download - CCV

Onderstaande tekst is de vertaling van een mooi Engelstalig artikel over ‘Feest van Babette’, een
boek van K. Blixen dat door Gabriel Axel verfilmd werd tot ‘Babettes gæstebud’ (Denemarken,
1987). Naar aanleiding van de diocesane vormingsnamiddagen voor religieuzen in het bisdom Gent
(2008), waar we de film bekeken, lieten we het artikel vertalen.
Feesten van genade
Naar ‘Feasts of Grace’
Door Sr. Mary Ann Fatula, o.p.
In ‘Spirituality Today’, Summer 1989, vol. 41, nr. 2, pp. 166-173.
Vertaald door Leentje Deloose.
In K. Blixen’s uitstekende verhaal Babette’s Feest ontdekt generaal Loewenhielm dit:
vroeg of laat komt ieder van ons op een keerpunt in het leven te staan en worden we verplicht
om de rekening van ons leven op te maken. Het naderen van de middelbare leeftijd
of het vooruitzicht van pensioen of ouderdom; het gevoel kostbare energie verloren te laten
gaan of deze energie niet genoeg gebruikt te hebben; het mislukken in een job of relatie;
het lijden door ernstige ziekte of de dood van iemand die ons nabij was; ervaringen
zoals deze zitten verweven met het leven zelf. Op mysterieuze wijze dwingen dit soort ervaringen
ons om de betekenis van ons leven te herbekijken, om de waarde van het leven
en de richting die we uitgaan in vraag te stellen. In de diepte van ons hart, beginnen we
ons af te vragen of we geen grote vergissingen maakten bij het nemen van belangrijke beslissingen
in ons leven. Door de ene weg te kiezen, hebben we een andere weg noodzakelijkerwijze
verworpen. Heeft de weg die we gekozen hebben ons afgesneden van een groter
geluk dat we op die andere weg hadden kunnen vinden? Zouden we liefde en genade in
meer overvloed gevonden hebben als we een andere keuze hadden gemaakt?
Wanneer hij opnieuw het stadje bezoekt dat hij als jonge man had achtergelaten, wordt
generaal Lowenheilm met net zo een keerpunt geconfronteerd. Op die plaats dwaalt de
geest van een jongere Loewenhielm rond, van de man die hij had kunnen worden. Door terug
te keren naar Fossum kan Loewenhielm niet ontsnappen aan de beangstigende vraag
die zijn ziel hem stelt: “Moet ik eindelijk onder ogen zien dat ik het geluk dat het mijne
had kunnen zijn, voorgoed verloren ben?” Hij schuift aan bij een feestmaaltijd, bereid
door de Franse kokkin Babette en hij eet met mensen die hij dertig jaar daarvoor achtergelaten
had. Eén van die mensen is iemand van wie hij altijd blijven houden is. Tijdens het
eten gaat hij de betekenis van zijn leven vanuit een nieuwe en diepere “tweede kijk” bekijken.
Op een moment van compleet onverwachte en ongelooflijk tedere genade, uitgestort
over dit feestmaal, vindt hij het antwoord. De genade van God is oneindig en overvloediger
dan al de verkeerde keuzes die hij in zijn leven maakte. Uiteindelijk “drukt de
genade ons allemaal tegen de boezem en roept ze algemene vergeving over ons uit”.
Het is een eenvoudig verhaal. Soms is het echter goed dat onze ziel zich te goed kan doen
aan de diepte die zo een eenvoudig verhaal ons kan schenken. In onze meditatie kunnen
we namelijk, zonder het te weten, op de geheime vragen stuiten die de kern van ons wezen
uitmaken. Door na te denken over ‘Babette’s feest’ is het niet alleen mogelijk om Lowenhielms
vraag in ons eigen leven te ontdekken, maar ook het antwoord dat hij tijdens
dit verfijnde feestmaal vond. “Zie! Wat we gekozen hebben, werd ons gegeven, en wat we
geweigerd hebben, wordt ons eveneens tegelijkertijd toevertrouwd.” Door deze simpele
“anekdote over het lot” mogen wij in onze eigen ervaringen een genade-feest ontdekken
dat niet veel verschilt van dat van Babette. We mogen in ons eigen leven zien wat Loewelhielm
met zijn “tweede kijk” zag: dat God ons uiteindelijk overvloedig zal schenken wat
wij op een gegeven moment geweigerd hebben. In deze wereld, die omarmd wordt door
Gods tederheid, is inderdaad alles mogelijk.
1

DE KEUZE
Als jonge Deense luitenant werd Lorens Loewenhielm verliefd op Martine, de dochter van
een Lutherse pastor. Hij ervoer kort de waarheid van een familielegende, het geschenk
van een “tweede kijk”. Deze tweede kijk toonde hem de mogelijkheid van een “hoger en
zuiverder leven” met Martine, “een leven zonder geheimen, zonder ongemakkelijke gewetenspijnen”.
Maar hij had zichzelf nooit als “spiritueel” beschouwd en tijdens de bezoekjes
die hij bracht bij haar thuis voelde hij zich altijd stom. Hij hield weliswaar van Martine,
maar keek toch met groeiende verachting naar deze “spirituele” omgeving. Wanhopig
roept hij tot Martine dat hij voor eeuwig weg moet gaan. “Ik zal je nooit of te nimmer
meer zien! Want ik heb geleerd dat het Lot hard is en dat er in deze wereld bepaalde dingen
zijn die onmogelijk zijn!” Hij gaat weg en besluit zijn “tweede kijk” te vergeten; hij
zal nooit meer terugkijken op het verleden.
De zus van Martine, Philippa, had ook een aanbidder: Achille Papin, de grote operazanger
van Parijs. Maar uit schrik voor haar eigen hart, keert Philippa zich af van Papin. Vijftien
jaar later schrijft Papin naar de twee zussen om hen te vragen of ze een jonge Française,
die uit Parijs moet vluchten, in dienst konden nemen. Haar naam was Babette en ze kon
koken. Papin kende Philippa’s onbenutte mogelijkheden: ze had een prachtige zangeres
kunnen zijn. Hij besluit de brief met een postscriptum voor haar: “Het graf is niet het einde.
In het paradijs zal ik je stem weer horen. Daar zal je zonder angst of scrupule zingen,
zoals God het bedoelde. Daar zal je de grote artieste zijn, waarvoor God jou bestemd had.
Hoe zal je de engelen bekoren!”
Martine en Philippa zetten het werk van hun vader verder. Maar vijftien jaar nadat ze Babette
in hun armtierig huisje hebben opgenomen, gaat het niet zo goed met hun kleine
congregatie. Twee oude vrouwen die niet eens een gesprek van gisteren kunnen navertellen,
wisten zich nog elk detail herinneren van wat ze elkaar vier decennia eerder hadden
aangedaan. Een oude man kon zijn broer niet vergeven omdat die hem 45 jaar geleden bedrogen
had. Een man en een vrouw hadden lang geleden een verhouding met elkaar gehad;
nu, decennia later, deden ze nog steeds niets anders dan elkaar beschuldigen en verwijten.
Martine en Philippa waren een eenvoudig dinertje aan het plannen om hun vaders 100ste
verjaardag te herdenken. Babette kon hen overtuigen om haar de maaltijd te laten klaarmaken
en er zelfs voor te betalen; ze had namelijk de Parijse loterij gewonnen. Ze zou
een echt, Frans feestmaal klaarmaken. De strenge, kleine congregatie keek neer op het
zwelgen in wereldse pleziertjes, maar in naam van liefdadigheid besloten ze de maaltijd
met elkaar te delen, zonder aandacht te schenken aan de overvloed. Jezus had namelijk
ook geen schrik om naar het feest van Kana te gaan. En de genade had “ervoor gekozen om
zich daar, in de wijn zelf, ten volle te tonen.”
Door toedoen van de voorzienigheid zou ook generaal Loewenhielm, die net zijn tante bezocht,
aanwezig zijn op het feestmaal. Terwijl hij zich voorbereidt, kan zijn ziel niet ontsnappen
aan het gevoel dat hij de laatste dertig jaar ongelukkig geweest was, ondanks zijn
professioneel succes. Heel kort, ziet hij helder het gezicht van Martine voor zich. Vanavond
zou hij de jonge man die hij ooit geweest was, laten bewijzen dat hij toch de juiste
keuze gemaakt had. Zijn wereld zou wel degelijk ellendig geweest zijn indien hij datgene
gekozen zou hebben voor wat hem in zijn jeugd was gesuggereerd.
En toch voelde hij een honger in zijn hart, een honger naar het geschenk van een kijken
naar de betekenis van het leven met nieuwe ogen. Ooit had hij net dit geschenk verworpen
en had hij zijn levenskeuze gemaakt vanuit een oppervlakkige kijk op de dingen. Zijn leven
was goed geweest, succesvol en ja, zelfs moreel goed. Maar nu vroeg de man die hij geworden
was met bitterheid aan zijn jonge ik wat hij gewonnen had. Want nu, juist nu in
zijn rijpere jaren, begon hij een klein beetje in te zien dat het leven “geen morele maar
een mystieke bezorgdheid” behoeft. Ja, hij vermoedde echt dat het om een mystieke bezorgdheid
moest gaan. De betekenis van het leven wordt enkel gevonden, en beleefd, door
mensen met een dieper inzicht, een diepere liefde, een dieper vertrouwen. Zij grijpen niet
enkel terug op datgene waarvoor zichtbare bewijzen borg staan.
2

HET FEESTMAAL
Babette bereidde dit feest uitgebreid voor en haar kookkunsten vulden het huis met
“warmte en een zoete geur.” Terwijl de strenge kleine gemeenschap begroet werd door
die zoetheid en zich in huis nestelde, ontdekte ze dat niet alleen hun koude vingers maar
ook hun hart ontdooiden. De kleine groep dronk als het ware de schoonheid op van de tafel,
door kaarsen verlicht en gedekt met kostbaar zilverwerk en porselein. Terwijl hun magen
zich te goed deden aan het uitstekende voedsel en de wijn, ontdekte de kleine groep
dat ze zich, zonder het te weten, ook te goed deden aan liefde, overvloedige liefde. En in
plaats van zwaarder te worden door het eten, werd het hart van de mensen, naarmate ze
meer feestten, lichter.
Babette had de laatste 15 jaar immers iets geheim gehouden. Ze was niet zomaar een kok;
zij was de wereldvermaarde chef-kok van het Café Anglais geweest in Parijs. Mannen hadden
geduelleerd om haar, want zij alleen wist hoe ze een diner tot een liefdesrelatie kon
maken, een liefdesrelatie waarin lichaam en geest één waren. De kleine gemeenschap was
onwetend over het feit dat het diner betaald werd met het volledige bedrag dat Babette
gewonnen had in de loterij. Zij aten het meest overvloedige en duurste feestmaal dat de
eens zo beroemde Babette ooit in het Café Anglais gemaakt had. Terwijl ze aten, raakten
verstand en hart en lichaam bedwelmd, een bedwelming die ze nog nooit ervaren hadden.
Zij die normaal zo stil waren tijdens de maaltijd veranderden: hun tongen kwamen los en
hun harten smolten.
Ze wisten niet wat ze aan het eten waren of wat het kostte. Maar de generaal wist dit wel.
Hij erkende de verfijnde aroma’s en smaken en hij herinnerde zich zijn bezoek aan het Café
Anglais, lang geleden. Nu mocht hij hier, in dit strenge huisje waar hij zich ooit zo buitengesloten
had gevoeld, aanschuiven bij het meest verfijnde feestmaal ooit bereid. Het
feestmaal, waarvan hij dacht dat hij het enkel in het schitterende Parijs had kunnen hebben,
werd hem nu overvloedig aangeboden op de plaats die hij zelf ooit verworpen had.
Waar zijn warme bloed ooit vreemd aandeed binnen deze groep met strenge gewoonten,
daar vond hij nu harten met dezelfde warmte die hij toen in zich droeg. Onschuldig en onwetend
genoten ze van de smaak van kostbare wijn. Hij voelde zich thuis bij deze “spirituele”
mensen.
Onverwacht en miraculeus genoeg voelde het groepje zich op haar beurt thuis op dit buitensporige
feest voor de zintuigen. Zonder het te beseffen waren deze kleine mensen
waardig bevonden voor het duurste feestmaal van het Café Anglais. Babette behandelde
hen zoals ze de koninklijke familie in Parijs had behandeld. Zij wisten dit niet men hun
verstand, maar ze voelden het in hun hart. En terwijl het lichaam feestte, heelde het hart.
Tijdens dit korte uur proefden ze de hemel en zagen ze “het universum zoals het werkelijk
is”.
DE GENADE
Het kleine groepje zou het pas later beseffen, maar Generaal Loewenhielm realiseerde
het zich nu al, temidden van het feest. Ooit had hij, jaren geleden, stom aan diezelfde tafel
gezeten, in hetzelfde spirituele gezelschap. Vanuit de diepten van zijn eigen ziel, werden
hem nu woorden aangereikt die van de hemel zelf kwamen: “Wij zijn zo dom om te
denken dat genade eindig is, dat ze zich beperkt tot een bepaalde tijd en plaats. We beven
met angst vooraleer we een keuze maken en nadat we ze gemaakt hebben, beven we
nog, uit schrik het verkeerde gekozen te hebben. Maar het moment komt waarop onze
ogen geopend zullen worden en waarop we zullen beseffen dat genade oneindig is.” Zelfs
daar waar onze verkeerde keuzes ons naartoe geleid hebben, kan God net dàt geschenk
over ons uitstorten waarvan we dachten dat we het enkel zouden krijgen op de plaats
waarvoor we niet kozen.
3

De generaal ontdekt dat wat van ons verwacht wordt, eenvoudigweg dit is: dat we in vertrouwen
wachten op deze genade en dat we ze, als ze komt, met een dankbaar hart ontvangen.
Wanneer onze ogen geopend worden, zien we namelijk met een dieper inzicht dat
Gods genade oneindig is, dat ze ons altijd en overal in de armen sluit. Dan verstaan we wat
genade betekent: datgene dat we ooit verwierpen, wordt nu “overvloedig over ons uitgegoten.
Want barmhartigheid en vertrouwen hebben elkaar ontmoet, en gerechtigheid en
gelukzaligheid hebben elkaar gekust!” (vgl. Ps 85).
De buitensporige God weet hoe hij opnieuw, onherroepelijk, datgene dat we ooit weggegooid
hadden, moet teruggeven. Hij weet hoe Hij ons op een andere en eeuwige manier
moet teruggeven wat we ooit niet wilden en waar we toch altijd naar verlangd hebben. De
God van overvloedige liefde weet hoe hij ons moet volgen op de hoofd- en bijwegen van
ons leven, zelfs wanneer we van het rechte pad afwijken. Hij weet hoe Hij ons kan overladen
met een feest van genade, om het even waar we zijn.
In dit huis had de kleine kudde gediscussieerd en gekibbeld en zich onbewust beklaagd
over hun wrede lot. Maar vanavond leek door de ramen een warm licht te laten schijnen
en kostbare liederen de nacht in te vloeien.
Het lied van barmhartigheid bleef in hun harten. De twee oude vrouwen (de zussen) ondervonden
hoe de onverwachte genade, die voorbijging aan de kwade periode waarin ze zo
lang vast hadden gezeten, hen bracht naar de periode in hun leven toen ze hand in hand
de wegen rond Berlevaag gevuld hadden met gezang. De oude man die tientallen jaren geleden
bedrogen werd, wisselt een liefdevolle por in de ribben uit met zijn vijand, zoals
een ruwe streling tussen jongens. De oude minnaars die elkaar niet konden vergeven, vinden
de tijd om elkaar lang en teder te kussen nu ze weduwenaar en weduwe zijn. Het was
de kus waarvoor de geheime, onzekere verhouding van hun jeugd nooit tijd had gelaten.
En generaal Loewenhielm krijgt zijn eerste geliefde voor altijd terug. Als hij het huis verlaat,
neemt hij Martine’s handen in de zijne. Na een lange stilte biecht hij op: “Ik ben elke
dag van mijn leven bij jou geweest… En ik zal ook voor de tijd die me nog rest elke dag bij
jou zijn.” Hij zou altijd met haar dineren, net zoals hij dat die avond deed. Hij zou echter
niet in de lijve bij haar aanwezig zijn; dat is toch maar vergankelijk. Hij zou bij haar zijn
in zijn geest “wat alles is”. Lang geleden had hij in wanhoop tot haar geroepen: “Het Lot is
hard en in deze wereld zijn er dingen die onmogelijk zijn.” Nu, dertig jaar later, spreekt
hij liefdevol en teder een waarheid die hij niet kan loochenen: “Vanavond, lieve zus, heb
ik geleerd dat in deze wereld alles mogelijk is.”
DE MORAAL
Het is moeilijk om je niet te laten raken door dit eenvoudige verhaal, omdat het op een of
andere manier ook ons verhaal is. We vinden onszelf terug in elke persoon die aanwezig is
op Babette’s feest. We zijn de zussen en we zijn Loewenhielm; we zijn de kleine kudde.
We zijn zelfs Babbette zelf, de grote chef. Net zoals ze het in Parijs geleerd had, leerde ze
nu in het kleine huis van Philippa en Martine dat ze mensen gelukkig kon maken als ze haar
uiterste best deed. Maar in dit arme huis zou ze nooit de fantastische chef kunnen zijn die
ze echt was. Maar, zoals Martine haar zegt, zal ze later, zonder enige hinder, de artieste
zijn waartoe ze bestemd was. En hoe zal ze daar de engelen betoveren!
Het verhaal van Blixen lijkt in het hart van de lezer te vertoeven en komt op stille momenten
terug om zijn diepere betekenis te vertellen. Op een bepaalde manier vult het de ziel
met “warmte en zoete geuren”, net zoals Babette’s feestmaal het huis vervulde. Het vult
ons met een opwekkende dankbaarheid waar eens bitterheid was, het roept vertrouwen op
waar eens angst was. Door het horen van dit verhaal beginnen we ons een lang vergeten
genade te herinneren, zien we “feestmaaltijden van genade” waar we die vroeger niet
herkenden of als normaal ervoeren. Heel zachtjes maar met een “tweede kijk” komen
feestmaaltijden van barmhartigheid weer naar boven, barmhartigheid die overvloedig over
ons uitgegoten werd ter vervanging van geschenken die we ooit geweigerd hebben of
waarvan we dachten dat ze ons geweigerd werden.
4

Op een bepaalde manier duwt dit verhaal ons in de richting van God zodat we onszelf teruggeven
aan Hem. Dit onherroepelijk en eeuwig teruggeven aan God gebeurt vanuit zelfopoffering,
dankbaarheid en liefde. Op een bepaalde manier inspireert het ons om liefdevol
te werken en hoopvol te wachten op meer feestmaaltijden van genade die ons nu onmogelijk
lijken, feestmaaltijden van genade die we verlangen te delen met onze familie,
gemeenschap, natie of wereld. Deze feestmaaltijden zullen ons zeker geschonken worden
in de hemel, en in meer overvloed dan we durven verwachten. Maar, zoals Loewenhielm
leerde, kunnen ze ons ook nu al gegeven worden, hier, op de plaats waar we wanhoopten,
en dit op een manier waarvan we nooit hadden kunnen dromen.
Is dit niet het punt van Matteüs’ parabel over de werkers van het laatste uur, die even veel
betaald werden als de arbeiders die een hele dag hadden gewerkt (Mt 20,1-16)? Gods buitensporige
liefde in Jezus wordt verkwist, zelfs onder heidenen en onder hen die uitgesloten
zijn. Genade wordt grenzeloos uitgestort over diegenen die dat het minst verwachten
en overvloedig geschonken aan hen die dat het minste verdienen. In een vroege homilie
voor het feest van genade bij uitstek, de paaswake, nodigt de auteur ons allen uit om naar
het eucharistisch feest te komen: zij die gevast hebben tijdens de Vasten evenzeer als zij
die dat niet deden. Op deze avond, op dit feest (Pasen, en elke eucharistie), kan alles vergeven
worden, zelfs fouten uit het verleden, zelfs verkwiste levens. Babette’s feest en ons
eigen leven, dat evenzeer een feest van genade is, doen ons uiteindelijk deelhebben aan
die maaltijd waarbij we ons voeden met God zelf en waar inderdaad alles mogelijk is.
5