presentation - Looijesteijn

1 januari 2004
Fototentoonstelling Zuid-Amerika
Foto-expositie Cocon
Vanaf dinsdag 1 januari tot en met 1 maart wordt in het opleidingsgebouw Cocon, van het
Energieonderzoek Centrum Nederland een expositie gehouden van foto's die Kees Looijesteijn maakte in
Zuid-Amerika.
Het thema van deze expositie over onder andere straatverkopers luidt:
‘ Winkels ter grootte van een koffer’
' Het thema van de expositie bedacht ik toen ik de foto van de kleine vrouw uit Bolivia nog
eens bekeek. In de mijnstad Potosí zag ik haar zittend op een bankje met haar voeten
opgetrokken tegen de snerpende kou op 4100 meter hoogte. Een campesina die op een
klapstoeltje vanuit haar uitvouwbare houten koffer snoepjes verkocht. De kleinst
mogelijke vorm van ondernemerschap of noodgedwongen vindingrijkheid om te
overleven? Toen ik de chocoladereep betaalde, vroeg ik toestemming om haar "winkeltje"
te fotograferen. Ze stond het me toe en schikte haar schort. Door mijn lens zag ik de trotse
eigenaresse van een winkel ter grootte van een koffer. Haar dichtgeknepen oogleden
verraadden de geringe omzet van die dag. Bang een opkomende traan te fotograferen,
drukte ik op de sluiterknop.'
Kees Looijesteijn werkte in de jaren zeventig een aantal jaren in Peru. Later, in de jaren negentig, keerde
hij er terug om samen met een vriend uit die tijd een aantal lange reizen te maken. Zo volgden ze het
spoor van Simón Bolívar door Venezuela, Colombia, Ecuador. Een aantal jaren later reisden ze vanuit
Brazilië, door Paraguay en Argentinië. In 2001 vertrokken ze vanuit Argentinië over de pampa door de
Chileense en Peruaanse Andes. Telkens was hun eindbestemming de Peruaanse hoofdstad Lima.

Venezuela
De stad doet bijna Noord-Amerikaans aan. Caracas wekt de indruk dat de oliedollars die het land
binnenkomen, vooral geïnvesteerd zijn in de infrastructuur. Goed geasfalteerde wegen, ongelijkvloerse
kruisingen. Een metro doorsnijdt de stad in de lengterichting. In het centrum is weinig van armoede te
bespeuren. Het aantal zwervers is procentueel niet hoger dan in Amsterdam.
Bedelaars zijn er minder dan in Péru, Bolivia of Ecuador.
In het geval van volwassene zijn het vaak lichamelijk gehandicapten, die hun handicap als het ware
'uitstallen'. Als het om bedelende kleine kinderen gaat, waren ze vaak redelijk gekleed, niet kapotte
broek en schoeisel.
Venezuela, Caracas 1994, Centrum, Plaza Bolivar
Rauw geschreeuwde stemmen van de bestemmingen die de bussen aan zullen doen, rijen ambulante
verkopers met snoepjes, frisdranken, koude kip of tijdschriften. Meer dan een uur rondgeslenterd om
de sfeer goed in ons op te nemen.

De stad doet bijna Noord-Amerikaans aan. Caracas wekt de indruk dat de oliedollars die het land
binnenkomen, vooral geïnvesteerd zijn in de infrastructuur. Goed geasfalteerde wegen, ongelijkvloerse
kruisingen. Een metro doorsnijdt de stad in de lengterichting. In het centrum is weinig van armoede te
bespeuren. Het aantal zwervers is procentueel niet hoger dan in Amsterdam. Bedelaars zijn er minder
dan in Péru, Bolivia of Ecuador.
In het geval van volwassene zijn het vaak lichamelijk gehandicapten, die hun handicap als het ware
'uitstallen'. Als het om bedelende kleine kinderen gaat, waren ze vaak redelijk gekleed, niet kapotte
broek en schoeisel.
Venezuela, Caracas 1994
Naar het busstation "Nuevo Circo" gelopen. Een chaotisch station dat ons qua sfeer bekend
voorkwam. Niet dat we er ooit geweest waren, maar de het is een drukte die je bij meerdere Zuid-
Amerikaanse busstations aantref.

Colombia
De vertrekplaats van de bussen was niet alleen een knooppunt van verbindingen maar ook een
smeltpunt van activiteiten. Schreeuwende straatverkopers, kruiers, passagiers, taxichauffeur bevolkten
deze plek. Al gauw werden we aangesproken door een schorre stem; "Bucaramanga"?
We werden door deze man door de menigte geleid en in een klein kantoortje geloodst. Het vertrek had
slechts één deur en twee geblindeerde ramen. Nadat onze namen en paspoortnummers waren
genoteerd op de passagierslijst, ging de deur dicht.
De man aan de tafel vroeg of we geld bij ons hadden. Hij wees erop dat geld in broek- of borstzak
absoluut onveilig was. "Vorige week zijn zeven passagiers beroofd".
Ik liet hem mijn borsttasje met traveller cheques zien. Hij reageerde neen-schuddend. "Dat is
onbelangrijk, dat is persoonsgebonden". Hij vervolgde onderwijzend; "Nee, baar geld daar zijn ze gek
op. Neem geen kauwgum, sigaretten of snoepjes aan; ze zijn vaak gedrogeerd waardoor je in slaap
valt en bestolen wordt".
Hij bood ons kleine plastic zakjes aan, telde het geld en deed het in de zakjes. Ik was benieuwd of hij
het zelf zou bewaren, hetgeen ik niet toe zou staan; een bekende oplichters truc. Tot mijn verbazing
verzocht hij ons het met papiergeld gevulde zakje in onze sokken te stoppen. "En niet zo los in je
schoen, want bij een overval wordt nogal eens verzocht het schoeisel uit te doen, het mag dan
misschien een beetje ruiken, maar je raakt het niet zo gauw kwijt", besloot hij zijn eerste les Colombia
aan ons. Zou al het Colombiaanse geld stinken? Beelden van pistolleros of andere soorten boeven die
de bus tot stoppen zouden dwingen spookten door mijn kop. Ik dacht aan Maria en de kinderen in
Nederland, en wilde niet tussen zes planken maar huis terugkeren.
Colombia, Bucaramanga, 1994
Marktbeelden: 'Mister Gillette' tandpasta, kauwgum en scheersmesjesverkoper.

Alhoewel Bucaramanga door zijn moderne bebouwing de allure heeft van een metropool combineert
zij dit met de charme van een provinciestad. Ik heb de indruk dat wij de enige witte toeristen zijn
tussen de bijna driekwart miljoen inwoners. Als we op het knusse plein van het centrum zitten,
knopen de mensen al gauw uit nieuwsgierigheid een praatje met ons aan. Zo ook de man die het
midden hield tussen een arme sodemieter en een zwerver.
Sokkenloze, smerige voeten in te ruime schoenen. In zijn gescheurde broek vertelde hij over de
vooruitgang van de stad. Hij wees daarbij op het 16 verdiepingen tellende kantoorgebouw dat zich aan
verrijzen was pal aan de rand van het pleintje. Vroeger was een van de middelen van bestaan de ijzermijnen.
Nu is het de handel, dienstverlening en wat kleine industrieën. De belangrijkste winkelstraat
"Calle 35" afgelopen. Fraaie moderne winkels herbergen van alles: van gereedschap tot modieuze
lingerie. Op het trottoir voor de winkels verkopen ambulante handelaren dezelfde spullen als B-merk
of wellicht C-merk of het plagiaat ervan.
Haaks op de winkelstraat bevinden zich de cuadras waar zich de min of meer gereguleerde
straatverkoop afspeelt. Staande op een voetgangersviaduct het verkeersgewoel gadegeslagen. Het is
net of ik me in China bevind.
Colombia, Bucaramanga, 1994
Schoolmeisjes met limoenen

Colombia, Bucaramanga, 1994
Schooljongens, weliswaar leerplichtig, maar de kost moet ook verdiend worden op de markt.
Colombia, Bucaramanga, 1994
Oude marktvrouw met bloemen

Colombia, Bucaramanga, 1994
Colombiaanse variant van ‘de dames van de suikerwerkfabriek’; de lingerieverkoopsters uit
Bucaramanga.

Colombia, Bogota, 1994
Santa Fe de Bogotá; Eigenaar van een mobiele afsluitbare winkel, van ’s morgens vroeg tot ’s avonds
laat bezig met straatverkoop.

Ecuador
Vanzelfsprekend dankt dit op twee na kleinste land in Latijns Amerika zijn naam aan de evenaar die
de aardbol nabij de hoofdstad Quito in een westelijk en een zuidelijk halfrond verdeelt. Het Andesgebergte
vormt de scheidslijn tussen het westelijk en oostelijk gedeelte van het land. Het hooggebergte
doorkruist het land van zuidgrens met Perú tot aan de noordgrens met Colombia. Het hoogland -de
siërra- bestaat in Ecuador uit een tweetal ruggen; de oostelijke en de westelijke cordillera. Beide
bergruggen zijn verbonden door 40 tot 60 km lange wegen die de dwarsverbindingen vormen. De
beide cordilleras tellen meer dan dertig vulkanen, waarvan er minstens acht nog actief zijn. Het
westelijke deel van Ecuador wordt begrensd door de stille oceaan. Tussen El Pacifico en de Andes ligt
de Costa, een kuststrook bestaande uit laagland die nergens in Spaans-Amerika zo breed is als in
Ecuador.
Ecuador, Guamote, 1994
De markt is een echte siërramarkt. Naast wat de grond voortbracht; aardappelen, wortelen, bonen
werden er ook in grote hoeveelheden bananen aangeboden. Even verder zinken emmers, stukken
zeep, zakken meel maar ook duizend kleuren borduurgarens. Dan weer touwen en kettingen. En
uiteraard de etensplaatsjes. Pannen vol met heet, spetterend vet waarin vleeshapjes werden gebraden.
Geelbruin geroosterde varkenskoppen met een plankje tussen hun tanden om hun bekken
aantrekkelijk opengesperd te houden.

Ecuador, Guamote, 1994
Kopende en verkopende Quechua Indios op de meest Indiaanse markt van Ecuador. Een winkel
meegenomen in een draagzak op de rug
Ecuador, Guamote, 1994
Markt in Guamote, Quechua Indios op de meest Indiaanse markt van Ecuador. Hun koopwaar wordt
vers klaargemaakt

Peru
Het stadje Celendín bereiken we eerder dan gesuggereerd was. Om half elf stap ik de buis uit. Maar
waarom die snelheid of die haast? De bus naar Chachapoyas vertrekt pas morgen om elf uur. Voor een
bedrag van 16 Soles (f 10,-) betrek ik een kamer in Hotel Celendín. Ik slenter door het stadje en neem
foto’s van de mensen en de markt. Vriendelijke mensen. Ze zeggen je overal gedag en laten zich
gemakkelijk fotograferen. Ze vragen belangstellend wat ik in Celendín kom doen. Het stadje telt niet
meer dan tienduizend inwoners. Tussen de middag kan je een kanon afschieten zonder iemand te
raken. In een klein winkeltje poog ik een reep chocolade te kopen. Ik word doorverwezen naar de
buren omdat het sleuteltje waarmee het glazen uitstalkastje is afgesloten zoek is. Het gebaar waarmee
dit gebeurt duidt op een automatisme die er op wijst dat dit sleuteltje al langer zoek is. Maar wat kan je
verwachten in een stadje waar pas sinds 1994 de hele dag elektriciteit is? Voor die datum was de
stroomvoorziening beperkt van ‘s avonds zes uur tot middernacht.
Peru, Celendin, 1998
De winkel van de bonenverkoper

Peru, Celendin, 1998
Alfalfa verkopende campesinas. De groente Alfalfa bevat een hoog gehalte aan calorieen en goed
verteerbare vezels. Het zorgt voor een gezonde spijsvertering bij de muilezels.

Peru, Ayacucho - Huancavelica, 2001
Onderweg zie ik de verkoopster, ze legt me uit dat de andesvijg eerst met een blad ‘afgestoft’ wordt
om hem van zijn haarfijne stekels te ontdoen. Ze doet het voor en pelt vervolgens de vrucht af en bied
hem mij aan om op te eten. Hij smaakt goed, enigszins vergelijkbaar met de granaatappel, echter wat
sappiger en zoeter

Peru, Pisac, 1998
Op de bodem van de heilige Urubamba-vallei, aan de voet van het Incafort, ligt het huidige dorp
Pisac. Het kent een markt die, vanwege het nabijgelegen toeristische Cuzco, als duur bekend staat. Op
de markt zie ik prachtig geweven kleden vooral bedoeld voor de export. Als ik de stof tussen mijn
vingers laat glijden, vertelt de verkoopster me dat het van de beste lamawol is geweven.

Bolivia
Bolivia ligt in het hart van Zuid-Amerika. Het is het land van de gigantische bergen, koude desolate
hoogvlakten, en vruchtbare semi-tropische laaglanden. Het is ongeveer tweemaal zo groot als Spanje.
Samen met Paraguay is Bolivia een van de twee landen van het Zuid-Amerikaanse contingent dat geen
eigen verbinding met zee heeft. Het is het meest hooggelegen en meest Indiaanse land van dit
werelddeel. De helft van de bevolking handhaaft de traditionele indiaanse normen en waarden. Bolivia
is ook het armste land van Zuid-Amerika. Daar staat tegenover dat het land het rijkste is aan
Indiaanse cultuur.
Een derde deel van de bevolking is Quechua Indiaan, een kwart Aymará Indiaan, nog eens een kwart
is Mesties en een tiende deel van Europese afkomst, voornamelijk Spanje. De meeste historici
schetsen het ontstaan van Bolivia rond de Tiahuanaco cultuur welke rond 600 voor Christus tussen La
Paz en het Titicacameer ontstond.
Bolivia, La Paz, 1998
Verfverkoopster op markt in La Paz

Bolivia, La Paz, 1998
Een marktkraampje met Aymarávrouwen. Ineens krijg ik zicht op datgene wat zich onder de plank van
het kraampje bevindt. Ik zie lamafoetussen, groot en klein door elkaar. Van alle Aymará mystiek is de
foetus het symbool van ongeboren leven, een beeld van de oude superioriteit, de meest krachtige.
Vroeger werd de foetus verbrand in de ovens van het huis, als ‘offerande aan de goden.’ Hier worden
gedroogde lamafoetussen bij bosjes tegelijk te koop aangeboden. De onder- en bovenwereld
gescheiden door slechts een tafelblad In deze marktkraam

Bolivia, Potosi, 1998
Een kleine campesina die gezeten op een klapstoeltje vanuit haar uitvouwbare houten koffer snoepjes
verkoopt. Als ik de chocoladereep betaal, vraag ik toestemming om haar ‘winkeltje’ te fotograferen.
Ze staat het toe. Door mijn lens zie ik de trotse eigenaresse van een winkel ter grootte van een koffer.
Zittend op een bankje met voeten opgetrokken tegen de snerpende kou op 4070 meter hoogte. Ze
schikt haar schort. Dichtgeknepen ogen verraden de geringe omzet van vandaag. Bang een
opkomende traan te fotograferen, druk ik de sluiterknop in.