artikel - Psychiatrie Nederland

Help! Mijn patiënt heeft borderline:
eenduidig handelen in een
verpleegkundig team
A.Rijkeboer, verpleegkundige
Samenvatting
Patiënt A is gediagnosticeerd met een borderline persoonlijkheidsstoornis en
verdeelt met complex gedrag een verpleegkundig team waardoor er geen
adequate behandeling kan plaatsvinden. In de gevalsbeschrijving komt
complex gedrag als manipulatie, splitten, automutilatie en suïcidaliteit naar
voren. Uit dit artikel blijkt dat door supervisie, scholing, gevalideerde
interventies en planmatig werken effectief en eenduidig gehandeld kan
worden met complex gedrag bij borderline door een verpleegkundig team.
Trefwoorden borderline, verpleegkundigen, klinisch, complex gedrag
Inleiding
Verpleegkundigen op klinische afdelingen in de geestelijke gezondheidszorg
krijgen vaak te maken met ‘moeilijke patiënten’ met een borderline
persoonlijkheidsstoornis. Diverse onderzoeken laten zien dat 80-84 procent
van de verpleegkundigen de zorg voor borderline patiënten als moeilijker
ervaart dan de zorg voor andere patiënten (Cleary, 2002; Markham 2003;
James & Cowman, 2007). Deze patiënten worden nogal eens gezien als
lastig, vervelend, grensverleggend, heftig en destructief voor een
verpleegkundig team. Verpleegkundige teams vinden het veelal moeilijk om
met deze patiënten om te gaan en dan met name omdat de visie op
verplegen/begeleiden onderling nogal eens verschilt en traditionele
benaderingen soms averechts werken (Hauck et al., 2013). In dit artikel staat
daarom de volgende vraagstelling centraal: Hoe kan een verpleegkundig team
effectief en eenduidig omgaan met complex gedrag bij patiënten met een
borderline persoonlijkheidsstoornis.
Complex gedrag
Er zijn diverse opvattingen over hoe er omgegaan moet worden met
bijvoorbeeld (zelf)destructief gedrag, impulsiviteit en intense woede.
Verpleegkundigen gaan verschillend om met complex gedrag als: splitten,
automutilatie, manipulatie en heftige intense emoties jegens hulpverleners.
Deze verschillende opvattingen en hier uit voortkomende interventies kan een
verpleegkundig team verdelen en zorgt voor onduidelijkheid bij zowel de
Juni 2013 | Verpleegkundige artikelen Psychiatrie Nederland

patiënt als het team. Patiënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis
(verder BPS) hebben behoefte aan eenduidige, oprechte en neutrale
persoonlijke interactie met anderen. Patiënten met BPS zijn niet gebaat bij
onduidelijkheid, vaagheden en grenzeloosheid (Mason, 2009). Om die rede is
het van belang dat een verpleegkundig team eenduidig en effectief omgaat
met complex gedrag van patiënten met een BPS. De negatieve houding van
verpleegkundigen jegens patiënten met een BPS heeft immers zijn weerslag
op de effectiviteit van genomen interventies (Brazier et al., 2005).
Om complex gedrag te herkennen is het van belang de stoornis waaruit dit
gedrag ontstaat nader te beschrijven. De diagnose BPS kan gesteld worden
als een patroon van instabiele interpersoonlijke relaties, een negatief gekleurd
zelfbeeld en impulsiviteit duidelijk iemands leven beïnvloeden (APA, 2000).
Dit patroon moet al in de vroege volwassenheid tot uiting zijn gekomen in
verschillende situaties. Symptomen van deze complexe stoornis zijn
emotionele ontregeling, impulsieve agressiviteit, herhaaldelijke zelfverwonding
en langdurige suïcidale ideaties (van den Bosch, 2005). Ook hebben
patiënten de neiging anderen afwisselend te idealiseren en af te wijzen.
Patiënten met een BPS hebben de neiging krampachtig te voorkomen in de
steek gelaten te worden. Een gevolg hiervan is dat relaties vaak instabiel en
intens zijn waarbij overmatig idealiseren of kleineren een grote rol speelt.
Gebeurtenissen in het leven van iemand met een BPS bepaalt in grote mate
het affect dat zich uit in perioden van intense somberheid, prikkelbaarheid of
angst.
Klinische opname
Op klinische afdelingen binnen de GGZ worden geregeld patiënten met een
BPS opgenomen, veelal wanneer deze in crisis verkeren. Crises waarvoor
opname geïndiceerd lijkt zijn ernstige automutilaties, suïcide pogingen of
parasuïcide (Rossen et al., 2005). Literatuur laat vooral zien dat patiënten
met BPS enkel opgenomen moeten worden in (acute) crisis en dan vooral om
een veilige omgeving te creëren waarbij crisis stressoren weg worden
genomen (Bland et al., 2007). Het klinisch opnemen van patiënten met een
BPS dient met terughoudendheid te gebeuren waarbij de nadruk ligt op
crisismanagement. Als er wordt besloten om tot opname over te gaan is het
van belang om bij een intake de duur van opname vast te stellen, duidelijke
kaders af te spreken en concrete afspraken te maken. Het is verstandig om
van te voren in het behandelplan te vermelden dat er bij crisis terug gevallen
kan worden op een bed-op-recept regeling of SEHP opname (Meekeren,
2000). Verpleegkundigen binnen klinische teams zien vooral constante
boosheid, manipuleren en splitten als moeizaam hanteerbaar gedrag bij
patiënten met een BPS (Bland, 2007). Dit gedrag roept bij verpleegkundigen
frustratie en onmacht op en resulteert in een inadequate benadering naar de
patiënt (Fraser, 1993).
Gedrag
De BPS is een gecompliceerde psychiatrische stoornis welke vooral zichtbaar
is in gedrag. In de eigen omgeving van de patiënt hebben met name
familieleden, vrienden en kennissen nogal eens moeite om op een passende
Juni 2013 | Verpleegkundige artikelen Psychiatrie Nederland

wijze met de stoornis om te gaan. Relaties zijn moeizaam te behouden en
veelal intens van aard. De omgeving van patiënten met een BPS ervaart dit
als moeizaam en heeft vaak al meerder afwijzingen te verduren gehad.
Deze moeizame relaties roepen bij de omgeving gevoelens op als onmacht,
frustratie, boosheid en onbegrip. Verpleegkundigen werkzaam op klinische
afdelingen in de GGZ ervaren dezelfde gevoelens die worden versterkt door
eerdere negatieve ervaringen met BPS patiënten (Markham & Trower, 2003).
Meerdere onderzoeken laten zien dat verpleegkundigen moeite te hebben met
gedrag voortkomend uit de psychopathologie van de BPS (Markham, 2003;
Bland, 2007; Giannouli et al., 2009; Cleary, 2002; Fraser, 1993).
Verpleegkundigen hebben vooral moeite in de omgang met gedrag als:
manipulatie, impulsiviteit, splitgedrag, zelfbeschadigend gedrag,
suïcidepogingen, claimend gedrag en het idealiseren en/of verafschuwen van
collega’s (Elliott-Lee, 2007).
In de praktijk blijkt dat er een grote verscheidenheid van opvattingen heerst
onder verpleegkundigen over hoe er adequaat om gegaan moet worden met
BPS patiënten. Deze verscheidenheid is vooral terug te leiden naar
verschillende opleidingsniveaus en professionele achtergronden. In de sector
zijn diverse inhoudelijke opvattingen over hoe BPS patiënten eenduidig en
adequaat behandeld en begeleid moeten worden (Derksen, 1998). Omdat
patiënten met een BPS gebaat zijn bij een eenduidige behandeling is het voor
een verpleegkundig team van belang om met de ‘neuzen de zelfde kant’ op
de staan (Horsfall, 2000). Deze manier van werken voorkomt
onduidelijkheden bij de patiënt en zal het complexe gedrag verminderen. Ook
het verpleegkundig team is gebaat bij deze manier van werken. Het is voor
iedere verpleegkundige binnen een team duidelijk hoe er met evidence based
strategieën gehandeld kan worden bij kenmerkend gedrag bij de BPS. De
Multidisciplinaire Richtlijn Persoonlijkheidsstoornissen (Trimbos, 2008) geeft
een duidelijke richting aan in de behandeling van de BPS. In de richtlijn staan
echter weinig handvatten en praktische tools om als verpleegkundig team
mee te werken. De richtlijn is vooral gericht op het stellen van
verpleegkundige diagnoses en niet zozeer op het eenduidig en adequaat
begeleiden van patiënten.
Diverse onderzoeken laten zien dat supervisie van verpleegkundige teams
essentieel is om effectief met deze patiënten te kunnen werken. Supervisie
vergroot het begrip en kennisniveau van een team en draagt bij aan het
sneller herkennen van gedrag dat past bij de BPS (Rossen & Blend, 2005).
Scholing en supervisie draagt bij aan het bewuster worden van complex
gedrag en helpt het verpleegkundig team om eenduidig te handelen (Rossen,
2005). Onderlinge verdeeldheid in een team zorgt er voor dat de patiënt op
diverse manieren benaderd wordt en er geen eenduidigheid heerst. Het is
verstandiger om binnen een team een redelijk overeenkomstige visie te
creëren rondom het begeleiden van complex gedrag bij BPS patiënten
(Jenner, 2003). Dit kan door middel van supervisie. Ook het opbouwen van
een therapeutische vertrouwensband is een belangrijke voorwaarde voor een
adequate behandeling en zal er ook voor zorgen dat opname zo kort mogelijk
blijft (Bland, 2007; Swift, 2009).
Juni 2013 | Verpleegkundige artikelen Psychiatrie Nederland

Gevalsbeschrijving
Patiënt A
Patiënt A is een 27 jarige vrouw gediagnosticeerd met een borderline
persoonlijkheidstoornis, posttraumatische stress-stoornis en een eetstoornis
NAO. Pte is 3 jaar ononderbroken opgenomen op verschillende
behandelafdelingen. De eerste 2 jaar op een gesloten intensieve
behandelafdeling en momenteel op een open behandelafdeling. Er is sprake
van een traumatische jeugd met veelvuldig misbruik. Symptomen van de BPS
en PTSS zijn duidelijk aanwezig en lijken met elkaar verweven wat zich uit in
regelmatige dissociaties. Automutilatie staat momenteel op de voorgrond en
pte bezoekt daarom geregeld de SEH van het algemene ziekenhuis. Arteriën
en venen worden geregeld doorgesneden waarbij weefels ernstig beschadigd
raken. De ernstige automutilatie wordt door pte als een verkapte tentamen
suïcide omschreven. Het huidige behandelbeleid is gericht op het hernemen
van eigen regie en pte is in staat haar wonden op een juiste manier te
verbinden. Er is bij begin van opname afgesproken dat pte zelfstandig de SEH
bezoekt als wonden gehecht dienen te worden. De behandeling lijkt op dit
moment te stagneren en het automutilerend gedrag staat de laatste 4
maanden meer op de voorgrond en wordt frequenter en heviger. SEH
bezoeken komen momenteel wekelijks voor. Het huidige beleid van eigen
regie en verantwoordelijkheid omtrent automutilatie wordt geregeld betwist
binnen het verpleegkundig team evenals de begeleide ziekenhuis bezoeken. Er
zijn op directieniveau afspraken gemaakt met het ziekenhuis om de
onderlinge relatie met de SEH niet te verslechteren. De nieuwe afspraak
bepaald dat er altijd een verpleegkundige mee moet naar de SEH. In de
praktijk blijkt dit veelal niet haalbaar door de personele bezetting. Pte en
verpleegkundigen zijn vaak uren van de afdeling om de wonden te laten
beoordelen. Pte maakt bijna iedere week afspraken bij de SEH om
bijvoorbeeld het gips te vervangen door ongemak of omdat zij ‘het’ niet
vertrouwd. De SEH stuurt pte echter na lang wachten weer terug omdat er
medisch gezien niets gedaan kan worden. Het behandelteam houdt zich vast
aan de nieuwe afspraken met het ziekenhuis en wil dat er altijd een
verpleegkundige mee gaat naar de SEH. Angst voor suïcide van pte
onderweg naar het ziekenhuis lijkt een meewegende factor.
Verpleegkundigen geven op hun beurt aan dat het niet haalbaar is om 2 keer
per week iemand mee te sturen omdat er nog meer patiënten zijn die zorg
nodig hebben op de afdeling. Zij geven aan dat pte de eigen regie wordt
ontnomen terwijl zij prima in staat is zelfstandig het ziekenhuis te bezoeken.
Zij grijpen terug op de eerdere afspraak van zelfstandige SEH bezoeken.
Gezien de psychopathologie, gedragskenmerken en eerdere ervaringen met
pte is er geen gevaar te verwachten bij zelfstandig bezoek van de SEH.
Verpleegkundigen zijn bereid om pte te brengen en weer op te halen in
verband met de mobiliteitsbeperkingen. Opvallend is dat sommige
verpleegkundigen met pte mee naar het ziekenhuis gaan vanwege een groot
verantwoordelijkheidsgevoel of medemenselijkheid. Andere verpleegkundigen
doen dit vanuit een andere visie op omgaan met de BPS niet. Pte ziet deze
groep verpleegkundigen dan ook als gevolg hiervan als onaardig en noemt
deze dan slechte verpleegkundigen. Pte vermijdt deze verpleegkundigen dan
Juni 2013 | Verpleegkundige artikelen Psychiatrie Nederland

ook. Pte vermijd deze groep ook bij ernstige arteriële bloedingen wat leidt tot
een levensbedreigende situatie.
Pte heeft recent volledige fracturen aangebracht aan de ulna en tibia en heeft
daardoor mobiliteitsbeperkingen. Door deze beperkingen heeft pte vanuit het
ziekenhuis loopkrukken gekregen om zo te kunnen bewegen ondanks gips om
het been. Het ziekenhuis heeft besloten om geen rolstoel advies te geven
maar enkel krukken, dit beleid wordt ook overgenomen door het
behandelteam. Pte vraagt bij diverse verpleegkundigen of zij alsnog een
rolstoel kan krijgen van de instelling. Dit lukt en zij maakt gebruik van die
rolstoel. De rolstoel is medisch niet geïndiceerd om afhankelijkheid te
voorkomen maar pte wil de roelstoel niet afstaan. Pte laat ook zien prima
zonder te kunnen voortbewegen. Pte geeft op haar beurt weer aan dat zij de
rolstoel van een begeleider heeft gekregen omdat deze dit ook nodig vond.
Een andere begeleider heeft pte zelfs geholpen om een rolstoel op naam van
de afdeling te bestellen. Diverse verpleegkundigen vinden het niet
noodzakelijk dat ze in een rolstoel zit en wijzen op het behandelbeleid van het
ziekenhuis en het behandelteam. Zij vinden dat als pte een rolstoel wil zij
deze zelf moet bestellen. De nurse practioner van de afdeling besluit later op
eigen initiatief dat de rolstoel wel noodzakelijk is. Pte wordt door diverse
verpleegkundigen geconfronteerd met het feit dat zij de rolstoel gezien het
behandelbeleid niet nodig heeft en deze dan ook wordt ingenomen. Door de
vele onderlinge discussies en wisselende afspraken krijgt pte veel ruimte om
een team de verdelen. Er wordt niet eenduidig gehandeld wat een geen goed
doet aan een effectieve behandeling en begeleiding van pte. Het huidige
beleid zorgt voor veel onderlinge discussie onder verpleegkundigen en met
behandelaren. Er lijkt een verband te zijn tussen de onderlinge verdeeldheid
en de toename van automutilerend gedrag bij pte. Met name omdat pte meer
stress en strijd ervaart in de omgang met het team. De onderlinge
verdeeldheid en wisselende visies van het verpleegkundig team zijn de
afgelopen 4 maanden vermeerderd alsmede het automutileren van pte.
Beschouwing
Uit deze gevalsbeschrijving blijkt dat de communicatie tussen verschillende
disciplines maar vooral binnen het verpleegkundig team niet goed verloopt.
Behandelaren communiceren niet eenduidig en geven verschillende signalen
af aan het team en pte. Zij gebruikt alle ruimte die verkregen kan worden en
weet welke verpleegkundige ze waarvoor moet inzetten wat leidt tot
frustraties binnen een team. Verpleegkundigen hebben regelmatig onderlinge
discussies over wat de beste benadering is omtrent het gedrag wat niet leidt
tot een adequate benadering. Behandeling lijkt zelfs te stagneren en het
automutilerend gedrag neemt toe. Het blijkt dat verpleegkundigen ieder op
een andere manier begeleiding bieden en er geen eenduidigheid is. Zoals
verwacht kan worden vanuit de psychopathologie van de BPS roept complex
gedrag bij verpleegkundigen ook de nodige frustraties op. Dit is ook in dit
team het geval. Deze frustraties worden echter niet regelmatig met alle
disciplines geuit en besproken.
Juni 2013 | Verpleegkundige artikelen Psychiatrie Nederland

Communicatie
Onduidelijke situaties en negatieve bekrachtiging leidt bij patiënten tot
complex gedrag en triggert dencompensatie en acting out (Linehan, 2003).
Onduidelijke communicatie en meningsverschillen tussen verpleegkundigen
met het behandelteam of verpleegkundigen onderling vergroot dit risico. Bij
pte leidt dit tot toename van automutilerend gedrag. Tevens zorgen
inhoudelijk wisselende opvattingen over complex gedrag er voor dat pte
inadequaat begeleid wordt. Dit kan te maken hebben met verschillende
professionele achtergronden en opleidingsniveaus. Het team uit de
gevalsbeschrijving bestaat niet volledig uit verpleegkundigen maar bestaat
vooral uit agogisch of maatschappelijk geschoold personeel. Deze
verscheidenheid aan achtergronden zou er voor kunnen zorgen dat er niet
eenduidig wordt begeleid (Derksen, 1998). Verpleegkundigen in het team zijn
geneigd om zich meer aan vastgestelde afspraken te houden terwijl de
agogen zich meer focussen op de ruimte naast die afspraken. Bij pte zorgt dit
voor veel onduidelijkheid en geeft het haar ruimte om te splitten en grenzen
te verleggen. Binnen dit team lijkt er bij zowel de verpleegkundigen als de
agogen onvoldoende kennis van complex gedrag te zijn wat zich uit in het
niet hanteren van afspraken. Er worden eigen visies nagestreefd. Tijdens het
schrijven van dit artikel bleek dat er is voldoende literatuur beschikbaar is
waarmee verpleegkundigen en agogen hun kennisniveau kunnen vergroten en
een gemeenschappelijke visie kunnen creëren.
Eenduidig handelen
Naar aanleiding van de omschrijving van de psychopathologie van de BPS en
het complexe gedrag wat hieruit voorkomt alsmede een tekort aan kennis is
het zinvol dat het team supervisie en scholing ontvangt. Supervisie kan
gegeven worden door ervaren verpleegkundig specialisten, psychologen of
psychiaters (Bland, 2007). Supervisie draagt bij aan meer begrip voor het
complexe gedrag en vergroot de zekerheid van verpleegkundigen. Tevens
zorgt supervisie ervoor dat negatieve gevoelens en negatief gekleurde
benaderingswijzen naar patiënten met complex gedrag verminderen.
Biologische, psychodynamische en sociaal-culturele oorzaken van de
psychopathologie worden beter begrepen wanneer scholing ingezet wordt
binnen een team (Eastwick, 2005). Complex gedrag wordt adequater
behandeld als een verpleegkundig team eenduidig en vanuit deskundigheid
handelt. Verpleegkundigen die een positieve houding uitstralen,
betrokkenheid tonen, kennis hebben van psychopathologie en rationeel
blijven in gesprek tijdens een conflict zullen adequater omgaan met BPS
patiënten (Talkes, 2004). Voor verpleegkundigen zijn deze eigenschappen
van essentieel belang om te ontwikkelen. Om binnen een team adequaat met
complex gedrag om te kunnen gaan zijn er een aantal interventies die
toegepast kunnen worden in de dagelijkse praktijk. In dit team hadden deze
interventies communicatieproblemen en behandel inhoudelijk wisselende
visies kunnen voorkomen. Er zou meer op basis van kennis gehandeld worden
dan op basis van gevoel. Pte had zo adequater en eenduidiger behandeld en
begeleid kunnen worden. Voor patiënten met een BPS is concrete en heldere
informatie namelijk van groot belang (Mason, 2009).
Juni 2013 | Verpleegkundige artikelen Psychiatrie Nederland

Interventies
Het vroeg signaleren van complex gedrag dat past bij de BPS is van belang,
met name om te begrijpen wat de oorzaken van dit gedrag kunnen zijn.
Bij begin van opname is het aanbevolen om direct kaders af te spreken
waarin de patiënt zich kan bewegen. Onrealistische verwachtingen kunnen in
een vroeg stadium al bijgesteld worden. Het is belangrijk om kaders af te
spreken over ongewenst gedrag en hier heldere afspraken over te maken. In
de gevalsbeschrijving hadden er bijvoorbeeld al direct afspraken gemaakt
kunnen worden met de SEH, het behandelteam en pte. Dit zelfde geldt voor
het wel of niet helpen bij het verbinden van arteriële wonden. Verpleegkundig
gezien is het verstandiger om in ieder geval minimale ondersteuning te bieden
bij gecompliceerde wondzorg (ICIDH & Jenner, 2003). Hier zou gezien de
ernst van de automutilatie ook naar gehandeld moeten worden. Het opstellen
van een duidelijk plan van aanpak omtrent de complexiteit van de BPS helpt
een verpleegkundig team om op eenduidige wijze te werken. Dit plan met
daarin geconcretiseerde afspraken en overeenkomsten tussen het
behandelend en verpleegkundig personeel wordt samen met de patiënt
opgesteld. Iedere verpleegkundige dient zich aan dit plan te houden en de
patiënt hiermee te confronteren bij grensoverschrijdend gedrag. Met het
opgestelde plan is het voor zowel het verpleegkundig team als de patiënt
duidelijk in welke afgesproken kaders er samengewerkt kan worden (Linehan,
2003). Discussies met de patiënt maar ook tussen verpleegkundigen worden
met het plan verminderd. Om deze vaak hoog oplopende emotionele
discussies nog meer te beperken wordt er tevens voor gekozen om per
wisseling van dienst een vast aanspreekpunt aan te stellen waarbij de patiënt
terecht kan (Elliot-Lee, 2007). In het geval van pte had dit aanspreekpunt
splitgedrag kunnen voorkomen. Tevens had pte minder stress ervaren in de
omgang met het verpleegkundig team omdat er door een aanspreekpunt geen
wisselende informatie aan pte gegeven wordt. Pte had gebaat geweest bij
duidelijke concrete afspraken en automutilerend gedrag had waarschijnlijk
minder vaak voorgekomen dan nu het geval is. Het inzetten van deze
interventies en het ontvangen van supervisie en scholing draagt volgens de
meest recente inzichten bij aan een effectieve en eenduidige begeleiding van
BPS patiënten met complex gedrag.
De verpleegkundige is zijn eigen instrument en het is belangrijk om dit
instrument goed te onderhouden en te toetsen. Om die rede moet een
verpleegkundige ook voldoende ruimte krijgen om eigen frustraties, boosheid,
schuldgevoelens en onmacht te kunnen bespreken (Elliot-Lee, 2007).
Regelmatige supervisie door een gespecialiseerde professional zou hiervoor
geschikt zijn. Het herkennen van eigen gevoelens rondom de zorg van
patiënten met een BPS is noodzakelijk om adequate begeleiding te kunnen
bieden. Supervisie kan gebruikt worden om te leren omgaan met eigen
gevoelens en onmogelijkheden. Dit zal de bejegening naar pte in de
gevalsbeschrijving ook ten goede komen waardoor onnodige stress en strijd
vermeden wordt en complex gedrag zal verminderen.
Juni 2013 | Verpleegkundige artikelen Psychiatrie Nederland

Conclusie
Het blijkt dat door de inzet van supervisie en scholing eenduidig en effectief
om gegaan kan worden met complex gedrag bij de BPS. Voor
verpleegkundige teams is het belangrijk om regelmatig supervisie en scholing
te ontvangen van een ervaren professional. Het kennisniveau wordt vergroot
en eigen gevoelens van verpleegkundigen besproken. Door planmatig werken,
concrete afspraken en een eenduidige visie rondom complex gedrag stagneert
de behandeling niet maar zal deze ten goede komen van de patiënt. Voor
verpleegkundigen zal dit betekenen dat zij BPS patiënten met complex gedrag
eenduidiger en effectiever kunnen begeleiden. De verpleegkundige is zijn
eigen instrument en kan dit door een groter kennisniveau rondom complex
gedrag nog beter benutten.
Literatuuroverzicht
• American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical
manual of mental disorders [DSM-IV-TR]. Washington DC: American
Psychiatric Association.
• Bos de, M. (2008). De zorgrelatie tussen verpleegkundige en de
patiënt met een borderline persoonlijkheidsstoornis: ervaren problemen
vanuit het perspectief van de verpleegkundige. Verkregen op 12 mei,
2013, via http://mathildebos.schrijft.nl/pdfs/verpleegkundige-relatiemet-borderline-patient.pdf
• Bosch, W. van den. (2005). De borderline persoonlijkheidsstoornis:
emotie, cognities en preoccupaties. Directieve Therapie, 2005(25),
77-83.
• Bland, A.R. (2007). Nursing Care of Inpatients With Borderline
Personality Disorder. Perspectives in Psychiatric Care, 2007(43), 204-
211.
• Bland, A.R., Rossen, E.K. (2005). Clinical supervision of nurses
working with patients with borderline personality disorder. Issues in
Mental Health Nursing, 2005(26), 507-517.
• Brazier, J., Tumur, I., Holmes, M., Ferriter, M., Parry, G., Dent-Brown
& Paisley, S. (2006). Psychological therapies including dialectical
behavior therapy for borderline personality disorder: A systematic
review and preliminary economic evaluation. Health Technology
Assessment, 2006(35).
• Cleary, M., Siegfried, N. & Walter, G. (2002). Experience, knowledge
and attitudes of mental health staff regarding clients with a borderline
personality disorder. International Journal of Mental Health Nursing,
2002(11), 186-191.
Juni 2013 | Verpleegkundige artikelen Psychiatrie Nederland

• Cowman, S., James, P.D. (2007). Psychiatric Nurses knowledge,
experience and attitudes toward clients with borderline personality
disorder. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 2007(14),
670-678.
• Derksen, J.J. (1998). Psychodynamische behandelstrategieën bij
patiënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis. In Tilburg van,
W., Behandelstrategieën bij de borderline persoonlijkheidsstoornis (65-
75). Houten: Bohn Stafleu Van Lochum.
• Eastwick, Z. (2005).The treatment of people with ‘borderline
personality disorder’: a cause for concern?. Mental Health Practice,
2005(8), 38-40.
• Elliott-Lee, D. (2007). Impossible Patient? It May Be Borderline
Personality Disorder. Journal of Christian Nursing, 2007(24-2), 62-68.
• Hauck, J.L., Harrison, B.E. & Montecalvo AL. (2013). Psychiatric
nurses' attitudes toward patients with borderline personality disorder
experiencing deliberate self-harm. Journal of psychosocial nursing and
mental health services, 2013(1).
• Horsfall, J. (1999). Towards understanding some complex borderline
behaviours. Psychiatric and Mental Health Nursing, 1999(6).
• ICIDH. (2001). Verpleegkundige interventies en directe zorg bij
zelfverwonding. International Classification of Functioning and
Disability.
• Jenner, J.A. (2003). Directieve interventies in de acute en de sociale
psychiatrie. Assen: Uitgeverij Van Gorcum.
• Linehan, M. (1996). Borderline persoonlijkheidsstoornis. Handleiding
voor training en therapie. Amsterdam: Syn-thesis Uitgevers
• Markham, D., Trower, P. (2003). The effects of the psychiatric label
‘borderline personality disorder’ on nursing staff’s perceptions and
causal attributions for challenging behaviors. British Journal of Clinical
Psychology, 2003(42), 243-256.
• Mason, P. (2009). Leven met een borderliner: een praktische gids.
Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds.
• Meekeren van, E. (2000). Goed klinisch handelen bij
borderlinepatiënten. Maandblad Geestelijke volksgezondheid,
2000(55), 976-992.
Juni 2013 | Verpleegkundige artikelen Psychiatrie Nederland

• Swift, E. (2009). Borderline personality disorder: aetiology,
presentation and therapeutic relationship. Mental Health Practice,
2009(13), 22-25).
• Talkes, K. (2004). The therapy seesaw: achieving therapeutically
balanced approaches to working with emotional distress. British
Journal of Forensic Practice, 2004(6), 3-12.
• Trimbos Instituut. (2008). Multidisciplinaire Richtlijn
Persoonlijkheidsstoornissen.
Keywords borderline, nurses, clinical, complex behavior
Summary
Patient A is diagnosed with borderline personality disorder and divides a team
of nurses with complex behavior which holds down adequate treatment. The
case study describes complex behavior as manipulation, splitting, selfmutilation
and suicidality. This article shows that supervision, education,
validated interventions and planned working is effectively and adequately for
a nursing team in treatment of complex behavior seen by borderline.
Juni 2013 | Verpleegkundige artikelen Psychiatrie Nederland