De invoering van kabeltelevisie in Nederland - Wetenschappelijke ...

M17
1983
Voorstudies en
achtergronden
mediabeleid
De invoering van
kabeltelevisie
in Nederland
F . J . Schrijver
"~etenschappel ijke Raad voor het Reger ingsbele id

M17
1983
Voorstudies en
achtergronden
mediabeleid
De invoering van
kabeltelevisie
in Nederland
F. J . Schrijver
's-Gravenhage, Staatsuitgeverij 1983

INHOUDSOPGAVE
1 . INLEIDIN G
VOORWOORD 7
1 .1 Kabeltelevisie als medium
1 .2 Indeling
1 .3 Innovatie en besluitvormin g
2 . PERIODE 1955-196 3
2 .1 Inleidin g
2 .2 Particuliere gemeenschappelijke antenne -
inrichtinge n
2 .3 Draadtelevisi e
2 .3 .1 Het ontstaan van de planne n
2 .3 .2 Technische opze t
2 .3 .3 Afwijzing draadtelevisi e
3 . PERIODE 1964-196 9
3 .1 Inleidin g
3 .2 Cas-planne n
3 .2 .1 Opbouw van het cas-ne t
3 .2 .2 Mogelijkheden van het ca s
3 .2 .3 Cas-experimente n
3 .3 Wetsontwerp tot wijziging van de Telegraaf -
en Telefoonwet 190 4
3 .3 .1 Invoering van het ca s
3 .3 .2 Legalisering van particuliere inrichtinge n
3 .4 Bezwaren tegen de cas-planne n
3 .4 .1 Inleidin g
3 .4 .2 Het alternatief : ke s
3 .4 .3 Technische bezware n
3 .4 .4 Sociaal-economische bezware n
3 .4 .5 Juridische bezware n
3 .5 Discussie rond het ca s
3 .5 .1 Technische voorlichtin g
3 .5 .2 Rol van de PT T
3 .5 .3 Rol van de gemeente n
3 .5 .4 Rol van de omroepe n
3 .5 .5 Beleid van de overhei d
4 .
4 .1
4 .1 .1
PERIODE 1970-1976 43
Ontwikkelingen na de Wijziging van de T&T-wet 43
Het CASEMA-rapport 4 3
9
9
10
1 1
13
1 3
14
16
16
17
1 8
19
19
20
20
22
2 3
25
25
26
27
27
28
30
3 1
32
36
36
39
4 0
4 0
4 1
3

4 .1 . 2
4 . 1 .3
4 . 1 . 4
4 .2
4 . 2 . 1
4 . 2 .2
4 . 2 . 3
4 . 2 . 4
4 . 2 . 5
4 . 2 .6
4 . 2 . 7
4 . 2 .8
4 . 2 . 9
4 . 2 . 10
4 . 2 .1 1
4 . 3
4 . 3 .1
4 . 3 . 2
4 . 3 . 3
4 .3 . 4
4 . 3 . 5
4 . 3 . 6
4 .4
4 .4 .1
4 .4 . 2
4 .4 . 3
4 . 5
4 .5 .1
4 . 5 . 2
4 . 5 . 3
4 .6
4 . 6 . 1
4 . 6 . 2
4 . 6 . 3
5 .
5 .1
5 .1 .1
5 .1 .2
5 .1 .3
5 .1 .4
5 .2
5 .2 .1
Cain en gain
Lokale omroe p
Technologische ontwikkelingen en toekomst-
verwachtinge n
Technische aspecten van kabeltelevisiesystemen
Inleidin g
Bouwstenen van het kabeltelevisienet
Opbouw van het kabeltelevisiene t
Transport van radio- en televisieprogramma's
Kiestelevisi e
Aftaknet
Meegroeinet
Mini-sternet
DeltaKabel Sternet (DKS)
Evaluatie systeme n
Integratie versus 3-nettenfilosofie
Ontwikkeling tot 197 5
PTT-rapport van 18-1-1974
Advies Omroepraad
Aanvulling PTT-beschikking
Eerste kabeltelevisiecongres
Commerciele belange n
Stand van taken, maart 1975
Overheidsbeleid
Beleid van de regerin g
Politieke achtergronden van het beleid
Beleid van de PTT
Juridische aspecte n
Het gebruik van de kabel
Auteursrechten
Antenneverbod
Discussie over het belei d
Principiele bezware n
Voor- en nadelen van standaardisatie
Besluitvormin g
HUIDIGE STAND VAN ZAKEN EN MOGELIJKHEDEN VOOR
DE TOEKOMS T
Gevolgen van het gevoerde beleid
Aanleg en exploitatie
Uitvoering van de netten
Kwaliteit van kabeltelevisienetten
Programmapakket van antenne-inrichtingen
Ander gebruik van kabeltelevisienetten
Retour-informatie
I
4 5
4 6
47
4 9
4 9
50
52
55
5 8
60
6 1
62
63
65
72
74
7 4
75
76
7 6
77
8 0
81
81
84
87
88
89
92
93
9 5
95
97
9 8
102
102
102
104
107
108
110
110
4

10
5 .2 .2 Pay-televisio n
5 .2 .3 Distributie digitale signale n
5 .3 Omroepsatelliete n
5 .3 .1 Satellietontvangs t
5 .3 .2 Invloed satellieten op kabeltelevisi e
5 .4 Gebruik van glasvezelkabe l
5 .4 .1 Glasvezelcomrnunicati e
5 .4 .2 Integratie met kabeltelevisienette n
5 .5 Samenvatting en conclusie s
SUMMAR Y
NOTE N
LITERATUUR
APPENDICES 136
Appendix A : Enige technische begrippen (Kabel-
televisienota, blz . 55, 61, 62 en 63)
Appendix B : Kostenvergelijking systemen
(Kabeltelevisienota, blz . 69 t/m 73 )
Appendix C : Gestandaardiseerde netopbouw voor
collectieve antennevoorzieningen
(Kabeltelevisienota, blz . 13 + 14 )
Appendix D : Enkele artikelen van de Omroepwet 1967
+ wijziging artikel 4 8
Appendix E : Enkele artikelen van de Telegraaf- en
Telefoonwet 1904
110
112
113
113
116
117
117
110
119
12 3
12 4
13 4
5

VOORWOORD
Dit rapport over de invoering van de kabel-
televisie in Nederland is tot stand gekomen binnen de
werkgroep "Geschiedenis der Elektrotechniek" aan de
afdeling Elektrotechniek van de Technische Hogeschool to
Delft . Als afstudeerdocent trad op prof . dr . ir . J .L .
Bordewijk van de vakgroep transmissie van informatie, aan
wie ik veel dank verschuldigd ben vanwege de vruchtbare
gesprekken die ik met hem over dit onderwerp gevoerd heb .
Dit geldt in gelijke mate voor ir . J .M . Brans van de
geschiedeniswerkgroep, die voor mij optrad als mentor .
Kort na aanvang van deze studie bleken
aanknopingspunten aanwezig met het mediaproject van de
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid . Met enige
aanpassingen in de opzet kon dit onderzoek dienen als
case-study . In dit verband wil ik ook prof . dr . J .H .J . van
den Heuvel van de WRR voor zijn waardevolle aanwijzingen
dank zeggen .
Van alle anderen wil ik ten slotte de heer E .
Esmeijer en ing . D . Visee van de Centrale Directie van de
PTT speciaal dankzeggen voor hun spontane medewerking .
Frans Schrijver
7

1 . INLEIDIN G
1 .1 Kabeltelevisie als mediu m
Met de aanleg van kabeltelevisienetten heeft
in Nederland een belangrijke technologische, infrastructu-
rele vernieuwing plaatsgevonden op telecommunicatiegebied .
Met een to verwachten aansluitingspercentage van 85 %
omstreeks 1985 (thans ruim 608), waarbij dan voor ruim
2,1 miljard gulden ge'investeerd zal zijn (thans reed s
1,5 miljard), is door de invoering van de kabeltelevisie een
nieuw medium ontstaan, dat qua omvang slechts vergelijkbaar
is met het telefoonnet . Afgezien van de in de zestiger jaren
geliquideerde radio-distributie (draadomroep), vormt d e
kabeltelevisie ook pas het tweede telecommunicatienet binnen
de huiselijke sfeer . Het is een medium dat vanuit zijn
technische mogelijkheden belangrijke consequenties heeft
gehad en nog zal hebben op het (massa-)mediabeleid van de
overheid .
In deze studie zal de invoering van de kabel-
televisie in Nederland dan ook worden beschouwd als een
innovatie, waarmee een transportmedium beschikbaar kwam voor
communicatieve doeleinden . Hierbij komt de vraag aan de orde
of er sprake is geweest van beheersing van deze technolo-
gische vernieuwing . Onder beheersing wordt hierbij verstaan :
"de mogelijkheid om innovatie-activiteiten in de hand to
houden, in die zin dat maatschappelijk wenselijke
ontwikkelingen in het vlak van de produktie worden
gestimuleerd en dat ongewenste ontwikkelingen kunnen
worden voorkomen ( . . .)" (1) .
De hoofdvraag van deze studie zal zijn op Welke wijze de
overheid deze innovatie heeft begeleid, met Welk oogmerk dit
geschiedde en met Welke resultaten . Binnen de verschillende
fasen waarin deze innovatie heeft plaatsgevonden, zal
nagegaan worden wat de houding en het beleid van de overheid
zijn geweest en zal een verklaring hiervoor worden gegeven
vanuit haar doelstellingen . Bovendien zullen de problemen
die zich bij de besluitvorming over kabeltelevisie voordeden
Hader worden beschouwd . Hierbij valt speciaal to denken aan
het probleem dat een politiek besluit moest worden genomen
over een aangelegenheid met zeer veel technische aspecten ;
de keuze tussen verschillende (technische) alternatieven zou
belangrijke consequenties hebben voor ontwikkelingen op het
gebied van de massamedia .
On de omvang van de studie beperkt to houden
zijn bepaalde situaties en ervaringen die relevant zouden
kunnen zijn voor een beoordeling van de ontwikkeling in
Nederland, buiten beschouwing gelaten . Met name de ontwikke-
9

l ingen op kabeltelevis i egebied in het buitenland zu llen niet
aan de orde komen . Op de ont wikkelingen in de lokale om r oep
zal slechts kort worden ingegaan ; slechts de mogelijk e
invloed die ervan is uitgegaan z al worden besp roken . Oo k op
de besluitvorming ten slotte ,
die zich na 1970 binnen de
verschillende gemeenten heeft voltrokken met betrek k ing tot
de kabeltelevisie , zal niet nade r worden ingegaan .
1 . 2 Indelin g
Deze studie is onde r to verdelen in d r ie m i n
of mee t onde r scheidbare perioden .
De eerste periode (hoofdstuk 2) strekt zich
uit van 1955 tot en met 1963 . In 1 956 ontstonden binnen de
PTT plannen om de (verliesgevende) draadomroep mede geschikt
to maken voor het dist r ibueren van te levisiesignalen . In een
later stadium werden deze plannen ge wijzigd en Bing men over
tot de voorbereidingen voor de aanleg van een landelijk
centraal antennesysteem , het "cas " . In 196 4 werd het cas in
de Troonrede aangekondigd . Bovendien besloot men in dat jaar
tot geleidelijke liquidatie van de draadomroep in Nederland .
In de tweede periode (hoofdstuk 3 : 1 9 6 4- 1969)
vond de discussie plaats ove r het al dan niet aanleggen van
een lande l ij k cas , naar aanleid i ng van de indiening (in
1965) van het wetsontwerp tot Wijziging van de Telegraaf- en
Telefoon wet van 190 4 . In 1969 werd dit wetsont w e rp door het
parlement aangenomen , w aarmee de weg werd geopend voor het
aanlegge n door derden van centrale en gemeenschappelijke
antenne-inrichtingen , mits van niet meet dan loka l e omvang .
In de derde pe r iode (hoofdstuk 4 : 1970-1 9 76)
vond de discussie plaats over de structuur van d e netten die
aangelegd werden . Van belang hierbij waren de mogelijkheden
die de verschillende netconfiguraties hadden voo r uitbrei -
ding in de toekomst . D2 vraag was aan de orde of op dat
moment tot standaardisatie van een bepaald netconcept moest
worden overgegaan . Na het debat over de Kabeltelevisienota
van staatssecretaris Van Hulten kan men de discussie over
het overheidsbeleid ten aan z ien van de aanleg grotend eels
als afgesloten beschou wen .
Bij de bespreking van de verschillende
perioden zal steeds uitgegaan worden van de technische
mogelijkheden die zich in elke periode op het gebied van de
kabeltr a nsmissie aandienden , en van de toepassingsmogelij k-
heden die zij in zich droegen . In de t weede en d e rde periode
volgde op de ze technische voorstellen een politieke bes l uit -
vorming , waarbij alle r lei belangen van instellin gen en
bed r ij ven een duidelij ke rol speelden .
1
1 0

In het laatste hoofdstu k ten slotte zal Hader
worden ingegaan op de gevolgen v an het ge voerde beleid . Een
(beperkt) overzicht za l worden gegeven van de uiteindelijk
ge realisee rde netconfiguraties en van de huid ige situatie op
het gebied van de kabel wat betreft exploitatie en beheer .
Beide inventa r iseringen hebben tot do el in z icht to geven in
de mogelijkheden d i e de huidige bekabeling voor de toekomst
biedt , in verband met de introductie van nieuwe diensten , de
komst van omroepsatellieten en de ont w ikkeling en toepassing
van glasvezelkabels .
1 .3 Innovatie en besluitvormin g
Een van de interessante kenmerken bij de
invoering van de kabeltelevisie in Nederland is de door-
lopende verwevenheid geweest van de zuiver technische
aspecten voor wat betreft aanleg en uitvoering van de
netten, met de meer culturele, programmatische omroep-
aspecten ; het beleid met betrekking tot de hardware van het
Ministerie van Verkeer en Waterstaat (PTT) stond in nauw
verband met het beleid ten aanzien van de software van het
Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk .
Zoals vele technische vernieuwingen vormde de kabeltelevisie
in het begin slechts een verbetering van reeds bestaande
mogelijkheden, in dit geval de ontvangst van omroep-
programma's . In de loop der jaren werd steeds duidelijker
dat deze infrastructurele uitbreiding op telecommunicatie-
gebied belangrijke consequenties zou hebben op het gebied
van het massa-mediabeleid . In dit opzicht is de uitspraak
"the medium is the message" van Marshall McLuhan va n
belang (2), waarbij de nauwe koppeling Haar voren komt
tussen de aard van het medium en het gebruik ervan . Als
voorbeeld kan dienen de vraag die tijdens de discussie over
de Kabeltelevisienota (3) van Van Hulten (maart 1975) Haar
voren kwam, of de technische structuur van de aan to leggen
netten zo gekozen moest worden, dat zij slechts geschikt
waxen voor distributieve toepassingen of dat ook andere
mogelijkheden open dienden to blijven . Het besluit over deze
technische vraag had directe consequenties voor het gebruik
van het medium . De beslissingen die genomen moesten worden
uit verschillende technische alternatieven, betekenden in
feite politieke keuzen ; er kon niet slechts een technisch
optimale oplossing worden voorgeschoteld .
Tijdens de besluitvorming over zowel het cas
(1968-1969), als over de bepaling van de toe to passen
netstructuur (1975-1976) deed zich een aantal problemen voor
die het gevolg waxen van de technische aspecten die ter
11

discussie stonden . De betrokken parlementariers moesten
beslissingen nemen over een technische aangelegenheid,
waarbij het hun veelal aan voldoende inzicht in de proble-
matiek ontbrak . Zo zal in 4 .6 .4 het kamerlid De Boer
geciteerd worden :
"Als een zeeleeuw die in het circus de truc van de
olifant moet doen, zo voelt zich technisch gezien de met
twee linkerhanden behepte spreker die iets zinnigs moet
zeggen over de keuze tussen een aftaknet, een sternet of
een meegroeinet . Ik geloof dat die truc op voorhand tot
mislukken is gedoemd en daarom waag ik mij ook maar niet
aan vergelijkingen tussen die netten .(4) "
De oorzaak van deze problemen is niet eenvoudig to geven . De
houding van parlementsleden tegenover techniek als onderwerp
voor discussie speelde hierbij zeker mee . Het veelal
ontbreken van technische deskunaigen binnen de fracties
(vergelijkbaar met financiele deskundigen, defensie-
deskundigen, enz .) is bier wellicht debet aan . Anderzijds
waxen er duidelijk problemen ten aanzien van de technische
voorlichting . De officiele voorlichting lag volledig in
handen van de PTT, die anderzijds echter zelf steeds als
belanghebbende nauw betrokken was bij de invoeriny van de
kabeltelevisie .
In dit verband is het de moeite waard de rol
van de medewerkers van de Technische Hogeschool Delft to
vermelden ; vooral prof . Bordewijk heeft (hoewel niet altijd
in dank afgenomen) een belangrijk stuk voorlichting gegeven .
Juist door de betrekkelijk onafhankelijke positie aan de TH
konden zij een tegenwicht vormen voor met name de PTT .
Meermalen bleek bij hen een afwijkend standpunt to bestaan .
Zowel in de discussie over het al dan niet aanleggen van een
landelijk centraal antennesysteem, als in de discussie over
de Kabeltelevisienota van staatssecretaris Van Hulten
leverden zij een belangrijke bijdrage door zich als mede-
werkers van een technisch instituut ook met de maatschappe-
lijke aspecten van de innovatie bezig to houden . Een goed
voorbeeld hierbij vormde het telecommunicatiecolloquium
"Communicatiestad 85", waarin uitgebreid werd gediscussieerd
over verschillende vormen van communicatie, die binnen 10 a
15 jaar per kabel aan huffs beschikbaar zouden kunnen worden
gesteld .
12

2 . PERIODE 1955-1963
2 .1 Inleidin g
In de periode 1955-1963 vonden in Nederland de
eerste voorzichtige ontwikkelingen op kabeltelevisiegebied
plaats . Alvorens hier nader op in to gaan, is het goed een
moment stil to staan bij de meer algemene situatie in de
omroep, direct voorafgaande aan en in deze periode .
De belangrijkste ontwikkeling is ongetwijfeld
die van de televisie, die in 1953 in Nederland werd inge-
voerd . Het aantal bezitters van televisie-ontvangers gaf
jaarlijks een sterke groei to zien en er trad een duidelijke
verschuiving op van het medium radio Haar het medium
televisie . Een van de negatieve gevolgen van deze tendens
was het verrijzen van vele ontsierende antennes op de daken .
Vooral in de grensstreken (maar ook verder landinwaarts)
ontstonden vaak hoge antennes voor de ontvangst van respec-
tievelijk Belgische en Duitse televisieprogramma's . Het
antennewoudprobleem zou nog versterkt worsen door de invoe-
ring van een tweede Nederlands televisienet, sat overal op
de UHF to ontvangen was (zie voor technische begrippen
Appendix A) . Hierdoor moesten de mensen in het verzorgings-
gebied van zenders die Nederland 1 op de VHF-band uitzonden,
een tweede (UHF-)antenne plaatsen .
Op radiogebied was in deze periode het bestaan
van de draadomroep, de radio-distributie, nog van groot
belang . Dit medium, sat vier geluidsprogramma's van hoge
kwaliteit ("studioklank") bij het publiek bracht, had
toentertijd circa 500 .000 abonnees . De draadomroep had
echter to kampen met grote jaarlijkse verliezen en wets met
liquidatie bedreigd .
Twee ont wikkelingen in deze periode hebben een
duidelijke aanzet gegeven voor de invoering van kabel-
televisie op grote schaal .
In de eerste plaats was sit de aanleg van
kleine particuliere antenne-inrichtingen , voornamelijk in de
nieu we hoogbou w . Deze inrichtingen , die veelal direct bij de
bouw werden aangelegd ,
moesten voorkomen sat iedere flat -
bewoner zijn eigen antenne op het dak zou (moeten) plaatsen,
zo sit praktisch al mogelijk zou zijn .
Een t weede ontwikkeling die vrij wel parallel
plaatsvond , speelde zich of binnen de PTT . Hier probeerde
men liquidatie van de ve r liesgevende draadomroep (de oude
radio-dist r ibuti e ) to voorkomen onset andere door ze mede to
gebrui k en voor het distribueren van een aantal televisie-
programma ' s . Deze eerste kabeltelevisieplannen vormden de
13

directe voo r loper van het cas (het land e lij k centraa l
antennesysteem) .
Beide ontwikkelingen vonden betre k kelijk
onafhankelijk van elkaar plaats , hoewel het niet u itgesloten
is dat de particuliere inrichtingen toen al een stimulans
voor de PTT vormden , om zich ze lf met kabeltelevis i e to gaan
bezighouden . In dit hoofdstuk zullen be ide ontw ikkelingen
aan de orde komen (2 . 2 en 2 . 3) . In 2 .4 za l een beschou w ing
worden gegeven over hoe beide ont wikkelingen van invloed
zijn geweest op het ontstaan van de cas-plannen bij de PTT .
2 .2 Particuliere gemeenschappelijke antenne-inrichtingen
In nieuwe flatgebouwen werd (veelal direct bi j
de bouw) halverwege de vijftiger jaren steeds meer overge-
gaan tot de aanleg van collectieve antenne-inrichtingen .
Hierbij werden alle flatbew Qners op een centrale antenne
aangesloten, die hoog op het dak was opgesteld . Alle
aansluitingen werden eenvoudig met coaxiale kabel van boven
naar beneden aan elkaar geregen en via een antenneversterker
aangesloten op de antenne (zie fig . 2 .1) .
Deze, later gemeenschappelijke antenne-
inrichtingen (gain) genoe mde sys_emer_ , waren in feite
volgens de Telegraaf- en Telefoonwet 1904 illegaal . De PTT
liet ze echter oogluikend toe, daar zij zelf niet de
middelen en mogelijkheden had om de aanleg en exploitatie in
eigen hand to nemen . Anderzijds dienden ze duidelijk een
algemeen belang . In de eerste plaats kwam de collectieve
antenne-inrichting de kwaliteit van de ontvangst van radio
en televisie ten goede . In de tweede plaats bood het "uit
bouwkundig-technisch en esthetisch oogpunt, zomede uit
oogpunt van veiligheid, grote voordelen boven individuele
antennes" (1) . Met andere woorden, het voorkwam een nog
verdere groei van de antennewouden .
In deze periode werden door fabrikanten van
centrale antennesystemen materialenpakketten aangeboden
waarmee complete inrichtingen gerealiseerd konden worden .
Zowel het ontwerp als alle benodigde materialen werden door
de fabrikant geleverd . Als installateur van dergelijke
systemen trad veelal de elektrotechnische vakman op (de
elektricien) . Deze ontbrak het echter vaak aan de juiste
kennis, daar de techniek van een antenne-inrichting
volstrekt anders is dan die van een elektrotechnische
installatie . Ook een tweede groep van installateurs,
bedrijven die zich oorspronkelijk bezighielden met het
installeren van individuele antennes, miste de specifieke
vakkennis . Deze vakkennis was wel aanwezig bij de
14

fabrikant/importeur . De installateurs zaten in een vrij
afhankelijke positie en kregen slechts "merk"-gerichte
informatie . Het belang van de leveranciers was niet gerich t
op de overdracht van kennis, dock op de afzet van hun
produkten . Pas na het vaststellen van de technische voor-
schriften door de PTT in 1970, zou deze situatie helemaal
veranderen . Vanaf die tijd ontstond ook voor gespeciali-
seerde producenten de mogelijkheid hun produkten of to
zetten .
Over zaken als praktische uitvoering, levens -
duur en dergelij k e is niet zo veel b e kend omdat het h ier een
"illegale " aangelegenheid betrof ; om de z e reden werden de
netten niet bij de PTT geregistreerd en werden vanuit de PTT
ook geen k waliteitsvoorsch r iften of technische voor waarden
gesteld . Dit in tegenstelling tot andere landen zoals
Zwitserland , Denemarken en Duitsland , die al in 1 9 59 maat-
regelen ter besche rming van de consument hadden getrof -
fen (2) . In Nederland stelde de PTT slechts voor waarden over
de grootte van de inrichting :
1 . ze mochten niet meer dan 100 aansluitingen bezitten ,
2 . k ruisingen met de openbare weg waren niet toegestaan ,
tenzij na kruising geen verdere ve rster k ing plaats-
vond (3) .
Met behulp van deze voor waarden W ilde de PTT
voo r komen dat een al to g rote uitbreiding ontstond van
netten die n i et door haar z elf waren aangelegd of op
kwaliteit waren geco n trol eerd . Ander z ijds had vooral het
kruisingsverbod tot gevo l g dat aanleg van een gai in veel
situ a ties (met name in laagbou wwi jken) n iet aantre k kelij k
was , zodat hier individuele antennes de oplossing moesten
b i eden ( 4 ) .
Fi guur 2 . 1 Een c ollec tieve antenne-inri chting in een
flatgebou w
15

2 .3 Draadtelevisi e
2 .3 .1 Het_ontstaan van de_planne n
Vanaf 1940 - toen de draadomroepnetten werden
genaast - heeft de PTT een feitelijk monopolie gevoerd over
de draadomroep . In 1953 werd deze situatie wettelijk
geregeld . Vanaf dezelfde tijd heeft zij to kampen gehad met
grote jaarlijkse verliezen (zie tabel 2,1) . Vanaf begin 1957
werd deze tendens versterkt door een tanende belangstelling
bij het publiek voor dit medium .
Tabel 2 .1 De slechte exploitatieresultaten vertoonden vanaf
1954 het volgende beeld
lasten baten sald o
195 4 18 ,3 1 4, 7 -3 , 6
1955 21 , 1 15,3 -5 , 8
1956 20 , 3 15 , 3 -5 , 0
1957 21 , 4 17 , 8 -3 , 6
1958 21 , 9 18 , 2 - 3 , 7
Bron : Draadomroeprapport , blz . 11 .
Deze dalende belangstelling voor de draad-
omroep had drie belangrij ke oorzaken :
1 . de sterk toegenomen belangstelling voor de televisie (5) ;
2 . de verhoging van de abonnementsgelden in 1957 ;
3 . de gemakkelijke betalingsvoor waarden voo r het kopen van
een radiotoestel .
De steeds toenemende verliezen van de draad-
omroep veroorzaakten een jaarlijks terugkerend debat bij de
PTT-begrotingsbesprekingen in het parlement . Hierbij stond
de vraag over het al dan niet liquideren van deze voorzie-
ning centraal . Reeds in 1958 sprak de heer Visser in de
Tweede Kamer : "Ruim de draadomroep op, excellentie :" (6) . Er
was echter een aantal overwegingen die pleitten voor een
(voorlopige) voortzetting van de draadomroep :
1 . de draadomroep vervulde als vanouds een sociale functie ;
minder draagkrachtigen behoefden geen dour radiotoestel
aan to schaffen ;
2 . als gevolg van de financiele verwikkeling van de draad-
omroep met de telefonie zou bij liquidatie van de eerste
een belangrijk deel van de waste lasten (voorlopig )
blijven bestaan (7) ;
3 . de draadomroel? had een culturele betekenis (8), vooral
door de regelmatige uitzendingen van klassieke muziek i n
1 6

een optimale geluidskwaliteit . Ondanks deze overwegingen
groeide echter binnen de Tweede Kamer de weerstand tegen
de draadomroep .
In dit licht is het begrijpelijk dat de toen-
malige hoofddirecteur Telecommunicatie van de PTT, ir . G .H .
Bast, aan het Centraal Laboratorium (het latere Dr . Neher
Laboratorium) in 1956 het verzoek deed om na to gaan of het
bestaande draadomroepnet, desnoods met geringe aanpassingen,
geschikt gemaakt zou kunnen worden voor distributie van
televisiesignalen . Deze mogelijkheid zou een nieuwe dimensie
aan de draadomroep kunnen geven, hetgeen een klantenbindend
en klantenwervend effect kon opleveren . Ook in het Draad-
omroeprapport van 1959 werd de draadtelevisie aangekondigd
als een van de mogelijkheden om de draadomroep nieuwe
levensvatbaarheid to geven (9) .
Nadat in 1957 het onderzoek was gestart, kon
minister Algera van Verkeer en Waterstaat reeds o p
20 november 1958 in de Tweede Kamer mededelen dat "het door-
geven van een of meer televisieprogramma's op draadomroep-
netten, die aan bepaalde eisen voldoen, technisch mogelijk
was gebleken" (10) .
2 .3 .2 Technische_opze t
Om de overbrenging van vier geluidsprogramma's
mogelijk to maken, waren voor elke draadomroepaansluiting
vier (symmetrische) aderparen beschikbaar . Het transport in
het verdeelnet van de radiodistributie kon plaatsvinden met
gebruikmaking van enerzijds het zogenaamde hoogniveau-
systeem, waarbij het signaal na de programmakiezer direct
aan een luidspreker werd toegevoerd . Anderzijds met gebruik-
making van een laagniveausysteem, waarbij het signaal bij de
abonnee eerst nog versterkt diende to worsen . In beide
gevallen werd het signaal in ongemoduleerde worm (basisband )
getransporteerd .
Aangezien de eis gesteld was, sat bi j
televisiesignaal-transmissie via draadomroepnetten het
geluidssignaal niet gestoord mocht worsen,, moest sit daarom
wel in gemoduleerde worm worsen overgebracht . Bovendien was
sit noodzakelijk om de relatieve bandbreedte beperkt to
houden (11) .
In 1958 werden experimenten gedaan in een
nabootsingsnet op het Dr . Neher Laboratorium en in een deel
van het Haagse draadomroepnet . Op elk van de vier dubbel-
aders kon naast het geluidsprogramma een televisieprogramma
worsen ondergebracht in de frequentieband 5,75 - 12,75 MHz .
17

De modificaties die moesten wor den aangebracht in het draad -
omroepnet en bij de aangeslotenen waren van ondergeschi kte
aard (12) .
r ij ke voo rdelen biede n :
Op het ee r ste gezicht kon dit systeem belang -
1 . een betere k waliteit van het beeld door af we z igheid van
storingen ;
2 . geen antennes waren nodig, z odat het steeds groter
wordende antenne woudprobleem kon worden opgelost ;
3 . een eenvoudige r en daardoor goedkopere ontvanger k on bij
de abonnees thuis worden toegepast , daar op elk van de
vier aderparen slechts in een en dezelfde frequentieband
werd uitge zonden .
2 .3 .3 Afwiizinq_draadtelevisi e
Na het aanvankelijke enthousiasme vanwege de
genoemde voordelen van de draadtelevisie, bleken inherent
aan het systeem enkele grote bezwaren to kleven, die tot een
voortijdige stopzetting van de plannen hebben geleid .
De belangrijkste beperking was gelegen in het
programma-aantal van vier . Door het grote en groeiende
aantal mogelijkheden tot ontvangst van buiLenlandse program-
ma's was deze beperking van doorslaggevende betekenis (13) .
De speciale, in principe eenvoudiger, televisietoestellen
vormden ook een bezwaar, daar fabricage hiervan in aanvan-
kelijk kleine series voor de industrie niet aantrekkelijk
was . Bovendien waren deze toestellen ongeschikt voor normale
(ether)-ontvangst, zodat problemen voor de consument
ontstonden bij verhuizing naar een niet-bekabeld gebied
(v .v .) . Hiernaast was er het bezwaar dat voor niet voor
televisie in gebruik zijnde draadomroepaansluitingen extra
hoge kosten moesten worden gemaakt om deze reflexvrij of to
sluiten . Ten slotte bleek het toch wel moeilijk de symmetrie
van het net op een voldoend hoog peil to houden, dit ter
voorkoming van storing tussen de verschillende televisie-
programma's .
Binnen de PTT werd besloten hier niet langer
mee door to gaan, doch het onderzoek to richten op een ander
systeem dat deze bezwaren niet had : het landelijk centraal
antennesysteem (cas) . Na deze beslissing was ook het laatste
redmiddel voor de draadomroep weggevallen en kon de regering
in 1964 tot geleidelijke liquidatie besluiten .
18

3 . PERIODE 1964-1969
3 .1 Inleiding
In deze periode stonden de PTT plannen voor de
aanleg van een landelijk centraal antennesysteem (cas)
centraal . Deze planners, die in het Vervolgrapport Draad-
omroep in augustus 1963 werden ontvouwd, beheldden de
bekabeling van de dichtbevolkte agglomeraties in het westen
van het land . Bij het ontstaan van de planners bij de PTT kan
men twee factoren aanwijzen die een rol hebben gespeeld .
In de eerste plaats was sprake van een min of
meer autonome technologische ontwikkeling binnen de PTT . De
cas-plannen vormden een logische voortzetting van de planners
voor draadtelevisie . Het was een systeem dat duidelij k
voortbouwde op de draadtelevisie maar dat niet de nadelen
ervan had : het programma-aantal was zes in plaats van vier
en er was geen speciale televisie-ontvanger nodig . Het
directe verband met de draadomroep blijkt ook duidelijk uit
het feit dat de cas-plannen in het Vervolgrapport Draad-
omroep werden gepubliceerd .
Een tweede factor die bij het ontstaan van het
cas van belang is geweest, wormde de aanleg van kleine
particuliere inrichtingen . Op deze ontwikkeling, die buiten
de PTT om plaatsvond, vormde het cas de reactie . De grote
bloei van deze antenne-inrichtingen moet voor de PTT een
teken zijn geweest dat er blijkbaar vraag was naar . kabel-
televisiesystemen . Door de aanleg van een kwalitatief hoog-
waardig net Wilde de PTT anderzijds Naar monopoliepositie
meer inhoud geven . Om kapitaalverspilling to voorkomen zou
zoveel mogelijk worden geprobeerd reeds bestaande antenne-
inrichtingen to integreren in het cas (1) .
Hoewel de cas-plannen al in 1963 bekend waren
geworden, zou het tot 1969 Buren alvorens openbare behan-
deling in de Tweede Kamer plaatsvond . Dit was mede het
gevolg van de talloze bezwaren die in deze jaren naar voren
waren gebracht . Zelfs toen wend over het cas door de Kamer
nog geen besluit genomen ; pas bij de behandeling van de
Beleidsnota van Van Hulten in 1975 volgde het officiele
besluit het cas niet door to laten gaan . De ontwikkeling van
de kabeltelevisie was ondertussen reeds vanaf 1970 verder
gegaan door de aanleg van kleinere inrichtingen, varierend
in grootte van een huizenblok tot een hele gemeente . In Bit
hoofdstuk zal deze ontwikkelingsgang van de kabeltelevisie,
van het gecentraliseerde cas-plan (met de centrale aanleg
van kleine particuliere inrichtingen) naar de gedecentrali-
seerde aanleg en exploitatie op gemeentelijk niveau,
centraal staan . Allereerst zal een nadere uiteenzetting
1 9

worden gegeven van de technische opzet en mogelijkheden van
het cas , zoals die zich in deze periode aandienden .
3 .2 Cas-planne n
3 .2 .1 Opbouw_van_het cas-ne t
In tegenstelling tot wat net geval was geweest
bij de draadtelevisie, was het cas-plan volledig gebaseerd
op VHF-transmissie . Het was technisch mogelijk gebleken
gebruik to maken van de televisiebanden I (41-68 MHz) en III
(174-223 MHz) en de FM-band II (87,5-100 MHz) . Deze banden
werden ook gebruikt bij de (ether-)omroepuitzendingen, zodat
de cas-abonnees van een normale radio (FM)- en televisie-
ontvanger gebruik zouden kunnen maken .
Essentieel voor het cas was de mogelijkheid om
meer televisie- en radioprogramma's ter beschikking van
kijkers en luisteraars to stellen dan deze normaliter recht-
streeks op individuele of gemeenschappelijke antennes konde n
ontvangen . Door middel van het cas konden buitenlandse
uitzendingen in de grensgebieden door gunstig geplaatste
antennes uit de ether worden ontvangen, en voor zover nodig
fangs straalverbindinqen en via een regionaal centrum worden
doorgegeven aan interlokale centra . Deze centra fungeerden
tegelijkertijd als ontvangpunten voor uit de ether ter
plaatse ontvangbare (binnenlandse) programma's . Een inter-
lokaal centrum zou een gebied met een straal van circ a
10 kilometer kunnen voorzien . Uit deze centra werden alle
programma's via interlokale verdeelnetten en lokale netten
Haar aansluitpunten in de woningen gevoerd (zie fig . 3 .1)
(2) .
Toen de plannen voor het cas in 1963 bekend
werden gemaakt, was het haarvatennet (het laatste stuk van
het net tot in de woningen) nog voor een groot dee l
gebaseerd op het zogenaamde stapn 58 net .
20

F i g uur 3 .1 Opbouw van het c as
LEGfMDA :
~-~ IG 6R Yl R 6 1M qM~
^~: STIW lYLQ6 1n011f 0
IIII ppp Q ZtII CtO R OISO G L ST C \l IDE fiDLy[ I1
1) DL 6tlOCFTE Z► L tll i IAMfAL Yul OM
IAT[al0lUtf VEQOElltL MTIIA EtDSltll
MOY07[ m@f
FY
t0~41i1~7i iQOR(f)
FY
MxM .~ M M
AMrlll)
Tv/fm I11I lU ul Ml
O ff~G11 6A K1iM J~ lAliiOl ~iM11lfd tl m iRlfllTlP/
O O l HffU "mf( (Mn uTOI KS
nawau> >o a enwmk"
n/►M rmciurw-5 )
Namfluoco nat t auu
a w uuauc rRCUwrw -
C . A . S.
O ll![TO UAitR11Q
t7 I[ Mlm
rurn curcu
uu MNuvtima
urttW[ aoacunic
w Mwai
B r on : "Ve r s l ag v an h et he rvatte comm i sso r ia al o nde rzoek ,
teve n s e i ndversl a g" , Handel ingen , Tweede Kame r,
1967-68, 8 40 8 , nr . 10 .
Hiermee wordt bedoeld de standaardaansluitpunten voor
telefoon en draadomroep die door de PTT Binds 1958 bij
nieuwbouw werden aangelegd .
TV/ 111
O i'/.lf
TgST[LL A
Voor 1958 was het gebruikelijk dat een huisaansluiting
voor telefoon of draadomroep pas tot stand werd gebracht
na aanvraag van de bewoner van dat perceel . Hierdoor
waren echter de aanlegkosten vooral bij korte abonne-
mentsduur relatief erg hoog . Sinds 1958 werd daarom
reeds bij de bouw elke woning van een standaardaansluit-
punt voorzien, dat bestond uit twee aderparen voor de
telefoon en vier aderparen voor de draadomroep . Deze
vodrziening was onafhankelijk van het feit of de bewoner
al direct een aansluiting op telefoon en/of draadomroep
Wilde hebben . Met behulp van een manipulatiekast die
vanaf de openbare weg to bereiken was, kon elke abonnee
eenvoudig aan- of afgesloten worden (3) .
Voordelen van dit systeem waren :
1 . relatief lage aansluitkosten ,
2 . de technische levensduur kwam volledig tot zijn recht,
3 . mutaties konden snel en met weinig kosten worden
uitgevoerd (4) .
21

Voor wat betreft het transport van televisieprogramma's was
bij gebruik van stapn 58 oorspronkelijk gedacht aan een
programma per draadomroepdubbelader in de frequentieband
zoals reeds vermeld bij het draadtelevisieplan . Gezien de
geringe toekomstmogelijkheden, is verder gezocht Haar een
andere oplossing . Daarbij bleek dat over de vier dubbel-
draden die eigenlijk voor draadomroep waren gereserveerd,
VHF-transmissie mogelijk was . Op deze manier kon het cas
gerealiseerd worden door gecombineerde vooraanleg met de
telefoon .
Een tweede manier van aanleg ontstond door
aansluiting van reeds door particulieren aangelegde collec-
tieve antenne-inrichtingen op het cas . Een dergelijke
koppeling zou voor de gebruikers aantrekkelijk zijn vanwege
de uitgebreidere ontvangstmogelijkheden .
In woningen zonder standaardaansluiting
(woningen van voor 1958) en zonder collectieve antenne-
inrichting, zou men moeten overgaan tot aanleg van een
geheel nieuw net . Hierbij was het gebruik van coaxiale
kabels vanwege de veel betere hoog-frequent eigenschappen,
voor de hand liggend . Eventuele nog aanwezige klassieke
draadomroepaansluitingen waren ungesch~kt voor :'HF-*_rans-
missie .
Van deze drie mogelijke aansluitvormen voor
het cas, heeft de PTT na toepassing in enkele proefnetten de
eerste, het gebruik van het stapn 58-net, laten vallen .
Uitgebreide kostenstudies hadden uitgewezen dat deze manier
van aanleg als gevolg van bijkomende kosten, nog wat duurder
was dan coaxiale aanleg (5) . Ook technisch kleefden aan deze
methode diverse bezwaren .
Bij de cas-plannen werd vanaf het begin alleen
rekening gehouden met de aanleg van rendabele gebieden . Het
Vervolgrapport Draadomroep geeft de keuzemogelijkheden : alle
stedelijke gebieden of de 25 grote plaatsen in het westen
des lands (6) . Ook de regering ging er vanaf het begin van
uit de aanleg van het cas to beperken tot de steden en
dichtbevolkte agglomeraties in de randstad (7) . Voor een
realisatie hiervan schatte men 5 a 10 jaar nodig to hebben .
3 . 2 . 2 Mogelijkheden_van,het _ca s
bieden (8) :
Het cas zou het volgende moeten gaa n
a) tot circa 16 hoogwaardige geluidsprogramma ' s via
band II (FM ) ,
b) tot ci rca 6 televisieprogramma ' s (kanaal 2 , 4, 5 , 7 , 9
en 11) .
22

In de VHF- band z ijn in principe 12 tel ev isie -
kanalen beschi k baar . Dat het ma ximale aantal toep a sba r e
kanalen beper kt blijft tot 6, wordt ve roorzaakt door de
gebre kk ige se l ect i viteit van de tele v isie-ontva n g e rs ; het is
niet mogelij k om t wee naast elkaar liggende kanalen
tegelij k ertijd to gebrui k en omdat in de ont vanger het ene
storing veroorzaakt bij het andere . Om de ze reden slaat men
steeds een kanaal (het nabuurkanaal) over (z ie f i g . 3 . 2) .
Figuur 3 . 2 De VHF-band
I II II I
1 2 3 4 I P1S I 1579h1 1
i ii
41 68 87,5 104 1 74 230 bdH a
Door de gebrekkige selectiviteit van tele-
visie-ontvangers kan Been gebruik van nabuurkanalen gemaakt
worden . Hoewel meer dan eens (9) gesuggereerd is dat het
gebruik van nabuurkanalen met behulp van betere ontvangers
in de toekomst mogelijk zou worden is dit in praktijk zeer
moeilijk to realiseren . Nabuurkanaaluitzending is pas
mogelijk als alle televisie-ontvangers daarvoor geschikt of
aangepast gemaakt zijn ; geleidelijke invoering is niet
mogelijk . Bovendien worden televisietoestellen hierdoor
duurder . Een verwachting van de PTT (Bolle, 1966) die wel is
uitgekomen, is de uitbreiding van het aantal kanalen door
toepassing van UHF-transmissie, zodat de banden IV en V
gebruikt konden worden (10) .
Meer dan eens is ook de mogelijkheid geopperd
on het cas to gebruiken voor het aflezen op afstand van
meterstanden (gas, water, elektriciteit) . Zo hier inderdaad
al de mogelijkheid toe zou zijn (11), lijkt dit weinig
zinvol gezien de daaraan verbonden kosten . Bovendien bestond
al de mogelijkheid deze voorziening met behulp van het
telefoonnet toe to passen .
3 .2 .3 Cas_experimente n
In verband met plannen voor het cas zijn door
de PTT in de loop der jaren verscheidene proefnetten aange-
legd . Naast het opdoen van technische ervaring moesten de
experimenten gegevens verstrekken omtrent de bereidheid tot
aansluiting in de verschillende wijken .
Het eerste net werd door de PTT in Dronten
(april 1962) aangelegd op verzoek van de Rijksdienst voor de
IJsselmeerpolders, die de stad "antenne-vrij" Wilde houden .
23

Dit nieuwbouwexperiment vond duidelijk plaats in de over-
gangsfase van draadtelevisie naar cas ; het maakte gebruik
van het stapn 58 systeem, maar aangezien het hoofdnet
symmetrisch was uitgevoerd, werd in dat gedeelte HF-trans-
missie (5-12 MHz) toegepast . Het distributienetwerk maakt
echter van VHF-transmissie gebruik . Tussen de twee net-
gedeelten was daarom steeds een convertor nodig die de
HF-band omzette in de VHF-band (12) . Op deze manier kon een
beeldprogramma worden overgebracht naast de vier geluids-
programma's van de draadomroep . Reeds in januari 1964
moesten uitgebreide technische wijzigingen worden aange-
bracht om de ontvangst van Nederland II mogelijk to maken .
Men ging over tot een coaxiaal voedingsnet zodat het hele
systeem in de VHF-band kon werken .
Het net in Dronten vormde geen proef voor het
cas als zodanig ; de programma's werden ook ter plaatse
opgevangen . Wel diende de proef voor het opdoen van tech-
nische ervaring met dergelijke netten . De eerste officiele
proefnetten voor het cas in Bezuidenhout (nov . 1963) en
Mariahoeve (1967) vormden meer een exploitatief experiment .
De in totaal 6000 woningen kregen met behulp van straal-
verbindingen buiterilandse prcgram.-na's aar.;evoerd . Op dezP
manier trachtte men zo getrouw mogelijk de reactie van het
publiek op toekomstige mogelijkheden van het cas to kunnen
vaststellen . In het Bezuidenhoutkwartier (oudbouw) giny de
PTT over tot de aanleg van een geheel coaxiaal net . Hier
lagen reeds conventionele telefoonleidingen . In Mariahoeve
(nieuwbouw) kon men gedeeltelijk gebruik maken van het
aanwezige stapn 58 net en gedeeltelijk van al aanwezige
gain . Door deze gecombineerde experimenten konden de Brie
eerder genoemde manieren van aanleg van het cas worden
uitgeprobeerd .
Met enig enthousiasme deelde minister Van
Aartsen van Verkeer en Waterstaat op 12 november 1964 de
Kamer mede dat het cas in Bezuidenhout een succes kon worde n
genoemd (13) . Ruim 2000 van de 3200 televisiebezitters
hadden een aansluiting op het cas genomen, en de ontvangst-
kwaliteit van de uitzendingen was volgens de minister goed .
Een jaar later (9 dec . 1965) was het aantal aansluitingen
tot bijna 3000 gestegen en vormde het toen 70% van het
aantal televisiebezitters (14) .
In 1967 werd eveneens op verzoek van de Rijks-
dienst voor de IJsselmeerpolders overgegaan tot de aanleg
van een kabeltelevisienet in Lelystad . Hierbij werden twee
televisieprogramma's (Nederland I en II) en een aantal
24

FM-radioprogramma's overgebracht . De draadomroepprogramma's
werden hier niet (meer) gedistribueerd .
3 . 3 Wetsont werp tot Wijziging van de Telegraaf - en
Telefoon wet 190 4
Het Wetsont werp tot Wijziging van de Tele-
graaf - en Telefoon wet 190 4, dat op 2 december 1965 werd
ingediend, vormde een reactie van de overheid op met name d e
technologische ont wikkelingen , op het gebied van de draad-
omroepinrichtingen . Naast andere , voor deze studie minder
relevante zaken hield de wetsw ijziging een inperking in van
de monopoliepositie die de PTT had wat betreft de aanleg en
exploitatie van draadomroepinrichtingen (1) . In de eerste
plaats bood het een wettelijk kader voor het cas , door
aanleg en exploitatie (anders dan van Rijks wege) to binden
aan een concessie . In de tweede plaats regelde het wets-
ontwerp de legalisering van de particuliere collectieve
antenne-inrichtingen . Ten aanzien van beide aspecten k wam de
minister hiermee tegemoet aan de wensen van de PTT .
Daarnaast had de overheid hiermee een mogelijkheid om iets
aan het probleem van de antenne w ouden t o doen . Met de
voorbereiding van de openbare behandeling van het wets-
ontwerp zou een Bijzondere Kamercommissie zich gaan bezig-
houden . Na vele vragen van de commissie verkreeg zij door de
Memorie van Antwoord (26 Sept . 1966) wat mee r duidelijkheid
over de bedoeling van het wetsontwerp .
3 .3 .1 Invoering_ van _het-ca s
-------
- In het Vervolgrapport Draadomroep Bing men er
nog vanuit dat aanleg en exploitatie van het cas een
PTT-zaak waren, ofschoon wel de mogelijkheid tot opheffing
van het PTT-monopolie werd aangegeven . Ook de regering ying
aanvankelijk uit van PTT-aanleg (2) .
De overheid gaf in tweede instantie de voor-
keur aan een doorbreking van het staatsmonopolie, ook voor
het landelijk cas, on de aanleg en exploitatie van inrich-
tingen van deze aard to doen plaatsvinden,in een bepaalde
vorm van samenwerking van staat en anderen (3) . De aanleg en
exploitatie zouden worden gebonden aan een concessie . Men
koos voor deze rechtsfiguur, waaraan strenge voorwaarden
warm verbonden, vanwege de grote algemene belangen die
hierbij warm betrokken .
Reeds in het Vervolgrapport Draadomroep was
aangegeven dat bij doorbreking van het staatsmonopolie, het
voorkeursrecht voor aanleg en exploitatie van draadomroep-
inrichtingen automatisch over zou gaan Haar de NOZEMA (4) .
25

De NOZEMA gaf to kennen geen inte r esse to h e bben in de
aanleg van kleine incidentele centrale antenne-inrichtingen .
In een groter (landelijk) project was de Raad van Behee r wel
geinteresse e rd .
In de Memorie van Ant w oord (26 Sept . 19 6 6)
b l eek dat de Regering koos voo r het verlenen van een
concessie aan een door de NOZE MA in het leven to roepen
dochtermaatschappij , de latere CASEMA (Centraal Antenne
Systeem Exploitatie Maatschappij) . Aan eventue l e andere
gegadigden zou althans geen concessie worden ve r leend , dan
nadat de NOZEMA( - dochter) in de gelegenheid was gesteld de z e
concessie to verkrijgen . Bij deze keuze voor een afzonder-
lij ke maatschappij , i .c . de CASEMA , in plaats van de PTT
speelde een aantal overwegingen een r ol :
de aanleg van het cas zou een to z ware belasting vormen
voor het personeelsbestand van het Staatsbedrijf , dat in
deze periode al to kampen had met een grote achterstand
bij de telefonie . De NOZEMA - dochter zou aanleg e n
onderhoud zoveel mogelijk uitbesteden aan particuliere
bedrijven . Bovendien kon z ij gebruik maken van bestaande
gain (5) ;
- op deze manief zouden de mi-ddele^ van de PTT niet aange -
tast behoeven to worden . De CASEMA zou over een eigen
aandelenkapitaal beschik ken . Het Nederlandse bedrijfs -
leven zou zoveel mogelijk in de maatschappij worden
betrokken (6) ;
- evenals in de NOZEMA zouden in de CASE MA de omroep-
organisaties participeren . Dit zou een gunstig aspect
zijn in verband met onderhandelingen over verschuldigde
auteursrechten aan h et buitenland (7) ;
- de PTT zou wellicht een aansluitplicht hebben en
hierdoor net als bij de draadomroep problemen kunnen
krijgen , de CASEMA niet .
3 . 3 .2 Legalisering_van_particuliere inrichtingen
-- - -- -- -- -- - ---
De legalisering van de particuliere centrale
antenne-inrichtingen werd geregeld in arti k el 3 sexies ,
lid 3 , waarin een uitzondering op de eis van een concessie
wend gemaakt voor door de minister nader aan to w ijzen
draadomroepinrichtingen van bijzondere aard of ger i nge
omvang .
De Regering hield hie r mee een grote slag om de
arm , omdat zij Hoch de grootte van de inrichting , Hoch de
vereiste voorschriften aangaf . Op deze manier kon de wet
toegepast worden op het b r ede scala van bestaande en
toekomstige draadomroepinrichtingen .
26

De minister gaf in z ijn Memorie v a n Antwoo r d
aan de Tweede Kamer Brie mogelijkheden voor aan wijzing aan :
1 . aanw ijzing zonder meer , zonder voorschriften of eisen ,
2 . aanw ij z ing gebonden aan Hader to specificeren voor-
sch r iften ,
3 . aanw ijzing gekoppeld aan de eis dat een machtiging door
de directeur-generaal van de PTT moet zijn ve r leend .
Ter bevordering van een doelmatige controle en naleving van
de gegeven voorschr iften , en om de mogelijkheid to hebben
technische voor waarden to stellen , was de derde mogelijkheid
van toepassing bij particulie r e gemeenschappel i jke antenne-
inrichtingen (gain) (8) .
3 .4 Bezwaren tegen de cas-plannen
3 .4 .1 Inleidin g
Zowel door de commissie ter voorbereiding van
Wetsontwerp 8408, als in het parlement tijdens de PTT-
begrotingsdebatten, waren vanaf het bekend worden van de
cas-plannen, verschillende bezwaren Haar voren gebracht .
Kort samengevat (ze komen verderop uitgebreider aan de orde)
kwamen ze op het volgende veer (1) :
1 . het cas zou discriminerend werken daar slechts 50% van
de bevolking van de voordelen zou profiteren ;
2 . er heerste onzekerheid of al dan niet auteursrechten en
aanverwante rechten ("droits voisins") aan het buiten-
land betaald zouden moeten worden ;
3 . er heerste onzekerheid over mogelijke technologische
ontwikkelingen in de toekomst, met name wat betreft
omroepsatellieten, die een landelijk cas wellicht
overbodig zouden maken .
Ondanks deze bezwaren zag het er Haar uit dat het wets-
ontwerp zonder al to veel problemen door de Kamer zou komen .
Immers, het cas had ontegenzeggelijk grote voordelen, en wat
het belangrijkste was, er was geen alternatief dat in staat
was de antennewoudproblemen op to lossen, de slechte
ontvangst in de steden to verbeteren en het programma-aanbod
uit to breiden . Het relayeren (heruitzenden) van buiten-
landse zenders, waarover in de Kamer vanaf 1958 herhaalde-
lijk vragen waxen gesteld, werd steeds door de zittende
minister van Verkeer en Waterstaat (c .q . de PTT) afgewezen
wegens het gebrek aan ruimte in de ether (2) .
Pas toen door een andere technische deskun-
dige, i .c . prof .dr .ir . J .L . Bordewijk, talrijke bezwaren
Haar voren waxen gebracht, kwam de discussie over de
wenselijkheid van het cas in feite pas goed op gang .
Bordewijk, hoogleraar in de informatietransmissie aan de
27

Technische Hogeschool to Delft en lid van de Omroepraad,
toonde in een tweetal publikaties (3) aan dat er wel
degelijk mogelijkheden voor het gebruik van de ether waren
voor het relayeren van buitenlandse zenders . De ontvangst-
kwaliteit in de steden kon volgens hem ook verbeterd worden
door aanleg van kleine antenne-inrichtingen . Met zijn gefor-
muleerde "kabel ether systeem" (kes) werd het parlements-
leden duidelijk dat het cas slechts een van de oplossingen
vormde . Na Bordewijk's eerste publikatie, "Inventarisatie
van de technische ontwikkelingsmogelijkheden van de
Nederlandse omroep", achtte een belangrijk deel van de
commissie openbare behandeling van het wetsontwerp niet
langer voldoende voorbereid . Het reeds afgesloten voor-
bereidend onderzoek werd heropend met een mondeling overleg
tussen commissie en minister van Verkeer en Waterstaat, die
vergezeld was door een vertegenwoordiging van de PTT (3 juli
1968) .
Drieeneenhalf jaar na indiening kon men op
13 mei 1969 beginnen met de behandeling van wetsontwerp
8408 . Alvorens Hader op de discussie rond het cas in to
gaan, zal in deze paragraaf eerst een beschouwing van de
belangrijkste bezwaren worden gegeven . AlieLeerst zal echte r
in grote lijnen het kes-plan worden uiteengezet .
3 .4 .2 Het-alternatief :-kes
------------------
De primaire doelstellingen van het kes ware n
dezelfde als die van het cas :
het rooien van antennewouden ,
- verbetering van de ontvangstkwaliteit op "ongunstige"
plaatsen ,
- uitbreiding van het programma-aanbod .
Bij het kabel ether systeem werd gebruik gemaakt van zowel
de mogelijkheden van de kabel als die van de ether .
Uitgangspunt vormde in de eerste plaats de relayering van
buitenlandse programma's via nog ongebruikte, aan Nederland
toebedeelde televisiekanalen en in de tweede plaats het op
uitgebreidere schaal toepassen van gain, opdat antennewouden
gerooid konden worden .
1 . Nederland had de unieke mogelijkheid om het totaal
aantal uit de zenden televisieprogramma's op korte termijn
uit to breiden tot 5 a 7 .
Hiervoor waren twee redenen :
a) door onze vlakke bodemgesteldheid kon het zendvermogen
een factor 10 kleiner zijn dan was toegewezen op de
"European VHF/UHF Broadcasting Conference" (Stockholm,
1961) ;
28

) door het ontbreken van wester- en noorderburen ha d
Nederland 19 reservekanalen weten to verwerven . Dez e
extra kanalen kwamen boven op de al toegeweze n
3 programmabedekkingen (voor elke programmabedekkin g
zijn ca . 7 televisiezenders benodigd) . Volgens Bordewij k
konden zij gebruikt worden voor het verzorgen va n
regionale programma's of voor het relayeren van buiten-
landse zenders (alleen daar waar deze niet direct to
ontvangen waren) . Evenals in het cas-plan zouden de
buitenlandse programma's met behulp van straal-
verbindingen vanaf de grens aangevoerd kunnen worden .
Een tweede mogelijkheid voor uitbreiding van het
programma-aantal in de toekomst, zou ontstaan door
gebruik to maken van de microgolfband (11,7-12,7 GHz)
voor omroepdoeleinden . Plannen hiervoor voorspelden een
uitbreiding voor Nederland van het aantal televisie-
programma's met nog eens 5 a 6 .
2 . De kabelvoorzieningen in het kes-plan behelsden het
opheffen van het door de PTT gehanteerde verbod om met
kabels van gemeenschappelijke antenne-inrichtingen straten
to kruisen, indien volgend op deze kruising nog versterking
moest worden toegepast . Door opheffing van dit verbod zou
het met name ook voor laagbouwwoonwijken aantrekkelijk
worden om een gai aan to leggen, zodat ook daar antenne-
wouden konden verdwijnen . De taak van de PTT zou hierbij
beperkt blijven tot het maken van goede voorschriften en tot
de controle op de naleving hiervan .
Volgens Bordewijk kon het kes belangrijke voordelen
opleveren :
a) de gehele Nederlandse bevolking kon van de aanvullende
programmavoorzieningen profiteren, dit in tegenstelling
tot het cas-plan . Hierbij zou de kwaliteit minstens zo
goed zijn als bij het cas ;
b) de uitbreiding van het programmapakket zou snel kunnen
gebeuren, daar alleen straalverbindingen en zendmasten
behoefden to worden aangelegd . Ook de kabelvoorzieningen
konden speller aangebracht worden dan,bij het cas .
Hierdoor zouden antennewouden speller verdwijnen ;
c) anderzijds was een stapsgewijze uitbreiding van het
aantal programma's mogelijk, gepaard gaande met staps-
gewijze kostenverhoging ;
d) uitvoering van het kes-plan was veel goedkoper dap
aanleg van het cas . Het gai-tarief zou f 25,-- a f 37,--
per jaar bedragen . Additionele kosten voor de ether-
voorzieningen kwamen op een bedrag van circa f 1,25 pe r
29

kijke r per jaar . (Het cas - tarief w e rd geschat op f 52 ,- -
a f 78,--) ;
e) met behulp van een plaatselijke zender konden regionale
en lokale omroep beter tot hun recht komen (4) ;
f) door de geringere investeringen en de mogelijkheid tot
geleidelijke uitbreiding van de capaciteit, zou het kes
minder gevaar lopen in een dwangpositie terecht to komen
als gevolg van verschuldigde auteursrechten aan he t
buitenland .
Een probleem bij het kes vormde de vraag of de aan ons land
toegewezen frequenties inderdaad gebruikt zouden mogen
worden voor het relayeren van buitenlandse zenders . Dit was
echter wel waarschijnlijk . Er is nimmer aangetoond dat deze
nieuwe vorm van openbaarmaking - mits aan auteursrechtelijke
verplichtingen was voldaan - niet was toegestaan . Het kes
zou zo kunnen dienen als een goedkope tijdelijke voorzie-
ning . In de tussentijd zou gestudeerd kunnen worden op een
technisch hoogwaardig telecommunicatienet .
3 .4 .3 Technische bezwaren
-------------------
De technische bezwaren tegen het cas ware n
vooral gebaseerd op de snelle technologische ontwikkeling,
waarin de telecommunicatie zich in die jaren beyond . Vooral
de ontwikkeling van de satellieten is op de discussie rond
het cas van invloed geweest . Nadat in 1965 de eerst e
operationele satelliet Intelsat I (Early Bird) was gelan-
ceerd, kon reeds in 1968 Intelsat III met een zes keer zo
grote capaciteit in gebruik worden genomen . Vrij algemeen
was de voorspelling dat binnen 3 a 10 jaar de eerste omroep-
satellieten gelanceerd konden worden . Of in dat geval het
cas voor een groot gedeelte overbodig zou worden was een
discussiepunt (5) .
Andere technologische ontwikkelingen waarvoor
aan het eind van de zestiger jaren ideeen werden gelanceerd
waren : "dial-a-programm"-faciliteiten (kiestelevisie) ,
teletheekverbindingen, beeldtelefonie, enzovoort . Voor al
deze voorzieningen zou het cas tekort schieten met slechts
distributieve mogelijkheden .
Hoewel de verwezenlijking van deze ontwikke-
lingen niet direct op korte termijn was to verwachten, waren
zij toch van belang vanwege de lange afschrijvingstermijn
(20 a 30 jaar) van de (ondergrondse) cas-kabels . Het groots
opgezette plan dat op zich zelf minstens 5 jaar (waarschijn-
lijk zelfs meer dan 10 jaar) in beslag zou nemen, liep het
grote risico al ver voor de geplande afschrijving verouder d
30

to zijn . Zo vreesde het Tweede Kamerlid Vonhoff dat na
verloop van tijd eenzelfde situatie zou ontstaan als b i j de
radio - distributie , die vanwege de onrendabele e xploitatie
geliquidee rd moest worden (6) .
Men kan de sceptische vraag ste llen of niet
elk systeem achte r haald is door weer nieu we technologische
ont wikkelingen al vorens het uiteindelijk gerealiseerd is .
Het probleem was bie r echter dat men to doen had met een
kostbaar en langlopend infrastructureel project . Ampele
over weging was nood zakelijk waa rbij niet voorbij mocht
worden gegaan aan toe komstige mogelijkheden en behoeften .
3 .4 .4
Sociaal - economische bez waren
- ---- - -- --- -----------------
Vooral binnen het parleme n t zijn op sociaal -
economisch gebied verschillende bez waren Haar voren gebracht .
In de eerste plaats vormden de kosten van het
cas een belangrijk discussiepunt .
De schattingen hieromtrent
waren nogal aan schommelingen onde r hevig . Op 8 oktober 196 4
verklaarde minister-president Marijnen tijdens de Algemene
Politieke Beschouwingen dat de totale kosten van het cas bij
aanleg in de grote steden lager dan f 160 min zouden zijn ,
bij gelijkblijvend loon - en prijspeil (7) . Nauwelijk s
1 , 5 jaar later (febr . 1966) was deze schatting teruggelopen
tot f 1 4 0 a f 150 min . Minister Suurhoff van Verkeer en
Waterstaat me r kte hierbij op dat dit bedrag er echter niet
helemaal ingestoken behoefde to worden , daar het cas
geleidelijk zou worden uitgebouwd . Bovendien kon men een
deel van de investeringen snel terug k r ijgen door het heffen
van entreegelden . Bij een planning van 10 jaar zou een
bedrag van f 50 a f 60 min nodig zijn (8) . Medio 1968 stelde
de minister in het mondeling overleg met de kamercommissie
dat , ook weer bij aanleg in alle grote steden in het land ,
gerekend moest worden op een totaalbedrag van f 270 a
f 300 min (42 agglomeraties met meer dan 4 0 . 000 in woners ,
totaal 1 , 7 min woningen , = + 50% van alle woningen) . Dit zou
neerkomen op een abonnementsgeld van f 52 , - - a f 78 , -- per
aans l uiting per jaar (9) .
Verschillende kamerleden achtten deze schat-
tingen nog to optimistisch . Volgens de hee r Assman waren er
des k undigen die de aanleg op het drievoudige , tot zelf s
f 1 , 2 a f 1 , 5 mld schatten (10) . De bee r Vonhoff noemd e
f 270 a f 300 min "geen rea l istische schatting " en k wam zelf
u i t op f 200 , -- per jaar per aansluiting ( 1 1) .
Al deze kostenschattingen hadden betrekking op
de dichtstbevolkte 50% van ons land (12) . Bekabeling van d e
31

est van Nederland leek erg onwaarschijnlijk gezien de veel
hogere kosten die daaraan waren verbonden . De ervaringen met
onrendabele gebieden bij de radiodistributie lagen wat dat
betreft nog to vers in het geheugen .
Bij het besluit om het cas slechts in
rendabele gebieden aan to leggen zou echter een onevenredig-
heid in het aanbod van programma's ontstaan tussen wel-
bekabelde en niet-bekabelde woningen . Men ging er namelijk
steeds van uit dat het cas ten minste een programma meer
moest aanbieden dan normaal met een individuele antenne to
ontvangen was . Dit achtte men nodig om het systeem aantrek-
kelijk to maken, opdat veel mensen een aansluiting zouden
nemen (13) . Het ontbreken van voorzieningen in landelijke
gebieden zou verder nog tot gevolg hebben dat regionale
omroep met het cas uitsluitend mogelijk was in combinatie
met etherdistributie ; zonder een extra zender worden immers
slechts de aangeslotenen (in stedelijke gebieden) bereikt .
3 .4 . 5 Jur idische be zw a ren
--------------- - ---
1 . Inleiding
Door de plannen voor het cas ontstond een
aantal problemen met betrekking tot de auteursrechten en de
daaraan verwante rechten (de zogenoemde "droits voisins"),
dat wil zeggen rechten van de uitvoerende kunstenaars en
omroeporganisaties . Het cas vormde hiermee een tegenstelling
tot de kleinere gemeenschappelijke antenne-inrichtingen
(gain) . Deze hadden uitsluitend tot Joel de ontvangst van
normale televisie-uitzendingen, die anders met individuele
antennes geschiedde, nu met een gemeenschappelijke antenne
to doen plaatsvinden . Het cas bood veel meer mogelijkheden,
met name als gevolg van doorgifte van programma's die
normaal, met individuele antennes, niet to ontvangen zouden
zijn . Ook bij het relayeren van buitenlandse zenders, zoals
voorgesteld in het kes-plan, zouden deze auteursrechtproble-
men zich voordoen . De discussie ging echter niet aleen over
de aan het buitenland verschuldigde auteursrechten, maar had
ook betrekking op de binnenlandse programma's .
Bij de introductie van de cas-plannen in het
Vervolgrapport Draadomroep was de PTT nog van mening dat er
geen juridische bezwaren bestonden tegen overname van
binnenlandse of buitenlandse programma's . Volgens de PTT zou
het slechts "de ongelijkheid in ontvangstmogelijkheden ( . . .)
tussen bewoners van de grensstreken en het merendeel van de
bewoners van overig Nederland opheffen " (14) . Zij stelde
bovendien dat er geen sprake was van "heruitzending" .
32

Auteurs en televisie-organisaties konden derhalve geen
beroep doen op de Conventie van home (okt . 1961), die hen
het recht gaf heruitzending van hun programma's door een
andere organisatie to beletten of onder bepaalde financiele
voorwaarden toe to staan .
De European Broadcasting Union (EBU), de
Internationale organisatie van omroepverenigingen was het
met deze stellingname niet eens . Zij was van mening dat
voorbij werd gegaan aan de legitieme rechten van omroep-
organisaties, die met allerlei andere organisaties contrac-
tueel verbonden waren . Deze zouden financieel nadeel kunnen
ondervinden en de EBU drong daarom aan op onderhandelingen
over de voorwaarden voor doorgifte van televisieprogramma's .
Op 28 oktober 1964 werd inderdaad tussen EBU
en PTT een regeling afgesloten voor de duur van de experi-
menten in Bezuidenhout en Mariahoeve . Dit akkoord gaf richt-
lijnen aan voor de bilaterale afspraken die met Belgie en
Duitsland moesten worden gemaakt . De regeling die nu was
afgesloten had heel duidelijk een tijdelijk en voorlopig
karakter . Zij was slechts bedoeld om de experimenten door-
gang to kunnen geven . In de tussentijd hoopte men een
definitieve oplossing to vinden .
2 . Ontvangst of openbaarmakin g
De centrale vraag bij de discussie over de
auteursrechten met betrekking tot het cas luidde :
- is bij het cas sprake van "ontvangst" respectievelijk
"verbeterde ontvangst" (zoals bijv . bij gain het geval
is), o f
- is er sprake van een nieuwe wijze van openbaarmaking van
televisieprogramma's ?
In het laatste geval betekende dit namelijk dat toestemming
nodig zou zijn van de auteurs (of van de hen vertegenwoor-
digende organisaties) . In het eerste geval is slechts sprake
van ontvangst en is deze toestemming niet nodig (15) .
De discussie over deze vraag kwam op gang na
de indiening van het wetsontwerp tot herziening van de
Auteurswet 1912 op 5 november 1964, nr . 7877 . Dit wets-
ontwerp bevatte een voorstel on artikel 12 met een 3e lid
uit to breiden, luidende : "Als afzonderlijke openbaarmaking
wordt niet beschouwd de gelijk'tijdige openbaarmaking, al of
niet per draad, van een door radio-uitzending openbaar
gemaakt werk door het organisme dat de radio-uitzending
verricht" .
Dit voorstel vormde een aanpassing van de Auteurswet op de
aanvulling van artikel 11 bis, eerste lid, onder 2 0
33

en 3° van de Berner Conventie (Brussel 1948) . Een hierop
vanzelfsprekende vraag die dan ook in het Voorlopig Verslag
van de Kamercommissie voor Justitie werd gesteld, luidde :
"In hoeverre zullen de uitzendingen via het cas worden
beschouwd als uitzendingen verricht door hetzelfde
organisme?" (16 )
In zijn Memorie van Antwoord (11 febr . 1969)
stelde de minister van Justitie zich op het standpunt dat
bij het cas gedeeltelijk sprake is van ontvangst(-verbete-
ring) en gedeeltelijk van (afzonderlijke) openbaarmaking .
"Voor zover het ontvangstgebied van de uitzendingen ( . . .)
niet wordt vergroot tot buiten hetgeen net individuele
antennes kan worden ontvangen, vervult het cas een passieve
functie" .
Argumenten hierbij waren :
- geen selectie van programma's vindt plaats,
- Been nieuw publiek wordt bereikt ,
- er wordt geen gebruik gemaakt van speciale apparatuur,
maar van normale televisie-ontvangers .
Uitzendingen die met individuele antennes to ontvangen zijn,
vond de minister derhalve niet aan to merken als een
openbaarmaking in de zin van de Auteurswet . "Ten aanziezi van
degenen die programma's kunnen ontvangen waarvan zij zonder
cas-aansluiting verstoken zouden blijven, heeft het cas de
functie van een organisme dat een afzonderlijke openbaar-
making van die programma's verricht . Voor deze openbaar-
making zal toestemming van de auteurs vereist zijn" (17) .
Deze opvatting van de Regering stuitte bij
verschillende zijden op weerstanden, hetgeen onder andere
bleek tijdens de openbare hoorzitting van 25 juni 1969, die
door de Vaste Commissie voor Justitie was belegd (18) .
De belangrijkste bezwaren ware n :
a) Het criterium "wat met individuele antennes to ontvangen
is", is niet eenduidig ; het verschilt van streek tot
streek, hangt of van de bouw van de antenne en is
afhankelijk van de stand van de techniek .
b) Er vindt wel selectie door de exploitant plaats . Deze
doet namelijk een keuze uit de aan de grens to ontvangen
programma's . Derhalve is sprake van exploitatie van het
cas . Deze exploitatie en het feit dat sprake is van een
abonnement op het cas, wijzen in de richting van een
dienst die door de doorgever bij voortduring wordt
verricht (19) . Dit is een argument om to stellen dat van
afzonderlijke openbaarmaking sprake is .
3 4

c) Het begrip "organisme" heeft in Nederland betrekking op
een samenwerking van omroeporganisaties, NOS, NOZEMA en
PTT ; bij een radio- of televisie-uitzending handelen zij
als een organisme . Indien echter een onderdeel van het
organisme (i .c . de PTT) zelfstandig televisieprogramma's
opnieuw doorgeeft, treedt zij hiermee buiten he t
organisme, zodat sprake is van afzonderlijke openbaar-
making . De verschillende organisaties die deze opvatting
verdedigden (Boekmanstichting, ALAI (20), Nederlandse
Orde van Advocaten, BuMA en STEMRA) baseerden zich op
het Draadomroeparrest van de Hoge Raad (27 juni 1958,
N .J . 1958, nr . 405) . In dit arrest had de Hoge Raad
bepaald dat bij de draadomroep sprake was van een eigen
worm van openbaarmaking in de zin van artikel 1 van de
Auteurswet, en dat de PTT derhalve auteursrechten aan de
BUMA moest betalen . De Hoge Raad had hierbij overwogen
dat de PTT zich met de draadomroep richtte "tot een
andere kring van het publiek dan de radio-omroep . ." .
Volgens eerder genoemde organisaties moest
voor het cas dit zelfde criterium worden aangelegd, daar het
cas een zelfstandige wijze van verspreiding van programma's
was, Welke een ander publiek bereikt dan het publiek dat
slechts over een eigen ontvangtoestel beschikt .
Ondanks deze bezwaren bleef de Regering zowel
in Naar Nadere Memorie van Antwoord (24 febr . 1971) als
tijdens de behandeling in de Tweede Kamer (27 okt . 1972)
vasthouden aan haar eerder ingenomen standpunt, dat de
doorgifte van programma's door middel van het cas slechts
als hernieuwde openbaarmaking moeten worden aangemerkt,
indien deze programma's ter plaatse niet met individuele
antennes to ontvangen zijn . Alleen in dat geval is
toestemming van de auteurs benodigd . De minister gaf toe
dat, indien het CASEMA het cas zou gaan exploiteren, sprake
zou zijn van een afzonderlijk lichaam . Hij stelde echter
"dat het niet Bing om de vraag of er een afzonderlijk
organisms is of niet, maar on de vraag die daaraan vooraf
gaat, of het cas iets openbaar maakt dan wel of het ten
opzichte van de Nederlandse programma's een passieve
ontvangende functie vervult" (21) .
3 . Consequent i es voor besluitvorming c a s
Dat de k westie van de auteursrechten een
negatieve invloed op de beslu i tvorm ing o ver het cas heeft
gehad, v i ndt vooral zijn oor zaa k in de onduidelijkheid die
35

er over deze zaak bestond . Tijdens de behandeling van de
T&T-wet (in 1969) had de discussie erover reeds een aanvang
genomen, doch van een definitieve regeling, was nog lang
Been sprake .
Wat betreft de auteurs- (en aanverwante)
rechten voor binnenlandse programma's was de houding van de
Regering, buiten de juridische argumenten, duidelijk gericht
op een gunstige regeling voor de exploitant van het cas . Een
eventuele claim van BUMA en STEMRA zou een extra financiele
belasting voor het cas vormen .
Vrij algemeen werd wel verwacht, dat voor
buitenlandse programma's betaling van auteurs- en aanver-
wante rechten geeist zou worden . De hoogte van deze Belden
was echter nog een onzekere factor . Doordat de doorgifte van
buitenlandse programma's zo'essentieel was voor het cas
(voor een rendabele exploitatie), zou de exploitant in een
kwetsbare en afhankelijke positie ten opzichte van het
buitenland terecht kunnen komen . Het Tweede Kamerlid Assmann
formuleerde het probleem als volgt :" Voor mij hangt die zaak
als het zwaard van Damocles boven het cas . Ik vrees dat,
wanneer eenmaal de honderden miljoenen nodig voor een
cas-net in de grond zitten, het omineuze vraagstuk van de
auteursrechten in volle omvang op de proppen komt . Dan slaat
de klem, naar ik vrees, dicht" . (22) .
3 .5 Discussie rond het ca s
Na het uitstel dat op verzoek van een belang-
rijk deel van de kamercommissie was verleend, kon bijna een
jaar later dan gepland (13 mei 1969) de parlementaire behan-
deling in de Tweede Kamer plaatsvinden . De oppositie die
prof . Bordewijk tegen het cas had gevoerd was blijkbaar
aangeslagen ; veel van zijn genoemde bezwaren kwamen in het
debat Haar voren en talrijke vragen werden op de minister
afgevuurd . Bij de ontwikkeling die heeft geleid tot de
aanleg van kabeltelevisie van gemeentelijke omvang was de
rol van de PTT, de omroepen en de gemeenten van belang .
Allereerst volgt echter een beschouwing over de technische
voorlichting met betrekking tot het cas .
3 .5 .1 Technische_voorlichting
---------- -----------
Een centraal punt in de discussie rond het cas
vormde de technische voorlichting . In feite was de beslis-
sing over het cas het doen van een keuze uit een aantal
technische mogelijkheden ; een keuze over een grootschalig
project met belangrijke maatschappelijke gevolgen, en
36

derhalve zonder meer een politieke keuze . Om bij een derge-
lijk technisch ingewikkelde zaak een gefundeerde keuze to
doen, was het essentieel dat towel minister als kamerleden
over voldoende veelzijdige informatie beschikten .
Dat het aan deze informatie nogal eens
ontbrak, bracht onder andere mevrouw Brautigam Haar voren :
"Eigenlijk zijn wij over mogelijke plannen met betrekking
tot het cas een heel klein beetje Hader geinformeerd in de
loop van de lange voorbereiding in de commissie ( . .) . Het
moet mij van het hart, dat de minister en zijn deskundige
adviseurs wel erg schaars geweest zijn met hun informa-
ties ( . .) . Het wetsontwerp ligt er al drieeneenhalf jaar .
Pas nadat het reeds afgelopen commissie-overleg weer was
heropend omdat het rapport van prof . Bordewijk nogal wat
vragen opriep, hebben wij wat meer informatie gekregen . Nog
steeds weten wij echter to weinig om ons nu al een gefun-
deerd oordeel to vormen over dat centrale antenne-
systeem
Indien men nagaat Welke informatie parlementsleden hebben
gekregen, blijkt inderdaad dat deze summier, maar vooral erg
eenzijdig is geweest . Vrijwel alle informatie was beperkt
tot het aangeven van de mogelijkheden van het cas . Pas toen
door prof . Bordewijk mogelijke alternatieven waren aange-
reikt, werden van officiele zijde wat meer (technische)
gegevens verstrekt . Nochtans was deze informatie onvoldoende
of zelfs foutief . Zo beweerde minister Bakker van Verkeer en
Waterstaat tijdens de behandeling van de T&T-wet in de
Tweede Kamer dat de 19 extra kanalen die Nederland in
Stockholm toegewezen had gekregen, bestemd waren voor
tenders van zeer Bering vermogen on de landelijke netten aan
to vullen . In werkelijkheid Bing het hier on tenders tot een
vermogen van 100 kW, voldoende voor 2 a 3 zelfstandige
landelijke bedekkingen . De steunzenders waar de minister op
doelde waren toegewezen op de conferentie van Karlsruhe in
1966 . Hierbij had Nederland nog eens 200 a 300 hulpzenders
tot een vermogen van 10 kW kunnen krijgen (2) .
Hoewel de minister zelf verantwoordelijk is
voor zijn uitspraken, is het natuurlijk wel zo dat towel hij
als parlement afhankelijk waren van de officiele voorlich-
ting van de zijde van de PTT . Zo beweerde het Tweede
Kamerlid Dijkstra :
" . . . ., het is voor de Kamer buitengewoon frustrerend het
gevoel to krijgen Been toegang to hebben tot relevant e
technische informatie, en bovendien gesuggereerd to
worden dat ook de minister een eenzijdig menu voor-
37

geschoteld zou krijgen . Als het waar zou zijn, dan moet
warden geconstateerd dat de werkelijke beslissingen in
deze uiterst belangrijke zaken warden genomen i n
anonieme specialistische kringen, die niet controleer-
baar zijn ; een omstandigheid die in strijd is met iedere
democratische meningsvorming" (3) .
Voor een groot gedeelte komt deze kritiek op de PTT voort
uit de tweeslachtigheid van dit bedrijf . Enerzijds is zij
als overheidsinstelling een beleidmakend orgaan, dat in
samenwerking met de Regering een in het algemeen belang zo
optimaal mogelijke oplossing moet bieden aan technische
problemen . Anderzijds is de PTT een (commercieel) bedrijf
dat oog moet hebben voor de eigen rentabiliteit .
In het geval van het cas had de PTT wat dat
betreft duidelijk belangen en vormde zij veeleer een partij
dan een onafhankelijk informatiebureau . Het gebrek aan
objectieve technische informatie is derhalve niet slechts
een verwijt aan de PTT . De Regering, respectievelijk de
Kamer hadden niet alleen "veel harder met de vuist op tafel
moeten slaan am meer informatie to eisen " zoals mevrouw
Brautigam stelde (4), maar zij hadden zich ook minder
afhankelijk van de PTT kunnen opstellen . Men had uijvoor-
beeld een onafhankelijke (technische) commissie kunnen
raadplegen, of andere initiatieven kunnen ontplooien . Een
probleem in dit verband is het feit dat de technische
know-how op dit gebied voor een groat deel geconcentreerd
was (en is) bij de PTT, met name bij het Dr . Neher
Laboratorium . Dit laboratorium is echter primair een
bedrijfslaboratorium . Juist bij de beslissingen over
infrastructurele voorzieningen die voor de langere termijn
bepalend zijn voor het (mogelijk) gebruik ervan, wreekte
zich de afwezigheid van een meer onafhankelijk onderzoeks-
potentieel van enige omvang (grater dan een TH-vakgroep) .
Ten slotte kan men stellen dat de parlements-
leden zich zelf uiterst passief opstelden tegenover tech-
nische zaken . Men Wilde zich wel kritisch opstellen, maar
ging daarbij zeker aanvankelijk alleen uit van voorge-
schotelde informatie . Uit verschillende uitlatingen blijkt
dat de meeste kamerleden zich niet echt verdiept hadden in
deze technische materie (5) . Men kan van parlementariers
onmogelijk verwachten dat zij van alle ontwikkelingen op de
hoogte zijn, maar een zekere afkeer vanwege de technische
geaardheid van het onderwerp valt toch wel to bespeuren (6) .
38

3 .5 .2 Rol-van-de-PTT
De PTT heeft in deze periode consequent vast-
gehouden aan de plannen voor aanleg van het cas in de dicht-
bevolkte gebieden van Nederland . De aangevoerde bezwaren
konden hier geen verandering in brengen . Hiervoor zijn
verschillende verklaringen to geven . In de eerste plaats had
het Staatsbedrijf al veel geld geinvesteerd in onderzoek en
ontwikkeling van het cas . In feite werd al vanaf 1957
onderzoek verricht Haar de mogelijkheid van televisie-
distributie met behulp van draadomroepinrichtingen . Ondanks
dat waren Haar buiten toe niet meer dan twee dunne rapporten
(met hoofdlijnen) verschenen . Belangrijker is dan ook het
feit dat het besluitvormingsproces reeds in een vergevorderd
stadium verkeerde toen de grote hoeveelheid kritiek
losbarstte . Dat het cas er zou komen werd binnen de PTT in
feite als vanzelfsprekend aangenomen . Juist ook doordat de
plannen al zo'n vaste worm hadden aangenomen kon het bedrijf
moeilijk meer openstaan voor kritiek van buitenaf .
Een tweede verklaring voor het vasthouden aan
de cas-plannen is gelegen in de monopoliepositie van de PTT
als communicatie-verzorgende instantie . De concessie voor
het cas zou weliswaar aan de dochtermaatschappij van de
NOZEMA, de CASEMA worden verleend, maar de PTT bent 60% van
de aandelen van de NOZEMA . Het cas zou een uitbreiding van
Naar activiteiten betekenen en een versterking van Naar
positie . Bovendien waren er belangrijke voordelen aan een
structuur waarbij de aanleg en de exploitatie van kabel-
televisie in Nederland in een instantie zouden zijn
geconcentreerd . Zo vormen centraal georganiseerde aanleg en
exploitatie een betere waarborg voor een uniforme hoge
kwaliteit, het onderhoud zou beter georganiseerd kunnen
worden en de tariefstelling meer gelijkgesteld . Bij aanvaar-
ding van het kes-plan zouden aanleg en exploitatie gedecen-
traliseerd raken, waardoor deze voordelen zouden vervallen
en de PTT er minder grip op zou krijgen .
Ten slotte speelde voor de PTT het argument
mee dat het gebruik van de ether voor omroepdoeleinden,
zoveel mogelijk beperkt diende to blijven De ruimte die er
nog was moest gereserveeerd blijven voor andere vormen van
transmissie (o .a . mobilofoonverkeer) . Duidelijke beleids-
voornemens op dit punt waren echter nog niet bekend .
Ter verwezenlijking van Naar doelstelling in
deze had de PTT uiteraard een nauwe relatie met de minister
van Verkeer en Waterstaat . Zijn beleid was in belangrijke
39

mate gebaseerd op wensen van de PTT . Bovendien had de PTT de
beschikking over een geweldig potentieel aan technische
know-how . Hoewel dit ook weerstanden opriep, kon zij onder
andere tegenover kamerleden met gezag spreken .
3 .5 .3 Rol_van_de_9emeente n
In tegenstelling tot de PTT waren vele
gemeenten minder enthousiast voor het cas . Zoals bij de
telefoonaanleg verwachtten zij bij de aanleg van het cas
door een concessionaris, slechts een geringe invloed to
kunnen uitoefenen . Zij stelden er daarom prijs op dat ook
grotere inrichtingen, bijvoorbeeld voor het hele grondgebied
van een gemeente, onder het machtigingsstelsel zouden worden
gebracht . Op deze manier zouden zij namelijk zelf de aanleg
en exploitatie ter hand kunnen nemen, respectievelijk bij
aanleg door particulieren daarin meer inspraak kunnen hebben .
Ook de eventuele mogelijkheid van lokale
omroep, versterkte het idee dat aanleg en exploitatie van
kabeltelevisie op gemeentelijke schaal diende to geschieden .
De lokale omroep zal in het volgende hoofdstuk nader aan de
orde komen .
De wense n v a n de gemeente, d i e werden v e rwoo r d
door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, vonden weer-
k lank b ij de m ini ste r v an Ve rk ee r e n Wa te r staat (7) . Naast
zijn toezegging dat ook centrale antenne - inrichtingen met
een maximale grootte van e e n gem e en te onder het
macht igi ngsst el se l z ouden komen to valle n, beloofde h ij
spoed ig ove r leg me t de VNG ove r de rol d ie gemee nten bij
aanleg en explo i tat i e zo u d en k unne n sp elen .
3 .5 .4 Rol_van_de_omroepe n
Ondanks de grote betrokkenheid bij de invoe-
ring van kabeltelevisie, kwam vanuit de omroepwereld niet
zo'n duidelijk standpunt Haar voren als van de gemeenten .
Haar belangen met betrekking tot de aanleg van een landelijk
cas, waren ook niet geheel eenduidig . Enerzijds zou de door-
gifte van buitenlandse programma's Haar de dichtbevolkte
gebieden in het westen des land een belangrijke concurrentie
kunnen betekenen voor de eigen Hilversumse programma's . Deze
concurrentie zou niet ontstaan bij aanleg in de worm van
gain en cain . Men wist in deze periode namelijk nog niet,
dat het technisch mogelijk zou worden on buitenlandse
stations tot ver van de grenzen, direct to ontvangen . In dit
licht kunnen de door de omroepen geuite bezwaren ten aanzien
van het cas worden gezien, wat betreft de mogelijke
4 0

problemen die zouden kunnen ontstaan in verband met het
betalen van auteursrechten aan het buitenland .
In ander opzicht waren de omroepen bij de
eventuele aanleg van het cas zelf direct betrokken : zij
participeeerden namelijk voor 40% in de NOZEMA, respectieve-
lijk via de NOZEMA in de CASEMA . Meer dan Bens werd deze
deelname gunstig beschouwd in verband met onderhandelingen
net de EBU (European Broadcoasting Union) over de to betalen
vergoedingen voor het overnemen van buitenlandse program-
ma's . Vanuit deze directe betrokkenheid verklaarden zij zich
voor aanleg van het cas . Zo stelde Willem Vogt, directeur
van de NOZEMA :
"Er komt dan concurrentie van buitenlandse zenders en de
natuurlijke behoudsimpuls is dan on de boot een beetje
of to houden . Maar in de NOZ EMA hebben de omroeporgani-
saties zich eensgezind voor het cas verklaard . Dit is
een technische ontwikkeling die niet is tegen to
houden" (8) .
3 .5 .5 Beleid van de overheid
--------------------
Hoewel het oorspronkelijke wetsontwerp to t
wijziging van de T&T-wet niet meer beoogde dan a) de aanleg
van een cas door anderen dan de PTT mogelijk to maken, en
b) de aanleg van gain door particulieren mogelijk to maken,
spitste de discussie in de Tweede Kamer zich toch to e
op de vraag of het cas-plan al dan niet uitgevoerd moest
worden . De grote weerstanden, binnen en buiten de Tweede
Kamer geuit, dwongen de minister tot twee belangrijke
toezeggingen . Ten eerste deelde hij mede dat de "Kamer ervan
verzekerd kon zijn, dat geen beslissingen worden genomen ter
uitvoering van een cas, dan nadat de Kamer de gelegenheid
heeft gekregen om daarover met mij in discussie t o
treden" (9) . Aan de CASEMA zou eerst gevraagd worden een
concreet plan to presenteren, zowel wat betreft technische
uitvoering als ten aanzien van financiele en auteurs-
rechtelijke aspecten (het latere CASEMA-rapport) .
Een tweede tpezegging van de minister betrof
de aanleg van centrale antenne-inrichtingen (cain) . Deze
zouden ook onder het machtigingsstelsel komen to vallen .
Nadrukkelijk stelde hi j
"dat ook binnen het concessiegebied machtigingen
zullen ( . .) worden verleend, indien daarom wordt
gevraagd . Het is dus niet zo, dat als een concessie i s
gegeven in een bepaald gebied de mogelijkheid van
machtiging niet meer aanwezig is" (10) .
41

Deze concessie van de minister betekende dat het particu-
lieren en gemeenten toegestaan zou worden om kabeltelevisie-
netten tot yen maximale grootte van een gemeente aan to
leggen en to exploiteren . Deze toezegging zou bepalend
blijken voor de verdere ontwikkeling van de kabeltelevisie
na 1970 .
Na beide toezeggingen was er in de Tweede
Kamer weinig reden meer tegen het wetsontwerp tot Wijziging
van de T & T-wet to stemmen . Immers over het cas zou de
Kamer later nog een beslissing kunnen nemen, terwijl de
ontvangstverbetering en het rooien van antennewouden met
cain gerealiseerd zouden kunnen worden . Bovendien waren de
gemeenten door deze toezegging tevreden gesteld . Ook in de
Eerste Kamer werd het wetsontwerp zonder veel discussie
aanvaard .
Het is opmerkelijk hoe gemakkelijk toegegeven
is aan de wens ook Cain onder het machtigingsstelsel to
laten vallen . Dit machtigingsstelsel , dat oorspronkelij k
slechts bedoeld was voor installaties tot circa 100 woningen
(gain), werd plotseling uitgebreid voor systemen ter grootte
van complete gemeenten (bijv . thans Amsterdam, 300 .00 0
aansluitingen!) . De problemen die door het gedecentrali-
seerde aanleg en beheer zouden ontstaan, waren voor een
groot gedeelte to voorzien :
- de grote systemen waren technisch complex en vereisten
een grote technische know-how ;
- door de particuliere aanleg zouden (technisch) verschil-
lende systemen ontstaan, waarbij bovendien elke gemeente
de rol van PTT moest gaan vervullen om het meest
geschikte systeem to kiezen ;
- hoewel de PTT strenge voorschriften voor cain zou waken,
zou een afdoende controle op de uitvoering moeilijk zijn ;
- het gedecentraliseerde beheer zou problemen kunnen geven
bij de keuze voor doorgifte van programma's .
Het is duidelijk dat de minister met zijn toezegging voor de
cain een politieke uitweg heeft gezocht . In feite werd noch
voor het cas, noch voor het alternatief van het kabel ether
systeem gekozen . De ogenschijnlijk aantrekkelijke oplossing,
die onder andere was bedoeld als tegemoetkoming aan de wens
van de gemeenten, vormde het compromis dat het wetsontwerp
aanvaardbaar moest maken . Zowel de minister als de PT T
Bingen ervan uit dat op korte termijn het cas-plan toch wel
aanvaard zou worden . De ondertussen aangelegde cain zouden
dan nog slechts van beperkte omvang zijn, zodat boven-
genoemde problemen zich nauwelijks zouden voordoen .
42

4 . PERIODE 1970-197 6
4 .1 Ontwikkeling na de wijziging van de T & T-wet
4 .1 .1 Het_CASEMA_rappor t
In aansluiting op de toezegging van minister
Bakker in 1969 dat de CASEMA eerst een concreet plan over
het cas moest presenteren, verscheen in december 1970 het
zogenaamde CASEMA-rapport . Pas op 9 november 1971 bood, mede
onder aandrang van de Kamer, minister Drees van Verkeer en
Waterstaat, zonder commentaar zijnerzijds, het stuk aan de
Tweede Kamer aan (1) . Het pas geinstalleerde kabinet had nog
geen gelegenheid gehad een standpunt ten aanzien van het cas
to bepalen . In de jaren die volgden zou Hoch de regering een
voorstel doen tot aanleg van een cas (op basis van het
CASEMA-rapport), Hoch het parlement het CASEMA-rapport in
behandeling nemen .
Door deze gang van zaken heeft het CASEMA-
rapport slechts een beperkte invloed gehad op de ontwikke-
ling van de kabeltelevisie in Nederland . Bij de discussie
die het rapport buiten het parlement ontlokte, kwamen
slechts weinig nieuwe gezichtspunten Haar voren . In grote
lijnen herhaalde de discussie van voor 1970 zich .
De belangrijkste conclusies uit het rapport waren :
1 . technisch opzicht . Het cas-plan vormde, ook na vergelij-
king met de mogelijkheden van etherdistributie, de beste
oplossing voor de sanering van de antennewouden, de
verbetering van de ontvangstmogelijkheden en de uitbrei-
ding van het programmapakket . Bovendien "is de toege-
paste techniek zeer modern en zodanig opgezet, dat
toekomstige ontwikkelingen steeds soepel kunnen worden
ingepast" (2) .
2 . commercieel . De kosten van het systeem waren macro-
economisch gezien niet hoger dan die van individuele
ontvangstmiddelen (of gain) . Het cas-tarief werd
berekend op f 6,50 per maand (3) .
3 . juridisch . In verband met verschuldigde auteursrechten
warm regelingen getroffen of in voorbereiding voor de
vergoeding voor zowel binnenlandse als buitenlandse
programma's . De inhoud van deze regelingen werd niet
openbaar gemaakt, maar in het bedrag van f 6,50 per
maand warm al deze kostenfactoren verrekend .
Tijdens het mondel i ng overleg met de Bij zon -
dere Kamercommissie van 8 maa r t 1973 deelde de staats -
secretaris mee dat over een aantal technische punten e en
discussie op gang was ge komen tussen de PTT en enkele
deskundigen ( waaronder prof . Borde wijk) van de TH Delft . Di t
4 3

zou mede leiden tot een herziening van een gedeelte van het
CASEMA-rapport . In een later stadium besloot de PTT echter
tot algehele herschrijving, hetgeen zou uitmonden in het
"Technisch Rapport PTT inzake de verspreiding van omroep-
programma's via de ether en via de kabel" dat begin 1974
verscheen, en in herziene versie bij de Beleidsnota van Van
Hulten was gevoegd . De belangrijkste kritiek vanuit d e
TH Delft had betrekking op de in het rapport gesuggereerde
hoogwaardige technische kwaliteiten van het cas (4) . Veel
van de kritiek van Bordewijk werd overgenomen door de
Omroepraad . Op 19 maart 1971 bracht de Raad uit eigener
beweging advies uit aan de minister van CRM met het verzoek
dit advies ook over to brengen naar de minister van V&W en
het bovendien openbaar to maken . De belangrijkste kritiek
kan met de volgende punten worden samengevat :
1 . mensen zonder een cas-aansluiting worden achtergesteld,
doordat zij minder programma's ontvangen ;
2 . door het grote aanbod aan buitenlandse programma's zou
de CASEMA een selectie moeten maken . Zij is hiervoor
echter niet de geeigettde instantie ;
3 . over de to betalen auteurs- en aanverwante rechten dient
opening van zaken to worden gegeven ;
4 . ter vergelijking met het cas-plan dient een studie to
worden verricht naar de mogelijkheden van het kes-plan .
In het rapport werd namelijk wel de door Bordewijk Haar
voren gebrachte ruimte in de ether officieel bevestigd :
uitbreiding tot 5 a 6 landelijke televisiebedekkingen
was mogelijk (5) .
De uiteindelijke afwijzing door de regering
van het cas stond echter in feite los van deze kritiek . Zij
kwam zelfs voort uit een tegenovergestelde visie op de
technische ontwikkeling van de telecommunicatie, ten
opzichte van de visie van bijvoorbeeld de TH Delft, Voor
laatstgenoemde vormde het cas een technisch onvolwaardig
systeem, dat weinig geschikt was om verschillende innovaties
op telecommunicatiegebied in to passen . De staatssecretaris
gaf tijdens het mondeling overleg op 4 april 1974 to kennen
de technische ontwikkeling juist to willen afremmen (6) en
wees het cas om die reden af . Bij de definitieve afwijzing,
die in de Beleidsnota van 18 maart 1975 volgde, overwoog de
staatssecretaris onder andere : "Mede uit overwegingen van
nationale economie, geeft de regering de voorkeur aan deze
partible wijze van reageren op de maatschappelijke vraag
boven het scheppen van behoeften door eigener beweging het
44

i nitiatief to nemen tot de aanleg van een lande l ij k aanvoer -
net" (7) .
De politie k e achtergronden van deze visie
zullen nog Hader worden beschou w d .
4 .1 .2 Cain_en_gai n
Na de toezegging in de Tweede Kamer van
minister Bakker van Verkeer en Waterstaat over de aanleg van
gain en cain, volgden twee beschikkingen, namelijk va n
27 juli 1970 en van 18 September 1970 (8) . In de eerste
beschikking, de Aanwijzingsbeschikking, wees de minister
draadomroepinrichtingen aan waarvoor Been concessie was
vereist :
1 . gemeenschappelijke antenne-inrichting (gai) : "een
antenne-inrichting voor het doorgeven of overbrengen van
omroepprogramma's Haar :
a . ten hoogste 100 woningen ,
b . meer dan 100 woningen, mits na kruising van de tot
de inrichting behorende kabels met openbare wegen,
in de inrichting geen verdere versterking wordt
toegepast" ;
2 . centrale antenne-inrichting (cai) : "een antenne-
inrichting van lokale omvang, doch in grootte uitgaand
boven een gemeenschappelijke antenne-inrichting, bestemd
voor het doorgeven of overbrengen van omroepprogramma's" .
Onder "van lokale omvang" wordt verstaan dat de inrichting
in principe de grens van een gemeente niet overschrijdt .
Onder "doorgeven" wordt verstaan het distribueren van to
zelfder tijd uit de ether opgevangen omroepprogramma's, dat
wil zeggen van radio- en televisieprogramma's die door een
omroepzender worden openbaar gemaakt . Met "overbrengen"
wordt bedoeld het distribueren van programma's die niet, of
niet gelijktijdig, uit de ether zijn opgevangen . Te denken
valt hierbij onder andere aan lokale programma's die
uitsluitend via kabels worden verspreid .
Aan de machtiging konden technische en
administratieve voorwaarden verbonden worden die door de
directeur-generaal van de PTT zouden worden vastgesteld .
Deze machtigingsvoorwaarden, alsmede de technische voor-
schriften voor gain en cain werden vastgesteld en bekend
gemaakt in de beschikkingen van 18 September 1970, van de
directeur-generaal van de PTT .
Ten aanzien van reeds aanwezige of in aanleg
zijnde gain werd bepaald dat deze voor 1 februari 1971
dienden to worden gemeld bij de PTT . Bij het legaliseren va n
4 5

deze inrichtingen was geen machtiging vereist ; er werden
slechts de nodige eisen gesteld ten aanzien van elektrische
veiligheid en het redelijk storingsvrij functioneren van de
inrichting . In totaal zijn circa 13 .000 systemen met bij
elkaar zo'n 900 .000 abonnees aangemeld . Geschat wordt dat
5 .500 systemen met circa 300 .000 abonnees zich niet hebben
aangemeld (9) .
Voor het verkrijgen van een machtiging voor de
aanleg en exploitatie van een cai was in de Aanwijzings-
beschikking de verplichting opgenomen tot het kennen van het
college van B en W van de betrokken gemeente in de desbe-
treffende plannen . Na 1973 is de rol van de gemeenten nog
verder uitgebreid door verschillende afspraken tussen de
Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de PTT . In de eerste
plaats werd de gemeente in de gelegenheid gesteld binnen
drie maanden eventuele bezwaren kenbaar to maken . Hiermee
zou de PTT bij de beoordeling van de machtigingsaanvrage
rekening houden . Bovendien kreeg de gemeente zes maanden de
tijd zelf een aanvraag in to dienen, indien zij zelf
gegadigde voor een machtiging wenste to worden . Hiermee
verkreeg zij dus een (voorwaardelijk) prioriteitsrecht .
Bij de ont w ikkeling van de kabeltelevisie in
de worm van cain is een t weetal zaken van grote invloed
ge weest . In de eerste plaats ontstond door de betro k kenheid
van gemeenten de mogeli jkheid van lokale omroep . In de
tweede plaats hebben de snelle technologische ont w ik k elingen
op telecommunicatiegebied een belangrijke invloed gehad op
de uitvoering van de k abelinrichtingen .
4 .1 .3 Lokale_omroe p
Door de aanleg van kabeltelevisienetten op
gemeentelijke Schaal was de mogelijkheid ontstaan van het
overbrengen van plaatselijke programma's . Reeds op
10 oktober 1971 werd in de Eindhovense wijk Woensel, door de
Stichting Wijk TV Woensel, het eerste lokale kabelprogramma
in Nederland uitgezonden . Nauwelijks een week later, o p
18 oktober 1971, startte de lokale omroep in het Limburgse
dorp Melick-Herckenbosch . Naast ideele motieven waren
duidelijk commerciele krachten aanwezig om de lokale omroep
van de grond to krijgen (10) . Het was vooral om deze reden
dat de minister van CRM (in overeenstemming met de minister
van V&W) nogal paniekerig ingreep door het uitvaardigen van
de zogenaamde Kerstbeschikking op 24 december 1971 . Hierin
verklaarde hij een aantal artikelen van de Omroepwet van
toepassing voor de lokale omroep . In de beschikking legde d e
4 6

minister vast dat h et ove r b rengen van plaatsel i j ke rad i o- en
televisieprog ramma ' s bij wijze v a n experim e nt ui tsluitend
was toegestaan via dr aadomroepin richtingen in doo r hem a a n
to wijzen gemeenten (11) .
Tijdens het monde li ng ove r leg in de Tweede
K amer op 8 maa r t 1973 (12) de elde de minister van CRM mede
dat zes gemeenten zouden worden aange we z en voor lokale
omroep voor een experiment van maximaal twee jaar . Deze
gemeenten waren : Goirle , Dronten , Melic k- Herckenbosch,
Zoetermeer , Bijlmermeer en Devente r . Als be langrijkste
voor waarden stelde de ministe r dat geen reclame mocht
voor komen in de uitzendingen e n dat er g e en gratis of
goedkope mede wer k ing van het b edrijfsleven mocht worden
gegeven . De verantwoordel i jkheid voo r de programma ' s kwam
bij een representatieve cultu r e le instelling to l iggen .
Het liet z ich aanzien dat de lo kale omroep een
belangrijke lacune kon aanvullen : hij k wam tegemoet aan de
behoeften van specifieke groepen als wi jk- en buu r tbewoners ,
universiteiten , plaatselijke verenig ingen enzovoort . De
regering gebruikte zelf als a rgument dat "het gebrek aan
communicatie in onze samenleving - met name tussen overheid
en burgers en tussen burge r s onde r ling - hie rdoor kan worden
tegemoetgekomen" (13) .
De zes experimenteer-gemeenten werden in dit
verband als voorlope rs van de toekomstige plaatselijke
omroep beschou wd . Deze toe k omstverwachting was voor vee l
gemeenten een e x tra argument om tot aanleg van een gemeente -
lijke cai over to gaan . Zo stelde wethouder Riezenkamp van
Rotte rdam dat de samenlevingsopbou w niet z ozeer behoefte had
aan een ste rnet met een veelheid aan mogelij kheden , maar
veel meer aan lokale omroep (1 4 ) . In d i t opzicht hebben de
plannen voor loka l e omroep een positieve in vloed gehad op de
aanleg van kabeltelevisienetten op gemeentelij ke Schaal .
4 . 1 .4 Technolo g ische _ontwi kkelin9en_en _ toekomst _
-------- --- -- -- --- -
ver wachtinge n
Een t weede bel a ngrijk aspect bij de ont wikke -
ling van de centrale antenne-inrichtingen werd g evormd door
de snelle vooruitgang in de telecommunicatietechnie k en
voo ral ook doo r de verwachtingen voor d e toekomst d ie ten
aanzien daarvan bestonden . De ze technische ontwi kkelings-
mogelij kheden laten zich goed besch r ijven aa n de hand van
een reeks colloquia , die in de per i ode o k tober 1970 tot
maa r t 1 9 71 a an de TH to De l ft we r den g ehouden , i n samen -
4 7

werking met de Stichting Toekomstbeeld der Techniek
(opgericht door het Koninklijk Instituut voor Ingenieurs) .
De discussie werd gericht op een in de periode 1980-1985 to
bouwen nieuwe stadswijk : "Communicatiestad 85" . In deze
colloquia, waaraan door een groot aantal deskundigen uit
bedrijfsleven, PTT en TH's werd deelgenomen, stond het dan
aan to leggen lokale telecommunicatienet centraal .
Ten aanzien van de dienstverlening op
telecommunicatiegebied werd voor 1985 een belangrijke
uitbreiding verwacht, zowel in kwantitatieve zin (van de op
dat moment bestaande voorzieningen), als in kwalitatieve
zin . Zo zou de behoefte aan transportmiddelen voor de
directe doorgifte van omroepprogramma's over lokale kabel-
netten ongetwijfeld sterk toenemen (15) . Wat de kwalitatieve
uitbreiding betreft werd het vermoeden uitgesproken dat
interesse zou ontstaan voor het langs kabelweg bestellen en
aanvoeren van audiovisuele informatie van velerlei aard, die
in "teletheken" ligt opgeslagen en tegen betaling wordt
afgespeeld . Bovendien diende men rekening to houden met
onder andere :
- de mogelijkheid van een toenemende vraag Haar beeld-
telefoonverkeer (het aantal beeldtelefoon-aansluitingen
zou echter waarschijnlijk in 1985 niet boven de 1% van
het aantal telefoonaansluitingen liggen, gezien de hoge
kosten van deze dienstverlening ;
- een sterk toenemende vraag Haar besloten televisie
(bewakingsdiensten e .d .) ;
- een mogelijke opbloei van bijzondere communicatievormen
in het particuliere financiele verkeer (girofoon), in
het telexverkeer (volksverreschrijver), in het
instrumentele verkeer (cardiofoon), of in het
documentenverkeer (tekentelefoon) .
Dat een aantal verwachtingen achteraf bezien niet (volledig)
zijn uitgekomen is in dit verband niet relevant . Rekening
houdend met de toekomstverwachtingen van dat moment en met
de enorme investeringen die met de aanleg van lokale kabel-
netten gemoeid waren, stonden de volgende vragen over de
uitvoering van de aan to leggen netten centraal :
- moest bij de aanleg van een kabelnet op dat moment reeds
rekening gehouden worden met eerder genoemde toekomst-
verwachtingen ; in dat geval zoo de aanleg van een
coaxiaal sternet meer voor de hand liggen dan het tot
dan toe steeds toegepaste aftaknet ;
- zou er wellicht voordeel kunnen worden verkregen door
combinatie en eventueel integratie van kabelvoor-
48

z ieningen voor de diverse diensten (met name telefonie
en kabeldistributiesystemen) .
Beide vragen hebben betrekking op het centrale
thema : hoe heeft, uitgaande van de technologische ont w ikke-
lingsmogelijkheden , de uitvoeringsvorm van kabeltelevisie-
netten zich ont w ikkeld , zowel in technisch als in exploi-
tatief opzicht ; is deze het resultaat van technisch - finan-
ciele afweging van de verschillende mogelijkheden , of is zij
veel meer bepaald door maatschappelijke factoren zoals
(politie k e) wenselijkheid of belangen van bepaalde instel-
lingen .
Om deze vragen to kunnen beant woorden zal
allereerst nader worden ingegaan op de techniek van de
(centrale) antenne-inrichtingen , met de nadruk op de
verschillende netstructuren zoals die zich ont w ikkeld hebben .
4 .2 Technische aspecten van kabeltelevisiesystemen
4 .2 .1 Inleidin g
Deze beschouwing over een aantal technische
aspecten van kabeltelevisienetten, zal vanwege de omvang van
de studie zoveel mogelijk beperkt blijven tot datgene wat
van direct belang is geweest bij de discussie over en de
ontwikkeling van de kabeltelevisie .
In de eerste Brie paragrafen zullen enkele
algemene technische aspecten van kabeltelevisiesystemen aan
de orde komen, to weten : de bouwstenen, de opbouw en het
signaaltransport .
Verder zal nader in worden gegaan op verschil-
lende aspecten van kiestelevisie . Nu reeds zij vermeld dat
kiestelevisie niet specifiek aan een bepaald systeem van
kabeltelevisie gebonden is, maar bij meerdere systemen
toepasbaar .
Het reeds eerder naar voren gekomen onder-
scheid in netstructuur (sternet en aftaknet), komt nader
naar voren in de beschouwing over een viertal kabelsystemen,
to weten het aftaknet, het meegroeinet, het mini-sternet en
het DeltaKabel Sternet . De discussie over'de kabeltelevisie
zou zich rond deze systemen toespitsen . De keuze van het
meest geschikte systeem was ook van groot belang . "Immers,
de keuze van een netfiguratie nu, bepaalt in sterke mate de
omvang van de communicatievrijheid en -privacy in de
toekomst", stelde de Omroepraad dan ook (1) .
Ten slotte zal Hader worden ingegaan op de
reeds gesuggereerde mogelijkheid to komen tot een integratie
van het telefoonnet met het aan to leggen kabeltelevisienet .
4 9

4 .2 .2 . Bouwstenen van het kabeltelevisienet
a . Antenne
Voor de ontvangst van de verschillende
radio- en televisieprogramma's werd bij een gai gebruik
gemaakt van een bescheiden antenne op of nabij het betref-
fende huizenblok . Hiermee was veelal een redelijke ontvangst
van binnenlandse en nabij gelegen buitenlandse stations
mogelijk . Bij grotere cain konden de antennes op een veelal
gunstiger plaats (bijv . op een hoog gebouw) worden geplaatst
en kon men meer geld besteden aan antennes van hoge
kwaliteit .
Voor de ontvangst van verafgelegen stations is
in de loop der jaren steeds weer gebruik gemaakt van
Multi-Yagi-antennes en van paraboolantennes . Dit laatse type
antenne, dat de worm heeft van een (segment van Pen) grote
schotel is voor het eerst toegepast in 1972 ten behoeve van
een cai in Rotterdam-Hoogvliet .
Met een paraboolantenne is in het UHF-gebied
een versterking van circa 30dB to bereiken, hetgePn een
verbetering van circa lOdB ten opzichte van een conventio-
nele Yagi-antenne betekende . Deze verbetering uit zich in
Pen hogere beeld- en geluidskwaliteit . Een tweede voordeel
van de paraboolantenne is de sterke richtingsgevoeligheid,
waardoor minder storing wordt ondervonden van ongewenste
zPnd?rs die op dezelfde of aangrenzende kanalen werken .
Door het gebruik van hoogwaardige antenne-
technieken is de ontvangst van buitenlandse zenders ook in
het midden-westen van ons land op veel plaatsen mogelijk
gewordPn .
b . Kabel
In tegenstel l ing tot de symmetri sche drade n i n
telefoonleid ingen , Waarbij t wee ge i soleerde ge leide r s naast
el k aar l iggen , is voo r centrale a n t ennesyst emen vrijw e l
steeds gebru ik g emaakt van coaxiale kabels . Al leen he t
DeltaKabel Sternet zoals dat in de jaren 197 4/1976 is aange-
boden vormde hierop een uitzondering (tenzij anders is ver-
meld, wordt in het rapport steeds'op deze versie van het DKS
gedoe l d) . Bij ee n coaxkabe l is de ene gele i de r om de a ndere
aangebr acht (zie f i g . 4 .1 ) . De bi nne nge l e ide r word t g evo r md
door een koperdraad, die precis in het midden van de kabel
gef ixPerd i s ; de b uitenge leide r omsl ui t ee r stge noemde a ls
ePn ko k Pr . Tusse n de beide ge l e ide r s bevi ndt z ich isolat i e -
materiaal, het zogenaamde dielektricum . Dit dielektricum kan
gehe?1 uit kunststof bestaan of uit een mengvorm van
kunststof e n lucht .
50

Figuur 4 . 1 VerschillPnde kabelvorme n
coax zes G
coax twaal
coax achttien
CE
-9EE
samengeslagon coax achttio n
=trischM dQrpaa
Een dergelijke co-axiale ligging van de aders
heeft het voordeel dat signalers met een zeer brede frequen-
tieband (0 , 1- 1000 MHz) getransporteerd kunnen worden . Als
gevolg van de gevoeligheid voor overspraak is bij symme-
trische kabels de frequentieband in praktijk beper k t tot
enige M Hz . Over een coaxkabel is het mogelijk een groter
aantal programma ' s simultaan (FDM ) over to brengen .
51

Het verzonden signaal ondervindt in de kabel
een verzwakking (de zogenaamde demping) die uitgedrukt worst
in dB's (decibels) per 100 meter . Een verzwakking van 36B
komt neer op een halvering van het signaalvermogen . De thans
meest toegepaste kabels hebben een dpmping van rPspectieve-
lijk 3, 6 en 12dB per 100 meter (bij 23 0 MAz) .
c . Actieve apparatuu r
Doordat de signalers in de kabel verzwakken,
moet het signaal onderweg, van antenne naar huiskamer,
herhaaldelijk worsen versterkt . Bovendien vinden in het net
op enkele plaatsen omzettingen plaats van het ene kanaal
naar het andere . Voor al deze bewerkingen moet men gebruik
makers van actieve apparatuur, waarvoor in de to bespreken
periode uitsluitend nog transistorschakelingen werden
toegepast .
4 .2 .3 Opbouw_van_het_kabeltelevisiene t
- --- --
r o te - Een g cai is onder to verdele n i n ener -
z ij ds een l o kaal v er d ee lnet ( of hoofdnet, k opp--!lnet) met
beh ulp waa rvan de v e r sch i l lende radio - en te l e v is ie s i g n a len
naar de wi j kcent r a w o rse n getranspo rteerd en ander zi 3ds de
wijknetten die uiteindelijke verbindingen met de woningen
ma ke rs . De grootte van de wijken hangt s ter k of van p laatse -
l ijke oms t a nd ig hede n, inaar varieert van 500 to t 2000
a anslu i t ingP n . Ind i e n de totale g rootte van de ca i beper kt
b l i j ft tot ee n wij k , vervalt vanzelfsprekend het lo kale
verdeelnet . Het w ijkcPntrum is dan direct gecombinePrd of op
korte afstand gelegen van het ontvangststation .
Lo kaal verdeelne t
De verschillende signalers afkomstig van de
antenne w o rse n van h e t ontvangststa tion naa r het lokale
centrum getransporteerd . Van daaruit vindt het transport
naa r de ve r sc h ille nde wijk ce n t r a plaats . Hierbi j is het
mogel i j k geb r ui k to ma k e rs va n een s t e rvo rmig n et of van een
ring v ormig net (zie f i guu r 4 .2) . In het l aatste geval i s het
zi nvol de kabel in twee v oud u it to vueren , zodat in geval
van k abelbreuk he t s i g naal toch , zij het met ee n la ngere w eg
( link som of rechtsom) , a l le wijkcentra kan berei k en .
Wi j k net
Vanu it het wij kce nt rum worse n de sig nalers via
een groepsverst,:2rker en een eindversterker naar de woning-
aansluitingen gevoe rd (zie fi g uur 4 . 3) . He t net vanaf de
52

eindversterker (hit zogenoemde haarvatennet) kan verschil-
lende uitvoeringen hebben . In de loop der jaren zijn voor
dit kostbaarste gedeelte verschillende varianten voorgesteld
en uitgevoerd .
F ig uur 4 .2 Opbou w van ee n g root kabe ld i s tri b u t i ene t
STER I
rl I Lai la~~^ ►106 R AMY A
A AW'lOU P
LI-I ~ 1, fal
---_~_ ,
H [OKAAL CENT
L~vJ r ^
Q ~
\ \~ .) J t
R I F GYO R N tG lO[AAlY(QO[klM( i
Bron : Kabeltelevisianota .
~ IJ
A 4T L N M fi
PON
a
g~-L
0-
C C CM T POM
u D TRA lC

Fig uur 4 . 3 Opbouw v a n een gr oot wijkdistributiene t
M Ul A rTA t[A6C LIIET
(IlA Af '/A TI M IIFI )
.►. 61 1~f~4L C[M ~Y
p l P t Vl Q 1 1M1Q no
r[nnerniN mtunt w Niu uriu*r u w
~ ni -w[ r
-- -- ~
u, .,a 1Mu . I I I . uc sn ur
~n cun ~r
. .Q- a.euintr t%+ or u i
-4~ T u~ .Mu rt w nu . .amr~uua+ ~~
uea ow MN nwSnni r
1 A% {L 6001 OR Y 144M ILL4
C W 1 LL [ I A. L
A L tAN H[R 1CI R191w
Bron : Kabeltelev 151 ? ROt3 .
4 1
u:
* ) KT o HIw im[ m KT w Il~CIwT M Y
u ot uinrtnnnin
Zo worden bij het rijgsysteem de aansluitdozen
in de woningen eenvoudig door een kabel aan elkaar geregen .
Dit systeem, dat in de begintijd vPel werd toegepast in gain
(vooral in hoogbouw), mag sinds 1 januari 1978 niet meer
aangelegd worden, vanwege de onmogelijkheid een woning of to
sluiten, de storingsgevoeligheid en de grote problemen bij
het opsporen van een storing .
Bij een aftaknet is elke aansluiting met een
eigen kabel door middel van een zogenoemd aftakelement
verbonden met een centrale kabel . Deze centrale kabel kan
bijvoorbeeld tegen de Bevel, in een kabelschacht of -Boot of
ondergronds zijn aangebracht (zie fig . 4 .4) .
F iguur 4 .4 Ee n afta knet
5 4

Een derde mogelijkheid voor de uitvoering van
het wijknet is het sternet . Hierbij is het laatste gedeelte
van het net vanaf de eindversterker stervormig uitgevoerd,
zodat elke woning met een eigen kabel aan een concentratie-
punt is verbonden (zie fig . 4 .5) . In de loop der jaren zijn
verschillende sternetsystemen ontwikkeld die zich vooral
onderscheidden in het aantal aansluitingen per concentratie-
punt . De drie concPpten die ter discussie hebben gestaan, to
weten het DeltaKabel Sternet, het Robert Schmitz meegroei-
net en het mini-sternet, zullen evenals het aftakne t
ve rder op nader worden beschouw d .
F iquur 4 . 5 Een s t e rne t
4 .2 .4 Transport van-r-adio- en televisieprogramma's
----- --------------------
Bij het transport van omroepprogramma's via de
kabel zijn de mogelijkheden en beperkingen van de op een
zeker moment bestaande (televisie-)ontvangers, sterk
bepalend geweest . Van oudsher waren televisietoestellen
geschikt voor ontvangst in de VHF-band (zie Appendix A) .
Eind vijftiger jaren was dit al een van de belangrijkste
redenen om van het draadtelevisiesysteem over to gaan Haar
het cas, dat gebruik maakte van de VHF-band . Ook in gain
werd steeds de VHF-band toegepast . Het maximale aantal to
distribueren programma's was op deze manier beperkt tot zes,
daar het gebruik van nabuurkanalen niet goed mogelijk was .
De vanaf 1962 verkochte televisie-ontvangers
waren eveneens geschikt voor ontvangst in de UHF-band . Door
ook in het kabelsysteem UHF-transmissie toe to passen
ontstond hierdoor de mogelijkheid het aantal kanalen to
vergroten . Ook in de UHF-band is als gevolg van de gebrek-
kige selectiviteit van de televisietoestellen nabuur-
ontvangst niet goed mogelijk, zodat (in Principe) het
maximale aantal to verzenden televisieprogramma's 24 is (2)
(zie fig . 4 .6) .
55

E?n probleem dat bij het gebruik van UHF-
transmissie naar voren komt , is de hoge demping die het
signaal in de k abel ondervindt ; de demping neemt namelijk
toe me t de freque n t ie . Hierdoo r zijn over e e n bepaalde
a fsta nd meer ver ste rk e r s nood zak e lijk of me n moot gebruik
maken van ee n ka bel met een kleinere d emp ing . Be ide oplos -
s in g en zijn kostenv e r hoge nd . In het l o kale v er d eelnet ( waa r
de afstanden relatief groot zijn) wordt om doze reden zoveel
mogeli j k g e bru ik g emaakt van VHF-tran smi ssi e doo r oo k d e
niet voor omroep bestemde kanalen to benutten . Doze zogP-
n oemdP S ( spec ial e) k a nal e n bev i nd en zich t u ssen band I I en
band III (10 4- 174 MHz) en tusse n band I II e n d e bove n g r ens
van het VHF-gebied (220-300 M Hz) (zie ook fig . 4 .6) .
F iguu r 4 .6 De freq uPn tiebanden voo r geb rui k i n kabel -
tele vi sienetten
I I S IT s
n n ----- i-- ---
T I
47 G! W-rati 174 2 1# loo 478 Sal 840
fraq.arlla
Mlx)
In Principe is het mogelijk gebruik to maken
van S-kanalen tot aan de televisie-ontvanger . Doze moet
hiervoor dan wel geschikt zijn of geschikt worden gemaakt
met behulp van een home-convertor . Deze oplossing ter
vergroting van het aantal kanalen worat wel toegepast bij
oude netten die niet meer voor UHF-transmissie geschikt to
maken zijn . Als gPVOlg van in- en uitstralingseffecten
bestaat bij het gebruik van S-kanalen op deze manier het
gevaar van storingen door en van radiodiensten die op
dezelfde frequentie werken .
Het zou later gebruikelijker worden worden de
omzetting van S-kanalen naar UHF-kanalen collectief to
verrichten voor een groep aangesloten woningen tegelijk . De
convertor bevind zich dan in de eindversterker, in de
groepsversterker of in het wijkcentrum . Men spreekt in dat
geval van een VHF/UHF-systeem . Bij het goedkoper worden van
VHF/UHF-versterkerapparatuur is het rPCOnversiepunt steed s
mee r b i j het wi j kce n t rum komen t o l iggen .
H e t i s mogel ijk r e eds b i j de aanleg van een
VHF-net reken ing to houde n me t Pe n mog eli j ke u itb re id i ng tot
VHF/UHF -syste em i n de toekomst . Di t k a n dan to zijn e r t i jd
gesc h ied e n door he t eenvo ud ig bijp laa t sen van v e r ste rk e r-
apparatuur . M en spreekt in dat geval van een "VHF-geschikt/
UHF-voorbereid"-systeem .
56

Een geheel andere manier om tot een groter
aantal kanalen to komen is toegepast in het nog nader to
bpspreken meegroeinet . Hierbij is meervoudig van de VHF-band
gPbruik gemaakt door elke aansluiting to voorzien van 2 o f
4 coaxkabeltjes . Elk kabeltje heeft een capaciteit va n
6 VHF-kanalen, zodat in totaal 12 of 24 programma's kunnen
worden overgebracht .
Naast het toepassen van VHF- en UHF-banden is
het ten slotte ook nog mogelijk gebruik to maken van een
veel lagere frequentie, namelijk van de HF-band . Dit was
reeds voorgesteld bij de draadtelevisie, Bind vijftiger
jaren . In combinatie met kiestelevisie werd deze mogelijk-
heid gepropageerd door de firma Deltakabel (het DeltaKabel
Sternet) . Bij HF-transmissie kunnen goedkope symmetrische
kabels worden gebruikt . Een nad?el is echter dat bij elke
abonnPe Pen convertor moet worden geplaatst voor zowel radio
als televisie .
Recapitule r e nd z i j n de v o lge nde tra nsm i ss iesystemen v an
be lang :
VHF -sys teem
-i n rijg - e n afta knette n, z oals in v eel (o ude re) ga in ;
capaciteit : 6 tv-programma ' s
-meeg r oP inet ; capac itei t : 2x6 of 4x 6 p r ogr a rnma ' s , met
behulp van k i estelevisie uit to breiden tot nx6
programma' s
- met gebrui kma ki ng v an .S -k analen to t de abonnee in
comb inat ie me t een home-conve r tor ; c apac i teit : 12 a 1 4
programma's (3) .
VHF/UHF - systeem
-i n aftaknetten ; capaci teit i n pr incipe 25 a 30
programma ' s, veelal echter beperkt tot 20 als gevolg van
d e m ax imal e capac i t e it va n he t hoofd net (2) .
VHF - g e sch ik t/UHF-voo r be r eid
HF -n e t
-VHF -net , dat doo r he t bijpl a atsen van ve r sterke r s
VHF/UHF - g esch ik t t o make n i s .
-in comb in a t ie me t kies televi s ie in het DeltaKab e l
Sternet ;
capacitei t afhank e lijk van hoofd n et en ki e zers .
57

VH F
UHF
band I
band II
band III
band IV
band V
47-68 b)Hz
87,5-104 MHz
17 4 -230 MHz
470-582 MHz
582-860 MHz
4 .2 .5 Kiestelevisi e
kanaa l - met gebruik zonder gebruik
nummers nabuurkanalen nabuurkanale n
2- 4 3 2
16 FM -radioprogramma' s
5-12 8 4
21-34 1 4 7
35-67 33 1 7
58 3 0
Bij kiestelevisie is elke abonnee, via een
individueel leidingenpaar, aangesloten op een "kiescentrale"
(zie fig . 4 .7) . Voor Plke aansluiting bevindt zich in de
centrale een (al of niet elektronische) kiezer, die vanuit
de woning op afstand bestuurd kan worden . Vanuit de
centrale, waar het totale programmapakket aanwezig is,
behoeft dan maar ePn of ?Pn beperkt aantai programma's Haar
de abonnee overgestuurd to worden ; alleen dat programma(pak-
ket) dat de abonnee heeft aangevraayd, bijvoorbeeld mct
behulp van zijn kiesschijf, wordt verzonden .
F ig uur 4 . 7 Kie s tel evi s i e
Een eerste voordeel van kiestelevisie is de
mogelijkheid een zeer groot aantal programma's to distri-
bueren, zonder dat de transportcapaciteit van de kabel
(tussen abonnee en centrale) of de ontvangstcapaciteit van
de (televisie-)toestellen vergroot behoeft te worden . Dit
voordeel is ook van belang bij de economische afweging, daar
bij kiestelevisiesystemen gebruik kan worden gemaakt van
kabels met een geringe transportcapaciteit (dus goedkoper) .
58

Een tweede voordeel is de mogelijkheid om
abonnees per programma (al of niet m .b .v . een abonnement op
het dpsbetreffende kanaal), to laten betalen (pay-
television) . Bij systemen zonder kiesmogelijkheid krijgt
elke abonnee het totale programmapakket aangeboden, ook de
programma's waar hij (bijv . vanwege taalproblemen) toch Been
gebruik van rnaakt . Overigens is het in principe ook zonder
kiestelevisie mogelijk bepaalde programma's beschikbaar to
stellen aan alleen die abonnees, die bereid zijn daarvoor
extra to betalen of anderszins daarvoor in aanmerking komen
(de zogenaamde programmasegmentering) . Deze extra program-
ma's worden dan gecodeerd (scrambled) uitgezonden, opdat
aleen abonnees met een speciale decouer (descrambler) ze
kunnen ontvangen .
Doordat elke woning individueel galvanisch
v e r bo nde n moet z ij n me t de k iesce n t r ale ( 4 ) , dient de
st r uctuur va n bet kab e lnet ste r vo r mig t o zi jn . Elk concen -
tr a t iepunt va n het ste rnet vervu l t da n de rol van kies-
cent r a le . Overigens is bet n i e t zo dat el k sternet gebru i k
moet m a k en van k iestelevis ie . Alleen het nog to besp r e ken
DeltaKabel S ternet heef t een zo ge ri nge t ransportcapaci t e i t
(ee n telPV i sie kanaal + de F M-r adio k analen) , dat k i es -
televisie i nheren t aan bet systeem i s . De omvang van een
kies-televisiesysteem kan zowel varie r en wat betreft het
aantal aansluitingen per concentratiepunt (tot 300 bij bet
Delta Kabel S tPrn e t ) , als wat bet r e ft bet a an tal p rogramma ' s
waaruit gekozen kan w o r den . N aa st het doo rgeven van b inne n-
landse en buitenlandse programma ' s , heeft men bij dit
laa t stP oo k wel gedacht aan zeer g rote a antallen prog r amma ' s
(bijv . 1 0 . 0 0 0) , d i e met be hulp v a n vi deo reco rde r s en
- pla tenspele rs t er beschikking v an de abonne e s konden worde n
g e s teld . De ze mogelijkhe id had m e n oo k reeds ti j dens het
te lecommun ica t ieco ll oqui um Commu n icat i estad 85 voo r og en
( zie 4 .1 . 5) . De koste n van een dergel i j k e v ideoth e e k ( of
t e letheek , med iathee k, enz . ) vo rmden ech te r ee n bepe rk e nde
fac tor .
Doorda t e lke a bon nee met ee n ind ivi d u e le kabel
verbonden is aan een centrale , is bet mogelijk deze verbin-
d ing oo k voor ( breedba ndig ) ret ou rverk eer to gebruiken ; el k e
abonnee k a n informatie Haar de ce n t r a le verzend e n
("upstream") . Hiermee zijn verschillende vormen van twee-
richtingsverkeer mogelij k, zoals girofoon, tekentelefoon ,
enzovoort . Bij volledig breedbandig twenrichtingsverkeer
spreekt men over beeldtelefonie . Ook bij een voor kies-
tele v is i e inger i cht s te rn e t z i jn de extra kost en v oo r beeld -
59

telefonie Pchter zeer hoog vanwege de benodigde capaciteit
i n het hoofdnet en de kiesappa r atu u r . De PTT zou da n oo k de
voorkeur geven aan een afzonderlijk net voor breedbandig
twPP r ichti ngverk?e r . Een p robleem b i d k iestelevi sie onts taat
indien de abonnee met een tweede toes tel ge l ij kt ijd ig ee n
antle r pr og ramma( -pa kk et) wi l o n tvangen . In dat geval i s een
volled ige tweede aa nslu i ting noodzakelijk .
4 .2 .6 Aftakne t
Het afta k net (5) vo r mt de meest v oo r de hand
om r oepprog r amma ' s . De aa nsl uit i nge n worden van signaal
voo rz ien door een gemee n schappe l ijke kabel . El k e won ing
wordt me t behulp va n ee n zogenoemd afta k elem e nt dat z ich
buiten de woning bev indt , aan de gemeenschappe l i jke kabel
gekoppeld .
In ee n aftaksysteem ve rvoert de kabel alle
besch ik ba r e programma ' s in FDM-l igg i ng (z ie Appendix A) .
Ind i en gebruik gemaa kt wordt van de VHF-band ( zoa l s aanvan -
kelijk gebruikelijk was) is het maximale aantal kanalen 6 .
Door het bij plaatse n van daa r voor bestemde v e r s t e rk ers ,
zijn veel aftaknetten ook geschikt to maken voor UHF-trans-
mi ssie .
In de lite r atu u r over kabeltelevis i enette n
b e stond nogal eens v er war ri ng ove r de beg r ippen afta knet en
sternet . Zo i s een m i n i- ste r ne t op to vatte n als een aftak-
net , w a arb i j de afta keleme nten va n ee n groep w oni ngen (ca .
10 - 20) op een p laa t s zi jn geconce n t r eerd . Ande r zijds is een
afta knet op t o vatte n als ee n ste rnet met ee n of e n kele
aansluitingen per ste r punt . (Er zijn bijv . viervoudige
aftakelementen .) Wan neer in de ze stud ie he t woo r d " aftaknet "
z ondPr ve rde r conmentaa r is gebru i kt zal slech t s de
structu u r worden bedoe ld zoals h ie rvoo r besch r even .
F iguur 4 . 8 Het aftakne t
60

4 .2 .7 M??groeinet (6 )
De eerste plannen voor een coaxiaal sternet,
dat later zou uitgroeien tot het meegroeinet, kwamen Haar
voren tijdens de colloquia aan de TH Delft, Communicatie-
stad 85 . Van belang hierbij is vooral een conclusie van het
eindverslag :
"Aangezien CS 85 (het lokale teleconununicatienet voor
communicatiestad 85) "compatibel" moet zijn met andere
netvormen, respectievelijk bPStaancie conversatiesystemen
en distributievormen, zal het nieuwe net een grote
flexibiliteit moeten vertonen voor met name de over-
gangsfase" .
Zo was ook een van de uitgangspunten dat alle bestaande
televisie-ontvangers to gebruiken zouden moeten blijven .
In het eerste concept werd gedacht aan ee n
sternet met circa 200 aansluitingen per concentratiepunt,
waarbij elke aansluiting was opgebouwci uit 4 mini-coax-
kabeltjes van circa 1,5 mm buitendiameter (zgn . mini-coax-
quad) .
Dit systeem was geschikt voor :
1 . omroepdistributie, 4x6 programma's in de VHF-band ;
2 . telefonie, 2 telefoonaansluitingen per woning ;
3 . uitbreidingsmogelijkheid voor beeldtelefonie en/of
kiestelevisie .
De kosten werden per aansluiting ongevee r
f 100,-- hoger geschat, dan die van een aftaknet . Doordat
echter de telefoonaanleg automatisch mee geschiedde zou het
systeem uiteindelijk toch voordeliger zijn . Bovendien was
hiermee direct de vooraanleg voor beeldtelefonie en kies-
televisie gerealiseerd .
Met dit concept probeerde men een compromis to
vinden tussen het goedkope en eenvoudige aftaknet en een
volledig breedbandig tweerichtingsverkeersnet dat geschikt
was voor kiestelevisie en beeldtelefonie . Zeker in de
uiteindelijke realisering (die nog eenvoudiger van opzet
was) wend met dit zogenoemde "meegroeinet" getracht de
investeringen niet hoger to laten oplopen dan voor een
distributief net verantwoord was, maar anderzijds de weg
voor mogelijke toekomstige ontwikkelingen geheel open to
houden .
In de jaren na de colloquia is aan de TH Delft
verder onderzoek verricht (7), waarbij onder andere de
mog?lijkheid van het gebruik van elektronische kiezers werd
aangetoond . Vanuit de daarvan verkregen gegevens is door d e
61

firma Robert Schmitz Consult Engineering to Zaltbommel een
op de praktijk gericht systeem ontwikkeld .
In het uiteindelijke ontwerp (in de periode
1974/1976) is elke abonnee met behulp van twee coaxiale
kabeltjes aangesloten op een kabelverdeelpunt (zie fig .
4 .9) . Dit kabelverdeelpunt (kvp) is to beschouwen als een
gecombineerde groeps- en eindversterker die door een meer-
voudige coaxiale kabel vanuit een wijkcentrum wordt gevoed .
Bovendien kan in het kvp per abonnee een elektronische
kiezer worden opgenomen . In eerste instantie is dit echter
niet nodig, daar zonder kiezer reeds 2x6 programma's kunnen
worden verzonden . Over elk kabeltje kunnen namelijk zes
televisieprogramma's (in de VHF-band) en de EM-band worden
getransporteerd .
Figuur 4 . 9 Het meegroeine t
Indien meer dan 12 programma's gewenst zijn,
is het mogelijk in het kvp een zogenaamde pakketkiezer aan
to brengen die de abonnee op afstand kan bedienen . Elk
gekozen pakket bestaat steeds uit maximaal 6 programma's . Op
deze manier is segmentatie van het progranuna-aanbod, dat wil
zeggen bepaalde programma's (al of niet tegen extra beta-
ling) alleen aan bepaalde abonnees aooryeven, eenvoudig to
realiseren . Zonder kiezers is segmentatie tot twee pakketten
van zes programma's mogelijk .
4 .2 .8 Mini-sterne t
Het mini-sternet (8) is een stervormig net,
waarbij circa 10 a 20 abonnees op een concentratiepunt zijn
aangesloten . Elke aansluiting wordt gPrealiseerd met behulp
van een individuele coaxiale kabel, die met een gemeenschap-
pelijke aftakdoos is verbonden . Door het kleine aanta l
aansluitingen per sterpunt kunnen de aansluitkabels kort
blijven, zodat het net VHF- en UHF-geschikt to maken is .
Het mini-sternet is een vrijwel gelijktijdige
winding van het staatsbedrijf der PTT, de NV Philips en he t
62

adviesburPau Jelgersma (KAI Woerden) . Dit vroeger ook wel
aftaksternet genoemde net is ontstaan Haar aanleiding van de
discussie over de voor- en nadelen van aftak- en sternetten
in . 1974 . Tegenover de grote mogelijkheden van (volledige)
sternetten, stelden de voorstanders van aftaknetten, bat er
geen reden was om op de duurdere sternetconfiguratie over to
gaan, daar het aftaknet in distributieve zin voldoende
capaciteit had voor de eerste tien jaar (9) . Het mini-ster-
net vormde in deze zin een compromis . De aanleg van het net
was zeker niet duurder dan dat van een aftaknet, terwijl
toch de weg voor de toekomst were opengehouden voor een
mogelijke ontwikkeling wat betreft kiestelevisie . Bovendien
kon het mini-sternet voldoen aan de behoeften van exploi-
tanten om to komen tot een netconstructie die effectief en
goedkoop aan- en afsluiten mogelijk maakte . Wat dat betreft
was het m i ni-sternet duidelijk in het voordeel ten opzichte
van het aftaknet, daar bij het eerste systeem alle manipula-
ties in een centrale kast aan de openbare weg verricht
konden worden .
In de discussie over de goedkope (distribu-
tieve) aftaknetten, en de op de toekomst gerichte ster-
netten, is het mini-sternet to beschouwen als een nog
verdere vereenvoudiging ten opzichte van het meegroeinet .
Door een groter aantal sterpunten bij het mini-sternet zal
de eventuele invoering van kiestelevisie gecompliceerder
zijn dan bij het meegroeinet . Anderzijds moet men bij het
meegroeinet in een eerder stadium overgaan tot kies-
televisie : reeds bij overschrijding van het programma-aantal
van 12 . Bij het mini-sternet is de maximale capaciteit in
veel g-evallen 30 (televisie)programma's, zonder gebruik van
kiestelevisie .
4 .2 .9 DeltaKabel_Sternet_ J DKSZ (10)
---------- -------
Een ten opzichte van andere antenne-inrich-
tingen op belangrijke punten afwijkende netconfiguratie is
het DeltaKabel Sternet . Het net vormde een directe kopie van
het Dial-A-Program sternetsysteem van het Britse concern
Rediffusion . Hit werd op de markt gebracht door de in 1973
opgerichte project-ontwikkelings- en exploitatiemaatschappi j
Deltakabel .
Het DKS is onder to verdelen in een ontvangst-
station, het hoofdnet en de abonneenetten (zie fig . 4 .10) .
63

Figuur 4 . 10 Het DeltaKabel Sternet
nooianeti
Het ontvangststation verschilt niet van dat
bij andere netconstructies . Het hoofdnet, dat de kiescen-
trales van signaal vorziet, bestaat uit 3 multicoaxkabels,
dat wil zeggen een drietal kabels die ieder op zich zijn
samengesteld uit 12 kabeltjes van het type coax-12, ieder
7 mm dik . Het abonneenet levert de verbinding van d e
kiescentrale met de woning : elke woning is met behulp van
een lange kabel van twee symmetrische aderparen (een zg .
"quist"), verbonden met de kiescentrale . In de eerste opzet
verzorgde eike kiescentidle circa 3 00 aansluitingen ; dit
aantal is later teruggebracht tot maximaal 200 . In de
praktische uitvoering is steeds een aantal abonnee-
verbindingen binnen een ommanteling samengevoegd tot een
24-aderige kabel .
Via een aderpaar kan een televisieprogramma in
lage frequentieligging (HF, 3-10 MHz) worden getranspor-
teerd . De radioprogramma's (FM) krijgt de abonnee via het
andere aderpaar thuis (in een iets hogere frequentieligging :
12-25 MHz) .
Doordat slechts een televisiPprogramma Haar de
abonnee wordt verzonden is het DKS vanaf het begin als kies-
televisiesysteem uitgevoerd . In de eerste opzet maakte he t
gebruik van elektromagnetische kiezers, door de abonnee op
afstand bediend, met behulp van een kiesschijf . Het aantal
to ontvangen programma's, dat slechts werd beperkt door de
capaciteit van de kiezer, respectievelijk die van het hoofd-
net, was 36, maar kon uitgebreid worden tot 108 . In latere
opzetten was de begincapaciteit ook wel 12 (11) .
Daar in het DKS zowel het televisieprogramma
als de FM-radioprogramma's in een lagere frequentieband
worden getransporteerd dan gebruikelijk is, moeten beide
ontvangers worden aangepast met een convertor . Anderzijds
heeft het DKS het voordeel dat alle televisietoestellen
geschikt blijven : de convertor zet het programma steeds in
6 4

eenzelfde kanaal in de VHF-band on, zodat geen problemen
ontstaan voor toestellen zonder UHF-tuner of met een beperkt
aantal voorkeurtoetsen .
Met behulp van het DKS is op eenvoudige wijze
segmentering mogelijk ; betaling kan per programma geschie-
den . Bovendien is in principe tweerichtingsverkeer mogelijk .
Berichten of (televisie)programma's kunnen vanaf de abonnee
"stroomopwaarts" Haar de kiescentrale worden verzonden, en
van daaruit Haar een willekeurige andere abonnee . D e
capaciteit van het hoofdnet (108 kanalen) vormt hier echter
een beperking . Bovendien is voor een dergelijk gebruik van
het net toestemming van de minister van Verkeer en Water-
staat nodig .
De reeds eerder aangegeven eigenschap van
kiestelevisiesystemen dat slechts een programma tegelijker-
tijd ontvangen kan worden, vormt een belangrijk nadeel van
het DKS-systeem .
De hierboven uiteengezette systeemopzet
beschrijft het DKS zoals het in eerste opzet wend gepresen-
teerd en als zodanig onderwerp van discussie was tijdens de
politieke debatten van 1974-1976 . Nadien is het systeem, on
aan de technische eisen van de PTT to voldoen, gemoderni-
seerd, met name wat betreft de uitvoering van de kiezers .
Deze zijn thans volledig elektronisch .
4 . 2 . 10 Evaluatie _ systeme n
In deze paragraaf zal worden getracht de
systemen d i e (in 197 4/1976) te r d i scussie stonden op de
belangrijkste punten met elk aar to vergelijken . De ze verge -
l i jking pretendeert niet volledig to zijn ; zij tracht
slechts enig inzicht to verschaffen in de belangrijkste
mogelij kheden en beper k ingen van de verschillende netten . Er
zal worden ingegaan op de dist r ibutieve eigenschappen , op de
k osten en op de niet-distributieve eigenschappen van de
verschillende netconfiguraties . Expliciet zij vermeld dat
het bier gaat om systeemuitvoe r ing e n zoals die in genoemde
periode ter discussie stonde n . Inmiddels zijn deze systemen
(sours ingrijpend) ge w ijz igd .
Distributieve eigenschappe n
a) Het aantal door to geven programma ' s . Zowel bij afta k -
netten als bij mini - sternetten , wordt het aanta l televis i e-
kanalen bepaald door het gebruikte signaaltranspo r tsysteem .
E r kunnen in al le geva l len zes standaard VHF-kanalen worden
doorgegeven . Het geb r ui k van S -kanalen in combinatie met ee n
65

home-convertor brengt het totaal aantal op 14 . Het maximale
aantal van 30 kanalen is to bereiken door gebruik to maken
van zowel de standaard VHF (6) als de standaar d
UHF-kanalen (24) . Hierbij past de PTT in het lokale
verdeelnet veelal wel S-kanalen toe . Het maximale aantal
door to geven programma's is in praktijk veelal beperkt tot
20 .
In het Robert Schmitz meegroeinet is het
maximale aantal kanalen in eerste instantie 12 (2 pakketten
van 6) . Door het bijplaatsen van kiesapparatuur is dit
aantal uit to breiden tot veelvouden van zes programma's .
Het maximale aantal wordt slechts beperkt door de capaciteit
van het lokale verdeelnet, respectievelijk de capaciteit van
de kiezers . Dit laatste geldt ook voor het DeltaKabel
Sternet dat direct als kiestelevisiesysteem fungeert . In
eerste opzet is het net gedimensioneerd op de doorgifte van
36 televisieprogramma's .
Het aantal door to geven radio-programma's (FM)
is voor alle systemen gelijk, namelijk 16 ~ 17 ; bij een
juiste kanaalkeuze biedt de FM-band overigens ruimte voor
meer programma's .
b) Van direct belang bij het aantal door to geven
televisieprogramma's was de geschiktheid van de op dat
moment in gebruik zijnde toestellen . De meeste toestellen
waren wel geschikt voor zowel VHF- als UHF-ontvangst, maar
het aantal voorkeurtoetsen vormde vaak een beperking . Het
merendeel van de televisie-ontvangers in 1975 had niet meer
dan 6 a 8 afstemorganen die door middel van voorkeurtoetsen
ingesteld konden worden op een bepaald kanaal (12) . Uit een
onderzoek van Deltakabel in 1977 in de Brie grote steden
bleek dat slechts circa 36% van de toestellen beschikte over
7 of meet kanalen en slechts 24% over 8 of meet kanalen (13) .
In principe is het mogelijk steeds een ander
kanaal to kiezen door de voorkeurtoetsen to verdraaien .
Buiten het feit dat deze toetsen hier veelal niet op
berekend zijn levert dit voor veel mensen problemen op (14) .
Deze beperkte ontvangstmogelijkheden van televisie-ontvan-
gers vormde (vormt) vooral een nadeel voor systemen die voor
uitbreiding van het programma-aantal boven de zes gebruik
maken van Frequency Division Multiplex (F .D .M ., zie Appendix
A), zoals aftak- en mini-sternetten . Het meegroeinet maakt
gebruik van pakketten van 6 programma's in de VHF-band,
zodat hierbij Been problemen zijn . Bij het DeltaKabel
Sternet zou zelfs een voorkeurstand voldoende zijn .
66

c) Inpassing van bestaande g a in . I n v e el plaatsen waar een
cai w e rd aangelegd , war en r eeds gemeenschappelij ke a n tenne -
inrichtingen a a nwez ig . Afhan ke l i j k van de kw al i teit van de
betreffende gai kon men beslu i ten to t i n tegr a tie (eventueel
me t k le ine modif icaties) of tot liqu i datie gecomb i neerd met
n ieu we aanleg .
Daar oudere gain allemaal als F . D .M . aftak- of
r ijgnet zijn uitge voerd , kunnen z ij eenvoudig door aanslui -
ting op het w ij kcentrum of groepsve r ste r ke r in een afta k- of
mini - sternet ge integ r ee rd worden . Voor aanpassing van gain
aan het DKS d i ent el k door t o geven televisieprogr amma eerst
omge z et to worden naar een k anaa l in de VHF- of UHF-band .
Integratie van gain in het meegroeinet vormt geen p roblemen ,
voor zover het aantal kanalen beper k t blijft tot zes .
Daarboven moeten omzetters Haar de UHF-band worden toegepast .
B i j volledige vervanging van de gai door een
nieuw aan to leggen net , kunnen zich in het geval van een
sternet (meeg roeinet en DKS) problemen voordoen doordat de
aanwezige buisleidingen (ducts) to sma l zijn om meerdere
kabels door to leiden .
Aanwezige kabelschachten en -goten
waren veelal sl echts berekend op een kabel (voor een rijg -
net) .
d) Segmentering . Programmasegmen t er ing is het beschikbaar
st e llen van (bepaalde) programma ' s a lleen aan abonnees die
daa rvoor bereid zijn extra to betalen of tot een bepaalde
deelgroep van aangeslotenen behoren . Segmentering heeft
e xtra administ r atieve werkzaamheden tot gevolg en verhoogt
de e xploitatiekosten . Anderzijds levert het een eerlijker
betalingssysteem op , daar de abonnees alleen voor de
programma ' s die ze werkelijk wi llen ontvangen beho even to
betalen .
In kiestelevisiesystemen als het meegroeinet
en het D KS is segmente r ing eenvoudig to realise r en . B i j
netten die werken volgens het F . D .M . Principe is segmen -
tering mogelij k door bepaa lde programm a' s in gecodeerde worm
(sc rambled) to ver ze nden . Alleen bepaalde aangeslotenen
kunnen deze ontv angen met een speciale decoder (descrambler) .
In het meegroeinet is zonde r geb r ui k van k iezers r eeds een
segmentering in twee pa kket ten mogel i jk , doordat elk e
abonnee is aangesloten met t w e e indiv i duele kabels .
Kosten
Het ve rgelij ken v an de koste n van aanl eg van
de ver sch i l lende systemen vo rmd e een mo ei l i jke z aak . Men h ad
t o ma k e n met ste rk uiteen lop e nde p rak tijks i tuat ies , d i e ,
67

afhankelijk van het systeem, de kosten voordelig of juist
nadelig konden beinvloeden . Te noemen zijn bijvoorbeeld
verschillen in bebouwingsdichtheid, verdeling over hoogbouw
en laagbouw, de aanleg van kabels langs de Bevels of in de
grond, aanleg tijdens of na de bouw, het al dan niet gelijk-
tijdig aanleggen met andere vorzieningen als telefoon en
elektriciteit, enzovoort .
In de kostenvergelijkende studie (1975) van de
PTT (15) werd uitgegaan van een gestyleerde woonwijk van
1000 woningen (laagbouw) met een bebouwingsdichtheid van 40
woningen per hectare . Het resultaat hiervan is afgebeeld in
figuur 4 .11, waarbij de geindexeerde relatieve kostprijzen
van diverse systemen als functie van het aantal televisie-
kanalen is weergegeven . Uitgezet zijn :
- het VHF-sternet, dat wil zeggen het meegroeinet ,
- het VHF-net, met gebruikmaking van S-kanalen + home-
convertor, (al dan niet UHF-voorbereid) ,
- VHF/UHF-net, zowel bij collectieve conversie voor 100
aansluitingen, als voor 1000 aansluitingen .
68

Figuur 4 .11 Kost p ri j svergeli j king door de PTT
M
Y
O O
M
d
Bron : Kabeltelevis i enota .
Geen rekening is gehouden met de kosten van een voortijdige
aanschaf van een nieuw toestel als gevolg van een to klein
aantal voorkeurtoetsen .
In de kostenstudie van de PTT is niet het DKS opgenomen,
daar tussen Deltakabel en PTT over een aantal zaken geen
overeenstemming kon worden bereikt . Op verzoek van de
staatssecretaris voor V&W is door PTT en Deltakabel alsnog
6 9

een rapport opgesteld (okt . 1975), waarin de volgende punten
naar voren kwamen (16) :
a) berekening van de kostprijs per aansluiting bij toepas-
sing van DKS in vergelijking met de kostprijs per
aansluiting in aftaksystemen ;
b) berekening van de extra kosten per aansluiting bij
toepassing van het DKS, indien wordt voorgeschreven dat
het hoofdnet zal moeten bestaan uit coax-3 kabels ;
c) een berekening van de extra kosten, Welke de consument
zelf moet maken bij uitbreiding van de capaciteit van
aftaknetten tot meer dan 6 kanalen, vergeleken met de
kosten indien deze consument is aangesloten op het DKS .
Ook in dit rapport konden PTT en Deltakabel weinig overeen-
stemming vinden :
a) de PST kwam tot een kostprijsberekening voor het
VHF/UHF-net die circa 20% lager was dan die Welke door
Deltakabel was opgezet . Dit verschil ontstond doordat de
PTT bij zijn berekeningen niet uitging van de bestaande
PTT-voorschriften (TR 9026), maar van de kwaliteits-
normen die daaraan vooraf gingen (17) ;
b) Deltakabel stelde dat de afschrijvingstermijn van het
DKS langer was dan van een aftaknet (18-20 tegen 10=12
jaar), omdat het DKS beter kon inspelen op mogelijke
toekomstige technologische ontwikkelingen . De PTT hield
voor alle systemen dezelfde afschrijvingstermijn aan ;
c) Deltakabel achtte het noodzakelijk dat rekening werd
gehouden met de extra kosten voor een consument, indien
deze een nieuw televisietoestel met meer druktoetsen
moest aanschaffen om alle programma's to kunnen ontvan-
gen . De PTT meende dat het met die voortijdige en
voortdurende vervanging van televisietoestellen, in
geval van een VHF/UHF-net, niet zo'n vaart zo u
lopen (18) .
Hieronder zijn de belangrijkste resultaten van de onder-
zoeken weergegeven (steeds voor 12 kanalen) .
De i nvesteringskosten pe r aanslu iti ng (ge indexeerd) volgens
bere k ening va n Deltakabel :
VHF/UHF
VHF + home-convertor
DKS
70%
100
111
101
100% a ansluit i ngsd ichtheid
10 0
120
110
70

De totale kosten voor de abonnee (incl . extra kosten thuis
aan het tv-toestel) volgens Deltakabel :
VHF/UHF
VHF + home-convertor
DKS
100
82
61
Investerings kosten volgens PTT :
VHF/UHF
VHF + home-convertor
DKS
70% 100%
100 100
121 131
125 133
aansluitingsdichthei d
Jaarlasten (rente, afschrijving, onderhoud, enz .) volgens
PTT :
VHF/UHF
VHF + home-convertor
DKS
70%
100
121
130
Niet-distributieve eigenschappe n
100% aansluit ingsdichtheid
10 0
128
13 6
Een vergelijking tussen de verschillende
netstructuren op niet-distributieve eigenschappen stuit op
de moeilijkheid dat over de waarde en noodzaak hieromtrent
belangrijke verschillen van mening bestonden in de kabel-
televisiewereld . Zoals ook uit de volgende paragraaf zal
blijken Wilde de PTT de mogelijkheden van kabeltelevisie-
inrichtingen beperken tot zuiver distributieve . Volgens Naar
waren de niet-distributieve mogelijkheden van kabeltelevi-
sienetten ook to realiseren met behulp van het reeds
bestaande en wijdvertakte telefoonnet . Met name voor de
sterk in opmars zijnde grafische telecommunicatie (19),
zoals scribofonie, ceefax (viewdata), voor het overbrengen
van stilstaande beelden (facsimile), voor het elektronisch
postverkeer en postgiroverkeer (girofonie) was het
telefoonnet zonder meer geschikt (20) .
Wat betreft het breedbandig tweerichtings-
verkeer, waarvoor het bestaande telefoonnet als zodanig
ongeschikt was, verwachtte de PTT dat, indien men hiertoe
zou overgaan, de abonneedichtheid voor een dergelijk gebruik
veel Beringer zou zijn dan die voor normale telefoon (21) .
71

De zeer grote investeringen voo r het daa rvoor benodigde
breedbandig en geschakelde ste rnet vormden namelijk een
groot knelpunt . Op de achtergronden van de PTT om de toepas-
singsmogelijkheden van kabeltelevisienetten to bepe rk en , zal
Hade r worden terugge komen .
werden de mogelij k heden ,
Met name doo r de leveranciers van sternetten
anders dan het doo r geven van een
aantal omroepprogramma ' s hoog van de toren geblazen . Met
behulp van kiestelevisie (DeltaKabel Ste r net ,
en na uitbrei -
ding , Robert Schmitz Meeg r oeinet) was het mogelijk een groot
aantal programma ' s ter beschikking van bepaalde groepen
abonnees to stellen . Hierbij kan men den k en aan het
(her - )uitzenden van educatieve programma ' s , programma ' s voor
bejaarden en programma's voor gastarbeiders (22) . De hier -
voo r benodigde programmasegmentering laat zich het eenvou -
digst met behulp van een (groot) ste r net realiseren . Ook
voor uitbreiding tot breedbandig ver k eersnet vormt het
sternet een gunstig uitgangspunt . Doordat elke abonnee
individueel met een centrale is verbonden , k unnen binnen een
kabelnet tussen t wee willekeurige aansluitingen recht-
streekse videoverbindingen tot stand worden gebracht (23) .
Het aantal gelijktijdige videoverbindingen is echter beperk t
door de capaciteit van het lokale verdee lnet .
4 .2 .11 Integr a tie_versus-3-nettenfilosofie----
----------------------
In nauw verband met de keuze over de netstruc-
tuur speelde zich de discussie of over de vraag, of het
kabeltelevisienet geintegreerd zou moeten worden met het
telefoonnet en met een breedbandig tweerichtingsverkeersnet
of dat deze netten afzonderlijk naast elkaar zouden moeten
worden aangelegd (3-nettenfilosofie) . De behoefte aan
laatstgenoemde voorziening werd verwacht voor een beperkt
aantal gebruikers en toepassingen, zoals ziekenhuizen,
universiteiten, banken, afstandsbewaking (24) .
De integratie van deze Brie netten in een
VHF-sternet was al in 1970 tijdens het Colloquium Communi-
catiestad 85 als aantrekkelijk alternatief Haar voren
gebracht . De gedachte aan integratie van het telefoonnet met
omroepvoorzieningen was overigens niet nieuw : reeds in de
periode 1926-1940 heeft de "Haagse telefoonradio" gefunctio-
neerd, waarbij de radio-distributieprogramma's over de
telefoondraden werden verzonden (25) .
De argumenten om tot integratie to komen kwamen enerzijds
voort uit het to verwachten behoeftenpatroon en anderzijds
uit het kostenaspect . Door integratie van de drie telecom-
municatienetten in ern VHF-sternet (meegroeinet) kon name-
72

lijk r e kening worden gehoude n met behoefte n aan andere dan
om roe pfaci litei t en die zich wellicht in de to ekomst z ouden
voordoen . Zo stelde ir . N .B . Weijla nd van de TH De l ft :
"Oo k al zij n de behoef ten ( . . . ) nog n iet alle aantoon-
baar , toch verdient he t aanbeve l ing om bij de aanleg van
k abels bier zoveel moge l ijk r e ken ing mee to houden e n
d i t kan bij de huidige stand van technie k zonder hogere
kosten worden gedaan door netstructure n to kiezen die
z ich flexibel ku nnen aanpassen aan de kanaalbehoefte ,
zoals het VHF - sternet" (26) .
Volgens voo r standers van integrat ie konden hiermee bovendien
belang r ij ke besparingen worden be rei k t . Juist vanwege ene r-
zijds de slechte bezetting van het lokale telefoonne t
(slechts 1% van de tijd) en ander z ijds de hoge investeringen
d ie voor aanleg van haarvatennetten vereist z i jn is inte-
gratie voor de hand liggend . Het rendement van het lo kale
net zou hierdoor toenemen . Bovendien zou voo r beeldtelefoni e
en andere vormen van breedbandig t wee r icht i ngsverkeer geen
apart (haarvaten-)net behoeven to worden aangelegd .
Consequentie van deze integratie zou wel zijn
gew eest dat het technisch beheer en het toezicht op de
aanleg van de netten volledig in handen van de PTT zou
moeten komen , hetgeen organisatorisch wellicht problemen ha d
kunnen opleveren .
De PTT gaf de voorkeur aan het naast elkaar
laten bestaan (of aanleggen) van drie verschillende netten .
Reeds tijdens het Colloquium Communicatiestad 85 werd deze
voorkeur door dr .ir . A .P . Bolle verwoord . In het Technisch
Rapport van 18 januari 1974 stelde de PTT :
"Op grond van huidige gegevens en inzichten laat het
zich aanzien dat de eerste 10 a 15 jaar, en wellicht nog
langer, om exploitatieve, technische en economische
redenen ( . . .) verschillende, al dan niet gedeeltelijk
geYntegreerde, lokale netten naast elkaar zullen blijven
bestaan ( . . .)" (27) .
Volgens de PTT had het slecht benutte telefoonnet nog vele
mogelijkheden voor allerlei soorten tweerichtingsverkeer
(elektronische post en -postgiro, grafische telecommuni-
catievoorzieningen, enz .) . Slechts voor een to verwachten
klein aantal gebruikers of toepassingen zou breedbandig
tweerichtingsverkeer benodigd zijn . Hiervoor was het volgens
de PTT verstandiger een apart net aan te leggen . De kabel-
televisienetten behoefden slechts op distributieve toepas-
singen gericht to zijn . Volgens de PTT was de capaciteit va n
73

20 tot 30 kanalen , die de afta k - en m i ni-sternetten k onden
bieden , voor de eerst komende 15 a 20 jaar voldoende .
Door de versch i llende netten zo mogelij k
gelijktijdig to leggen, we ll i cht zelfs in een omhulling ,
konden wel kosten bespaard worden . Bovendie n lee k het de PTT
zinvol , indien mogelijk , over to g a an tot een gedeeltel ijke
technische integrat ie , waarbij bepaalde netdelen (zoals
bijv . het hoofdnet) gemeenschappelijk werden gebrui k t . Op de
achtergronden van d i t PTT-beleid zal nog nader worden
ingegaan .
4 .3 Ontwikkeling tot 197 5
4 .3 .1 PTT_r42p21t_van_18_januari 197 4
De in de vorige paragraaf uiteengezette kabel-
systemen vormden het uitgangspunt voor een uitgebreide
discussie over de meest wenselijke netconfiguratie . De
verschillende systemen kwamen aan de orde in het (voor-
lopige) "Technisch rapport inzake de verspreiding van
omroepprogramma's via de ether en via de kabel" van een
werkgroep van de Centrale PTT Directie, dat 18 januari 1974
verscheen . Het rapport vormde de voorloper van het Technisch
Rapport dat in combinatie met de Kabeltelevisienota van
staatssecretaris Van Hulten verscheen .
Aanleiding tot het schrijven van het rapport
vormde de toezegging van de staatssecretaris voor V&W in de
openbare commissievergadering (1), dat een gedeelte van het
CASEMA-rapport zou worden herzien, met name deel I A "Tech-
nische aspecten : Etherdistributie en bekabeling alternatieve
of complementaire systemen?" . Bij nadere overweging besloot
de staatssecretaris de PTT to verzoeken in plaats van het
herschrijven van eerder genoemd rapport een nieuw technisch
rapport uit to brengen Haar de laatste stand van zaken .
Het rapport geeft een beschrijving van de (op
dat moment) to verwachten ontwikkeling van de technieken en
de voorzieningen, voor de verspreiding van de omroep-
programma's via de ether, door middel van zenders (ether-
distributiesystemen) en voor het transport van al of niet
uit de ether opgevangen programma's via de kabel (kabel-
distributiesystemen) (2) .
Uit het rapport viel de belangrijke conclusie
to trekken, dat zowel door middel van etherdistributie als
door middel van kabeldistributie de mogelijkheid bestond tot
uitbreiding van het aantal omroepprogramma's . Voor
televisie-omroep (ether) bleken nog mogelijkheden voor vijf
landelijke televisiezendernetten, een zesde net voor het
westen van Nederland, plus twee lokale programma's voor de
7 4

Brie grote steden (3) . Met kabeldistributiesystemen kon
tenminste dit aantal, maar in vele gevallen nog meer
televisieprogramma's worden doorgegeven .
4 .3 .2 Advies_Omroepraa d
In het door het PTT-rapport ontlokte advies
van 11 juli 1974 Bing de Omroepraad in op deze mogelijk-
heden . Hij was van oordeel dat het nodig was op dat moment
reeds een onderzoek aan to vangen over de vraag of en hoe
deze mogelijkheden moesten worden aangewend . De Raad ging er
daarbij van uit dat kunstmatige handhaving van de schaarste
aan omroepkanalen yeen principieel beleidsoogmerk van de
regering kon zijn :
"Allerlei activiteiten in deze tijd waken immers
duidelijk dat in het communicaiepatroon van de huidige
samenleving behoefte bestaat aan weer omroepkanalen dan
er op het ogenblik ter beschikking staan" (4) .
In verband met het beleid inzake draadomroepsystemen, dat
acht maanden later door de staatssecretaris van V&W
gepresenteerd zou worden, is eveneens een aantal andere
opmerkingen in het advies van de Omroepraad van belang .
In de eerste plaats sprak de Raad als zijn
mening uit dat de mogelijkheid tot differentiatie in het
programmapakket van de abonnee - die de Raad noodzakelijk
achtte - het hoofdmotief diende to zijn, om naast conven-
tionele antennevoorzieningen ook andere netconfiguraties to
blijven bestuderen . In dit verband doelde de Raad duidelijk
op het meegroeinet dat op de TH Delft was ontwikkeld :
"Kabeldistributiesystemen die een selectieve abonnering
kunnen aanbieden en die zonder dat ze in eerste aanleg
met kiezers moeten worden uitgerust, de invoering ervan
in een later stadium niet blokkeren" (5) .
In de tweede plaats adviseerde de Raad, in plaats van een
afschrijvingstermijn van 10 a 15 jaar zoals in het PTT-
rapport was genoemd, een termijn van 20 a 30 jaar aan to
nemen, zoals als regel voor kabelnetten van goede technische
kwaliteit in acht wordt genomen . Deze termijn, die ook in
het buitenland werd aangehouden, lag voor de hand gezien de
hoge infrastructurele investeringen .
Ten slotte wees de Omroepraad in zijn advies
nog eens op de aantrekkelijke mogelijkheid om nieuwe zender-
netten to gebruiken voor de relayering van buitenlandse
zenders . De auteursrechten konden zowel bij ether-relayering
als bij relayering via de kabel geregeld worden via het
Intomartsysteem, waarbij nauwkeurig de kijk- en luister-
dichtheid kan worden bepaald .
75

Bovengenoemde adviezen van de Omroepraad zijn
daarom zo interessant , omdat ze in de Beleidsnota va n
18 maart 1975 vrij wel allemaal genegeerd zijn . In 4 . 4 .2 zal
op het gevoerde beleid Hader worden ingegaan .
4 .3 .3 Aanvulling_PTT_beschikking
--------- -- ------
Eveneens voorafgaande aan de Beleidsnota werd
op 6 maart 1974 de Beschikking van de minister voor V&W van
27 juli 1970 (6) gewijzigd (7) . Met deze wijziging kon de
PTT zijn bevoegdheid bij het verlenen van machtigingen voor
draadomroepinrichtingen in belangrijke mate uitbreiden .
In de eerste plaats konden machtigingshouders
verplicht worden gebruik to maken van netgedeelten die door
de PTT tegen vergoeding ter beschikking werden gesteld . Het
Staatsbedrijf had hierbij vooral de hoofdkabelroutes op het
oog van centrale antenne-inrichtingen van enige omvang . Deze
netgedeelten konden nu gecombineerd worden met door de PTT
aan to leggen kabelverbindingen voor nieuwe telecommuni-
catietoepassingen als beeldverbindingen en datatransmissie .
In de tweede plaats konden de technische en
administratieve voorwaarden naast kwalitatieve eisen nu ook
aanwijzingen bevatten met bctrekking tot aP techniek en de
structuur van het kabelnet .
Met deze vergaande mogelijkheid tot standaar-
disatie van netstructuren probeerde de PTT een dreigende
versnippering in toegepaste systemen to voorkomen en beoogde
hiermee :
1 . een kostenverhoginy bij een eventuele toekomstige
integratie to voorkomen ;
2 . het voorkomen van structures en technieken die voor het
doel van draadomroepinrichtingen, to weten het distri-
bueren van programma's van woord-, toon- en beeldinhoud,
volgens de PTT niet als optimaal geschikt dienden to
worden beschouwd (8) .
Uit deze toelichting blijkt dat de PTT de kabeltelevisie-
systemen uitsluitend geschikt Wilde makes voor de versprei-
ding van omroepprogramma's . De PTT had hierbij de mogelijk-
heid geschapen tot vergaande standaardisering van de
systemen . Deze worm van standaardisatie zou tijdens de
behandeling van de Beleidsnota van staatssecretaris
Van Hulten het belangrijkste discussiepunt gaan vormen .
4 .3 .4 Eerste_kabeltelevisiecongres (9)
------ -----------------
De discussie over de meest optimale netstruc-
tuur die voor kabeltelevisie-inrichtingen geschikt was kwam
goed op gang tijdens het Nationaal Kabeltelevisiecongres,
76

dat op 14 en 15 november 1974 in Den Haag gehouden werd . Dit
congres, onder voorzitterschap van ir . B .J . Bakker, hoofd-
directeur telecommunicatie van de PTT, vormde een eerste
gelegenheid voor een dialoog tussen de verschillende instel-
lingen die in de loop der jaren waren opgericht, bedrijven
en alle andere bij kabeltelevisie betrokkenen . Vertegen-
woordigd in het organisatiecomite waren onder meer : de
Stichting Moderne Media, de Vicas (Vereniging van installa-
teurs van antenne-inrichtingen), de VeFICA (Nederlandse
vereniging van fabrikanten en importeurs van componenten
voor antenne-inrichtingen), de VUCAI (Nederlandse vereni-
ging van ondernemingen, gericht op de exploitatie van
centrale antenne-inrichtin9en, thans VECAI), de Stuurgroep
Kabeltelevisie (ontstaan uit gemeenschappelijk initiatief
van gespecialiseerde installateurs, fabrikanten/importeurs
en vertegenwoordigers van woningexploitanten, die de meeste
groeperingen van betrokkenen bij kabeltelevisie vertegen-
woordigde), het speciale tijdschrift Kabelvisie (de uitein-
delijke organisator), de PTT en de TH Delft .
Vooral in de laatste twee voordrachten van het
congres, van dr .ir . A .P . Bolle (PTT) en prof .dr .ir .
J.L . Bordewijk (TH Delft) bleken principiele verschillen in
opvatting to bestaan over de mogelijkheden waarover de aan
to leggen kabeldistributiesystemen dienden to beschikken,
respectievelijk waarvoor ze in de toekomst geschikt to maken
zouden zijn . Volgens Bolle vormde het mini-sternet, waarbij
gebruik werd gemaakt van de VHF/UHF-techniek, de beste
oplossing . Hiermee konden in eerste instantie 12, en uitein-
delijk 24 a 30 programma's worden doorgegeven . Dit kwam
overeen met het PTT-beleid .
Bordewijk gaf juist de voorkeur aan breed-
bandige sternetten en octrooieerde in dit verband het woord
"meegroeinet" . Deze netconfiguratie kon namelijk in eerste
instantie 2x6 programma's doorgeven (met behulp van de VHF-
techniek) . Meerdere kanalen konden in de toekomst worden
verkregen door het toepassen van kiestelevisie .
4 . 3 .5 Commerciale belangen
------------ - --- -
Zoals reeds uit de vorige paragraaf blijkt
waren sinds de wijziging van de T&T- wet in 1969 steeds meer
bedrijven ontstaan die zich bezighielden of wilden gaan
be z ighouden met aanleg , exploitatie en componentenfabricage
op het gebied van kabeltelevisiesystemen . De meeste van daze
bedrijven hadden geen uitgesproken belangen wat betreft de
keuze voor een bepaald kabeltelevisiesysteem . Door de PTT
77

werd ook uitdrukkelijk ontkend dat Naar keuze voor het
VHF/UHF-systeem beinvloed zou zijn door de voorkeur die de
belangrijke componentenfabrikant Philips voor dit systeem
had ."Andere fabrikanten dan Philips (zoals o .a . Bosch en
Siemens, F .S .) worden door deze standaardisatie niet uitge-
sloten van de levering van componenten voor kabelnetten",
aldus ir . B .J . Bakker, hoofddirecteur telecommunicatie van
de PTT (10) .
Wel een uitgesproken belang in verband met de
keuze voor een bepaald systeem had een t weetal bedrijven met
een eigen opzet voor de uitvoering van kabeltelevisienetten .
In de eerste plaats was dat de in 1971 opgerichte onder-
neming Robert Schmitz Consult Engeneering . Dit bedrijf , dat
zich oorspron k elijk bezighield met de aanleg en exploitatie
van antenne-inrichtingen volgens het bekende rijg- en aftak -
systeem , richtte zich op de verdere ont wikkeling van het ,
van de TH Delft afkomstige meegroeinet . Dit sternet week in
belangrijke opzichten of van het VHF/UHF-systeem dat de PTT
voorstond .
Een t weede bedrijf met een eigen kabeltele -
visiesysteem was de firma Deltakabel net het DeltaKabel
Sternet (llK5) . Deltakabel (opgericht in 1973) had hiervoor
de licentierechten overgenomen van het Dial-A-Progra m
sternetsysteem van het Britse concern Rediffusion . Het
bedrijf probeerde met zijn systeem in de publiciteit to
komen om op die manier in de gelegenheid to zijn het systee m
van en in de grond to krijgen .
Vooral Deltakabel was tegen de op handen
zijnde standaardisatie, daar het DKS op essentiele punten
van het voorgestelde VHF/UHF-systeem verschilde . In verband
met zijn beleidsvoornemens op dit punt, verzocht staats-
secretaris Van Hulten op 15 augustus 1974 de PTT en Delta-
kabel een gemeenschappelijk vergelijkend rapport (11) op to
stellen over het voor en tegen van drie verschillende kabel-
systemen, namelijk een tweetal aftaknetten (VHF-aftaknet en
VHF/UHF-aftaknet) en het DeltaKabel Sternet . In het rapport
dat oktober 1975 uitkwam (dus na de Beleidsnota van 18 maart
1975) bleek vrijwel geen overeenstemming to bestaan tussen
PTT en Deltakabel . Ook over de technische kwaliteit bestond
onenigheid . Volgens de PTT kon het net niet aan de gestelde
voorschriften voldoen . Deltakabel ontkende dit en Wilde
toestemming hebben om een proefnet aan to leggen (in
Asperen), om aan to tonen dat het net wel aan gestelde
kwaliteitseisen voldeed (12) .
78

Naast deze commerciele belangen inzake de
hardware van kabeltelevisiesystemen waren er ook veel
bedrijven die stonden to popelen om de software to leveren
voor het nieuwe medium . Vanuit de wereld van de (dagblad)-
pers en van de boeken- en tijdschriftenuitgeverijen werd
veel in het werk gesteld on een plaats to verwerven binnen
de lokale kabelomroep . Overduidelijk kwam dit Haar voren in
het door de Stichting Moderne Media (SMM) uitgegeven boekje
"Visie op de kabeltelevisie" (Amsterdam, 1973) :
"Die kennis en ervaring die in de dagbladjournalistiek
ligt, kan uitstekend dienstbaar worden gemaakt aan de
doelstellingen van kabeltelevisie . Het dagblad, en zeker
het regionale en plaatselijke dagblad, heeft een
vertrouwensrelatie opgebouwd met zijn lezers, die zich
"lid" voelen van dat krantegezin" (13) .
Ook prof . mr . dr . M. Rooij, oud-hoogleraar in de Leer der
Communicatiemiddelen aan de Universiteit van Amsterdam,
zette zich in 1973 in voor een rol van de dagbladen in d e
lokale kabelomroep :
"De aanspraak van dagbladen op deelneming in lokale
kabelomroepen is gegrond op hun algemene maatschappe-
lijke functie en op hun aandeel in het massacommuni-
catieproces" (14) .
Ook voor de uitgevers van boeken zag de SMM een belangrijke
rol weggelegd door het produceren van audio-visuele kabel-
programma's, met name educatieve programma's . Dat de blik
van de SMM verder reikte blijkt uit de zinsnede :
"Een kabeltelevisienet kan eerst tot volledige ontwikke-
ling komen bij het twee-weg verkeer, waarbij gemaakte
programma's door de abonnees uit een videotheek kunnen
worden opgeroepen" (15) .
In zijn boek "Gekonkel om de kabel" (16) wees
de journalist Jan Tromp op het in zijn ogen grote gevaar van
de commerciele machtsvorming die zich met betrekking tot de
kabeltelevisie aan het ontwikkelen was . Hij wees met name op
de samenwerking die zich aan het vormen was tussen d e
hardware- en de software-industrie . Als voorbeeld gaf hij
onder andere het grote uitgeversconcern VNU (Verenigde
Nederlandse Uitgeversbedrijven) dat samen met de project-
ontwikkelingsmaatschappij Polyzathe (ontstaan uit een samen-
werking tussen de Nederlandse Heidemaatschappij, Nederhorst
en Pakhoed) twee werkmaatschappijen oprichtte : Multicom en
Multivisie . Beide maatschappijen Bingen zich bezighouden met
de hardwarezaken van de kabeltelevisie (aanleg, exploitatie ,
79

onderhoud, enz .) . Volgens Tromp probeerde VNU hiermee een
toekomstige markt voor de door haar to produceren software
to scheppen . "De VNU kweekt via de hardware van Multicom en
Multivisie zelf de behoefte aan kabelprogramma's Welke in
een later stadium door diezelfde VNU kunnen worde n
gemaakt" (17) . Het is tegen deze achtergrond dat hij
waarschuwde tegen "de grote monopolistische ondernemingen op
het gebied van de technologie en de informatieverwerking
die, als we niet goed de winger op de kabeldikke pols van
onze samenleving houden, wellicht straks uitmaken wat we to
horen en to zien krijgen" (18) .
Aangezien na verloop van tijd bleek dat er
toch geen toekomst was voor commerciele omroep via de kabel
in Nederland, zijn Multicom en Multivisie uiteindelijk weer
opgeheven . De netten zijn grotendeels overgenomen door de
CASEMA .
4 .3 .6 Stand van_zakenl_maart 197 5
Van de Haar schatting 3,5 miljoen voor een
kabelaansluiting in aanmerking komende woningen, waren begin
1975 al cira 2 miljoen woningen aangesloten, waarvan onge-
veer de helft op gain en de andere helft op cain . Er was een
duidelijke tendens naar grotere inrichtingen . Reeds
bestaande inrichtingen werden bij aanleg van nieuwe
(grotere) antenne-inrichtingen of in zijn geheel aangesloten
(eventueel met kleine wijzigingen) of vervangen door een
nieuw net . Het percentage van de 2 miljoen aansluitingen dat
nog bruikbaar was, werd in een onderzoek van Deltakabel BV
geschat op 15% (19) . Hoewel de PTT dit buitengewoon laag
vond, deed zij zelf geen schatting .
In januari 1976 schatte prof . Bordewijk dat
niet veel meer dan 10% van de aansluitingen van een kwali-
teit was dat in- en aanpassingen aan nieuwe netten zonder
veel kosten mogelijk was (20) . Deze lage percentages werden
veroorzaakt doordat een groot deel van de aangelegde gain
volgens het rijgsysteem was uitgevoerd . Ondanks het feit dat
dus reeds 2 miljoen woningen bekabeld ware n, was het beleid
van de overheid, dat in de volgende paragraaf aan de orde
komt, nog van groot belang .
De periode vanaf de Wijziging van de T&T-wet
in 1969 tot aan het bekend worden van de beleidsvoornemens
van de regering ten aanzien van de technische mogelijkheden .
De gain en Cain zoals die in 1969 ontstonden, warm slechts
bedoeld als een inrichting voor gemeenschappelijke ontvangst
voor de distributie van een beperkt aantal omroepprogram-
80

ma's . In 1975 had de techniek zich echter zo ver ontwikkeld
dat systemen waren ontstaan met de mogelijkheid veel meer
programma's to distribueren (vooral door het gebruik van
kiestelevisie) en bovendien ook bruikbaar voor niet-distri-
butieve doeleinden . Van een eenvoudige gemeenschappelijke
antenne-inrichting had de kabeltelevisie zich ontwikkeld tot
een nieuw medium met grote mogelijkheden dat, eventuee l
getntegreerd met het telefoonnet , tot een hoogwaardig lokaal
telecommunicatienet zou kunnen uitgroeien .
Het was aan de regering en het parlement om to
bepalen of deze technische mogelijkheden ten volle benut
dienden to worden of dat hier juist (vanwege mogelijk onge-
wenste neveneffecten) een rem op moest worden aangebracht .
4 .4
Overheidsbeleid
Het beleid van de overheid inzake de kabel-
televisie werd op 18 maart 1975 gepresenteerd in twee
nota's : de Nota over het massa-mediabeleid (13 354) van
minister Van Doorn van CRM (verder aan to duiden met Media-
nota) en de Nota betreffende het beleid inzake de aanleg en
exploitatie van draadomroepinrichtingen (Kabeltelevisienota,
13 354) van staatssecretaris Van Hulten van V&W . Met het
gelijktijdig uitbrengen van beide nota's benadrukte de
regering de grote samenhang tussen het technisch beleid ten
aanzien van draadomroepsystemen van V&W en het meer algemene
massamediabeleid van CRM .
Aan de beleidsvoornemens zoals weergegeven in
de Kabeltelevisienota zal in deze studie de meeste aandacht
worden besteed . Zij vormden een duidelijk antwoord van de
regering op de technische mogelijkheden, zoals die zich tot
die tijd hadden aangediend . De regering trachtte to komen
tot een beheersing van de snelle technologische ontwikkeling
op telecommunicatiegebied, onder andere door het uitspreken
van een voorkeur voor den bepaalde gestandaardiseerde
netconfiguratie .
4 .4 . 1 Beleid_van_de_regerin g
De belangrijkste beleidsvoornemens van de
staatssecretaris inzake de aanleg en exploitatie van draad-
omroepinrichtingen waren de volgende :
1 . Het gebruik van draadomroepinrichtingen diende beperkt
to blijven tot de d i stributie van programma ' s met een
woord- , toon- of beeldinhoud . Dit konden zo wel binnen-/
en bu i tenlandse omroepprogramma's zijn, als in lokale
studio ' s vervaardigde programma ' s voor zover daarvoor
81

2
3
vergunning van de minister van CRM was verKregen . In
overeenstemming met dit gebruik diende "de technische
outillage gericht to 2ijn op en beperkt to blijven tot
hetgeen nodig is voor de distributie van programma's
Haar de aangeslotenen, De PTT is bevoegd hiervoor
bindende richtlijnen en voorschriften to geven" (1) .
De regering verleende geen toestemminy (concessie) voor
de aanleg van een landelijk aanvoernet voor buitenlandse
omroepprogramma's . Wel zouden op verzoek van cai-exploi-
tanten door de PTT, tegen betaling, verbindingen ter
beschikking worden gesteld voor de doorvoer van in een
bepaalde plaats uit de ether ontvangen buitenlandse
programma's, Haar naburige plaatsen . De aanvoer Haar
plaatsen wear deze programma's niet redelijkerwijs
rechtstreeks uit de ether konden worden ontvangen zou
gebonden blijven aan toestemming van de minister van CRM .
Het belangrijkste beleidsvoornemen, waarover ook de
meeste discussie zou ontstaan, vormde het plan van de
staatssecretaris om to komen tot een standaardisatie van
de netopbouw voor collectieve antennevoorzieningen . In
het voorgeschreven systeem (zie voor een volledige
beschrijving Appendix C) zou de capaciteit eenvoudiy
kunnen worden uitgebreid tot 12 tv-proyramma's, met de
mogelijkheid van latere uitbreiding tot een nog groter
aantal (24 a 30), terwijl tevens de mogelijkheid tot een
eventuele latere invoering van kiestelevisie werd open-
gelaten .
Gekozen werd voor een standaardisatie van het zogenaamde
VHF/UHF-systeem, met gebruikmaking van de mini-sternet-
configuratie . Het net diende derhalve geschikt to zijn
voor het doorgeven van zowel VHF-frequenties als UHF-
frequenties, dan wel op eenvoudige wijze voor dit
laatste geschikt gemaakt to kunnen worden (UHF-voorbe-
reid) . De gebruikte kabels moesten van het type coax-12
(aansluitkabels), coax-6 of coax-3 (voor het hoofdnet)
zijn (2) .
In de Kabeltelevisienota kwam een aantal argumenten voor
standaardisatie Haar voren :
- doordat dezelfde frequenties als in de ether worden
gebruikt blijven dezelfde televisietoestellen
bruikbaar, zodat Been nieuw toestel nodig is bij
verhuizing Haar een niet-bekabeld gebied en omge-
keerd . Dit argument gold overigens voor alle i n
di scu s s i e s t a and e sys temen ;
82

- koppeling van inrichtingen volgens het VHF/UHF-
systeem met reeds bestaande inrichtingen, alsook
samenvoeging van kleinere tot grotere eenheden, is
op eenvoudige wijze mogelijk ;
- door de keuze voor een mini-sternet is de mogelijk-
heid opengelaten tot invoering van kiestelevisie in
een later stadium indien daaraan behoefte zou zijn ;
- volgens de PTT was het niet uitgesloten dat in de
toekomst de VHF-banden die voor televisieomroep
worden gebruikt een andere bestemming zouden
krijgen . In dat geval zou het gebruik van de
UHF-band in kabeldistributiesystemen aantrek-
kelijker zijn .
4 . In de op dat moment reeds bestaande netten die in de
VHF-techniek warm uitgevoerd, zou het gebruik van
S-kanalen in combinatie met een home-convertor (zie
4 .2 .4) oplossing kunnen bieden bij uitbreiding van het
programma-aantal boven de 6 (tot maximaal 14) .
5 . Vanwege de kosten zag de staatssecretaris of van een
(volkomen) technische integratie van het kabeltelevisie-
net met het telefoonnet . Bepaalde netdelen konden wel
gecombineerd worden . De staatssecretaris voorzag
(vooralsnog) geen behoefte aan de mogelijkheid van een
dergelijk geintegreerd net . In de Medianota werd het
gevaar uitgesproken van de inbreuk op de privesfeer van
de burger bij gebruik van tweezijdige communicatie via
kabels .
6 . Rol van de gemeenten . Zoals reeds in 4 .1 .3 is uiteen-
gezet, hadden de gemeenten bij de aanvraag voor een
machtiging bij de PTT een belangrijke stem verkregen en
konden zij gebruik maken van een voorkeursrecht om de
aanleg in eigen hand to nemen . Deze belangrijke rol van
de gemeenten werd in de Kabeltelevisienota bevestigd ;
het gemeentebestuur was de meest gerede instantie om
allerlei aspecten to beoordelen . Bovendien werd zodoende
de besluitvorming Tangs democratische weg bevorderd .
Het voorgestelde beleid van de regering had
een aantal belangrijke consequenties , vooral als gevolg van
het plan om tot een gestandaardiseerde netopbou w to komen .
Zo voldeed het DeltaKabel Sternet , dat op een geheel ander
technisch principe gebasee r d was , in een aantal essentiele
opzichten niet aan de voorgeschreven netconceptie .
Het DKS
maakte gebrui k van HF-frequenties (in combinatie met een
home-convertor en een kiescentrale) in plaats van VHF- of
83

UHF - frequenties . Bovendien werd in het hoofdnet gebruik
gemaakt van 36 coax - 12 kabeltjes , in plaats van de voor-
geschreven coax-3 kabel .
Het meegroeinet van Robert Schmitz voldeed wel
aan de vereiste voorschriften, maar werd verplicht gesteld
een aantal aanpassingen aan to brengen , zoals het gebruik
van coax-12 kabel in het haarvatennet , in plaats van het
goedkopere en dunnere coax-18 .
4 .4 .2 Politieke-achtergronden- - - van-het-beleid
--------------- ----------
Het in de vorige paragraaf uiteengezett e
regeringsstandpunt kwam duidelijk voort vanuit een politieke
visie op het gebruik van de media . In de Medianota formu-
leerde de minister van CRM de doelstelling van het massa-
mediabeleid als de "verwerkelijking van de vrijheid van
meningsvorming en -uiting en de bevordering van een zo ruim
mogelijke deelname in de verantwoordelijkheid voor het
gebruik van de media" (3) . De uitgangspunten hierbij, die de
"pijlers" van het mediabeleid vormden, waren : democratie,
vrijheid van meningsuiting, pluriformiteit, participatie in
de verantwoordelijkheid voor het gebruik en doelmatig-
heid (4) . Vanuit deze doelstelling en uitgangspunten kwam de
minister met een politieke stellingname ten opzicht van
kabeldistributiesystemen, waarin een belangrijke regulerende
rol voor de overheid was opgenomen .
De betrokkenheid van de overheid bij de omroep
rechtvaardigde de minister in de eerste plaats door de
schaarste aan frequenties voor de verspreiding van radio- en
televisieprogramma's via de ether . Deze waren bij interna-
tionaal overleg aan de rationale overheden toegewezen . Het
kabinetsbeleid was, conform het advies van de Omroep-
raad (5), gericht op vermindering van deze schaarste . Het al
dan niet gebruiken van de nog aanwezige mogelijkheden op het
gebied van de etherfrequenties (volgens het PTT-rapport was
nog ruimte voor ca . 6 televisiezendernetten), stelde d e
regering echter afhankelijk van "financieel-economische
prioriteiten en van overwegingen van mediabeleid" (6) .
Een tweede reden voor de betrokkenheid van de
overheid bij de omroep verklaarde zij uit hoofde van haar
cultuurbeleid . Hiermee refereerde de regering aan het in ors
land bestaande omroepbestel, waarin order andere geen plaats
is voor commerciele omroep .
Bovengenoemde motieven achtte minister Van
Doorn ook van toepassing indien de kabel als verspreidings-
middel voor omroepprogramma's werd gebruikt . Dit sloot
geheel aan bij zijn visie op de "kabel" als medium :
84

"Voor een bespreking van "de kabel" als een apart
medium, wel to onderscheiden van omroep en pers, zoals
door sommigen wordt bepleit, heb ik geen reden gezien .
Het gaat bij het gebruik van de kabel (voor zover in de
Kier to behandelen massacommunicatiemedia van belang) om
radio- en/of televisieprogramma's, die op een andere
wijze dan via de ether worden getransporteerd . Die
(technische) wijze van overbrengen is in dit verband van
ondergeschikt belang" (7) .
Volgens de minister behoorde de kabeltelevisie dan ook bij
de omroep, in tegenstelling tot de opvatting dat op de kabel
een regime als ten aanzien van de drukpers van toepassing
zou moeten zijn . De minister vreesde in het laatste geval
het ontstaan van een monopoliepositie voor de eigenaar van
de draadomroepinrichting, ten aanzien van de mogelijkheid
radio- en televisieprogramma's to verspreiden door middel
van de kabel in een bepaald gebied (8) . Hieraan kon volgens
hem slechts een einde worden gemaakt "door het handhaven van
een strikte scheiding tussen het beheer van de kabel en de
zeggenschap inzake het overbrengen van programma's, waarbij
de machtigingshouder uitsluitend met het beheer belast
blijft" . Deze zeggenschap zou volgens de minister bij de
overheid moeten liggen, die door middel van een vergunnin-
genstelsel het programmatisch gebruik van de kabel kan
regelen .
Deze politieke stellingname k wam vooral voort
uit enerzijds de angst voor vercommercialisering van het
nieu we medium en anderzijds de angst voor een mogelijke
info rmatie-explosie . Beide aspecten, die de eerder genoemde
pijlers van het mediabeleid zouden kunnen aantasten , waren
van groot belang voor het uiteindelijke beleid inzake de
aanleg en e xploitatie van kabeltelevisienetten .
De angst voor een vercommercialisering van de
kabeltelevisie kwam vooral voort uit de grote waarde die de
regering hechtte aan de handhaving van de pluriformiteit in
de informatievoorziening . "Gewaakt moet worden tegen het
ontstaan van monopolieposities of politieke en economische
machtsconcentraties en in het algemeen tegen al die
situaties die kunnen leiden tot het ' dichtslibben ' van
communicatiekanalen " (9) .
Deze angst van de regering voor de commercie
moet men plaatsen tegenover het andere belangrijke massa-
medium, de pens , dat wel sterk aan economische krachten
onderworpen was . Juist in deze pe r iode was er een toenemende
concentratie zichtbaar in de wereld van dagbladonderneminge n
85

en uitgeverijen , terw ijl ger ichte overheidssteun aan dag - en
weekbladen noodza k elij k was om deze in stand to houden . "De
gang van z aken bij de pers echter heeft geleerd , dat zuiver
commerciele exploitatie in het huidige tijdsbestek leidt tot
concentratie , een verschijnsel dat zic h in h e t hel e
bedrijfsleven voordoet . Toelating van de commerciele
bedrijven tot de k abelomroep z ou vroeg of laat een soort-
gelijke ont w ikkeling in de omroep ten gevolge hebben" (10) .
Het weren van de commercie uitte zich bij de lokale omroep
in een verbod op commerciele exploitatie of r eclame en het
slechts toestaan van niet op winst gerichte instellingen .
Het gebruik van draadomroepinrichtingen voor commerciele
doeleinden , zoals het overbrengen van videop rogramma ' s en
dergelijke, W ilde de minister niet toestaan . Ten slotte
vormde het w a k en voor monopolieposities ten aanzien van het
beheer van draadomroepinrichtingen, een van de a rgumenten
voor het standaardisatiebeleid van staatssecreta r is Van
Hulten (vrees voor een monopoliepositie voor Deltakabel) .
Als een van de mogelijke disfuncties van de
media wordt in de Medianota gewezen op het gevaar van een
"informatie-explosie" en de daarmee samenhangende maatschap-
pelijke vervreemdinq (11) . Hierdoor zou namelijk de
mogelijkheid ontstaan dat de media de burgers aan de deel-
name van allerlei sociale activiteiten zou gaan onttrekken
in plaats van ze daartoe to stimuleren .
De grootte van de informatiecapaciteit (of
transportcapaciteit) van kabeltelevisienetten zou volgens de
regering niet moeten worden bepaald vanuit technisch-commer-
cieel oogpunt van de afzender (de machtiginghouder), maar
veel meer afhankelijk gesteld van de werkelijke behoefte van
de burgers . Zo stelde staatssecretaris Van Hulten in verband
met het doorgeven van buitenlandse programma's :
"Mede uit overwegingen van rationale economie geeft de
regering voorkeur aan deze partiele wijze van reageren
op de maatschappelijke vraag, boven het scheppen van
behoeften door eigener beweging het initiatief to nemen
tot de aanvoer van een landelijk aanvoernet" (12) .
Ook bij de bepaling van het totaal aantal programma's dat
met behulp van een kabeldistributiesysteem doorgegeven zou
moeten kunnen worden, Wilde de staatssecretaris vooral geen
behoeften scheppen . Tot in de jaren tachtig achtte hij een
totaal aantal kanalen van 12 voldoende en voor de daarop
volgende decennia 30 . "Een tweede gevaar ( . . .), is dat door
het leggen van kabelnetten met een overdaad van kanalen
86

( . . . ) op een moment dat er nog geen maatschappelijke
behoefte is ( . . . ) toch een druk op de e xplo i tanten van de z e
netten gaat ontstaan om de braa k liggende kanalen voor enig
Joel to gaan gebru ik en" (13) .
4 .4 .3 Beleid-van-de-PTT
--------------
Het beleid van de staatssecretaris was voo r
een belangrijk deel gebaseerd op en in overeenstemming met
de wensen van de PTT . Uitgangspunt van de PTT is namelijk
steeds geweest dat de kabeltelevisiesystemen de distributie
van (omroep-)programma's tot Joel moesten hebben . Dit
uitgangspunt, dat al in het Technisch Rapport van 18 januari
1974 Haar voren was gekomen (14), werd vlak voor de Openbare
Commissie Vergadering in de Tweede Kamer door hoofddirecteur
telecommunicatie van de PTT, ir . B .J . Bakker nog eens
kernachtig verwoord :
"De PTT staat nog steeds op het standpunt, dat kabel-
televisienetten er uitsluitend zijn voor de distributie,
het doorgeven van omroepprogramma's" (15) .
De technische keuze voor het VHF/UHF-systeem die met de
standaardisatie werd beoogd, sloot hierbij goed aan . Het
vertoonde ook de meeste gelijkenis (in technisch opzicht)
met de distributie van omroepprogramma's via de ether ; de
frequentieligging van de gebruikte kanalen was dezelfde en
de keuze van de televisieprogramma's door de abonnee vond
uitsluitend plaats door middel van de toetsen op de ontvan-
ger . Ook de keuze voor de mini-sternetconfiguratie van het
haarvatennet sloot hierbij goed aan . Het was in feite een
aftaknet, waarbij 10 tot 20 aftakelementen geconcentreerd in
een sterpunt waren, voornamelijk uit exploitatieve over-
wegingen (eenvoudig aan- en afsluiten, onderhoud, enz .) .
Het standpunt dat kabeltelevisiesystemen
uitsluitend voor distributieve doeleinden geschikt dienden
to zijn, laat zich grotendeels verklaren vanuit de bedrijfs -
belangen die de PTT to waa r borgen had . Sinds de Wijziging
van de T&T-wet in 1 9 69 was de aanleg van lokale kabel -
distributienetten niet langer in handen v an de PTT . Ander-
zijds was de uitvoering van het cas-plan door de CASE MA
waarin de PTT een meerderheidsaandeel bezit , uitgesteld en
uiteindelijk afgesteld . Hiermee was het Staatsbedrijf een
deel van haa r (monopolie - )positie op telecommunicatiegebied
kwijtgeraakt . Door verschillende maatregelen probeerde z ij
de grip hierop weer to v e r sterken en een verder verlies van
Naar positie to voorkomen ,
onder andere door het uitvaar -
87

digen van strakke technische voorschriften voor de aan to
leggen netten en het verplichten van machtiginghouders on
gebruik to maken van het door de PTT aan to leggen hoofd-
net (16) .
Evenzo probeerde de PTT door het op distri-
butie gerichte VHF/UHF-systeem to standaardiseren, to
voorkomen dat sternetten zouden ontstaan die meerdere
toepassingsmogelijkheden hadden . Want, hoewel toepassingen
anders dan het doorgeven van omroepprogramma's wettelijk
niet waren toegestaan voor anderen dan de PTT, kon er wel
druk vanuit de publieke opinie ontstaan om de nog onge-
bruikte mogelijkheden to benutten (17) . De PTT trachtte zo
elke mogelijke nieuwe concurrentie bij voorbaat uit t o
sluiten .
Dit streven werd nog versterkt door het
verlangen van de PTT on to komen tot een betere benutting
van het telefoonnet . Vele vormen van tweerichtingsverkeer,
die als extra mogelijkheden van vooral sternetten naar voren
werden gebracht, waren ook realiseerbaar binnen het reeds
bestaande en wijdvertakte telefoonnet . Men kan hierbij
denken aan bijvoorbeeld viewdata, scribofonie, facsimile,
aflezen van meterstanden, enzovoort . Door deze extra toepas-
singen zou het rendement van het telefoonnet aanmerkelijk
kunnen worden verbeterd . Door standaardisatie van het VHF/-
UHF-systeem werd voorkomen dat lokale telecommunicatienetten
met dezelfde mogelijkheden zouden ontstaan .
Naast bovengenoemde bedrijfsbelangen was zij
als overheidsinstelling voor een groot deel ve r ant woordelijk
voor het algemeen beleid op telecommunicatiegebied en diende
z ij in deze functie allereerst het algemeen nationaal belang
centraal to stellen . Vanuit deze verant woordelijkheid meende
de PTT dat standaardisatie van het VHF/UHF-systeem belang-
rijke voordelen k on opleveren , onder andere dat de prijs/ -
capaciteit ve r houding het gunstigst was . Door de dubbelrol
van enerzijds (staats)bedrijf en anderzijds overheidsinstel-
ling werd de positie van de PTT van verschillende k anten ter
discussie gesteld .
4 . 5 Juridische aspecte n
Een drietal punten hebben in de discussie over
de kabeltelevisie een belangrij k e rol gespeeld . Naast het
probleem van de auteurs - en aanverwante rechten , dat reeds
in de voorgaande periode aan de orde was (zie 3 .4 . 5) , waren
nu nog twee andere zaken van belang . In de eerste plaats w a s
88

er het probleem van de overheidsinvloed op het gebruik van
de kabel tegenover de vrijheid van meningsuiting, zoals
vastgelegd in het Verdrag van Rome en in artikel 7 van de
Grondwet . Ten slotte ontstonden problemen doordat bepaalde
gemeenten na bekabeling een antenneverbod wilden invoeren .
Ook hierbij speelde het Verdrag van Rome een centrale rol .
4 . 5 . 1 Het-gebrui k -van - de - kabel
--- --- - -------
Een juridische zaa k die van invloed is ge weest
op de uiteindelijke besluitvorming rond kabeltelevisie
vormde de vraag in Welke mate de overheid bemoeienis mocht
hebben bij het gebruik van de kabel . In het bestaande
omroepbestel was op grond van de Omroepwet een belangrijke
rol voor de regering , i . c . de minister van CRM weggelegd ,
met name door zijn bevoegdheid zendtijd aan omroep-
organisaties toe to w ijzen . De regeling , die onder andere
tot doel had de vrijheid van meningsuiting zo goed mogelij k
to waarborgen , was grotendeels gebaseerd op de aan wezige
schaarste aan zendfrequenties in de ether . Door de aanleg
van kabeltelevisienetten k wam de schaarste aan omroepkanalen
echter voor een groot deel of geheel to vervallen . De mate
van schaarste was afhankelijk van de uitvoering van het net
( waaruit blijkt dat de z e uitvoering in nauw verband stond
met het uiteindelijke gebruik van het medium) .
Vanuit de wereld van de uitgeverijen en de
pers k wam met betrek k ing tot de kabeltelevisie de claim de
verzorging van de programma ' s niet Langer alleen aan omroep-
organisaties over to laten , maar ook voor hen een plaats to
reserve ren . Zij baseerden zich hierbij op een t weetal grond-
rechten die betrekking hadden op de vrijheid van menings-
uiting .
Dat waren arti k el 7 van de Grondwet en artikel 10
(eerste lid) van het Europees Verdrag ter bescherming van de
rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (Verdrag
van Rome 1950) .
Vanuit beide grondrechten k wam de Stichting
Moderne Media in het boekje "Visie op de kabeltelevisie" tot
de conclusie , dat voor het medium kabel in feite dezelfde
vrijheid van meningsuiting zou moeten Belden als voor de
pers . "Het zal duidelijk zijn , dat dit wezenlijke (met
betrek k ing tot de functie van de pers , F . S . ) is gelegen in
het verschaffen van informatie : het verzamelen, be werken en
versp r eiden ervan . Niet bedru k t pap i er , maar informatie i s
het essentiele ' produkt ' van de pers ( . . . ) . Nu dient zich
echter de kabel aan als nieu w, voor de pers zeer bruikbaar
medium dat niet , zoals de omroep aan beperkingen van
schaarste onder worpen is" (1) . De rege r ing zag in het
89

wegvallen van de schaarste Been reden om haar eigen invloed
op de omroep to doen verminderen (2) . Zij kon zich hierbij
baseren op de derde volzin uit het eerste lid van arti kel 10
van het Verdrag van Rome dat een vergunningenstelsel
toestaat , dat niet beperkt behoefde to blijven tot de
verdeling van schaarse frequenties . In het beschermen van de
vrijheid van meningsuiting zag zij zelfs een actieve rol
voor de overheid weggelegd . Het overheidsoptreden diende in
de eerste plaats gericht to zijn op een bestrijding van die
ontw ikkelingen , die de vrijheid van meningsuiting bedreigen
of reeds hebben geschaad . De minister dacht hierbij met name
aan de negatieve invloed van de commercie , die bij de pers
reeds geleid had tot een ongewenste concentratievorming .
Bij de regeling over het gebruik van antenne-
inrichtingen was het onderscheid van belang tussen het
" doorgeven" en het "overbrengen" van programma's . Het "door-
geven" heeft betrekking op het injecteren in het kabelnet
(zo mogelijk onverkort en gelijktijdig) van binnenlandse
omroepprogramma's en van al dan niet ter plaatse ontvangbare
buitenlandse omroepprogramma's . Het "overbrengen " heeft
betrekking op het injecteren van programma's in het kabel-
televisienet die niet of niet gelijktijdig uit de ether zij n
opgevangen .
Voor het gebruik van draadomroepinrichtingen
zijn de bepalingen in de artikelen 47 en 48 van de Omroepwet
van belang (3) .
Artikel 47 handelt over regionale omroep,
waarin onder andere gesteld wordt dat de minister van CRM
kan bepalen dat een regionaal omroepprogramma ook of
uitsluitend wordt doorgegeven over een of meer daarbij aan
to wijzen draadomroepinrichtingen .
Artikel 48 heeft betrekking op het programma
van draadomroepinrichtingen . In het eerste lid is bepaald
dat binnenlandse omroepprogramma's zoveel mogelijk onverkort
en gelijktijdig doorgegeven worden via de draadomroep-
inrichtingen . Bovendien kan de minister aanwijzen Welke
andere programma's eveneens dienen to worden doorgegeven
(bijv . van buitenlandse zenders of van lokale omroep) . Lid 5
van artikel 48 bepaalt ten slotte dat ten aanzien van het
gebruik van de draadomroepinrichtingen voor andere doel-
einden dan de doorgifte van (omroep)programma's, door de
minister van CRM, in overeenstemming met die van V&W regelen
kunnen worden gesteld .
90

De in de Omroepwet gestelde artikelen o ver het
geb r uik van dr a adom roepin richt ingen z ijn echte r n iet van
toepassing voor het "doorgeven " van programma ' s over gemeen -
schappelij ke en cent rale ante nne-in r icht ingen (gain en
cain) .
Dit als gevolg van de d efinitie van draadomro ep-
inr ichtingen in arti kel 2 lid k, waarin een uitzonde r ing
wo r dt gemaakt voor draadomroepinrichtingen waarop a r ti k e l 3
sexies , derde lid van de Teleg r a a f- en Telefoon wet 190 4 van
toepassing is ( 4 ) . Beide artikelen zouden wel van toepassing
zijn geweest voor een eventueel aan to leggen cas . Het
"overbrengen" via gain en Cain valt wel onder de Omroepwet
en is geregeld in het z elfde arti kel 3 sexies van de T &T-wet ,
zesde lid (5) .
Door deze bepalingen is er tot nu toe niet
voorgesch reven Welke programma ' s v ia cain en gain moe ten
worden doorgegeven . De PTT kan bij het verlenen van een
machtiging slechts technische voorsch ri ften geven . Zij gaat
er vanuit dat behalve programma ' s van de binnenlandse omroep
ook alle andere programma ' s Wel k e ter plaatse met een
redelijke k wali teit k unnen worden opgevangen onverkort en
gelijktijdig worden doorgeg even . In feite is het echter de
exploitant van de draadomroepinricht i ng die bepaalt Welke
p r ogramma ' s worden doorgegeven . In 5 . 1 .4 . zal hie rop nader
worden ingegaan .
De doorgifte van buitenlandse programma ' s via
het kabe lnet , die niet te r pl aat se to ontvangen waren en die
derhalve met behulp van kabel- of straalverbindingen aange -
voerd moesten worden , Wilde de minister van CRM binden aan
een door hem afgegeven goedkeuring . In een motie van de heer
De Beer , ingediend bij de behandeling van de Kabel-
televisienota in 1 975 , sprak de T weede Kamer zich echter
tegen de noodzaa k van een dergelij ke centrale goedkeuring
uit (6) .
Alvorens de PTT zijn medewerking verleent dienen
wel e ventuele auteursrecht e l ijke of a nde r e ju r idische
aspecten geregeld to zijn .
Het gebruik van draadom r oepin r ichtingen voo r
andere doeleinden dan de doorgifte van omroepprogramma ' s
(c .q . het overb rengen) bleef aan door de minister van CR M
( in overeenstemming met de min i ste r van V&W) geste lde
regelen gebonden . Voo r commerciele b edrijven was er dus
wettelijk Been mogelij k heid voor het ze lf produceren en v i a
k abelnetten overbrengen van (audio-visuele) programma ' s .
In 1 9 78 is doo r het Pa r lement a l s onde rdeel
van een groter aanta l wijz ig i ngen een nieuw art i kel 4 8 voo r
91

de Omroepwet aangenomen en in het Staatsblad verschenen
(Staatsblad 1978, nr . 665, zie Appendix D) . Dit nieuwe
artikel had de bedoeling het doorgeven van programma's via
draadomroepinrichtingen uit de Omroepwet to halen en daarmee
eventuele bemoeienis van de minister van CRM to beeindigen .
Dit artikel was echter nog niet in werking getreden toen de
firma Deltakabel in november 1979 een aanvraag bij de PTT
indiende om de programma's van Radio-T416-Luxembourg (RTL)
op de Nederlandse kabeltelevisienetten to brengen, namelijk
in Sluis waar Deltakabel een net exploiteert dat gekoppeld
is op Belgie . De Tweede Kamer sprak zich in een motie van
het lid Scholten uit tegen een dergelijk commercieel
programma-aanbod, dat het democratisch tot stand gekomen
omroepbestel zou kunnen uithollen . Zij vroeg de minister
"artikel 48 van de nieuwe Omroepwet en andere relevante
artikelen niet kracht van wet to geven, maar to bevorderen
dat de verantwoordelijkheid van de minister van CRM ter zake
op doeltreffende wijze in een wettelijke regeling zijn neer-
slag vindt ( . . .)" (7) . Hiermee werd dus de eerder aangenomen
motie van De Beer om zeep gebracht . Een definitieve regeling
ten aanzien van het gebruik van kabeltelevisienetten, net
name wat betreft de doorgifte van commerciele programma's,
zal nog bepaald moeten worden .
4 .5 .2 Auteursrechten
--------------
Evenals bij "het gebruik van de kabel" is oo k
voor de regeling van de auteursrechten het onderscheid
tussen "doorgeven" en "overbrengen" van belang . In het
algemeen worden auteursrechten en aanverwante rechten erken d
bij het gebruik van centrale of gemeenschappelijke antenne-
inrichtingen voor het overbrengen van programma's die niet
uit de ether worden ontvangen (bijv . eigen kabelprogram-
ma's) . Ook voor de doorgifte (via kabel- en straalverbin-
dingen) van niet ter plaatse ontvangbare buitenlandse
omroepprogramma's wordt aangenomen dat het auteursrecht van
toepassing is .
De strijd spitste zich toe op de vraag of
voorafgaande toestemming van de rechthebbende vereist was
voor de doorgifte van ter plaatse ontvangbare binnen- en
buitenlandse omroepprogramma's door middel van gain of cain .
Zoals reeds in 3 .4 .5 naar voren is gekomen, stelde de
regering zich op het standpunt dat voor die gevallen (dus
binnen de onvangstzone van een zender) geen auteursrechte-
lijke vergoedingen waren verschuldigd . Ook in de kabel-
televisienota bleek dit standpunt (8) .
92

On over deze kwestie een gerechtelijke uit-
spraak to ontlokken, werden vanaf 1976 een tweetal processen
gevoerd tegen de Stichting tot exploitatie centrale antenne-
inrichting Amstelveen (CAI-Amstelveen) . Het ene proces dat
aangespannen is door een aantal buitenlandse filmmaatschap-
pijen, heeft betrekking op de doorgifte van films als onder-
deel van uit de ether opgevangen buitenlandse programma's .
In de andere zaak treedt de Bioscoopbond op als eiser .
Hierbij gaat het om de doorgifte via het kabelnet van een
door de NOS uitgezonden Nederlandse film .
Op 19 juli 1978 kwam de arrondissements-
rechtbank to Amsterdam tot de uitspraak dat de doorgifte van
omroepprogramma's via een cai of gai geen zodanige openbaar-
making vormt, dat hierdoor voor de kabelexploitant d e
verplichting tot toestemming tot doorgifte - en dus vergoe-
ding van rechten - ontstaat (9) . Op 12 juli 1980 werd deze
uitspraak bevestigd door het Hof van Justitie eveneens to
Amsterdam . Het Hof stelde dat CAI-Amstelveen met zijn
doorgifte geen afzonderlijke gelegenheid tot het waarnemen
van de televisie-uitzendingen had geschapen . Technisch
bestond immers reeds de mogelijkheid voor iedere televisie-
bezitter om betreffende uitzendingen uit de ether op to
vangen . Het Hof was het met CAI-Amstelveen eens dat met d e
doorgifte geen openbaarmaking had plaatsgevonden, daar met
de doorgifte geen "nieuw publiek" werd bereikt . In tegen-
stelling tot deze uitspraken heeft op 30 oktober 1981 de
Hoge Raad beslist, dat de doorgifte van films over de kabel
een nieuwe worm van openbaarmaking is in de zin van de
Auteurswet . Interpretatie van deze uitspraak betekent dat
iedereen die een auteursrecht heeft op een werk dat door een
kabelnet wordt doorgegeven, zijn rechten kan doen Belden .
Tijdens de besluitvorming over de technische
uitvoering van kabeltelevisienetten (1975/1976) vormde de
kwestie van de auteurs- en aanverwante rechten dus nog een
onzekere factor .
4 .5 .3 Antenneverbo d
Ben belangrijke reden voor een gemeente voor
het aanleggen van een cai, vormde de mogelijkheid om of to
komen van de vele antennewouden op de daken . Om esthetische
en veiligheidsredenen wend veelal een bepaling in de bouw-
verordening opgenomen die buitenantennes moest verbieden
indien betrokken woningen op een gai of een cai aangesloten
konden worden .
Dit antenneverbod had het bezwaar dat de
vrijheid van het individu om zelf to bepalen Welke program-
93

ma's hij wenste to ontvangen, kon worden beperkt . De tegen-
standers van een antenneverbod vonden hierbij steun in het
artikel 10 van het Europees Verdrag tot bescherming van de
rechten van de mens en de fundamentele vrijheden . Dit recht
omvat ook de vrijheid om inlichtingen of denkbeelden to
ontvangen of door to geven, zonder inmenging van overheids-
wege en ongeacht grenzen (10) .
De oppositie tegen (onvoorwaardelijke)
antenneverboden werd vooral gevoerd door de Consumentenbond
en door de op 11 januari 1977 opgerichte werkgroep "Antenne
Vrij" . Met name laatstgenoemde beschuldigde gemeenten ervan
antenneverboden in to voeren om zoveel mogelijk aanslui-
tingen op de gai of cai to vergaren . "Vaak is een gemeente
zel£ exploitant van gai of cai en heeft commercieel belang
bij een antenneverbod : hoe meer aansluitingen, hoe beter de
installatie zal renderen" (11) .
De behoefte aan het plaatsen van een eigen antenne was
vooral aanwezig voor de ontvangst van bepaalde (buitenland-
se) FM-radioprogramma's die niet via de antenne-inrichting
werden doorgegeven . Bovendien kwam deze behoefte vaak voort
uit de sours slechte kwaliteit van de doorgegeven radio-
programma's . Volgens de Consumentenbond waren er vele
klachten, die onder andere betrekking hadden op het hoge
ruisniveau, de vervorming van het geluid en de slechte
kanaalscheiding (12) .
Tijdens de behandeling van de Kabeltelevisie-
nota in 1976 nam de Tweede Kamer een motie van de hee r
De Beer aan, waarin werd uitgesproken dat een (gemeentelijk)
antenneverbod slechts gerechtvaardigd was, indien betrok-
kenen een aansluiting op een draadomroepinrichting konden
verkrijgen, waarbij tenminste alle met huisantennes ter
plaatse ontvangbare programma's werden aangeboden . De
regering werd verzocht haar beleid daarop to richten .
De regeling van deze zaak vormde echter
primair een gemeentelijke aangelegenheid . Nadat de wens van
de Tweede Kamer door de staatssecretaris voor V&W was over-
gebracht wijzigde in 1977 de Vereniging van Nederlandse
Gemeenten de modelbouwverordening, zodanig dat individuele
antennes werden toegestaan, indien men hiermee andere
signalen kon ontvangen dan met de cai waarop men kon worden
aangesloten . Hiermee is niet gezegd dat deze regel in alle
bouwverordeningen is opgenomen ; de modelbouwverordening
heeft slechts een voorbeeldfunctie .
9 4

Of een antenneverbod al dan niet in strijd is
met het Verdrag van Rome is bepaald door uitspraken die de
voorzitter van de Afdeling Rechtspraak van de Raad van State
heeft gedaan in een aantal beroepszaken, die burgers hadden
aangespannen tegen de weigering van de colleges van burge-
meester en wethouders om toestemming to verlenen tot het
oprichten van eigen antennes . Voorbeelden zijn de uitspraken
in de zaken Ridderkerk van 31 mei 1978 en Leerdam va n
10 oktober 1978 . In beide gevallen was de Raad van State van
mening dat een onvoorwaardelijk antenneverbod in strijd was
met het Verdrag van Rome .
4 .6 Discussie over het belei d
Aan de voorgestelde standaardisatie was een
aantal principiele zaken verbonden die betrekking hadden op
de technologische ontwikkeling en de invloed die de overheid
hierop had . Zoals reeds Haar voren is gekomen, bestond bij
de regering de angst dat door de snelle technologische
ontwikkeling van het medium kabeltelevisie een ongewenste
informatie-explosie op gang zou kunnen komen . Met de voor-
gestelde standaardisatie probeerde de regering deze ontwik-
keling to beheersen . De staatssecretaris Wilde zijn tech-
nische inbreng gebruiken (zoals mevr . Gardeniers in de
Tweede Kamer suggereerde (1)), om inhoudelijke wijzigingen
aan to brengen, zoals een beperking van het aantal kanalen
en het slechts geschikt maken voor distributie van omroep-
programma's .
Tegen de opvatting van de regering werd van
verschillende kanten oppositie gevoerd, wat onder andere
bleek tijdens de hoorzitting die over beide nota's op 1 en 5
September 1975 werd gehouden .
4 .6 .1 Principiele_bezware n
Het grote bezwaar tegen het regeringsstandpunt
vormde het argument dat door de standaardisatie de ontwikke-
ling van de techniek in een to vroeg stadium werd geremd . In
een brief (d .d . 29 September 1975) aan de voorzitter en de
leden van de betrokken kamercommissies stelden de Consumen-
tenbond, de Stichting Moderne Media, alsmede prof . Borde-
wijk, ir . Weijland (TH Delft), Rudolf Engers (Teleac) ,
Van Houte (Nederlands Centrum voor Volksontwikkeling) en
B . Stam (Raadslid PvdA, Oss) onder andere :
"Landelijke standaardisatie in een bepaalde technische
variant zoals nu door de staatssecretaris wordt aanbevo-
len, zou Haar de mening van ondergetekenden tal van
95

toekomstige - voor een deel nog onbekende - toepassingen
van de kabel belemme r en , zo n iet onmogelij k ma ken" (2) .
In deze discussie over al dan niet vrijlaten van d e
technische ontw ik keling kwam al gauw de maatschappelijke
wenselij k heid van een dergelijke ont w ikkeling centraal to
staan . Hierbij was het probleem niet zozeer dat de tech-
nische ontwikkeling ondergeschikt aan de maatschappelijke
wenselijkheid zou moeten zijn, maar veel meer de bPpaling
van de maatschappelijke wenselijkheid :
- was er behoefte aan een groter aantal kanalen ?
- warm andere dan distributieve toepassingen gewenst ?
Het is niet verwonderlijk dat commerciele betrokkenen als de
Stichting Moderne Media, Deltakabel, enzovoort deze
behoeften duidelijk aanwezig achtten . Echter ook de Omroep-
raad constateerde een behoefte aan een groter aantal omroep-
kanalen :
"De Omroepraad gaat er vanuit dat handhaving van deze
schaarste geen principieel beleidsoogmerk van de
regering kan zijn . Allerlei activiteiten in deze tijd
maken immers duidelijk dat in het communicatiepatroon
van de huidige samenleving behoefte bestaat aan meer
omroepkanalen dan er op het ogenblik ter beschikking
staan" (3) .
De regering ontkende dat zij voorbij Bing aan de maatschap-
pelijke behoefte en sprak ook tegen dat zij kunstmatig een
zekere schaarste in stand Wilde houden of bevorderen (4) .
Zij Wilde slechts voorkomen dat kunstmatig een behoefte
geschapen zou worden :
"Een tweede gevaar, dat hieraan is verbonden, is dat
door het leggen van kabelnetten met een overdaad van
kanalen ( . . .) op het moment dat er nog geen maatschap-
pelijke behoefte is ( . . .) toch een druk op de exploi-
tanten van deze netten gaat ontstaan om de braakliggende
kanalen voor enig doel to gaan gebruiken" (5) .
Hier tegenover stond het standpunt van het liberale Kamerlid
De Beer, die stelde dat rekening gehouden diende to worden
met mogelijke toekomstige behoeften, en dat derhalve geen
net gestandaardiseerd moest worden dat deze mogelijkheden
bij voorbaat afsloot (6) . Bovendien stelde hij dat het
bepalen van de maatschappelijke behoefte geen politieke zaak
was die in het parlement zou moeten worsen beslist, maar sat
het een zaak was van de consument, waar de overheid slechts
op diende in to spelen .
96

4 .6 .2 Voor- en nadelPn van standaardisati e
Naast deze principiele discussie werden aller-
lei argumenten aangevoerd die de voor- en nadelen van stan-
daardisatie benadrukten . De belangrijkste zullen hier kort
aan de orde komen .
Efficiency . In geval van standaardisatie zou door een
grotere produktie van componenten, geringere voorraden en
dergelijke, efficienter gPwerkt kunnen worden . Van verschil-
lende kanten werd dit voordeel sterk betwijfeld (7) .
Televisietoestellen . Door standaardisatie konden televisie-
toestellen gebruikt worden die ook voor etherontvangst
geschikt waren . Dit voordeel dat de staatssecretaris
aanvoerde, gold echter voor elk van de bestaande systemen .
Het RS-meegroeinet en het DeltaKabel Sternet hadden boven-
dien het voordeel dat Been problemen zouden ontstaan, indien
het aantal door to geven programma's groter was dan het
aantal voorkeurstoPtsen van het toestel . Dit argument, tegen
het VHF/UHF-systeem, voerde met name de Consumentenbond aan
die bevreesd was dat laatstgenoemd systeem voortijdige
vervanging van televisie-ontvangers zou uitlokken .
Duidelijkheid . Door standaardisatie van een bepaald systeem
zou een stuk duidelijkheid ontstaan voor met name de
gemeenten, die tot aanleg van een centrale antenne-inrich-
ting wensten over to gaan . Er zou hierdoor niet telkens een
herhaling van discussie en onderzoek hoeven plaats to
vinden . Om deze reden toonde de Vereniging van Nederlandse
Gemeenten zich een voorstander van standaardisatie .
Koppeling van netten . Volgens de staatssecretaris zou bij
standaardisatie een mogelijke koppeling in de toekomst van
verschillende kabelnetten, zowel in het binnenland tussen
gemeenten als met buitenlandse netten, gemakkelijker worden .
Deze koppeling zou echter ook mogelijk zijn tussen verschil-
lend uitgevoerde netten . Bovendien zou de PTT er steeds meer
toe overgaan zelf (gestandaardiseerde) koppelnetten aan to
leggen, waardoor zelfs een extra aanpassing achterwege kan
blijven (8) .
Bestaande bekabeling . Het voorgestelde VHF/UHF-systeem zou
goed aansluiten bij de reeds bestaande 2 miljoen aanslui-
tingen die ook in de VHF- of VHF/UHF-techniek waren uitge-
voerd . De helft van dit aantal werd gevormd door gai-aan-
sluitingen . Slechts een Bering percentage (5 a 15%) kon
(volgens Deltakabel) gehandhaafd blijven bij de aanleg va n
een ca i ( 9) .
UHF-geschikt . Volgens de PTT was het niet uitgesloten dat in
de toekom s t VHF-kana len d ie op da t mo ment aan d e tel ev is ie-
97

omroep via de ether warm toegewezen, een andere bestemming
zouden krijgen . Een UHF-geschikt kabeltelevisienet zou
hierbij dan beter aansluiten .
Segmentering (zie ook 4 .2 .10) . In het voorgestelde VHF/UHF-
systeem zou het slechts tegen extra kosten mogelijk zijn
programmasegmentering door to voeren (door bepaalde program-
ma's in versleutelde worm door to geven) . Deze segmentering,
die vooral door de Consumentenbond en de Omroepraad werden
benadrukt (10), was eenvoudiger en meer volledig mogelijk
bij de sternetten van Robert Schmitz en Deltakabel . Met
behulp van segmentering was toepassing van het profijt-
beginsel mogelijk en konden gerichte programma's doorgegeven
worden . De staatssecretaris voorzag bij invoering van
segmentering echter hogere totale kosten, problemen bij het
samenstellen van de pakketten en achterstelling van minder
draagkrachtigen (11) .
Monopoliepositie . Zonder invoering van de standaardisatie
bestond volgens het Tweede Kamerlid Hartmeijer het gevaar
voor het ontstaan van een monopoliepositie voor de firma
Deltakabel (12) . Zij was zowel leverancier, installateur als
exploitant van het DeltaKabel Sternet . Deltakabel stelde
hier tegenover dat zij het DKS niet Wilde standaardiseren,
maar dat zij slechts de technische mogelijkheden voor andere
dan het door de PTT voorgestelde systeem Wilde openhouden .
4 .6 .3 Besluitvormin g
De besluitvorming over de voorgestelde
standaardisatie van het VHF/UHF-(mini-sternet)systeem is
zeker beinvloed door allerlei bedrijven, instellingen en
andere belanghebbenden . In de eerste plaats warm dit
particuliere bedrijven en instellingen zoals bijvoorbeeld
Deltakabel, Robert Schmitz, de Stichting Moderne Media, die
duidelijk belang hadden bij een afwijzing van de standaar-
disatievoorstellen (zie ook 4 .3 .5) . Hiertegenover stond de
PTT, die juist pogingen deed deze standaardisatie wel
doorgevoerd to krijgen (zie 4 .4 .4) . Ook de omroepwereld
toonde zich een voorstander van standaardisatie (13) :
(ster)netten met uitgebreide toepassingsmogelijkheden zouden
slechts een extra concurrentie kunnen betekenen, met een
mogelijke aantasting van het omroepbestel . Andere instel-
lingen en personen die een rol speelden warm onder andere :
de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, de Consumentenbond
die om eerdergenoemde redenen standaardisatie afwees, en
prof . Bordewijk van de TH Delft, die geen onnodige belem-
mering van de technische ontwikkeling wenste . Bovendien ha d
98

hij een indirect moreel belang bij af wijzing van de stan-
daardisatie van het VHF/UHF-systeem , daar het alternatief
van het meegroeinet oorspronkelij k van de TH afkomstig was .
De lobby die vanuit deze instellingen en
bedrijven Haar Tweede Kamerleden ontstond, vond voor een
groot deel plaats in de worm van technische voorlichting : de
mogelijkheden, respectievelijk de beperkingen van de
verschillende netten, de consequenties voor de technische
ontwikkelingsmogelijkheden bij standaardisatie van het
VHF/UHF-systeem, enzovoort . Deze voorlichting was hierbij
wel duidelijk ingekleurd door de belanghebbenden ; in sommige
gevallen werd zelfs tegenstrijdige informatie gegeven (bijv .
over de kwaliteit van het DeltaKabel Sternet (14)) . Doordat
het beleid inzake kabeltelevisienetten vooral een technische
aangelegenheid vormde, hadden veel parlementariers weinig
inzicht in alle factoren die bij de besluitvorming een rol
speelden . Evenals tijdens de discussie over de Wijziging van
de Telegraaf- en Telefoonwet in 1969 bleven veel zaken voor
de Kamerleden ondoorzichtig . Zo getuigde het lid De Boer :
"Als een zeeleeuw die in het circus de truc van de
olifant moet doen, zo voelt zich technisch gezien de met
twee linkerhanden behepte spreker die iets zinnigs moet
zeggen over de keuze tussen een aftaknet, een sternet of
een meegroeinet . Ik geloof dat die truc op voorhand tot
mislukken is gedoemd en daarom waag ik mij ook maar niet
aan vergelijkingen tussen die netten" (15) .
De officiele voorlichting aan parlementsleden die door de
PTT werd verzorgd, stond duidelijk ter discussie . Zowel
binnen als buiten het parlement werd aan Naar objectiviteit
getwijfeld . Zo werd onder andere in het advies van de
Omroepraad van 17 september 1975 de behoefte vermeld aan een
overzicht van alle voor- en nadelen van de verschillende
soorten aftaknetten en sternetten . "De vraag kan voorts
rijzen of een objectieve voorlichting mag worden verlangd
van de PTT of dat daarvoor een onafhankelijke instantie moet
worden ingeschakeld" (16) . De Raad noemde als voorbeeld het
Nederlands Elektrotechnisch Comite . De Consumentenbond
pleitte (ook voor het regelen van andere zaken) voor de
oprichting van een permanente kabeltelevisieraad .
Ook vanuit het parlement kwam meerdere keren
de vraag Haar voren om to komen tot een onafhankelijke
instantie voor het geven van objectieve voorlichting, zowel
aan het parlement als aan gemeenten die tot bekabeling over
wensen to gaan . Ook vanuit deze kritiek sprak twijfel over
de volledige objectiviteit van de PTT .
99

De staatssecretaris vatte de kritiek op als
wantrouwen ten opzichte van de PTT en sprak in dit opzicht
van "verdachtmakingen" die hij volledig afwees (17) . De
oprichting van een onafhankelijke instantie of raad voor het
geven van objectieve voorlichting wees hij als een onaan-
vaardbaar "stuk curatele boven de PTT" van de hand . Toch is
het niet verwonderlijk dat de positie van de PTT ter
discussie stond . In feite deed zich dezelfde situatie voor
als eerder bij de discussie over het cas en bij de discussie
over de drie-netten-filosofie versus een geintegreerde
aanleg . In alle gevallen had de PTT ook rekening to houden
met haar eigen bedrijfsbelangen en met de ontwikkelingen die
reeds in het eigen bedrijf hadden plaatsgevonden (bijv .
reeds lopend onderzoek) . De problemen vanuit Naar dubbelrol
van enerzijds beleidmakend orgaan en anderzijds
(staats-)bedrijf maakten een effectievere (parlementaire)
controle volgens verschillende kamerleden wenselijk (18) .
Men had het gevoel to weinig inzicht in het bedrijf to
hebben, iets wat ongetwijfeld werd versterkt door de tech-
nische geaardheid van de problemen . Evenals bij de besluit-
vorming over het cas-plan had men to maken met het probleem
dat de technische know-how op dit gebied voor een groot deel
geconcentreerd was bij de PTT, met name bij haar bedrijfs-
laboratorium, het Dr . Neher Laboratorium .
Het besluit tot afwijzing van de voorgestelde
standaardisatie van het VHF/UHF-systeem in de Tweede Kame r
werd ten s lot te ge nomen doo r het aan nemen van een twee t al
moties van mevrou w Gardeniers-Berendsen (19) .
In de eers te mot i e werd ge vra agd of to zi en
van de mogelijk heid in d e techni sche ei sen he t zogenaamde
" VHF/UHF -voo r be re i d " als verp l ichting op to neme n . Ve r de r
werd gesteld , dat nieu w to stellen eisen niet mogen worden
vastgesteld me t het oo gme rk ni euwe ontwikk el ingen of to
snijden dan wel to beperken . De eisen dienen verder niet dan
in geringe mate of to wijken van hetgeen in de ons omrin-
gende landen a l s tec hnische eisen wo rd e n gest eld .
In de t weede mot ie w e r d ge vra agd om bij he t
verlenen van machtigingen voor de aanleg en exploitatie van
draadomroepinrichtingen buiten beschouw ing to laten , dat
d eze i n ri chtinge n oo k gebruikt kunn en worde n voo r het ove r-
brengen van lokale programma ' s en voor andere toepassingen .
Bo vend ien st elde de mot ie d at voo r het bin den aan een mach-
tiging voor een draadomroepinrichting van andere dan tech-
n i sche en adminis t ratieve eise n een wet sw i jzigi ng no o d -
zakelijk is .
100

De staatssecretaris besloot hierop of to zien
van het verplicht voorschrijven van het VHF/UHF-systeem,
zodat ook machtigingen aan andere netconcepties konden
worden verleend, wits deze voldeden aan :
- de geldende kwaliteitseisen ten aanzien van beeld- en
geluidssignaal bij de abonnee en de daaruit voort-
vloeiende eisen ten aanzien van componenten ;
- de minimaal vereist gestelde programmacapaciteit ;
- de veiligheids- en anti-storingseisen .
Naast de moties die betrekking hadden op de voorgestelde
standaardisatie, nam de Tweede Kamer ook twee moties aan van
het lid De Beer . De eerste motie had betrekking op het
antenneverbod (zie 4 .5 .4), de tweede op de aanvoer van
buitenlandse programma's (zie 4 .5 .2) .
Verder werd het beleid ten aanzien van de
CASEMA gewijzigd . Tot dan toe had deze NOZEMA-dochter door
het uitblijven van een positieve beslissing over het cas
weinig kunnen onderne-men . Ondanks een groot aantal verzoeken
van gemeenten voor aanleg en exploitatie van cain, moest de
CASEMA zich bescheiden opstellen en raakte zij slechts
betrokken bij de aanleg van een klein aantal netten (Breda,
Voorburg) . Op 29 januari 1976 deelde staatssecretari s
Van Hulten in de Tweede Kamer mee dat de CASEMA voortaan op
aanvragen van gemeenten kon ingaan (20) .
Deze uitbreiding van de rol van de CASEMA,
waarbij deze in concurrentie met het bedrijfsleven zou gaan
opereren, was voor het Tweede Kamerlid De Beer aanleiding
vragen to stellen over de relatie tussen de CASEMA en de
PTT . Enerzijds zou de PTT in de situatie kunnen geraken
advies to moeten geven aan gemeenten, en gaf zij machti-
gingen uit voor aanleg en exploitatie van cain . Anderzijds
had zij een meerderheidsaandeel in de CASEMA, via de NOZEMA,
en opereerde aldus op de kabelmarkt als projectontwikke-
laar (21) .
De staatssecretaris deed hierop de toezegging
dat de PTT geen uitdrukkelijke en ook geen stilzwijgende
reclame zou maken voor de CASEMA in gevallen waarin de PTT
in verbinding zou komen met gemeenten rond de aanvraag van
een machtiging (22) . Na 1975 heeft de CASEMA inderdaad haar
activiteiten in belangrijke mate uitgebreid tot thans zo'n
0,5 miljoen aansluitingen .
101

S . HUIDIGE STAND VAN ZAKEN EN MOGELIJKHEDEN VOOR DE
TOEKOMST
5 .1 Gevolgen van het gevoerde beleid
5 .1 .1 Aanleg_en_exploitati e
De aanleg en exploitatie van kabeltelevisie-
systemen is in de loop der jaren steeds meer een gemeente-
lijke aangelegenheid geworden . De mogelijkheden voor de
aanleg van gemeente omvattende cain werden reeds geschapen
in 1969 door een toezegging van de toenmalige minister van
Verkeer en Waterstaat tijdens de behandeling van de Wijzi-
ging van de Telegraaf- en Telefoonwet 1904 in het parlement .
De regering had toen echter nog duidelijk de aanleg van een
landelijk cas voor ogen ; de toezegging van de cain was meer
een middel om de wetswijziging, nodig voor de realisering
van het cas, doorgevoerd to krijgen . In de oorspronkelijke
opzet vormden de cain slechts een tijdelijke ontwikkeling .
In een later stadium zouden zij immers aangesloten kunnen
worden in het door de CASEMA aan to leggen cas . Door het
uitblijven van de realisering van het cas kwam alle nadruk
rond de kabeltelevisie-aanleg bij de Cain to liggen, waarbij
deze steeds meer de grootte van de gehele gemeente kregen .
Deze tendens werd verder verstrekt toen de gemeentelijke
aanleg een beleidsoogmerk van de regering werd . Zij zag deze
worm van aanleg en exploitatie als de meest optimale,
waarbij de democratische besluitvorming het best tot zijn
recht kon komen en waarmee op partiele wijze gereageerd kon
worden op de maatschappelijke behoefte .
De belangrijke rol die voor de gemeenten was
ontstaan met betrekking tot de kabeltelevisie was voor de
organisatoren van het Tweede Nationale Kabeltelevisiecongres
(nov . 1976) aanleiding om het congres het motto "De gemeente
en de kabel" mee to given. Tijdens dit congres kwam ook een
aantal van de problemen Haar voren die voortvloeiden uit
deze gang van zaken ; problemen binnen een gemeente, die
betrekking hadden op de (organisatorische) structuur van
aanleg en exploitatie van de cai . Binnen elke gemeente
diende een besluitvorming tot stand to komen over vragen als :
- is de aanleg van een cai voor deze gemeente wel aantrek-
kelijk en verantwoord ?
- wie wordt machtiginghouder van de aan to leggen cai, een
particuliere exploitant of een overheids- of non-
profitexploitant (of mogelijk een combinatie) ?
- Welke netstructuur is optimaal voor deze gemeente?
102

- waar moet de grens g e trokken worden die bepaalt We lke
woningen wel aangesloten , respecti evelijk n i et aange-
sloten worden ?
Gemeentebesturen moesten vele vragen beant woorden waarbij
vooral voor k leinere gemeenten het gebr ek aan des k undigheid
meespeelde . Vooral doo r het ontbreken van een sta ndaar-
disatie was techn i sche kennis voo r de besluit vorming nood -
zakelijk . Gemeentebesturen waren hierdoor voor ee n belang-
rijk deel afhan kelijk van (al of n iet par ti cu l ie r e)
adviseurs . Op de besluitvorming binnen de verschillende
gemeenten zal in dit verband niet Hader worden ingegaan . Een
nadere studie op d i t punt voor een aa n tal gemeenten (1) is
mijns inziens echter zeer de moeite waard . Hiermee zou een
beter inzicht kunnen worden ver k regen in de over wegingen die
bij de keuze een rol hebben gespeeld , in hoeverre de tech -
nische voorlichting toereikend was en in Welke mate commer-
ciele invloeden een rol speelden . Deze stud ie zou wellich t
antwoord kunnen geven op de vraag of van een verantwoo r de
bes l uitvorming op deze manier spra k e is geweest en of een
gedecentraliseerde .aanpak van lokale telecommunicatie -
voorzieningen op de z e wijze gunstig is .
Bij de aanleg en exploitatie van cain waren
(en zijn) verschillende structures mogelijk ; in alle
gevallen k an hierbij de gemeente machtiginghouder z i jn of
niet :
a) puur gemeentelijk , bijvoorbeeld doo r inschakeling va n
het gemeentelij k energiebed r ijf of woningbed r ijf ;
b) gemeentelijk in samen werking met woningbou wvereni -
ging(en) , een stichting , een Naamlo ze Vennootschap of
met een particuliere exploitant ;
c) niet gemeentelijk , waa rbij gedacht kan worden aan he t
volledig uit handen geven aan een woningbou wvereniging
of woningbouwfederatie , aan een stichting of aan een
pa r ticuliere exploitatiemaatschappij (of CASEMA) (2) .
Binnen de verschillende structures kon bo vendien nog onder-
scheid worden gemaakt in aanleg , e xp loitatie en behee r, die
in verschillende h a nden konden 2ij n .
Momenteel is circa 85% van de machtigingen
voor Cain v erleend aan gemeenten of aa n stichting en waarin
de gemeente op een of ande re w ij z e participeert . Dit pe rcen -
tage vertoont een stijgende tendens . In steeds meer ge vallen
is de gemeente macht iginghoude r en worden de lo k ale of
regionale nutsbedr i j ven (e lekt r iciteit , gas) of de CASEMA
met de e xp loi t atie belast (3) .
1 03

De rol van de PTT is beperkt gebleven ; naast
het geven van algemene voorlichting op het gebied van het
machtigingenstelsel, hield (houdt) zij zich bezig met de
volgende punten :
1 . het opstellen van machtigingsvoorwaarden (waaronder
technische voorschriften) en de controle op de naleving
daarvan ;
2 . de aanleg van het koppelnet in grotere gemeenten (meer
dan 100 .000 inwoners) ;
3 . het verzorgen van intergemeentelijke koppelingen (m .b .v .
kabel- of straalverbindingen), waarmee in veel gevallen
kapitaalvernietiging en horizonvervuiling kon worden
voorkomen, doordat zo meerdere cain van dezelfde
ontvanginrichting gebruik konden maken ;
4 . het verzorgen van de aanvoer van buitenlandse program-
ma's, mite de auteursrechtelijke vergoedingen waren
geregeld .
5 .1 .2 Uitvoering_van_de_netten
In tabel 5 .1 zijn enkele gegevens weergegeven
over de aangelegde kabeltelevisienetten met de bijbehorende
aantallen aansluitingen (4) .
Tabe l 5 . 1 Aantallen aange legde kabeltelevi s ienetten en
biibehorende aansluitinqe n
gain cain
tot . aant . aantal aantal aantal aantal
aansluit . netten aansluit . netten aansluit .
1970 1 .200 .000
waarvan gemeld :
1976 2 .000 .000
1981 2 . 850 . 00 0
18 . 500 1 .200 . 000
13 . 000 900 .000
15 . 800 1 . 000 . 000
1985 4 . 000 . 000 (=85% totaal) , ver wach t
0 0
1200 1 . 000 . 000
potentieel : 2 . 000 . 00 0
In 1970, na de legalisering van de gain, zijn circa 13 .000
systemen (met 900 .000 aansluitingen) aangemeld . Geschat werd
dat circa 5500 gain (met 300 .000 abonnees) niet zijn gemeld .
In de loop der jaren zijn veel gain geliquideerd of ge3nte-
greerd in een nieuw aan to leggen cai . Gegevens hieromtrent
zijn niet bekend bij de PTT .
In november 1976 waren circa 1200 machtigingen
voor Cain aangevraagd met in totaal circa 2 .000 .000 aanslui-
104

tingen . Hier van waren op dat mome n t reeds 1 .000 .000
aansluiting en g e rea l iseerd . Thans z ijn c i rca 2 , 85 miljoen
woningen , dat is 58% van het totaal , op een worm van col l ec-
tieve ontv angst aangeslot en . Omstree k s 1985 ver wacht men een
verzadigingspunt to h ebben berei k t , als 85% van de woningen
is aangesloten .
In Label 5 .2 is een procentuele verdeling
gegeven van de gemachtigde cain naar rato van het aantal
aangesloten woningen (5) .
Tabel 5 .2 Gemachtigde Cain Haar rato van het aantal
aangesloten woninge n
aantal potentiele 197 6
aansluitinge n
100-500
500-1000
1000-2000
2000-10 .000
10 .000-50 .000
50 .000-100 .000
meer dan 100 .000
75%
11 %
5%
6 %
3%
1980
67%
10 %
7%
12%
1 %
1,5%
1,5 %
Vanuit deze gegevens is de tendens waar to nemen dat in
toenemende mate grote netten worden aangelegd .
Bij de PTT zijn Been uitge werkte gegevens beschikbaar
omtrent de onderverdeling van Cain Haar netcon - figuratie .
Hierbij heeft men ook met de moeilijkheid to maken dat in
ver reweg de meeste gevallen mengvormen aan wezig zijn van
verschillende netconfiguraties , voornamelijk van aftaknet
met mini -sternet .
Dit is mede afhankelijk van de
bebou wingsdichtheid ter plaatse . Bij inventarisatie door het
t i jdschrift Media Info z i jn wel enige gegevens (te r indi-
catie) beschikbaar gekomen over het aantal abonnees per type
net :
1 05

Tabel 5 . 3 Aant a l abonnees pe r type ne t
Type ne t
M ini - sternet
Combinatie rijg/aftak- en mini-sternet
Rijgnet en/of aftakne t
Dubbel mini - sternet
Meegroeinet
DeltaKabel Sterne t
Combinatie rijg/aftak- en meegroeinet
Aantal abonnee s
1 . 332 .521
716 . 824
125 .33 3
35 . 300
1 .010
2 .300
2 .500
60,1%
32,4 %
Zuivere sternetten (andere dan het mini-ster-
net) zijn aangelegd in slechts enkele plaatsen, onder andere
Sluis (DKS), Zaltbommel (RS-meegroeinet) . De tendens is dat
steeds meer het mini-sternet wordt nagestreefd ; maakt de
dunne bebouwingssituatie dat ter plaatse economisch niet
haalbaar, dan geschiedt de aanleg in aftaktechniek . Ondanks
het ontbreken van een wettelijke standaardisatie is toch
hoge mate van uniformiteit in de toegepaste r,etconceptie
ontstaan . Blijkbaar is de voorkeur van de PTT in deze toch
van invloed geweest op de besluitvorming binnen de verschil-
lende gemeenten .
Desondanks zijn er belangrijke verschillen in
mogelijkheden van de verschillende netten . De capaciteit van
recent aangelegde netten is in veel gevallen 18 kanalen,
waarbij dit aantal met behulp van betere versterkerappara-
tuur uitgebreid kan worden tot 24 a 30 kanalen . Daarentegen
is de capaciteit en de uitbreidingsmogelijkheden van vooral
oudere netten veel beperkter (6-12 kanalen) . Een volledig
overzicht hieromtrent ontbreekt tot nu toe .
Bij de PTT is evenmin duidelijk inzicht
aanwezig over de verschillende bestaande beheersstructuren
van cain . Er zijn Been centrale gegevens over Welke
instantie het beheer voert over het net, wie het net exploi-
teert, respectievelijk onderhoudt, enzovoort . Wel is d e
procentuele verdeling bekend van de machtiginghouders,
ingedeeld naar de verschillende instanties (tabel 5 .4) .
Momenteel is circa 85% van de machtigingen voor cain
verleend aan yemeenten of aan instellingen (of stichtingen,
enz .) waarin de gemeente op enigerlei wijze participeert .
5,7%
1,6%
0,0%
0,1%
0,1 %
106

Ta bel 5 .4 Machti gi nghoud e r s van cai n
gemeentAn 39 %
stichtingen 24 %
woningbouwverenigingen 22 %
bouw- en exploitatiemaatschappijen 5 %
cooperatieve verenigingen 5!6
installateurs 3 %
pensioenfondsen 2 %
5 .1 .3 Kwaliteit van kabeltelevisienetten
- -
In Nederland is tot nu toe geen onderzoek
verricht naar de (technische) kwaliteit van de aangelegde
netten . Exacte gegevens hierover kunnen daarom niet gegeven
worden . Ondanks de technische voorschriften en de controle
op de naleving daarvan door de PTT, bestaat het vermoeden
dat in de afgelopen jaren vele netten van een slechte
kwaliteit zijn aangelegd . Zo stelde het vaktijdschrift
Elektromagazine (installatie) met betrekking tot de
kwaliteit van de antenne-inrichtingen :
"De wildgroei in de aanleg van onvolwaardige installa-
ties is in de achter ons liggende jaren sours enorm
geweest, terwijl die periode nog Lang niet als afgeslo-
ten kan worden beschouwd" (6) .
De slechte kwaliteit van de netten heeft onder andere
betrekking op :
- het gebruik van slechte componenten (kabels, installa-
tiemateriaal, enz .) ;
- slecht installatiewerk ;
ongeschiktheid in met name het kostbare haarvatennet
voor het gebruik van UHF-kanalen .
Als mogelijke oorzaken van het ontstaan van kwalitatief
minderwaardige netten kunnen worden genoemd :
- bij de aanleg van vele netten is to zeer bezuinigd op de
kosten van de installatie our daarmee het abonnementsgeld
to kunnen drukken ;
- indien bij de aanleg van een net meerdere instanties
betrokken zijn (adviseurs, fabrikanten, installateurs,
enz .), is niet altijd duidelijk wie waarvoor verantwoor-
delijkheid draagt (7) ;
- onvoldoende mogelijkheden voor controle op naleving van
de voorschriften .
De indruk bestaat wel dat het kwaliteitsniveau van de
(nieuw) aangelegde netten de laatste jaren sterk gestegen
is, dit mede als gevolg van de strengere PTT-voorschriften .
107

Een nadere studie naar de k waliteit van bestaande netten is
wellicht w enselijk .
Speciale aandacht verdient de kwaliteit van
kabeltelevisienetten met betrekking tot de ontvangst van
FM-radioprogramma's . Met name de Consumentenbond, die over
deze zaak reeds in december 1976 melding maakte, conclu-
deerde dat bij de meeste cain de FM-ontvangst slechter was
dan bij ontvangst via eigen antenne (8) . Deze kwestie was
voor de Consumentenbond des to belangrijker, daar veel
gemeenten nog een verbod hanteerden op het plaatsen van
individuele (FM)-antennes . De klachten hadden niet slechts
betrekking op de ontvangstkwaliteit van buitenlandse
zenders, maar ook van Nederlandse (met name het programma
van Hilversum IV) : to veel ruffs (vooral bij stereo),
vervorming van het geluid en een slechte kanaalscheiding .
Om het inzicht in de FM-problematiek to
vergroten heeft de PTT in de afgelopen jaren FM-gericht
onderzoek verricht en bovendien een groot aantal metingen
uitgevoerd aan thans verkrijgbare apparatuur voor ontvangst-
stations en aan in bedrijf zijnde antennesystemen . De
oorzaken van de klachten bleken versc ;,illend ;
1 . het signaal zelf : de ontvangcondities zijn to power en
in enkele gevallen bevatte het programmamateriaal zelf
teveel ruffs ;
2 . het antennesysteem : defecte of verkeerd afgestelde
versterkers ;
3 . de ontvanginstallatie van de aangeslotene : de ontvanger
to slecht van kwaliteit, niet aangepast aansluitsnoer of
onvoldoende hoogfrequent dicht (9) .
Door de PTT is (reeds langere tijd) de behoefte erkend aan
meer gedetailleerde en strengere kwaliteitsvoorschriften met
betrekking tot de FM-ontvangst . In aansluiting op de uitslag
van het onderzoek zijn de Technische Voorschriften hiervoor
inmiddels aangevuld . Het FM gericht onderzoek binnen de PTT
duurt overigens nog voort .
5 .1 .4 Programmapakket_van antenne-inrichtingen
------------------
Zoals in 4 .5 .2 uiteen is gezet, is omtrent de
samenstelling van het programmapakket van gain en cain tot
nu toe wettelijk niets expliciet geregeld . Wel is in de
herziene Technische Voorschriften van de PTT (10) bepaald
dat "een inrichting tenminste moet zijn toegerust voor de
ontvangst en distributie van signalen van televisie- en
radiozenders, Welke met ter plaatse gebruikelijke indivi-
duele antennes gedurende het grootste deel van de tijd me t
1 08

edelijke kwaliteit kunnen worden ontvangen" . Van een
wettelijke regeling is echter geen sprake . In praktijk
blijken kabelexploitanten echter alle programma's die ter
plekke redelijk (en vaak ook minder dan dat) to ontvangen
zijn, onverkort door to geven (11) . Over het algemeen vormt
de programmacapaciteit nog geen beperkende factor, zodat zij
(ook vanuit eigenbelang) de abonnees een zo ruim mogelijk
pakket leveren . Dit vormde in de Kabeltelevisienota ook het
argument om niet over to gaan tot het geven van voorschrif-
ten over de door to geven programma's (12) . In verband met
mogelijke problemen hieromtrent in de toekomst (door het
ontstaan van schaarste aan kanalen), is hierover overleg op
gang gekomen binnen het Overlegorgaan Kabeltelevisie (1980) .
Binnen het Overlegorgaan Kabeltelevisie, dat
al in de Kabeltelevisienota werd aangekondigd, zijn leveran-
ciers, installateurs, exploitanten, adviseurs, de Vereniging
van Nederlandse Gemeenten, de Consumentenbond, de woning-
bouwcorporaties, de particuliere beleggers (inmiddels weer
verdwenen), de elektriciteitssector, de NOS en de PTT
vertegenwoordigd . In dit overleg wend de mogelijkheid over-
wogen om to zijner tijd een door de minister van CRM samen-
gesteld minimumpakket van door to geven programma's voor to
schrijven . Een meerderheid van het Overlegorgaan was van
mening dat de regeling van het programmapakket aan de
machtiginghouder dient to worden overgelaten, met name voor
het doorgeven van buitenlandse programma's . De NOS toonde
zich, vooral ter veiligstelling van de belangen van de
binnenlandse omroep, wel een voorstander van het op korte
termijn invoeren van een dergelijk verplicht minimumpakket .
De Consumentenbond had in dit opzicht een nog verdergaand
standpunt . Zij is voorstander van een verplichting voor de
exploitant able ter plaatse ontvangbare programma's door to
geven, indien een worm van aansluitplicht bestaat (ook als
dat in indirecte worm door middel van een antenneverbod
bestaat) . Bovendien wenst de Consumentenbond een duidelijke
formulering van de inspraak van de abonnees ten aanzien van
het programmapakket ; zij denkt hierbij aan-een medebeslis-
singsrecht (13) .
Een speciaal probleem bij de doorgifte van uit
de ether opgevangen televisieprogramma's, vormen de illegale
piratenuitzendingen Welke de laatste paar jaar in omvang
sterk zijn toegenomen . Hierbij worden illegale zenders in de
nabijheid van de (centrale) ontvangantenne geplaatst, om op
deze wijze programme's in het kabelnet to kunnen penetreren .
In veel gemeenten is inmiddels een doorgifteverbod voor deze
programme's uitgevaardigd . Zoals reeds in 4 .5 .2 Haar vore n
109

is gekomen , z al de ministe r van CRM een definitie v e r egeling
ten aanzien van het doorgeven van omroepprogramma's, ook wat
betreft het doorgeven v an comme rciele p r ogramma ' s , tot stand
moeten brengen .
5 .2 Ander gebrui k van kabe l netten
5 . 2 . 1 Retour-informatie
- ------- ---------
Hoewel verre weg de meeste huidige kabelnetten
aangelegd zijn als zuivere distr i butienetten , is het met
behulp van filtertechnieken toch mogelij k informatie van de
abonnee in tegengestelde r ichting ( " up-st r eam") to stu r en .
Men kan hierb i j in de eerste plaats denken aan een beeld -
retour k anaal (bijv . in de onde r band) . Hiermee is het
mogelijk televisiebeelden vanaf de abonnee to verzenden in
de richting van een lokaal centrum , wat b i jvoorbeeld
geb r uikt z ou kunnen worden voor bijdragen ten behoeve van
een lokaal omroepprogramma . Een t weede worm van retour-
inform a tie is r ealiseerbaa r door t r ansmiss ie van dat a van de
abonnee Haar een centraal punt . Hiermee is de verzorging van
verschillende alarmsystemen mogelij k, zoals een b r andalarm ,
inbraakalarm en een bejaarden/gehandicaptenalarm . Oo k kunnen
meterstanden van gas , water en ele k triciteit worden doorge -
geven .
van mic roprocessoren ,
In al deze gevallen kan gebrui k gemaa k t worden
decentraal in het net opgesteld (bij v .
in w ij k centra) , die de toestand afvragen bij de abonnee . In
het geval van ala r meringen kan bij wijziging van de toestand
alarm gegeven worden aan de betreffende hulpve r lenende
instantie . Alvorens toestemming tot deze diensten to geven,
zal de PTT zich tevoren wi llen overtuigen van :
- de betrouwbaa r heid van het sys t eem ,
- privacy ,
- verant woordelijkheid (met name t . a .v . de ver werki ng van
de alarmen) ,
- kostprijs ,
- onderhoud (1 4 ) .
Bij veel van deze diensten is het ook mogelijk gebruik to
ma k en van het telefoon net, reden voor de PTT om slechts
toestemming to verlenen indien de betreffende dienst binnen
het kabeltelevisienet met minder kosten to real isere n is .
5 . 2 . 2 Pay televisio n
Door het inrichting van mini - sterpunten a l s
kleine " k iescent r ales " is het in principe mog e lijk om
bepaalde kana len slechts beschikbaar to stellen aan abonnee s
110

die daarvoor extra willen betalen (segmentering) . Binnen het
Dr . Neher Laboratorium van de PTT is hiervan de mogelijkheid
voor mini-sternetten aangetoond (15) .
In eerste opzet is het mogelijk 7 programma's
in het kiespakket onder to brengen naast het normale
standaardpakket, bijvoorbeeld 19 programma's . De extra
programma's kunnen over de S-kanalen (tussen band III en
band IV) warden aangevoerd tot aan het mini-sterpunt . In
figuur 5 .1 is een mogelijke opzet voor het kiessysteem
getekend .
Figu ur 5 .1 Het m ini- s t e rnet al s kies sys teem
-------------------------- --------
' _____'__" _""_'_" "_'__"' _" " J
B r on : Hendrik , Kabelvisie 7, augustus 1979 .
i =~ I ~ ■
Met behulp van kiesinformatie van de abonnee
kan een van de extra kanalen net behulp van de convertor
omgezet warden in een vast (standaard) VHF-kanaal (bijv .
kanaal 2) . De keuze van hoeveel en Welke extra kanalen een
abonnee kan ontvangen, kan door instelling van de decoder
warden bewerkstelligd . Naast het gekozen kanaal krijgt de
abonnee ook alle programma's van het standaardpakket aange-
boden . Voor de abonnees die Been kiesfaciliteit wensen
behoeft in deze opzet per sterpunt slechts een sperfilter
voor de kieskanalen to warden aangebracht . Uitbreiding tot
grotere kiespakketten is mogelijk, eventueel door de aanleg
van een extra kabel tussen wijkcentrum en mini-sterverdeel-
punt .
Op deze manier is een worm van segmentering
mogelijk waarbij de abonnee per extra kanaal betaalt . Voor
betaling per afgenomen programma (kabelbioscoop) zal een
verdergaand retourkanaal noodzakelijk zijn (tot aan een
centraal registratiepunt), vergelijkbaar met dat wat nodig
is voor het aanbrengen van alarmeringen of het doorgeven van
meterstanden . In het centrale punt kan (m .b .v . ee n
micro-processor) geregistreerd warden Haar Wel ke programm a' s
111

de abonnee heeft gekeken . Of eerder genoemde wijzigingen en
uitbreidingen in de actieve apparatuur van het kabel-
televisienet ook economisch aantrekkelij k zijn , is nog
onvoldoende bekend . Een nader onderzo e k op dit punt , zoals
onlangs gestart is in Zuid Limburg , waarin ook de mogelijk-
heid tot het ve r zenden van r etour-informat ie wordt bekeken,
zal hierin meer duidelijkheid kunnen verschaffen .
5 .2 .3 Distributie_digitale_signale n
Naast eerdergenoemde nieuwe toepassingen in
kabelnetten door middel van het versturen van informatie van
de abonnee in tegengestelde richting, bestaan ook nog
uitbreidingsmogelijkheden in zuiver distributieve zin .
Hierbij kan men denken aan moderne ontwikkelingen in de
grafische en audio-grafische telecommunicatie, zoals tple-
tekst en telebord . Juist door de snelle ontwikkeling vin de
micro-elektronika zijn aantrekkelijke mogelijkheden ontstaan
voor dergelijke systemen die met een (goedkoop) grafisch
beeldgeheugen werken .
Bij normale bewegende televisiebeelden wordt
elke 1/25 seconde de informatie voor een volledig beeld over
het kanaal verzonden . Bij ytdLiscrie beelden ala bij het
telebord en bij teletekst behoeft per beeld veel minder
informatie verzonden to worden . Bovendien kan deze infor-
matie met een beeldgeheugen vastgehouden worden, zodat ze
niet elke 1/25 seconde, maar bijvoorbeeld eens in de 24
seconden verzonden kan worden (teletekst) of langzaam
opgebouwd wordt (telebord) . Bij het teletekstsysteem,
waarmee thans door de NOS wordt geexperimenteerd, kan de
kijker zo'n 100 pagina's tekst (24 regels van 40 letters)
ontvangen met een gemiddelde wachttijd van 12 seconden . Het
telebordsysteem wordt Binds 1973 in een onderwijsproject in
Friesland toegepast . Hierbij fungeert het televisiescherm
als schoolbord : in zijn eenvoudigste worm tekent of schrijft
iemand op een speciaal tableau en spreekt er een begeleiden-
de tekst bij . Op de plaats van ontvangst verschijnt de
tekening (o .i .d .) op het scherm (al dan niet in hetzelfde
tempo) en is het geluid hoorbaar (16) .
Deze en eventueel ook andere systemen kunnen in meerdere
aantallen binnen een televisiekanaal gerealiseerd worden . Zo
is door prof . Bordewijk voorgesteld het derde televisienet
speciaal voor dergelijke grafische telecommunicatiesystemen
in to richten, voor doeleinden van onderwijs-, infor-
matie- en nieuwsvoorziening (17) . Over een televisiekanaal
zouden op die manier bijvoorbeeld 30 telebordlessen simul-
112

taan doorgegeven kunnen worden, maar ook een combinatie van
i
bijvoorbeeld 10 telebordlessen met 10 .000 teletekstpagina's .
Indien men het derde televisienet hiervoor
niet wil gebruiken, kan men dergelijke voorstellen echter
ook met behulp van kabeltelevisiesystemen realiseren, die
immers vrijwel altijd ten minste een reservekanaal bezitten .
De informatie zou eenvoudig vanuit het lokaal centrum in het
net geinjecteerd kunnen woraen . Ook is het mogelijk de
aanvoer to laten geschieden met behulp van het landelijk
aanvoernet, waarvoor plannen waren bij de PTT .
5 . 3 Omroepsatellieten
5 . 3 . 1 Satellietontvan g s t
- -- ---- ----- - --
Een voor de kabeltelevisie van belang zijnde
ontwikkeling vormen de plannen voor het stationeren van
omroepsatellieten . Naast het aardse zendernet vormt zij een
mogelijkheid voor de distributie van omroepprogramma ' s ;
zowel individuele als collectieve ontvangst is mogelijk .
Om omroepsatellieten to kunnen toepassen ,
dienen zij zich in een zogenaamde geostationaire baan to
bevinden : een cirkelvormige baan , circa 36 . 000 km boven de
evenaar (vergelijk : de straal van de aarde is ongeveer
6 .4 00 k m) .
Fi gu ur 5 .2 Omwenteling pe r e tmaa l
~~.
g per etmaa l
~\\\
De satell i et staat op deze manier stil ten opzichte van de
garde , zodat een ant enne in een waste positie op de satel-
liet gericht kan blijven . Omroepsatellieten maken gebruik
v an een zo groot ze ndvermogen , gecombineerd met smalle
bundels , dat directe televisie- en radio-ontvangst mogelijk
is met een schotelvormige ante nne van slechts 1 meter
doorsnede .
i
113

De satellietomroep is vooral van belang voor
landen waar de kosten (per inwoner) voor de aanleg van een
aards zenderpark erg hoog zijn . Dit geldt met name voor
uitgestrekte dunbevolkte landen als Canada en de Scandina-
vische landen . Ook voor bergachtige streken lijkt het
gebruik van omroepsatellieten aantrekkelijk, daar in deze
gebieden bij een aards zendernet een groot aantal
(steun-)zenders nodig is, terwijl het aantal beschikbare
frequenties (kanalen) beperkt is . Ontwikkelingslanden die
nog geen telecommunicatie infra-structuur hebben, kunnen met
behulp van satellieten speller en goedkoper telecommuni-
catievoorzieningen van de grond krijgen dap met een lande-
lijk net van zenders en straalverbindingen .
Op de in 1977 in Geneve gehouden wereldconfe-
rentie, de WARC (World Administrative Radio Conference),
zijn de plaatsen in de baan en de frequenties van de toege-
wezen kanalen verdeeld over de verschillende landen (niet
voor het Amerikaanse continent) . Hierbij is van belang dat
de satellieten in clusters in de geostationaire baan worden
gerangschikt . 20 zou een eventuele Nederlandse omroepsatel-
liet samen met onder andere Duitsland, Frankrijk, Luxemburg,
Zwitserland en ttalie op 1 9° Westerlenyte gcplaatst moeten
worden . Dit betekent dat betreffende programma's met een en
dezelfde antenne, zonder verdraaiing, to ontvangen zijn .
Engeland is ingedeeld in een andere cluster, op 31 0 WL .
Dat eerdergenoemde programma's inderdaad in
Nederland kunnen worden ontvangen, is een gevolg van de
ontstane voetafdrukken, zoals weergegeven in figuur 5 .3 .
Binnen de afgebeelde ovalen, die ontstaan door een juiste
bundel to kiezen, is de signaalsterkte minimaal -10 3
dB W/m2 (incl . 2 dB regendemping) . Bij een signaal-
sterkte van -109 dB W/m2, waarbij nog een goed beeld to
verkrijgen is, blijken de satellieten van bovengenoemde
landen ons geheel to bedekken (18) .
De verwachting is dat voor 1984 geen Europese
omroepsatelliet zal warden gelanceerd . Min of meer defini-
tieve plannen bestaan alleen voor Duitsland en Frankrijk . De
komst van de Luxemburgse zender is waarschijnlijk, maar is
nog nooit definitief aangekondigd . Een eventuQle Zwitserse
satelliet (Telsat) is in Nederland niet to ontvangen . Over
een Scandinavische satelliet (Nordsat) is nog Been overeen-
stemming, zodat de komst daarvan ook nog wel enige tijd op
zich zal laten wachten .
1 14

Figuur 5 .3 Bundelgebieden van omroepsatellieten
&or[ PTT . TNI /BAG/ ] BORE- F N . E1 0409
Fi g uur 5 .4 Baanposities van ee n aanta l s a teiliet en op de
evenaar
11 5

5 .3 .2 Invloed-satellieten_op_kabeltelevisie
------------------ ----------
De uitzendingen van omroepsatelliete n
verschillen niet wezenlijk van aardse uitzendingen, behalve
dan dat in Nederland een groter aantal buitenlandse
programma's op eenvoudige wijze to ontvangen zal zijn . Mits
de capaciteit van de kabelnetten voldoende is, kunnen deze
programma's eenvoudig centraal ontvangen en doorgegeven
worden . Gezien de kosten van ontvanger en installatie en de
problemen bij het vinden van een goede plaats voor de
opstelling van de paraboolantenne, lijkt individuele ont-
vangst minder aantrekkelijk . Deze problemen doen zich niet
voor bij centrale ontvangst . Bovendien is door het plaatsen
van meerdere (centrale) antennes de ontvangst en doorgifte
over het kabeltelevisienet mogelijk van satellietprogramma's
uit andere clusters dan waartoe Nederland behoort, zoals die
van Engeland en Scandinavie . De algemene verwachting is dan
ook dat satellieten de kabeltelevisie slechts zullen
bevorderen .
Door de introductie van omroepsatellieten kan
wel het eerder genoemde probleem ontstaan, dat het aantal to
ontvanyen (radio- en televisie-)programma's groter is dan de
capaciteit van het kabeltelevisienet . Vclgcrs de huid -ige
regeling zou de kabelexploitant in dat geval beslissen Welke
programma's doorgegeven zouden worden .
Van belang bij de ontvangst van omroepsatel-
lieten vormen de tijdens het Kabeltelevisiecongres 1980
bekend gemaakte plannen van de PTT om over to gaan tot de
aanleg van een landelijk aanvoernet waarmee aan de grens
opgevangen buitenlandse programma's aan de verschillende
cain kunnen worden doorgegeven . In feite betreft het bier
voor een groot deel het eerder afgewezen cas-plan . Bij de
komst van satellieten kunnen ook deze uitzendingen met
enkele antennes opgevangen worden en in het landelijk net
geinjecteerd . Voor de verschillende kabelexploitanten zal er
dan geen reden zijn om tot installatie van een eigen
ontvanginrichting over to gaan . Dit betekent echter wel dat
hierdoor centraal (bijv, door de minister van CRM) bepaald
wordt Welke programma's doorgegeven worden . Voor een kabel-
exploitant zal het waarschijnlijk minder aantrekkelijk zijn
om voor een enkel satellietprogramma dat wel ter plaatse to
ontvangen is, maar dat niet via het landelijk aanvoernet
wordt doorgegeven, een complete ontvanginstallatie aan to
schaffen . Inmiddels is door de PTT echter besloten
(voorlopig) van het aanvoernet of to zien .
11 6

5 . 4 Gebruik van glasvezelkabel
5 . 4 . 1 Glasvezelcommunicati e
-- ------ - - ---- - --- ---
Een andere techno logische innovatie die v an
belang is voor de kabeltelevisie vormt de komst van de
g l asvezelverbinding . Via een , hoogstens t wee haardunne g l as -
vezels per woning kunnen meerdere t e lefoonaansluitingen
worden gerea l iseerd , kunnen tegelij kertijd meerdere
televisietoestellen worden aangesloten, kunnen eveneens
tegelijkertijd teletekstsystemen met gigantische cap aciteit
worden gerealiseerd en kan to zijner tijd nog een beeld-
telefoonaansluitiny worden gemaakt (19) .
In zijn eenvoudigste worm bestaat een glas-
vezel uit een kern en een mantel van zeer zuiver glas,
omgeven door een besche rmende laag (zie fig . 5 .5) . Doordat
kern en mantel een iets van elkaar verschillende brekings-
inde x hebben , kunnen lichtstralen zich door he r haalde
reflecties in de ve zel voortplanten (20) . De verzwak k ing
(demp ing) die het licht daarbij ondervindt ,
is thans
gereduceerd tot circa 3 a 4 dB/km (een verz wakking van 3 dB
betekent een halvering van het lichtvermogen) , waarmee
afstanden tot zo ' n 12 km versterkerloos kunnen worden over-
brugd . Een verbete r ing tot 0 , 5 a 1 dB/km , waarmee repeate r -
afstanden van 20 tot 100 km mogelijk zijn , wordt ver wacht .
Figuur 5 . 5 Schematische voo r stel l ing van een glasveze l
T V
sa 4 l
IKA~gw~ ~ tl~ dG ,
M et behulp van de glazvezel kan informatie getransporteerd
w o rden door aan het begin van de ve z el een ele k trisch
signaal met behu lp van een laser of lichtgevende diode om to
zetten in l icht . Aan de ont vangkant bevindt zich een foto -
diode , die het licht weer in een elektrisch signaal omzet .
Het op deze wijze overzenden van televisie- en radioprogram-
ma ' s , telefoongesprekken of data heeft verschillende voor-
delen boven het gebrui k van coax ia le ( koper) k abels :
- materiaal besparend,
- ge wi cht besparend ,
q l a sMero gl as mp ni d D ec< h e r minty
11 7

- weinig ruimte vragend in kabeltraces ,
- ongevoe l ig voor elekt r ische of opt i sche s t oorvelden ,
- weinig gevoel ig voor temperatuursveranderingen .
5 .4 . 2 In t eg ratie_met-kabeltelevisienetten
- --- --- ---- --- - - - ---- --- - --
Zoals reeds eerder aangekondigd kan van d e
glasvezelve r binding een drastische invloed uitgaan op de
lokale telecommunicatie . Ondanks de dalende prijs per meter
is de algemene ve r wachting dat toepassing van glasve zels
slechts aantrekkelijk zal zijn bij een ge integre e rd gebruik
voor telefonie , omroepdistributie en nieuwe diensten (21) .
Hierbij wordt gedacht aan een ge i ntegreerd sternet , waarbij
elke woning individueel is aangesloten met e en of twee glas -
vezels . Elke abonnee heeft zodoende de beschikking over een
individuele bredebandverbinding , desge wenst in beide rich-
tingen ( z ie fig . 5 . 6) .
Figuur 5 . 6 Lokaal schakelcentru m
Volgens de PTT is de technische structuur van de huidige
kabeltelevisienetten op Been en kele manie r in to passen in
een dergelijk telecommunicatienet (22) . Dit zou betekenen
dat een volledig nieu w net dient to worden aange legd . De
termijn waarop tot aanleg-van een geintegreerd lo kaal
glas vezel telecommunicatienet zou k unnen worden ove r-
gegaan , hangt in dat geval samen met de afschr i jvingstermijn
van de aangelegde en nog aan to leggen kabeltelevisienetten .
Indien deze afschrijvingstermijn op 10 a 15 jaar w o rdt
geschat , zal aanleg van eerder genoemd net niet voor
1990-2000 plaatsvinden . De beslissingen hierover z ullen
echte r al in de t weede helft van dit decennium genomen
moeten worden (23) .
Indien de huidige k abeltelevisienetten in
technisch opzicht inderdaad niet mee r geb r u ik t kunnen w o r den
bij aanleg van een geintegreerd glasvezelnet , moe t d it toch
als een negat i ef gevolg van het gevoe rde beleid worden
gezien . Reeds in het begin van de jaren ' 70 werd gepraat
ove r integratie van het te lefoon- en he t kabeltelevisienet ,
door middel van de aanleg van een VHF - s ternet . Ook in 197 6
1 18

waa r schuwde prof . Borde w ijk t ijdens het Tweede Nationa le
Kabe l televisiecongr es om de " kabelconfigurat i es zo to kiez en
dat st r aks de netten een voud ig met glas veze lk abel k unnen
worden uitgebou wd tot een sys teem waarbij i ede re woning twee
of meer indi v iduele aans lui tingen krijgt op daa rvoor aange-
wez en stedelijke cent ra, e venals thans bij de tele -
foon" (2 4 ) . Het is echter de v raag of de h uid ige kabe l-
televisienetten , die voor het merendeel in de mini -ste rnet
configuratie z ijn aangelegd , b i j aa n leg van ee n lokaa l g l as-
vezelnet i nderdaad voll edig onbrui kbaar z i jn . Mede gezien de
hoge i n vesteringen die met de aanleg van lo k ale nett en
gepaard gaan , verdient het aanbeveling onderzoe k to verrich -
ten Haar de geschi k theid v an k abeltelev i s ien e tten om ee n
meer geleidel i jke overgang Haar lokale glasvezelnetten
mogel i j k to maken . In het kade r van het DIVAC project
(Digitale Verbinding Abonnee Centrale) i s een dergelijk
onderzoek binnen het Dr . Neh e r Laboratorium van de PTT
inmiddels op gang gekomen (25) .
Vanuit de historische ontwikkeling van d e
k abeltelevisie doet zich bij de plannen voor lo k ale glas-
vezelnetten in Nederland nog een belangrij k p r obleem voo r .
In tegenstelling tot het telefoonnet zijn d e kabe l te l evi s i e -
netten in verschil lende handen . Een gedeelte van de ga i n en
cain is eigendom van gemeenten , een ander deel van particu-
lieren . De exploitatie en het onde rhoud w o rden bo vend ien
veelal uitbesteed aan sp eciale bedrijven en inste llingen . De
genoemde technische integratie ve reist echter oo k een
integratie van exploitatie en beheer van de ve rsch ille nde
netten . Het nu nog gedecentraliseerde beheer van kabe l-
televisienetten kan daarom een remmende we r k ing hebben op de
(om andere redenen) ge wenste ontwikkeling van glasve z elnetten
Om (gele idel i j k e) vermindering van de t ele -
communicatie-infrastructuur in de toekomst niet to belem-
meren , zou het om deze r edenen gewenst zi j n om r eeds de PTT
het beheer over bestaand e kabeltelevisienetten to lat en
overnemen .
5 . 5 Samenvatting en concl u sie s
Het beleid in za ke kabe l telev i s ie dat uiteinde -
lij k ten uitvoer is geb r acht , had a l s bel ang r ij k st e
kenmerken :
- af z ien van de aanleg van een la ndel i jk centraal ante n ne-
systeem ,
- aanleg van slechts op distributie ge ri chte netten ,
- geen standa a rdisatie van een bepaalde netconfig u ratie of
techniek ,
119

- geen integratie met andere netten ,
- g edecentralisee r de besluitvorming , aanleg en exploitatie
(op gemeentelijk niveau) .
Dit beleid heeft een aantal belangrij ke consequenties gehad .
Naast de eerde r genoemde probleme n in de bes l uitvo r ming
binnen de gemeenten kunnen samenvattend de volgende punte n
worden genoemd :
- hoe wel bekend is dat voor het overgrote deel het mini-
sternetsysteem is toegepast , bestaat er onvoldoende
overzicht van de aangelegde netten , zowel in technisch
als in e xploitatief opzicht . E r is gee n nauwkeurig beeld
op to bouwen wat betreft uitvoering , mogelijkheden en
beheersstructuur ;
- het vermoeden bestaat dat een behoorlijk aantal netten
van onvoldoende k waliteit is aange l egd ;
- de huidige juridische situatie is nu (nog) zo dat kabel-
e xploitanten bepalen Welke programma ' s over de antenne -
in r ichting worden doorgegeven .
Dit kan e x tra problematisch worden bij een groter
programma - aanbod als gevolg van omroepsatellieten ;
- bij een integratie van telefonie , omroepd i stributie en
nieuwe diensten in vcrband net de invoering van glas-
ve z elnetten , k unnen mogel i jk problemen ontstaan als
gevolg van het gedecentraliseerde beheer over de
bestaande kabeltele visienetten .
Gezien deze problemen en de ontstane diversiteit in ta r ie-
ven , pak ketsamenstelling , techniek en z ovoort moet geconsta-
teerd worden dat de besluitvo rming niet optimaal is ge weest .
Het is in d i t verband niet mogelijk een bepaalde oorzaak aan
to geven , daar er meer sprake is geweest van een comple x van
factoren . Zo is het to eenvoudig om to stellen dat als het
cas - plan maar was doorgezet alle problemen voorkomen hadden
kunnen worden . De bezwaren ertegen waren immers niet t o
ontkennen .
Een aantal factoren die van invloed zijn
geweest, zijn echter wel aan to geven :
1 . Bij de besluitvorming over de uitvoering van kabel-
televisienetten speelden belangentegenstellingen van
zowel politieke als maatschappelijke aard een belang-
rijke rol . De keuzen die gemaakt moesten worden bij deze
nieuwe telecommunicatie infrastructuur, waren immers in
belangrijke mate bepalend voor de (toekomstige)
mogelijkheden in het gebruik .
2 . Naast het gebrek aan technische kennis bij een aantal
besluitvormers ontbrak vooral het inzicht in de conse-
quenties van de voorgestelde alternatieve oplossingen .
120

Met name het besluit Cain onder het machtigingenstelse l
to laten vallen , heeft onvoo r ziene gevolgen gehad .
3 . De oo rzaak van deze ondoorzichtighe id van de problema -
tie k moet vooral gezocht worden in het ontbreken van
open techniach overleg en onafhan k elijk wetensc happelij k
onderzoek naar alternatieve scenario's voor aanleg va n
kabeltelevisienetten, voorafgaand aan de politieke
besluitvorming . Zowel bij de besluitvorming over het cas
als over de Kabeltelevisienota werd de technische
discussie voor een groot deel op het politieke strijd -
toneel uitgevochten .
Ondanks genoemde p r oblemen is er voor de
huidige en nog aan to leggen kabelnetten zeker een toekomst
weggelegd . Met de aanleg zijn grote investeringskosten
gepaard gegaan , zodat het oo k de moeite loont nau wkeu r ig na
to gaan wat de verdere mogelijkheden van kabeltelevisie-
netten zijn . Hie rbij komt als zeer positief punt naar voren
dat het aansluitingspercentage in Nederland in vergelijking
met de meeste andere landen erg hoog is ( in 1985 85%) .
Het eerste waar aan gedacht kan worden, is een
stimule r ing van lo k ale kabelomroep . Hoewel reeds in 1971
gestart , is dit vooral om f inanciele redenen nooit goed van
de grond gekomen . Gezien echter het grote aantal p iraten-
uitzendingen (to wel radio als televisie) kan geconcludeerd
worden dat hieraan een zekere behoefte bestaat .
Een t weede mogelijkheid in het gebruik van de
kabel ontst aat wanneer deze gesch i kt wordt gemaa kt voor
andere dan slechts distributieve toepassingen . Zoals in 5 . 2
is aangegeven kan men hierbij denken aan pay - television , al
dan niet breedbandige retourinformatie en distributie van
digitale signalen . Voor onderzoek Haar de mogelij kheden van
dergelijke uitbreidingen is een ee r ste aanzet gegeven b i j de
kabelprojecten in Zaltbommel en Zuid - Limburg . Naast het
opbou wen van technische kno w-how op dit gebied door het
Nederla ndse bedrijfsle ven , kun n en de ze plannen ook een
impuls betekenen voor de informatiesector indien tot een
betere benutting va n het medium kabeltelevisie wordt
besloten .
Een probleem in dit ve rband is het ontbre k en
van voldoende technisch- wetenschappelijke inspanning in
Nede r land Haar het "ander" gebruik van kabeltele v isienetten .
Slechts binnen de telecommunicatie - va k groepen van d e
TH Delft en de TH Eindhoven vindt e n ig onderzoek plaats .
Vooral gezien de sterk st i jgende belangstelling in
binnen - en buitenland Haa r dergelijke toepassingen is
121

stimuler i ng van een mee r gest r ucturee rde aanpak van
onderzoek op dit gebied gewenst .
M ede in het licht van genoemde mogelij k heden
is het zinvol een nad e r onder zoe k to starten om tot een
inventarisatie to komen van de technische u i tvoering van de
bestaande nett en . Aan de hand v an technische opzet en
kwaliteit ( waarover nu s lechts vermoedens bestaan) zou de
geschikthe id van de huidige systemen beke k en k unnen worden
voor eerder genoemde uitbreidingen . Bovendien zou hiermee
een beter inzicht worden verkregen in de mogelijkheden op
langere termijn , met name in de geschi k theid van kabel-
televisienetten voor integ r atie b i j nieu w aan to leggen
glasvezelnetten .
1 22

SUMMARY
This study deals with the introduction of
cable-television in the Netherlands . With the laying of
cable-television networks an important technological,
0 1 23M/MH
infrastructural innovation took place . The main question is
how the government reacted to this innovation, which policy
it had and what the final results of its attitude were . One
of the problems was that a political decision had to be
taken concerning a matter having many technological aspects .
The history of the cable-television in the
Netherlands can be divided into three more or less
distinguishable periods . In the first period (1955-1964)
began the initial plans on the part of the PTT to adapt the
existing re-diffusion system for sending television signals
(HF-wire television) . Later these plans were changed into
one utilizing a new rural VHF communal aerial system, the
so-called "centraal antenne systeem" (cas) .
In the second period (1965-1969) a discussion
took place about the question of whether or not the cas
should be connected . The Dutch government wanted the
connection to be made possible through amending the
Telegraph- and Telephone Act of 1904 . Although in 1969 this
change of Act was accepted, the parliament prevented the
connection of the cas . The laying of cable-television
networks was then left in the hands of local governments and
private industry, the so-called "centrale or gemeenschap-
pelijke antenne-inrichtingen" .
In the third period (1970-1976) the important
point was the structure of the cable-networks, particularly
the possibilities of the several systems for being extended
in the future . The question was whether or not one system
should be standardized .
In discussing these three periods the writer
continuously starts from the technological possibilities in
each period . In the second and third periods th e
technological proposals were followed by a political
decision ; all sorts of interests of industries and
institutions played an important role in this .
The last chapter deals with the consequences
of the government's policy . A survey is given of the net
concepts realized and of the present situation of
cable-television, regarding maintenance, operation and
management . Some of the possibilities of the present
cable-networks for the future are given .
123

NOTEN
H II staat voor "Handelingen Z1weede Kamer " .
NOTEN BIJ HOOFDSTUK 1
( 1 ) Goo i je r, d r . W .J . de , "Beheersing va n techno logische
vernieuwing" (dissertatie), Samso m
Uitgeverij, Alphen aan de Rijn, 1976 , blz . 17 .
(2) M cLuhan , M a r shall , " The medium is t he message , an
inventa ry o f effec t s ", Batham hooks , N ew York, 19 6 7 .
(3) Nota betr e ffende het beleid inzake dP aanleg e n
exploitatie van draadomroepinrichtingen (Kabel -
tele v is ienota) , H a ndelinyen Tweede Kamer 19 74- 75 ,
13 35 4, n r . 1- 3 , 18 ma ar t 197 5 .
( 4 ) DP BoAr, Openbare Commissie VPrgaciering T we PdP
Kamer , 13-10-75, blz . 88 .
NOTEN BIJ HOOFDSTUK 2
(1) M i ni ste r van Ve r kee r en Wate r staat i n de M emo r ie
van Toelichting , Wijziging van de TelPgraaf- e n
Tele f oonwet 1904 , 2-12-65, blz . 6 .
(2) Borde w ijk , prof .dr .ir . J .L ., Brief aan ue Commissi e
te r voorb er Pid ing van w e tsont werp 8 4 08 , 4-9-6 8 .
(3) Volge ns een a fspraa k met de Ve r e n iging van Neo?r -
l a ndse Ge mPen ten, Met z, i ng . W . H ., "S tand van za ken
be treffe nde het Cent raal An t ennesysteem (cas)" ,
inte rn PTT -v e r s lag , no v . 1 9 7 0 .
(4) Volgens Ro r dPwij k, 4- 9 - 68 (2), vo r mcie he t
krui s i ngsv er bod de be l a n g ri j kste oo rzaa k va n h e t
n iet v?rd w ij n en va n antennewouden in laagbou w -
buurte n (b lz . 5) .
(5 ) Z i e o . a . : Vermoo ten , H I I , 10 -2- 60 b lz . 3558 ;
Mini ste r va n Ve rk eer en Waterstaat , M emo r ie va n
Antw oord , H II , 7 4 0 0 G n r . 9 , ant woord 35 , 11 - 11 -63 .
( 6) V i sse r, H I I, 4- 12 - 58 , blz . 3 4 8 4 .
( 7) M inis t e r v an V &W, H II , blz . 3 4 91 , 4-1 2 - 58 .
(8) Lankhorst , H II, 12-11-64, blz . C560 .
(9) llraadomroeprapport , blz . 27 .
( 1 0) Mi n i ste r van V &W, PTT - beg r oti ng 195 9, 20 - 11- 58 .
( 11) Bo l le , ir . A . P ., "Some p rob lems conc ern ing th e
e xpe ri mental wir e television se r vice as r eal i sed i n
the Nether lands ", Het PTT - bed ri jf , dePl IX n r . 3 ,
nov . 19 59 , bl z . 75 .
(12) Idem .
( 13) Bo l le , ir . A . P . , "Compa r ison of HF -w ire Telev i sio n
wi t h VHF Commu nal Ae ri al Sys tems" , He t PTT - bedrijf ,
deel XIV nr . 2, jan . 1966 , blz . 63 .
NOTEN BIJ HOOFDSTUK 3
3 . 2 :
(1) Vervolgrapport Draadomroep, cPntraal antenne -
systeem, Staatsbedrijf der PTT, aug . 1963, blz . 12 .
(2) Wijziging van de T&T-wet, 8408 nr . 10, 26-8-68 ,
blz . 3 .
(3) Hendriks, ing . H .A ., Aanleg van telefoonleidinge n
in de nieuwbouw, DATA 71e jrg ., nr . 1-2, maart/jun i
1970 .
(4) Vervolgrapport Draadomroep, blz . 7 .
(5) Hendriks, maart/juni 1970, blz . 22 (2) .
(6) Vervolgrapport Draadomroep, blz . 14 .
(7) O .a . minister-president Marijnen, Algemene Politie -
ke Beschouwingen, H II, 8-10-64, blz . 2 0 3 .
124

Minister van V&W, 8408 nr . 5 (tfemorie van Ant -
woord), 26- 9 -66, blz . 3 .
(8) VPrvolgrapport Draadomroep, blz . 10 .
(9) Zie o .a . Bolle, ir . A .P ., Comparison of HF Wir e
Television with Communal Aerial Systems, He t
PTT-bedrijf, deel XIV, nr . 2 jan . 66, blz . 64 .
(10) Bolle, jan . 66, blz . 64 (8) .
(11) Deze mogelijkheid werd onder andere door ae minis -
ter van V&W Haar voren gebracht, 8408 nr . 10 ,
26-8-68 . In Bordewijk, 4-9-68, wordt hieraan ster k
getwijfeld, blz . 150 (2) .
(12) Bolle, jan . 1966, blz . 63 .
(13) Begroting PTT, H II, 12-11-64 .
(14) Voorlopig Verslag II, K 8300, antwoord op vraag 35 ,
9-11-65 .
3 .3 :
(1 ) Een a nde r e a ange l eyenhe id i n het wetsontwerp vo rmd e
de ve rpl i chti ng tot het gedoge n van te lecommuni -
catieleidingen en -apparatuur door eigenaren van
woon - en bed ri jfsr u i mten . In de ze stud ie zal h i e rop
niat nadir worden ingeyaan .
(2) Minis t e r-pr es iden t Marijnen, Algemene Politieke
Beschouwingen , H II, 8-10-64 .
(3) Memorie van Toelichting , 6408 nr . 3 , 2-12-65 , blz .
6 .
( 4) Dit a ls g ev o lg van Pen bepal i ng in de NOZFMA -wet
1935 (ar t . 2 , 3e l i d) : " Geen op art i kel 3te r van de
T&T- wet 190 4, Staatsblad 7 , gegronoe machtiging
voo r aanl eg en geb r u ik va n een in richting , bestemd
voo r anderen omroep clan i n ar t . 1 , sub a , bedoeld
z al w o r den verl eend , da n nadat d e N OZrN A de
ge legenh e id i s geste ld op g r o nd van art ikel 1 ,
laats tP lid , to t de n aanleg en d e explo it atie van
de z e inrich t ing to beslu iten " .
(5) Mini s ter van V&W, 8 4 08 , H I I, 1 0 -6- 69 , bl z . 3 1 27 .
( 6) Idem , b l z . 313 7 .
( 7) Idem , bl z . 313 6 .
(8) Memorie van Antwoord , 8408 nr . 5 , 26-9-66, blz . 5 .
3 . 4 :
(1) Z i e o . a . Jonk v r . Wi t tewaal van S toe twegen , Beg r .
OKW II , 3 - 12 - 6 4 ; Ve r moo ten , Beyr . PTT II , 12 -1 1-6 4 ;
Visser, Beg r . PTT II , 17 -12 - 6 4 ; M azu r e , Beg r . PTT
I I, 23 - 3 -6 5 ; Baete n, Beg r . Justi ti e II , 22 - 10 - 6 4 ;
Eindverslag , 8408 nr . 7 , 26-8-68 , blz . 2 .
( 2) Zie o . a . : mini ster v a n V&W, versl ag II 5300 H n r .
7 , a ntw oo rd 1 1 , 20 -1 1 - 58 ; m i nister va n V&W, M emor i P
v a n An twoo rd , Beg r . PTT , 11- 12 - 62 ; Minister va n
V &W, Aa n h a ngsel II , 21 -2- 6 4, b l z . 204 , v r aag 5 .
( 3) 1 . Invent ar isatie van de technische ontwi k k e -
l ingsmogP li j kh eclen v an de Nede r landse om r oep ,
6-3-68 ;
2 . Brie f aan de voo r zit ter en de leaen van ci e
b i j z o nde re commissie ter voo r be r e id ing v a n wets -
ontwerp 8 4 08, 6-9-68 .
( 4 ) Met behulp v a n ether -dist ribu tie kon namel i j k de
gehe le r eg i o be r ei k t worde n, oo k bu itenstedel i jke
gebieden .
(5) Reeds op 8-2-66 stelde het Tweede Kamerlid Assman n
tijdens de PTT-begrotingsbesprPkingen hierove r
vragen aan de minister . Deze laatste antwoorade da t
het , volg ens z ijn t echni sch e dekundigen, oo k i n a e
toek oms t p r a k t i s c h onmogelij k zou z ijn sa tell iet -
uitzend in g en op t o vange n . "Hi ervoo r zo u me n vee l
u itgeb r e ider e appa ra tuur noaig h e bbe n . Jui s t dan
125

(6)
(9)
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)
3 .5 :
(1)
(2 )
(3)
(4)
(5 )
(6)
( 7 )
(8)
(9)
(10)
zou het cas zijn waarde gaan bewijzen", Begr . PTT H
II, blz . 1229 en 1240, 8-2-66 .
Dat dit antwoord veel Kamerleden toch niet geruststelde,
blijkt uit het herhaaldelijk ter sprake
komen van het b e zwaar in latere aebatten .
Vonhoff, 8408, H II, blz . 2806, 13-5-69 .
Minister-president Marijnen, Alg . Pol . Bes ph ., H
II, 8-10-64 .
Minister van V&W, begr . PTT, H II, 8-2-66, blz .
1240 .
8408 nr . 10, 2 6 -8-68, blz . 4 .
8408, H II, 13-5-69, blz . 2794 .
Idem, blz . 2806 .
De term "landelijk" centraal antennesysteem is in
dit verband verwarrend to noemen .
Het Tweede Kamerlid Van der Lek sprak in dit
verband van een agglomeratie antennesysteem, dus
Pen aas in plaats van Pen cas, een lok-aas .
Vervolgrapport Draadomroep, blz . 16 .
Klaver, mr . F ., Massamedia en modern auteursrecht,
Wetenschappelijke Uitgeverij, Amst e rdam 1973, blz .
68 .
Voorlopig Verslag II, 7877, nr . 5, ' 17-11-65 .
Memorie van Antwoord, 7877, 11-2-69 .
Herziening Auteurswet 1912, 7877 nr . 8, 25-6-69 .
Zie o .a . Klaver, Mr . Franca, De problematiek van
het Centraal Antennesyst Pern, Nederlands Juristenblad,
blz . 824, 1-10-66 ; Tijdens de hoorzitting :
ALAI en de Nederlandse Orde van Advocates .
ALAI : Association Litteraire et Artistique
Internationale .
Minister var. Justitie, H TT Y 27-10-72, blz . 3438 .
Assmann, 8408 H II, 13-5-69, blz . 2795 .
B rau t igam, 8 40 8 H II, 13 - 5 -69, blz . 27 9 5 .
Min is t e r van V&W, 8 4 08 H II, 10-6 - 6 9, blz . 3 12 6 . I n
het Casema - rapport van december 1970 (hfdst . 1,
par . 3 , blz . 5) alsmede in het "Rapport inzake de
verspreiding van omroepprogramma's via de ether en
vi a de k abe l" ( 19 7 4 ) z ijn l at e r alsriog nade re
gegevens verstrekt over de door prof . Bordewijk
bedoe lde f requ e nti es .
8 4 08 H II , 13 - 5 - 69 , blz . 280 4 .
I d em , bl z . 27 9 5 .
Zo h ad mevr ouw Bra utigam het ove r een d erd e
te l ev i s ienet omdat er n og r u im te zou z ijn in de
m iddeng ol f (8 40 8 H II, 1 3 -5- 69, bl z . 27 9 7) . Ve r der
heeft n iemand de u it latinge n van m ini ste r Ba k ke r
g e ve r i f ieer d toe s de ze onj u i s t e i n f o rm a tie
v e r str e k te , terw ij l deze i nfo r mat ie esse nt ieel was
voor het alternatief van het cas .
Alleen de heer Vonhoff "verontschuldigde" zich :
"Dit is een politieke vergadering . Het past ons
en ige t er ug h oude ndh e id ten a anzien van te ch n ische
bezwaren in acht to semen . . ." (8 4 08 H II , blz .
2806 , 13-5-69) .
Mini ster B a kker van V&W, H II , Wijz ig ing T &T -we t ,
10-6-69, blz . 3 1 23 .
W i llem Vogt , "L icht op g r oen vo or het ce n t ralea
n ten nesys teem ", het Vrij e Volk, 5 - 1 -66 .
8 4 08 H II , blz . 3130, 10-6-69 .
Idem , blz . 3123 .
126

NOTEN BIJ HOOF ll S TUK 4
4 . 1 :
(1) Rapport over de kabeltelevisie (CASFZSA-rapport) , 11
602 nr . 1 en 2 , 9-11-71 .
(2) CASEM A-rap po r t , blz . 1 6 .
(3) CAS IIMA-rapport, blz . 112 .
(4) Kri t i e k van de TH, on d e r ande r e in een bri ef van
prof .dr .ir . J .L . Borde w ijk : "Commentaar op het
CAS IIMA-rapport over kabeltelevisie ten behoeve van
de Omro epraad", Leiden 21-12-70 . Het is waarschijnlij
k d a t de ze b ri e f van invl oed op het s tandpun t
van de Omroepraad is ge weest .
(5 ) CASII 1A- rappo rt, blz . 5 .
( 6 ) Ve r s lag van he t M o ndeli ng Overleg , 1 1 6 02 n r . 5 ,
blz . 3 , vastg esteld 4-10- 7 4 .
(7 ) Nota be treffe nde he t b e le id inz a ke de aan leg en
exp lo i ta ti e van d r aadom roepinri chtingen (Kabeltelevisienota),
II ' 74- ' 75 , 13 35 4 , nr . 1-3,
18-3-75 , blz . 5 .
(8) Besch ik k ing aan w ij zi ng van gemeenschappelijke
ant enne -inr ich ti ng en en ce ntral e antenne-i nr i ch -
ti nge n a ls d raadom roep inrich tingen w aarvoo r g een
concessie vereist is , 1970 ; beschikking van de
minister van V&W van 27-7-70 , nr . 700727 (Stcrt .
144 ) .
Besch i kki ng m achtig i ngsvoo rwaa rden gemeenschappe -
li j ke an te n n e - inr ich t i ngen 19 70 . Beschikkin g
machtigingsvoorwaarden centrale antenne-inrich -
t ingen 19 70 . Beschikkingen van de d i recteu rg
ene ra al d e r PT T , 18-9- 70 , nr . 70 09 18/86 49 en
700918/8650 (Stcrt . 185) .
( 9) Je lgersma, in g . P . F ., "K abe l te l ev is ie nu" , twe ed e
kabeltelevisiecongres, ' s-Gravenhage, november 1976 .
( 10) Di t w o rd t ove r duidel ijk aangetoond in Jan T r omp :
" Ge konk e l om de ka bel", Amste r dam 1 974, W e tensc hap -
pe lijk e U i tgeverij . Op de z e aspecte n zal in di t
v e r ba nd ech t e r ni et nader wo r den i ngeyaa n .
( 11) Besch ikking 5 94 18 van 2 4 -1 2 - 71 (Stc rt . 251 ) . Deze
regeling is gebaseerd op lid 5 van art . 48 van de
Omroepwet , waarin word t gesteld dat de minister van
CRM regelen kan stellen t .a .v . het gebruik van
draadomroepinrichtingen anders dan voor doorgeven .
Daar er in 1971 nog geen regels bestonaen was het
uitzenden nie t i llegaal .
(12 ) M o ndeli ng Ove rleg Tweede Kamer, 11 60 2 , nr . 4,
8-3-73 .
(13) Mini ster v an C RM, Ver slag M ondel ing Ove rleg, 1 1
6 02 , n r . 4, 8 - 3 - 73 , vastge s teld 2 8- 6 - 73 .
(1 4 ) Riez e n kamp , d rs . J., " Lo ka le omr oep in pla ats v a n
een s t e rnet", de Nede rlandse Gemeente , 2 6 - 7- 7 4,
blz . 358 .
( 15) Stichting Toekoms tbee ld der Techni ek , "Communi -
ca ties tad 8 5 , el e ktr oni sche comm un ica ti e met huff s
en bedrijf", 1973 .
Eindverslag van het telecommunicatiecolloquium "Het
lokal e tele comm unica ti enet van s trak s ", TH Delft,
april 1971 .
4 . 2 :
(1 ) A d vies van de Omr oepraau van 1 1-7-74 (St crt . 1 81 ,
18-9-74) .
( 2) " Kabel tele vi sie in het k ort", u it g a ve PTT , hoofd -
dir ec t ie t e lec ommunicatie , aug . 1979, blz . 10 .
Het aantal programma's wordt beperkt door d e
kwali t eit (prijs) van de ac t ieve appar a tuur ; als
127

gevolg van de niet-lineairiteit van versterkers
ontstaan in t ermo d u lat ie - s t oorprodu k ten . Het a a nt a l
hiervan neemt toe met het aantal overgedragen
programma ' s in een kabelnet .
(3) Dit aantal kan huger zijn als de homeconvertor
gesc h i kt i s voor natuurontvangs t v a n de S-kanalen .
(4 ) In princ ipe is dit n ie t noodza kelijk ; oo k me t
c oder i ngs - of f il te r tech ni eken is een i nd iv id u e le
verb in d i ng t o verkrijgen . Me t een individuele
galvanische verbinding is kiestelevisie echter
eenvoudiger en goed k oper to realiseren .
(5) Z ie o . a ."Ka be ltel evi s i e in het kor t ", hoofdd ir .
telecommunicatie PTT, aug . 1979 ; Kabeltelevisienota
(Technisch Rapport PTT), blz . 65 ; Jelgersma , ing .
P . F ., "H et af tak s te r net ", Kabel v isie 9 , o k t . 1 97 4 .
(6) Meegroeinet , zie o . a . :
Kr i j gPr , L . D . en Lig tenberg , it . B ., " Robert
Schmitz Stern e t k ie s - TV", K abel v isie 5 , me i 1 9 7 4 ;
"Het meegroeinet" , BV Kabeltelevisie Nederland
( KTN) ; E in dver s lag Te lecommunicati ecolloqu i um
197 0 - 7 1, " He t lokale t e lecommun ica t ie net va n
st rak s ", TH Delft, ap ril 1 9 71 ; "Kabe l telev is ie i n
het k o rt", hoofdd ir ec t ie te lecommun icatie PTT , aug .
197 9 .
( 7 ) Haaste r, i r . H .A ., "Kabel netten voo r omroep -
distributie ", nr . 05-1-565 - 28 (1972) 82, 29-2-72 ;
Lig tenbe rg , ir . B ., "Afstandb e stu ur de e l e ktr o ni sche
programmaschakelaar voor kabel -TV systemen" ,
1 -10-73 .
Be id e : TH Delft, afdeling Ele k tro t echnie k, Labo r a -
torium voor transmissie van informatie .
(8) Mini -sternet , zie o . a . :
Jelgersma , ing . P .F . , "Het aftaksternet" , Kabelvis
i e 9, o k t . 19 7 4 ; "Kabel telPVi s i e i n het k or t",
hfd . dir . telec . PTT , aug . 1979 ; Kabeltelevisienota
(Technisch rapport PTT), blz . 66 ; Bordewijk,
pr of . d r .ir . J . L ., "K abel t e levi s i e en consument",
Kabelvisie 9, okt . 1977 .
(9) Jelgersma, ing . P .F ., "Het aftaksternet" , Kabelvisi
e 9, okt . 1 9 74 .
( 1 0 ) D e ltaKa be l Stern et , z ie o .a . :
Mos t e r t , ir . W .A ., "DeltaKabel S t e rnet ', Kabel v isie
5 , m e i 19 7 4 ; R o ndag h, dr s . F .A . J . P., " Ste r kabel net
in de spot ", Kabelvisie 3, maart 1974 ; Deltakabel
By, "KiPSte levi s ie doo r midd e l van he t DK S , 26 -4- 7 6
(bro ch u r e) ; D e ltaka be l By, "De lt a kabel in
Rotterdam" , 1973 (brochure) ; "Kabeltelevisie in het
ko rt ", hf d . d ir . te l ec . PTT, aug . 197 9 .
(11 ) Delta k abel By,
DKS", 26-4-76 .
"Kieste levis ie doo r m i ddel van he t
(1 2 ) Kabe l televisie n o ta (Technisch Rapport PTT) , b l z . 58 .
( 13) D el taka bel By, "Naa r de k noppe n", Muni 19 78 .
(1 4 ) Zo is men in Amsterdam overgegaan tot het uitgeven
van e en v oo r l i c htingsboe k je en het u itz e nden van
een voo rlichti ngsf i lwp je over het inste l len van
voork e urst oet se n . Dit vanw eg e de g rot e stroom
tel e foon tj es b i j het toe voeg en van een e xtr a kanaal .
( 1 5) KabP l televi s ieno ta (Tech n isc h Rapport PTT) , bl z . 69
e .v . .
(1 6 ) Rapport " Kost pr i j s v erg eli jk i ng be tr effende VHF - en
VHF/U HF -af ta kne t ten en he t De l ta K abel Ste rn e t, ten
behoe ve v a n de s taatssec re tar is v a n V&W, d r . M . H .M .
van Hu l ten", okt . 197 5 .
(17) Zie rapport blz . 11-7 .
(18) Zie rapport blz . III-1 ,
1 .5) .
2 (nr . 6) en blz . 11-2 (nr .
(19) "Grafische Telecommunicatie", verslag van een serie
colloquia aan de TH Delft , april 197 4 , Delftse
Univer s itaire Pe rs , 1 9 75 .
128

(20) Kabeltelevisienota (Technisch Rapport PTT) ,
(21) Idem, blz . 77 .
blz . 76 .
(22) Rondagh, dr s . F .A . J .P . ( De l takdbe l ) , " Ster kabeln e t
in de spot" , Kabelvisie 3, maart 1974 , blz . 79 .
(23) Deltakab e l By, "Kie s televi s ie doo r midde l va n het
DKS", 26 -4 -76 , bl z . 9 .
(24) Bolle, dr . i r . A .P ., " Telecommuni cat i evoorzienin g e n
in lokale gebieden : heden en toekomst" , Inter -
mediair 15 - 11-7 4, blz . 51 .
( 2 5) "Haag s e tele foonradio 1 9 26-1940", door R . van
Spron s en en dr . J .G . Viss er, S taat sb ed rij f der PTT ,
' s-Gravenhage , 1970 .
( 2 6 ) Wey land, ir . N .B .J ., "Het meegr oe in e t als tel e -
communicatievoorziening in lokale gebieaen" , Inter -
m ediair, 14-2- 75 , b l z . 5 3 e .v . .
(27) "Rapport inzake de verspreiding van omroep -
pr ogr amm a' s vi a de e ther en via de k a bel ", Cent rale
PTT Directie, 18-1-74 , blz . 53 .
Zie ook : Kabeltelevisienota (Technisch Rappor t
PTT) , biz . 76 - 80 . Bovendien : Rolle , dr . ir . A . P . ,
" Telecomm unicat ievo o rzien ingen in de lo k a le
geb i eden : heden en toe komst ", In termPd i a i r ,
15 -1 1 -74 .
4 .3 :
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
( 7 )
(8)
(9)
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
Verslag Mondeling Overleg, Tweede Kamer 11 602, nr .
4, 8-3-73, vastgesteld 28-6-73 .
PTT-rapport, blz . 2 .
Idem, blz . 23 .
Advies van de Omroepraad van 11-7-74 (Stcrt . 181,
18-9-74) .
Idem .
Nr . 700727 (Stcrt . 144, 30-7-70) .
Nr . 740305/4 (Stcrt . 48, 8-3-74) .
Zie toelichting bij de Wijziging van de Aanwijzingsbeschikking
(7) .
Verslag van het nationals KabeltelevisiecongrPs,
's-Gravenhage, 14-15 nov . 1974 .
Bakker, ir . B .J ., "P~iT en omroepen beraden zich
over actievere rol CASIIMA op kabel TV-markt",
Financiele Dagblati, 13-10-75 .
Rapport "Kostenvergelijking betreffende VHF- en
VHF/UHF-aftaknetten en het DeltaKabel StPrnet, ten
behoeve van de staatssecretaris voor V&W, dr .
M .H .M . van Hulten, okt . 1975 .
De PTT heeft toestemming verleend voor een proef in
Asperen ; het gemeentebestuur aldaar was bereid de
proPf to nemen . Deltakabel heeft zich uiteindelijk
teruggetrokken en voorkeur gegeven aan een (kleine)
proef in Arnhem .
Stichting Moderns Media, "Visie op de kabeltelevisie",
blz . 10, Amsterdam 1973 .
Rooij, prof .mr . M ., "Lokale (regionals) kabelomroep
en de dagbladen", Nederlandse Dagbladpers,
april 1973, blz . 36 .
Visie op de kabeltelevisie, blz . 111 .
Jan Tromp, "Gekonkel om de kabel", Nieuwspoortreeks,
Wetenschappelijke Uitgeverij, Amsterdam 1974 .
Tromp, blz . 67 .
Tromp, achterflap .
Rapport kostenvergelijking (11), blz . 11-16 .
Bordewijk, prof .dr .ir . J .L . in "Onafhankelijke
werkgroPp most technisch financiele strijdvragen
rondom kabeltelevisie proberen to beslissen",
Financiele Dagblad, 26-1-76 .
129

4 .4 :
(1) Kabeltelevisienota, blz . 4 .
(2) Zie voor betekenis : 4 .2 .2 .
(3) Massa-medianota, blz . 7 .
(4) Idem, blz . 9 .
(5) Advies van de Omroepraad van 11-7-74 (Stcrt . 181,
18-9-74) .
(6) Massa-medianota, blz . 49 .
(7) Idem, blz . 7 .
(8) Idem, blz . 50 .
(9) Een van de vuistregels voor het behoud van pluriformiteit,
Massa-medianota, blz . 14 .
(10) Massa-medianota, blz . 50 .
(11) Idem, blz . 17 .
(12) Kabeltelevisienota, blz . 5 .
(13) Staatssecretaris Van Hulten, Openbare Commissie
Vergadering (OCV), Tweede Kamer, 13-10-75, blz . 99 .
(14) "Rapport inzake de verspreiding van omroepprogramma's
via de ether en via de kabel", Centrale
PTT Directie, 18-1-74, blz . 42 : "Voor het gebruik
van kabeldistributienetten anders dan voor distributie
van omroepprogramma's en andere zuiver e
distributieve toepassingen, zien wij dan ook geen
directe aanleiding" .
(15) Bakker, ir . B .J . in "PTT en omroepen beraden zich
over actievere rol CASEM A op kabel TV-markt",
FinanciPle Dagblad, 13-1 0 -75 .
(16) Wijziging van de Aanwijzingsbeschikking, 6-3-74,
nr . 740305/4 (Stcrt . 48, 8-3-74) . tie ook 4 .3 .3 .
(17) Zie ook Tweede Kamerlid de Beer, OCV 13-10-75, blz .
90 .
4 .5 :
(1) Stichting Moderne Media, "Visie op de kabel -
televisie", blz . 68, Amsterdam, 1973 .
(2) Zie o .a . Massa-medianota, blz . 11, 12 en 50 .
(3) Zie appendix D : artikel 47 en 48 van de Omroepwe t
1967 .
(4) Artikel 2, lid k van de Omroepwet : "draadomroep -
inrichtingen" : de inrichtingen, bedoeld in artike l
1, eerste lid onder f van de Telegraaf- e n
Telefoonwet 1904, met uitzondering van die, waaro p
artikel 3sexies, derde lid van die wet va n
toepassing is" . Artikel 3sexies, derde lid : "He t
bepaalde in het eerste Pn tweede lid is niet va n
toepassing op door de minister Hader aan to wijze n
draadomroepinrichtingen van bijzondere aard o f
geringe omvang ( . .)" .
(5) Telegraaf- en Telefoonwet 1904, artikel 3sexies ,
zesde lid : "ten aanzien van hetgeen door middel va n
de door de minister ingevolge het derde lid aange -
wezen draadomroepinrichtingen wordt overgebracht i s
het bepaalde in de artikelen 47 en 48 van d e
Omroepwet van overeenkomstige toepassing" .
(6) Motie De Beer, 13 354 nr . 5, ingediend tijdens d e
OCV over Nota massa-mediabeleid, enz ., 13-10-75 ,
blz . 91 . Aangenomen in de Tweede Kamer op 3-2-76, H
II '75-'76, blz . 2583, 2588 en 2589 .
(7) Motie Scholten, 15 933 nr . 1, Tweede Kamer, zittin g
'79-'80, vastgesteld 29-11-79 .
(8) Kabeltelevisienota, blz . 41 .
( 9) Davids, drs . H .G ., "Doorgifte van omroepprogramma' s
en auteursrechten", Kabelvisie 1, jan . 1979, blz . 9 .
Zie ook Davids, drs . H .G ., "DOOrgifte van omroep -
programma's en auteursrechten", Kabelvisie 9, okt .
1980, blz . 281 e .v . .
130

(10) Artikel 10 van het Verdrag van Rome :
1 . Een ieder heeft recht op vrijheid van menings -
uiting . Dit recht omvat de vrijheid een mening t o
koesteren de vrijheid om inlichtingen of denk -
bePlden to ontvangen of door to geven, zonde r
inmenging van overheidswege en ongeacht grenzen .
Dit artikel belet niet, dat Staten radio-omroep- ,
bioscoop- of televisie-ondernemingen kunnen onder -
werpen aan een systeem van veryunningen .
2 . Daar de uitoefening van deze vrijhede n
plichten en verantwoordelijkheden met zich brengt ,
kan zij worden onderworpen aan bepaalde formali -
teiten, voorwaarden, beperkingen of sancties, Welk e
bij de wet worden voorzien, en die in een democra -
tische samenleving nodig zijn in het belang va n
's lands veiligheid, territorials onschendbaarhei d
of openbare veiligheid, de bescherming van d e
openbare orde en het voorkomen van strafbar e
feiten, dP bescherming van de gezondheid of goec e
zeden, de bescherming van de goede naam of d e
rechten van anderen, om de verspreiding va n
vertrouwelijke mededelingen to voorkomen of om he t
gPZag en de onpartijdigheid van de rechtelijk e
macht to waarborgen .
(11) "De Antenne moat weer vrij ; nadelen van de invoe -
ring van de kabeltelevisie", blz . 5 ; uitgave van d e
Vereniging Werkgroep "Antenne vrij", Nederland ,
dPC . 1977 .
(12) "TobbPn rond de CAI ; FM, het stiefkind van d e
kabel-tv", Consumentengids, okt . 1977, blz . 436 .
4 .6 :
(1) Gardeniers , OCV 13-10-75 , blz . 87 .
( 2 ) Brief aa n d e voor zi t ter e n de leden van de Bijzon -
der e Comm i ss i e voo r de no ta of het massamed i abeleid
en de aanleg en exploitatie van draadomroepinrichtingen
, 29-9-75, gepubliceerd in Kabelistie k
/Speciaal , fa . Deltakabel By .
(3) Adv ies Om r o ep r aad aa n de m in iste r van Cfa7, 11- 7-7 4
(Stc rt . 18 1 , 18-9-74 ) .
(4 ) Mini ster V a n Do o rn va n CRM, OCV 1 3 -10 -7 5 , b lz . 9 3 .
(5) S taatssec r e tar i s Va n Hulten va n V&W, OC V 13 -1 0 - 75 ,
blz . 99 .
( 6 ) De Beer, OCV 13-10-75, bl z . 104 .
( 7) Z ie o . a . De Beer, H II, blz . 2 466, 27- 1-76 ; Noo teboom,
H I I, blz . 247 9 , 27 -1-7 6 .
(8) Sinds bekend is ge worden (nov . ' 80) dat de PTT
alsnog tot aanleg van een landelijk aanvoernet wil
overgaan , i s de onderli nge k oppe lbaar he id weer
actueel ge worden .
( 9) Zie o .a . D e ltak abel , Kabelistiek /Spe ciaal, nov .
1975 , bl z . 11 ; Borde w ijk , prof . dr .ir . J . L ., in
"Onafhankel ij k e werk g r oep most techn i sch financ i el e
strijdvragen rondom kabeltelevisie proberen to
beslissen", Financiele Dagblad, 26 - 1-76 .
(10) Consumenten bond in o .a . brie f van 29-9-7 5 aan
Kamer comm i ss i e , zie (4 ) ; Omr o ep r a ad in zijn advie s
van 1 1 -7-74 ( St c rt . 181, 1 8-9-74) .
(11) S taat ssec r e ta ri s Va n Hul t en, OCV 13 - 10 -7 5 , bl z . 9 7 .
( 1 2) Hartmeijer, H I I, 27-1-76, 249 3 .
(13) Zie o .a . Rapport Kabelcommissie , Nederlandse Omroep
S tich ting, nov . 197 5 .
(1 4 ) Zie o .a . het rapport "Kostenvergelijking betreffende
VH F - e n VHF/UHF -aft aknetten en het DeltaKabel
Sternet, t .b .v . de staatssecretaris van V &W , dr .
M .H .M . van H u lten, ok t . 197 5 .
(15) De Boer, OCV 13-10-75, blz . 88 .
13 1

(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
Advies van de omroepraad van 17-9-75 (Stcrt . 191,
3-10-75) .
Staatssecretaris Van Hulten, OCV 13-10-75, blz . 94 .
Zie o .a . Hartmeijer, OCV 13-10-75, blz . 92 ; De
Boer, H II, 27-1-76, blz . 2471 ; Van de
Heem-Wagemakers, OCV 13-10-75, blz . 93 .
Moties 11 602, 13 354 nr . 12 en 13, OCV 13-10-75,
blz . 87, aangenomen : H II, blz . 2588, 3-2-76 .
Staatssecretaris Van Hulten, H II, blz . 2544 ,
29-1-76 .
De Beer, H II, blz . 2466, 27-1-76 en blz 2551 ,
29-1-76 .
Staatssecretaris van Hulten H II, blz . 2574 ,
29-1-76 .
NOTEN BIJ HUOFDSTU K 5
(1)
(2)
( 3)
(4 )
(5 )
(6)
(7)
( 8)
(9)
(10)
( 11 )
( 12 )
(13)
(14 )
(15 )
(16)
M et name da beslu it vo r m i ng in de gemee nten Amster -
dam , Rotterdam, ' s -G ravenhage , H i lversum e n Vlaar -
d i ngen sch ijnen de mo ei te
deren .
waard o m nader to bestu -
Zie o .a . Maaten, H ., "De gemeente en kabeltelevisie"
, Tweede Kabeltelevisiecongres , ' s-Gravenhage,
nov . 1976 .
Staa t ssecreta ri s Smit -Kroes : open ing en inle iding
ti jde n s het
nov . 1980 .
k a belt e levi sieco ngres 1 98 0, Amste rdam ,
Gegevens van voor 19 80 af komstig va n Jelgersm a,
ing . P . F ., "Kabel t e levi s ie nu ", Tweede Kabeltelevisiecongres,
' s-Gravenhage, nov . 1976 (bron :
PTT) . Gegevens van na 1976 afkomstig van de PTT ,
van s taatss,~c ret ari s Sm i t -kr oes , Kabe ltelev i s iecong
res 1 980 e n v a n de i nventari sa ti e u itge voerd
doo r media Info : "De Kabel , een analyse va n de
machtiginghouders, de exploitanten , de abonnees, de
kos ten en het z enderbe r eik van de cent r ale
ant e nne-inri c h t ing e n (CAIN ) in N ede rla nd", mei 198 1 .
Vo lgens gegPVe n s va n de PTT .
Barent s , i n g . K . A . (e indr edac t eu r Ele k t r omaga z inP) ,
"Kwali te it v an a n te nn e - inrich ti nge n", E lekt ro -
magazine-installatie , okt . 1980 , blz . 19 .
Bol h uis , C .A . P ., "Kabeltelevi s i enet t en in Nederland
'Tota l Loss ' ? ", Kabelvi s ie 9, o k t . 1980 , blz . 297 .
Cons ume n tengids : " Tobbe n rond ca i",
4 3 9 .
o k t . 1 9 77 , bl z .
Kn ijnenburg , it . S . J .A . ( hfd . afd . dr aadom r oep -
systemen PTT), "Radio-ontvangst en kabelnetten",
Kabe l telev i s i econg r es 1980 , ' s - Gravenhage ,
19 8 0 .
nov .
Technische Voo r sch rifte n voo r centrale an t e nne -
inrichtin gen en gemeenschappe li j ke a nte nn e -i nrich -
tingen, d eel II Sy steeme ise n, bl z . 7 , Centra le
Dir ec t ie PTT , Central e Afdelin g T r ans mi ssie ,
a fde ling Dr aadom r oepsysteme n, au g . 1 97 8 .
Verslag Overlegorgaan Kabeltelevisie , Kabelvisie 6 ,
j u n . / j u l . 1 9 80 , bl z . 1 9 5 .
Kabeltelevi s i enota, bl z . 11 .
Idem en Vers l ag O v e rlego rgaa n Kabel televisie ,
Kabelvisie 9, o k t . 1980, blz . 312 .
Wit , ir . C . (hoofddirecteur telecommunicatie PTT),
"Ka beltel evi s ie en tele co mmunic a tie bel e id ",
Ka bel t e l e vi s i eco ng res 198 0 , Amste r dam , nov . 1980 .
Mendrik, ir . J ., "To ek omstmog e l ijkh eden vo o r
m in i - s t e rnet t ten", K abelv i s ie 7, au g . 19 7 9 .
Schrijver , F .J . , " De audio-grafische studio" ,
Reg i s tr a tie 2, juni 198 0 .
132

(17) Bordewijk, prof .dr .ir . J .L ., "Een derde televisie -
net als digitaal distributiP en consultatie -
systeem", Registratie 2, juni 1980 .
(18) Wansdronk, dr . C ., "Kabeltelevisie en satellieten" ,
Kabeltelevisiecongres 1980, Amsterdam, nov . 1980 .
(19) Bordewijk, prof .dr .ir . J .L ., "Tele-informatie in d e
huiselijke sfeer", jaarvergadering van de Neder -
landse Maatschappij voor Nijverheid en Handel ,
Apeldoorn, 5-6-1980 .
(20) Naast deze zogenaamde step-index, multi-mode glas -
vezel zijn nog andere vezels ontwikkeld, met nam e
de zogenaamde graded-index (multi-mode) veze l
waarbij de brekingsindex parabolisch verloopt, e n
de (step-index), mono-mode vezel, waarvan de ker n
zo dun is dat slechts een lichtmode voortgeplan t
kan worden .
(21) Smid, ir . M .P ., "Glasvezeltechniek en de mogelijk -
heden voor kabeltelevisienetten", Kabeltelevisie -
congres 1980, Amsterdam, nov . 1980 . Zie oo k
bijvoorbeeld : Bordewijk, Apeldoorn, 5-6-1980 (18) .
(22) Wit, ir . C . (hoofddirecteur telecommunicatie PTT) ,
"Kabeltelevisie em telecommunicatiebeleid", Kabel -
televisiecongres 1980, Amsterdam, nov . 1980 .
(23) Smid, kabeltelevisiecongres 1980 (21) .
(24) Bordewijk, tweede Kabeitelevisiecongres, nov . 197 6
(20) .
(25) Groen, ir . H .B ., Mendrik, it . J . en Verbeek, ir .
C .J ., "Breedbandig abonnee-net met glas en koper" ,
Kabelvisie 7, aug . 1982 .
133

LITERATUUR
Aanwijzingsbeschikking 1970, met betrekking tot gemeenschappelijke
en centrale antenne-inrichtingen,
minister van V&W, 27-7-70, nr . 700727 (Stcrt . 144,
30-7-70) .
Bordewijk, prof .dr .ir . J .L ., "Inventarisatie van de technische
ontwikkelingsmogelijkheden van de Nederlandse
Omroep", brochure Waltman, Delft 6-3-69 .
Communicatiestad 85, elektronische communicatie met huffs en
bedrijf, eindrapport van een reeks colloquia aan de
TH Delft, okt . 1970-maart 1971, Delft, 1971 .
Dake, dr . A .C .A ., "Buitenlandse tv programma's in de
randstad ; auteursrechtelijke en andere aspecten",
Kabelistiek 5, juni 1976 .
Dake, dr . A .C .A ., Blauwboek kabeltelevisie 1975, co mmentaar
op de Beleidsnota Kabeltelevisie, Deltakabel By,
12-5-75 .
Davids, drs . H .G ., "De ontwikkeling van kabeltelevisie in
West Europa", Stichting Moderne Media, Amsterdam,
juni 1974 .
Degives, Jean, "La television par cable aux Pays-Bas",
Ecole pratique des hautes etudes, VIe section,
Sciences Economiques et Sociales, Paris, 1974 .
Deltakabel, "Heeft de staatssecretaris gelijk?" ,
Kabelistiek/Speciaal Deltakabel, nov . 1975 .
Deltakabel, "Naar de knoppen, oftewel nut en onnut van
afstemtoetsen voor de Nederlandse kabelkijker",
Kabelistiek 6, juni 1977 .
Deltakabel, "Kiestelevisie door middel van het DeltaKabel
Sternet", brochure, april 1976 .
Draadomroep, beschouwing over de verschillende tacetten van
de draadomroep (het Draadomroeprapport), Staatsbedrijf
der PTT, jan . 1960 .
Gooijer, dr . W .J . de, "Beheersing van technologische
vernieuwing" (dissertatie), Samsom, 1976 .
Haaster, H .A . van, "Kabelnetten voor omroepdistributie" ,
afstudeerverslag, TH Delft, 29-2-1972 .
Hamelink, C ., "De mythe van de vrije informatie" .
Anthos-boek, uitgeverij in den Toren, Baarn, 1978 .
Hofstede, dr . P . en ' Krans, drs . N .G .H ., "Ja kabel, nee
kabel", Kabelistiek 2, sept . 1973, Deltakabel By .
Ingenieur van 31-3-1977 (tijdschrift van het Koninklij k
Instituut voor Ingenieurs), opinies rondom kabeltelevisie
(speciaal nummer) .
Innovatienota, het overheidsbeleid inzake technologische
vernieuwing in de Nederlandse samenleving, minister
van Wetenschapsbeleid, Tweede Kamer, zitting
'79-'80, 15 885, nr . 1-2 .
Kabeltelevisiecongres 1980, radio en televisie via de kabel
in de tachtiger jaren, RAI congrescentrum, 3 en 4
nov . 1980, Amsterdam, congresverslag uitgave Kabelvisie
By, Culemborg .
Kabels vol knelpunten, brochure van de Vereniging van
Nederlandse Gemeenten, uitgeverij van de Vereniging
van Nederlandse Gemeenten, Den Haag, 1978 .
Klaver, mr . F ., "Massamedia en modern auteursrecht",
(dissertatie), Wetenschappelijke Uitgeverij,
Amsterdam, 1973 .
Kostprijsvergelijking betreffende VHF- en VHF/UHFaftaknetten
en het DeltaKabel Sternet, ten behoeve
van de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat,
dr . M .H .M . van Hulten, rapport samengesteld door
Deltakabel BV en de PTT, okt . 1975 .
Ligtenberg, B .C ., "Afstandbestuurde elektronische
programmaschakelaar voor kabel-TV systemen",
afstudeerverslag, TH Delft, 1-10-73 .
134

Lokale Kabelomroep Onderzoeksproject Interimrapportage,
Instituut voor massacommunicatie, Katholieke
Universiteit van Nijmegen, jan . 1976 .
Machtigingsvoorwaarden voor de aanleg, de instandhouding
en de exploitatie van centrale antenne-inrichtingen,
Centrale Directie PTT, Centrale Afdeling
Transmissie, afdeling draadomroepsystemen, aug .
1970 .
McLuhan, Marshall, "The Medium is the message", an inventary
of effects, Batham Books, New York, 1967 .
Memorandum inzake de inpassing van bestaande gain bij d e
aanleg van een cal, uitgave van het Overlegorgaan
Kabeltelevisie, Den Haag, juni 1977 .
NOS-kabelcommissie, Nota kabeltelevisie en radio, Nederlands e
Omroep Stichting, Hilversum, 1972 .
NOS-kabelcommissie, Interimrapport, Nederlandse Omroep
Stichting, Hilversum, 1973 .
NOS-kabelcommissie, Rapport kabelcommissie, Nederlandse
Omroep Stichting, Hilversum, 1975 .
Nota betreffende het beleid inzake de aanleg en exploitatie
van draadomroepinrichtingen, staatssecretaris van
V&W, Tweede Kamer, zitting '74-'75, 13 354, nr .
1-3, 18-3-75 .
Nota over het Massamedia-beleid, minister van CRM, Tweede
Kamer, zitting '74-'75, 13 353, nr . 1-2, 18-3-75 .
Omroepraad, Jaarverslagen 1969-1978, Staatsuitgeverij,
's-Gravenhage .
On the cable, Report of the Sloan Commission on Cable
Communications (The Television of Abundance),
McGraw-Hill, New York, 1971 .
Rapport inzake de verspreiding van omroepprogramma's via de
ether en via de kabel, Centrale PTT Directie,
's-Gravenhage, 18-1-74 .
Ratzke, Dietrich, "Netzwerk der Macht ; die neuen and die
alten Medien in Zeitalter der Kabelkommunikation",
Frankfurt a .M ., 1975 .
Reese, J . e .a ., "Gefahren der informationstechnologischen
Entwicklung", Frankfurt a .M ., 1979 .
Robert Schmitz Consult Engineering, Kostenvergelijking
tussen een aftaksysteem en een multifunctioneel
audio-visueel communicatiesysteem, Zaltbommel, 1979 .
Rooij, prof .mr .dr . M ., "Lokale (regionale) kabelomroep en de
dagbladen", De Nederlandse Dagbladpers, Amsterdam,
april 1973 .
Spronsen, R . van, en Visser, dr . J .G ., "De Haagse
telefoonradio 1926-1940", Staatsbedrijf der PTT,
's-Gravenhage, 1970 .
Technische Voorschriften voor centrale antenne-inrichtingen
en gemeenschappelijke antenne-inrichtingen, deel I
t/m V, Centrale Directie PTT, Centrale Afdeling
Transmissie, afdeling draadomroepsystemen,
's-Gravenhage, aug . 1978 .
Telegrafie, telefonie en draadomroep in Nederland ; algemeen
overzicht, Centrale Directie PTT, E . Esmeijer,
's-Gravenhage, jan . 1968 .
Tromp, Jan, "Gekonkel om de kabel", Wetenschappelijke
Uitgeverij, Amsterdam, 1974 .
Verslag Nationaal Kabel TV Congres, 14 en 15 nov . 1974,
's-Gravenhage, uitgave Kabelvisie BV, Culemborg,
1974 .
Verslag Tweede Nationaal Kabel TV Congres, 4 en 5 nov . 1976
's-Gravenhage, uitgave Kabelvisie By, Culemborg,
1976 .
Vervolgrapport Draadomroep (Centraal Antenne Systeem),
Staatsbedrijf der PTT, 's-Gravenhage, aug . 1963 .
Visie op de kabeltelevisie, Stichting Moderne Media,
Amsterdam, 1973 .
1 35

AP PEND I X A
Enige tech nische beg r ippe n
(Bronx Kabeltelevisienota , Tweede Kamer , zitting '7 4 - ' 75,
13 354, nr . 1-3 , blz . 55 , 61, 62 en 63 . )
Par . 5 Transportcapaciteit voor TV-programma' s
Het transport van een uit de ether opgevangen
TV-programma via een coaxiaal kabelsysteem kan in principe
zonder meer plaatsvinuen in het kanaal waarin het programma
wordt uitgezonden . Hoe hoger echter een frequentie is, des
to groter de verzwakking van het signaal, dat bij kabel-
transport optreedt .
Om deze demping to compenseren dient bij het
transport van hogere frequenties dan ook meer versterking to
worden toegepast dan bij lagere frequenties ; ook kan een
kabel met minder demping worden gebruikt Welke echter
duurder is . Het transport via kabel van zeer hoge frequen-
tie5, bijvourLeeld in het UIIF-gebied, is hierdoor althans
over grote afstanden relatief duur . Het transport van
TV-programma's vanaf het ontvangstation vindt daarom als
revel plaats in kanalen in het VHF-gebied . De in UHF-kanalen
ontvangen signalers worden daartoe omgezet Haar kanalen in de
VHF-omroepbanden en daarin verder getransporteerd . Alleen
bij kleine inrichtingen (tot maximaal enkele tientallen
woningen) vindt het gehele transport tot aan het TV-toestel
wel in de oorspronkelijke UHF-kanalen plaats . Bij grotere
systemen vindt veelal alleen in het laatste gedeelte van het
net, dat wil zeggen in de nabijheid van de aansluitingen,
naast transport in het VHF-gebied ook transport in het
UHF-gebied plaats, zoals hierna Hader uiteengezet zal worden .
Het VHF-frequentiegebied (VHF = Very High Frequencies)
omvat het frequentiespectrum van 30-300 Megahertz (MHz) .
In dit gebied zijn voor omroepdoeleinden aangewezen de
frequentiebanden :
I : 47-68 MHz, TV-kanalen 2 t/m 4,
II : 87,5-104 MHz, FM-omroepband ,
III : 174-230 MHz, TV-kanalen 5 t/m 12 .
Het UHF-frequentiegebied (UHF = Ultra High Frequencies)
omvat de frequentieband van 300-3000 MHz . Hiervan zijn
voor omroepdoeleinden aangewezen de frequentiebanden :
IV : 470-5 8 2 MHz, TV-kanalen 21 t/m 34,
1 36

V : 582-ca . 860 MHz , TV- kanalen 35 t/m ca . 67 .
Een kanaal is de frequentieruimte , nodig om een signaal
van voldoende bandbreedte to kunnen overdragen . Zie
verder hoofdstuk V-A .
In de VHF-omroepbanden kan van de voor trans-
port van TV-signalen in aanmerking komende kanalen echter
slechts een beperkt aantal worden gebruikt, daar de huidige
TV-toestellen in het algemeen niet geschikt zijn voor
nabuurkanaalontvangst (zie hiervoor nader hfdst . V-A
par . 3) . Dit betekent, dat telkens een kanaal moet worden
overgeslagen, waaardoor er van de elf kanalen slechts
maximaal zes kunnen worden gebruikt . Vooralsnog levert het
nogal wat problemen op TV-ontvangers to construeren die wel
geschikt zijn voor nabuurkanaalontvangst .
Par . 10 FDM-SDM-principe
FDM-Principe
In de voorgaande delen van dit hoofdstuk is
feitelijk de distributie van omroepprogramma's via een kabel
besproken . In termen van telecommunicatietechniek betekent
dit dat hier sprake is van toepassing van het zogenaamd
FDM-principe ; FDM betekent Frequency-Division-Multiplex .
Dit houdt in, dat de signalers van el k
radio- of TV-kanaal(programma) op een eigen draaggolf zijn
gemoduleerd . Door deze draaggolven op ordelijke wijze to
rangschikken is het mogelijk alle kanalen als het ware
"naast elkaar" via een kabel to transporteren . Door middel
van de kanalenkiezer van het radio- of TV-toestel wordt,
evenals bij ontvangst met een individuele antenne recht-
streeks uit de ether (etherontvangst), het gewenste kanaal
gekozen, dat wil zeggen uit het ten huize van de aange-
slotene via de kabel aangeboden "multiplex" van programma's
wordt het frequentiebandje (kanaal) van het gewenste
programma geselecteerd .
Indien het ontvangsttoestel wordt voorafgegaan
door een home-converter geschiedt de kanaalkeuze door middel
van dit apparaat, derhalve eveneens ten huize van de aange-
slotene .
Een bekend voorbeeld van de toepassing van het
FDM-principe in de telecommunicatietechniek is de draaggolf-
telefonie . Hierbij wordt over een leidingenpaar (ook wel
genoemd dubbelader of aderpaar) een zeer groot aantal
telefoongesprekken tegelijkertijd getransporteerd . On econo-
mische redenen wordt dit Principe vooralsnog uitsluitend in
het zogenaamde interjokale telefoonverkeer toegepast .
137

SDM- princ i pe
Bij het lokale telefoonverkeer wordt een ander
Principe toegepast, namelijk het SDM-principe ; SDM betekent
Space-Division-Multiplex .
Dit houdt in dat voor de overdracht van elk
informatiekanaal, in dit geval ten behoeve van een telefoon-
gesprek, een afzonderlijk leidingenpaar wordt toegepast . Ook
bij de, inmiddels voormalige, draadomroep werd een derge-
lijke techniek toegepast, waarbij voor elke programmalijn
een zogenaamde symmetrische dubbelader nodig was . Hoewel de
symmetrische dubbelader minder geschikt is voor het trans-
port van grotere bandbreedten, kan daarover, mits met de
nodige voorzieningen, toch wel een TV-programma (ca . 7 MHz
bandbreedte) gemoduleerd op een lage draaggolffrequentie,
over een afstand tot enige honderden meters worden overge-
dragen .
Indien met gebruikmaking van het SDM-principe
meer TV-programma's Haar de aangeslotenen getransporteerd
moeten worden, wordt voor elk programma een afzonderlijk
aderpaar toegepast . Met name in Engeland en Zwitserland zijn
reeds zeer lang TV-distributienetten in bedrijf die op deze
wijze zijn ingericht . Het beeldsiynddl van het TV-kanaal
wordt daarbij getransporteerd in een frequentieband van
circa 5-12 MHz, terwijl het bijbehorende geluidssignaal,
hetzij gemoduleerd, hetzij audiofrequent (zoals bij de
voormalige draadomroep) wordt meegevoerd . Aangezien hierbij
alle TV-programma's in dezelfde frequentieligging worden
getransporteerd, moet gewaakt worden tegen onderlinge bein-
vloeding, het zogenaamd overspreken tussen de verschillende
leidingen (d .i . een telefoonterm, wellicht zou "overkijken"
bier beter passen) .
Aangezien, zoals reeds werd vermeld, bij de
toepassing symmetrische aderparen het toepassen van relatief
lage frequenties noodzakelijk is, kan voor de ontvangst ten
huize van de aangeslotenen geen normaal TV-toestel gebruikt
worden daar de kanalenkiezers daarvan niet zijn ingericht
voor afstemming op het kanaal 5-12 MHz of daaromtrent .
Bovendien komen alle TV-kanalen aan in dezelfde frequentie-
ligging .
Een ontvangtoestel geschikt voor SDM-ontvangst
als hiervoren omschreven, moet daarom voorzien zijn van een
schakelaar, waarmee telkens een van de aderparen doorverbon-
den wordt met de afstemeenheid, voor bijvoorbeeld 5-12 MHz
van het TV-toestel . Dit betekent derhalve toepassing van een
geheel andere kanalenkiezer dan in de hier to lande gebrui-
138

kelijke TV-ontvangtoestellen aanwezig is (uiteraard is
aanpassing door middel van een converter mogelijk) .
Opgemerkt moet hierbij nog worden, dat de
programmacapaciteit bij het hier beschreven systeem bepaald
wordt door het, in het kabelnet, aanwezige aantal dubbel-
aders . Derhalve zijn voor vier TV-programma's overal vier
dubbeladers nodig, voor zes TV-programma's zes dubbeladers,
enzovoort . Is dit aantal eenmaal bezet, dan kan bij hand-
having van het SDM-principe uitbreiding van de programma-
capaciteit slechts plaatsvinden door het bijleggen van
kabels .
Mengvormen van FDM en SD M
Het spreekt welhaast vanzelf dat toepassing
van het SDM-principe niet beperkt is tot symmetrische
dubbeladers . Ook via coaxiale, derhalve onsymmetrische,
leidingen kan het SDM-principe worden toegepast . Dit ligt
echter niet zo voor de hand omdat, zoals reeds eerder in dit
rapport werd vermeld, de coaxiale kabel in principe een
breedbandig medium is, waarover met voordeel tegelijkertijd
meer kanalen in FDM-ligging kunnen worden vervoerd .
Ook mengvormen van FDM en SDM zijn daardoor
mogelijk namelijk wanneer bijvoorbeeld via meer coaxiale
leidingen verschillende "pakketten" van programma's worden
gedistribueerd .
Bij dit laatstbedoelde systeem worden de
programmapakketten ondergebracht als frequentie-multiplex in
de VHF-omroepband (zes TV-kanalen), zodat voor de ontvangst
gebruik gemaakt kan worden van een normaal TV-ontvang-
toestel . Ook de FM-geluidsprogramma's kunnen op deze wijze
normaal worden meegevoerd .
Bij dit systeem wordt de capaciteit voor
TV-programma's derhalve bepaald door het aantal coaxiale
leidingen dat, elk met zijn eigen pakket aan programma's,
bij de aangeslotenen ter beschikking staat .
Naast de normale kanalenkiezer die in het
TV-toestel aanwezig is, en waarvan dus uitsluitend het
VHF-deel gebruikt wordt, moet daarbij bovendien bij elke
aangeslotene een extra schakelaar aanwezig zijn . Deze
pakketkeuzeschakelaar verbindt die coaxiale leiding, die het
programmapakket transporteert waarin zich het door de aange-
slotene actueel gewenste TV-programma bevindt, door met het
ontvangtoestel .
Bij de beide hiervoren omschreven distributie-
systemen waarbij geheel of ten dele gebruik wordt gemaakt
van het SDM-principe, i .c . per leiding een programma of ee n
139

programmapakket , is het mogelijk op een andere wijze, dan
door het vergroten van het aantal leidingen Haar de aange-
slotene , de p r ogrammacapaciteit uit to breiden en wel door
de toepassing van kiestelevisie .
140

APP ENDIX B
Par . 13 Kostenvergelijkiny van verschillende systemen voor
collectieve antennevoorzieninge n
Voor een zuivere onderlinge vergelijking van
de investeringskosten van diverse hiervoren geschreven
systemen, kan niet met praktijkcijfers worden gewerkt . De
situaties in de praktijk lopen daarvoor namelijk teveel
uiteen ; to noemen zijn bijvoorbeeld verschillen in bebou-
wingsdichtheid, de verdeling over laagbouw en hoogbouw, de
aanleg van kabels langs de Bevels of in de grond, collec-
tieve of individuele eigendom van de woningen, aanleg
tijdens of na de bouw, bet al dan niet gelijktijdig aanleg-
gen met andere voorzieningen als bijvoorbeeld telefoon of
elektriciteit, verschillen in winstmarges en dergelijke .
Bovendien zijn bepaalde systemen in de
praktijk (nog) niet aangelegd . Een juist beeld van de
kostenstructuur kan dan ook uitsluitend worden verkregen
door voor een en dezelfde wijk een project uit to werken
voor alle verschillende systemen of dit to doen voor een
gestyleerd netmodel .
Uitgaande van een gestyleerde woonwijk van
1000 woningen met een uniforme bebouwingsdichtheid van 40
woningen per hectare (bestaande laagbouw waarin nog Been
collectieve antennevoorziening aanwezig is) zijn door de PTT
berekeningen opgesteld voor de aanlegkosten van verschil-
lende mogelijke FDM-systemen bij 100% aansluitdichtheid (een
aansluitiny per woning) . Hierbij is gebruik gemaakt van
publikaties van de zijde van de industrie . Hieraan dient nog
to worden toegevoegd dat in verband met de verdergaande
technische ontwikkeling en het overleg daarover met de
industrie, wijzigingen moeten worden voorbehouden . De
resultaten van deze berekeningen zijn in de figuur op blad-
zijde 73 uitgezet als functie van het aantal TV-kanalen en
wel in de worm van indexgetallen . In deze figuur zijn tevens
indexgetallen opgenomen van een enkele sternetvorm .
Presentatie door middel van indexcijfers is
gekozen omdat het vermelden van geldbedragen voor deze
gestyleerde woonwijk minder gewenst is door de vereenvou-
diging van de probleemstelling .
Uit de kostenberekeningen is gebleken dat alle
systemen een aanzienlijk deel van de basiskosten van het net
gemeenschappelijk hebben . Zo zullen bijvoorbeeld de geul-
kosten voor alle to vergelijken systemen dezelfde zijn en
141

zal ook de installatietijd van de systemen niet wezenlijk
verschillen .
Afhankelijk van de uitvoering van het net en
van de situatie ter plaatse kan het totaal van deze
(geul- en installatie)kosten oplopen tot ongeveer 60% van de
indexnorm . De verschillen tussen de systemen zijn dan ook
uitsluitend een gevolg van de verschillen van de kosten van
de toegepaste hoeveelheden kabel van diverse typen, alsmede
actieve en passieve apparatuur .
Tevens is gebleken dat er bij de verschillende
systemen wezenlijke verschillen zijn in de verdeling van de
kosten over actieve en passieve systeemcomponenten . Aange-
zien hiervoor ongelijke afschrijvingspercentages worden
gehanteerd moet men zich realiseren dat een vergelijking van
de systemen op basis van jaarlasten een geheel ander beeld
kan opleveren dan een vergelijking op basis van investe-
ringskosten .
Als grondslag voor de berekeningen is gekozen
voor een FDM-systeem met een netconfiguratie waarbij het
kabelnet zowel voor het transport in de VHF - als in de
UHF-omroepbanden is gedimensioneerd .
Dit houdt in dat in een dergelijk net plaatsen
zijn waar , met behulp van thans op de markt zijnde ve r ste r -
kerapparatuur en gerelateerd aan de demping van de kabel-
secties tussen deze plaatsen , een zodanig signaalniveau
geleverd wordt, dat bij de aansluitingen signalers met
voldoende k waliteit aankomen .
Uitgaande van deze netopzet zijn diverse
varianten mogelijk waarmee de gewenste TV-kanaalcapaciteit
kan worden bereikt . Deze varianten vertonen een wezenlijk
verschillend verloop van de kosten per aansluiting als
functie van het aantal TV-kanalen .
Naast varianten waarbij van het FDM-principe
gebruik wordt gemaakt is het kostenverloop van een tweetal
andere systemen aangegeven . Het ene is aangeduid met de
benaming "HF-sternet" . Dit is een sternet, waarbij voor de
distributie niet uitsluitend gebruik is gemaakt van kies-
televisie . Het transport van radio- en TV-kanalen vindt
plaats in de HF (hoog-frequentband 3-30 MHz) .
Van dit systeem zijn Brie varianten beschouwd
waarbij de capaciteit van de kiescentrale is gebaseerd op
een maximum van respectievelijk 12,24 en 36 TV-kanalen .
Binnen de aldus gegeven maximum-capaciteit van de variante n
142

van dit systeem vinden de investeringen plaats per toe to
passen TV-kanaal .
Het andere beschouwde systeem is aangeduid met de benaming
"VHF-sternet" . In dit verband wordt daaronder verstaan een
systeem waarbij voor groepen van 6 TV-kanalen (zogenaamde
pakketten) het FDM-principe is toegepast, uitsluitend in de
VHF-omroepbanden . Tot en met 12 TV-kanalen wordt daarbij
gebruik gemaakt van twee coaxiale kabels waarover twee
verschillend samengestelde pakketten TV-programma's worden
getransporteerd, derhalve een mengvorm van FDM en SDM . Bij
meer dan 12 TV-kanalen is het noodzakelijk een kiezer to
introduceren waarmee telkens hetzij een ander pakket, hetzij
een anger kanaal in een pakket, kan worden gekozen . De
investeringen voor dit systeem geschieden per pakket van 6
TV-kanalen, zodat zij tussen de grenzen van 1 t/m 6 en van 7
t/m 12 kanalen een vlak verloop vertonen . De "sprong" van 6
Haar 7 TV-kanalen geeft de grootte van de benodigde inves-
teringen per pakket weer . Vermeld werd reeds gat bij de
overgang van 12 Haar meer kanalen aan het gebruik van een
elektronische kiezer gedacht wordt waarvan de benodigde
investering in de grafiek globaal is aangegeven to zamen met
de kosten voor een extra pakket .
Bij de berekening van de indexgetallen van dit
systeem zijn voorts correcties aangebracht op de beschikbare
gegevens mede in verband met het gebruik van coax-12 kabel
in plaats van een kabeltype met meer demping .
Met betrekking tot de "echte" FDM-varianten
moet volledigheidshalve nog worden vermeld gat voor de
aanvoer van de signalen Haar de gestyleerde woonwijk gebruik
wordt gemaakt van een VHF-transportnet waarin zowel de
"normale" als de S-kanalen worden toegepast . De kosten van
dit transportnet (lokaal verdeelnet of koppelnet) vormen
slechts een klein deel van de kosten per aansluiting en zijn
in de grafiek niet opgenomen .
Het onderscheid tussen de bedoelde FDM-varian-
ten wordt gevormd door de plaats waar de reconversie (terug-
omzettin9) van de S-kanalen Haar "normale" kanalen plaats-
vindt .
Geschiedt dit ten huize van de aangeslotenen
(individuele conversie) dan is bij elke aansluiting een
home-converter nodig, althans wanneer het gewenste aantal
TV-kanalen uitgaat boven het in de VHF-omroepband bruikbare
aantal (als regel 6) . Ten gevolge van deze eenmalige inves-
tering ontstaat een sprongsgewijze toeneming van de koste n
1 4 3

Welke in de grafiek is aangegeven bij de overgang van zes
Haar zeven TV - kanalen .
De kosten voor het basisnet , dat w il zeggen
het kabelnet met de nodige versterkerapparatuur (VHF - brede-
bandtechniek) even wel zonder de home-converter zijn in de
grafiek voor de onderlinge vergelijking (arbitrair) op 100
gesteld .
Aangezien het hier een kabelnet betreft dat
ook reeds qua structuur geschikt is voor UHF-transport zijn
volledigheidshalve ook nog de kosten aangegeven voor een
kabelnet dat slechts voor VHF-transport gedimensioneerd is .
In de figuur zijn voorts opgenomen een tweetal
varianten van het FDM-systeem waarbij de conversie collec-
tief plaatsvindt . Aangezien de hiervoor benodigde apparatuur
vrij kostbaar is, wordt deze slechts aangebracht voor het
werkelijk toe to passen aantal TV-kanalen terwijl uitbrei-
ding vervolgens per kanaal Haar behoefte zal kunnen plaats-
vinden .
Het is van belang dat de kosten van deze
apparatuur over een zo groot mogelijk aantal aanges'_otenen
wordt verdeeld . Ten einde dit effect to illustreren is het
gedrag van de kosten per aansluiting aangegeven bij conver-
sie per 100 zowel als per 1000 aansluitingen . Het zal duide-
lijk zijn dat de belling van de lijn in het laatste geval
veel Beringer is dat in het eerste .
De knik in de lijn wordt veroorzaakt doordat
in beide gevallen eerst bij gebruik van kanalen in het
UHF-gebied een UHF-bredebandversterker als laatste verster-
ker moet worden toegevoegd .
Ten slotte zij nog vermeld, dat de kosten van
het ontvangstation, zijnde als zodanig "systeem-onafhan-
kelijk", buiten beschouwing zijn gebleven .
Deze kosten zijn ook wel weer to geven als een
functie van het aantal door to geven TV-kanalen, doch de
voorzieningen in het ontvangstation om een goede ontvangst
to bewerkstelligen zijn tezeer afhankelijk van de ontvangst-
condities ter plaatse om een stylering to kunnen geven .
Bovendien is het aantal aangeslotenen, waar-
over deze kosten kunnen worden omgeslagen, afhankelijk van
de totale omvang van de collectieve antennevoorziening en
derhalve ook zeer verschillend .
1 44

APPENDIX C
Gestandaardiseerde netopbouw voor collectieve antenne-
voorzieningen
Op grond van de in par . 4 van de nota vermelde
overwegingen wordt een netopbouw voorgeschreven voor collec-
tieve antennevoorzieningen met de volgende kenmerken :
- Het "haarvatennet" (dat is het dichtbij en in de
woningen gelegen deel van het net) moet, hetzij "VHF- en
UHF-geschikt" zijn, hetzij "VHF-geschikt en UHF-voor-
bereid" .
"VHF-geschikt" houdt in, dat dit netgedeelte zonder meer ge-
schikt moet zijn voor het transport van TV- en FM-kanalen in
het voor omroep bestemde deel van de VHF-band . In de regel
zijn dit zes TV-kanalen en FM-omroepband . "UHF-geschikt"
houdt in dat in het haarvatennet de versterkerapparatuur
voor het transport van TV-kanalen in de UHF-omroepband (ca .
470-860 MHz) reeds geinstalleerd is . "UHF-voorbereid"
betekent dat het haarvatennet zodanig is gestructureerd, dat
het op eenvoudige wijze en uitsluitend voor het bijplaatsen
van bovenbedoelde versterkerapparatuur "UHF-geschikt" kan
worden gemaakt .
De versterkerinrichtingen moeten zodanig zijn uitgevoerd,
dat bij de ingebruikneming van de UHF-omroepband de capaci-
teit voor TV-kanalen tot tenminste twaalf kan worden opge-
voerd (in de VHF- en UHF-omroepbanden to zamen is ruimte
voor ca . 30 TV-kanalen) .
- Door middel van individuele coaxiale aansluitkabels
wordt telkens een aantal woningen stervormig aange-
sloten . Een dergelijke mini-sterconfiguratie kan normaa l
10 a 20 woningen op deze wijze van signaal voorzien (dit
aantal is overigens niet limitatief) .
- Voor deze aansluitkabels moet het kabeltype coa x 12
worden toegepast . In de hieraan voorafgaande netdelen
worden de kabeltypen coax 6 en coax 3 toegepast .
- Het hoofdnet, waarin als regel coax 3-kabel zal worden
toegepast, moet uitgevoerd zijn in de VHF-techniek .
Hierbij mogen ook de niet voor omroep via de ether
toegepaste delen van de VHF-band worden benut (de gehele
VHF-band omvat een frequentiegebied van 30-300 MHz) .
14 5

Toelichting
1 . De goede koppelbaarheid van oudere en nieuwe
inrichtingen, zowel als van kleine tot grote inrichtingen,
alsmede het zo volledig mogelijk benutten van de (afstem)-
mogelijkheden van de ontvangtoestellen (die bedoeld zijn
voor een Internationale markt) wordt verkregen door toepas-
sing in het standaardsysteem van het zogenaamde FDM-prin-
cipe . FDM betekent frequency-division-multiplex . Dit houdt
in dat de radio- en TV-signalen elk op een eigen draaggolf
zijn gemoduleerd . Door deze draaggolven op ordelijke wijze
to rangschikken is het mogelijk alle kanalen als het ware
"naast elkaar" via een kabel to transporteren . Hierbij moet
worden bedacht dat tussen de toegepaste TV-kanalen om
technische redenen telkens een frequentiegebied ter breedte
van een TV-kanaal ongebruikt moet blijven . Hoe groter het
aantal to transporteren kanalen is, des to groter de daartoe
nodige breedte van de frequentieband moet zijn .
De door de PTT gespecificeerde kabels op zich
kunnen zeer brede frequentiebanden transporteren (VHF +
UHF) . De feitelijke toepassingsmogelijkheid daarvan wordt
bepaald door plaats en aantal van de toegepaste versterkers .
Op deze wijze kan de transportcapaciteit word?n aangepast
aan de behoefte . Het kabelnet, dat een relatief grote
investering vordert met evenwel een lange levensduur, dient
zodanig gestructureerd to zijn dat het bij de genoemde
aanpassing ongewijzigd kan blijven .
Bij het transport van radio- en TV-signalen
via de ether wordt in feite eveneens gebruik gemaakt van het
FDM-principe . Als logische consequenties hiervan wordt bij
alle bestaande collectieve antennevoorzieningen eveneens dit
principe toegepast .
2 . Hierbij moet worden opgemerkt dat van de
oudere bestaande inrichtingen er vele nog slechts zijn
ingericht voor doorgifte van VHF-kanalen . Zolang deze
inrichtingen goed functioneren en de TV-progra mmacapacitei t
niet behoeft to worden uitgebreid boven de mogelijkheden die
de VHF-band biedt is wijziging voorshands niet nodig . Eerst
later . kan dan renovatie aan de orde komen . Wel kan aanpas-
sing van kleine inrichtingen noodzakelijk zijn indien
aansluiting op een groot systeem, waarin meer programma's
worden gedistribueerd zal gaan plaatsvinden . Bij modernere
kleinere inrichtingen is dit Been probleem, daar deze in het
algemeen reeds ingericht zijn voor transport van zowel de
VHF- als de UHF-banden ; in het bijzonder geldt dit voor
inrichtingen aangelegd in het oosten en zuiden van ons land .
146

3 . Niet onvermeld mag blijven dat er ook enkele
grote netten bestaan, die volgens de huidige daarvoor (nog)
geldende PTT-voorschriften uitsluitend geschikt zijn voor de
doorgifte van de VHF-band .
Aangezien de "haarvaten" van deze netten niet
op een eenvoudige wijze zijn in to richten voor transport
van de UHF-band zal uitbreiding van de TV-programmacapaci-
teit boven het aantal van 6 voorshands alleen gerealiseerd
kunnen worden door toepassing van de zogenaamde S (= spe-
ciale) kanalen, zijnde kanalen die in de ether voor andere
radiodiensten dan de omroep in gebruik zijn .
Hierbij dienen de aangeslotenen to beschikken
over een zogenaamde huisomzetter (home of set-top converter)
waarmee deze S-kanalen worden omgezet Haar een kanaal waarop
normale TV-ontvangtoestellen wel afgestemd kunnen worden .
Ten einde de kans op storing door eventueel
in- en uitstraling in de niet-omroepbanden zoveel mogelijk
to beperken, laat het zich aanzien dat deze omzetters bij
elke aansluiting aanwezig en vast met het net verbonden
zullen moeten zijn . Deze oplossing zal echter strikt beperkt
dienen to blijven tot de gevallen waarin het UHF-geschikt
maken economisch niet verantwoord is .
4 . Er is nog een ander argument dat het nood-
zakelijk maakt alle nieuw aan to leggen netten, en zoveel
mogelijk ook oudere bij ombouw, tenminste UHF-voorbereid t o
maken .
Het is namelijk niet uigesloten dat in de
verdere toekomst VHF-kanalen die thans nog zijn toegewezen
aan de TV-omroep via de ether een andere bestemming zullen
krijgen . Deze thans nog standaardkanalen zullen, wanneer ze
via kabelsystemen worden doorgegeven, dan S-kanalen worden .
Hierbij bestaat eenzelfde kans op storingen door in- en
uitstraling als hierboven reeds werd vermeld .
Afgezien van de kans op storingen bij gebruik
van kanalen buiten de omroepbanden, dient ook het risico van
storingen bij toepassing van kanalen in de omroepbanden
zoveel mogelijk to worden vermeden, door de netten en alle
daarbij gebruikte componenten zo goed mogelijk "elektrisch
of to schermen" .
5. Waar dit mogelijk is kan het aanbeveling
verdienen bij het treffen van bou wk undige voorzieningen bij
voorbaat rekening to houden met het direct of later invoeren
van een t weede coa x iale k abel in de woningen . Uiteraard mag
deze t weede kabel alleen worden gebruikt voor doeleinden
1 4 7

vallende binnen het kader van het toegelaten gebruik van een
collectieve antennevoorziening zoals bijvoorbeeld uitbrei-
ding van het programmapakket . Een en ander uiteraard on-
verminderd de in het voorgaande genoemde eisen, to stellen
aan de standaardnetopbouw .
6 . Binnen de voorgeschreven structuur en techniek
blijft vrijheid behouden bijvoorbeeld in keuze van het
fabrikaat en de mogelijkheden van de verschillende compo-
nenten, mits deze voldoen aan de PTT-voorschriften .
7 . Netten volgens dit standaardsysteem kunnen,
met name in nieu wbouwprojecten van enige omvang , met voor-
deel gelijktijdig worden aangelegd met het PTT-telefoonnet .
1 4 8

APPE NDIX D
Enkele artik e len van d e Omroepwe t 196 7
Wet van 1 maart 1967 (Stb . 176) tot regeling van de omroep
(Omroepwet )
Artikel 1
Onder omroep in de zin van deze wet wordt verstaan al
hetgeen betrekking heeft op de voorbereiding, samenstelling
en uitvoering van voor het publiek bestemde radio- en
televisieprogramma's, die bedoeld zijn om to worden uit-
gezonden .
Artikel 2 (gedeeltelijk )
1 . Voor de toepassing van het bij of krachtens
deze wet bepaalde wordt verstaan onder :
k . "draadomroepinrichtingen" : de inrichtingen, bedoeld
in artikel 1, eerste lid onder f van de Telegraaf-
en Telefoonwet 1904, met uitzondering van die,
waarop artikel 3sexies, derde lid van die wet van
toepassing is ;
1 . "uitzending" : openbaarmaking door middel van een
omroepzender .
2 . Waar in deze wet gesproken wordt van "zend-
tijd" wordt hieronder zendtijd voor de binnenlandse omroep
verstaan .
Artikel 1 0
1 . Iedere instelling, die zendtijd heeft
verkregen, is bevoegd met inachtneming van de bepalingen van
deze wet worm en inhoud van haar uitzendingen to bepalen en
is verantwoordelijk voor hetgeen in haar zendtijd word t
uitgezonden .
2 . De uitzendingen mogen niets bevatten, dat
gevaar oplevert voor de veiligheid van de Staat, de openbare
orde of de goede zeden .
Artikel 1 1
Behoudens toestemming van Onze Minister mogen de uitzen-
dingen niet dienstbaar zijn aan reclamedoeleinden .
1 4 9

Artikel 1 2
1 . Het toezicht van overheidswege op de inhoud
der uitzendingen is, behoudens het bepaalde in het tweede en
derde lid en in artikel 5, tweede lid, repressief en wordt
door Onze minister geregeld .
2 . Films of gedeelten van films, waarvan de
Centrale Commissie voor de keuring van films, bedoeld in
artikel 15 van de Bioscoopwet, heeft verklaard, dat zij niet
zijn toegelaten voor openbare vertoning, mogen niet worden
uitgezonden .
3 . Televisie-uitzendingen, Welke de uitzendende
instelling ongeschikt acht voor personen jonger dan achttien
jaar, zullen na 21 .00 uur aanvangen ; van deze ongeschiktheid
wordt in de aankondigingen in de programmabladen en op het
televisiescherm mededeling gedaan . Voor zover films of
gedeelten van films, die door de in het tweede lid bedoelde
commissie zijn gekeurd, zullen worden uitgezonden, wordt in
die aankondigingen de uitslag van deze keuring vermeld .
Artikel 4 7
A
1 . Onze minister kan, de O :r.roegraad gehoord, aan
de Stichting de verzorging opdragen van de uizending, over
een of meer door hem aan to wijzen zenders, van een gezamen-
lijk programma, dat als regionaal programma in het bijzonder
bestemd is voor het gewest, de streek of de stad, die door
de betrokken zender of zenders wordt bereikt .
2 . Onze minister kan in overeenstemming met Onze
minister belast met de zorg voor het Staatsbedrijf der
Posterijen, Telegrafie en Telefonie bepalen, dat een regio-
naal programma ook of uitsluitend wordt doorgegeven over een
of meer daarbij aan to wijzen draadomroepinrichtingen .
3 . Een beschikking, als in het eerste lid
bedoeld, dient voor elk regionaal programma mede to voorzien
in de instelling en inrichting van een regionale programma-
raad . In elke regionale programmaraad heeft tenminste een
lid van de programmaraden, bedoeld in artikel 44, zitting .
4 . De regionale programmaraden geven richtlijnen
en aanwijzingen ten aanzien van de regionale programma's ten
behoeve van het lid van de raad van beheer der Stichting,
dat belast is met de behartiging van regionals zaken ; de
voorbereiding en samenstelling van deze programma's
geschiedt, onder de dagelijkse leiding van evengenoemd lid,
door de programmastaf van de Stichting, zo nodig met mede-
werking van de programmastaven der omroeporganisaties . Elk s
1 50

egionale programmaraad is voor de uitoefening van zijn taa k
verantwoo r ding schuldig aan het bestuur der st ichting .
5 . De zendtijd voor de regionale p r ogramm a 's ,
voor zover de z e over de zend er s worden uitgezonden , wordt
door Onze minister toege wezen boven de in artikel 26 en 29
bedoelde zendtijd .
B
Nadere regelen betreffende de regionale omroep kunnen, de
Omroepraad en de Stichting gehoord, bij algemene maatregel
van bestuur worden vastgesteld . Bij deze algemene maatregel
van bestuur kan in plaats van de in het eerste lid bedoelde
mogelijkheid, per gewest, streek of stad aan een voor dat
gewest, die streek of die stad representatieve culturele
instelling zendtijd worden toegewezen voor het uitzenden van
door daze installing voorbereide en samengestelde regionale
programma's . Daze instellingen moeten ten genoegen van Onze
minister aantonen, dat zij niet gericht zijn op of dienst-
baar zijn aan het maken van winst, voor zover daze niet voor
de vervulling van de omroeptaak bestemd is .
Artikel 4 8
1 . Door middel van draadomroepinrichtingen worden
de programma ' s van de binnenlandse omroep zoveel mogelij k
onverkort en gelijktijdig doorgegeven . De doorgifte kan
slechts worden onderbroken voor het doorgeven of de over-
brenging van regionale programma ' s overeenkomstig het
bepaalde in arti kel 4 7 , tweede lid , dan wel voor mede -
delingen van algemeen belang .
2 . Onverminderd het bepaalde in het eerste li d
kan Onze minister in overeenstemming met Onze minister
belast met de zorg voo r het Staatsbedrijf der Poste ri jen ,
Telegrafie en Telefonie :
a . buitenlandse zenders aan w ijzen , walker uitzendingen
geheel of gedeeltelijk door middel van een of meer
draadomroepinrichtingen zul len wo rden doorgegeven ;
b . instellirgen , die volgens de bepalingen van daze we t
voor de toewijzing van zendtijd in aanmerking k omen , in
de gelegenheid stellen programma's over to breng en door
middel van een of meer draadomroepinricht i ngen ;
c . de bevoegdheden , bedoeld onder a en b , overdragen aan
bij de overdracht aan to w ijzen instanties of inste l -
lingen .
3 . Op de programma ' s bedoeld in het t weede lid ,
onder b, is het bepaalde in de a r tikelen 3 , 4, 5 , 7 , 10 , 1 1,
12 en 38 van toepassing . Verdere regelen omtrent het gebrui k
1 5 1

van de draadomroepinrichtingen als in het tweede lid, onder
b, bedoeld, kunnen bij algemene maatregel van bestuur worden
vastgesteld .
4 . Onze minister bepaalt of en in hoeverre de
instellingen, bedoeld in het tweede lid onder b, in aanmer-
king komen voor een vergoeding als bedoeld in artikel 58 ter
zake van het overbrengen van hun programma's door middel van
draadomroepinrichtingen . In zoverre deze instellingen een
zodanige vergoeding wordt toegekend, zijn zij onderworpen
aan de verplichtingen, omschreven in artikel 59 .
5 . Ten aanzien van het gebruik van de draad-
omroepinrichtingen voor andere doeleinden dan de doorgifte
van de in het eerste en tweede lid bedoelde programma's
kunnen door Onze minister in overeenstemming met Onze
minister belast met de zorg voor het Staatsbedrijf der
Posterijen, Telegrafie en Telefonie regelen worden gesteld .
Wi j zi g in g artik e l 48 :
Artikel 4 8
1 . De voorbereiding, samenstelling en uitvoering
van voor het publiek bestemde radio- en t eley i s ie -
programma's, die worden overgebracht door middel van een
draadomroepinrichting is voorbehouden aan instellingen die
daartoe door Onze minister, na overleg met Onze minister
belast met de zorg voor het Staatsbedrijf der Posterijen,
Telegrafie en Telefonie, zijn aangewezen .
2 . Voor een aanwijzing als bedoeld in het vorige
lid, kunnen in aanmerking komen regionale omroepinstel-
lingen, instellingen die zendtijd hebben verkregen, de
Stichting daaronder begrepen, en andere instellingen . De
laatstgenoemde instellingen moeten ten genoegen van Onze
minister aantonen dat zij niet gericht zijn op het maken van
winst, voor zover deze niet voor de vervulling .van de
omroeptaak bestemd is, of dienstbaar zijn aan het maken van
winst door derden .
3 . Aan een aanwijzing als bedoeld in het eerste
lid, kunnen beperkingen en voorschriften worden verbonden .
De aanwijzing kan worden ingetrokken indien de betrokken
instelling de beperkingen niet in acht neemt, de voor-
schriften niet naleeft of niet meer voldoet aan de eisen die
worden gesteld om voor aanwijzing in aanmerking to komen .
4 . Ten aanzien van het gebruik van draadomroep-
inrichtingen voor het overbrengen van andere dan de in het
eerste lid bedoelde radio- en televisieprogramma's, kunne n
152

doo r onze minister in overe enstemming met Onze minister
belas t met de zorg voor het Staatsbedrijf der Posterijen ,
Telegrafie en Telefonie , regelen worde n gesteld .
153

APPE NDIX E
Enkele artikelen van de Teleqraaf- en Telefoonwet 190 4
Wet van 11 januari 190 4 (Stb . 7) betreffende aanleg , exploi-
tatie en gebruik van telegrafen en telefonen (Telegraaf - en
Telefoon wet) laatstelijk ge w ijzigd bij de wet van 3 april
197 4 (Stb . 235 )
Artikel 1 (gedeeltelijk)
Deze wet verstaat :
f . onder "draadomroepinrichting" elke inrichting of onder-
deel van een inrichting, bestemd tot het langs lijnen of
geleidingen in enigerlei worm doorgeven of overbrengen
van programma's van woord-, toon- of beeldinhoud Haar
een of meer bij anderen in gebruik zijnde gronden,
woningen dan wel niet tot woning dienende gebouwen of
gedeelten van gebouwen .
Artikel 3
1 . Een machtiging van of vanwege de Minister
wordt vereist voor :
a . de aanleg en de exploitatie van radiotelegrafen en
-telefonen aan boord van schepen en luchtvaartuigen ;
b . de aanleg en het gebruik van niet voor het openbaa r
verkeer bestemde radiotelegrafen en -telefonen .
2 . Gelijke machtiging wordt, indien zij in, op of
boven openbare gronden worden of zijn aangelegd dan wel
tegen betalinq in gebruik worden gegeven, vereist voor de
aanleg en het gebruik van :
a . andere dan de in het eerste lid onder b genoemde, niet
voor het openbaar verkeer bestemde telegrafen en
telefonen ;
b . inrichtingen, niet zijnde al dan niet voor het openbaar
verkeer bestemde telegrafen en telefonen of draadomroep-
inrichtingen, dock niettemin bestemd voor het doo r
middel van lijnen of geleidingen in enigerlei worm door-
geven of overbrengen van klanken, beelden, tekens,
seinen of andere mededelingen .
3 . Behalve de voorwaarden in elk bijzonder geval
aan de machtiging to verbinden wordt als regel gesteld :
le . dat de machtiging kan worden ingetrokken bij niet
nakoming van de voorwaarden, waaronder zij is verleend ;
15 4

2e . dat het gebruik van de inrichting en , waarvoor de machti-
ging is verleend , zodra het door Ons in het algemeen
belang nodig wordt geacht, geheel of ten dele wordt
gestaa k t .
4 . In de machtiging kan de verplichting worden
opgenomen tot betaling van een door de ministe r to bepalen
vergoeding , Welke dient ter bestrijding van de kosten der
bemoeiingen , die voor het Rijk voo r tvloeien uit de controle
op de naleving van de voor waarden , w aaronder de machtiging
is verleend .
Artikel 3 sexie s
1 . Voor de aanle9 en de exploitatie van draad-
omroepinrichtingen anders dan van Rijkswege wordt een door
Ons verleende concessie vereist .
2 . De aan een concessie als in het eerste lid
bedoeld to verbinden voorwaarden behelzen tenminste, dat :
le . de aanleg, de instandhouding en de exploitatie van d e
inrichtingen ten genoegen van de minister geschieden ;
2e . de tarieven en overige voorwaarden voor het gebruik aan
de goedkeuring van de minister zijn onderworpen ;
3e . intrekking van de concessie to allen tijde kan plaats-
vinden indien de voorwaarden, waaronder zij is verleend,
dan wel de regelen, gesteld krachtens het zesde lid,
niet worden nageleefd ;
4e . bij het eindigen van de concessie de inrichtingen door
de Staat kunnen worden genaast tegen vergoeding van de
waarde, Welke deze werken op dat tijdstip hebben .
3 . Het bepaalde in het eerste en tweede lid is
niet van toepassing op door de minister Hader aan to wijzen
draadomroepinrichtingen van bijzondere aard of geringe
omvang . Van het voornemen tot zodanige aanwijzing doet de
minister mededeling aan de minister belast met de zaken van
de omroep .
4 . Ten aanzien van de aanleg, de instandhoudin g
en de exploitatie van door hem ingevolge het derde lid
aangewezen draadomroepinrichtingen kan de minister voor-
schriften geven, Welke onder meer kunnen inhouden de eis van
een door de directeur-generaal der Posterijen, Telegrafie en
Telefonie to verlenen machtiging .
5 . In een concessie als bedoeld in het eerste lid
en in een machtiging als bedoeld in het vierde lid kan de
verplichting worden opgenomen tot betaling van een vergoe-
ding, Welke dient ter bestrijding van de kosten de r
bemoeiingen, die voor het Rijk voortvloeien uit de control e
155

op de naleving van de voorwaarden waaronder de concessie of
de machtiging is verleend .
6 . Ten aanzien van hetgeen door middel van de
door de minister ingevolge het derde lid aangewezen draad-
omroepinrichtingen wordt overgebracht is het bepaald in de
artikelen 47 en 48 van de Omroepwet van overeenkomstige
toepassing .
7 . Het gebruik van de draadomroepinrichtingen
wordt zodra dit door Ons in het algemeen belang nodig wordt
geacht, geheel of ten dele gestaakt .
Artikel 20 (gedeeltelijk )
1 . Met gevangenisstraf van ten hoogste zes
maanden of geldboete van ten hoogste vijfduizend gulden
wordt gestraft :
b . hij, die radiotelegrafen en -telefonen aan boord van
schepen en luchtvaartuigen aanlegt of exloiteert dan wel
niet voor het openbaar verkeer bestemde radiotelegrafen
en -telefonen aanlegt of gebruikt zonder de machtiging
bij artikel 3, eerste lid, gevorderd .
3 . Met hechtenis van ten hoogste zes maanden of
geldboete van ten hoogste duizend gulden wordt gestraft :
b . hij, die telegrafen of telefonen, als bedoeld in artikel
3, tweede lid onder a, dan wel inr i chtingen als bedoeld
in artikel 3, tweede lid onder b, aanlegt of gebruikt
zonder de machtiging bij artikel 3, tweede lid, gevor-
derd ;
d . le . hij . die anders dan van Rijkswege en anders dan
krachtens een concessie als bedoeld in artikel 3 sexies,
eerste lid, draadomroepinrichtingen, Welke niet inge-
volge het derde lid van dat artikel door de minister
nader zijn aangewezen, aanlegt, in stand houdt of
exploiteert ;
2e . hij die draadomroepinrichtingen, Welke ingevolge
artikel 3 sexies, derde lid, door de minister Hader zijn
aangewezen, aanlegt, in stand houdt of exploiteert
zonder inachtneming van de ingevolge artikel 3 sexies,
vierde lid, gegeven voorschriften .
5 . Indien tijdens het plegen van het misdrijf of
de overtreding in dit artikel bedoeld, nog geen twee jaren
zijn verlopen sedert een vroegere veroordeling van den
schuldige wegens eenzelfde misdrijf of eenzelfde overtreding
onherroepelijk is geworden, kunnen de in dit artikel
bepaalde straffen worden verdubbeld .
6 . De feiten bij of krachtens deze wet strafbaar
gesteld, worden beschouwd als overtredingen, met uitzon-
156

dering van die ,
strafbaar gesteld bij het eerste lid van dit
artikel, Welke als misdrijven worden beschou w d .
Artikel 20bi s
Met het opsporen van de overtredingen van deze wet of de ter
uitvoering daarvan gegeven voorschriften, zijn, behalve de
bij artikel 141 van het Wetboek van Strafvordering aangewe-
zen personen, belast de ambtenaren van Rijks- en Gemeente-
politie, alsmede alle andere personen, daartoe door d e
minister aangewezen .
Zij zijn to alien tijde bevoegd ter inbeslag-
neming de uitlevering to vorderen van alle voor inbeslag-
neming vatbare voorwerpen .
Zij hebben to alien tijde toegang tot alle
plaatsen, waar redelijkerwijs vermoed kan worden, dat enig
strafbaar feit, als bedoeld in het eerste lid van dit
artikel, wordt gepleegd . De artikelen 120-123 van het
Wetboek van Strafvordering zijn van toepassing .
157

In de reeks 'Voorstudies an achtergronden ' zijn tot nu toe verschenen :
In de eerste Raadsperiode :
V 1 . W . A . W . van Walstijn e. a . : Kansan op Onderwijs ; een l iteratuuratud ie over ongeli jkheid in
het Nederlandse onderwijs (1975) *
V 2 . I . J . Schoonenboom an H .M . In ' t Veld-Langeveld : De emancipatie van de vrouw (1976)*
V 3 . G . R . Muste rt : Van dubbeltjes an kwa rt jes : eon literatuurstudie over de ongelijkheid in do
Nederlandse i nkomensverdeling (1976)
V 4. IVA/ Instituut voor Sociael -Wetenschappelijk Onde rz oek van de Ketholieke Hogeschool
Tilburg : De verdeling on de waardering van de arbeid ; een stud i o over ongelijkhei d in het
arbeidsbestel ( 1976 )
V 5. ' Adviseren aan de overheid ', met bijdragen van economische, ju ridische an politicologische
beatuurskundigen ( 1977 )
V 6 . Verslag Eerste Raadsperiode : 1972-197 7
In do tweeds Raadsperiode :
V 7 . J .J . C . Voorhoeve : Internationale macht an interne autonom i e - Een verkenn ing van de
Nederlandse situati e (1978)
V 8. W. M . de Jong : Techni ek an wetenschap als bas i s voo r industri el e i nnovatie - Verslag van
een reeks van inte rviews (1978 )
V 9. R . Gerritse/Instituut voor Onde rz oek van Overhe idsuitgaven : De publ i eke sector :
ontw i kkeling on waardevorm i ng - Een vooronderzoek ( 1979 )
V10 . Vakgroep Planning an Beleid/ Soc i olog i sch Instituut Rijksunivers iteit Utrecht :
Konsumpt ieverandering in maatschappel i jk perspectief ( 1979 )
V11 . R. Penn i nx : Naar eon algemeen etn i sch m i nderhedenbeleid ? Opgenomen in het rappo rt
nr . 17 ( 1979 )
V12 . De quartaire sector - Maatschappel ijke behoeft en an werkgelegenheid - Verslag van een
werkconferent ie ( 1979)
V13 . W. Driehuis an P . J . van den Noord : Produkt i e , werkgelegenheid an sectorstructuur i n
Nederland 196198 5
Modelstud i e b ij het rappo rt P l eats an toekomst van de Nederlandse industr i e ( 1 W)
V14 . S . K . Kuipers . J . Muysken , D .J . van den Berg en A . H . van Zon : Sectorstructuur an
econom i sche groei : een eenvoud i g groeim i ddel met zes sectoren van de Nederiandse
econom ie i n de periods no de tweeds wereldoorlog
Modelstud i e bij het rappo rt Pleats an toekomst van de Nederlandse i ndustrie ( 1980)
V15 . F . Muller , P . J .J . Lesu i s an N . M . Boxhoorn : Een mult isectormodel voor de Nederl andse
econom ie i n 23 bed ri jfstakken
F . Muller : Verander i ngen in de sectorstructuur van de Nederlandse econom i e 1950 - 1990
Mode l stud i e b i j het rappo rt Pleats en toekomst van d e Nederlandse i ndustr ie ( 1980 )
V16 . A . B . T . M . van Scha i k : Arbeidsplaatsen, bezettingsgraad en werkgelegenhe i d i n derti en
bedrijfatakke n
Modelstudie b i j het rappo rt Pleats on toekomst van de Nederlandse i ndustrie ( 1980 )
V17 . A . J . Basoski, A . Budd , A . Kalff, L. B . M . Marines, F . RackB en J . C . Ramaer : Exportbeleid an
sectorstructuurbel ei d
Preadv i ezen bi j het rappo rt Pleats an toekomst van do Nederlandse i ndustrie ( 1980)
V18 . J . J . van Duijn , M . J . Ellman , C . A. de Feyter , C . Inja , H . W. do Jong , M . L Mogendorff en P.
Verloren van Themaat : Sectorstructuurbel e i d : mogelijkheden an beperkingen
Preadv i ezen bij het rappo rt Pleats on toekomst van do Nederlandse i ndustrie (1980)
1 58

V19. C . P . A . Ba rtels : Regio ' s aan het work : ontwikkel i ngen in de ruimtelijke spreid i ng van
econom i sche activ iteiten in Nederlan d
Studie bij het rappo rt Pleats en toekomst van do Nederlandse industrie (1980
V20. M .Th . Brouwer, W. Driehu i s , K .A . Koekoek , J . Kol , L . B . M . Mennes, P. J . van den Noord , D .
Sinke, K . Vijlbri ef an J .C . van Ours: Ram i ng van de f i nale bested i ngen an enkele andere
grootheden in Nederland in 1985
Technische note ' s b ij hot rappo rt Pleats on toekomst van de Nederlandse indust ri e ( 1 980)
V21 . JA . H . Bron : Arbe idsaanbod- project i es 1980-2000 (1980)
V22 . P . Thoenes , R . J . in ' t Veld , I . Th . M . Suellen , A . Falud i : Benaderingen van planning
Vier preadv i ezen over belei dsvorming in het openbaar bestuur (1981 )
V23 . Beleid an toekomst
Verslag van een sympos i um over het rappo rt Beleidsgerichte toekomstverkenning deal 1
(1981 )
V24 . L .J . van den Bosch , G . van Enckevo rt, Ria Jaarsma , D . B . P . Kellen , P. N . Karstanje , K . B .
Koste r : Educatie an we lz ijn (1981 )
V25 . J .C. van Ours , D. Hamersma, G . Hupkes, P . H . Adm i raal : Consumptiebeleid voor de
werkgolegenheid
Preadviezen bi j het rappo rt Vern i euw i ngen i n het arbeidsbestel ( 1982 )
V26 . J . C . van Ours, C . Molenaar, J . A. M . Heijke : De w isselwerking tussen schaarsteverhoud i ngen
an beloningsstructuu r
Preadv i ezen bij het rappo rt Vemiouwingen i n het arbe i dsbestel ( 1982 )
V27 . A. A , van Duijn , W . H . C. Kerkhoff , L .U . de S itt er , Ch .J . de Wolff, F . Sturmans : Kwaliteit
van de arbe i d
Pr eadviezen b i j het rappo rt Vern ieuwingen i n het arbeidsbestel (1982 )
V28 . J . G . Lambooy , P. C . M . Huigsloot , R . E . van do Lustg raaf : Greep op do stad?
Een institut i onele vi s i e op stedel i jke ontwikkel i ng on de bei nvloedbaarheid daa rv an ( 1982 )
V29 . J .C. Hess , F . Wielonga : Duitsland in de Nederlandse pars - alt ijdeen probleem 7
Dri e dagbladen over do Bondsrepubliek 1969 - 1980 ( 1982 )
V30 . C .W. A. M . van Par i don, E . K . Group, A . Kett ing : De handelsbet re kk i ngen tussen Nederland
an do Bondsrepubl i ek Du i tsland (1982 )
V31 . W .A . Sm it , G .W .M . T iemessen , R . Gee rt s : Ahaus , L i ngen an Kalkar ; Duitse nuclea ire
i nsta l laties on do gevolgen voor Neder l and ( in voorboreiding )
V32 . J . H . von Eije : Geldstromen en inkomensverdeling in de ve rzorgingsstaat (1982 )
De serie Voorstud ies on achtergronden mediabele id bestaat uit de volgende delen :
M 1 . J . M . de Meij : Overheid an uit i ngsvrijheid ( 1982)
M 2 . E . H . Hollander : Kleinschal i ge massacommun i catie : lokale omroepvormen in West - Europa
(1 98 2 )
M 3 . L .J . He insman / NOS : de kulturele betekenis van do instroom van bu itenlandse
telev i s i eprogramma's in Nederland - Een literatuurstud ie (1982)
M 4 . L . P . H . Schoonderwoerd , W. P. Knulscl Soc iaal an Cultureel Planburoau : Med i agebru i k bij
verru i ming van hot aanbod ( 1982 )
M 5 . N . Boerma, J . J . van Cu i lenburg , E . D i emer, J .J . Oostenbr ink , J . van Pu tt en : De omroep :
wet en beleid ; Een jur i d i sch - pol it i colog i sche evaluat ie van de Omroepwet ( 1982 )
M 6 . Intoma rt b .v. : Etherp i raten in Nederland (1982 )
M 7 . P. J . KeHf/Inst ituut voor Grafische Techniek TNO : N i euwe techni eken voor productie on
d i str i but ie van dagbladen an t i jdschr i ften (1982 )
1 59

M 8 . J .J . van Cuilenburg , D. McQua i l : Media en pluriformiteit; Een beoordel i ng van de stand
van zaken (1982 )
M 9. K. J . Alaem , M .A. Boorsma , G . J . van Holden , J. C . Hoekstra , P. S . H . Leeflang , H . H . M . V i sser :
Do aanbodstructuur van de periodiek verschijnende pore in Nederland (1982 )
M10 . W . P . Knulst/Sociaal an Cultureel Planbureau : Mediabeleid an cuituurbeleid ; Een studio
over de samenhang tussen de twee beleidsvelden ( 1982 )
M11 . A . P . Bolle : Hot gebruik van glasvezelkabel in lokale telecommun icatiene tt en (1982)
M12 . P. to Nuyl : Structuur an ontwikkeling van vraag an aanbod op do markt voor
televisieprodukties (1982 )
M13 . P. J . M. Wilms l inst ituut voor onderzook van Overfiei dsuitgaven : Horan, zien an betalen ;
Een i nventariserende studio near do toekomsti ge kosten en bekost i g i ng van de omroep
(1982 )
M14. W . M . de Jong : Informatietechniek in beweging ; co n sequenties an mogelijkheden voor
Ned e r l and ( 1982 )
M15. J . C . van Ours : Med f aconsumptie ; een analyse van het verleden , een verkenn i ng van de
toekomet ( 1982 )
M16 . J . G . Steppers, De worki ng van massamed i a ; Een ove rzi cht van i nzichten (1983)
M17 . F .J . Schr ijver : De invoering van kabeltelevis i e in Nederland ( 1983 )
160

De Read heeft tot nu toe d e volg ende R apporten aan de Regering uitgebracht :
In d e eerste Raadsperiode :
1 . Europese Uni e
2. Structuur van de N ed e rla ndse economi e
3. Energiebeleid
G ebundeld in 69n publikati e ( 1 97 4 )*
4 . M ilieubeleid (1974 ) *
5 . Bevol k ingsprog nose (1974) *
6 . D e org a nisatie van het openbaar bestuur (1975) *
7 . Buitenlandse invloeden op N ederland : Internationale migratie (1976 )
8 . Buitenlandse invloeden op Nederland : B eschi k ba a rheid van wetenschappelij k e en
technische k ennis ( 1 976)
9. Commenta ar op de Discussienota Sectorraden (1976 )
10. Comm e ntaar op de note Contouren van een toe komstig onder wijsbestel (1976)
11. Ov e rzicht e zterne adviesorganen van de centrale overheid (1976 )
12 . Externs adviesorganen van de centrals overheid (1977 )
13. Waken wij or werk van7 '
Verke nningen omtrent de verhouding tussen actieven an niet-actieven (1977 )
1 4. Interne adviesorganen van de centrals overheid (1977 )
15. De k omende vijfentwintig jeer - Een toekomstver k enning voor Nederland (1977 )
16. Over socials ongelij k heid - Een beleidsgerichte probleemverk enning (1977 )
In de tweeds Raadsperiode :
17 . Etnische minderheden (1979 ) *
a . Rappo rt aan de Regerin g
b . Naar een algemeen etnisch minderhedenbeleid ?
18 . Pleats an toekomst van de Nederlandse industrie ( 1980)
19 . Beleidsger i chte tookomstverkennin g
Deal 1 : Een pog i ng tot u itlokk ing (1980 )
20 . Democratie en geweld
Probleemenalyse Haar aanleiding van de gebeu rt en i ssen i n Amsterdam op 30 apr i l 1980
21 . Vern i euwingen i n het arbeidsbeste l ( 1981 )
22 . Herwaarder i ng van welz ijnsbeleid ( 1982 )
23. Onder invloed van Duitslen d
Een onde rzoek near gevoeligheid en kwetsbearheid in de betrekkingen tussen Nederlan d
on de Bondsrepubl i ek (1982 )
24. Samenhangend mediabeleid ( 1982 )
UiNerkxh t
Alle publ i katies van de Read zijn verkrijgbaar v i a de Staatsuitgeverij,
Chriatoffel Plantijnstraat 1 , Postbus 20014, 2500 EA ' s- Gravenhege , tel . 070-789911
of in de boekhandel