Kunst overdragen naar de volgende generatie - Hiscox

Kunst overdragen naar de volgende generatie
Hoe vermijden dat uw klant gepluimd wordt door de fiscus?
Eén van uw klanten is een kunstliefhebber en heeft door de jaren heen een
prachtige en waardevolle collectie opgebouwd. Plots overlijdt hij.
Zijn echtgenote en kinderen, die de collectie erven, krijgen een peperdure
successiefactuur voorgeschoteld!
Hoe kunt u vermijden dat de erfgenamen van uw klanten-kunstverzamelaars
gepluimd worden door de fiscus als ze overlijden?
Hiscox News laat een specialist aan het woord: Luc Stolle, advocaat bij Meritius.
Als het gaat over successieproblemen bij kunstcollecties, dan denkt iedereen meteen
aan de Janssen-saga van enkele jaren terug.
Luc Stolle: Klopt. Farmapionier Paul Janssen, die in 2003 overleed, en zijn vrouw Dora hadden een indrukwekkende
verzameling van zowat 350 precolumbiaanse kunstobjecten opgebouwd. Het ging over stukken
uit bekende culturen, zoals de Inca’s, de Azteken en de Maya’s. Paul en Dora Janssen hadden deze
collectie tot op het einde van zijn leven persoonlijk beheerd.
De erfgenamen van Paul Janssen wilden de collectie graag in eigen land houden en stelden daarom voor
om de gigantische successierechten in natura te betalen. De politiek ging er zich mee bemoeien en al snel
geraakten de Belgische politici van het federale en het Vlaamse niveau in een welles-nietes-spelletje verwikkeld.
De ene wou liever geld, de andere wou de collectie in handen van de overheid krijgen…
maar waar moest ze dan worden gehuisvest? Ondertussen dienden zich tal van kandidaat-kopers aan:
het British Museum, het Parijse Musée de l’Homme, een reeks Italiaanse musea en zelfs de emir van
Qatar. Waarschijnlijk zullen de meeste kunstliefhebbers nooit met zo’n megaprobleem geconfronteerd
worden, maar toch is het belangrijk om op tijd stil te staan bij het lot van de collectie die men met veel
zorg en toewijding heeft opgebouwd tijdens zijn leven.
Wat gebeurt er als men helemaal niks doet?
Luc Stolle: In dat geval worden de erfgenamen zwaar gestraft. De successiebelasting is immers
verschroeiend voor personen die belangrijke patrimonia bezitten en niet vooraf plannen.
In Vlaanderen bedragen de tarieven in rechte lijn (grootouder-ouder-kind-kleinkind), tussen echtgenoten
en tussen samenwonenden 3% wanneer men minder dan 50.000 euro erft, 9% wanneer men tussen
50.000 tot 250.000 euro erft en 27% wanneer men meer dan 250.000 euro erft. In Wallonië en Brussel
zijn er respectievelijk negen en zes tariefschijven, gaande van 3% tot zelfs 30% voor de schijf die hoger
is dan 500.000 euro. De rechten worden berekend per erfgenaam.
Laat ons dit even toepassen op een voorbeeldje. Als een verzamelaar een roerend vermogen heeft van
1.000.000 euro en één kind, dan betaalt dat kind (abstractie gemaakt van de verdeling blote eigendom
en vruchtgebruik ingeval er een langstlevende is, van verminderingen en vrijstellingen, e.d.m.) in Vlaanderen
220.000 euro, in Wallonië 236.625 euro en in Brussel 235.750 euro. De successiebelastingen die
andere erfgenamen (broers, zussen, neven, nichten, …) moeten ophoesten, liggen nog veel hoger.
Zij lopen op tot 65%. Je durft er nauwelijks naar te rekenen!
Hiscox NV/SA Lambroekstraat 5D 1831 Diegem - België Pagina 1/4
E-mail: info.belgium@hiscox.com Bezoek: www.hiscox.be

Dit kan zwaar aankomen, temeer omdat het peperdure schilderij dat aan de muur prijkt geen centen
opbrengt. Als erfgenaam die het stuk graag binnen de familie wil houden, moet je dus veel centen
betalen aan vadertje staat?
Luc Stolle: De laatste jaren hebben onze politici dit euvel ingezien. Daarom werd in alle gewesten een
regeling uitgedokterd waardoor het mogelijk wordt om de verschuldigde successierechten in natura te
betalen, jawel … door een deel van de collectie aan de staat als betaling af te staan.
Deze regelgeving kwam tot stand nadat ‘De blijde intrede van Christus in Brussel’ van James Ensor aan
het Amerikaanse Getty Museum werd verkocht om toe te staan de verschuldigde successierechten te
betalen. Vlaanderen verzette zich eerst tegen deze regel, zelfs tot voor het Arbitragehof, maar verloor het
pleit. Ondertussen staat deze mogelijkheid ook open in Vlaanderen. Bedoeling van deze regeling is
uiteraard om topstukken in eigen land te houden. Dit betekent uiteraard wel dat je als erfgenaam een
deel van de collectie kwijt bent.
Schenking of handgift
Maar bestaat er geen mogelijkheid om de collectie binnen de familiekring te houden,
zoals een schenking bijvoorbeeld?
Luc Stolle: Zeker. Een schenking is altijd mogelijk. De drie gewesten in België hanteren verschillende
fiscale tarieven met betrekking tot schenkingen. In het Vlaams Gewest gelden voor de schenking van
roerende goederen twee vlakke tarieven: 3% voor schenkingen in de rechte lijn en tussen echtgenoten
(incl. de feitelijke en wettelijk samenwonenden) en 7% voor schenkingen aan andere personen.
In Brussel zijn de tarieven identiek, maar gelden ze niet voor feitelijk samenwonenden.
In Wallonië zijn de tarieven ietwat verschillend: 3% voor schenkingen in de rechte lijn, tussen echtgenoten
en tussen wettelijke samenwonenden; 5% voor schenkingen tussen broers en zussen, en tussen tantes
of nonkels en neven of nichten en 7% voor schenkingen aan andere personen.
Een schenking gebeurt voor de notaris. Wat als men die notariskosten wil vermijden?
Luc Stolle: Dan spreken we over een handgift. Daar kunstwerken in de regel roerende goederen zijn,
kunnen ze ook het voorwerp uitmaken van een handgift. In dat geval zijn er helemaal geen rechten
verschuldigd. Maar een handgift doen betekent dat de voorwerpen door de schenker in de handen van
de begiftigde overgaan. Je houdt het beheer dus niet langer in eigen handen. Deze handgift mag ook niet
louter symbolisch zijn. Je mag de handgift niet ensceneren om schenkings- en later successierechten te
ontwijken. De fiscus zou wel eens de nietigheid van dergelijke schijnhandgiften kunnen inroepen,
waardoor men weer nergens staat.
Bovendien moet de schenker na de handgift nog minstens drie jaar in leven blijven. Is dit niet het geval,
dan worden de gehandgifte goederen bij zijn successie gevoegd en in de hoogste toepasselijke schijf
belast. Dit is niet zo wanneer men schenkt met toepassing van de hierboven geciteerde vlakke tarieven,
zelfs al heeft de schenking plaatsgevonden daags voor het overlijden.
We begrijpen dat een schenking een definitieve overdracht tot gevolg heeft.
Natuurlijk is het zo dat een verzamelaar zijn collectie niet graag uit handen geeft en onder zijn
kinderen verdeelt vóór zijn overlijden.
Luc Stolle: Dat is inderdaad zo. Daarom wordt veelal gedacht aan vennootschappen of stichtingen.
Maar men moet daarbij voorzichtig zijn. Deze structuren hebben steeds hun eigen fiscaalrechtelijke
gevolgen, zowel op het ogenblik van de inbreng, tijdens het bestaan ervan als bij de ontbinding.
Hiscox NV/SA Lambroekstraat 5D 1831 Diegem - België Pagina 2/4
E-mail: info.belgium@hiscox.com Bezoek: www.hiscox.be

Vennootschap weinig zinvol
Laat ons het eerst eventjes hebben over de vennootschap. Kunnen we de kunstvoorwerpen niet
inbrengen in een vennootschap om daarna de aandelen aan de kinderen te schenken.
De collectie blijft dan toch onverdeeld in de vennootschap?
Luc Stolle: Een vennootschap lijkt me niet erg opportuun voor het onderbrengen van een kunstcollectie,
en dat om diverse redenen. Vooreerst is een vennootschap per definitie een vehikel dat erop gericht is
winst na te streven. Daar wringt het schoentje al. Hoewel het altijd leuk is als de waarde van kunstbezittingen
stijgt, zal de kunstverzamelaar in de regel niet de bedoeling hebben om winst na te streven door
daarin handel te drijven. Om diezelfde reden zal ook de (burgerlijke) maatschap geen gepast vehikel zijn.
Veronderstellen we even dat men toch beslist om het kunstpatrimonium in een vennootschap onder te
brengen. Bij de inbreng zijn geen belastingen verschuldigd. Wel zal een verslag van een revisor
noodzakelijk zijn om de inbreng te waarderen. Tijdens het bestaan van de vennootschap is de
vennootschapsbelasting van toepassing. Bij de verkoop van een item, zal zodoende belasting om de
meerwaarde moeten worden betaald. Die bedraagt ongeveer 33%.
Met moet mogelijks ook rekening houden met de voordelen in natura die bijvoorbeeld de bestuurders
genieten omdat de schilderijen of beelden in hun privéwoningen prijken. Ook bij de ontbinding is er
vennootschapsbelasting verschuldigd op de gerealiseerde meerwaarde.
Bovendien dient rekening te worden gehouden met de liquidatiebelasting.
Onverdeeldheid
Voorlopige conclusie: in de regel is een vennootschap niet echt het overwegen waard.
In welke structuur kan men dan wel zijn heil zoeken?
Luc Stolle: Men zou er bijvoorbeeld kunnen aan denken om het kunstpatrimonium al dan niet geheel in
onverdeeldheid aan zijn kinderen te schenken, ofwel onder toepassing van de vlakke schenkingstarieven,
ofwel bij wijze van handgift, om vervolgens tussen de ouders en de kinderen een contract van
onverdeeldheid af te sluiten dat slaat op de ganse collectie.
Omdat het een vrijwillige onverdeeldheid betreft,is artikel 815 BW niet van toepassing, zodat niemand
de uitonverdeeldheidtreding kan vorderen vóór het in het contract bepaalde tijdstip. Dit kan 10, 20 tot
zelfs 99 jaar zijn. Dit tijdstip kan ook samenvallen met het overlijden van langstlevende ouder.
Uiteraard moet men ook een beheerscomité aanstellen. Daarin zullen de ouders een cruciale rol spelen.
Dit comité kan bijvoorbeeld beslissen waar de kunstvoorwerpen zullen gehuisvest worden: in de woning
van de ouders, bij de kinderen,… Het comité zal ook toezicht uitoefenen op het kunstpatrimonium:
zijn de stukken nog allemaal aanwezig, zijn ze voldoende verzekerd,…
Een volledig en evenwichtig contract van onverdeeldheid is noodzakelijk.
Zo moet ook gedacht worden aan een regeling voor de overdracht van de onverdeelde rechten in geval
van overlijden van één van de mede-eigenaars, aan bindende regels inzake waardering…
En wat met de fiscaliteit?
Luc Stolle: Fiscaal biedt deze structuur zeker voordelen. Alleen de voorafgaande schenking is belast.
De collectie-eigendom blijft evenwel in handen van natuurlijke personen, zodat mogelijke meerwaarden
niet belast worden bij verkoop, althans niet wanneer het beheer kadert in het beheer van een
privépatrimonium. Als één van de mede-eigenaars overlijdt, valt alleen zijn onverdeelde mede-eigendom
in zijn nalatenschap. Wanneer de onverdeeldheid bestaat uit vader/moeder en drie kinderen en ieder hetzelfde
part heeft, zal slechts 25% in de nalatenschap vallen. Bij het overlijden van één van de ouders,
valt slechts 12,5% van de collectiewaarde in de nalatenschap.
Hiscox NV/SA Lambroekstraat 5D 1831 Diegem - België Pagina 3/4
E-mail: info.belgium@hiscox.com Bezoek: www.hiscox.be

Private stichting
Er bestaat ook zoiets als de private stichting.
Welke voordelen kan deze rechtsvorm in dit verband bieden?
Luc Stolle: De private stichting heeft een zeer belangrijke eigenschap. Door de inbreng van patrimoniumbestanddelen
in een stichting, worden deze afgescheiden van het patrimonium van de kunstverzamelaar
zelf. Toch verliest hij niet het beheer over de naar de stichting overgehevelde kunstcollectie, integendeel.
Hij kan immers in de raad van bestuur van de stichting gaan zetelen en er zelfs tot gedelegeerd bestuurder
worden benoemd die belast wordt met het dagelijks beheer. Bovendien kan de stichter in de statuten precies
omschrijven wat er met de ingebrachte goederen dient te gebeuren, zowel tijdens als na zijn leven.
Zo kan hij bepalen dat zijn verzameling zal worden ondergebracht in de woningen van zijn
erfgenamen (met vervreemdingsverbod) of in een door hem aangeduid museum.
Het inbrengrecht bedraagt 7%.
En hoe zit het dan met de registratie- en de successierechten?
Luc Stolle: Daar de naar de stichting overgehevelde goederen geen eigendom meer zijn van de stichter,
maar wel van de stichting zijn er geen successierechten verschuldigd bij het overlijden van de stichter.
Daartegenover staat dat de stichting onderworpen is aan de jaarlijkse taks ter vergoeding van successierechten.
Deze bedraagt 0,17% op het netto vermogen en dient betaald te worden door de stichting.
Wanneer we ervan uitgaan dat er om de 30 jaar een generatiewissel is, wordt maw het 27%-tarief dat
veelal door de erfgenamen verschuldigd is bij het overlijden van vermogende personen, vervangen door
een gespreide belasting van 5,1% (0,17% x 30 jaar) ten laste van de stichting. Wanneer men maw een
stichting opricht voor 99 jaar, dan zal tijdens deze periode een gespreide vermogensbelasting op het
kunstpatrimonium verschuldigd zijn van ongeveer 17%. Deze kost kan gefinancierd worden met bijvoorbeeld
de inkomsten van entreegelden wanneer de collectie wordt tentoon gesteld in een museum of door
uitleengelden. Samen met het inbrengrecht bedraagt de totale taxatie 24%, volledig ten laste van de
stichting. Dit terwijl een drievoudige vererving de erfgenamen in totaal 81% zou kosten.
En verdwijnen de kunstvoorwerpen dan voor eeuwig en altijd uit familiale handen?
Luc Stolle: Niet noodzakelijk. Men kan in de statuten van de stichting voorzien in een zgn. ‘elastiekbeding’.
Dat bepaalt dat de ingebrachte goederen op het ogenblik van de ontbinding (dat de stichter zelf bepaalt)
terugkeren naar de stichter of naar zijn rechtverkrijgenden. Gezien deze terugkeer uit overdracht gebeurt
uit kracht van wet, zal hierop mijns inziens geen belasting meer verschuldigd zijn, althans niet volgens de
huidige stand van de fiscale wetgeving.
En zou de stichting dan werkelijk gebruikt kunnen worden voor successieplanning wanneer het
gaat om een kunstpatrimonium?
Luc Stolle: Absoluut, ik ben ervan overtuigd. De stichting zou wel eens de uitgelezen oplossing kunnen
zijn geweest voor de kunstcollectie van de heer Janssen. Maar ja, toen deze verdienstelijke heer in 2003
overleed, was er nog maar juist sprake van de private stichting en was het fiscale statuut ervan zelfs nog
niet wettelijk geregeld.
Hiscox NV/SA Lambroekstraat 5D 1831 Diegem - België Pagina 4/4
E-mail: info.belgium@hiscox.com Bezoek: www.hiscox.be