Printversie - Museum van de Nationale Bank van België

Ondanks de invoer van deze munten en bankbiljetten bleef de ruilhandel de belangrijkste
economische basis van de handel. Daarnaast circuleerde heel wat goederengeld
of ruilmiddelen in natura, al dan niet met een overeenkomstige waarde in frank of
centiem. Zo had de eerder vermelde mitako een waarde van 15 centiem. Het aantal
muntstukken in omloop daalde vanaf 1896. Werden bij sommige transacties toch
wel munten gebruikt, dan was dit helemaal niet zo voor de biljetten. Ten eerste was
de waarde van de biljetten te hoog voor kleine transacties en daarenboven hadden
de Congolezen geen enkel vertrouwen in het ingevoerde papieren geld. Bovendien
hadden de bankbiljetten geen lange levensduur door het vochtige klimaat.
Helena Van De Sompel, muSeumgiDS
Bibliografie
August (D.), Selvais (Ch.). Etat indépendant du Congo, Congo Belge, Congo Belge et Ruanda Urundi,
Rwanda-Burundi, Katanga, 1896-1962. History of Paper Money. Billeta Belgica: De Mol Imprimerie,
2002, 207 p.
Buelens (F.). Congo 1885 - 1960. Een financieel-economische geschiedenis. Epo, Berchem, 2007, 671 p.
Mahieu (A.). Numismatique du Congo 1485-1924. Instruments d’échange, valeurs monétaires, méreauxmédailles.
Imprimerie Médicale et Scientifique, Bruxelles, 1953, 146 p.
Mulongo (J.-C.). La Banque Centrale du Congo. Une rétrospective historique. Publication de la Banque
Centrale du Congo. Kinshasa, 2007, 312 p.
Vangroenweghe (D.). Leopold II & Kongo. Het evenaarsdistrict en het kroondomein 1885-1908.
Copytheek België, 1985, 403 p.
Geïnteresseerd om ook de volgende afleveringen van het « object van de maand » te
ontvangen ? Verwittig ons via mail op museum@nbb.be
museum
van de
Nationale Bank van België
Geld, eeN verhaal
Wildewoudstraat 10 te 1000 Brussel.
Elke dag open van 10 tot 18 uur. Gesloten op maandag.
Voor meer informatie, bel naar + 32 2 221 22 06 of per e-mail museum@nbb.be
www.nbbmuseum.be
In de kijker
A pril 2011
Eind 19de eeuw werd
Congo, een gebied 80 maal
zo groot als België, het persoonlijke
bezit van koning
Leopold II van België. Na de
Conferentie van Berlijn in
1885 werd Leopold II internationaal
erkend als soeverein
van de Congo Vrijstaat.
Dit betekent dat hij absoluut
alleenheerser werd van deze
Vrijstaat, de soevereiniteit
Leopold II : een
munt voor de
Congo Vrijstaat ?
was namelijk volledig geïncarneerd in de persoon van de koning. De Belgische regering
zat op dat moment niet te wachten op een kolonie en mengde zich aldus niet in
Congolese aangelegenheden.
Deze koloniale invasie en bezetting verliepen niet zonder slag of stoot, sommige
Congolese historici durven spreken over een « dertigjarige oorlog ». Dit is een
belangrijke invalshoek. Immers, al te veel werd deze periode afgeschilderd als
een periode van vreedzame kolonisering, alsof de Congolese bevolking stond te
applaudisseren bij de aankomst van de koloniale troepen (1) .
De Congolese economie was vóór de kolonisatie geen geldeconomie, wat niet wil
zeggen dat er geen handelsactiviteit bestond, wel integendeel. Er waren lokale
markten en sommige producten werden zelfs internationaal verhandeld. De inwoners
maakten gebruik van ruilhandel voor de meeste economische transacties en evenzeer
van goederengeld, zoals de koperen Katangakruisen en de mitako, een koperen
draad van ongeveer 50 cm.
(1) F. Buelens, Congo 1885-1960. Een financieel-economische geschiedenis, p. 43
Muntstuk Congo Vrijstaat 5 Congolese frank
Mulongo (J.-C.). La Banque Centrale Du Congo. Une rétrospective historique.
Publication de la Banque Centrale du Congo. Kinshasa.

Het aanvaarden van muntgeld als betaalmiddel was voor de bevolking dan ook geen
makkelijke opgave. Vandaar dat deze periode wel eens omschreven wordt als « la
bataille du numéraire » ; zo zouden sommige Congolezen zelfs hun ticket voor de
Chemins de Fer des Grands lacs Africains betalen met kippen, omdat een kip een
gebruikte ruileenheid was (1) .
Ongeacht de te voorziene moeilijkheden met het gebruik van munten en biljetten
als betaalmiddel, besliste Leopold II om ze toch in te voeren. Het monetair systeem
van de Vrijstaat werd vastgelegd door het koninklijk decreet van 27 juli 1887 waarbij
de Congolese frank gelijk stond aan 1/3100ste van een kilo van 9/10 fijn goud. Het
decreet voorzag in de aanmunting van 20 frank in goud, van 5, 2 en 1 frank en
50 centiem in zilver en van 10, 5, 2 en 1 centiem in koper met een gaatje in. Bij
decreet van 27 augustus 1906 werden ook nog kopernikkelen stukken van 20, 10 en
5 centiem ingevoerd, eveneens met een gaatje in het midden.
Het goudmuntstuk van 20 frank werd nooit geslagen en is dus nooit in omloop
gebracht. Alle andere denominaties werden wel in omloop gebracht. De zilverstukken
werden geslagen met op de voorzijde het portret van Leopold II erop met daarrond
het omschrift LEOPOLD II R. D. BELG. SOUV. DE L’ETAT INDEP. DU CONGO. Op de
koper- en de kopernikkelstukken is het koningsportret vervangen door het gekroonde
dubbelmonogram van Leopold II in vijfvoud.
(1) Ibidem, p. 62
Mulongo (J.-C.). La Banque Centrale Du Congo. Une rétrospective historique. Publication de la Banque Centrale du Congo. Kinshasa.
Het decreet van 7 februari 1896 voorzag in de uitgifte van de eerste en enige
bankbiljetten van de Vrijstaat met een nominale waarde van 10 en van 100 frank
en voor een totaalbedrag van 400.000 frank. Amper één dag later echter tekende
Baron Edmond van Eetvelde, toenmalig staatsecretaris, een decreet waarbij de uitgifte
beperkt werd tot een totaalwaarde van 269.850 frank (2.000 biljetten van 100 frank
en 6.985 briefjes van 10 frank). Als veiligheidskenmerk kreeg elke coupure, naast het
nummer, nog een bijkomende letter van het alfabet, daarenboven zijn de biljetten
getekend door Baron van Eetvelde en door Henry Pochez, schatbewaarder.
Door de decreten van 1887, 1896 en 1906 verkreeg de koning het monopolie op
de muntslag en op het uitgeven van staatsbiljetten. Er werden vanaf 1891 ook vaste
wisselkoersen ingesteld.
Op de voorzijde van het biljet van 10 frank staat een Cupido afgebeeld met een
hoorn des overvloeds en tegen een achtergrond die verwijst naar de transportsector,
de industrie en de mijnbouw. Op de keerzijde een medaillon met het hoofd van
een vrouw, gekroond met laurierbladeren. Op voor- en keerzijde staat de inscriptie
« État indépendant du Congo ». Op de voorzijde van het biljet van 100 frank staat een
vrouw afgebeeld, zittend aan de kust met een Hermesstaf (symbool voor de handel)
in de hand en met allerlei uitgestalde scheepsvracht naast zich. Op zee vaart een
stoomboot voorbij. Bovenaan rechts, een liggende leeuw. Op de keerzijde prijkt een
medaillon waarin het hoofd van een vrouw, getooid met de Phrygische vrijheidshoed,
eigenaardig genoeg een symbool voor de Republiek (van Frankrijk dan nog bovendien).
Ook hier vermelden voor- en keerzijde de naam « État independant du Congo ».
De biljetten zijn aan toonder en inwisselbaar in de Trésorerie Générale van de Congo
Vrijstaat in de Brusselse rue de Namur 10. Er zijn maar weinig bankbiljetten die je kan
terugvinden in hun originele staat omdat de meesten zijn vernietigd door middel van
perforaties.
De biljetten van Congo Vrijstaat kregen heel wat kritieken over zich heen, omdat
de ontwerper van de biljetten geen gebruik heeft gemaakt van kenmerken waaruit
je kan opmaken in welk land het biljet gebruikt werd ; behalve de vermelding « État
Indépendant du Congo » ziet men geen enkele aanwijzing dat het een biljet is voor de
Congo Vrijstaat. Daarenboven werden deze biljetten niet gedrukt door de Nationale
Bank van België maar door het Londense bedrijf Waterlow & Sons Ltd, gespecialiseerd
in het drukken van biljetten en postzegels. Men zou hieruit kunnen concluderen
dat de rol van België onbestaande was, maar de bestelling van de muntstukken en
biljetten gebeurde wel degelijk door bemiddeling van de Nationale Bank.