Tuinhistorisch onderzoek ruïne Bleijenbeek te Afferden. - Atelier 12

BUITENPLAATS BLEIJENBEEK, NATIONAALPARK DE MAASDUINEN.
INCIDENTIEEL INGRIJPEND HERSTEL
HISTORISCHE BUITENPLAATS BLEIJENBEEK TE AFFERDEN
Code12. Tuinhistorisch onderzoek
ATELIER 12, MARC HENDRIKS, LANDSCHAPSARCHITECT BNT.
Gewijzigd op 01 januari 2011, opdrachtgever Stichting ruïne Bleijenbeek

INHOUD: TUINHISTORISCH ONDERZOEK
01 HISTORISCHE KAART 1890
02 INVENTARISATIE
03 KORTE BESCHRIJVING VAN HET VERWOESTE KASTEEL
04 KORTE BESCHRIJVING VAN DE LANDSCHAPPELIJKE WAARDEN
05 KASTEEL FOTO,S UIT HET VERLEDEN
06 KAART VOOR 1680
07 NATUUR EN CULTUURHISTORISCHE UITGANGSPUNTEN
08 LUCHT FOTO,S
09 FOTO KASTEEL RUINE ROND 1950
10 TUIN HISTORISCH ONDERZOEK
BRONVERMELDING:
Archief Bergen, Universiteit
Wageningen.
De Maasgouw 1991
De geschiedenis van het kasteel
Bleijenbeek (gem. Bergen)
Historisch materiaal internet, atlassen
e.d.
Gesprekken met A. Viersen en
T. Weijers.
11 PLATTEGROND VERWIJZINGEN NAAR DE FOTO,S (overeenkomstig genummerd, bijgevoegd schaal 1:500)
12 ACTUELE OVERZICHTFOTO,S / DETAILFOTO,S (Opnamedatum mei 2010)
13 UITGANGSPUNTEN T.A.V. HET HISTORISCH SPOREN ONDERZOEK
14 KASTEELTUIN FOTO,S
15 SAMENVATTING HISTORISCHE ONDERBOUWING
16 LUCHTFOTO VOOR HET R.A.F. BOMBARDEMENT 1945
17 LUCHTFOTO NA HET R.A.F. BOMBARDEMENT 1945
18 ONTWERPUITLEG VISIE HERSTEL CULTUURHISTORISCHE WAARDE
19 PLATTEGROND BESTAANDE TOESTAND (bijgevoegd schaal 1:500)
20 PLATTEGROND BOMENKAPPLAN (bijgevoegd schaal 1:500)
21 ONTWERP TEKENING VISIE HERSTEL CULTUURHISTORISCHE WAARDEN (bijgevoegd schaal 1:500)
22 REFERENTIEBEELDEN VISIE HERSTEL CULTUURHISTORISCHE WAARDEN
23 BEPLANTINGSPLAN MET OVERZICHT HERSTELWERKZAAMHEDEN (bijgevoegd schaal 1:500)
24 FOTO VAN DE NEO-ROMAANSE KAPEL BEGIN 1900 MET EEN GOED VERZORGDE TUINAANLEG

01 HISTORISCHEKAART 1890
Rivierduinen
Moerassen
Ontginningen
Het kasteel is vele eeuwen een middelpunt in deze streek geweest, zowel geschiedkundig als
uit landschappelijk oogpunt bezien.
Oude rivierkleigronden
Plattegrond van het kasteel met
poortgebouw en padenstructuur.
Bodemkaart: de Maas
als vlechtende rivier in
het landschap met
oude rivierkleigronden
en rivierduinen.
Locatie Kasteel Bleijenbeek
Podzolen
Rivierduinen
landschap

02 INVENTARISATIE
Locatie:
De ruïne van het voormalige kasteel Bleijenbeek en het gelijknamige landgoed bevinden zich in het Maasdorp Afferden, in
de gemeente Bergen in het noorden van Limburg, tussen Heijen en Nieuw-Bergen.
Ligging:
De ruïne ligt aan de weg van Afferden en Goch aan de Eckeltsebeek / Bleijenbeek, die in de eerste helft van de
14 e eeuw gegraven is voor de afwatering van veengronden in het achterland. De ruïne geeft nog de contouren van het
gebouw prijs, dat eens gezien werd als een goed voorbeeld van een ridderlijke woning. De Eckeltsebeek / Bleijenbeek heeft
een lengte van 7 km en wordt gevoed door de Horsterbeek. Beide beken ontwateren in het vrij omvangrijke Duits-
Nederlands landbouwgebied dat zich op de terrasvlakte uitstrekt. (De beek is volledig genormaliseerd. De Eckeltsebeek
heeft een breedte van 3-5 meter. De gemiddelde afvoer is 0.20m3/s bij een gemiddelde stroomsnelheid van0.2-0.6 m/s.
De beek valt nooit droog. De laagste afvoer is 0.03m3/s. Maximaal peil afvoer bedraagt 1.9 m3/s.). De benaming van
Bleijenbeek is afgeleid van ‘Blije beek’, in de betekenis heldere beek. Op de kaart van 1890 ligt het kasteel ca. drie
kilometer landinwaarts aan de Bleijenbeek (helderebeek) die overgaat in de Eckeltsebeek die in de Maas uitmondt.
Bleijenbeek werd gebouwd in het beekdal van de Eckeltsebeek. Het gebied rondom het kasteel bestond uit woeste
heidegronden en moerassen. Het gebied was veel minder bebost dan nu. Het dorp Afferden en het gehucht Heukelom en
de buurtschappen Plees, Rimpelt en Flieray behoorde eeuwenlang toe aan de heren van kasteel Bleijenbeek. In de tweede
helft van de veertiende eeuw is een omgracht rechthoekig complex gebouwd uit baksteen en mergel met op de
noordoosthoek een uitspringende toren.
Aan het eind van de veertiende eeuw werd dit complex tot op het maaiveld gesloopt, mogelijk naar een verwoesting.
Daarna is de bouw van het kasteel begonnen. Bleijenbeek is uitgegroeid van een eenvoudig verdedigbare boerderij via een
aantal bouwfasen tot een volledig middeleeuws kasteel, dat na oorlogshandelingen in 1589 in het midden van de
zeventiende eeuw wordt verbouwd tot een edelmanswoning. Zijn zeventiende eeuwse vorm behield het kasteel in grote
lijnen tot aan de verwoesting van de tweede wereldoorlog. In de zestiende eeuw is rond het complex een tweede gracht
gegraven. Daarvoor werd de Bleijenbeek gebruikt. De buitengracht wordt gevoed door de beek die in het midden aan de
oostkant binnen komt en aan de westzijde weer verder stroomt richting de Maas. De grond uit de gracht is gebruikt voor
verdedigingswerken en later uitgevlakt. Het terrein binnen de buitengracht ligt ca. 2.00m. hoger dan de omgeving.
De buitengracht stond aan de oostzijde in verbinding met de binnengracht. Een gedeelte van de gracht is bij een latere
zeventiende eeuwse uitbreiding dichtgeworpen omdat deze binnen de muren van het kasteel was komen te liggen. In het
midden van de negentiende eeuw werd het kasteel nog eenmaal ingrijpend verbouwd. De gracht die direct rond het kasteel
lag, werd gedempt waarschijnlijk door stankoverlast. Aan de noordzijde van het kasteel is de uitgediepte binnengracht nog
goed te herkennen. De buitengracht is de nu nog bestaande kasteelgracht.

Reconstructietekening van
het kasteel in de 18 e eeuw.
Het kasteel en voorburcht
met de dubbele gracht,
zoals deze was tot in het
midden van de 19 e eeuw.
Reconstructie van
Bleijenbeek, zoals het
misschien in de 16 e
eeuw heeft uitgezien.
Plattegrond van de oudste fase
(tweede helft van de 14 e eeuw)
De plattegrond zoals
deze was voor de
verwoesting van in 1945.
Fase 2: eind 14 e eeuw.
Fase 3: begin 15 e eeuw.
Fase 5: eind 15 e begin
16 e eeuw.
Fase 7: XVIIb.
Fase 8: XVIId.
Fase 9: 1704.
Fase 10 XIXA
Fase 12: ca. 1920.

03 KORTE BESCHRIJVING VAN HET VERWOESTE KASTEEL
Kasteel Bleijenbeek is kort voor de 14 e eeuw ontstaan en eindigde voorlopig in 1945 toen het verwoest werd.
Uit opgravingen is gebleken dat de bouwgeschiedenis kort voor 1300 begint met een omgracht rechthoekig
complex gemaakt van mergel en baksteen, met op de noordhoek een aan één zijde uitspringende hoektoren.
Deze is verwoest of gesloopt en heeft men een grote woontoren neergezet met aansluitend een gedeeltelijke
weergang.
Kort na 1405 werd een zaalvleugel met kelder (beiden gedeeltelijk bewaard) aan toegevoegd en aan de
zuidzijde een uitspringende vierkante toren. In de 15 e eeuw werd er een schildmuur met weergang op de bogen
aan toegevoegd ter afsluiting van de binnenplaats. Deze muur sloot aan op het poortgebouw, waarin een
brugkelder kwam.
In de 16 e eeuw werd aan de oostzijde een tweede en grotere vleugel gebouwd. Na meerdere verbouwingen
ontstond in de 17 e eeuw een uit vier vleugels bestaand gebouw rond een binnenplaats.
In 1688 werd een natuursteenomlijsting (deels nog aanwezig) rond de voordeur geplaatst.
De toegang tot het gebouwencomplex was op de plaats, waar nu nog de brug over de kasteelgracht ligt.
Hier lag het poort gebouw of voorburcht. Door de poort kwam men op de binnenplaats.
In 2000 wordt het landgoed verkocht aan Fortis Vastgoed BV, die samen met Staatsbosbeheer, IVM Maas en
Niers, Provincie Limburg en gemeente Bergen revitalisering van het landschap en natuurbehoud nastreeft met
daarin een geïntegreerde golfbaan en beperkte bebouwing met behoud van de ruïne van het laatmiddeleeuwse
kasteel Bleijenbeek. De ruïne heeft de status complex historische buitenplaats bleijenbeek.
04 KORTE BESCHRIJVING VAN DE LANDSCHAPPELIJKE WAARDEN
Het kasteel is vele eeuwen een middelpunt in deze streek geweest, zowel geschiedkundig als uit landschappelijk
oogpunt bezien. Het landschappelijk element moet zeker niet onderschat worden. Door fors grondbezit hebben
de bewoners grote invloed gehad op de ontginning en in cultuur brengen van het omliggende gebied. De
centrale positie van het kasteel in het Landschap wordt nog eens extra benadrukt door de nog aanwezige
zichtassen. Een aan de noordzijde van het kasteel en een aan de zuidzijde. De locatie werd gekenmerkt door
grote gebieden met weinig reliëf waar de moerassen en heidevelden lagen en terreinen waar flinke
hoogteverschillen op korte afstand van elkaar voorkomen, de rivierenduinen. In de rivierduinen zijn naast
humusijzerpodzolen vaak ook andere podzolen ontstaan. Het zand is bijna altijd grover dan dat van het
dekzand. Op de bodemkaart treffen we bij Afferden humusijzerpodzolen aan. In koudere perioden, zoals in de
jonge Dryastijd, zijn door de overheersend westelijke winden grote hoeveelheden zand uit de rivierbeddingen
geblazen en vele rivierduinen rond Bleijenbeek opgeworpen. Om verstuivingen tegengegaan werd op grote
schaal bossen aangeplant. De afbeelding van de historische kaart uit 1890 en een detail uit de bodemkaart
geeft een indruk hoe het landschap rond die tijd was.

05 KASTEEL FOTO,S UIT HET VERLEDEN
Foto,s van het kasteel rond 1927
De toegang over de buitengracht met het poortgebouw (1915)
De ruïne na het bombardement in 1945, foto is uit 1987

06 KAART VOOR 1680
Op de kaart is duidelijk te zien dat vanuit de Afferder Ven de Bleijenbeek ontspringt en via de buitengracht
van het kasteel overgaat in de Eckeltsebeek beek die in de maas uitmond.

07 NATUUR EN CULTUURHISTORISCHE UITGANGSPUNTEN
Het nationaal park de Maasduinen is 270 hectare groot. Daarin ligt in het noordelijke deel van het park de ruïne
van het kasteel Bleijenbeek. In dit gebied is een robuuste ecologische zone gerealiseerd, die de natuurgebieden
ten zuiden en ten noorden van het landgoed met elkaar verbinden. Voorheen lag hier een landbouwgebied als een
wig in het nationaal park de Maasduinen.
Nu een ruim extensieve opgezette golfbaan met 30 hectare extra nieuwe natuur, moeras, heide, droog grasland
en singels met struiken, houtwallen, poelen en watergangen. Door deze opzet kunnen de dassen, reeën en
andere kleine zoogdieren weer over het landgoed Bleijenbeek trekken, niet meer gehinderd door de kale akkers.
Door natuurontwikkeling, beekherstel en moerasvorming met een geïntegreerde golfbaan is meer aansluiten
ontstaan aan de fraaie mengeling van kleinschalig bos, weilanden, heidevelden en zandverstuivingen van
natuurgebieden ten zuiden en ten noorden van het landgoed. Een ander onderdeel is het herstel van de
cultuurhistorische waarde. De Bleijenbeek ruïne ligt als een belangrijk ‘landmark’ in het landgoed. De
insteek is de ruïne van het kasteel Bleijenbeek te consolideren en de toren of het dak te herbouwen.
Vervolgens zal het terrein binnen de buitenste slotgracht opgeschoond worden, en daarbij ligt een wens om de
binnengracht die rond 1350 is aangelegd te herstellen. Het nu afgesloten terrein rond het kasteel moet meer
toegankelijk worden gemaakt voor bezoekers en wandelaars. Daarbij kan mogelijk in een latere fase een nieuwe
bestemming (in de vorm van bijvoorbeeld een eigentijds element) toegevoegd worden. Gedacht kan worden aan
bijvoorbeeld een bezoekerscentrum of trouwlocatie. Herstel van oorspronkelijke beplanting en tuinstructuur en
het zichtbaar maken van de contouren van het poortgebouw kan de status historische buitenplaats versterken.
De bouwkundige toestand van de ruïne gaat wel steeds verder achteruit.

08 LUCHT FOTO,S
Zicht op de locatie.
Luchtfoto ruïne met golfbaan (landgoed
Bleijenbeek).
Kasteel Bleijenbeek vanuit het westen.

09 FOTO KASTEEL RUINE ROND 1950

10 TUIN HISTORISCH ONDERZOEK
Bij aanschouw van de ruïne van Bleijenbeek is de hoofdopzet van het vroegere imposante kasteel nog goed te zien. Een
omgracht complex van honderdtien bij honderdvijftig meter met de ruïne. De ruïne geeft nog de contouren weer van het
vroegere kasteel en is een belangrijk ‘landmark’ in de omgeving. De buitenste slotgracht is breed, imposant en helemaal
intact. Aan de noord- en zuidzijde liggen twee brede lanen die de buitenplaats met het bos (Nationaalpark Maasduinen)
verbinden. Aan de noordzijde ligt de Bleijenbeekweg een verbindingsweg tussen Afferden (Maas) en Goch (Duitsland). Aan
de oostzijde de Bleijenbeek met inlaat in de buitengracht en aan de westzijde de uitstroom naar de Eckeltsebeek die
richting de Maas stroomt. (kastelen lagen vaker bij voorkeur aan de beek).
Aan de binnenzijde van de gracht staan in de directe omgeving van de ruïne enkele te behouden groenelementen.
Aan de noordzijde langs de gracht een waardevol haagbeuklaantje wat vroeger een berceau was. Aan de westzijde van de
gracht staat een prachtige dicht op elkaar staande beukenrij wat in het verleden een beukenhaag is geweest. Aan de
noordwestzijde staat een monumentale Sequoiadendron giganteum met een kleine ruïne van een broeikas of schuurtje.
Zowel aan de oost- en westzijde van de gracht staat een bijzondere groep van ca. twaalf zeer dicht op elkaar staande
lindebomen. Aan de oostzijde staat nog een gedeelte van een uitgegroeide taxushaag, dat ook aan de achterzijde van de
ruïne terug is te zien. Enkele zichtbare sporen van het poortgebouw aan de zuidzijde met de asymmetrische toegang
t.o.v. de hoofdingang van de ruïne geven minimale aanwijzing over de vroegere context prijs.
Berceau
Seguoiadendron Taxushaag
Eckeltsebeek
Lindegroep
Taxushaag
Ruïne
Bleijenbeek
Lindegroep
Beukenhaag
Noord laan
Buitengracht
Zuid laan

11 PLATTEGROND: verwijzingen naar de foto,s.
Zwart: foto,s huidige toestand.
Rood: foto,s uit het verleden.
Foto 0.3
Foto 0.1
Foto 35
Foto 0.2
Foto 28
Foto 44
Foto 0.7
Foto 41
Foto 14/15
Foto 38
Foto 0.6
Foto 0.5
Foto 11
Foto 24
Foto 12
Foto 16
Foto 43
Foto 34
Foto 25
Foto 40
Foto 32
Foto 22/23
Foto 21
Foto 30
Foto 0.9
Foto 39
Foto 26/26
Foto 27
Foto 13
Foto 10
Foto 51
Foto 42
Foto 48
Foto 29
Foto 18
Foto 17
Foto 31
Foto 46
Foto 50
Foto 0.8
Foto 19
Foto 49
Foto 20
Foto 37
Foto 47
Foto 33
Foto 0.4
Foto 36
Foto 53
Foto 45
O
N Z
Foto 52
W
ATELIER12
04/05 PLATTEGROND: verwijzing naar de foto,s.
Buitenplaats Bleijenbeek te Afferden.
Marc Hendriks, landschapsarchitect B.N.T.
Januari 2011
Schaal 1:500

12 ACTUELE OVERZICHTFOTO,S / DETAILFOTO,S (Opnamedatum mei 2010)
De laan aan de noordzijde van het kasteel (foto 0.1)
Foto 0.2 Foto 0.3
Het huidige kasteel Bleijenbeek kent twee prachtige lanen. De laan aan de noordzijde bestaat uit een vier dubbele rij
van Amerikaanse eiken en steekt tussen aan weerszijde gelegen akkers naar het bos. Aan het begin van de laan
staat aan de rechterkant een wegkapelletje van ST. Jozef met een dennenboom en aan de linkerkant een veldkruis.
Beide zijn geplaatst door de bewoners van kasteel Bleijenbeek en staan nu op de rijksmonumentenlijst.

De laan aan de zuidzijde van het kasteel (foto 0.4)
De laan aan de zuidzijde van het kasteel heeft een meer natuurlijke uitstraling.
Een vier dubbele rij eiken (Amerikaanse en Inlandse eiken) met daaronder een beplanting van Rhododendrons.
De laan begint achter twee lanen van hoge populieren. De aansluiting met de ruïne kan beter.
Beide lanen zijn onverhard.

Vroegere Berceau nu een haagbeukenlaantje
Foto 0.5 Vroegere berceau nu een haagbeuken laantje kijkend in de richting
noordoost.
Aan de noordzijde langs de gracht staat zeer waardevol en
karakteristiek groenelement. Een dubbel laantje van haagbeuk
(Carpinus betulus) wat in het verleden een berceau is geweest.
De haagbeuken zijn in het verleden vaak gesnoeid en de vroegere
boogvorm is in de snoeiwijze nog te herkennen. Het laantje heeft een
geschatte leeftijd van 100 jaar, de onderlinge afstand tussen de
bomen is een meter vijftig. Op de kop aan de oostzijde van het laantje
staan vier oude beuken met een betonnen sokkel. Een markant geheel
om te laten staan en mogelijk is de sokkel aan te vullen met een
beeldhouwwerk of bank.
Foto 0.6 haagbeukenlaantje noordoost.
Foto 0.7 Kop noordoostzijde met groep beuken en
een betonsokkel.

Vroegere beukenhaag nu een beukenrij
Foto 0.8 Vroegere beukenhaag nu een beukenrij in noordelijke
richting met zicht op de ruïne.
Langs de westzijde van het kasteel gracht staat een zeer waardevol
en bijzondere dicht op elkaar staande beukenrij (Fagus Silvatica).
Dit groenelement is in het verleden als haag aangeplant. In het
huidige beeld dicht op elkaar staande beuken van ca. 100 jaar met
een onderlinge afstand van ca. 1.50m. De stammen vormen een
grillig beeld omdat zij in het verleden vaak gesnoeid zijn geweest. In
het midden staat een groep zeer dicht op elkaar staande
lindebomen. Beide vormen een mooie afsluiting en windkering langs
de kasteelgracht.
Foto 0.9 zicht op beukenrij aan de westzijde.
Foto 10 beukenrij in noordelijke richting.

De Sequoiadendron met de muurfragmenten (foto 11)
Aan de noordwestzijde staan op de punt van het eiland de
muurresten van een gebouwtje, aan de steensoort en het
metselwerk te zien na 1900 gebouwd. Daarbij staat een
monumentale Sequoiadendron giganteum. Beide zijn vanaf de
Bleijenbeekweg zichtbaar. Het oorspronkelijke thee/tuinhuis was
meer naar de noordwestpunt van de gracht geplaatst. De
huidige muurresten en de Sequoiadendron vormen een schakel
tussen het waardevolle, markante laantje van haagbeuken
(berceau) aan noordzijde van de kasteelgracht en aan de dicht
op elkaar staande beukenrij (beukenhaag) langs de westzijde
van de kasteelgracht. Op het landgoed staan twee
mammoetbomen. Een exemplaar buiten de slotgracht, deze is
30.00m. hoog en heeft een stamomvang van ca. 4.45m. De
tweede staat binnen de slotgracht naast de muurresten. De
hoogte is 23.00m. en de stamomvang ca. 4.20m. De boom
samen met de kleine ruïne is visueel bijzonder.
Foto 12 In verschillend archief materiaal wordt gesproken
over een theehuis. Dit stond op de noordwestpunt, voor de
Sequoiadendron. Via een trap kwam je op een soort bordes
in het achthoekige theehuis.
Aan de rechterzijde een trap en aanlegpaal voor een bootje.
Foto 13 Seguoiadendron giganteum.

De Taxushagen (Foto 14)
Aan de achterzijde van de ruïne en aan de noordoostzijde staan nog
uitgegroeide resten van taxushagen. 20 stuks taxus van ca. 8.00m.
hoog, deze is omgezet aan de oostkant van het gebouw met zes stuks
taxus en aan de westkant met nog drie stuks. De taxushaag is
waarschijnlijk geplant in het midden van de 19 e eeuw nadat de
binnengracht gedempt is. In die tijd stond vrij dicht om het kasteel een
haag. Ook aan de voorzijde van het kasteel heeft een haag gestaan.
Aan de oostzijde staat nog een taxushaag langs de gracht tot de
insteek van water uit de buitengracht naar de gedempte binnengracht.
Daartussen een groep lindebomen op dezelfde wijze aangeplant als
eerder genoemd aan de westzijde langs de gracht.
In tegenstelling tot de andere waardevolle groenelementen is het
mogelijk om de nog aanwezige taxushagen terug te snoeien tot een
gewenste haagvorm. (taxushagen lopen gemakkelijk weer uit).
Daarmee zal het zicht op de ruïne en omgeving hersteld worden.
Foto boven 15: de achterzijde van het kasteel met
de kleine kapel en de taxushaag met tuin rond
1900.
Foto onder 16: de taxushaag aan de oostkant van
de buitengracht met de groep lindebomen.

Het poortgebouw of voorburcht (foto 17)
De toegang tot het kasteel was op de plaats, waar ook nu een brug
over de kasteelgracht is. Hier lag het poortgebouw of voorburcht
genoemd. Door de poort kwam men op de binnenplaats, waar
tegenover het kasteel de boerderij en de dienstwoningen lagen. De
voorgebouwen zijn in de zomer van 1911 grotendeels afgebrand en
daarna op de oude fundamenten weer hergebouwd. Het poortgebouw
is vlak na de oorlog in zijn geheel afgebroken. Enkele stukken
fundering zijn tussen het mos en gras nog zichtbaar. De poortingang
had een asymmetrische toegang t.o.v. de hoofdingang van de ruïne en
de beide lanen. Vroeger kwam men over een verhoogd brugdeel over
de slotgracht het poortgebouw binnen. Aan de oostkant van het
brugdeel zijn nog sporen van de muur zichtbaar.
Foto 18 Enkele muur fragmenten van het poortgebouw.
Foto 20
Huidige toegangspoort.
Foto 19 Overgroeid brugdeel.

13 UITGANGSPUNTEN T.A.V. HET HISTORISCH SPOREN ONDERZOEK
Uit het onderzoek en bekijken van archiefmateriaal staat vast dat het kasteel Bleijenbeek is uitgegroeid van
een eenvoudige verdedigbare boerderij via een aantal bouwfases tot een middeleeuws kasteel, dat in het
midden van de zeventiende eeuw wordt verbouwd tot een edelmanswoning. Zijn zeventiende eeuwse vorm
behield het kasteel in grote lijnen tot de verwoesting aan het einde van de tweede wereldoorlog. Ook de tuin
heeft in de loop van de tijd veranderingen doorgemaakt.
Er is sprake van verval, verwoesting en brand van de voorburcht geweest dat invloed heeft gehad op de tuin
van het kasteel. In de zestiende eeuw werd de buitengracht gegraven en in het midden van de 19 e eeuw werd
de binnengracht gedempt. In 1709 kwam het kasteel in handen van de familie Van Hoensbroek. In 1872 als
gevolg van de Kulturkamf zorgt Van Hoensbroek dat Jezuïeten kasteel Bleijenbeek tot hun beschikking kregen.
De kapel aan de noordzijde is te klein en zij bouwen aan de westzijde een neo-romaanse kapel. In 1900
verlaten de Jezuïeten het kasteel en wordt ingenomen door de zusters Ursulinen. Deze verlaten het kasteel in
1911. In dat zelfde jaar brand de voorburcht af, die vier jaar later wordt herbouwd. De Jezuïeten en de
zusters Ursulinen hebben veel invloed gehad op de tuin rondom het kasteel. In deze perioden is de
padenstructuur met berceau en hagenstructuur met fruitopstand aangelegd. Er was sprake van een
goed onderhouden tuin met veel bomen en sierstruiken. Een stelsel van paden bracht de bewoners
wandelend om de gracht en langs de gebouwen en onderdelen van de tuininrichting. In 1917 werd
het kasteel verkocht aan de heer Prins die in 1924 het kasteel weer terug verkocht aan Van Hoensbroek. Deze
doet het in 1937 over aan de heer Jurgens uit Nijmegen. In deze perioden is er niet zoveel gewijzigd aan de
plattegrond van de tuin. Op foto,s kan je wel zien dat de tuin meer functioneel werd gebruikt o.a. door aanleg
van een eenvoudige moestuin aan de westkant van het kasteel. De tuin raakte meer verwilderd door minder
onderhoud. In 1945 was het afgelopen. De burcht veranderde in een ruïne en de tuin raakte in verval.
De enige overblijfselen zijn de beukenrij (beukenhaag), haagbeukenlaantje (berceau) en restanten van
taxushagen met enkele monumentale beuken, eiken en de sequoia. Na de oorlog heeft aan de westzijde van de
ruïne maïs gestaan daarna is het eiland grotendeels begroeid geraakt met bomen en opslag van struiken.
Een aantal jaren geleden is het terrein opgeschoond en is de klimop van de ruïne verwijderd. De ruïne
verkeerd in een zeer slechte staat. Delen van de ruïne zit vol scheuren en diversen onderdelen staan op
instorten. Door aanwezigheid van veel klimop (hedera) worden de resten van het gebouw letterlijk
aangevreten en de muurdelen en de fundering op veel plaatsen ondermijnd. Op en in de ruïne staat veel
opslag van jonge bomen.
Op het middenterrein staat opslag van jonge bomen, o.a. els, berk, esdoorns, wilde kers, meidoorn, biezen,
brandnetels en grassen. Langs de randen van de buitengracht staan veel elzen of esdoorns die vooral aan de
westzijde de groei van de beukenrij bedreigen. Contouren van de vroegere plattegrond zijn deels verdwenen.

14 KASTEELTUIN FOTO,S
Foto 21 Kasteel vanuit het westen gezien met eenvoudige moestuin na 1919, de tuin
krijgt minder onderhoud.
Een rijk aangelegde van de tuin met veel verschillende bomen,
struiken en kleinschalig groen. (zie ook 21 voor een uitvergroting )
Foto 22 Kasteel rond 1919 met grind aangelegde paden en gras.
Foto 23 Aanleg van de tuin met padenstructuur rond 1900 toen de Jezuïeten het kasteel bewoonde. Foto 24 Theehuis met daar aanvast een gebouwtje.

15 SAMENVATTING HISTORISCHE ONDERBOUWING
Het eiland is een toonbeeld van verval, de ruïne is in slechte staat en dat bij een ruïne dat de naam heeft een belangrijk
‘landmark’ te zijn. Het eiland kent geen spannende doorzichten meer, geen opbouw van sferen, maar een ravage van
struiken en bomen. Maar als je goed kijkt staan er nog enkele belangrijke groenelementen uit het verleden, een
bijzonder laantje van haagbeuk aan de noordzijde van het eiland, de oude beuken rij aan de westzijde, een taxushaag
aan de oostzijde en de mammoetboom met een kleine ruïne aan de noordwestzijde. Enkele sporen van het
poortgebouw, wandelpaden en uitgediepte gracht zijn nog terug te vinden.
Wat daar van te maken?
Vele bomen en struiken zullen gekapt moeten worden om de belangrijke groenelementen als accenten te
onderscheiden, daarnaast zal de ruïne van klimop moeten worden ontdaan, zoals in Hertefeld bij Weeze (D) is
gedaan. Als dat is opgeruimd wordt het tijd om iets te herstellen. De insteek is de tuin structuur van rond 1900
weer voelbaar maken. De luchtfoto van vlak voor het bombardement is een houvast om de structuur uit het
verleden weer zichtbaar te maken. Het opwaarderen van de ruïne (consolidatie), herstel van de toren en
reconstructie van de binnengracht geeft aanzet tot historisch herstel. Het mag zo zijn dat de binnengracht in 1850
is gedempt, maar in de betekenis van de geschiedenis is deze zeer bijzonder is geweest. Het kasteel met dubbele
gracht is historisch gezien erg bijzonder. Daarom is er gekozen voor een herstel van de binnengracht. Door het
zichtbaar maken van de contouren van het poortgebouw en van de binnenplaats worden de oude verbanden
historisch- en landschappelijk hersteld. De oude groenelementen krijgen daarin een centrale positie. Het eiland
met de ruïne zal voor publiek toegankelijk moeten worden gemaakt en ontwikkeld kunnen worden tot een
ontvangstgebied met thema,s als duurzaamheid, cultuur en sociale cohesie/participatie. De wijze waarop wordt
gezocht op landschappelijke, cultuurhistorische en economische dimensies. Het nieuwe plan moet tegelijk
terughoudend zijn en de echo van de geschiedenis naar waarde weten te schatten.
Foto 25 rechts: Theehuis vlak na de oorlog.
Foto 26 links: Ingang kasteel met houten
brug over de binnengracht zonder water.

16 Luchtfoto voor het R.A.F bombardement op 21 februari 1945

17 Luchtfoto na het R.A.F. bombardement op 21 februari 1945

18 ONTWERP VISIE HERSTEL CULTUURHISTORISCHE WAARDEN
Uit cultuurhistorisch oogpunt levert het visueel zichtbaar maken van de contouren een belangrijke bijdragen aan
reconstructie op het plattevlak. Dat geldt voor de belijning in tuin (padenstelsel) en de contouren van het
poortgebouw. De asymmetrische toegang t.o.v. de hoofdingang van de ruïne over de slotgracht is een gegeven uit
het verleden en moet gewaardeerd worden ondanks dat hiermee de as-werking verstoord is.
De as-werking blijft in de betekenis staan van de noordelijke laan, het gehele eiland met omgrachting, het kasteel als
‘landmark’ en de zuidelijke laan (zie luchtfoto).
Herbouw van de voorburcht lijkt geen goede oplossing omdat het gebouw geheel verdwenen is.
Maar wel belangrijk is de context: de ruïne en de toren als ‘landmark’, de binnenplaats en het poortgebouw.
Deze drie onderdelen waren kenmerkend voor de samenstelling van het kasteel. Uitgangspunt voor het ontwerp is de
contour van het poortgebouw gedeeltelijk zichtbaar te maken d.m.v. een omranding van cortenstalenstrippen met
daarbinnen bijvoorbeeld gemalen dakpannen of als bij nader onderzoek funderingsresten naar boven komen kunnen
deze gebruikt worden om de plattegrond van de voorburcht zichtbaar te maken. Een andere invulling is mogelijk om
de contour op te vullen met rode haagbeuk hiermee kan je de massa en de binnenkomst door de vroegere poort
meer versterken.
Het brugdeel stond vroeger in het water omdat de buitengracht toen sterk naar binnen boog nabij de brug. Het eiland
met de brug is in de loop de tijd meer verland. De exacte ligging van het vroegere poortgebouw zal nader moeten
worden bekeken (opgraving van het fundament, deze zijn waarschijnlijk gedeeltelijk aanwezig).
De muurdelen aan weerskanten van de brug kunnen in de beleving van vroeger gedeeltelijk hersteld worden. Ook de
huidige toegangspoort die nu het eiland afschermt tegen ongewenst bezoek kan een andere uitstraling krijgen, de
poort heeft geen verleden en kan op een meer eigentijdse manier ontworpen worden.
Het binnenplein kan samen met de padenstructuur hersteld worden en afgestrooid worden met fijn grind. In het
verleden zaten er geen opsluitingranden langs de paden maar de paden lagen ingebed in grasvlakken. Hetzelfde
beeld is wenselijk.
De beukenrij en het haagbeuklaantje vormen de basis voor een omgang langs de gracht. Om de wortels van de
bomen niet te beschadigen zal hier geen grind op de paden gebruikt worden, eerder wordt gedacht aan houtsnippers.
De Sequoiadendron met de muurresten vormen een bijzondere schakel tussen de twee groenelementen.
Op foto 24 is te zien het theehuis met daar aanvast een gebouwtje (latere foto,s zonder gebouwtje). Het theehuis
stond op de noordelijke westhoek nabij de gracht met daarachter de Seguoiadendron. Het theehuis is na de oorlog
gesloopt. Het theehuis had voor de omgeving en vanaf de hoofdweg een belangrijke uitstraling. Het is de moeite
waard om het theehuis te reconstrueren. De fundering van het achthoekige gebouwtje ligt er nog en kan in ieder
geval zichtbaar gemaakt worden.

De uitgegroeide taxushagen aan de oostzijde van de ruïne wordt terug gesnoeid tot 1.00m. hoogte. De taxushaag aan
de achterzijde van de ruïne stond geheel rondom het kasteel nadat de gracht was gedempt. De taxushaag gaf de
contour aan van de binnengracht. De keuze die gemaakt wordt is de binnengracht te doen herleven, daarbij past niet
het beeld van de taxushaag om de ruïne. Wel blijven twee taxusbomen als fragment op de hoeken staan.
De geschiedenis heeft geleerd dat de tuin beplanting in de tijd is veranderd. Uit dat oogpunt is in het ontwerp een
laagstamboomgaard aan de westzijde van de ruïne gedacht. Daar waar vroeger ook de moestuin en fruittuin waren
gelegen.
De ruïne en omgeving liggen in ecologische hoofdstructuur uit dat oogpunt bezien zal de behandeling van het eiland
eenvoudig moeten zijn. Daarbij is het voorstel dat de grasvlakken die aan de noord en oostzijde liggen meer
ecologisch gemaaid worden. Het grasvlak aan de zuidwestzijde kan gebruikt worden voor een (toeristische) functie.
Het parkeren vindt plaats aan de zuidwestzijde in de nabijheid van de boerderij / schuur buiten de omgrachting.
De bomenopstand die na de oorlog is ontstaan wordt terug gebracht tot een omlijsting van een bomenrand langs de
gracht zoals op de foto voor het bombardement te zien is. Enkele mooie vrij staande bomen op het terrein blijven
staan in het bijzonder de grote eik bij het poortgebouw, enkele essen aan de zuidzijde, de bomengroep van beuk en
eik aan de noordoostzijde van de gracht en de twee lindebomengroepen aan de oost- en westzijde van de gracht.
Een enkele eikenboom wordt opnieuw aangeplant om de structuur te verfraaien.
Referentiebeeld visie Herteveld (D) herstel toren en park. Referentiebeeld visie Herteveld (D) ruïne zonder klimop.

.
19 PLATTEGROND BESTAANDE TOESTAND O
N Z
W
ATELIER12
07 PLATTEGROND bestaande toestand
Buitenplaats Bleijenbeek te Afferden.
Marc Hendriks, landschapsarchitect B.N.T.
Januari 2011
Schaal 1:500

20 PLATTEGROND BOMENKAPPLAN O
B
02 PLATTEGROND BOMENKAPPLAN
A: kappen: klimop
B: kappen: elzen / eiken D
C: kappen: elzen / essen
D: kappen: elzen
E: kappen: elzen / essen / esdoorns / wilde kers
F: kappen: esdoorns / elzen /essen
G: kappen: taxus / eiken / thuja,s
H: kappen: populieren elzen / essen / esdoorns
I : kappen: opslag jonge bomen (berk, els, es e.d.)
E
G
A
E
I
C
F
F
F
H
H
N Z
W
ATELIER12
02 PLATTEGROND BOMENKAPPLAN
Buitenplaats Bleijenbeek te Afferden.
Marc Hendriks, landschapsarchitect B.N.T.
Januari 2011
Schaal 1:500

21 ONTWERP VISIE HERSTEL CULTUURHISTORISCHE WAARDEN O
N Z
W
ATELIER12
08 PLANTEKENING
Buitenplaats Bleijenbeek te Afferden.
Marc Hendriks, landschapsarchitect B.N.T.
Januari 2011
Schaal 1:500

22 REFERENTIEBEELDEN ONTWERP VISIE
Vlakken met gras en grind / kif paden opgesloten tussen het gras
Grind / kif (fijn grind) op voorplein
Grindkoffer muur voorzijde binnengracht
Ruïne met gemaaid gras en niet gemaaid talud
Contour poortgebouw
Contour poortgebouw

23 BEPLANTINGSPLAN
Herstel haagbeuklaantje
met nieuwe bomen aan een zijde i.v.m.
beschadiging door stormschade
20ST. Carpinus betulus 10/12
Herstel grasstructuur
Herstel aanplant nieuwe fruittuin waar vroeger ook een fruittuin was gelegen.
40 ST. Malus Dartmouth (laagstam).
Herstel aanplant nieuwe eik.
Quercus robur 10/12
Herstel Beukenrij naar oorspronkelijke aanplant met nieuwe beuken.
De oorspronkelijke aanplant is door stormschade beschadigd.
20 ST. Fagus silvatica stamomvang 10/12
O
N Z
W
ATELIER12
09 BEPLANTINGSPLAN
Buitenplaats Bleijenbeek te Afferden
Marc Hendriks, landschapsarchitect B.N.T.
Januari 2011
Schaal 1:500

24 Foto 23: De neo-romaanse kapel begin 1900 met een
goed verzorgde tuinaanleg toen de Jezuïeten en de zusters
Ursulinen het kasteel bewoonde.