Onderzoek passend onderwijs - Academische basisschool
Onderzoek passend onderwijs - Academische basisschool
Onderzoek passend onderwijs - Academische basisschool
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Onderzoek</strong> <strong>passend</strong> <strong>onderwijs</strong>; handelingsgericht werken<br />
Van handelingsplan en themavoorbereiding naar een groepsplan<br />
groepsplan?!<br />
Naam: Femke portman<br />
Klas: 3F<br />
Leerjaar: 2010/2011<br />
SLB’er: Anda de Vries<br />
Stageschool: de Tafelronde, Amersfoort<br />
Traject: Acbas<br />
1 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Inhoudsopgave:<br />
Voorblad............................................................................................................... 1<br />
Inhoudsopgave ................................................................................................ 2 - 3<br />
Inleiding ............................................................................................................... 4<br />
Stap 1; behoefte/probleem/doel/ambitie van de school in kaart ............................. 5 - 7<br />
1.1 portret van de school .............................................................................. 5<br />
1.1.1 algemeen beeld van de school ..................................................... 5<br />
1.1.2 identiteit................................................................................... 5<br />
1.1.3 <strong>onderwijs</strong>visie ........................................................................... 5<br />
1.1.4 het team .................................................................................. 5<br />
1.1.5 zorg voor de kinderen ................................................................ 5<br />
1.1.6 contact met ouders .................................................................... 6<br />
1.2 onderzoeksveld in kaart .......................................................................... 6<br />
1.2.1 de behoefte/het proleem ............................................................ 6<br />
1.2.2 het doel .................................................................................... 6<br />
1.2.3 betrokkenen ............................................................................. 6<br />
1.2.4 belang van het onderzoek ........................................................... 6<br />
1.2.5 bronnen ................................................................................... 6<br />
samenvatting ........................................................................... 7<br />
Stap 2; onderzoeksvraag ................................................................................. 8 - 10<br />
2.1 onderzoeksveld in kaart .......................................................................... 8<br />
2.1.1 eerste onderzoeksvraag ............................................................. 8<br />
2.1.2 uiteindelijke onderzoeksvraag ..................................................... 8<br />
2.2 onderzoeksveld in kaart .................................................................... 8 - 10<br />
2.2.1 tijdsplanning ....................................................................... 8 - 10<br />
samenvatting ......................................................................... 10<br />
Stap 3; onderzoeksinstrumenten .................................................................... 11 - 13<br />
3.1 deelvragen met onderzoeksinstrumenten ................................................. 11<br />
3.2 uitgewerkte onderzoeksinstrumenten ...................................................... 12<br />
3.2.1 onderzoeksinstrument deelvraag 1 ............................................. 12<br />
3.2.2 onderzoeksinstrument deelvraag 2 ............................................. 12<br />
3.2.3 onderzoeksinstrument deelvraag 3 ...................................... 12 - 13<br />
3.2.4 onderzoeksinstrument deelvraag 4 ............................................. 13<br />
3.2.5 onderzoeksinstrument deelvraag 5 ............................................. 13<br />
samenvatting ......................................................................... 13<br />
Stap 4; data verzamelen ............................................................................... 14 - 17<br />
4.1 proces uitwerking deelvragen ................................................................. 14<br />
4.1.1 onderzoeksinstrument deelvraag 1 ............................................. 14<br />
4.1.2 onderzoeksinstrument deelvraag 2 ....................................... 14 -15<br />
4.1.3 onderzoeksinstrument deelvraag 3 ...................................... 15 - 17<br />
4.1.4 onderzoeksinstrument deelvraag 4 ............................................. 17<br />
4.1.5 onderzoeksinstrument deelvraag 5 ............................................. 17<br />
samenvatting ......................................................................... 17<br />
Stap 5; gezamenlijke betekenisverlening ......................................................... 18 - 19<br />
5.1 presentatie en betekenisverlening van het onderzoek ................................ 18<br />
5.1.1 gesprek IB’ers .......................................................................... 18<br />
2 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
5.1.2 presentatie .............................................................................. 18<br />
5.1.3 getrokken conclusies ................................................................. 19<br />
samenvatting ......................................................................... 19<br />
Stap 6; consequenties vastleggen.......................................................................... 20<br />
6.1 advies en vervolgstappen ....................................................................... 20<br />
6.1.1 mijn advies .............................................................................. 20<br />
6.1.2 vervolgstappen ........................................................................ 20<br />
samenvatting ......................................................................... 20<br />
Bronnenlijst: ................................................................................................ 21 - 47<br />
Bijlage 1: verdieping hoofdstuk 1 ......................................................... 21 – 23<br />
Bijlage 2: gesprek IB’ers ............................................................................. 24<br />
Bijlage 3: verdieping hoofdstuk 3 ................................................................. 25<br />
Bijlage 4: verdieping hoofdstuk 4 .......................................................... 26 - 32<br />
Bijlage 5: presentatie onderzoek ........................................................... 33 - 34<br />
Bijlage 6: schoolbeleidsplan van de Tafelronde ........................................ 35 - 40<br />
Bijlage 7: bronnenlijst ................................................................................. 41<br />
3 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Inleiding:<br />
Voor u ligt het onderzoek van Femke Portman, uitgevoerd voor <strong>basisschool</strong> de Tafelronde<br />
in Amersfoort.<br />
Het onderwerp van het onderzoek is <strong>passend</strong> <strong>onderwijs</strong>; handelingsgericht werken. Dit<br />
onderwerp komt vanuit het schoolbeleidsplan. Binnen het handelingsgericht werken ga ik<br />
inzoomen op het stukje groepsplan. Hoe kunnen we als school van handelingsplannen en<br />
themavoorbereidingen komen tot een groepsplan? Er is eerder al door twee studenten<br />
onderzoek gedaan naar handelingsgericht werken. Zij zijn binnen hun onderzoek tot de<br />
conclusie gekomen dat het handelingsgericht werken past bij de visie van de school,<br />
namelijk bij het OGO <strong>onderwijs</strong> en dat de leerkrachten achter het handelingsgericht<br />
werken staan.<br />
4 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Stap 1; behoefte/probleem/doel/ambitie van de school in kaart:<br />
In dit hoofdstuk wordt kennis gemaakt met R.K.B.S. de Tafelronde. Ik schets een portret<br />
van de school, breng de behoefte, het probleem, het doel en de ambitie van de school in<br />
kaart. Bij dit alles let ik op de functionaliteit voor het onderzoek.<br />
1.1 portret van de school<br />
1.1.2 Algemeen beeld van de school<br />
De Tafelronde is een Rooms Katholieke <strong>basisschool</strong>. De Tafelronde heeft twee locaties in<br />
Amersfoort. De school telt ongeveer 500 kinderen, verdeeld over 19 groepen. Op de<br />
school werken ongeveer 40 personeelsleden. Hoe de personeelsleden verdeeld zijn in de<br />
school in terug te vinden onder 1.1.4 het team.<br />
1.1.2 Identiteit<br />
R.K.B.S. de Tafelronde is een school gericht op ontwikkelingsgericht <strong>onderwijs</strong>. In de<br />
onderbouw (de groepen 1 t/m 4) staat ontwikkeling via spel centraal. In de bovenbouw<br />
(de groepen 5 t/m 8) staat ontwikkeling via onderzoeken centraal.<br />
De Tafelronde heeft zes pijlers opgesteld. Dit is de basis van waaruit gewerkt wordt en<br />
waaruit alle keuzes verantwoord worden. De uitgangspunten van de school staan niet in<br />
volgorde van belangrijkheid.<br />
1. Katholieke identiteit<br />
2. Pedagogisch klimaat<br />
3. Aandacht voor het ontwikkelingsproces van kinderen<br />
4. Zorgverbreding<br />
5. Activiteiten<br />
6. Betrokkenheid van ouders<br />
(Bron: schoolgids de Tafelronde, schooljaar 2010-2011)<br />
1.1.3 Onderwijsvisie<br />
De Tafelronde is een school welke gericht is op ontwikkelingsgericht <strong>onderwijs</strong>. De school<br />
is nog op veel meer gebieden in beweging.<br />
Kenmerken van het <strong>onderwijs</strong> op de Tafelronde:<br />
- Het onderwerp of thema staat centraal,<br />
- Er is aandacht voor de balans betekenisvol/zinvol,<br />
- We willen dat leerlingen leren van elkaar, verantwoordelijkheid nemen voor elkaar<br />
en gezamenlijk zoeken naar antwoorden,<br />
- Het kringgesprek,<br />
- Coöperatieve werkvormen,<br />
- De leerkracht als meerwetende volwassene,<br />
- De leerkracht creëert <strong>onderwijs</strong>leersituaties, met het oog op de inhoud en de<br />
<strong>onderwijs</strong>behoeften van de groep en verschillende kinderen daarbinnen,<br />
- Er is differentiatie door verschil in activiteiten en het niveau van de verwerking<br />
(aanspreken van verschillende intelligenties, verschillend in complexiteit,<br />
verschillend in benodigde vaardigheden).<br />
(Bron: schoolgids de Tafelronde, schooljaar 2010-2011)<br />
1.1.4 Het team<br />
Het team bestaat uit 40 leden, verdeeld over twee locaties. Er is een directeur welke<br />
wordt ondersteund door een bouwteamleider voor de bovenbouw en een bouwteamleider<br />
voor de onderbouw. Daarnaast zijn er drie IB’ers, een intern begeleider, een ICT-er,<br />
administratief medewerkster, een conciërge en er zijn uiteraard de leerkrachten.<br />
1.1.5 Zorg voor de kinderen<br />
Zorgverbreding neemt binnen de Tafelronde een heel belangrijke plaats in. De school telt<br />
dan ook drie IB’ers welke nauw betrokken zijn bij de ontwikkeling van de kinderen.<br />
5 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
1.1.6 Contact met ouders<br />
De Tafelronde wilt een laagdrempelige school zijn. Een goed contact met de ouders<br />
vinden zij essentieel voor een goed functioneerde school.<br />
1.2 onderzoeksveld in kaart<br />
1.2.1 De behoefte/het probleem<br />
Vorig jaar is er door bureau April een onderzoek uitgevoerd binnen het kader van<br />
<strong>passend</strong> <strong>onderwijs</strong>. Dit onderzoek had tot doel het bepalen wat voor soort school de<br />
Tafelronde is, waar de ambitie van het team ligt wat betreft het ontwikkelen binnen het<br />
kader van <strong>passend</strong> <strong>onderwijs</strong>. Uit onderzoek bleek dat de Tafelronde een smalle<br />
zorgschool is en dat het team de ambitie heeft om zich te ontwikkelen tot een brede<br />
zorgschool. De directie heeft vervolgens geconstateerd dat een aantal zaken welke<br />
passen binnen <strong>passend</strong> <strong>onderwijs</strong> nog nader ontwikkeld moeten worden.<br />
(Bron: schoolgids de Tafelronde, schooljaar 2010-2011)<br />
De vraag is nu in hoeverre het begrip handelingsgericht werken bij alle leerkrachten<br />
bekend is en hoe we handelingsgericht werken stapsgewijs kunnen gaan toepassen in de<br />
praktijk.<br />
1.2.2 Het doel<br />
Het doel is om ervoor te zorgen dat het begrip handelingsgericht werken bekend is bij<br />
alle leerkrachten, zodat de leerkrachten stapsgewijs met handelingsgericht werken aan<br />
de slag kunnen. Het eerste doel is nu om van de losse handelingsplannen en de losse<br />
themavoorbereidingen, wat de leerkrachten erg veel administratieve tijd kost, een<br />
groepsplan te maken. Hierin komt alles samen in een overzicht.<br />
1.2.3 Betrokkenen<br />
Wie zijn de betrokken bij het onderzoek?<br />
- Directie (sleutelfiguur Jos Houtveen)<br />
- Leerkrachten<br />
- Medestudenten van de kleine kenniskring<br />
- (Zorg)leerlingen<br />
- Ouders<br />
- Stichting KPOA<br />
1.2.4 Belang van het onderzoek<br />
Het belang van het onderzoek is groot. Het wetsvoorstel op <strong>passend</strong> <strong>onderwijs</strong> staat voor<br />
maatwerk in het <strong>onderwijs</strong>. Voor elk kind en iedere jongere <strong>onderwijs</strong> dat aansluit bij zijn<br />
of haar mogelijkheden en talenten. Geen kind tussen wal en schip. (Bron:<br />
www.<strong>passend</strong><strong>onderwijs</strong>.nl). Alle basisscholen (zowel reguliere basisscholen, als<br />
basisscholen voor speciaal <strong>onderwijs</strong>, als voortgezet <strong>onderwijs</strong>) zullen met <strong>passend</strong><br />
<strong>onderwijs</strong> aan de slag moeten. Daarom is het belangrijk dat de leerkrachten op de<br />
Tafelronde op de hoogte zijn van handelingsgericht werken en dat er stappen gezet<br />
worden hoe dit toegepast kan worden in de klas.<br />
1.2.5 Bronnen<br />
Tijdens het onderzoek zal ik gebruik maken van verschillende boeken, artikelen, internet<br />
en PowerPoint presentaties. Naast deze bronnen zijn de school zelf, de directie en<br />
leerkrachten een hele belangrijke bron. Zij zullen uiteindelijk toch met het eventuele<br />
groepplan aan de slag moeten en zij hebben de behoefte om het handelingsgericht<br />
werken verder uit te zoeken.<br />
Zie bijlage 1 voor de verdere uitwerking van het theoretisch kader.<br />
6 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
De school en het onderzoeksveld zijn nu in kaart gebracht. De ontwikkelingsgerichte<br />
<strong>basisschool</strong> De Tafelronde heeft vooral behoefte aan een onderzoek gericht op <strong>passend</strong><br />
<strong>onderwijs</strong>, waarin wordt onderzocht hoe je <strong>passend</strong> <strong>onderwijs</strong> stapsgewijs kunt invoeren<br />
aan de hand van groepsplannen.<br />
Voor verdieping van hoofdstuk 1 zie bijlage 1.<br />
7 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Stap 2; onderzoeksvraag:<br />
Nu ik een portret van de school heb geschetst, het onderzoeksveld in kaart heb gebracht<br />
en een theoretisch kader (zie bijlage 1) heb geschetst formulier ik een eerste<br />
onderzoeksvraag met deelvragen, een uiteindelijke onderzoeksvraag en breng ik de<br />
tijdsplanning in beeld.<br />
2.1 onderzoeksvraag<br />
2.1.1 eerste onderzoeksvraag<br />
Aan de hand van het onderzoek dat vorig jaar door twee studenten is uitgevoerd luidt<br />
mijn onderzoeksvraag:<br />
Welke stappen kan het team, de school aanbieden om handelingsgericht werken in te<br />
voeren bij een bepaald vakgebied binnen een bepaald tijdslimiet.<br />
Deelvragen:<br />
Is het begrip handelingsgericht werken bij alle leerkrachten bekend?<br />
Is het mogelijk om handelingsgericht werken bij een bepaald vak als eerst in te voeren<br />
en zo ja, bij welk vak als eerst en waarom?<br />
Hoeveel tijd is er voor de invoering?<br />
Welke stappen moeten er gezet worden?<br />
Hoe worden de leerkrachten geïnformeerd over het invoeren van het handelingsgericht<br />
werken?<br />
2.1.2 uiteindelijke onderzoeksvraag<br />
Nadat ik in week 50 met de IB’ers in gesprek ben gegaan is mijn onderzoeksvraag<br />
aangepast. Zie hiervoor bijlage 2. Mijn onderzoeksvraag luidt nu:<br />
Hoe kunnen we de handelingsplannen koppelen aan de themavoorbereidingen gericht op<br />
de zorgleerlingen in de onderbouw?<br />
Deelvragen:<br />
Wat is handelingsgericht werken?<br />
Hoe zien de handelingsplannen en themavoorbereidingen er op dit moment uit in de<br />
onderbouw?<br />
Wat hoort er volgens de literatuur in een handelingsplan en themavoorbereiding te<br />
staan?<br />
Wat zijn de wensen van de leerkrachten van de onderbouw wat betreft de<br />
handelingsplannen en themavoorbereidingen?<br />
Hoe is Rob Blijenberg tot het groepsplan gekomen?<br />
2.2 tijdsplanning<br />
Week: Wat te doen: Reflectie:<br />
Week 37 Kleine kenniskring 1 We hebben uitleg over de kleine<br />
kenniskringen gehad en<br />
geïnventariseerd waar de interesses<br />
van iedereen liggen. We hebben de<br />
opdracht gekregen om drie<br />
onderwerpen verder uit te werken<br />
(zie bijlage 9).<br />
Week 38 Uitwerkingen van de drie<br />
onderwerpen en mailen naar Jos,<br />
Tamara en Nardy<br />
Week 39<br />
Week 40 Kleine kenniskring 2 We hebben de onderwerpen<br />
besproken en hebben deze uitgediept<br />
aan de hand van ‘the right question’.<br />
We hebben de opdracht gekregen<br />
8 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Week 41 Uitwerken stap 1 van het<br />
onderzoek<br />
9 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011<br />
om bij je laatst geformuleerde vraag<br />
een literatuuronderzoek te doen (zie<br />
bijlag 9).<br />
Ik vind het lastig om te beginnen.<br />
Wist niet goed hoe ik moest<br />
beginnen, maar toen ik eenmaal<br />
bezig was ging het erg goed. Heb<br />
veel informatie van de school en<br />
over het OGO <strong>onderwijs</strong> gevonden.<br />
Week 42 Herfstvakantie<br />
Week 43 Bespreken stap 1 op Domstad/HU Ik heb feedback gekregen op stap 1<br />
door medestudenten. De informatie<br />
welke ik had opgezocht was goed,<br />
alleen moest ik het korter maken en<br />
bepaalde stukken in de bijlage doen.<br />
Dit heb ik gedaan (zie bijlage 1).<br />
Week 44 Literatuuronderzoek Ik heb verschillende boeken gezocht<br />
rondom <strong>passend</strong> <strong>onderwijs</strong> en<br />
handelingsgericht werken. Ik heb<br />
gekeken waar deze boeken over<br />
gaan en of ik denk dat deze<br />
bruikbaar zijn. Hiermee heb ik een<br />
theoretisch kader geschept (zie<br />
bijlage 9).<br />
Week 45 Aanpassen stap 1 aan de hand van<br />
gekregen feedback op Domstad/HU<br />
Uitwerken stap 2 van het<br />
onderzoek<br />
Ik heb de feedback verwerkt door<br />
bepaalde punten als bijlage bij te<br />
voegen bij mijn onderzoeksverslag<br />
(zie bijlage 9).<br />
Week 46 Stageweek<br />
Opsturen onderzoeksverslag tot<br />
dusver naar Jos, Nardy, Tamara en<br />
Simone<br />
Week 47 Bespreken stap 2 op Domstad/HU Ik heb mijn leervraag iets wat<br />
aangepast aan de hand van de<br />
gekregen feedback.<br />
Week 48 Kleine kenniskring 3<br />
Ik heb mijn vragen (ben ik op je<br />
juiste weg, wat verwacht de school<br />
precies van mij?) voorgelegd. Ik heb<br />
als tip gekregen om hier met de<br />
IB’ers over in gesprek te gaan,<br />
omdat zij druk bezig zijn met<br />
handelingsgericht werken. Ik heb<br />
vervolgens gelijk een afspraak<br />
gemaakt.<br />
Week 49 Studiedag<br />
Week 50 Gesprek IB’ers Ik ben met de IB’ers in gesprek<br />
gegaan (bijlage 2) en heb mijn<br />
onderzoeksvraag aangepast. Aan de<br />
hand van de nieuwe<br />
onderzoeksvraag heb ik deelvragen<br />
gemaakt en stap 3 uitgewerkt.<br />
Week 51 Kerstvakantie<br />
Stap 2 aangepast<br />
Week 52 Kerstvakantie<br />
Stap 3 uitgewerkt<br />
Mijn onderzoeksvraag is aan de hand<br />
van het gesprek met de IB’ers (zie<br />
bijlage 2) aangepast.<br />
Aan de hand van mijn nieuwe<br />
onderzoeksvraag heb ik nieuwe<br />
deelvragen gemaakt. Deze
Week 1 Studiedag tweedaagse<br />
deelvragen heb ik weer uitgewerkt in<br />
stap 3. Zie hiervoor ook bijlage 2.<br />
Ik heb een PowerPoint presentatie<br />
Presentatie voorbereiden<br />
gemaakt voor mijn presentatie op<br />
Procesverslag schrijven<br />
Domstad/HU. Daarnaast heb ik mijn<br />
procesverslag geschreven (zie bewijs<br />
onderzoek).<br />
Week 2 Presentatie onderzoek op<br />
Ik heb mijn onderzoek<br />
Domstad/HU<br />
gepresenteerd op Domstad/HU en<br />
Uitwerken deelvraag 1<br />
deze is goedgekeurd. De kwaliteit<br />
van het onderzoek was goed.<br />
Ik heb deelvraag 1 uitgewerkt<br />
doormiddel van een<br />
literatuuronderzoek.<br />
Week 3 Inspiratieweek Domstad/HU<br />
Week 4<br />
Week 5<br />
Assessmentgesprek Mijn assessmentgesprek heb ik<br />
gehaald. Hiermee heb ik de<br />
beroepsminor afgesloten.<br />
Week 6 Kleine kenniskring 4 Deze kleine kenniskring heeft alleen<br />
met de studenten plaatsgevonden.<br />
Jos Houtveen was ziek. We hebben<br />
besproken hoe het onderzoek bij<br />
iedereen liep en eventuele vragen<br />
beantwoord.<br />
Week 7 Uitwerken deelvraag 2<br />
Ik heb de formulieren van de<br />
Opsturen enquête<br />
Tafelronde bekeken en opgesomd<br />
onderbouwleerkrachten<br />
wat er op deze formulieren is terug<br />
Afspraak met Rob Blijenberg<br />
maken<br />
te vinden.<br />
Week 8 Voorjaarsvakantie<br />
Week 9 Uitwerken deelvraag 3 Ik heb aan de hand van de<br />
opsomming uit deelvraag 2 gekeken<br />
naar de literatuur.<br />
Week 10<br />
Week 11<br />
Uitwerken enquête (deelvraag 4) Ik heb de uitslag van de enquête<br />
samen met de onderbouwteamleider<br />
besproken.<br />
Week 12 Kleine kenniskring 5 Tijdens de kleine kenniskring kon<br />
iedereen zijn/haar vragen inbrengen<br />
en deze werden besproken.<br />
Week 13 Uitwerken deelvraag 5 Via de mail heb ik contact gehad met<br />
Rob Blijenberg. Hij heeft mij<br />
antwoord gegeven op een aantal<br />
vragen over het groepsplan.<br />
Week 14 Presentatie stageschool<br />
Ik heb mijn presentatie voorbereid<br />
voorbereiden<br />
d.m.v. van een PowerPoint<br />
presentatie. Tijdens de presentatie<br />
zullen de leerkrachten zelf ook actief<br />
aan de slag moeten.<br />
Week 15 Vrijdag vertrek studiereis Marokko<br />
Week 16 Studiereis Marokko<br />
Week 17 Maandag weer terug van studiereis<br />
Marokko<br />
Week 18 Meivakantie Ik heb mijn presentatie voorbereid<br />
en geoefend.<br />
10 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Week 19 Presentatie onderzoek Ik heb mijn presentatie op stage<br />
gepresenteerd. Dit is erg goed<br />
gegaan, waarbij de leerkrachten<br />
goed met elkaar in discussie gingen.<br />
Zie bijlage 5 voor de presentatie.<br />
Week 20 Kleine kenniskring 6; notuleren<br />
Week 21 Uitwerken stap 6<br />
Ik heb mijn uiteindelijke deelvraag geformuleerd met hierbij <strong>passend</strong>e deelvragen.<br />
Daarnaast heb ik ook een tijdsplanning gemaakt, zodat ik op tijd alles af heb.<br />
11 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Stap 3; onderzoeksinstrumenten:<br />
Nu ik mijn onderzoeksvraag heb geformuleerd en een tijdsplanning heb gemaakt kan ik<br />
onderzoeksinstrumenten gaan ontwerpen om mijn deelvragen en uiteindelijk mijn<br />
onderzoeksvraag te beantwoorden.<br />
3.1 Deelvragen met onderzoeksinstrumenten<br />
Per deelvraag beschrijf ik welk onderzoeksinstrument ik hiervoor ga gebruiken en hoe ik<br />
de resultaten wil verwerken. Onder kopje 3.2 vind je hier een samenvatting van. De<br />
gehele uitwerkingen zijn terug te vinden in bijlage 3.<br />
Deelvraag 1:<br />
Wat is handelingsgericht werken?<br />
<strong>Onderzoek</strong>sinstrument:<br />
Literatuuronderzoek<br />
Weergave resultaten:<br />
Ik zal kort en bondig beschrijven wat handelingsgericht werken inhoud.<br />
Deelvraag 2:<br />
Hoe zien de handelingsplannen en themavoorbereidingen er op dit moment uit in de<br />
onderbouw?<br />
<strong>Onderzoek</strong>sinstrument:<br />
Handelingsplannen en themavoorbereidingen analyseren (bronnen)<br />
Weergave resultaten:<br />
Ik beschrijf wat er is terug te vinden op een handelingsplan en op een<br />
themavoorbereiding en voeg hiervan een kopie toe.<br />
Deelvraag 3:<br />
Wat hoort er volgens de literatuur in een handelingsplan en themavoorbereiding te<br />
staan?<br />
<strong>Onderzoek</strong>sinstrument:<br />
Literatuuronderzoek<br />
Weergave resultaten:<br />
Ik zal de overeenkomsten en verschillen tussen de handelingsplannen en<br />
themavoorbereidingen welke er aanwezig zijn op school en wat er in de literatuur over<br />
te vinden is aan elkaar koppelen.<br />
Deelvraag 4:<br />
Wat zijn de wensen van de leerkrachten in de onderbouw wat betreft de<br />
handelingsplannen en themavoorbereidingen?<br />
<strong>Onderzoek</strong>sinstrument:<br />
Enquête<br />
Weergave resultaten:<br />
De resultaten worden via de computer automatisch in een Excel-bestand verzameld en<br />
weergegeven.<br />
Deelvraag 5:<br />
Hoe is Rob Blijenberg tot het groepsplan gekomen?<br />
<strong>Onderzoek</strong>sinstrument:<br />
Interview<br />
Weergave resultaten:<br />
Ik werk het interview uit.<br />
12 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
3.2 Uitgewerkte onderzoeksinstrumenten<br />
3.2.1 <strong>Onderzoek</strong>sinstrument deelvraag 1:<br />
Doel Thema’s Kijkpunten, vragen of stellingen<br />
Ik weet wat<br />
handelingsgericht<br />
werken inhoud en hoe<br />
dit zich verhoudt tot<br />
handelingsplannen<br />
Uitgangspunten van<br />
handelingsgericht<br />
werken<br />
13 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011<br />
Welke zeven uitgangspunten hanteert<br />
handelingsgericht werken?<br />
1-Zorgroute Hoe verloopt de cyclus?<br />
Handelingsplannen Hoe en wanneer worden<br />
handelingsplannen ingezet binnen<br />
handelingsgericht werken?<br />
Voor deelvraag 1 ga ik een literatuuronderzoek doen. Ik raadpleeg het boek:<br />
handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteam. Ik beschrijf de<br />
belangrijkste punten voor mijn onderzoek op in dit verslag bij stap 4; data verzamelen.<br />
3.2.2 <strong>Onderzoek</strong>sinstrument deelvraag 2:<br />
Doel Thema’s Kijkpunten, vragen of stellingen<br />
Ik weet welke<br />
Handelings Welke onderdelen komen naar voren in de<br />
onderdelen er terug<br />
komen in de<br />
plannen<br />
handelingsplannen?<br />
bestaande<br />
handelingsplannen en<br />
themavoorbereidingen<br />
Themavoorbere<br />
idingen<br />
Welke onderdelen komen naar voren in de<br />
themavoorbereidingen?<br />
Ik bekijk de bestaande handelingsplannen en themavoorbereidingsformulieren welke op<br />
dit moment gebruikt worden. Ik bekijk welke aspecten terug komen. Deze gegevens<br />
neem ik mee bij het uitwerken van deelvraag 3.<br />
3.2.3 <strong>Onderzoek</strong>sinstrument deelvraag 3:<br />
Doel Thema’s Kijkpunten, vragen of stellingen<br />
Ik weet wat de<br />
Handelingsplan Wat zegt de literatuur over<br />
literatuur zegt over<br />
handelingsplannen<br />
en<br />
nen<br />
handelingsplannen?<br />
themavoorbereidingen<br />
en ik Themavoorbere Wat zegt de literatuur over<br />
vergelijk dit met de<br />
bestaande<br />
formulieren.<br />
idingen<br />
themavoorbereidingen?<br />
Ik bestuur literatuur over handelingsplannen (handelingsgericht werken: een handreiking<br />
voor het schoolteam) en over themavoorbereidingen (basisontwikkeling in de<br />
onderbouw). Aan de hand van de bestudeerde theorie maak ik een overzicht wat ik wel<br />
en niet terug zie in de bestaande formulieren.<br />
Bestaande<br />
formulieren van<br />
de Tafelronde<br />
Literatuur<br />
Handelingsplan<br />
Themavoorbereiding
3.2.4 <strong>Onderzoek</strong>sinstrument deelvraag 4:<br />
Doel Thema’s Kijkpunten, vragen of stellingen<br />
Ik weet wat de wensen Handelingsplan * Wat werkt prettig aan het handelingsplan?<br />
van de leerkrachten nen<br />
* Wat werkt minder prettig aan het<br />
zijn wat betreft de<br />
handelingsplan?<br />
handelingsplannen en<br />
* Wat zou je graag nog willen toevoegen?<br />
de thema<br />
* Wat zou er eventueel weggelaten mogen<br />
voorbereidingen.<br />
worden?<br />
Themavoorberei<br />
dingen<br />
14 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011<br />
* Wat werkt prettig aan de<br />
themavoorbereiding?<br />
* Wat werkt minder prettig aan de<br />
themavoorbereiding?<br />
* Wat zou je graag nog willen toevoegen?<br />
* Wat zou er eventueel weggelaten mogen<br />
worden?<br />
Om erachter te komen wat de wensen van de leerkrachten in de onderbouw zijn wat<br />
betreft de handelingsplannen en de themavoorbereidingen neem ik een enquête af. Zie<br />
voor de gehele enquête bijlage 3.<br />
3.2.5 <strong>Onderzoek</strong>sinstrument deelvraag 5:<br />
Doel Thema’s Kijkpunten, vragen of stellingen<br />
Ik weet welk traject Traject Hoe is het traject verlopen om tot dit<br />
Rob Blijenberg heeft<br />
groepsplan te komen?<br />
doorlopen om tot het Invoering * Hoe werken jullie nu met handelingsplannen?<br />
groepsplan voor groep handelings * Hoe worden deze ingevoerd in het schema?<br />
1 t/m 4 te komen. plannen<br />
* Wanneer maken jullie wel en geen<br />
handelingsplannen meer?<br />
Praktijk * Hoe bevalt het werken met het groepsplan in<br />
de praktijk?<br />
* Zitten alle onderdelen er volgens jullie in of<br />
mist er nog iets?<br />
Ik ga een interview houden met Rob Blijenberg over het groepsplan dat hij heeft<br />
ontworpen. Zie voor het interview bijlage 3.<br />
Ik heb voorbereid hoe ik mijn deelvragen ga uitwerken. Welke onderzoeksinstrumenten<br />
ga ik gebruiken, hoe ga ik de uitslagen vervolgens verwerken en welke doelen wil ik<br />
bereiken.
Stap 4; data verzamelen:<br />
Nu ik voor mijn deelvragen onderzoeksinstrumenten heb ontworpen kan ik deze gaan<br />
gebruiken. In bijlage 4 zijn de resultaten terug te vinden. Hieronder beschrijf ik het<br />
proces van de verschillende onderzoeksinstrumenten en maak ik een korte samenvatting<br />
van de uitkomst hiervan.<br />
4.1 Proces uitwerking deelvragen<br />
4.1.1 deelvraag 1:<br />
Voor het uitwerken van deelvraag 1 heb ik gebruik gemaakt van het boek:<br />
handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteam. Hierin heb ik opgezocht<br />
wat de uitgangspunten van handelingsgericht werken zijn, welke fase en stappen het<br />
handelingsgericht werken kent, wat er in een handelingsplan hoort te staan e.d.<br />
Handelingsgericht werken is een planmatige en cyclische werkwijze waarbij<br />
<strong>onderwijs</strong>professionals (leerkracht, intern begeleider en leidinggevende) de volgende<br />
zeven uitgangspunten toepassen:<br />
1. De <strong>onderwijs</strong>behoeften van de leerlingen staan centraal<br />
2. Het gaat om afstemming en wisselwerking<br />
3. De leerkracht doet ertoe<br />
4. Positieve aspecten zijn van groot belang<br />
5. We werken constructief samen<br />
6. Ons handelen is doelgericht<br />
7. De werkwijze is systematisch, in stappen en transparant<br />
Binnen handelingsgericht werken op groepsniveau is er de 1-zorgroute. Deze route heeft<br />
de volgende onderdelen:<br />
- Voor alle leerlingen: de HGW-cyclus op groepsniveau.<br />
- Voor de leerlingen die extra begeleiding nodig hebben: de HGW-cyclus op<br />
individueel niveau.<br />
(Bron: Noelle Pameijer, T. v. (2009). Handelingsgericht werken: een handreiking voor<br />
het schoolteam, pagina 72. Leuven (belgie): Uitgeverij Acco.)<br />
De HGW-cyclus kent vier fasen met in totaal zes stappen:<br />
- Fase 1: waarnemen/signaleren<br />
Stap 1: verzamelen van leerling-gegevens in een groepsoverzicht<br />
Stap 2: signaleren van leerlingen die extra begeleiding nodig hebben<br />
- Fase 2: begrijpen/analyseren<br />
Stap 3: benoemen van de <strong>onderwijs</strong>behoeften van de leerlingen<br />
- Fase 3: plannen<br />
Stap 4: clusteren van leerlingen met vergelijkbare <strong>onderwijs</strong>behoeften<br />
Stap 5: opstellen van het groepsplan<br />
- Fase 4: realiseren<br />
Stap 6: uitvoeren van het groepsplan<br />
De kern van een handelingsplan:<br />
Een handelingsplan bevat schriftelijke afspraken over de aanpak van een kind. Deze<br />
afspraken betreffen de volgende aspecten:<br />
1. Beginsituatie en doelen<br />
2. Inhoud en organisatie<br />
3. Termijn<br />
4. Betrokkenen<br />
5. Evaluatie<br />
4.1.2 deelvraag 2:<br />
Om deelvraag 2 te kunnen beantwoorden heb ik een handelingsplan en een<br />
themavoorbereiding voor mij genomen en heb ik een opsomming gemaakt van de punten<br />
15 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
welke hierin staan. Dit zijn namelijk punten welke ook in een eventueel groepsplan terug<br />
zouden moeten komen.<br />
Handelingsplan:<br />
• Naam<br />
• Groep<br />
• Ingevuld door<br />
• Geboortedatum<br />
• Groepsleerkracht(en)<br />
• Vakgebied<br />
• Beschrijving van het probleem<br />
• Doelen<br />
• Organisatie<br />
• Uitvoering (datum, wat gaat de leerling doen, middelen/materialen)<br />
• Evaluatie (wanneer, wie, welke middelen, doelen bereikt, hoe verder?)<br />
Themavoorbereiding:<br />
• Thema<br />
• Periode<br />
• Groep<br />
• <strong>Onderzoek</strong>sactiviteiten<br />
• Lees/schrijfactiviteiten<br />
• Gespreksactiviteiten<br />
• Constructieve beeldende activiteiten<br />
• Reken/wiskundeactiviteiten<br />
• Culturele activiteiten/duurzaamheid en burgerschap<br />
• Waar ga je met je groep naar toe werken dit thema?<br />
4.1.3 deelvraag 3:<br />
Om deelvraag 3 te kunnen beantwoorden heb ik de opsomming van deelvraag 2<br />
gebruikt. Hierdoor weet ik wat er in de handelingsplannen en themavoorbereidingen van<br />
de Tafelronde staan. Vervolgens heb ik literatuur gezocht en gekeken wat er volgens de<br />
literatuur in moet staan. Overeenkomsten heb ik paars gemaakt.<br />
Bestaande<br />
formulieren van<br />
de Tafelronde<br />
Handelingsplan<br />
- Naam<br />
- Groep<br />
- Ingevuld door<br />
- Geboortedatum<br />
- Groepsleerkracht(en)<br />
- Vakgebied<br />
- Beschrijving van het probleem<br />
- Doelen<br />
- Organisatie<br />
- Uitvoering (datum, wat gaat de<br />
leerling doen,<br />
middelen/materialen)<br />
- Evaluatie (wanneer, wie, welke<br />
middelen, doelen bereikt, hoe<br />
verder?)<br />
16 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011<br />
Themavoorbereiding<br />
- Thema<br />
- Periode<br />
- Groep<br />
- <strong>Onderzoek</strong>sactiviteiten<br />
- Lees/schrijfactiviteiten<br />
- Gespreksactiviteiten<br />
- Constructieve beeldende<br />
activiteiten<br />
- Reken/wiskundeactiviteiten<br />
- Culturele<br />
activiteiten/duurzaamheid en<br />
burgerschap<br />
- Waar ga je met je groep naar toe<br />
werken dit thema?
Literatuur - Beginsituatie en doelen<br />
- Inhoud en organisatie<br />
- Termijn<br />
- Betrokkenen<br />
- Evaluatie<br />
(Bron: Noelle Pameijer, T. v.<br />
(2009). Handelingsgericht<br />
werken: een handreiking voor<br />
het schoolteam. Leuven (belgie):<br />
Uitgeverij Acco.)<br />
17 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011<br />
- Spelactiviteiten<br />
- Constructieve en beeldende<br />
activiteiten<br />
- Gespreksactiviteiten<br />
- Lees/schrijfactiviteiten<br />
- Reken/wiskundeactiviteiten<br />
(Bron: Janssen-Vos, F (1997).<br />
Basisontwikkeling in de onderbouw.<br />
Assen: Van Gorcum)<br />
Na de formulieren van de Tafelronde naast de literatuur te leggen blijkt dat alle punten<br />
uit de literatuur ook terugkomen in de formulieren van de Tafelronde.<br />
4.1.4 deelvraag 4:<br />
Op woensdag 16 februari heb ik de onderbouwteamleider de enquête naar alle<br />
onderbouwteamleden laten versturen. Ik laat de enquête via haar versturen, omdat ik op<br />
deze manier meer respons verwacht en zij alle mailadressen van alle<br />
onderbouwleerkrachten in haar computer heeft staan.<br />
Belangrijke punten welke uit de enquête naar boven zijn gekomen zijn de volgende:<br />
- Het invullen van alle handelingsplannen kost erg veel tijd.<br />
- Alle gegevens kunnen de leerkrachten kwijt in de handelingsplannen.<br />
- Themavoorbereidingsformulieren zijn erg veel werk en rommelig/onoverzichtelijk.<br />
- Wisselende meningen over het invoeren van het groepsplan en het deels<br />
afschaffen van de handelingsplannen.<br />
- Formulieren graag kort en bondiger.<br />
4.1.5 deelvraag 5:<br />
Via de IB’ers heb ik contact opgenomen met Rob Blijenberg. Ik heb hem gevraagd of ik<br />
hem wat vragen mocht stellen over het groepsplan en dit mocht. Belangrijk wat hieruit<br />
naar voren kwam is het volgende:<br />
- Het groepsplan wordt gebruikt bij de uitwerking van de thema’s, waarbij<br />
leerdoelen, activiteiten, de kleine kring en aandachtskinderen worden<br />
weergegeven.<br />
- Een groepsplan kan gedurende een thema bijgesteld, aangepast worden.<br />
- Naast het groepsplan zijn er voor bepaalde kinderen nog handelingsplannen.<br />
Ik heb al mijn deelvragen uitgewerkt. Nu ik dit heb gedaan kan ik mij voorbereiden op<br />
mijn presentatie voor de leerkrachten op mijn stageschool.
Stap 5; gezamenlijke betekenisverlening<br />
Nu ik verschillende data’s heb verzameld kan ik mijn bevindingen voorleggen aan het<br />
team en samen met hen conclusies trekken.<br />
5.1 Presentatie en betekenisverlening van het onderzoek<br />
5.1.1 Gesprek IB’ers<br />
Op 11 april ben ik nogmaals met IB’ers in gesprek gegaan. Ik heb hen mijn enquête<br />
laten zien en heb de uitslag van het gesprek met Rob Blijenberg voorgelegd. Zij vonden<br />
dat ik goede stappen had gemaakt en samen hebben we nogmaals het groepsplan<br />
besproken. Tijdens het gesprek kwam naar voren dat voorafgaand aan het groepsplan<br />
een groepsoverzicht gemaakt moet worden. Ik heb toen een groepsplan van mijzelf<br />
opgestuurd. De IB’ers zijn er geheel voor om de individuele handelingsplannen af te<br />
schaffen en over te stappen naar een groepsplan per thema en alleen nog een aantal<br />
individuele handelingsplannen over te houden.<br />
5.1.2 Presentatie<br />
Op 10 mei heb ik mijn onderzoek aan de onderbouwcollega’s gepresenteerd. De gehele<br />
presentatie is terug te vinden in bijlage 5.<br />
De presentatie verliep erg goed. De eerst opdracht voor de leerkrachten was om te<br />
bespreken wat handelingsgericht werken ook al weer precies is. Dit was nog niet geheel<br />
duidelijk, dus heb ik dit aan de hand van mijn presentatie verder toegelicht. De volgende<br />
opdracht was dat de leerkrachten hun voors en tegens moesten opschrijven over het<br />
samenvoegen van handelingsplannen aan themavoorbereidingen. Daar is het volgende<br />
uitgekomen.<br />
Voors:<br />
• Hele groep in 1 overzicht,<br />
• Vaste momenten van veranderen van plan, niet 6 plannen met allemaal andere<br />
eind data’s,<br />
• Heldere opbouw en afspraken; wat, wie, waar en wanneer,<br />
• Handig als er een leerkracht uitvalt,<br />
• Het groepsoverzicht kan met de groep mee naar de volgende groep en dit kan<br />
dan aangepast worden,<br />
• Sterke kanten van de kinderen in kunnen zetten binnen een thema,<br />
• Gerichte activiteiten binnen het thema kunnen zoeken,<br />
• Je krijgt alle leerlingen in beeld, ook de leerlingen die je normaliter niet in een<br />
handelingsplan zet omdat zij niet opvallen,<br />
• Vermoedelijk wordt het clusteren van kinderen makkelijker,<br />
• Je hebt een specifiek beeld van je hele groep,<br />
• Je hebt meer overzicht in je groepstraject,<br />
• Het is transparant.<br />
Tegens:<br />
• Het analyseren en uitwerken kost veel tijd,<br />
• Je ‘doet wat je zegt” lijkt reëel, maar kunnen we dat ook waarmaken?<br />
• Alsnog een handelingsplan voor de 1-zorgroute leerlingen,<br />
• Eerste keer veel werk, maar dat is bij handelingsplannen ook,<br />
• Het kost veel tijd en moeite om dit schoolbreed in te voeren,<br />
• Het invullen van het overzicht kost enig werk, meer dan het schrijven van je<br />
handelingsplannen,<br />
• Het lijkt mij veel meer werk dan een handelingsplan voor zorgleerlingen,<br />
• Bij instroom van kinderen op school is de klus waarschijnlijk heel groot,<br />
• Hoeveel papierwerk is dit eigenlijk?<br />
• Je kunt nu ouders niet laten zien en ondertekenen wat je met hun kind doet. Moet<br />
je dan nog een document maken?<br />
18 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
6.1.2 Getrokken conclusies<br />
Aan de hand van de mooie discussies welke op gang kwamen tijdens mij presentaties,<br />
kan ik een aantal conclusies trekken.<br />
• De leerkrachten staan open voor het eventueel invoeren van groepsoverzichten en<br />
groepsplannen,<br />
• De leerkrachten zitten met terechte vragen waar nog verder onderzoek naar<br />
gedaan moet worden;<br />
- Hoe maak je een groepsplan voor kleuters als er telkens nieuwe kinderen<br />
instromen? Kost dit dan niet onwijs veel tijd. Je hebt steeds een wisselende<br />
groepsdynamiek.<br />
- Hoe kun je ouders het groepsplan laten zien? Hier staan namelijk ook<br />
andere leerlingen in vermeld.<br />
• De leerkrachten vinden het invullen van alle handelingsplannen en<br />
themavoorbereidingen erg veel tijd kosten.<br />
• De leerkrachten zouden een groepsplan prettig vinden, aangezien je dan alles in<br />
een overzicht hebt.<br />
• Het invoeren van groepsoverzichten en groepsplannen moet van bovenaf<br />
gebeuren, maar eerst moeten de leerkrachten hier nog meer in leren d.m.v. een<br />
eventuele studiedag.<br />
Ik heb mijn onderzoek gepresenteerd en hierbij zijn mooie en goede discussies op gang<br />
gekomen. Ik heb alle voors en tegens naast elkaar gezet en gekeken welke conclusies ik<br />
kan trekken. Hierdoor kan ik kijken welke vervolgstappen er eventueel volgend jaar<br />
genomen kunnen worden.<br />
19 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Stap 6; consequenties vastleggen<br />
Nu ik mijn onderzoek heb gepresenteerd en samen met de leerkrachten voors en tegen<br />
heb besproken en conclusies heb getrokken kan ik nu nadenken over de consequenties.<br />
6.1 Advies en vervolgstappen<br />
6.1.1 Mijn advies<br />
Naar aanleiding van mijn onderzoek en van de presentatie adviseer ik de school om het<br />
volgende te doen:<br />
• Leerkrachten maken een groepsplan,<br />
• Vervolgens gaan zij de zorgleerlingen clusteren,<br />
• Tijdens vergaderingen houden zij een algemene brainstorm over het thema,<br />
• Daarna gaan ze per klas het groepsplan invullen.<br />
6.1.2 Vervolgstappen<br />
Vervolgstappen welke volgend jaar genomen kunnen worden zijn naar mijn mening<br />
onderzoeken naar een bepaald aantal belangrijke vragen, namelijk:<br />
• Hoeveel tijd gaat het kosten om je hele klas voor alle vakken in kaart te brengen<br />
in een groepsoverzicht?<br />
• Hoe gaat het werken met een groepsoverzicht bij de kleuters? Wat is haalbaar,<br />
aangezien daar steeds nieuwe leerlingen bij komen waardoor je groepsdynamica<br />
ook voortdurend zal veranderen?<br />
• Hoe vaak pas je je groepsoverzicht aan? Wat is realistisch? Per thema, per<br />
kwartaal?<br />
• Hoe communiceer je je handeling naar de ouders? Je kunt een groepsplan niet in<br />
zijn geheel laten zien, want hier staan ook andere leerlingen in. Hoe gaat het met<br />
het aftekenen van handelingsplannen?<br />
• Wanneer maak je wel en wanneer maak je geen individueel handelingsplan?<br />
Ik heb mijn advies weergegeven en gekeken wat voor vervolgstappen er eventueel<br />
volgend jaar gedaan en onderzocht kunnen worden.<br />
20 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Bronnenlijst:<br />
Bijlage 1; verdieping hoofdstuk 1:<br />
In deze bijlage is de verdieping van hoofdstuk 1 te vinden.<br />
Onderwijsvisie<br />
Ontwikkelingsgericht Onderwijs is een actueel <strong>onderwijs</strong>concept, gericht op de totale<br />
persoonlijkheidsontwikkeling van de leerlingen. OGO is <strong>onderwijs</strong>,<br />
- waarbij leerlingen inbreng hebben in de keuze en de planning van de activiteiten.<br />
Leren doe je met je hoofd, je handen en je hart.<br />
- Met activiteiten die je ook tegenkomt in de samenleving. Leren doe je voor nu en<br />
voor later.<br />
- Met activiteiten gekoppeld aan interessante inhouden. Inhouden die je verder gaat<br />
verdiepen waardoor je de wereld een beetje beter gaat begrijpen. Een wereld<br />
waarvoor je verantwoordelijkheid gaat voelen. Leren doe je met inzicht en met<br />
gevoel.<br />
- Waarin je merkt dat je er niet alleen voor staat. De klas en de leerkracht ervaar je<br />
als een groep, waarin je samenwerkt en samenleeft. Leren doe je zelf en doe je<br />
samen.<br />
Waarom kiest de Tafelronde er nu voor om een OGO school te zijn?<br />
Het gaat er volgens de Tafelronde om dat,<br />
- Leerlingen verantwoorde burgers worden,<br />
- Leerlingen moeten op de <strong>basisschool</strong> al voelen dat ze ertoe doen,<br />
- Ze moeten begrijpen hoe zaken zitten, zich afvragen of het niet anders zou<br />
moeten, kunnen,<br />
- Leren omgaan met diversiteit,<br />
- Zich verbonden voelen met anderen.<br />
(Bron: schoolgids de Tafelronde, schooljaar 2010-2011)<br />
Onderwijsconcept<br />
Het <strong>onderwijs</strong>concept ontwikkelingsgericht <strong>onderwijs</strong> is bedacht door Frea Janssen-Vos.<br />
Dit heeft zij niet alleen gedaan, maar met behulp van drie bronnen. Namelijk bron een,<br />
de Belgische pedagoog Ferre Leavers. Hij heeft de meeste nadruk op ervaringsleren<br />
gelegd. Bron twee, het werk van een maatschappijkritische groep in Duitsland. Deze<br />
groep ontwikkelde voor vier- tot zesjarigen een direct aan de leefwereld van de kleuters<br />
ontleende serie thema’s. De derde bron, het netwerk van Carel F. van Parreren. Deze<br />
bronnen bracht Janssen-Vos samen met haar eigen inzichten en zo ontstond haar<br />
schoolconcept dat zij basisontwikkeling heeft genoemd. Het gaat hierbij om een zo breed<br />
mogelijke ontwikkeling van het kind. Centraal daarin staat het pedagogisch element.<br />
Door allerlei activiteiten en door een vertrouwenwekkende en stimulerende relatie met de<br />
leerkracht dienen bij de kinderen de volgende eigenschappen te worden ontwikkeld:<br />
zelfvertrouwen, nieuwsgierigheid en emotioneel vrij zijn. Dan kan het kind zich in de<br />
volle breedte ontwikkelen.<br />
(Bron: Vreugdenhil, J. A. (2006). De <strong>basisschool</strong>. Twello: Van Tricht.)<br />
Zorg voor de kinderen<br />
Alle kinderen worden in kaart gebracht via het leerlingvolgsysteem. Dit is een systeem<br />
van toetsen (o.a. van het CITO), observaties en onderzoeken die bij alle leerlingen<br />
meerdere keren per jaar wordt afgenomen. Naar aanleiding van deze toetsen,<br />
observaties en onderzoeken vinden er zorgoverleg en signaleringsbesprekingen plaats. In<br />
de signaleringsbesprekingen worden (beleids)afspraken gemaakt over de wijze waarop<br />
kinderen met specifieke <strong>onderwijs</strong>behoeften hulp kan worden geboden. Tijdens het<br />
zorgoverleg (gevoerd door leerkracht en Intern Begeleider) worden leerlingen besproken<br />
die extra aandacht nodig hebben. Uit dit overleg kunnen handelingsplannen ontstaan.<br />
Uiteraard is hierbij het contact met ouders belangrijk.<br />
(Bron: schoolgids de Tafelronde, schooljaar 2010-2011)<br />
21 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Contact met de ouders<br />
Een goed contact met de ouders wilt de school bereiken door contactmoment te creëren<br />
tussen ouders en de school. Naast de reguliere contactmomenten zijn er ook<br />
mogelijkheden bij <strong>onderwijs</strong>ondersteunende activiteiten, feesten en thema’s. Er is<br />
gekozen om de school tien minuten voor aanvang te openen, zodat er mogelijkheid is<br />
voor contact tussen de ouders en de leerkracht en/of directie is Ook is er een koffie<br />
uurtje ingericht, waarbij de ouders informeel met de directie kan praten over zaken die<br />
hen bezig houden. Ook is er op school een medezeggenschapsraad en een ouderraad<br />
waaraan ouders kunnen deelnemen.<br />
(Bron: schoolgids de Tafelronde, schooljaar 2010-2011)<br />
Samenwerken met partners<br />
De Tafelronde maakt deel uit van een samenwerkingsverband van basisscholen en<br />
scholen voor speciaal <strong>onderwijs</strong>. Dit samenwerkingsverband is het Nieuw Interzuilair<br />
Samenwerkingsverband (NIS). Leerkrachten, directies en schoolbesturen werken in het<br />
samenwerkingsverband aan de centrale opdracht: Het inrichten van een zorgstructuur<br />
waarbij alle leerlingen de zorg krijgen die ze nodig hebben om een ononderbroken<br />
ontwikkelingsproces optimaal te kunnen doorlopen.<br />
Andere partners waar de school contact mee heeft<br />
- GG&GD (gemeentelijke Geneeskundige Gezondheidsdienst)<br />
- JGZ (jeugdgezondheidszorg)<br />
- LOS (lunchen op school)<br />
- NME (natuur, milieu en educatie)<br />
- PABO hogeschool Utrecht (voormaling hogeschool Domstad)<br />
- REC (regionaal expertise centrum)<br />
- SKA (stichting kinderopvang Amersfoort) en SKON (stichting kinderopvang<br />
Nederland)<br />
(Bron: schoolgids de Tafelronde, schooljaar 2010-2011)<br />
Theoretisch kader<br />
Ik schets is grote lijnen het theoretisch kader. Welke bronnen zijn goed om te gebruiken?<br />
Waar is welke informatie te vinden?<br />
Noelle Pameijer, T. v. (2009). Handelingsgericht werken: een handreiking voor het<br />
schoolteam. Leuven (België): Uitgeverij Acco<br />
Dit boek lijkt mij erg geschikt voor mijn onderzoek. In dit boek komen de volgende<br />
punten aan bod:<br />
• Uitgangspunten van handelingsgericht werken<br />
• Effectief adaptief <strong>onderwijs</strong>; de rol van de leerkracht<br />
• De HGW-cyclus op groepsniveau<br />
• Gesprekken met leerlingen<br />
• Constructief communiceren met ouders<br />
• Leerling-bespreking, ZAT en verwijzing<br />
• Succesvolle handelingsplannen<br />
• Implementatie van HGW op school<br />
Meijer, d. W. (2009). Leerkrachten begeleiden bij <strong>passend</strong> <strong>onderwijs</strong>. Amersfoort: CPS.<br />
Dit boek biedt een kader voor een effectieve samenwerking tussen<br />
<strong>onderwijs</strong>professionals. In dit boek is onder andere een hoofdstuk ‘op weg naar <strong>passend</strong><br />
<strong>onderwijs</strong>’ opgenomen.<br />
Noelle Pemeijer, T. v. (2009). Handelingsgericht werken op school. Leuven/Den Haag:<br />
Uitgeverij Acco<br />
Dit boek beschrijft stapsgewijs hoe een zorgbegeleider handelingsgericht kan werken.<br />
Geeft richtlijnen voor het constructief communiceren met de leerkracht, de ouders en<br />
het kind, net als het observeren van de aanpak van de leerkracht en het gezamenlijk<br />
maken van een handelingsplan.<br />
22 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Dijkstra, K. (2009). Vademecum voor de invoering van regionale projecten Passend<br />
Onderwijs. Antwerpen - Apeldoorn: LEOZ & Garant-Uitgevers n.v.<br />
Dit boek is bedoeld voor iedereen die het invoeringsproces van Passend <strong>onderwijs</strong> willen<br />
of kunnen gaan ondersteunen.<br />
Fanchamps, J. (2009). Opleiden voor Passend Onderwijs. Antwerpen - Apeldoorn: LEOZ<br />
& Garant-Uitgevers n.v.<br />
In dit boek komt de ontwikkeling van Passend Onderwijs en de voorwaarden voor<br />
Passend Onderwijs naar voren.<br />
www.<strong>passend</strong><strong>onderwijs</strong>.nl<br />
Dit is de website over Passend Onderwijs. Hier is veel informatie over Passend Onderwijs<br />
te vinden en hier zijn ook de laatste nieuwtjes te vinden.<br />
23 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Bijlage 2 ; gesprek IB’ers:<br />
In deze bijlage is de uitwerkingen van het gesprek met de IB’ers te vinden.<br />
Naar aanleiding van de kleine kenniskring 3 kreeg ik de tip om met de IB’ers in gesprek<br />
te gaan. Ik merkte dat ik vastliep bij mijn onderzoek over handelingsgericht werken. Wat<br />
wil ik en de school nou precies onderzoeken? Is het wel haalbaar, is het niet te groot?<br />
Daarom ben ik op dinsdag 14 december met de IB’ers van de onderbouw in gesprek<br />
gegaan. Zij zijn op dit moment bezig met het volgen van een cursus over<br />
handelingsgericht werken en kregen bij een bijeenkomst een voorbeeld van een<br />
groepsplan te zien. Dit sprak hen erg aan. In dit groepsplan is de themavoorbereiding<br />
opgenomen en worden de zorgleerlingen gelijk aan de activiteiten gekoppeld, waardoor<br />
de leerlingen tijdens hun spel begeleid worden en de leerkracht niet meer alle<br />
handelingsplannen hoeft te schrijven. Dit sprak hun erg aan en zij gaven aan dat het hen<br />
erg interessant leek om dit te onderzoeken. Hoe zouden wij dit op school kunnen<br />
invoeren? Maar ook, hoe is Rob Blijenberg (de man welke met het groepsplan kwam) tot<br />
dit groepsplan gekomen? Hoe is dit traject gelopen?<br />
Dit leek mij een erg mooie om te onderzoeken. Hier ga ik dus vanaf nu mee aan de slag.<br />
Ik heb met de IB’ers afgesproken dat ik een afspraak ga proberen te maken met Rob<br />
Blijenberg om met hem in gesprek te gaan over het groepsplan en mijn vorderingen<br />
steeds terug te koppelen naar hen. Zij vonden het namelijk erg leuk en interessant dat ik<br />
dit ga onderzoeken.<br />
Groepsplan van Rob Blijenberg<br />
24 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Bijlage 3 ; verdieping hoofdstuk 3:<br />
In deze bijlage is de enquête van deelvraag 4 en het interview van deelvraag 5 te<br />
vinden.<br />
Enquête deelvraag 4:<br />
Onderstaande enquête is bedoeld voor alle leerkrachten van groep 1 t/m 4. Ik ben<br />
benieuwd naar hun bevindingen van de handelingsplannen en themavoorbereidingen op<br />
dit moment en hoe dit volgens hun eventueel beter of anders zou kunnen.<br />
http://www.enquetemaken.be/toonenquete.php?id=59642<br />
1. In welke groep geeft u les?<br />
o Groep 1/2<br />
o Groep 2/3<br />
o Groep 3<br />
o Groep 4<br />
2. Hoeveel handelingsplannen heeft u op dit moment lopen in u groep? Is het aantal<br />
haalbaar om alle handelingsplannen op tijd in te vullen?<br />
3. Kunt u alle gegevens van de leerlingen kwijt in het handelingsplan? Zo nee, wat<br />
mist u hier nog in?<br />
4. Hoe bevalt het werken met de themavoorbereidingen? Vind u deze formulieren<br />
prettig werken?<br />
Licht je antwoord toe.<br />
5. Wat zou u ervan vinden om de handelingsplannen in te voeren in de<br />
themavoorbereiding, zodat er een groepsplan voor een thema ontstaat? U houdt<br />
dan enkel voor bepaalde kinderen individuele handelingsplannen over.<br />
Interview deelvraag 5:<br />
Onderstaand interview is bedoeld voor Rob Blijenberg. Hij heeft tijdens de bijeenkomsten<br />
over handelingsgericht werken, waar de IB’ers aanwezig waren, het groepsplan<br />
aangedragen. Ik ga met hem in gesprek over het verloop van het traject en zijn<br />
ideeën/visie achter het groepsplan.<br />
1. U heeft het groepsplan voor groep 1 t/m 4 ontworpen. Hoe is het traject<br />
verlopen?<br />
2. Hoe werkte u voorheen met handelingsplannen?<br />
3. Hoe werkte u voorheen met themavoorbereidingen?<br />
4. Wat vinden de leerkrachten welke met het groepsplan werken van het<br />
groepsplan?<br />
5. Missen er volgens jullie nog dingen in het groepsplan of is deze zo compleet?<br />
6. Hoe hebben jullie dit groepsplan ingevoerd?<br />
25 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Bijlage 4; verdieping hoofdstuk 4:<br />
In deze bijlage zijn de resultaten van de onderzoeksinstrumenten te vinden.<br />
Resultaten onderzoeksinstrument 1<br />
Handelingsgericht werken is een planmatige en cyclische werkwijze waarbij<br />
<strong>onderwijs</strong>professionals (leerkracht, intern begeleider en leidinggevende) de volgende<br />
zeven uitgangspunten toepassen:<br />
1. De <strong>onderwijs</strong>behoeften van de leerlingen staan centraal<br />
2. Het gaat om afstemming en wisselwerking<br />
3. De leerkracht doet ertoe<br />
4. Positieve aspecten zijn van groot belang<br />
5. We werken constructief samen<br />
6. Ons handelen is doelgericht<br />
7. De werkwijze is systematisch, in stappen en transparant<br />
Binnen handelingsgericht werken op groepsniveau is er de 1-zorgroute. Deze route heeft<br />
de volgende onderdelen:<br />
- Voor alle leerlingen: de HGW-cyclus op groepsniveau. De leerkracht verzamelt<br />
gegevens in een groepsoverzicht en benoemt de <strong>onderwijs</strong>behoeften van de<br />
leerlingen in haar groep. Op basis hiervan stelt zij een groepsplan op. In elke<br />
cyclus vinden een groepsbespreking en groepsbezoek plaats.<br />
- Voor de leerlingen die extra begeleiding nodig hebben: de HGW-cyclus op<br />
individueel niveau. De leerlingen kunnen we in een leerling-bespreking of<br />
zorgteam bespreken (intern handelen) om vervolgens, indien nodig het<br />
zorgadviesteam (ZAT) in te schakelen of de leerling te verwijzen voor andere<br />
externe hulp en/of een schoolwisseling (extern handelen).<br />
(Bron: Noelle Pameijer, T. v. (2009). Handelingsgericht werken: een handreiking voor<br />
het schoolteam, pagina 72. Leuven (belgie): Uitgeverij Acco.)<br />
26 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
De HGW-cyclus kent vier fasen met in totaal zes stappen:<br />
- Fase 1: waarnemen/signaleren<br />
Stap 1: verzamelen van leerling-gegevens in een groepsoverzicht<br />
Stap 2: signaleren van leerlingen die extra begeleiding nodig hebben<br />
- Fase 2: begrijpen/analyseren<br />
Stap 3: benoemen van de <strong>onderwijs</strong>behoeften van de leerlingen<br />
- Fase 3: plannen<br />
Stap 4: clusteren van leerlingen met vergelijkbare <strong>onderwijs</strong>behoeften<br />
Stap 5: opstellen van het groepsplan<br />
- Fase 4: realiseren<br />
Stap 6: uitvoeren van het groepsplan<br />
De kern van een handelingsplan:<br />
Een handelingsplan bevat schriftelijke afspraken over de aanpak van een kind. Deze<br />
afspraken betreffen de volgende aspecten:<br />
1. Beginsituatie en doelen: vanuit een analyseren van de huidige situatie (overzicht<br />
en inzicht): welke doelen willen we bereiken (uitzicht)?<br />
2. Inhoud en organisatie: wat hebben de leerlingen en de leerkracht nodig om de<br />
doelen te behalen? Wat zijn hun <strong>onderwijs</strong>- en ondersteuningsbehoeften?<br />
3. Termijn: wanneer starten we en hoeveel tijd hebben we nodig om de doelen te<br />
behalen?<br />
4. Betrokkenen: wie doen mee en hoe stemmen we goed op elkaar af? Wat spreken<br />
we al?<br />
5. Evaluatie: wat is het resultaat, zijn de doelen behaald?<br />
Resultaten onderzoeksinstrument 2<br />
Handelingsplan:<br />
Handelingsplan<br />
BS De Tafelronde<br />
in de groep<br />
Naam: Geboortedatum:<br />
Groep: Groepsleerkracht(en):<br />
Ingevuld d.d.: Vakgebied:<br />
Beschrijving van het probleem<br />
Doelen<br />
Organisatie<br />
Uitvoering<br />
Datum Wat gaat de leerling doen? Middelen/materialen<br />
27 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
8-09 Idem<br />
9-09 Idem<br />
Evaluatie<br />
Wanneer?<br />
Wie?<br />
Welke middelen?<br />
Doelen bereikt?<br />
Hoe verder?<br />
Themavoorbereidingsformulier:<br />
Thema:<br />
Periode:<br />
Groep:<br />
<strong>Onderzoek</strong>sactiviteiten:<br />
Lees/Schrijfactiviteiten:<br />
Gespreksactiviteiten:<br />
Constructieve beeldende activiteiten:<br />
Reken/Wiskundeactiviteiten:<br />
Planningsoverzicht van de kernactiviteiten<br />
28 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Culturele activiteiten/ duurzaamheid en burgerschap.<br />
Waar ga je met je groep naar toe werken dit thema?<br />
Resultaten onderzoeksinstrument 4<br />
In totaal legden 7 mensen deze enquête af.<br />
Statistieken voor vraag 1 : In welke groep geeft u les?<br />
1.1 Groep 1/2 66.67%<br />
1.2 Groep 2/3 11.11%<br />
1.3 Groep 3 11.11%<br />
1.4 Groep 4 0.00%<br />
Statistieken voor vraag 2 : Hoeveel handelingsplannen heeft u op dit moment<br />
lopen in uw groep? Is het aantal haalbaar om alle handelingsplannen op tijd in<br />
te vullen?<br />
Deze antwoorden werden gegeven:<br />
Ongeveer 15 handelingsplannen. Ik merk dat het erg veel tijd kost om alle<br />
handelingsplannen op tijd in te vullen. Vaak ben ik er wel al mee bezig, maar is het<br />
handelingsplan nog niet ingevuld.<br />
------<br />
Ongeveer 5. We koppelen vooral handelingsplannen aan elkaar. Er zijn kinderen die<br />
dezelfde problemen hebben.<br />
------<br />
24 handelingsplannen. Nee op tijd invullen lukt niet. zeker niet als ik alleen maar<br />
werktijd hiervoor neem.<br />
------<br />
Ik heb momenteel de instroomgroep en daar heb ik vanaf december 8 kinderen in zitten.<br />
Het is dus geen goed beeld maar momenteel heb ik van 2 kinderen een actie in het<br />
zorglogboek staan.<br />
------<br />
Ik heb 9 handelingsplannen, op 21 leerlingen. Het is veel thuis/weekend/vakantie werk<br />
om dit bij te houden, administratief gezien is het veel werk. Vooral voor de uitvoering<br />
kom ik soms tijd te kort. Het is haalbaar, maar niet reëel als je in je eentje de groep<br />
draait.<br />
------<br />
2<br />
------<br />
16 nee<br />
------<br />
29 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Statistieken voor vraag 3 : Kunt u alle gegevens van de leerlingen kwijt in het<br />
handelingsplan? Zo nee, wat mist u hier nog in?<br />
Deze antwoorden werden gegeven:<br />
Ja.<br />
------<br />
Ja. Ik vul hem samen met Linda in maar ben er niet tegenaan gelopen dat er informatie<br />
niet in past.<br />
------<br />
ja, maar er zou meer vanuit kansen dan vanuit gebreken gekeken mogen worden.<br />
------<br />
Ik vond het wel altijd lastig om de gegevens in de handelingsplannen kwijt te kunnen. De<br />
standaard vragen kregen soms standaard antwoorden en sloot niet altijd aan bij de<br />
werkelijkheid. Ik voerde de handelingsplannen niet altijd net zo uit als wat ik in de<br />
plannen omschreven had.<br />
------<br />
Ja, ik kan alles kwijt.<br />
------<br />
ja<br />
------<br />
ja<br />
------<br />
Statistieken voor vraag 4 : Hoe bevalt het werken met de<br />
themavoorbereidingen? Vind u deze formulieren prettig werken? Licht je<br />
antwoord toe.<br />
Deze antwoorden werden gegeven:<br />
Er moet erg veel worden ingevuld.<br />
------<br />
Ik heb nog geen themavoorbereidingen gezien op papier.<br />
------<br />
Ik vindt ze vrij uitgebreid, en vul ze eigenlijk alleen in omdat het moet.<br />
------<br />
Ja op zich wel. Al vind ik het niet altijd makkelijk omdat dingen in de loop van het thema<br />
veranderen. Duidelijke doelen plannen die aansluiten bij de kerndoelen is soms nog<br />
zoeken.<br />
------<br />
Nu het aantal formulieren is teruggedrongen, deels is samengevoegd en overzichtelijker<br />
is gemaakt, vind ik het prettig werken.<br />
------<br />
Ik vind het brainstormformulier te veel gericht op specifieke groepen terwijl we het<br />
invullen met meer dan 10 groepen. Elke beginsituatie is dus anders. Beetje zinloos<br />
voelen sommige vragen.<br />
------<br />
rommelig en onoverzichtelijk formulieren zijn lastig te vinden en zijn soms te summier<br />
------<br />
30 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Statistieken voor vraag 5 : Wat zou u ervan vinden om de handelingsplannen in<br />
te voeren in de themavoorbereiding, zodat er een groepsplan voor een thema<br />
ontstaat? U houd dan enkel voor bepaalde kinderen individuele<br />
handelingsplannen over. Licht je antwoord toe.<br />
Deze antwoorden werden gegeven:<br />
Prima plan. Lijkt mij erg mooi en handig.<br />
------<br />
Ik denk dat hierdoor er minder papier werk is. Ouders moeten wel het handelingsplan<br />
ondertekenen. Hier moet je naar kijken, hoe je dit gaat doen.<br />
------<br />
Ik begrijp de vraag niet helemaal. Gaat het hier om handelingsplannen voor<br />
betrokkenheid bij het thema of alle handelingsplannen. Want dan zou het nuttig zijn. het<br />
eerste punt heb ik namelijk niet.<br />
------<br />
Kan ik weinig over zeggen aangezien ik compleet geen beeld heb hoe dat eruit ziet, wat<br />
de tijdsinvestering is maar ik sta open voor andere manieren van handelingplannen<br />
schrijven.<br />
------<br />
Ik vind dat niet fijn. De themaformulieren worden in de overkoepelende map opgeslagen,<br />
zodat iedereen er bij kan. Dat is fijn, want dan maak je gebruik van elkaars plannen,<br />
ideeën en creativiteit. Handelingsplannen zijn groepsspecifiek en/of leerlingspecifiek en<br />
moet dus niet leesbaar zijn voor anderen. Ik vind dat de themavoorbereiding wel<br />
leesbaar moet blijven voor anderen.<br />
------<br />
Ik hou thema's en handelingsplannen graag gescheiden. Ik wil een themavoorbereiding<br />
maken met activiteiten voor willekeurig welke groep 1-2. Als het te specifiek op de<br />
huidige groep gericht wordt, dan kan ik er andere jaren en op andere scholen minder<br />
mee. Een themavoorbereiding gaat uit van mogelijkheden, een handelingsplan beperkt<br />
me dan, denk ik.<br />
------<br />
ik weet het niet, wat is de meerwaarde? Als het tijd scheelt lijkt het mij prima!<br />
------<br />
Statistieken voor vraag 6 : Heeft u suggesties hoe u uw zorgleerlingen zou<br />
willen vastleggen?<br />
Deze antwoorden werden gegeven:<br />
Samen met de themavoorbereidingen lijkt mij erg prettig. Je hebt dan in een oogopslag<br />
voor je was je wilt doen en met wie.<br />
------<br />
Ik zou zorgleerlingen aan elkaar koppelen of misschien een handelingsplan voor een<br />
bepaald probleem opstellen. Zodat deze sneller ingevuld kan worden.<br />
------<br />
In cluster handelingsplannen, want ik voer ze nu al geclusterd uit, dus waarom<br />
individueel een plan schrijven.<br />
------<br />
Korter en bondiger. Ik heb nu het gevoel dat ik dezelfde informatie op veel verschillende<br />
plekken in het digitale dossier aan het opslaan ben. Bijvoorbeeld. Wen kinderen krijgen<br />
na 6 weken een gesprek. Daarin wordt besproken hoe het kind in zijn vel zit. Dit verslag<br />
komt in het gespreksformulier, maar een bijna soortgelijke informatie staat ook in de<br />
basiskenmerken van de KIJK en daarnaast ook in het zorgverslag.<br />
------<br />
Ik ben voor groepsplannen, maar dan vakspecifiek voor in eerste instantie taal en<br />
rekenen. Dus (kort gezegd) eerst een overzicht maken met de categorieën, dan clusteren<br />
31 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
en je aanbod hierop aanpassen. Hiervoor is begeleiding nodig vanuit ib en zou een<br />
studiedag georganiseerd moeten worden omtrent HGW. Het groepsplan maak je dan dus<br />
buiten je themavoorbereiding om.<br />
------<br />
Ik vind het ZORG-overzicht een prettig eenvoudig document waarin zorgen onder elkaar<br />
chronologisch genoteerd worden. Het zorglogboek vind ik ook prettig werken, omdat het<br />
kort, bondig, eenvoudig en concreet is.<br />
------<br />
nee<br />
------<br />
Resultaten onderzoeksinstrument 5<br />
Hoe is het groepsplan tot stand gekomen?<br />
Het groepsplan wordt gebruikt bij de uitwerking van Kleuterplein. Het is geïntroduceerd<br />
bij de het eerste jaar van de invoering. Dit is het tweede schooljaar dat Kleuterplein<br />
gebruikt wordt.<br />
Hoe het tot stand is gekomen weet ik niet, want ik werk slechts een jaar op deze school.<br />
Hoe is het invoeren van het groepsplan verlopen?<br />
De introductie en de invoering van Kleuterplein heeft de vorige ib’er gedaan. Dit<br />
schooljaar wordt bij een zestal thema’s gebruikt. Ik gebruik het bij de<br />
groepsbesprekingen(handelingsgericht werken) . Ik heb dan het groepsoverzicht en de<br />
diverse groepsplannen per thema. Het wordt dit schooljaar bij iedere kleutergroep<br />
gebruikt. Voor sommige collega’s is het moeilijk, omdat zij de materie in het hoofd<br />
hebben. Het opschrijven / uitwerken in een beredeneerd aanbod en het registreren van<br />
tussendoelen vinden zij moeilijk. Bij een enkeling wordt het groepsplan tijdens het<br />
thema ingevuld en uitgewerkt; niet vooraf (aldoende leert men…).<br />
Waar gebruiken jullie het groepsplan precies voor (themavoorbereidingen,<br />
handelingsplannen)?<br />
Het groepsplan wordt gebruikt bij de uitwerking van de thema’s van Kleuterplein, waarbij<br />
de leerdoelen, de activiteiten, de kleine kring en de aandachtskinderen worden<br />
weergegeven. Het wordt dus gebruikt als groepsplan bij een bepaald thema, maar ook<br />
als een mini handelingsplan: de leerlingen waarbij de leerdoelen van een vorig thema<br />
nog niet gehaald zijn worden in het groepsplan aangegeven in de blokken op het schema<br />
Hebben jullie naast het groepsplan nog handelingsplannen? Zo nee, hoe geven jullie dit<br />
dan precies weer?<br />
Voor de kleuters worden er soms handelingsplannen (voor rt buiten de groep) gemaakt,<br />
bijvoorbeeld bij de voorschotbenadering – beginnende geletterdheid.<br />
Wat vinden de leerkrachten van het werken van het groepsplan? Missen zij hier nog<br />
dingen in?<br />
Een aantal collega’s vinden het prima instrument bij de planning van een bepaald thema.<br />
Sommigen vullen het gaandeweg een thema in. Het koppelen van de tussendoelen met<br />
het (digitaal?) registreren tijdens het thema moet nog een automatisme worden.<br />
32 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011
Bijlage 5; presentatie onderzoek:<br />
In bijlage 5 is mijn PowerPoint presentatie van de presentatie te vinden.<br />
Presentatie onderzoek van Femke Portman<br />
Dinsdag 10 mei 2011<br />
ONDERZOEKSVRAAG<br />
Hoe kunnen we de<br />
handelingsplannen koppelen aan<br />
de themavoorbereidingen gericht<br />
op de zorgleerlingen in de<br />
onderbouw?<br />
DEELVRAAG 1<br />
Bedenk in twee- / drietallen wat jullie verstaan<br />
onder handelingsgericht werken.<br />
Denk hierbij aan:<br />
- Uitgangspunten<br />
- De 1-zorgroute<br />
- Vier fasen / zes stappen<br />
Bron: Noell e Pameijer, T. v. (2 009). Handeli ngsgericht werken: een handr eiking voor het sch oolteam,<br />
pag ina 72. Leuven (belgi e): Uitgeveri j Acco<br />
33 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011<br />
INLEIDING<br />
Aanleiding; beleidsplan 2010/2011:<br />
Gesprekken IB’ers<br />
Contact met Rob Blijenberg<br />
DEELVRAGEN<br />
Wat is handelingsgericht werken?<br />
Hoe zien de handelingsplannen en<br />
themavoorbereidingen er op dit moment uit<br />
in de onderbouw?<br />
Wat hoort er volgens de literatuur in een<br />
handelingsplan en themavoorbereiding te<br />
staan?<br />
Wat zijn de wensen van de leerkrachten van<br />
de onderbouw wat betreft de<br />
handelingsplannen en<br />
themavoorbereidingen?<br />
Hoe is Rob Blijenberg tot het groepsplan<br />
gekomen?<br />
DEELVRAAG 1<br />
7 uitgangspunten<br />
1. De <strong>onderwijs</strong>behoeften van de leerlingen staan centraal.<br />
2. Het gaat om afstemming en wisselwerking.<br />
3. De leerkracht doet ertoe.<br />
4. Positieve aspecten zijn van groot belang.<br />
5. We werken constructief samen.<br />
6. Ons handelen is doelgericht.<br />
7. De werkwijze is systematisch, in stappen en transparant.<br />
De 1-zorgroute<br />
- Voor alle leerlingen: de HGW-cyclus op groepsniveau.<br />
- Voor de leerlingen die extra begeleiding nodig hebben: de<br />
HGW-cyclus op individueel niveau.
DEELVRAAG 1<br />
Vier fasen / zes stappen<br />
- Fase 1: waarnemen/signaleren<br />
* Stap 1: verzamelen van leerling-gegevens in een<br />
groepsoverzicht<br />
* Stap 2: signaleren van leerlingen die extra begeleiding<br />
nodig hebben<br />
- Fase 2: begrijpen/analyseren<br />
* Stap 3: benoemen van de <strong>onderwijs</strong>behoeften van de<br />
leerlingen<br />
- Fase 3: plannen<br />
* Stap 4: clusteren van leerlingen met vergelijkbare<br />
<strong>onderwijs</strong>behoeften<br />
* Stap 5: opstellen van het groepsplan<br />
- Fase 4: realiseren<br />
* Stap 6: uitvoeren van het groepsplan<br />
DEELVRAAG 4<br />
Schrijf op een of meerdere geeltjes je mening over<br />
het samenvoegen van handelingsplannen aan<br />
themavoorbereidingen. Plak deze op het juiste<br />
formulier: voor of tegen.<br />
DEELVRAAG 5<br />
Uitslag gesprek Rob Blijenberg:<br />
- Het groepsplan wordt gebruikt bij de uitwerking van<br />
de thema’s, waarbij leerdoelen, activiteiten, de kleine<br />
kring en aandachtskinderen worden weergegeven.<br />
- Een groepsplan kan gedurende een thema bijgesteld,<br />
aangepast worden.<br />
- Naast het groepsplan zijn er voor bepaalde kinderen<br />
nog individuele handelingsplannen.<br />
Gehele uitwerking van het gesprek ligt hier ter inzage.<br />
Groepsplan maken<br />
Zorgleerlingen clusteren<br />
ADVIES<br />
Algemene brainstorm over het thema tijdens<br />
vergaderingen<br />
Per klas het groepsplan per thema invullen<br />
Reacties…<br />
34 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011<br />
Themavoorbereiding<br />
Naam<br />
Groe p<br />
Ingevuld door<br />
Geboortedatum<br />
Groe pslee rkracht(en)<br />
Vakgebied<br />
Beschrijving van he t proble em<br />
Doe le n<br />
Organisatie<br />
Uitvoe ring (datum, wat gaat de<br />
leerling doen,<br />
middelen/mater ialen)<br />
Evaluatie (wanneer, wie, welke<br />
middelen, doelen bereikt, hoe<br />
verder?)<br />
DEELVRAAG 2 & 3<br />
Handelingsplan<br />
Thema<br />
Periode<br />
Groep<br />
<strong>Onderzoek</strong>sactiviteite n<br />
Le es/schrijfactiviteiten<br />
Gespreksactiviteiten<br />
Constructieve bee ldende<br />
activiteite n<br />
Reke n / wiskundeactivite iten<br />
Culturele<br />
activiteite n/duurzaamheid en<br />
burgerschap<br />
Waar ga je met je groep naar toe<br />
werke n dit thema?<br />
Bron: Noelle Pamei jer , T. v. (2 009) . Handelingsgerich t werken: een hand reiking voor het sch oolteam. Leu ven ( Belgie):<br />
Uitgeverij Acco<br />
Bron: Jan ssen-Vos, F (1997 ). Basisontwikkeling in de onderbou w. Assen: Van Gor cu m<br />
Uitslag enquête:<br />
DEELVRAAG 4<br />
- Het invullen van alle handelingsplannen kost erg veel<br />
tijd.<br />
- Alle gegevens kunnen de leerkrachten kwijt in de<br />
handelingsplannen.<br />
- Themavoorbereidingsformulieren zijn erg veel werk en<br />
rommelig/onoverzichtelijk.<br />
- Wisselende meningen over het invoeren van het<br />
groepsplan en het deels afschaffen van de<br />
handelingsplannen.<br />
- Formulieren graag kort en bondiger.<br />
Gehele enquête ligt hier ter inzage.<br />
GROEPSPLAN<br />
VRAGEN / OPMERKINGEN
Bijlage 6; schoolbeleidsplan van de Tafelronde:<br />
Vernieuwing Resultaat<br />
35 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011<br />
BELEIDSPLAN 2010/2011<br />
VISIE: ONTWIKKELINGSGERICHT ONDERWIJS (OGO) BINNEN EEN LERENDE ORGANISATIE<br />
fase 0: signaal<br />
Behoefte of iets van buitenaf opgelegd<br />
fase 1: begin<br />
Oriëntatie en analyse door directie, een kleine groep of individu<br />
Spelling • Er zijn voorbereidingen getroffen om<br />
in schooljaar 2011/2012 volgens de<br />
nieuwste spellingsinzichten te<br />
kunnen gaan werken<br />
Rekenen • Er zijn voorbereidingen getroffen om<br />
in schooljaar 2012/2013 volgens de<br />
nieuwste rekeninzichten te kunnen<br />
gaan werken<br />
SMART Wie Wanneer<br />
• Als spelling niet geïntegreerd is binnen de nieuwe<br />
taalmethode worden de criteria waaraan een<br />
spellingmethode moet gaan voldoen<br />
vastgesteld door 4-8.<br />
• Zichtzendingen spellingmethoden worden<br />
opgevraagd en uitgeprobeerd.<br />
• Er is onderzoek gedaan naar de behoeften t.a.v.<br />
de nieuwe rekenmethode.<br />
• Criteria waaraan een nieuwe rekenmethode<br />
moet voldoen zijn vastgesteld.<br />
Leerkrachten<br />
4-8<br />
Tamara<br />
Lkr. 4-8<br />
Werkgroep<br />
Leerkrachten<br />
3-8<br />
fase 2: start<br />
De eerste stap met het team, experimenteren, formuleren van de gewenste situatie, doelstellingen en tijdpad<br />
Vernieuwing Resultaat<br />
Blok 3<br />
Blok 4<br />
Blok 1-4<br />
Blok 4<br />
SMART Wie Wanneer
Ouders • Iedereen voelt zich competenter in<br />
communicatie naar ouders (en<br />
collega’s)<br />
(Hoog)<br />
begaafdheid<br />
• De materialen t.b.v. van meer<br />
begaafde kinderen worden<br />
structureel ingezet<br />
• De organisatie van een Plusgroep is<br />
beschreven<br />
Rapport • Het is helder waar het rapport van<br />
de Tafelronde aan moet voldoen<br />
Zorg • Het begrip handelingsgericht<br />
werken is bekend<br />
36 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011<br />
• Competent voelen in communicatie: 0-meting.<br />
• Er is een tweedaagse voor het team met als<br />
onderwerp “Communicatie” en deze dient<br />
gelijktijdig als teambuildingsactiviteit.<br />
• Competent voelen in communicatie: resultaat.<br />
• Werkgroep hoogbegaafdheid heeft een plan<br />
van aanpak gemaakt om materialen structureel<br />
ingezet te krijgen.<br />
•<br />
• Er wordt onderzoek gedaan naar behoeften t.a.v.<br />
het nieuwe rapport.<br />
• Bij OGO scholen worden rapporten opgevraagd<br />
om toepasbaarheid bij De Tafelronde te<br />
beoordelen.<br />
• Er ligt een voorstel voor nieuw rapport.<br />
• Mogelijkheid tot volgen van workshops over<br />
handelingsgericht werken op KPOA studiedag.<br />
• Een tweede verkenning van handelingsgericht<br />
werken.<br />
fase 3: invoering<br />
Het hele team is betrokken en aan de slag, gezamenlijke evaluatiemomenten<br />
Vernieuwing Resultaat<br />
Schrijven • De schrijfmethode wordt volgens de<br />
handleiding ingezet<br />
Jos<br />
Iedereen<br />
Blok 1<br />
3 en 4<br />
januari<br />
Jos<br />
Blok 3<br />
Werkgroep Blok 1<br />
Werkgroep<br />
Werkgroep<br />
Werkgroep<br />
Iedereen<br />
Iedereen<br />
Blok 1<br />
Blok 1 en 2<br />
Blok 2<br />
KPOA 15<br />
september<br />
Studiedag<br />
SMART Wie Wanneer<br />
• De schrijfmethode wordt door iedereen ingezet.<br />
• Op 2 signaleringsmomenten worden ervaringen<br />
uitgewisseld.<br />
• Op bouwvergaderingen staat de schrijfmethode<br />
als vast agendapunt.<br />
Iedereen<br />
IB-ers<br />
Tamara/Nardy<br />
2010/2011<br />
Blok 2 & 3<br />
2010/2011
Lezen • Instructie<br />
Kunst- en<br />
cultuur<br />
• Er ligt een plan voor de inzet van<br />
binnen- en buitenschoolse expertise<br />
• Binnen elk thema is er een cultureel<br />
aanbod<br />
Taal • Nieuwe taalmethode voor 4-8<br />
• Stellen kan binnen OGO ingezet<br />
worden<br />
• Klankkast wordt ingezet<br />
• Er wordt aan woordenschat<br />
gewerkt op basis van afspraken<br />
• Doorgaande lijn<br />
woordenschatontwikkeling<br />
37 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011<br />
•<br />
• Het team doet uitspraak over binnen welke<br />
structuur we de doelen van kunstzinnige<br />
oriëntatie denken te realiseren.<br />
• In het voorbereidingsformulier voor de<br />
themaplanning wordt een kopje met het<br />
cultureel aanbod opgenomen<br />
• M.b.v. aanbevelingen van studenten Rianne en<br />
Miranda wordt een methode gekozen.<br />
• De methode wordt aangeschaft.<br />
• Iedereen die stellen niet methodisch aanbiedt,<br />
hanteert de registratielijsten stellen.<br />
•<br />
Leerkrachten<br />
Tamara/Nardy<br />
Werkgroep<br />
Tamara/Jos<br />
Lkr. 4-8<br />
Studiedag<br />
Augustus<br />
Blok 2<br />
Blok 2<br />
December<br />
2010/2011
OGO • Iedereen voldoet aan de<br />
opgestelde Tafelronde<br />
competenties<br />
• Theoretische kennis t.a.v. OGO is<br />
toegenomen<br />
Opbrengstge<br />
richt werken<br />
Toetsen<br />
kleuters<br />
• Het voorbereidingsformulier voor de<br />
themaplanning is gedigitaliseerd en<br />
van de OB en BB zijn ze op elkaar<br />
afgestemd<br />
• Duurzaamheid tussendoelen zijn<br />
opgenomen in het tussen- en<br />
kerndoelenoverzicht<br />
• Elke groep heeft minimaal 1 SCA<br />
uitgevoerd<br />
• In groep 3 wordt ieder thema tot de<br />
Kerstvakantie afgesloten met een<br />
zelf ontwikkelde thematoets<br />
• Een compleet borgingsdocument<br />
van de groepen 3 en 4<br />
• Deskundigheidsbevordering in 3 & 4<br />
• CITOtoets gegevens worden<br />
standaard geanalyseerd<br />
• Kleuters uit groep 2 worden getoetst<br />
volgens wettelijke richtlijnen<br />
38 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011<br />
• Iedere leerkracht krijgt een beoordelingsgesprek<br />
a.d.h.v. de Tafelrondecompetenties uit het<br />
schoolprofiel.<br />
• Levinke vd Meer geeft een presentatie over<br />
OGO zijn op alle vlakken (personeelsbeleid,<br />
richting ouders/omgeving etc.).<br />
• Tafelronde schoolcompetenties worden<br />
aangevuld.<br />
• Twee OGO artikelen worden voorbereid, een<br />
samenvatting gemaakt en gepresenteerd in de<br />
bouw.<br />
• Digitaliseren van de voorbereidingsformulieren<br />
en afstemmen van OB en BB.<br />
• Werkgroep bedenkt ten minste 5 duurzaamheids<br />
kerndoelen toepasbaar voor alle leeftijden.<br />
• Actief burgerschap: kerndoel 34-39, 47, 51, 53<br />
binnen een thema aan bod laten komen<br />
• Iedere groep voert gedurende het schooljaar<br />
een SCA uit.<br />
• Er worden 2 of 3 thematoetsen ontwikkeld voor 3.<br />
• Beschrijven in borgingsdocument (een paragraaf<br />
“registratie”) wat geregistreerd wordt in groep 3<br />
en 4 en beschrijven wat er nog mist.<br />
• Herbeschrijven en aanvullen van het<br />
borgingsdocument groep 4 (de nieuwe<br />
ontwikkelingen in groep 4).<br />
• Intervisie over “werken in hoeken tijdens<br />
speel/werkuren” groepen 3 en 4.<br />
• Mogelijkheid tot volgen van workshops over<br />
opbrengstgericht werken op KPOA studiedag.<br />
• Leren analyseren van CITO gegevens.<br />
• Vaststellen van normering voor de verschillende<br />
(CITO) toetsen.<br />
• Er is een besluit genomen over wat er getoetst<br />
wordt, wanneer er getoetst wordt en op welke<br />
manier met welke toets.<br />
Jos<br />
Iedereen<br />
Jos en BTL<br />
Leerkrachten<br />
Tamara/Nardy<br />
Werkgroep<br />
Leerkrachten<br />
Geert/Merlijn/<br />
Louise<br />
Leerkrachten<br />
groep 3 en 4<br />
Iedereen<br />
Leerkrachten<br />
Leerkrachten<br />
Leerkrachten<br />
kleuterbouw/<br />
IB-er/Nardy<br />
Blok 2-4<br />
Blok 2<br />
Blok 2<br />
2010/2011<br />
Augustus<br />
Blok 1<br />
2010/2011<br />
2010/2011<br />
Blok 1 en 2<br />
Blok 2 en 3<br />
Blok 4<br />
2010/2011<br />
KPOA 15<br />
september<br />
Signalering<br />
Signalering<br />
Blok 2
Katholieke<br />
identiteit<br />
• Aandacht voor de Katholieke<br />
identiteit<br />
39 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011<br />
• Piet van Hest levert leskisten bij het thema<br />
“water”.<br />
• M.b.v. een kwaliteitskaart wordt in kaart<br />
gebracht in welke mate catechese aan de orde<br />
komt/is geweest.<br />
Piet/Tamara/<br />
Nardy/leerkr.<br />
Jos<br />
Blok 5<br />
Blok 4
fase 4: afronding<br />
De vernieuwing is ingevoerd, aandacht voor individuen en tijd voor borging en (zelf)evaluatie<br />
Vernieuwing Resultaat<br />
Coöperatief • Iedereen werkt met coöperatieve<br />
werkvormen<br />
Zelfstandig<br />
werken<br />
OGO<br />
kerndoelen<br />
Digitaal<br />
leerlingdossier<br />
• Iedere groep vanaf 3 heeft een<br />
instructietafel<br />
• Elke leerkracht loopt rondes<br />
• Elke leerkracht gebruikt het stoplicht<br />
• Iedere kind werkt met een dag of<br />
weekplanning<br />
• Er is een schoolloopbaan<br />
kerndoelenregistratielijst<br />
wereldoriëntatie<br />
• Thema’s worden voorbereid a.d.h.v.<br />
tussendoelen wereldoriëntatie (incl.<br />
kunstzinnige oriëntatie)<br />
• Alle leerlinggevens worden digitaal<br />
opgeslagen<br />
40 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011<br />
SMART Wie Wanneer<br />
• Er wordt een opfriscursus gegeven door een<br />
externe instantie.<br />
• Er vindt een check plaats op de inzet van<br />
coöperatieve werkvormen<br />
• Iedereen houdt zich aan de bestaande<br />
afspraken van instructietafel, rondes lopen en<br />
het stoplicht.<br />
• Er vindt onderzoek plaats naar de gebruikte<br />
dag/weekplanningen in de bovenbouw.<br />
• Er wordt een voorstel geformuleerd voor een<br />
eenduidige Tafelronde werkwijze dag/<br />
weekplanning.<br />
• Het team stelt een eenduidige werkwijze vast en<br />
dit wordt vastgelegd.<br />
• Er vindt een check plaats naar de juiste inzet van<br />
zelfstandig werken.<br />
• Iedere leerkracht gebruikt bij zijn<br />
themavoorbereiding de tussendoelen, evalueert<br />
of deze tussendoelen ook aan bod zijn geweest<br />
en indien “ja” wordt dit overgenomen in het<br />
kerndoelenoverzicht.<br />
• Er vindt een check plaats naar het gebruik van<br />
de registratielijst.<br />
• Iedereen kan papieren verslagen scannen<br />
(kopieerapparaat) en opslaan in het<br />
leerlingdossier.<br />
Eduniek<br />
BTL<br />
Leerkrachten<br />
Anouk/Sanne<br />
Anouk/Sanne<br />
Leerkrachten<br />
Tamara/Nardy<br />
Leerkrachten<br />
Tamara/Nardy<br />
Studiedag<br />
2010/2011<br />
2010/2011<br />
Blok 1<br />
Blok 3<br />
Blok 4<br />
Blok 4<br />
2010/2011<br />
2010/2011<br />
Leerkrachten 1 e ICT<br />
workshop
Bijlage 7; bronnenlijst:<br />
In deze bijlage vindt u een overzicht met alle bronnen welke ik heb gebruikt bij het doen<br />
van mijn onderzoek.<br />
• Schoolgids de Tafelronde, schooljaar 2010-2011<br />
• Vreugdenhil, J. A. (2006). De <strong>basisschool</strong>. Twello: Van Tricht.<br />
• Noelle Pameijer, T. v. (2009). Handelingsgericht werken: een handreiking voor<br />
het schoolteam. Leuven (België): Uitgeverij Acco<br />
• Meijer, d. W. (2009). Leerkrachten begeleiden bij <strong>passend</strong> <strong>onderwijs</strong>. Amersfoort:<br />
CPS.<br />
• Noelle Pameijer, T. v. (2009). Handelingsgericht werken op school. Leuven/Den<br />
Haag: Uitgeverij Acco<br />
• Fanchamps, J. (2009). Opleiden voor Passend Onderwijs. Antwerpen - Apeldoorn:<br />
LEOZ & Garant-Uitgevers n.v.<br />
• www.<strong>passend</strong><strong>onderwijs</strong>.nl<br />
• Ton Kalkenberg, B. K. (2010). Ontwikkeling door onderzoek.<br />
Baarn/Utrecht/Zutpen: ThiemeMeulenhoff.<br />
• (Bron: Janssen-Vos, F (1997). Basisontwikkeling in de onderbouw. Assen: Van<br />
Gorcum)<br />
41 <strong>Onderzoek</strong> van Femke Portman, 2010 - 2011