruziemaken over wie er op de
grond zal moeten slapen, ongetwijfeld allemaal
worst wezen. Het is nu alleen wachten
op de volgende Great Escape.
Afdaling naar de hel
Een kille winterdag, een mistroostige arbeiderswijk
van het zo al niet bijzonder kleurrijke
Bredene, een rokerig buurtcafé en de 39-jarige
Patrick, gebogen over een kop koffi e, lurkend
aan de sigaret die hij gerold heeft met het ta-
Belga
18.11.2008 P-magazine l 33
034-zwartboekDEF2.indd 33 13-11-2008 18:26:25

‘Zwartboek Justitie’: recht wordt krom
baksgruis dat hij recupereert uit uitgedoofde
peuken. Hij praat met horten en stoten, in zijn
hoofd zoeven de gedachten alle kanten uit.
Het gevolg van antidepressiva, zegt hij. Ze
knagen aan zijn geheugen. Maar hij bouwt de
medicatie af, want over enkele weken wordt
zijn proces gevoerd tegen het OCMW dat
hem, naar eigen zeggen, nog maanden achterstallen
moet betalen. En dan wil hij helder
van geest zijn, want het proces moet hij winnen.
Moet! Al die miserie zou hem bespaard
zijn gebleven, als twee inspecteurs van de gerechtelijke
politie van Brugge op een dag niet
bij hem thuis waren binnengevallen en een
vals proces-verbaal hadden opgesteld, waarin
ze hem het bezit van tientallen grammen heroine
en cocaïne in de schoenen schoven. ‘Weet
u wat ze hebben gevonden? Twee jointpeuken,
dat wel, maar geen harddrugs. Die had ik
niet. Niets vonden ze, helemaal niets! Zeg nu
zelf. Iemand bij wie dergelijke hoeveelheden
worden aangetroffen, die wordt toch onmiddellijk
aangehouden? Ik niet. Toch wel het bewijs
dat er niets was?’ zegt hij.
(Zwartboek Justitie, p. 124-125)
Maar Patrick De Ceulaer, die al enkele keren in
de cel heeft gezeten wegens inbraak, diefstal
en drugsdelicten, heeft pech. De rechter hecht
geen geloof aan zijn versie van de feiten en
veroordeelt hem in 1989 tot drie jaar gevangenisstraf,
met vijf jaar uitstel. Ironisch genoeg
wordt dit vonnis uitgesproken door Jan Beirens,
de Knokse rechter die eind 1996 het
nieuws haalde omdat hij ten onrechte drie
maanden achter de tralies vloog op verdenking
van corruptie. Drie jaar later werd hij over
de hele lijn vrijgesproken, kreeg hij een schadevergoeding
voor de 87 dagen gevangenschap
en ging hij opnieuw aan de slag als kamervoorzitter
van het Gentse hof van beroep.
Met Patrick loopt het minder goed af. Hij wordt
betrapt met een busje pepperspray op zak.
Naar eigen zeggen werkt hij op dat ogenblik in
de horeca en heeft iedereen in de zaak zo’n
spuitbus. Maar voor de rechtbank kan Patrick
andermaal op weinig begrip rekenen. Hij wordt
veroordeeld wegens verboden wapendracht
en de gevangenisstraf van drie jaar met uitstel
wordt effectief. Na anderhalf jaar in de cel
vlucht hij tijdens een penitentiair verlof naar
Londen. Als hij vier jaar later terugkeert naar
Bredene, wordt hij opnieuw aangehouden. Hij
moet de resterende 18 maanden tot de laatste
dag uitzitten, want voor gevangenen die zich
tijdens hun penitentiair verlof uit de voeten
maken, kent men geen genade.
Eind 2007 krijgen we op de redactie van
P-magazine een mail van Patrick. “Geachte, ik
heb drie jaar onschuldig in de gevangenis gezeten
en zoek iemand die mijn verhaal wil.”
Tijdens zijn verblijf in de gevangenis van Brugge
schreef hij een 1.100 bladzijden tellend
dagboek, waarin hij terugblikt op zijn kindertijd
in een mijnwerkersgezin, uitlegt hoe hij als tiener
in de marginaliteit verzeild geraakte, een
beklijvend beeld schetst van de kille wereld
binnen de gevangenismuren en uitweidt over
zijn pogingen om eerherstel te krijgen door allerlei
instanties aan te schrijven. Maar met
34 l P-magazine 18.11.2008
Patrick De Ceulaer:
op zoek naar gerechtigheid.
geen enkele van zijn noodkreten vond hij gehoor.
“Allemaal hebben ze me laten stikken”,
zegt hij verbitterd. “Ik heb ook nooit een eerlijke
verdediging gehad. Geld voor advocaten
had ik niet en van die pro-Deoadvocaten moet
je niets verwachten.”
Patricks verhaal laat weinig goeds verhopen
wat zijn maatschappelijke reïntegratie betreft.
Hij slikt kalmeermiddelen, want de herinneringen
blijven zijn gemoed bezwaren. In de gevangenis
schopte hij het tot fatik (gedetineerde
die voedsel bedeelt) en reed hij met zijn kar
koffi e en eten rond in de gesloten afdeling,
waar moordenaars en zedendelinquenten zijn
ondergebracht. Geweld, knokpartijen en zelfdoding
waren er schering en inslag. Patrick
moest steevast de boel opruimen: “Emmers
bloed heb ik daar gedweild. En ik overdrijf
niet.” Hoewel hij zijn eigen toekomst allesbehalve
rooskleurig inziet, is hij vastbesloten om
zijn strijd tegen justitie verder te zetten. Het
geld heeft hij daar niet voor, maar dat komt wel
als hij zijn proces tegen het OCMW wint. Pas
dan kan hij aan de klim uit het dal beginnen.
Begin dit jaar verschijnt in dit blad een tweedelige
reeks met fragmenten uit het dagboek
van Patrick. Maar ondertussen heeft zijn reïntegratie
alles weg van een afdaling naar de
hel, in plaats van eruit. Hij vindt geen pro-Deoadvocaat
en zijn proces tegen het OCMW
wordt telkens opnieuw uitgesteld, hij wordt
dakloos, zinkt weg in een depressie. “Ik sta op
het punt een pistool aan te schaffen”, zucht
hij. Momenteel schrijft Patrick een boek over
zijn moeilijke terugkeer onder de normale
mensen, misschien een aanrader voor rechters
die mensen de nor indraaien zoals u en ik
van ondergoed veranderen?
Leven in voorlopige
vrijheid
’Pedofi lie! We wisten niet eens wat dat woord
betekende.’ Wanneer Jo (Braem, West-Vlaam-
Waarom zitten onze
gevangenissen eivol?
Al sinds jaar en dag zijn de Belgische gevangenissen
overbevolkt. Daar zijn meerdere
verklaringen voor. Een belangrijke
reden zou zijn dat er in ons land lichtzinnig
wordt omgesprongen met de wet op
de voorlopige hechtenis. Daar komt nog
bij dat heel wat gevangenen (vooralsnog)
niet zijn veroordeeld, maar wel in verdenking
werden gesteld en in afwachting dat
ze voor de strafrechter moeten verschijnen,
in de cel zijn beland. In het King’s
College, dat verbonden is aan de University
of London, verzamelen onderzoekers
van het International Centre for Prison
Studies (ICPS) statistische gegevens over
het aantal gevangenissen per land, het
aantal gevangenen en het aantal gevangenen
dat in voorlopige hechtenis zit en/
of op een proces wacht. Wat blijkt hieruit?
Met 95 gevangenen op 100.000 inwoners
bevindt ons land zich ongeveer op het niveau
van Frankrijk (91) en Duitsland (93),
en een stuk onder dat van Nederland
(117) en van Engeland en Wales (149).
Dat valt dus nog mee.
Maar de statistieken van het ICPS tonen
ook aan dat België met ruime voorsprong
koploper is wat betreft het percentage
gevangenen dat in voorlopige hechtenis
zit of opgesloten werd in afwachting van
een uitspraak (al dan niet in beroep) van
de rechter. Die groep maakt in ons land
liefst 44,3% van de totale populatie van
gevangenen uit, terwijl die in onze buurlanden
beduidend kleiner is: 33,3% in Nederland,
31,5 % in Frankrijk, 17,4% in
Duitsland en slechts 15,4% in Engeland
en Wales. Is dat hoge percentage te wijten
aan te lange voorhechtenis, te trage
rechtsgang of een combinatie van die
factoren? Het onderzoeken waard, zo lijkt
ons. Want als men dit probleem probeerde
op te lossen, zou de overbevolking in
onze gevangenissen al grotendeels kunnen
worden verholpen.
034-zwartboekDEF2.indd 34 13-11-2008 18:26:27

se bedrijfsleider op rust; red.) vraagt wat het
allemaal te betekenen heeft, krijgt hij een klap
tegen het hoofd en wordt hij met een smak
tegen de muur gekwakt. Jeanne (zijn echtgenote;
red.) hebben ze ondertussen al meegenomen
naar de rijkswachtkazerne. Daar moet
ze haar schoenen uitdoen en wordt ze in de
cel gestopt met als enige inrichting een soort
betonnen bed, een bebloed kussen en een
natte deken. Naast het bed een metalen pot.
De bel waarmee ze om hulp kan roepen, is
stuk. Ondertussen wordt haar huis ondersteboven
gehaald. Vijf uur aan een stuk. Jo heeft
geen nieuws van Jeanne. Hij weet niet dat
men ondertussen zijn vrouw is beginnen verhoren
over hun contacten met de kinderen en
of er geen foute dingen zijn gebeurd. Jo en
Jeanne zullen elkaar pas ’s anderendaags
terugzien wanneer ze naar de onderzoeksrechter
worden geleid. Wat hun ten laste wordt
gelegd, komt voor hen regelrecht uit een
horrorfi lm. Zo zouden de kinderen bij Jeanne
op bed hebben moeten komen liggen om allerlei
dingen met haar te doen terwijl Jo hen
misbruikte. Dat leidden de speurders af uit het
feit dat de jongste zoon tijdens het onderzoek
van de psychologe een vagina had getekend.
(Zwartboek Justitie, p. 160-161)
Stel, u zit ’s avonds tv te kijken, er wordt aangebeld,
u opent de deur en u staat oog in oog
met negen rijkswachters die een huiszoekingsbevel
bij zich hebben. Als een gevaarlijke
misdadiger wordt u in de boeien geslagen
en even later achter de tralies gestoken. Het
overkwam het bejaarde echtpaar Jo en Jeanne
Braem-Dambruyne uit Ieper eind maart
2000. Er bleek een gerechtelijk onderzoek
naar hen te zijn geopend met betrekking tot
het seksueel misbruik van twee buurjongens
van 6 en 11 jaar. De kinderen werden vaak
door hen opgevangen na schooltijd en noemden
de oudjes op den duur zelfs nonkel en
tante. Maar plots bleven de jongens weg. De
moeder reageerde erg bot toen Jo en Jeanne
haar vroegen of er iets aan de hand was. Ze
begrepen er niets van, tot ze die avond op
beschuldiging van pedofi lie uit hun huis werden
gehaald en in de gevangenis terechtkwamen.
Volgens de moeder had het echtpaar haar
zoontjes gedwongen om naar pornofi lms te
kijken en aan orgieën deel te nemen. Jo en
Jeanne eisen een confrontatie met de ouders
en de kinderen, maar dat wordt geweigerd.
Het gevangenisleven is voor hen een nachtmerrie.
Jo wordt met elektroshocks behandeld,
waaraan hij een blijvend letsel aan de
urinewegen overhoudt, en door medegevangenen
bijna opgehangen, omdat ze hem als
een oude vieze vent beschouwen. Na ruim
twee maanden in voorlopige hechtenis worden
ze voorwaardelijk in vrijheid gesteld. Pas
vijf jaar later komt de zaak voor. Tijdens het
proces, dat achter gesloten deuren wordt gevoerd,
komt aan het licht dat de jongens alles
hebben gefantaseerd, klaarblijkelijk na duchtig
te zijn gemanipuleerd door hun moeder.
Na de vrijspraak wordt Jeanne in een interview
met Dag Allemaal gevraagd wat haar in de
hele zaak het meest heeft getroffen. Haar antwoord:
“Dat we als misdadigers zijn behandeld,
al van toen we werden gearresteerd voor
het oog van de hele straat. Van in het begin
heeft onze naam ook volledig in de krant gestaan,
terwijl zelfs de zwaarste crimineel alleen
met zijn initialen wordt genoemd. Ik ben door
de hel gegaan. Bijna elke nacht schrok ik badend
in het zweet wakker en zat ik me af te
vragen waarom ik in godsnaam onschuldig in
de gevangenis zat. Dat hebben we echt niet
verdiend. Gelukkig heeft het geloof mij recht
gehouden.”
Net zoals Jo en Jeanne belanden in ons land
elk jaar heel wat mensen in de cel, hoewel het
gerechtelijk onderzoek later aantoont dat ze
volstrekt onschuldig zijn. Offi ciële cijfers zijn er
niet, maar in het advocatenmilieu wordt geschat
dat jaarlijks ongeveer 650 burgers, die
vroeg of laat buiten vervolging worden gesteld,
moeten ervaren hoe het is om in de gevangenis
opgesloten te zitten en geboeid voor
de rechter te verschijnen.
Dat is dus de realiteit voor ettelijke tientallen
inwoners van deze democratische natie: vandaag
fl uitend over straat, morgen in de cel. Je
“44,5% van de
gevangenen wacht
nog op een uitspraak
van de rechter.
Daarmee is België
recordhouder.”
zou voor minder bang worden van het gerecht,
dat systematisch ten onrechte mensenlevens
vermorzelt. Leven we op de keper beschouwd
niet allemaal in voorlopige vrijheid, zoals de
ondertitel van Zwartboek Justitie suggereert?
VPM
Tekst: René De Witte, Wim Swinnen
Zwartboek Justitie. Leven in Voorlopige
Vrijheid van René De Witte
verschijnt deze week bij Houtekiet,
telt 352 pagina’s en kost € 24,95.
18.11.2008 P-magazine l 35
034-zwartboekDEF2.indd 35 13-11-2008 18:26:29