Waarom heet Sint-Carolus Sint-Carolus? - ternat

Waarom heet
Sint-Carolus Sint-Carolus?
Een geschiedverhaal
Frans Du Mong

Hoe het allemaal begonnen is
Het verhaal van Châle Cluis van Loemek
Heel, heel lang geleden – we zeggen en schrijven: de tweede helft van de 18e
eeuw – bevond zich ergens op de hoek van de huidige Rodestraat en de
Meersstraat in Sint-Katherina-Lombeek een langegevelhoeve, ongeveer op
de plaats waar nu het Rust- en Verzorgingscentrum Sint-Carolus gelegen
is. Dit volgens de eerste topografische kaart uit 1771 van generaal Joseph de
Ferraris. En omdat ene familie Claes er woonde, werd het uiteraard het
‘Claeshof’, ook wel het ‘Cluishof’ genoemd. Later werd het onder die naam
tevens wettelijk gekadastreerd. In de loop van de volgende honderd jaar
onderging het talloze verbouwingen en aanpassingen, en als we de Atlas
Cadastral van P.C. Popp mogen geloven, was het omstreeks 1870 reeds een
enorm pachthof geworden, bestaande uit een woonhuis, enkele schuren en
stallingen, en omgeven door talloze hectaren akkers, weilanden en bossen.
Een zonnige zondagmorgenwandeling vanaf het Lombeekse Kapelleveld naar
het verre gehucht Den Bos toe! Een uniek ontspanningsuitstapje na een week
van breinbrekend bureauwerk ergens in een faciliteitengemeente aan de rand van
Brussel! Mein Liebchen, was willst du noch mehr? Ge neemt dan sowieso de
Muilemlaan en ge komt als vanzelfsprekend aan het Rust- en
Verzorgingscentrum Sint-Carolus voorbij.
‘Maar… maar… waarom Sint-Carolus? Waarom heet Sint-Carolus Sint-
Carolus?’
Een vraag die mij, nieuwsgierig Aagje, al zo vaak had getormenteerd en
waarvan ik nu de kans zag ze te stellen aan een ernstig en betrouwbaar
heerschap, dat ik daar in de buurt, als een engel uit de hemel neergedaald, tegen
het lijf liep. Hij stelde zichzelf voor als ‘Corneel van Lombeek’. Na een uurtje
vrij aangename en vooral interessante babbel, kon ik hem best geloven, want hij
bleek over de gemeente niet alleen héél veel, maar er zowaar alles over te weten.
Hij had er zelfs, naar eigen zeggen, een boek over geschreven. Maar laten we de
kar niet voor het paard spannen.

‘Wuiroem numt Sint-Carolus Sint-Carolus? Ga zèt zeker ni van hier, meniër?’
fronste hij de wenkbrauwen.
Er klonk hoorbaar enige ongerustheid in zijn stem. Misschien vreesde de brave
man, dat ik hem zijn typische Lombeekse tongval zou ten kwade duiden. Dus
schakelde hij gewiekst over naar een meer gefabriceerd algemeen Nederlands.
‘Waarom Sint-Carolus Sint-Carolus heet? Omdat zijn ouders hem bij zijn
geboorte die naam gegeven hebben, tiens.’ Zo met wat flikkering in de ogen.
‘Ja ja, waarschijnlijk. Maar wat… wat me vooral intrigeert, is… is…!’
‘Die ‘Sint’!’
‘Ja, die… Sint.’
‘Dat is eenvoudig uit te leggen: Carolus kreeg dat woordje ‘Sint’ voor zijn naam
gekleefd omdat hij na zijn dood heilig werd verklaard. Ik veronderstel dat gij de
ontstaansgeschiedenis van dit rusthuis kent?’
‘Hoe… hoe zou ik ze kennen? Ik ben wel afkomstig uit deze streek, maar…
euh… Sint-Carolus… nee, die benaming zegt me weinig en de geschiedenis
ervan nog veel minder,’ moest ik eerlijk toegeven. ‘Tot mijn scha en schande
misschien…’
Corneel leek opnieuw even in het gareel gejaagd. Hoe kunnen er nog zulke
achterlijke cultuurbarbaren op deze wereld rondlopen!, meende ik uit zijn
blikken af te leiden.
Toen ik hem echter vertelde dat een verre tante van mij, een nonneken uit Halle,
hier ooit enkele jaren verbleven had, werd hij op slag veel inschikkelijker.
‘De naam van dit ‘gesticht’ was aanvankelijk ‘Carolus Borromeüs,’ zo begon hij
een voorzichtige verhaal, dat mettertijd uitgroeide tot een boeiend hoofdstukje
Lombeekse voorgeschiedenis.
‘De gebeurtenissen die ik u wil vertellen, verwijzen naar een ver verleden,’
fluisterde hij me op een ietwat geheimzinnige wijze toe, maar ik voelde wel dat
hij bereid was me enkele merkwaardige feiten toe te vertrouwen. Hij noemde
me zelfs ‘een geïnteresseerd luisterend oor’.
‘Jaja, zolang is het al geleden. Eén of twee eeuwen zijn ondertussen
voorbijgevlogen. Maar alles wat ge van mij verneemt, komt in feite rechtstreeks
van mijn grootvader en dat was geen leugenaar.’
‘Die Carolus Borromeüs…’ probeerde ik hem opnieuw in de richting van het
gesticht te gidsen, ‘die Carolus Borromeüs, dat is voor mij, helaas, een
wildvreemd individu.’
‘Best te begrijpen, jongeman, maar het weze u vergeven. Luister, indien gij dat
wenst, begeven we ons nu even naar het kerkplein op ’t Kapelleveld. Daar

evindt zich een rustbank en kunnen we wat gaan zitten. Er valt trouwens ook
het een en ander te bekijken.’
Een paar honderd meter lopen was het, niet meer. En tijdens die korte afstand
slaagde Corneel erin me een massa gegevens te verstrekken, waar een rasecht
hoogleraar Algemene geschiedenis in alle eer en deugd een profijtig puntje kon
aan zuigen.
‘Die Carolus Borromeüs behoorde tot het Italiaanse adellijke geslacht van de
Borromeï en dat betekende… euh…’
Corneel keek even naar het torenuurwerk dat aangaf, dat het bijlange nog geen
middag was, wat hem deed besluiten dat het ooit al vaker gebeurd was dat in
Loemek de tijd soms even stil stond. ‘Zonder enige bijbedoeling,’ voegde hij er
olijk schertsend aan toe.
‘Die Carolus behoorde tot de Borromeï?’ probeerde ik hem opnieuw op het
goede spoor te loodsen. ‘En dat betekende…?’
‘Dat betekende, mijn beste, dat Carolus reeds van in zijn kinderjaren
voorbestemd was om… om een kerkelijk ambt te bekleden.’
‘En dat wil zeggen…’
‘Dat wil noch min noch meer zeggen, dat hij… euh… in de wieg gelegd was,
zeg maar, … om… om hopen en hopen poen te pakken zonder dat hij er ook
maar één poot voor uit hoefde te steken,’glimlachte Corneel een tikkeltje
ironisch.‘Ge moet in ’t leven niet schoon zijn om geluk te hebben, nietwaar?’
‘Poen pakken zonder er ook maar één poot voor uit te steken?’
‘Zo is dat, ja. Al op zijn twaalfde werd hij benoemd tot ‘abt zonder
verplichtingen’, als ge me begrijpt.’
‘Abt zonder verplichtingen?’
‘Zeker. En hij mocht er een meer dan riant loon voor incasseren! En hij diende
er zelfs geen patersopleiding voor te hebben genoten.’
‘Een riant loon? Zonder enige tegenprestatie?’
‘Wel… euh… eenmaal per jaar moest hij zich aanmelden in het klooster van het
Lago Maggiore en dat was alles.’
‘En dat was de enige voorwaarde om een rijkelijke gage op te strijken?’
Nadat Corneel me even van mijn verbazing had laten bekomen, vervolgde hij
zijn niet te verteren relaas.
‘Nu moet ik wel toegeven: het heeft allemaal niet lang geduurd…’
‘Hoezo?’
‘Die Carolus, echt een man met het hart op de rechte plaats, besefte vrij vlug dat
het van kracht zijnde systeem in feite niet zo bijster christelijk was.’

‘Het systeem! Welk systeem?’
‘Welja, het systeem dat accepteerde dat hij voor zijn zalig nietsdoen zo royaal
vergoed werd.’
Daar kon ik ergens inkomen. Wilt ge brood hebben, leg u op de oven niet te
slapen! Wie niet werkt, moet niet eten. En dat geldt ook voor een geestelijke van
welke orde dan ook, vind ik.
‘En dus… na vele nachten van woelen en wakker liggen,’ ratelde Corneel
voort, ‘besloot Carolus zijn loon integraal ter beschikking te stellen van de arme
mensen.’
‘De armen helpen en bijstaan: een werk van barmhartigheid!’
‘Of van het OCMW!’ grapte hij even, maar dan werd hij plots weer heel ernstig.
‘God en de natuur hadden Carolus echter ook een aantal andere eminente
capaciteiten meegegeven. Hij was namelijk een uitermate gedreven
persoonlijkheid met een buitengewoon briljant brein.’
‘Hij kon over een flinke dosis hersenen beschikken, zeg maar,’ wilde ik een en
ander ietwat concreter voorstellen.
‘Zo is dat. En ik zal het u bewijzen. Tijdens zijn ambt als abt probeerde hij zijn
tijd niet in ledigheid door te brengen. Integendeel. Hij liet zich inschrijven aan
de universiteit en verwierf er na enkele jaren de titel van rechtsgeleerde.’
‘Een a-a, een abt-advocaat!’
‘Ja, en met een hele resem eigenschappen en vaardigheden begaafd. En er is nog
meer. Meteen na zijn studies – het is alsof het geluk hem zo in de schoot
tuimelde – werd zijn bloedeigen oom tot paus verkozen, en werd hijzelf
kardinaal… en… privésecretaris van het opperste kerkelijke gezag van Rome.
Geld à volonté en een leven vol geneugten!’
Dat was straf! Ik kon het nauwelijks geloven. Abt zonder verplichtingen,
kardinaal bij Gods genade, privésecretaris van oompje-paus, geld à volonté, een
leven vol geneugten.
Erg eerbiedig klonk me het omschreven curriculum van kardinaal Carolus
alleszins niet. Vooral die laatste zinsnede leek me even buiten de lijst
gekonterfeit.
Corneel had het enorme vraagteken op mijn voorhoofd waarschijnlijk niet
gemerkt en vervolgde ongestoord zijn biografische wetenswaardigheden over de
roomse gezagsdrager uit Milaan.
‘Toen Carolus vierentwintig was, stierf onverwacht zijn broer en had er een
belangrijke kentering in zijn leven plaats. Dat overlijden had hem de ellende in
de wereld leren inzien, zo liet hij elke zondag vanaf de kansel horen, maar

evenzeer het geluk van het eeuwige leven. Met deze gevoelens bezield, liet hij
zich tot priester wijden en na enkele maanden reeds – het is haast
ongeloofwaardig – werd hij tot aartsbisschop van Milaan gebombardeerd, en
kon hij starten met het stichten en inrichten van weeshuizen en hospitalen.’
‘Lofwaardige initiatieven.’
‘Zeker. En niet zonder succes. Onder zijn impuls rezen de liefdadige instellingen
als paddenstoelen uit de grond. Zijn ijver kende geen grenzen. Zo schrikte hij er
tijdens een vreselijke hongersnood onder andere niet voor terug zichzelf diep in
de schulden te steken om voedsel te kopen voor behoeftige kinderen.’
‘De hongerigen spijzen! Opnieuw een werk van barmhartigheid. Carolus kende
ze waarschijnlijk alle uit het hoofd,’ probeerde ik het gesprek wat minder
zwaarwichtig te kleuren. Maar Corneels geschiedverhaal repte zich voort.
‘Helaas, driewerf helaas, de Man-met-de-zeis komt als een dief in de nacht en
spaart geen levende sterveling. Zelfs een rooms-katholieke aartsbisschop
ontsnapt niet aan zijn zwaaien. In de vroege ochtend van 4 november 1584 is
Carolus gestorven. Men vond hem zieltogend en in een doodversleten en
uitgerafelde toga op de harde stenen vloer van zijn privévertrek. Amper
zesenveertig jaar oud was hij. En in 1610, dat is ongeveer vijfentwintig jaar
later, volgde zijn heiligverklaring.’
Ondertussen hadden Corneel en ik wat welgekomen rust gevonden op de
overjarige zitbank aan de rechterzijde van de Sint-Katharinakerk. Een flinke
portie leerrijke uitleg uit de mond van mijn sympathieke metgezel was mijn deel
geweest en ik was er hem zeer dankbaar voor. En toch. Zou ik er niet beter aan
doen hem eerlijk te bekennen dat ik eigenlijk enkel wilde weten waarom aan het
Rust- en Verzorgingscentrum Sint-Carolus nu net die naam werd geschonken?
Corneel schudde meewarig het hoofd.
‘Weet ge, beste jongen, dat het me haast onmogelijk is u dat alles in een paar
woorden uit te leggen,’ keek hij me met diepliggende ogen aan. In feite gaat het
hier om een volumineus geschiedeniswerk bestaande uit vele hoofdstukken.
Ik beloof u echter meteen mijn beste beentje voor te zetten. ’
En toen begon hij een lang maar uitermate boeiend verhaal.
‘Halverwege de 18e eeuw, en dat is al een tijdje geleden, bevond zich aan het
begin van de Rodestraat een langegevelhoeve. Ge kent de Rodestraat, we zijn er
daarnet voorbijgekomen.’
‘Een langegevelhoeve?’
‘Ja, een kleine gestrekte boerderij eigenlijk, die mettertijd tot een serieuze
vierkantshoeve is uitgegroeid. De Lombekenaren noemden het toen het

‘Cluishof’, omdat daar een zekere ‘Cluis’ woonachtig was. Met vrouw en vee,
zoals dat indertijd gekarakteriseerd werd.’
‘Dat wil ik allemaal wel geloven, maar wat heeft dat met de naam Sint-Carolus
te maken, potverdekke? Dat is in de eerst plaats wat me irriteert.’
‘Eén ogenblik geduld en ik tracht u alles duidelijk te maken.’
‘Graag.’
‘In dat Cluishof woonde een zekere Josephus Claes – in de volksmond ‘Jef
Cluis’ – samen met zijn vrouw Anna-Maria – Annemieken pour les amis – een
na familielid van het bekende Lombeekse geslacht van de Van Audenrodes.
Misschien, maar ik ben er niet helemaal zeker van, is daar wel ‘Oude
Rodestraat’, de voormalige benaming van onze huidige Rodestraat van afgeleid.
Wat er ook van zij, hun huwelijk werd gezegend met niet minder dan zeven
kloeke kinderen, jongens en meisjes, die allemaal fit en wel ter wereld waren
gekomen, in het ouderlijke ledikant.’
‘Zoals dat eertijds de gewoonte was.’
‘Zoals dat eertijds ‘veelal’ de gewoonte was. Weet ge dat in de middeleeuwen
vaak ook zogenaamde schootverlossingen plaatshadden, waarbij de moeder haar
kindje op de aarde zette, gehurkt tussen de benen van haar echtgenoot? Of
ergens in een bos, waar ze de boreling baarde, terwijl ze zich met de handen
vasthield aan een bovenhangende boomtak. Maar soit, dat is een ander kapittel.
Even ter zake nu. Het eerste kind van de Claesfamilie was een jongen: Cornelis-
Josephus, het laatste was een meisje: Maria-Theresia. En daartussen toefden de
vijf anderen, met name Gertrudis-Joanna, Petrus-Franciscus, Franciscus-
Philippus, Judocus-Philippus en Jan-Baptist.’
‘Allen met een dubbele voornaam?’
‘Ja, dat was toentertijd gebruikelijk.’
‘En ze kregen niet minder dan zeven kinderen. Flink zo, zou ik zeggen! Probeer
die echter eens op een fatsoenlijke wijze op te voeden, nietwaar?’
‘Inderdaad. Maar vader Jef en moeder Annemie waren niet onder een kieken
gebroed en hadden hun vruchtbaarheidskalender van jaar tot jaar nauwkeurig in
de gaten gehouden. Niet te veel, niet te weinig, juist van pas. Vooral de lieve
echtgenoot was er een haantje in geweest. Om de twee jaar schoot hij als keizer
van de plaatselijke schuttersgilde Sint-Sebastiaan de hoogvogel uit de wip en…
en kwam er in het gezin een wakkere nazaat bij. Als een pijl uit een boog,’
gekscheerde Corneel.
‘Een gezonde geest in een gezond lichaam, zo te horen…’

‘Akkoord. Wel deed het in de stamineetjes aan de Dries de ronde dat Jef zijn
pees altijd veel te vaak en veel te strak gespannen hield – wat dat ook moge
betekenen.’
‘Zijn pees…’
‘En niet alleen zijn pees, maar gans zijn lijf, om zo te zeggen. En de nadelige
gevolgen bleven niet uit.
‘Zeg niet dat de ziekte toen heeft toegeslagen…’
‘Toch wel. En veel erger nog. Amper vierenveertig jaar oud was hij, toen hij het
aardse met het eeuwige wisselde, zoals men dat hier zegt. Zijn hitsige drang naar
prestatie had zijn lichaam zodanig gesloopt dat de dood erop volgde.’
‘En heeft hij zijn kroost aan hun lot moeten overlaten…’
‘Ge zegt het. Zijn vrouw is alleen achtergebleven, met zeven ‘bloeikes’ van
kinderen aan haar strompelrok. Et pire encore, op haar zeventigste is ze in de
koestal tussen de ruiven terechtgekomen en werd ze door de poten van een
dekstier dood getrappeld!
‘En wat is er dan van de nakomelingskes geworden ?’
‘Wel, die zijn in feite nog goed terechtgekomen. Twee onder hen schopten het
zelfs tot burgemeester. Jaja, Petrus-Franciscus was tweeëntwintig jaar lang
burgemeester van Sint-Katherina-Lombeek. Tot op de dag van zijn overlijden.’
‘Burgemeester. Een eerbiedwaardig beroep.’
‘Wel… euh… ja. Eerbiedwaardig, zeer zeker, en toch kan er verschil in
verscheidenheid zijn. Tegen Franciscus-Philippus, zijn broer, daar kon hij toch
niet tegenop. Die was nog merkwaardiger dan hij, en zeker meer vooruitziend.
Een uitnemend, zelfs schitterend talent dat zich onder andere vertaalde in zijn
kennismaking met een zekere Joanna-Antonia De Smedt, een financieel
bijzonder beslagen vrouwmens uit Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek.
Na hun huwelijk vestigden ze zich op haar ouderlijke hoeve en ze leefden er
zeer gelukkig, zo bleek. Later hebben ze de boerderij zelfs omgebouwd tot
nachtverblijf voor het personeel van de Brusselse ‘diligence’. Het heette daar
toen ‘De Kroon.’
‘De Kroon…’ Als ik me niet vergis bestaat die herberg op dit ogenblik nog
steeds…’
‘Die bestaat op dit ogenblik nog steeds, inderdaad. Maar… euh… om mijn
verhaal over die Franciscus-Philippus niet te lang uit te spinnen: jarenlang was
hij burgemeester van Onze-Lieve-Vrouw Lombeek..’
‘Ook al burgemeester. Het ambt zat de familie blijkbaar in het bloed.’

‘Zoveel is zeker. Een zogenaamde familietraditie, nietwaar? En om even voort
te gaan, want nu komen we stilaan ter zake: het echtpaar had twee zonen:
Johannes-Franciscus, ook ‘Wannes’ genoemd, en Petrus-Carolus, met als
bijnaam ‘de Sjarel’. Misschien hadden ze er meer, hoor, maar die anderen
hebben minder bekendheid verworven.’
‘En wie van beiden heeft het verst geschopt? Domme vraag misschien, maar
interessant om weten, nu we het toch over burgemeesters hebben.’
‘Ik zou het, verdomme, niet echt weten, maar wat ik wèl weet, is dat ze een
totaal verschillend karakter hadden. Dag tegen nacht, zoals men dat hier zegt.
De oudste was lieftallig, meegaand, braaf, leergierig. In de buurt werd hij zelfs
wel eens ‘ons pastoerken’ genoemd, maar dat was vooral omdat hij eerste
misdienaar was…’
‘Eerste misdienaar?’
‘Ja, dat betekende gewoon dat hij de pastoor mocht helpen tijdens de dagelijkse
misviering, maar ook dat hij in de Onze-Lieve-Vrouweprocessie het wierookvat
mocht dragen. En dat was toentertijd een enorme eer. Hij had ook als bijzondere
taken de koperen kandelabers in het hoogkoor op te blinken en in de dreef de
boomkapelletjes te witten. Later is hij naar het seminarie gegaan om er tot
priester te worden opgeleid.’
‘En de tweede? Die was uit een ander hout gesneden.?’
‘De Sjarel?’
‘Ja, de Sjarel.’
‘De Sjarel! Inderdaad, die was van een totaal ander kaliber. Hij had zijn naam
niet gestolen. Een echte Sjarel was het. In feite een vreselijk speciaal ventje,
soms wat nukkig, soms wat rebels, en vloeken, menslief, de heiligen uit de
hemel. Anderzijds was hij er dan toch altijd als eerste bij om zijn vaders paard
en wagen voor te rijden als iemand in het dorp de ene of andere materiële hulp
nodig had. Thuis werd hij meestal ‘onzen boer’ genoemd.’
‘Onzen boer?’
‘Onzen boer, ja! Maar, ik kan u verzekeren, hij was er in het geheel niet mee
opgezet, integendeel. Ik wil als een heer door het leven gaan, zo beweerde hij,
en als ik hier toch als een boer word beschouwd, dan kan ik beter naar Sint-
Katherina-Lombeek verhuizen om er op de hoeve van de familie te gaan
travakken. Ik kan er even goed de sloten gaan uitdiepen, de stallingen uitmesten,
en ’s nachts tussen de koebeesten slapen.’
‘En dat heeft hij ook gedaan?’

‘Ge zegt het. In 1848, even nadat zijn vader was overleden aan de dezelfde
geheimzinnige ziekte als zijn ooms, is hij het thuis afgetrapt, zonder boe noch ba
– hij was dan nauwelijks elf jaar oud – en is hij kilometers ver, over velden en
weiden, recht op recht, naar de Cluishoeve komen rennen, om er zijn oom en
tantes een handje toe te steken.’
‘En zij konden het wellicht gebruiken?’
‘Dat wil ik geloven. Ge moet weten, naast het dagdagelijkse werk op hun
boerderij spanden ze zich ook onnoemelijk intens in voor het plaatselijke
liefdadigheidswerk, als ik het zo mag noemen. Brave mensen waren dat, en
ongelooflijk in de weer, voor iedereen en alleman. Na de komst van de Sjarel
namen ze zelfs het besluit hun paardenstal als klaslokaal voor de behoeftige
kinderen van Lombeek in te richtten. Later hebben ze hem uitgebouwd tot een
soort van kloosterschool.’
‘En de Sjarel heeft daar goed aan meegeholpen.’
‘In alle oprechtheid: ja. Met z’n vieren hebben ze hier voortreffelijk werk
geleverd. Het heeft helaas allemaal niet zo heel lang mogen duren, want kort na
de bouw van de school heeft het noodlot toegeslagen en zijn de twee tantes
overleden. Oom Judocus en de Sjarel zijn alleen achtergebleven, en met alle
zorgen en bekommernissen van dien.’
‘Dan zijn we in het jaar…?’
‘Wel, euh…de meisjes zijn gestorven in de jaren 1850. De oom, bij mijn weten,
veel later . Misschien wel twintig jaar of zo.’
‘Omstreeks 1870 dus.’
‘Gelukkig heeft elke medaille twee zijden. Enkele jaren voordien was Châle – in
Lombeek werd hij in plaats van Sjarel altijd Châle genoemd – smoorverliefd
geworden op een zekere Virginia De Smedt, de dochter van de toenmalige
burgemeester van Opwijk.’
‘En hij is met haar getrouwd?’
‘Inderdaad. En zeer vlug zelfs. En het bleek ook een uitstekend koppel te zijn,
want onmiddellijk na hun huwelijk zijn ze begonnen met het vernieuwen,
verbouwen en vergroten van de hofstee. Als ik mijn grootvader zaliger
gedachtenis mag geloven, natuurlijk.’
‘Uw grootvader wist er alles over?’
‘Ja, hij heeft me er heel veel over verteld. Onder andere ook dat boven een van
de staldeuren in sierlijke cijfers het jaartal 1863 gebeiteld stond. Volgens hem
was dat het werk van Châle in hoogsteigen persoon.’
‘Hij was dus ook een beetje kunstenaar?’

‘Alle rijke lieden deden zich destijds als kunstenaar voor.’
‘ En de Chäle was er zo een: rijk, dus kunstenaar?’
‘Uiteraard. Op het ogenblik waarover ik het nu heb, waren er in Lombeek
slechts drie belangrijke hoeves: het Hof van Lombeek aan de Lindenweg, het
Hof ten Berghe aan de Viaenebaan en… het Cluishof in het midden van het
dorp’.
‘Alle drie toebehorend aan niet onbemiddelde eigenaars, als ik u goed begrijp?’
‘Het waren allemaal ‘herenboeren’ en hadden samen zowat alle omliggende
gronden in eigendom of in pacht. Het Hof ten Berghe dateert van ongeveer
dezelfde tijd als ’t Cluishof, alhoewel het al van de aanvang af als een
authentieke vierkantshoeve werd gebouwd, wat ge van het Cluishof niet kunt
zeggen. Dat was trouwens één van de redenen waarom Châle zulke afgunstige
gevoelens koesterde ten opzichte van de Van den Berghes.’
‘Afgunstige gevoelens?’
‘Ja, wegens de omvang van het domein Hof ten Berghe, zoals ik u daarnet
probeerde te zeggen. Maar… maar… er was een tweede reden. En dat was een
politieke.’
‘Een politieke!’
‘Inderdaad. De politiek heeft in Châles leven een uitzonderlijke rol gespeeld.
Hij had reeds van in zijn kindertijd met de gedachte rondgelopen. Als mijn vader
de capaciteiten bezit om hier in Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek het ambt van
burgemeester waar te nemen en mijn oom daar in Sint-Katherina-Lombeek er
ook toe in staat is, dan wil ik dat ook kunnen. En even goed als zij. Zo zat het in
zijn achterhoofd. En hij heeft het later nog waargemaakt ook, verdorie. Een
manneke met ballen aan zijn lijf!’
‘Het zat hem al van jongs af aan in het bloed gebakken.’
‘Zonder enige twijfel. Evenals het voor zijn vader en zijn oom het geval was,
betekende politiek voor hem zoveel als: heersen, beheersen, overheersen, et
cetera. Voor hem was politiek een streven naar… en het bekomen… van macht,
aanzien, geld, eigendom.’
‘En hij is erin geslaagd.’
‘En of. Van het ogenblik af dat hij meerderjarig werd, vorderde en bekwam hij
een verkiesbare plaats op de lijst van de burgemeester.’
‘En hij werd meteen verkozen…’
‘Hij werd meteen verkozen als gemeenteraadslid. Een tijdje nadien echter
schopte hij het tot burgemeester.’
Corneel raakte zowaar wat buiten adem.

‘Ja ja, zo gaat dat’, probeerde ik hem wat te kalmeren, ‘eens een burgemeester in
de familie, altijd een burgemeester in de familie. Het zou niet de eerste keer
zijn.’
‘De wet van de gewoonte!’ zuchtte Corneel. ‘Gelukkig was er zijn vrouw.’
‘Dat is vaak het geval, man. Ge denkt hier voorzeker aan de bekende zegswijze:
achter elke sterke boer staat een sterke boerin. Achter elke sterke burgemeester
zal dan wel een sterke burgemeestersvrouw staan, zeker?’
‘Inderdaad . Zo was het ook met Châle gesteld. Aan zijn Virginieke heeft hij
enorm veel te danken gehad. En men moet het durven bekennen: In feite was zij
de ziel en het hart van de meeste parochiële liefdadigheidswerken en vooral van
het onderwijs.’
‘En daarmee bedoelt ge dat het ook grotendeels dankzij haar was, dat hij de
burgemeesterssjerp om de lendenen mocht gorden.
‘Zeker en zeer vlug. Al op zijn vijfendertigste, geloof ik. Toen Caudron het
moest àfgeven.’
‘Of het moest opgeven. Die Caudron, euh… dat was euh… zijn voorganger?’
‘Ja, die was toen burgemeester, èn bovendien eigenaar van het ‘Hof ten
Berghe’. Het waren dus alles behalve beste maatjes. En dat is meteen ook de
verklaring van de tweede reden van hun wederzijdse nijdigheid.’
‘Ik begin het zo stilaan te begrijpen.’
‘Ha, bon, toch probeer ik u wat meer uitleg te geven. Die fameuze Caudron –
Philippe was zijn voornaam – is hier twintig jaar lang burgemeester geweest.
Tot en met 1871.’
‘En het jaar nadien heeft Châle de tricolore sjerp van hem overgenomen.’
‘Juist. Maar dat liep niet helemaal van een leien dakje. Er woonde hier toen een
zekere Lenaerts, een Brusselaar, en die was onderwijzer aan de gemeenteschool.
Hoe hij in Lombeek terecht is gekomen, God mag het weten, maar hij had leren
lezen en schrijven en dus kon Flupke Caudron hem nuttig gebruiken.’
‘Flupke zelf kon niet schrijven?’
‘Nee, schrijven niet, lezen wel. Maar enfin, hij kon wel wat anders, want samen
met die schoolmeester heeft hij hier een politieke partij in het leven geroepen,
met een klinkende en indringende naam als ‘L’ Union’. Zo ergens begin de jaren
1860-1863 moet dat geweest zijn.’
‘De Eendracht, dus.’
‘Nee, nee, niet De Eendracht, wel L’Union, en français, s’il vous plaît! De
vertaling ervan, De Eendracht, dateert van een wat latere datum.’
‘Châle was toen nog een broekvent?’

‘ Broekvent… broekvent… Geen broekvent meer… en zeker niet zonder
ambitie.
‘En dus…’
‘En dus? Dus gooit hij er zich met volle kracht en karakter tegenaan, scheurt
zich af van L’Union en richt een nieuwe partij op: ‘De Ware Vrienden’. En geen
jaar later sticht hij tevens een muziekmaatschappij om, naar eigen beweren, de
plaatselijke festiviteiten op te vrolijken.’
‘Châle is burgemeester geworden in 1871, als ik goed kan tellen?’
‘In 1872 – hij is dan 35 jaar oud – en hij blijft het tot 1905, dat wil zeggen tot
een jaar voor zijn dood.’
‘Als een aanzienlijk en machtig man?’
‘Dat wil ik geloven. Hij heeft hier in Sint-Katherina-Lombeek zijn leven lang
een uitermate belangrijke rol gespeeld. Naast de uitoefening van zijn ambt als
burgemeester baatte hij ook het grootste landbouwbedrijf van de gemeente uit.’
‘En daar heeft hij deugd aan beleefd…’
‘Deugd? En meer dan dat. In zijn binnenste was er voortdurend de permanente
en gestadige drang naar… naar roerend en onroerend bezit, om het zomaar te
formuleren.’
‘Een vorm van hebzucht, dus?’
‘In zekere zin, wel. Hij kocht alles op wat hem voor de voeten kwam. En alle
middelen waren goed.’
‘En alle middelen waren goed. Moet ik daaruit afleiden dat hij niet altijd
helemaal recht in zijn schoenen stond?’
‘Dat heb ik niet gezegd. Hij kon wel keihard en genadeloos optreden.’
‘Dus toch…’
‘Ik geef u een voorbeeld: hier in de buurt woonde een weduwe, die het niet zo
gemakkelijk had om rond te komen. Die nauwelijks van het ene brood aan het
andere geraakte, zoals Breughel het neerschilderde. En op een dag besloot ze bij
Châle aan te kloppen.’
‘Met andere woorden, ze wilde een beroep doen op de goede wil en de
financiële steun van de burgemeester?’
’Ja, en eerlijk gezegd, dat was ook een beetje normaal, want zijzelf en gans haar
familie behoorden tot zijn partij.’
‘De Ware Vrienden, dus?’
‘De Ware Vrienden. Maar die heette toen reeds de ‘Nieuwe Partij’.
‘En heeft hij het vrouwtje geholpen.’

‘Hij heeft het vrouwtje geholpen. Met veel gulheid! Elke keer dat ze bij hem
aanklopte, kwam ze met twintig frank terug. Hij noteerde deze zogenaamde
leningen wel nauwkeurig in een grootboek.’
‘Een bezorgd, maar correct burgemeester waardig.’
‘Zo kunt ge het noemen. Maar luister nu goed, want wat ik u nu ga vertellen is,
mijns inziens, een bezorgd, maar correct burgemeester totaal onwaardig. Na
enkele jaren verplichtte hij de sukkel afstand te doen van haar tuintje… in ruil
voor de kwijtschelding van de aangegroeide schulden. En dit bij akte van
notaris. Van dan af moest het menske huurgeld betalen, anders zou het haar niet
toegestaan zijn het nog langer te bewerken. Dat terwijl haar gezinsleden er al die
tijd innig overtuigd van waren geweest, dat ze financieel gesteund werd door
hun burgemeester. Ze vernamen het toen haar zoon er een huis wilde op
bouwen, maar uit de mond van de notarisklerk vernam dat het al jaren en jaren
voordien eigendom was geworden van de burgemeester. Is het niet begrijpelijk
of is het niet begrijpelijk, dat heel de familie in groep naar de Oude partij ‘De
Eendracht’ van Caudron zijn overgestapt?’
‘Dat waren toen ‘de Bokken’.
‘Nee, dat waren toen ‘de Geiten’. Die van de nieuwe partij waren‘de Bokken’.
‘En heel die familie is naar ‘de Geiten’ overgestapt.’
‘Zo is dat, ja.’
‘En wekte dat dan in de gemeente geen kritiek aan het adres van de
burgemeester?’
‘Natuurlijk… of wat dacht ge? Maar och, wat konden dergelijke prutsen Châle
schelen…’
‘Dergelijke prutsen? Dus zijn er nog gelijkaardige gevallen geweest?’
‘Ach, hij nam alle kansen te baat om zijn bezittingen uit te breiden. Op een
zeker moment trok een kleine landbouwer van aan de grens met Wambeek naar
het raadshuis voor een lening om er een perceeltje grond mee te kopen. En de
hulp kwam er gezwind, want op de dag van de verkoping werd hem de grond
toegewezen, vooral omdat de andere boeren geen opbod deden tegen hem. En
wat is er gebeurd? De burgemeester heeft toen de notaris gevraagd het goed op
zijn naam te schrijven. En het keuterboertje dat het geld niet voorhanden had,
moest laten begaan en achteraf de grond huren.’
‘Van pachter Claes, dus.’
‘Juist. En nu kunt ge het geloven of niet, maar heel de familie bleef ondanks
alles de Nieuwe Partij trouw. Zo ging dat indertijd.’

‘Was dat vanuit een gevoel van angst, of van een niet anders kunnen of willen of
zo?’
‘Van pure angst, denk ik. Het is me trouwens uit gesprekken met oudere
mensen altijd voorgekomen dat hij eerzuchtig was, vooral heerszuchtig. Uit op
macht, dus. Hij wilde alles en voor zich alleen, zo werd me verteld.’
‘Niet te begrijpen. En ondanks alles was hij de gevierde figuur van Lombeek!’
‘Inderdaad. En ik ga u nog iets vertellen.’
‘Ja, nu dat ge toch bezig zijt.’
‘Op een bepaald ogenblik wenste een boer een stuk grond te verkopen en, ge
kunt het vermoeden, Châle was natuurlijk kandidaat. De familie van de verkoper
echter wilde graag het perceel voor zich behouden en het eventueel aan de
burgemeester verpachten, indien hij er geen bezwaar tegen had. Zo geschiedde.
En voor een zacht prijsje. Tien jaar later vernamen ze echter dat de burgemeester
het ‘onderverpacht’ had aan een derde persoon en… voor niet minder dan het
vierdubbele van de prijs.’
‘Eigenlijk is het gewoonweg schandalig wat hij allemaal uitgespookt heeft!’
‘Eigenlijk? Nee, feitelijk. Maar ja, ge kent de mensen, ze vergeten zo vlug en
gemakkelijk hé. Als ge hoort welke loftuitingen hem na zijn dood tijdens de
grafrede werden toegezwaaid, zoudt ge haast denken dat hij Onze-Lieve-Heer
zelve was.’
‘Wat wilt ge daarmee zeggen?’
‘Welja, het ging zo van: ‘Vader van de armen, troost van de bedrukten, steun
van de kranken.’ Enfin, allemaal deugden die men ook in de litanie van de ene
of andere heilige terugvindt.’
‘Volgens u had hij die eigenschappen niet?’
‘Ach, ik wil daar heel eerlijk in zijn en wil er even op terugkomen: het waren
haast allemaal eigenschappen van zijn echtgenote, en ik herhaal, mijns inziens is
het zelfs dankzij haar dat hij erin geslaagd is burgemeester te worden’
‘Zijn echtgenote. Die dochter van de burgemeester van Opwijk dus?’
‘Virginia, ja. Een gouden vrouwmens, een zeer graag geziene figuur, die vanaf
het eerste jaar na haar komst hier in Lombeek een enorme genegenheid heeft
gekoesterd voor de school – een soort van klooster van haar ‘tante’ Maria-
Theresia – en andere culturele verenigingen. Was zij het immers ook niet die ’s
zondags aan de kerkdeur de aalmoezen in de bedelzak van de sukkelaars legde?
En dat waren geen metalen muntjes, hoor, dat waren authentieke bankbiljetten.’
‘Mag ik daaruit afleiden dat Châle zelf niet zo vrijgevig was?’

‘Vrijgevig, menslief! Châle was een affreuze vrek, ge kunt hem niet anders
kenschetsen. Ge kent het spreekwoord: Ik ben Alexander, alles voor mij en niets
voor een ander. En ondertussen voelde hij zichzelf heiliger dan de paus.’
‘Dat zijn twee bijzondere karaktereigenschappen in één ademstoot, als ik het zo
mag zeggen.’
‘Luister. Nooit ofte jamais zou hij aan een hongerige stakkerd die aan zijn deur
kwam rammelen een boterhammetje gegeven hebben, als die niet eerst een
Onzevader had gebeden, of een lofzang gezongen te ere van Onze-Lieve-Vrouw
of zo. Zelfs moeders met drie of vier kinderen aan hun rok kenden in zijn ogen
weinig genade. In zijn hoofd speelden alleen geld en goed. De rest was bijzaak.
Ik heb het u al trachten uit te leggen: hij wilde alles, alles opkopen; talloze
percelen in Loemek, Achter-Loemek, Den Bosch, desnoods geheel het
Hertegemsche Houtgebied.
‘En is hij daar ook in geslaagd?’
‘Ik meen van wel. Gedeeltelijk althans dan toch. En als ik goed geïnformeerd
ben, was op het einde van zijn leven zijn patrimonium uitgegroeid tot zo’n 250
hectare. In Lombeek, maar ook in verscheidene andere gemeenten in de omtrek
en ver daarbuiten. Tot in Zoersel in de Kempen toe, waar hij een kasteel bezat,
inclusief vier pachthoeven, kouters, bossen, heidegronden, met in totaal een
oppervlakte van 183 hectare.’
‘Wablieft?’
‘Ik geef u nog een voorbeeld. Op een zeker moment overlijdt Johannes-
Franciscus, zijn broer-priester, geweet wel, ergens in 1893 of zo.’
‘Die Wannes?’
‘Ja, Die Wannes. Châle blijft dus alleen achter en erft alles wat nog in
onverdeeldheid ligt. Tot en met de voorvaderlijke hoeve en talloze hectaren
velden, bossen, weiden, meersen en noem maar op…’
‘Daar is toch niets verkeerds aan, als ge het mij vraagt. Erven van zijn ouders is
nog steeds een grondwettelijk recht, of niet soms?’
‘Natuurlijk, natuurlijk. Maar het is maar om te zeggen euh… hij bleef het geld
en de bezittingen binnenrijven als walmende paardenstront. En waarvoor en
voor wie? Voor zijn vrouw? Die had het in jaren niet nodig. Voor zijn kinderen?
Die had hij niet.
‘Enfin, als ik het allemaal goed begrijp, was hij een vat vol tegenstrijdigheden.
Hij had een sterke persoonlijkheid met ambitieuze maar ook milddadige trekken,
anderzijds was hij zelf- en hebzuchtig. Ik wil het op het randje af geen egoïsme
noemen.’

‘En… uiterst streng. Vooral voor zijn meiden en knechten en akkerarbeiders. Hij
dreef het zelfs zover dat hij op het dak van zijn woning een klokkentorentje liet
bouwen om hen ’s morgens heel vroeg te wekken en er hen tegen de middag op
te wijzen dat het uur van het Angelus aangebroken was.’
‘Allemaal niet erg! Als hij tegelijkertijd maar voor hun dagelijks brood en hun
stoemp met ballekes zorgde…’
‘Ook dat liet vaak te wensen over. Die mensen klaagden de kasseien uit te grond
omdat hun loon veel te gering was en ze niet in staat waren hun vrouw en
kinderen op een min of meer fatsoenlijke wijze te voeden en te kleden. En… een
kannetje bier na een zware dagtaak was des duivels! Dat kostte trouwens veel te
veel, oordeelde hij.’
‘Het is niet te begrijpen: Burgemeester van het dorp, rijk als de zee diep, en toch
zo…’
‘Ach ja, en laten we het toegeven: elk rund heeft wel z’n vlekje, nietwaar? Door
de enen werd hij verguisd wegens zijn asociale houding ten opzichte van zijn
personeel op de hoeve, door anderen werd hij dan weer op een piëdestalleken
geplaatst wegens zijn bekommernis voor de parochiale liefdadigheidswerken en
het plaatselijke katholieke onderwijs. Maar ik zeg het nog eens: alles gebeurde
dankzij zijn onvergelijkbare echtgenote Virginieke.’
‘Naast een aantal gebreken had Châle dan toch ook een aantal deugden. Hoelang
is hij aan het roer van de gemeente gebleven?’
‘Tot eind 1905. Hij stierf in 1906, zijn vrouw een jaar later. Kinderloos. En op
hun sterfbed hebben ze allebei de wens geuit dat hun hoeve een rusthuis zou
worden voor bejaarde Lombekenaren.’
‘En dat is ook gebeurd?’
‘Dat is ook gebeurd, want reeds in 1907 namen de Zwartzusters-Augustinessen
van Halle hun intrek in het ‘Cluishof’, dat meteen omgedoopt werd tot Carolus-
Borromeüshospitaal, genoemd naar de patroon van Carolus. Over die kerel
hebben we het daarnet reeds gehad.’
‘En dat is dus later ‘Sint-Carolus’ geworden.’
‘Zo is dat. Het werd toen nog gewoon ‘godshuis’ genoemd en was op verre na
niet te vergelijken met het Rust- en Verzorgingscentrum van nu. Het had toen
nog het uitzicht van een alledaagse vierkantshoeve. Zeer primitief, zeg maar.
Een witgekalkt gebouw zonder verdieping.’
‘En wie beredderde dat alles, als ik vragen mag?’
De Zwartzusters van Halle zelf. Zij gelastten zich met de keuken en de
boerderij. Zij hielden er een paar koeien, varkens en wat kleinvee, zorgden voor

groenten in de achtertuin, en werden hierbij gewillig geholpen door hun
dankbare kostgangers. En ja, mettertijd hebben ze de hele doening lichtjes
aangepast en eenvoudig ingericht als rusthuis, net voldoende ruim, zoals ik al
zei, om er een tiental Lombeekse bejaarden onderdak in te kunnen verlenen.’
‘Dat waren ongetwijfeld allemaal rijke burgers? Van de betere stand, zeg maar?’
‘Nee, nee, integendeel. Naar een gesticht gaan, was destijds een ware
vernedering. Niet alleen voor de persoon in kwestie, maar voor heel de familie.
Ge moet weten, in die tijd, en ik spreek hier van de jaren 1900 en zo, bleven de
oudjes – ouders en grootouders – tot aan hun dood thuis wonen. Met andere
woorden, de jongste zoon of dochter ‘trouwde in’, zoals dat heette, en nam de
uitbating van de boerderij op zich. Zo werd de eenzaamheid en de verzorging
van de bejaarde ouders in familiaal verband opgevangen. In feite waren het dus
de armste sukkelaars, hetzij man of vrouw, die naar een gesticht verhuisden. Dat
betekende voor hen meestal het einde van een eenzaam en triest bestaan. Bij de
nonnekes voelden ze zich beschermd en gelukkig.’
‘En wanneer juist werd dat ‘gesticht’ opengesteld?’
‘Op 1 mei 1908. De eerste kostganger was een zekere Petrus Stoelzetters.’
‘Een man met een naam als die van een kerkvader.‘
‘Wat bedoelt ge?’
‘Petrus, en op deze steenrots zal ik mijn kerk bouwen. En ja: ‘stoelzetter’. Wie
was in die tijd het duiveltje-doet-al in het kerkgebouw, nietwaar?’
‘Als ge het zo bekijkt… Die Petrus zou wel een rare vogel geweest zijn. Maar…
euh… wat ik wilde zeggen: We bevinden ons nu op het zogenaamde
Kapelleveld. Op deze plaats was vroeger de gemeentelijke begraafplaats, maar
die werd naar de Muilemlaan overgebracht. Ik heb het met mijn eigen ogen zien
gebeuren.’
‘Dat is lang geleden…’
‘In 1954 als ik het goed voorheb.’
‘Dat is meer dan een halve eeuw.’
‘En nu ga ik u eens iets tonen. We hebben het nu toch al heel de tijd over Châle
en zijn vrouw gehad. Hier, schuin naast ons is het grafmonument van Carolus
Claes en zijn vrouw Virginia De Smedt. Daar liggen ze begraven.’
En inderdaad, achter een hoge, wat verwilderde boomstruik, kon ik op een wat
verweerde tombe de herinnering hierna aflezen.

Zaliger Zaliger Zaliger Zaliger gedachtenis gedachtenis gedachtenis gedachtenis aan aan aan aan
Petrus-Carolus Petrus-Carolus Claes,
Claes,
geboren geboren te te O.L.Vrouw-Lombeek O.L.Vrouw-Lombeek den den 18 18 december december 1837. 1837.
1837.
Overleden Overleden te te Sint-Katharina-Lombeek Sint-Katharina-Lombeek den den 27 27 januari januari 1906.
1906.
Burgemeester Burgemeester dezer dezer dezer gemeente
gemeente
en en zijn zijn echtgenote echtgenote Maria-Virginia Maria-Virginia De De Smedt, Smedt,
Smedt,
geboren geboren te te Opwijk Opwijk den den 29 29 december december 1836
1836
en en aldaar aldaar overleden overleden den 3 october 1907
En toen ik me even naar achteren keerde, sprong me daar plots het OCMWgebouw
in het oog. Ook daar wordt ervoor gezorgd dat iedere burger een leven
kan leiden, beantwoordend aan de menselijke waardigheid.
‘Dat wil lukken,’ hoorde ik mezelf zeggen.‘Wat me echter nog sterker lijkt, is
het feit dat pachter Carolus Claes en zijn patroonheilige Sint-Carolus, de twee
hoofdrolspelers in dit verhaal, zich in feite allebei hebben ingespannen voor de
armen en de hulpbehoevenden. De eerste in Lombeek, de andere in Milaan.’
Na een laatste korte blik op het grafmonument hebben Corneel en ik van
elkander afscheid genomen. Ik heb hem hartelijk bedankt voor zijn
wonderbaarlijke en toch werkelijk zo gebeurde geschiedverhaal.

Om te onthouden
Zoals uit het verhaal naar voren treedt, werd het rusthuis opengesteld op 1
mei 1908. Het aantal kostgangers steeg van jaar tot jaar, de omvang van het
gebouw bleek langzamerhand te ‘bescheiden’ en de accommodatie
voorbijgestreefd. Bijgevolg werd de beslissing genomen het te vernieuwen
en te voorzien van meer comfort voor de bewoners. Helaas, de Tweede
Wereldoorlog kwam roet in het eten gooien en de renovatie werd tot sintjuttemis
uitgesteld. En dat bleek dan 1948 te zijn. Dat jaar werden tal van
verregaande verbouwingen uitgevoerd. De stallingen die vele jaren als
slaapzaal dienst hadden gedaan, werden ten gronde afgebroken en op
dezelfde plaats werd een statige nieuwbouw met verdieping uit de grond
gestampt.
Maar de aanvragen voor opname bleven stijgen, en eind de jaren 1950 werd
dringend aan een nieuwe uitbreiding gedacht. En niet alleen gedacht! In
1961 kwamen er tien appartementen bij, inclusief een kapel en een lift. Het
rusthuis bevatte toen 78 bedden voor een even groot aantal bejaarden.
Twintig jaar later werd het complex als te verouderd beschouwd om nog
aan de moderne normen en noden te voldoen en werd er beslist het
historische ‘Claeshof’ af te breken en te vervangen door een modern rusten
verzorgingstehuis. De grondwerken begonnen in juni 1986, en op vrijdag
28 juni 1991 werd het nagelnieuwe ‘Sint-Carolus’ plechtig ingewijd.
Een parel aan de kroon van Sint-Katherina-Lombeek, zoveel is zeker.
Frans Du Mong
November 2011