F L A S H O V E R T R A IN IN G - Brandweer Terheijden

F L A S H O V E R T R A I N I N G
INLEIDING
Flashover en Backdraft zijn verschillende gebeurtenissen die op diverse manieren kunnen
voorkomen. Talrijke ongelukken en doden bij brand door een flashover hebben aangetoond
hoe groot de gevaren zijn voor brandweermensen bij de binnenbrandbestrijding.
Om u zo goed mogelijk voor te bereiden op deze mogelijke gevaren heeft FireFlash deze
training ontwikkeld.
De volgende onderdelen worden hierbij behandeld:
1. Brandgassen en het fenomeen Flashover/Backdraft.
2. Vershillende soorten Backdrafts.
3. Techniek en tactiek van de brandbestrijding.
4. Veiligheidsmaatregelen.
Natuurlijk is buiten een gedegen theoretische kennis ook de praktijktraining van groot belang.
De mobile trainingsunit van FireFlash heeft de mogelijkheid brandweermensen realistisch
te trainen en hierdoor de theorie direct in de praktijk om te zetten.
Het verschil tussen Flashover en Backdraft
Alhoewel deze twee volstrekt verschillende verschijnselen ieder specifieke kenmerkende
eigenschappen kennen, blijkt het in de praktijk vaak moeilijk een onderscheid te kunnen
maken.
Globaal kunnen we stellen dat een Flashover ontstaat door een voortdurende opbouw van
de temperatuur terwijl een Backdraft onstaat door de toevoeging van zuurstof.
Echter in de praktijk blijkt dat het in beide gevallen handelt om de zogenaamde “rookgasverbranding”
c.q. “rookgasexplosie”.
Het uitendelijke doel van deze training is dat door de toepassing van de nieuwste blustechnieken,
praktijkgerichte training en de theortische kennis samen, een basis wordt gelegd
om in de praktijk succesvol en veilig te kunnen optreden bij binnenbrandbestrijding.

F L A S H O V E R T R A I N I N G
1. BRANDGASSEN EN HET FENOMEEN FLASHOVER /
BACKDRAFT
Om het ontstaan van een Flashover/Backdraft goed te kunnen begrijpen, is het noodzakelijk
om enkele chemische en fysische verschijnselen die zich bij de verbranding voordoen, uit te
leggen.
Voorwaarden voor het ontstaan van een Flashover/Backdraft in een ruimte zijn:
• een hoge temperatuur
• voldoende brandbare rookgassen en/of ontledingsgassen
• voldoende zuurstof.
Een brand ontstaat in de meeste gevallen doordat gemakkelijk ontbrandbare materialen
door een kleine warmtebron (ontstekingsbron) tot ontbranding komen. Voor de ontwikkeling
van een brand is er verschil tussen:
• brand in een open ruimte
• brand in een optisch gesloten ruimte.
Bij een brand komen niet alleeen verbrandingsprodukten vrij, maar ook gassen en deeltjes
ten gevolge van ontleding van materiaal door de warmte.
Deze gassen en deeltjes zijn de ontledingsprodukten. De rook die zich in een ruimte vormt,
is een mengsel van brandgas met de aanwezige lucht. De onverbrande gassen en deeltjes in
de rook kunnen onder bepaalde omstandigheden tot ontbranding komen en een Flashover
c.q. Backdraft veroorzaken.
De reactie van ontledingsprodukten met zuurstof (de verbranding) is een proces waarbij
veel energie vrijkomt. Deze vrijkomende energie verhoogt de temperatuur van de nog vrijkomende
rookgassen. Het grootste deel van de energie komt vrij als stralingswarmte. In een
min of meer afgesloten ruimte kan de temperatuur snel oplopen door:
• de stralingswarmte van het vuur
• hete rookgassen
• de reflectie van deze warmte door plafond, wanden en vloer.

F L A S H O V E R T R A I N I N G
Een klein brandje in bijvoorbeeld een stoel zorgt ervoor dat er een grote hoeveelheid
brandgassen geproduceerd wordt. Zowel de vlammen als de hete brandgassen produceren
zoveel stralingswarmte dat steeds meer brandstof bij de brand betrokken raakt.
HCN, NH , CH
Pyrolyse producten
O < 1 %
vaste stofdeeltjes
Brandklasse A
vaste stof
HCI, HF
NO, SO
Pyrolyse producten
N > 0%
C, CO, CO
Brandklasse C
gassen
Brandklasse B
vloeibaar
Bij een voldoende grote stralingswarmte of een hoge temperatuur zal al het brandbaar
materiaal in de ruimte gaan uitgassen. Dit proces wordt ook wel pyroliseren genoemd. Deze
brandbare rookgassen stijgen op.
Als er voldoende brandgassen zijn gevormd en de stralingstemperatuur hoog genoeg is, dan
staat opeens de gehele ruimte in brand. Deze plotselinge en snelle uitbreiding van de brand
noemen we Flashover.
De intensiteit van een Flashover/Backdraft is o.a. afhankelijk van de de volgende factoren:
• De concentratie van het brandgas in de lucht
• De samenstelling en energiewaarde van het brandgas
• De toevoer en afvoer van lucht in de ruimte
Wie in zo’n situatie in staat is om naar boven te kijken, zal zien dat de vlammen door de
gaslaag schieten.
Andere brandbare materialen zullen zichtbaar rook en brandbare gassen afgeven.
De Flashover/Backdraft treedt alleen op als de concentratie aan gas in lucht binnen bepaalde
grenzen ligt, m.a.w. een bepaalde mengverhouding heeft. De concentratie gas dient zich
te bevinden tussen de onderste explosiegrens (OEG) en de bovenste explosiegrens (BEG).

F L A S H O V E R T R A I N I N G
De explosiegrenzen liggen niet vast omdat ze afhankelijk zijn van temperatuur en de heersende
druk, echter, hoe idealer het mengsel, hoe explosiever de Flashover.
Het ontstaan van de Flashover begint bij de onderste explosiegrens (OEG), m.a.w. het
mengsel wordt steeds rijker door de pyrolyse, waardoor een steeds heftigere verbranding
optreedt.
Bij een Backdraft is het mengsel van rookgassen ruim boven het explosiegebied (BEG) aanwezig,
waardoor bij opmenging met lucht, en bij het bereiken van de BEG, een “explosie”
kan optreden.
EXPLOSIEGRENZEN IN NORMALE LUCHTSAMENSTELLING
OEG BEG Min O2
Aardgas 5 % 16 % 12 %
Waterstof 5 % 75 % 5 %
Propaan 1.7 % 9.5 % 11.5 %
Koolmonoxide 11 % 75 % 5.5 %
De volgende signalen wijzen op het ontstaan van een Flashover:
• niet bij de brand betrokken materialen beginnen uit te gassen
• er ontstaat thermische straling bij het plafond
Dit is te herkennen aan een snelle verhoging van de temperatuur en aan de hete gassen die
onder het plafond hangen.
• er zijn vlammentongen (z.g. dansende engelen) zichtbaar in de rooklaag.

F L A S H O V E R T R A I N I N G
Nog eens samengevat.
1. De warmte in een afgesloten ruimte hoopt zich op tegen het plafond. Daar ontstaat een
gloeiend hete gaslaag waarvan de temperatuur snel oploopt.
2. Door de hittestraling uit deze gaslaag komen er brandbare gassen uit allerlei andere
brandbare voorwerpen in de ruimte vrij (uitgassen). Deze gassen stijgen op en verbranden,
waardoor er nog meer warmte en nog meer uitgassing plaatsvindt.
3. Uiteindelijk is de straling vanaf het plafond zo groot dat alles spontaan gaat branden: een
Flashover treedt op.
Een Flashover kan razendsnel optreden na het begin van een brand. Door de snelle verandering
van omstandigheden kan het zo zijn dat een brandweerploeg van het ene op het andere
moment omringd wordt door vuur, en mogelijk ingesloten raakt.
Het meevoeren van een straal is dan ook uitermate belangrijk, omdat dit de enige reddingsmogelijkheid
in zo’n situatie is.

F L A S H O V E R T R A I N I N G
. VERSCHILLENDE SOORTEN BACKDRAFTS
Bij Backdraft treedt er een explosieve verbranding op van brandbare gassen.
Die gassen zijn nog niet verbrand omdat er vrijwel geen zuurstof meer in de ruimte aanwezig
is. De aanwezige temperatuur is wel hoog genoeg waardoor een Backdraft optreedt op
het moment dat er plotseling zuurstof de ruimte binnenkomt, bijvoorbeeld door het openen
van een deur.
Een Backdraft kan zich op de volgende manier ontwikkelen.
• In een ruimte zijn brandbare gassen, die door gebrek aan zuurstof niet meer ontvlammen.
De temperatuur van die gassen is nog wel hoog, maar er is geen brand meer in de
ruimte.
• Als de deur wordt geopend komen de hete en brandbare gassen in aanraking met de
zuurstof en ontbranden ze plotseling: Backdraft.
Het verschijnsel Backdraft treedt op in een later stadium van de brand.
In de praktijk zijn er diverse scenario’s denkbaar waarbij een Backdraft kan optreden.
• Scenario 1: Hete backdraft.
• Scenario : Vertraagde backdraft.
• Scenario : Backdraft in een andere ruimte.

F L A S H O V E R T R A I N I N G
Hete Backdraft
De ontsteking bij een hete Backdraft wordt veroorzaakt door de hete gassen zelf. Dat
kan alleen als de temperatuur van de gassen in de ruimte boven de 600 - 650°C, ofwel de
zelfontbrandingstemperatuur ligt, maar er geen zuurstof meer aanwezig is. Er hoeft geen
andere ontstekingsbron aanwezig te zijn.
Als de deur van zo’n ruimte geopend wordt, slaan er steekvlammen naar buiten. De steekvlammen
groeien door (naar binnen). Al snel volgt er een explosie en een volledig ontwikkelde
brand. Dit kan razendsnel gaan. Het maken van de opening is dus de inleiding van de
Backdraft.
Soms kunt u de deur nog op tijd dichtdoen. De steekvlammen doven dan vanzelf.

F L A S H O V E R T R A I N I N G
Vertraagde Backdraft
Als de verbrandingsgassen niet heet genoeg zijn om zelf te ontsteken, kan de brandhaard
de ontstekingsbron zijn. Hiervoor is het nodig dat er voldoende zuurstof bij de smeulende
brandhaard komt, waardoor deze weer zal oplaaien.
Het komt regelmatig voor dat een brand in een goed afgesloten ruimte door gebrek aan
zuurstof gaat smeulen. De temperatuur blijft dan nog wel hoog en er zijn brandbare gassen
aanwezig. Als u een deur van deze ruimte opent, stroomt er lucht (en dus zuurstof) in de
ruimte. De zuurstof vermengt zich met de brandbare gassen en er ontstaat een explosief
mengsel. Het explosieve mengsel ontsteekt door de smeulbrand.
Dit gebeurt met een enorme snelheid en kan gepaard gaan met het geluid van een sneltrein
in een tunnel of het geluid van rollende donder. De tijd tussen het maken van de opening
en de backdraft is normaal enkele seconden, maar kan ook iets langer zijn. De opening kan
ontstaan door het doorbranden van de scheidingswanden (branddoorslag), het openen van
een deur en door het breken van een ruit.
Bij het toepassen van ventilatie is het ontstaan van Backdraft dan ook één van de gevaren.
Backdraft in een andere ruimte
Backdraft kan ook optreden als brandbare rookgassen zich op enige afstand mengen met
zuurstof. Doordat hete verbrandingsgassen zich verspreiden, kunnen ze zich in een kleine
min of meer afgesloten ruimte ophopen. Als er geen ontstekingsbron is, gebeurt er niets.
Maar als er dan een ontstekingsbron (bijvoorbeeld een vonk van een elektrische schakelaar)
bij het rook/zuurstofmengsel wordt gebracht, ontstaat er een heftige reactie (= Backdraft).
U moet hierbij ook denken aan tussenruimten van een constructie of de ruimte boven een
(verlaagd) plafond.
Voorwaarden
Een Backdraft kan optreden als aan de volgende voorwaarden is voldaan.
• Er moeten brandbare (rookgassen) aanwezig zijn.
• Er moet lucht worden toegevoerd.
• Er moet voldoende ontstekingsenergie aanwezig zijn.

F L A S H O V E R T R A I N I N G
Signalen
Hieronder ziet u een aantal signalen die kunnen wijzen op het ontstaan van een backdraft.
• Gedurende lange tijd een brand in een afgesloten ruimte.
• Dikke zwarte kolkende rook.
• Dikke gele golvende rookwolken.
• Blauwe vlammen.
• Rook die aan de bovenzijde van bijvoorbeeld een deur uit de ruimte komt en aan de
onderzijde lucht aanzuigt.
• Fluitend geluid uit de richting van het vuur.
• Rook die terug in de ruimte wordt gezogen.
10

F L A S H O V E R T R A I N I N G
Voorkomen van Backdraft
Er is geen standaardoplossing om het optreden van backdraft geheel te voorkomen. In het
volgende hoofdstuk wordt een aantal methoden van brandbestrijding besproken.
Deze methoden kunnen het risico wel verminderen maar niet geheel uitsluiten.
Als bevelvoerder heeft u geen standaardoplossing om het risico van Backdraft of Flashover
volledig uit te sluiten. Wel kunt u het risico verkleinen.
De methodes om het risico te verkleinen zijn gebaseerd op:
• afkoeling
• ventilatie
De hoofdoorzaak van een Flashover is de straling van hete vlammen en gassen boven in de
ruimte waar de brandweerlieden zich bevinden. Het koelen van het gebied waarin de hete
gassen en vlammen zich bevinden, is een logische oplossing. Ook het gevaar van een Backdraft
kan bestreden worden door de hete gassen te koelen. Dit heeft de volgende effecten:
• vlamvermindering
• minder stralingshitte
• de rook wordt als het ware naar boven getild of gedreven.
De beste koeltechniek
De beste methode om een koeleffect te bereiken is om een 60 graden sproei- of nevelstraal
toe te passen in een hoek van ongeveer 45 graden ten opzichte van de vloer.
U doet dit op een pulserende wijze: steeds een korte stoot in de rooklagen boven het
hoofd, terwijl u goed kijkt wat het effect is.
Als u te weinig water gebruikt, is het koelend effect niet groot genoeg.
Als u te veel water gebruikt, ontstaat er te veel stoom, wat zeer hinderlijk is.
Bij een normale brand in een kantoor kan men er van uitgaan dat men ongeveer
0.5 liter/min per m3 nodig heeft.
De formule die men kan toepassen v.w.b. de benodigde hoeveelheid water is vrij eenvoudig
te berekenen:
Ltr/min = Volume van het compartiment in kubieke meter :
Om de sproei- en neveltechnieken goed te laten slagen, heeft u enige ervaring en vakbekwaamheid
nodig.
Tijdens de praktijktraining zult u leren om in te schatten hoeveel water u nodig heeft en de
techniek van het “pulseren” beoefenen.
11

F L A S H O V E R T R A I N I N G
Gevaar van stoom
De gevaren van te veel stoom zijn:
• een verminderd zicht
• snelle temperatuurstijging.
Vervolgactie
Als het onmiddellijke gevaar voor een Flashover of een Backdraft voorbij is, zijn er twee
mogelijkheden:
• indien mogelijk (doorgaan met) ventileren
• doorgaan met koelen totdat het vuur is geblust.
1

F L A S H O V E R T R A I N I N G
. TECHNIEK EN TACTIEK VAN DE BRANDBESTRIJDING
Een brand in een ruimte zal in veel gevallen een combinatie van de hierna genoemde
technieken noodzakelijk maken. Let op! Soms is het voor de brandbestrijding nodig om een
opening te maken in de ruimte. Dit kan juist een Backdraft tot gevolg hebben.
Het maken van een opening moet uitsluitend gebeuren op aanwijzing van de
bevelvoerder!
De volgende koeltechnieken zijn te onderscheiden.
• Direct koelen van de hete gassen.
• Indirect koelen in de ruimte.
• Indirect koelen van buitenaf.
• Koelen van aangrenzende ruimten.
• Afblussen vuurhaard(en).
DIRECT KOELEN VAN DE HETE GASSEN
Het doel is om het brandende gas zodanig af te koelen, zodat ontwijkende gassen in de
omgeving niet meer ontstoken kunnen worden. Dit wordt bereikt door het gas - zo vaak als
nodig - te injecteren met kleine hoeveelheden water. Hierdoor wordt de warmte aan het
gas onttrokken en het water omgezet in stoom. Hiervoor zijn slechts kleine hoeveelheden
water nodig.
Als het bijvoorbeeld een kamerbrand betreft, moet u de (sproei)-straal in korte zwiepende
bewegingen langs het plafond bewegen. Hierna sluit u de straalpijp en observeert wat het
effect is. Het is meestal voldoende om de straalpijp slechts één seconde geopend te houden
(1 liter water geeft ongeveer 1600 liter stoom). Als het een kleine ruimte betreft (gang, hal,
enzovoort), kan het wellicht voldoende zijn om alleen stootsgewijs water te geven. Hierdoor
wordt voorkomen dat er te veel water in de ruimte komt.
45 o
1

F L A S H O V E R T R A I N I N G
Als deze techniek juist gebruikt wordt, betekent dit dat er voldoende zicht blijft en weinig
stoom geproduceerd wordt.
Het is belangrijk om te realiseren dat deze methode de condities waaronder een Flashover
of Backdraft kan ontstaan doet afnemen, maar niet uitsluit. De situatie wordt beheerst.
Totdat de vuurhaard/ontstekingsbron gevonden en geblust is en de ruimte geventileerd is,
zou een herhaling van het koelend effect op het gas noodzakelijk kunnen zijn. De straalpijpvoerder
moet hier alert op zijn.
INDIRECT KOELEN IN DE RUIMTE
Door het bewust besproeien van de wanden en plafonds in een ruimte, ontstaat er zoveel
stoom dat de binding van zuurstof met brandbaar gas vermindert. Ook wordt de temperatuur
van de diverse brandbare materialen verlaagd, waardoor het uittreden van brandbare
stoffen verminderd wordt.
Een nadeel van deze tactiek is echter dat het zicht tot ‘nul’ gereduceerd wordt. De condities
voor de brandbestrijders verslechteren en de kans op een snelle ontdekking van eventuele
slachtoffers wordt minder.
INDIRECT KOELEN VAN BUITENAF
Indirect koelen werkt ook uitstekend wanneer er door te veel hitte niet binnengetreden kan
worden. U forceert de deur, maakt snelle bewegingen met een sproeistraal in de ruimte
(hierdoor worden het plafond en de bovenzijde van de wanden bevochtigd). Hierna sluit u
snel de deur en wacht enkele seconden. Op dat moment zal het water worden omgezet in
stoom door de hoge temperatuur in de ruimte. Dit zou herhaald kunnen worden totdat de
omstandigheden zodanig zijn dat binnengetreden kan worden.
Let op! Het gevaar bestaat dat door het maken van de opening juist een Backdraft kan worden
ingeleid.
Het correct openen van een deur bij brand is absolute noodzaak en kan van levensbelang
zijn!
KOELEN VAN AANGRENZENDE RUIMTEN
In sommige gevallen kan het noodzakelijk zijn om sproei- of nevelstralen in te zetten in de
aangrenzende ruimten. Als de aangrenzende ruimten reeds vol met hete rookgassen staan,
is het risico op een Flashover of Backdraft immers ook in deze ruimten aanwezig. Een Backdraft
die in de brandende ruimte zelf ontstaat, zal zich voortplanten in de aangrenzende
ruimten.
Voordat u een opening maakt in een ruimte kan het dus noodzakelijk zijn om eerst de aangrenzende
ruimten te koelen. U moet natuurlijk een afweging maken tussen het voorkomen
van een eventuele Flashover of Backdraft en de waterschade, die onstaat door het toepassen
van deze tactiek.
1

F L A S H O V E R T R A I N I N G
AFBLUSSEN VUURHAARDEN
Als u de genoemde technieken toegepast hebt en de brandende gassen geblust zijn,
zullen de condities zich stabiliseren. Hierna rest nog het blussen van de vuurhaard/
ontstekingsbron. Deze moet geblust worden door het object te ‘verdrinken’ in water en niet
door er hard op te spuiten, anders is de kans groot dat het brandende materiaal opspat met
het risico op ontsteking van eventuele brandbare gassen.
NATUURLIJKE VENTILATIE
Bij natuurlijke ventilatie maakt u twee openingen:
• eerst een opening zo hoog mogelijk in het pand aan de benedenwindse zijde van het
object
• vervolgens een opening zo laag mogelijk in het pand aan de bovenwindse zijde.
Bij natuurlijke ventilatie zal de lucht en rook naar boven getrokken worden. Hierdoor verbetert
het zicht. De hitte vermindert doordat de hete lucht zich naar boven verplaatst en er
frisse lucht van buitenaf wordt toegevoerd. De onverbrande gassen verbranden alsnog of ze
worden afgevoerd.
1

F L A S H O V E R T R A I N I N G
GEFORCEERDE VENTILATIE
Geforceerde ventilatie is mogelijk met behulp van:
• mechanische ventilatoren (Positive Pressure Ventilation)
• een sproeistraal.
Door de sproeistraal onder een hoek van 45 graden of minder benedenwinds uit het raam te
spuiten, wordt de rook aangezogen en afgevoerd.
Toepassen van ventilatie
Ventilatie wordt op twee manieren ingezet:
• om de rook te verdrijven nadat de brand geblust is.
• om de brand te bestrijden en het risico van Flashover en Backdraft tegen te gaan.
Bij het toepassen van ventilatie als brandbestrijding zal een blusploeg aanwezig moeten zijn
bij het binnentreden van het pand. Ook moet er een blusploeg aanwezig zijn bij het maken
van de hoge opening.
Gevaren van ventilatie
De gevaren die kunnen ontstaan bij een onjuiste ventilatiemethode zijn groot. Door het
maken van een opening kan een Backdraft immers worden ingeleid.
1

F L A S H O V E R T R A I N I N G
. VEILIGHEIDSMAATREGELEN
Flashover en Backdraft kunnen zeer gevaarlijk zijn voor brandweerlieden die zich in een
object bevinden waar brand woedt. De volgende algemene veiligheidsmaatregelen zijn
daarom zeer belangrijk.
Algemeen
• Wees zeer alert op de signalen die leiden tot een Flashover of Backdraft.
• Blijf zo veel mogelijk buiten.
• Draag goede beschermende kleding.
Binnentreden
Als eenmaal de beslissing is genomen om een deur van het compartiment te gaan openen
waar een brand woedt met zuurstoftekort, is er nog maar weinig wat u kunt doen om een
Backdraft te vermijden.
• De beste maatregel is ventileren voor u naar binnen gaat.
• Waarborg een veilige terugtocht.
• Ga alleen de ruimte binnen als dat echt noodzakelijk is.
• Koelen van gassen buiten de ruimte.
• Controleer deuren op signalen van hitte.
• Blijf bij het openen laag en naast de deur.
• Blijf altijd laag bij binnentreden.
• Bescherming door middel van een straal.
Ventileer (op aanwijzing van de bevelvoerder)
Bij ventileren gelden de volgende aandachtspunten.
• Ventileer van buitenaf.
• Ventileer en koel ook de niet brandende ruimten.
Koelen
Bij koelen gelden de volgende aandachtspunten.
• Houd de deur dicht terwijl u een straal gereedmaakt. Blijf laag en naast de deur.
• Open de deur zo min mogelijk en op de juiste manier. Koel met een sproei- of nevelstraal
de hete lucht en rookgassen.
• Gebruik een sproei- of nevelstraal om de gassen te koelen.
• Koel de ruimte zo veel mogelijk, maar houd rekening met stoomvorming.
1

FireFlash
Odensestraat 4
7559 JM Hengelo
Tel: +31(0)6 - 1090 4839
Fax.: +31(0)74 - 278 2346
e-Mail: info@fireflash.nl
Website: www.fireflash.nl