ACHTER DE SCHERMEN VAN iTV: - Beeld en Geluid wiki
ACHTER DE SCHERMEN VAN iTV: - Beeld en Geluid wiki
ACHTER DE SCHERMEN VAN iTV: - Beeld en Geluid wiki
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>ACHTER</strong> <strong>DE</strong> <strong>SCHERMEN</strong> <strong>VAN</strong> <strong>iTV</strong>:<br />
De institutionele ontwikkeling van digitale interactieve televisie in Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />
Doctoraalscriptie Eva Baar<strong>en</strong><br />
Januari 2006<br />
Stud<strong>en</strong>tnummer: 0007285<br />
Begeleiding: Dr. Eggo Müller<br />
Opleiding: Communicatie- <strong>en</strong><br />
Informatiewet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />
Doctoraal: Film- <strong>en</strong><br />
Televisiewet<strong>en</strong>schap & Nieuwe<br />
Media <strong>en</strong> Digitale Cultuur<br />
Instituut voor Media- <strong>en</strong><br />
Re/pres<strong>en</strong>tatie, Universiteit<br />
Utrecht<br />
Contact:<br />
eva.baar<strong>en</strong>@gmail.com<br />
e.baar<strong>en</strong>@stud<strong>en</strong>ts.uu.nl<br />
post@evabaar<strong>en</strong>.nl
SAMENVATTING<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Aan het begin van de 21 e eeuw staat de televisie in Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> aan de vooravond van<br />
digitalisering. Gepaard met deze digitalisering gaat de mogelijkheid de televisie zowel in vorm als in<br />
inhoud opnieuw in te vull<strong>en</strong>. Interactiviteit wordt in het publieke, industriële <strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijke<br />
discours gezi<strong>en</strong> als één van de mogelijkhed<strong>en</strong> die de televisie kan bied<strong>en</strong>. De vraag die in deze scriptie<br />
c<strong>en</strong>traal staat is de vraag hoe interactieve televisie (<strong>iTV</strong>) zich ontwikkelt <strong>en</strong> welke factor<strong>en</strong> hiervoor<br />
verantwoordelijk zijn. Om deze vraag te beantwoord<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk literatuuronderzoek<br />
niet g<strong>en</strong>oeg: Vanuit de wet<strong>en</strong>schap wordt televisie gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> medium dat nooit echt interactief<br />
kan zijn of alle<strong>en</strong> in beperkte mate. Het wet<strong>en</strong>schappelijke debat geeft echter ge<strong>en</strong> indicatie van wat<br />
<strong>iTV</strong> wel is <strong>en</strong> vooral hoe deze door de industrie ontwikkeld wordt. Het onderzoek naar de<br />
ontwikkeling van <strong>iTV</strong> zal zich daarom richt<strong>en</strong> op de process<strong>en</strong> die er plaatsvind<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de<br />
ontwikkeling van <strong>iTV</strong> in de praktijk.<br />
Zowel in Nederland als in Vlaander<strong>en</strong> zijn de afgelop<strong>en</strong> vijf jaar vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> ontwikkeld<br />
waarbinn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de spelers in de televisieket<strong>en</strong> op projectbasis hebb<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gewerkt. De<br />
sam<strong>en</strong>werking in deze pilotproject<strong>en</strong> biedt e<strong>en</strong> focuspunt voor onderzoek naar <strong>iTV</strong> of technologie in<br />
het algeme<strong>en</strong>. Gered<strong>en</strong>eerd vanuit het ‘actor c<strong>en</strong>tered institutialism’ is het precies op dit punt dat de<br />
gevestigde institut<strong>en</strong>, gestuurd door hun verschill<strong>en</strong>de achtergrond<strong>en</strong>, motiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> achterligg<strong>en</strong>de<br />
technologische, sociaal-culturele, economische <strong>en</strong> politieke factor<strong>en</strong>, gezam<strong>en</strong>lijk de ontwikkeling van<br />
<strong>iTV</strong> bepal<strong>en</strong>.<br />
De project<strong>en</strong> die in dit onderzoek onderzocht word<strong>en</strong> zijn de pilots Nederland-i (2000-2001)<br />
<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> Interactief (2003-2004). De Nederlandse pilot bestond uit e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> de<br />
Publieke Omroep, de overheid <strong>en</strong> Mediakabel. De Vlaamse pilot was e<strong>en</strong> relatief grotere<br />
sam<strong>en</strong>werking waarbinn<strong>en</strong> naast de publieke omroep <strong>en</strong> de kabeldistributeurs ook de commerciële<br />
Vlaamse omroep<strong>en</strong> meeded<strong>en</strong> <strong>en</strong> de overheid niet alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> financier<strong>en</strong>de maar ook meer stur<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />
inhoudelijke rol heeft gespeeld. Vanuit deze verschill<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> de typsiche sociaalculturele,<br />
economische, politieke <strong>en</strong> technische situaties in Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> zijn er vorm<strong>en</strong><br />
van <strong>iTV</strong> ontstaan die overe<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> maar vooral van elkaar verschill<strong>en</strong>. In beide gevall<strong>en</strong> is er<br />
‘settop-box’ televisie via de kabel met e<strong>en</strong> hybride inhoud ontwikkeld, maar het Vlaamse project heeft<br />
echter e<strong>en</strong> meer multimediale vorm opgeleverd waarbij er veel aandacht is gegaan naar timeshifting <strong>en</strong><br />
converg<strong>en</strong>tie met het Internet. Ook is m<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> na afloop van de pilot gestart met de<br />
commerciële uitrol van digitale interactieve televisie, terwijl dit na de pilot in Nederland niet het geval<br />
was. De succesvolle ontwikkeling van <strong>iTV</strong> - in welke vorm danmook - blijkt de gelijktijdige inzet van<br />
de hele televisieket<strong>en</strong> te vereis<strong>en</strong>. Het zijn vooral de overhed<strong>en</strong> die deze gelijktijdige inzet kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong>.<br />
1
VOORWOORD<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Zo, daar is hij dan: De scriptie. Mijn afsluiting van de opleiding Communicatie- <strong>en</strong> Informatiewet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />
waarbinn<strong>en</strong> ik behoorde tot de allereerste lichting, maar ook tot de laatste lichting van het doctoraalsysteem.<br />
Binn<strong>en</strong> het wet<strong>en</strong>schappelijke domein dat deze ‘opleiding in transitiefase’ mij tijd<strong>en</strong>s mijn studie heeft gebod<strong>en</strong>,<br />
heeft ook het spanningsveld achter média in transitiefas<strong>en</strong> mijn bijzondere interesse gewekt. Deze interesse<br />
heeft dan ook de basis gelegd voor mijn afstudeeronderzoek naar interactieve televisie.<br />
Hoewel deze scriptie maar e<strong>en</strong> klein deel van de ontwikkeling van interactieve televisie bestrijkt, is er voor mij<br />
e<strong>en</strong> grote nieuwe wereld op<strong>en</strong> gegaan. Met mijn onderzoek b<strong>en</strong> ik e<strong>en</strong> voor mij nog onbek<strong>en</strong>d woud van<br />
technische term<strong>en</strong>, ontwikkelingsprocess<strong>en</strong> <strong>en</strong> zakelijke wett<strong>en</strong> ingedok<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat was soms niet gemakkelijk.<br />
Deze scriptie was dan ook niet tot stand gekom<strong>en</strong> zonder de hulp van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit het werkveld in Nederland <strong>en</strong><br />
Vlaander<strong>en</strong>, die mij ingang<strong>en</strong>, k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> materiaal hebb<strong>en</strong> geleverd. De her<strong>en</strong> Erik Huizer (NOB), Hans<br />
Bakhuiz<strong>en</strong> (NOS), Peter Goyvaerts (Tel<strong>en</strong>et), Ko<strong>en</strong> Heyl<strong>en</strong> (Tel<strong>en</strong>et), Sv<strong>en</strong> Rousseaux (VRT) Peter Suet<strong>en</strong>s<br />
(VRT) <strong>en</strong> mevrouw Annelies Kaptein (Stoneroos) dank ik daarom all<strong>en</strong> zeer voor hun medewerking.<br />
Naast de vele andere m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die mij tekst<strong>en</strong>, tips <strong>en</strong> morele steun hebb<strong>en</strong> geleverd wil ik speciaal bedank<strong>en</strong>:<br />
Prof. dr. William Uricchio, voor je inhoudelijke tips <strong>en</strong> je boei<strong>en</strong>de colleges die mijn interesse voor het thema<br />
digitale televisie hebb<strong>en</strong> gewekt. Marjan ‘m<strong>en</strong> kan alles tot het teg<strong>en</strong>deel bewez<strong>en</strong> is’ Willems<strong>en</strong>. Nikki Perri,<br />
voor de vormgeving, je deur die altijd op<strong>en</strong> stond <strong>en</strong> alle fijne gesprekk<strong>en</strong>. George, oftewel mijn wandel<strong>en</strong>de<br />
woord<strong>en</strong>boek, kantoorboekhandel én praatpaal ;-). Martina, Roberta <strong>en</strong> Paula, voor jullie bijzondere<br />
gastvrijheid, warmte <strong>en</strong> jullie wekelijks bevrijd<strong>en</strong>de kijk op het lev<strong>en</strong>. Oppass<strong>en</strong> bij jullie was (<strong>en</strong> is) voor mij<br />
altijd e<strong>en</strong> feest! Het ‘traumateam’ van kamer 1.11… Goos, Alice <strong>en</strong> Sander, voor jullie onmisbare financiële<br />
ondersteuning, geduld <strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong> in jullie dochter <strong>en</strong> grote zus. Mijn twee rots<strong>en</strong> in de branding Dorine <strong>en</strong><br />
Freddy, omdat ik me mijn (af)studeerperiode zonder jullie gewoonweg niet zou kunn<strong>en</strong> voorstell<strong>en</strong>. Dr. Eggo<br />
Müller, last but certainly not least, voor je fijne <strong>en</strong> onmisbare begeleiding op inhoudelijk, procedureel én<br />
geestelijk vlak. Ik hoop dat ik ook in de toekomst nog veel van je mag ler<strong>en</strong>, want je b<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> waardevol doc<strong>en</strong>t<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bijzonder m<strong>en</strong>s.<br />
Tot slot e<strong>en</strong> opmerking waarmee rek<strong>en</strong>ing moet word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> bij het lez<strong>en</strong> van deze scriptie. M<strong>en</strong> kan de<br />
werkelijkheid het best vergelijk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> sinaasappel: De manier waarop hij wordt doorgesned<strong>en</strong>, bepaalt<br />
welke structuur we aan de binn<strong>en</strong>kant kunn<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> 1 . Om de werkelijkheid goed te kunn<strong>en</strong> begrijp<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> er<br />
dus vele dwarsdoorsned<strong>en</strong> gemaakt word<strong>en</strong>. Voor u ligt alle<strong>en</strong> nog maar de mijne.<br />
Eva Baar<strong>en</strong>.<br />
1 Met dank aan William Uricchio voor deze metafoor.<br />
2
INHOUDSOPGAVE<br />
[SAMENVATTING]<br />
[VOORWOORD]<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
INLEIDING 5<br />
1. <strong>iTV</strong> BINNEN HET WETENSCHAPPELIJKE DISCOURS 8<br />
1.1. Interactiviteit 8<br />
1.1.1. Interactiviteit als kwalitatief begrip 8<br />
1.1.2. Interactiviteit als kwantitatief begrip 10<br />
1.2. Interactieve televisie 11<br />
1.2.1. Interactiviteit <strong>en</strong> de televisie als organisatiemodel 12<br />
1.2.2. Behoud van controle 13<br />
1.3. Veldonderzoek 15<br />
2. <strong>DE</strong> TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELING <strong>VAN</strong> <strong>iTV</strong> 20<br />
2.1. De constructie van technologie 20<br />
2.1.1. Technologisch determinisme <strong>en</strong> sociaal constructivisme 20<br />
2.1.2. Technologische ‘affordances’ 21<br />
2.1.3. De ‘actor-network theory’ <strong>en</strong> ‘actor-c<strong>en</strong>tered institutialism’ 22<br />
2.2. Invloedrijke actor<strong>en</strong> 24<br />
2.2.1. De gevestigde institut<strong>en</strong> 24<br />
2.2.2. Externe factor<strong>en</strong> 27<br />
2.3. Onderzoek naar <strong>iTV</strong>: case studies <strong>en</strong> vraagstelling<strong>en</strong> 28<br />
3. NE<strong>DE</strong>RLAND-i 31<br />
3.1. Het ontstaan van Nederland-i 32<br />
3.1.1. De voortrekkersrol van de Publieke Omroep 32<br />
3.1.2. Motiev<strong>en</strong> voor deelname aan Nederland-i 36<br />
3.1.3. Concept<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> 39<br />
3.2. Gerealiseerde vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> 46<br />
3.2.1. Het technische circuit 46<br />
3.2.2. Interactieve programma’s 48<br />
3
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
3.2.3. Aangebod<strong>en</strong> Di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> 64<br />
3.2.4. Gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong> van programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> 65<br />
3.3. Het verloop van Nederland-i 70<br />
3.3.1. Institutionele sam<strong>en</strong>werking 71<br />
3.3.2. Concurrer<strong>en</strong>de investering<strong>en</strong> <strong>en</strong> overheidsregulatie 74<br />
4.4. Conclusie 76<br />
4. VLAAN<strong>DE</strong>REN INTERACTIEF 80<br />
4.1. Het ontstaan van Vlaander<strong>en</strong> Interactief 81<br />
4.1.1. Wat voorafging: het DTP-project 81<br />
4.1.2. Motiev<strong>en</strong> voor <strong>en</strong> concept<strong>en</strong> van de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> 83<br />
4.2. Gerealiseerde vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> 99<br />
4.2.1. Het technische circuit 100<br />
4.2.2. Interactieve programma’s 101<br />
4.2.3. Aangebod<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> 106<br />
4.2.4. Gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong> van programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> 113<br />
4.3. Sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> overheidsregulatie 117<br />
4.4. Conclusie 118<br />
5. CONCLUSIE 126<br />
LIJST <strong>VAN</strong> AFKORTINGEN 132<br />
LIJST <strong>VAN</strong> FIGUREN 134<br />
BIBLIOGRAFIE 138<br />
BIJLAGEN 148<br />
I: Overzicht van aangemelde interactieve programma’s voor Nederland-i 148<br />
II: Interactieve programma’s Nederland-i 149<br />
III: De rol van Tel<strong>en</strong>et in Vlaander<strong>en</strong> Interactief 154<br />
IV: Interactieve programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> Interactief 155<br />
[AUTEURSRECHT] [159]<br />
4
INLEIDING<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Dit onderzoek gaat over de institutionele ontwikkeling van interactieve televisie (<strong>iTV</strong>) in Nederland <strong>en</strong><br />
Vlaander<strong>en</strong> in het digitale tijdperk. Concept<strong>en</strong> <strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong> van interactieve televisie k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> echter<br />
e<strong>en</strong> langere geschied<strong>en</strong>is dan de digitale media. Begin 1900, e<strong>en</strong> halve eeuw voordat het medium<br />
wereldwijd zijn intrede deed, war<strong>en</strong> er al ideeën voor e<strong>en</strong> audiovisueel transmissiemedium dat<br />
eindgebruikers met elkaar kon lat<strong>en</strong> communicer<strong>en</strong> (Zielinski, 1999, p. 39). Technische, economische<br />
<strong>en</strong> sociale ontwikkeling<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ervoor gezorgd dat dit concept slechts e<strong>en</strong> concept bleef <strong>en</strong> de<br />
televisie zich in de praktijk heeft ontwikkeld tot e<strong>en</strong> medium dat gebruikt werd voor one-way<br />
communicatie van de televisie-institut<strong>en</strong> naar de kijker. ‘Interactiviteit’ bleef daarbij e<strong>en</strong> utopie.<br />
Ondanks deze utopie is er tijd<strong>en</strong>s de verdere ontwikkeling van het medium wel<br />
geëxperim<strong>en</strong>teerd met toepassing<strong>en</strong> die m<strong>en</strong> ‘interactief’ noemde. Ontwikkelde toepassing<strong>en</strong> van<br />
televisie die als <strong>iTV</strong> werd<strong>en</strong> bestempeld varieerd<strong>en</strong> van interactieve programma’s, de ‘beeldtelefoon’,<br />
gameconsoles, de VCR, pay-per-view televisie (Carey,1994, p 3), maar ook de Compact Disc<br />
interactive (CD-i), <strong>en</strong> - met de komst van het Internet - verschill<strong>en</strong>de Internetgebaseerde toepassing<strong>en</strong><br />
die gebruik maakt<strong>en</strong> van Video On Demand (VOD), webcasting of andere vorm<strong>en</strong> van<br />
Internettelevisie (Nieborg 2003, Baar<strong>en</strong> 2004).<br />
De verscheid<strong>en</strong>heid van de toepassing<strong>en</strong> waarmee geëxperim<strong>en</strong>teerd is, toont aan dat het label<br />
‘interactieve televisie’ dat aan deze toepassing<strong>en</strong> is gehang<strong>en</strong> alles behalve e<strong>en</strong>duidig is. Dit is<br />
vandaag de dag niet anders. Interactieve televisie, of dat wat m<strong>en</strong> zo noemt, k<strong>en</strong>t vele vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ontwikkelt zich, succesvol of anderzijds, in verschill<strong>en</strong>de richting<strong>en</strong>. Nu Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> aan<br />
de vooravond staan van de digitalisering van de televisieket<strong>en</strong> breekt er e<strong>en</strong> tijdperk aan waarin zich<br />
wederom nieuwe mogelijkhed<strong>en</strong> voor de ontwikkeling van interactieve televisie voordo<strong>en</strong>. De<br />
digitalisering van televisie betek<strong>en</strong>t technisch gezi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> overgang van productie, distributie <strong>en</strong><br />
receptie via analoge kanal<strong>en</strong> naar de productie, distributie <strong>en</strong> receptie van digitale codes. Deze<br />
verandering leidt in de eerste instantie tot niet meer dan e<strong>en</strong> scherper televisiebeeld, e<strong>en</strong> beter geluid<br />
<strong>en</strong> de mogelijkheid tot e<strong>en</strong> uitbreiding van z<strong>en</strong>ders. Maar volg<strong>en</strong>s Harry van Vliet (2001a) reik<strong>en</strong> de<br />
gevolg<strong>en</strong> van deze technische omschakeling dit keer verder dan alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verbetering van de<br />
bestaande televisie-ervaring: De bandbreedte die digitale distributiekanal<strong>en</strong> bezitt<strong>en</strong> geeft de televisie<br />
de ruimte om e<strong>en</strong> multimediaal platform te word<strong>en</strong>. De digitalisering van de televisieket<strong>en</strong> maakt<br />
converg<strong>en</strong>tie met andere media steeds gemakkelijker. Volg<strong>en</strong>s van Vliet zat dit de manier waarop<br />
televisie wordt gezi<strong>en</strong> drastisch verander<strong>en</strong>:<br />
5
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
This transformation will be more important than the previous global upheavals in television,<br />
such as the switch for black-and-white tot colour, because it will affect the cont<strong>en</strong>t,<br />
economics and politics of the television business, or rather the cont<strong>en</strong>t business, all over the<br />
world.’ (van Vliet, 2001a, p 4)<br />
Digitale televisie zorgt volg<strong>en</strong>s van Vliet dus voor e<strong>en</strong> mogelijke structurele verandering in de manier<br />
waarop het medium gebruikt <strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> wordt. E<strong>en</strong> van de functies die hij binn<strong>en</strong> deze verandering<br />
(opnieuw) aan de orde ziet kom<strong>en</strong>, is interactiviteit.<br />
Uitgaande van de verandering die digitalisering volg<strong>en</strong>s van Vliet teweeg kan br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> kan<br />
m<strong>en</strong> zich de vraag stell<strong>en</strong> hoe <strong>iTV</strong> zich in dit digitale tijdperk ontwikkelt <strong>en</strong> welke factor<strong>en</strong> deze<br />
ontwikkeling bepal<strong>en</strong>. Omdat ontwikkelde vorm<strong>en</strong> van interactieve televisie ook vandaag de dag uit<br />
elkaar lop<strong>en</strong>, is het beantwoord<strong>en</strong> van deze vraag niet e<strong>en</strong>voudig. Het debat over wat interactieve<br />
televisie moet zijn speelt zich af binn<strong>en</strong> het wet<strong>en</strong>schappelijke, institutionele <strong>en</strong> het publieke discours.<br />
Het zijn echter vooral de gevestigde institut<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het werkveld die de macht <strong>en</strong> de middel<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> om aan <strong>iTV</strong> e<strong>en</strong> invulling te gev<strong>en</strong>. Deze invulling zal er van e<strong>en</strong> aard zijn die voor deze<br />
institut<strong>en</strong> gunstig is <strong>en</strong> de institut<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> dan ook prober<strong>en</strong> om ieder voor zich het publieke discours<br />
te stur<strong>en</strong> door middel het b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> van de noodzaak van e<strong>en</strong> bepaalde invulling van deze<br />
technologie (Boddy, 2003). Omdat er ook binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> deze institut<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>d over <strong>iTV</strong><br />
gedacht wordt (van Dijk & de Vos, p. 444), betek<strong>en</strong>t dit dat de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> onderworp<strong>en</strong> is<br />
aan e<strong>en</strong> institutionele strijd om de invulling ervan.<br />
Om de vraag over de manier waarop <strong>iTV</strong> zich in Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> heeft ontwikkeld te<br />
beantwoord<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> de factor<strong>en</strong> die in deze strijd e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> achterhaald moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Dit is<br />
mogelijk door e<strong>en</strong> analyse te mak<strong>en</strong> van de opzet <strong>en</strong> uitvoering van twee pilotproject<strong>en</strong> voor <strong>iTV</strong> in<br />
respectievelijk Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>, waaraan verschill<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> in de televisieket<strong>en</strong><br />
deelnam<strong>en</strong>. De proefproject<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> beid<strong>en</strong> voort uit de televisiewereld, <strong>en</strong> richt<strong>en</strong> zich dus vooral op<br />
e<strong>en</strong> aanpassing van het medium televisie, in teg<strong>en</strong>stelling tot afgeronde of lop<strong>en</strong>de project<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
toepassing<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> waarin andere media, zoals het Internet of de mobiele telefoon, c<strong>en</strong>traal staan.<br />
De in deze scriptie onderzochte proefproject<strong>en</strong> beslaan dus slechts e<strong>en</strong> gedeelte van het gebied<br />
waarbinn<strong>en</strong> <strong>iTV</strong> ontwikkeld wordt. Echter is het e<strong>en</strong> belangrijk gedeelte, omdat het de achterligg<strong>en</strong>de<br />
process<strong>en</strong> weergeeft die de ontwikkeling van interactieve televisie als technologie (in Nederland <strong>en</strong><br />
Vlaander<strong>en</strong>) bepal<strong>en</strong>.<br />
In het eerste hoofdstuk van dit onderzoek zal het wet<strong>en</strong>schappelijke debat over <strong>iTV</strong> uitéén<br />
word<strong>en</strong> gezet <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de definities of categoriesering<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> word<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong>. Het<br />
tweede hoofdstuk zal zich richt<strong>en</strong> op de kaders rond de totstandkoming van e<strong>en</strong> nieuwe technologie,<br />
6
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
waarin de keuze voor de in dit onderzoek besprok<strong>en</strong> case studies verder uitgelegd zal word<strong>en</strong>. In<br />
hoofdstuk drie <strong>en</strong> vier word<strong>en</strong> respectievelijk de case studies Nederland-i <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> Interactief<br />
behandeld <strong>en</strong> word<strong>en</strong> de factor<strong>en</strong> die de ontwikkeling van van <strong>iTV</strong> binn<strong>en</strong> deze pilotproject<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
bepaald, uite<strong>en</strong>gezet. Het onderzoek sluit af met e<strong>en</strong> aantal conclusies, waarin de twee pilotproject<strong>en</strong><br />
met elkaar vergelek<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> er gekek<strong>en</strong> zal word<strong>en</strong> naar verschill<strong>en</strong> in factor<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
process<strong>en</strong> die de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> <strong>en</strong> daarmee de verdere toekomst van dit medium bepal<strong>en</strong>.<br />
7
1. <strong>iTV</strong> BINNEN HET WETENSCHAPPELIJKE DISCOURS<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Over de betek<strong>en</strong>is van de term ‘interactieve televisie’ bestaat ge<strong>en</strong> cons<strong>en</strong>sus. In de wet<strong>en</strong>schap wordt<br />
er dan ook gedebatteerd over hetge<strong>en</strong> interactieve televisie is kan zijn of moet zijn. Dit debat begint bij<br />
de betek<strong>en</strong>is van de term ‘interactiviteit’ <strong>en</strong> duurt voort wanneer deze term gekoppeld wordt aan de<br />
term ‘televisie’, die zelf onderworp<strong>en</strong> is aan discussies betreff<strong>en</strong>de het gebruik, de inhoud <strong>en</strong> de<br />
technologie. Dit hoofdstuk geeft e<strong>en</strong> overzicht van de discussies zoals deze gevoerd word<strong>en</strong> rond de<br />
term<strong>en</strong> interactiviteit (paragraaf 1.1) <strong>en</strong> interactieve televisie (paragraaf 1.2) met het doel te kom<strong>en</strong> tot<br />
werkbare begripp<strong>en</strong> waarmee er onderzoek gedaan kan word<strong>en</strong> naar de ontwikkeling van <strong>iTV</strong>.<br />
Geconcludeerd zal word<strong>en</strong> dat er moet word<strong>en</strong> afgestapt van de discussie over wat interactieve<br />
televisie zou moet<strong>en</strong> zijn, <strong>en</strong> er gekek<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> naar wat <strong>iTV</strong> is wanneer deze door de industrie<br />
ontwikkeld wordt (paragraaf 1.3).<br />
1.1. Interactiviteit<br />
Om te begrijp<strong>en</strong> welk debat er gevoerd wordt rond het begrip ‘interactieve televisie’ moet eerst het<br />
debat rond de term de ‘interactiviteit’ word<strong>en</strong> begrep<strong>en</strong>. Aan het begrip ‘interactiviteit’ word<strong>en</strong> in de<br />
wet<strong>en</strong>schap zowel kwalitatieve <strong>en</strong> kwantitatieve betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> toegeschrev<strong>en</strong>. In het eerste geval<br />
word<strong>en</strong> er aan het begrip bepaalde randvoorwaard<strong>en</strong> gekoppeld. Deze randvoorwaard<strong>en</strong> spits<strong>en</strong> zich<br />
bijvoorbeeld toe op aard van de ‘deelnemers’, de overgebrachte ‘boodschap’ of op het proces van<br />
informatie-uitwisseling. Interactiviteit als kwantitatief gaat niet uit van randvoorwaard<strong>en</strong> of vaste<br />
definities, maar wordt gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> toestand of eig<strong>en</strong>schap die in e<strong>en</strong> bepaalde mate kan voorkom<strong>en</strong>.<br />
1.1.1. Interactiviteit als kwalitatief begrip<br />
De kwalitatieve begripsvorming van de term ‘interactiviteit’ speelt e<strong>en</strong> rol wanneer m<strong>en</strong> kijkt naar drie<br />
wet<strong>en</strong>schappelijke disciplines, waarbinn<strong>en</strong> deze op verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> gedefinieerd wordt. De<br />
sociologie bestudeert interactiviteit als e<strong>en</strong> interm<strong>en</strong>selijke uitwisseling van informatie, de media- of<br />
communicatiewet<strong>en</strong>schap als e<strong>en</strong> uitwisseling tuss<strong>en</strong> ontvanger <strong>en</strong> boodschap, <strong>en</strong> de informatica ziet<br />
interactiviteit als e<strong>en</strong> uitwisseling die plaatsvindt tuss<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s <strong>en</strong> machine (J<strong>en</strong>s<strong>en</strong> 1999). Sheizaf<br />
Rafaeli heeft, vanuit het doel om interactiviteit binn<strong>en</strong> nieuwe (massa)media te begrijp<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> definitie<br />
van interactiviteit geformuleerd, die volg<strong>en</strong>s hem gezi<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> definitie die binn<strong>en</strong> de<br />
verschill<strong>en</strong>de disciplines gebruikt kan word<strong>en</strong> (Rafaeli, 1988, p.110) omdat deze d niet uitgaat van de<br />
eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van de informatie of de eindgebruikers:<br />
8
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
‘(…) interactivity is an expression of the ext<strong>en</strong>t that in a giv<strong>en</strong> series of communication<br />
exchanges, any third (or later) transmission (or message) is related to the degree to which<br />
previous exchanges referred to ev<strong>en</strong> earlier transmissions.’ (Rafaeli, 1988, p.111)<br />
Met deze definitie spreekt Rafaeli van interactiviteit, die zowel de aard van de deelnemers als de<br />
inhoud van de uitwisseling van informatie niet nader definieert. In plaats daarvan definieert Rafaeli het<br />
begrip interactiviteit wél specifiek door deze te scheid<strong>en</strong> van andere soort<strong>en</strong> communicatie, namelijk<br />
van de begripp<strong>en</strong> ‘two-way’ communicatie <strong>en</strong> reactiviteit (zie onderstaand figuur). Reactiviteit gaat<br />
hierbij e<strong>en</strong> stap verder dan ‘two-way’ communicatie omdat er bij reactiviteit e<strong>en</strong> duidelijk verband is<br />
tuss<strong>en</strong> twee ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de boodschapp<strong>en</strong> (M1 <strong>en</strong> M2, M3 <strong>en</strong> M4, <strong>en</strong>zovoort). Interactiviteit gaat<br />
vervolg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> stap verder dan reactiviteit, omdat bij interactiviteit elke ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de boodschap<br />
verband houdt met de vorige boodschap(p<strong>en</strong>) (M1 <strong>en</strong> M2 leid<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> tot M3. M1, M2 <strong>en</strong> M3 leid<strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong> tot M4, <strong>en</strong>zovoort).<br />
Figuur 1. Interactive, reactive, and two-way communication<br />
(Rafaeli, 1988, p. 120)<br />
Met het onderscheid dat Rafaeli maakt tuss<strong>en</strong> ‘two-way’ communicatie, reactiviteit <strong>en</strong> interactiviteit<br />
geeft Rafaeli aan interactiviteit e<strong>en</strong> bepaald punt is op e<strong>en</strong> ‘schaal van communicatie’, die hoger is dan<br />
zowel ‘two-way’ communicatie als reactieve communicatie. Hoewel Rafaeli dus <strong>en</strong>erzijds e<strong>en</strong><br />
algeme<strong>en</strong> begrip van interactiviteit creëert zonder dat de deelnemers of de aard van de boodschap<br />
gedefinieerd word<strong>en</strong>, geeft hij met de scheiding tuss<strong>en</strong> interactieve <strong>en</strong> andersoortige communicatie de<br />
randvoorwaard<strong>en</strong> aan van dat wat hij wel <strong>en</strong> niet als interactief beschouwt. Interactieve communicatie<br />
9
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
begint pas daar waar het gaat om e<strong>en</strong> derde boodschap die verband houdt met de twee eerdere<br />
boodschapp<strong>en</strong>. Rafaeli’s uitleg van interactiviteit gaat dus uit van randvoorwaard<strong>en</strong> op het gebied van<br />
de sequ<strong>en</strong>tie waarbinn<strong>en</strong> informatieoverdracht plaatsvindt, <strong>en</strong> blijft in die zin dus kwalitatief.<br />
Liesbeth Klastrup, die zich met haar b<strong>en</strong>adering tev<strong>en</strong>s richt op gemedieerde interactiviteit,<br />
geeft de volg<strong>en</strong>de definitie van interactiviteit:<br />
‘The measure of a medium’s pot<strong>en</strong>tial ability to let the user exert an influ<strong>en</strong>ce on the<br />
cont<strong>en</strong>t/or form of the mediated communication in real time.’ (Klastrup, 2003, al. 23-24)<br />
Hoewel deze definitie van Klastrup in teg<strong>en</strong>stelling tot Rafaeli e<strong>en</strong> mate van interactiviteit beschrijft<br />
waarin ook de two-way communicatie <strong>en</strong> de reactiviteit beslot<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>, blijft bov<strong>en</strong>staande definitie<br />
opnieuw kwalitatief van aard. Klastrup, die haar definitie vooral toespitst op de interactieve<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> van nieuwe media <strong>en</strong> games, stelt hierin juist opnieuw randvoorwaard<strong>en</strong> wat betreft de<br />
‘eindgebruikers’: Interactiviteit vindt plaats tuss<strong>en</strong> de gebruiker <strong>en</strong> de inhoud of vorm van het medium.<br />
Interm<strong>en</strong>selijke interactiviteit behoort niet tot Klastrups definitie. Daarnaast wordt interactiviteit<br />
gedefinieerd als iets wat plaatsvindt ‘in real time’. Uitgeoef<strong>en</strong>de invloed op de inhoud of de vorm van<br />
het medium die niet direct merkbaar is, valt dus in dit geval ook niet onder interactiviteit. M<strong>en</strong> kan<br />
zich afvrag<strong>en</strong> of de definitie van interactiviteit die Klastrup volstaat om gemedieerde interactiviteit<br />
mee te beschrijv<strong>en</strong>, omdat de definitie slechts vorm<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s-machine <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s–boodschap<br />
interactie mogelijk toestaat. Het is d<strong>en</strong>kbaar dat er via e<strong>en</strong> interactief medium ook m<strong>en</strong>s-m<strong>en</strong>s<br />
interactie zou kunn<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong>.<br />
1.1.2. Interactiveit als kwantitatief begrip<br />
Klastrup heeft haar definitie <strong>en</strong> overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> eerdere definitie van J<strong>en</strong>s. F J<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> hieraan<br />
de woord<strong>en</strong> ‘in real time’ toegevoegd. Ook de deze eerdere definitie van J<strong>en</strong>s<strong>en</strong> lijkt in de eerste<br />
instantie dus niet de mogelijkhed<strong>en</strong> tot interm<strong>en</strong>selijke interactie te beslaan. Uit uitleg die de auteur bij<br />
de definitie geeft blijkt dat hij deze mogelijkheid echter wel biedt. Volg<strong>en</strong>s J<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, die onderscheid<br />
maakt tuss<strong>en</strong> interactie <strong>en</strong> interactiviteit, waarbij laatstg<strong>en</strong>oemde gezi<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong><br />
eig<strong>en</strong>schap van e<strong>en</strong> medium, moet het begrip niet uitgelegd word<strong>en</strong> door er voorbeeld<strong>en</strong> of criteria aan<br />
te koppel<strong>en</strong> (kwalitatief), maar moet interactiviteit gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> ‘continuum’ (kwantitatief).<br />
Hierbij kan de mate van interactiviteit word<strong>en</strong> gemet<strong>en</strong> in vier dim<strong>en</strong>sies, die overe<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> met vier<br />
mogelijke communicatievorm<strong>en</strong> transmission, consultation, registration <strong>en</strong> conversation (zie figuur 2),<br />
waarvan de laatste ook, in teg<strong>en</strong>stelling tot Klastrup, interm<strong>en</strong>selijke interactie via e<strong>en</strong> medium (in real<br />
time of anderzijds) biedt (J<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, 1999, p.196-183).<br />
10
Figuur 2: J<strong>en</strong>s<strong>en</strong>s vier dim<strong>en</strong>sies die de mate van interactiviteit bepal<strong>en</strong>.<br />
(Bron: J<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, 1999. p. 183)<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Deze vierdim<strong>en</strong>sionale aanpak zorgt er tev<strong>en</strong>s voor dat interactiviteit niet iets is dat, bijvoorbeeld in de<br />
definitie van Rafaeli, ‘meer’ is dat reactiviteit of ‘one-way’communicatie, omdat er altijd nog drie<br />
andere dim<strong>en</strong>sies zijn die de mate van interactiviteit bepal<strong>en</strong>.<br />
Met de kwantitatieve definitie van J<strong>en</strong>s<strong>en</strong> wordt de term interactiviteit sterk verruimd t<strong>en</strong><br />
opzichte van term<strong>en</strong> van Rafaeli <strong>en</strong> Klastrup die bepaalde randvoorwaard<strong>en</strong> voor interactiviteit<br />
veronderstell<strong>en</strong>. Interactiviteit komt bij J<strong>en</strong>s<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> voor in e<strong>en</strong> bepaalde mate, die afhankelijk is van<br />
de gezamelijke mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> beperking<strong>en</strong> van vier verschill<strong>en</strong>de communicatievorm<strong>en</strong>. Omdat dit<br />
onderzoek zich specifiek richt op interactieve televisie, kan de vraag gesteld word<strong>en</strong> of <strong>en</strong> hoe de<br />
kwalitatieve <strong>en</strong> de kwantitatieve begripsvorming zich ontwikkeld wanneer het gaat over interactiviteit<br />
in combinatie met het medium televisie, <strong>en</strong> vanuit welke terminologisch kader er gewerkt moet<br />
word<strong>en</strong>.<br />
1.2. Interactieve televisie<br />
Wanneer het begrip ‘interactiviteit’ moet word<strong>en</strong> gecombineerd met de term televisie, komt e<strong>en</strong><br />
cons<strong>en</strong>sus niet dichterbij. Het wet<strong>en</strong>schappelijke debat conc<strong>en</strong>treert zich op ontwikkeling van<br />
interactieve televisie vanuit de bestaande communicatievorm (J<strong>en</strong>s<strong>en</strong>s ‘transmissie’) van de televisie.<br />
Met het bestaande televisiemodel als uitgangspunt word<strong>en</strong> er opnieuw kwalitatieve <strong>en</strong> kwantitatieve<br />
definities aangew<strong>en</strong>d om uitsprak<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> over de vraag of interactieve televisie echt interactief is<br />
<strong>en</strong>/of in welke mate. Definities van interactiviteit word<strong>en</strong> gecombineerd met de bestaande ontologie<br />
11
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
van de televisie. Dit leidt tot verschill<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> over dat wat interactieve televisie kan of moet<br />
zijn.<br />
1.2.1. Interactiviteit <strong>en</strong> de televisie als organisatiemodel<br />
Twee auteurs die zich afvrag<strong>en</strong> of interactieve televisie wel ‘echt’ interactief kan zijn <strong>en</strong> die hierbij<br />
uitgaan van bepaalde criteria voor interactiviteit, zijn Pyungho Kim <strong>en</strong> Harmeet Sawhney (2002). Om<br />
interactiviteit met het medium televisie mogelijk te mak<strong>en</strong>, zal volg<strong>en</strong>s deze auteurs het bestaande<br />
televisiemodel, dat uitgaat van ‘broadcasting’ <strong>en</strong> ‘one-way’ communicatie vanuit de gec<strong>en</strong>traliseerde<br />
gevestigde institut<strong>en</strong> naar de massa in de periferie, moet<strong>en</strong> verander<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> ‘two-way’<br />
informatiestroom, waarin zowel voice-, video- als dataverkeer mogelijk is. Ook moet de televisie<br />
volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> zowel e<strong>en</strong> receptie- als productieplatform bied<strong>en</strong>, waarmee de gebruiker de mogelijkheid<br />
heeft zijn eig<strong>en</strong> boodschap te producer<strong>en</strong> <strong>en</strong> te verz<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Om dit te realiser<strong>en</strong> moet er binn<strong>en</strong> het<br />
bestaande televisiemodel e<strong>en</strong> onvermijdelijke verschuiving in controle plaatsvind<strong>en</strong> van het c<strong>en</strong>trum<br />
(de institut<strong>en</strong>) naar de periferie (het publiek). Dit vereist e<strong>en</strong> machtsverschuiving in de televisieket<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> daarmee e<strong>en</strong> verandering in het systeem van productie, distributie <strong>en</strong> consumptie (Kim & Sawhney,<br />
2002). Maar er bestaat volg<strong>en</strong>s de auteurs ge<strong>en</strong> red<strong>en</strong> voor de gevestigde institut<strong>en</strong> om controle af te<br />
staan aan het publiek omdat ze daarmee (e<strong>en</strong> deel van) zichzelf op zoud<strong>en</strong> heff<strong>en</strong>:<br />
‘The firms organize interactive TV following the TV model because it is a historically<br />
familiar and successful economic model and an exemplary control mechanism for te<br />
production, distribution, and consumption of information. Therefore the interactive TV<br />
system retains an asymmetrical structure and limits interactivity to mechanical activities such<br />
as on-off requests in order to avoid the introduction of uncontrollable communication into the<br />
system. In effect, interactivity or interactive communication in interactive TV becomes<br />
pseudo-interactive or quasi-interactive.’ (Kim & Sawhney, 2002, p. 229)<br />
De basis voor deze red<strong>en</strong>ering wordt duidelijk uit e<strong>en</strong> ander eerder betoog van Kim (2001), waarin het<br />
probleem met <strong>iTV</strong> wordt gelegd bij de tweedeling tuss<strong>en</strong> de publieke verwachting<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> <strong>en</strong> de<br />
bereidheid tot het vervull<strong>en</strong> van deze verwachting<strong>en</strong> aan de aanbodzijde. Deze tweedeling heeft<br />
volg<strong>en</strong>s Kim in de Ver<strong>en</strong>igde Stat<strong>en</strong> gezorgd voor e<strong>en</strong> stagnatie in de ontwikkeling van interactieve<br />
televisie. Het publieke discours werd gedomineerd door verwachting<strong>en</strong> die voortkwam<strong>en</strong> uit<br />
technologische mogelijkhed<strong>en</strong> voor <strong>iTV</strong>. Ideeën voor interactieve televisie ging<strong>en</strong> verder dan dat wat<br />
de aanbodzijde bereid was te realiser<strong>en</strong> vanwege de angst voor controleverlies. <strong>iTV</strong> moest volg<strong>en</strong>s het<br />
12
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
publieke discours e<strong>en</strong> einde mak<strong>en</strong> aan de passieve kijker <strong>en</strong> de e<strong>en</strong>zijdige informatie stroom. Maar de<br />
vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> waarmee de institut<strong>en</strong> mee werkt<strong>en</strong>, ded<strong>en</strong> dat volg<strong>en</strong>s Kim helemaal niet:<br />
‘If indeed a curr<strong>en</strong>t form of television were superseded and interactivity were to operate as<br />
a new cultural principle of television, interactive TV should be more a cultural project than<br />
a technological one because it was going to change patterns of traditional media consumption<br />
habits, of social activities, and of the relationship betwe<strong>en</strong> users and the medium.Therefore,<br />
interactive TV was not, or should not have be<strong>en</strong>, a simple replacem<strong>en</strong>t of or improvem<strong>en</strong>t on<br />
the traditional television medium.’ (Kim, 2001, p.81)<br />
Kim is dus van m<strong>en</strong>ing dan de realisatie van échte interactieve televisie, die wordt gedefinieerd door<br />
de discursieve verwachting<strong>en</strong> van de mogelijkhed<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong>, niet mogelijk is, omdat deze haaks staat<br />
op de plann<strong>en</strong> van de bestaande institut<strong>en</strong> die <strong>iTV</strong> moet<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>. Er bestaat aldus Kim e<strong>en</strong><br />
fundam<strong>en</strong>tele culturele teg<strong>en</strong>stelling tuss<strong>en</strong> interactiviteit als communicatievorm <strong>en</strong> televisie als<br />
organisatiemodel (Kim, 2001, p. 83): televisiekijk<strong>en</strong> is ‘laid-back’, ‘sociaal’ <strong>en</strong> ‘passief’. Interactieve<br />
communicatie is het teg<strong>en</strong>overgestelde. Om de twee sam<strong>en</strong> te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> zowel de bestaande<br />
gebruikerspatron<strong>en</strong> van de kijker als de kernactiviteit<strong>en</strong> van de aanbieders verander<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat zal, zoals<br />
blijkt uit de redering van Kim & Sawhney, niet of nauwelijks gebeur<strong>en</strong>. Wat overblijft van is e<strong>en</strong><br />
compromis met e<strong>en</strong> vorm van televisie die niet daadwerkelijk interactief is. (Kim, 2001)<br />
Of het televisiekijk<strong>en</strong> daadwerkelijk passief <strong>en</strong> sociaal is zoals Kim veronderstelt, is natuurlijk<br />
de vraag. Volg<strong>en</strong>s James Stewart veronderstelt de groei van het aantal televisietoestell<strong>en</strong> <strong>en</strong> kanal<strong>en</strong><br />
per huishoud<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met kwalitatief onderzoek naar de bezighed<strong>en</strong> van de televisiekijker e<strong>en</strong><br />
individualisering van het televisiekijk<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt er volg<strong>en</strong>s Stewart door televisiekijkers<br />
onderling volop gedebatteerd over <strong>en</strong> gereageerd op de televisie-inhoud (Stewart, 1998). Het<br />
televisiekijk<strong>en</strong> kan dus, in teg<strong>en</strong>stelling tot het uitgangspunt van Kim, wellicht ook actief <strong>en</strong>/of<br />
individueel zijn. Maar wanneer de industrie, die in de eerste instantie de vorm interactieve televisie<br />
bepaalt, zal blijv<strong>en</strong> uitgaan van de passieve sociale kijker omdat deze bang is voor het verlies van de<br />
controle blijft het door Kim & Sawhney uitgelegde probleem bestaan, ongeacht wanneer de<br />
gebruikspatron<strong>en</strong> van het publiek zich wel l<strong>en</strong><strong>en</strong> voor interactiviteit.<br />
1.2.2. Behoud van controle<br />
Volg<strong>en</strong>s Kim & Sawhney zal interactieve televisie ge<strong>en</strong> verschuiving van controle betek<strong>en</strong><strong>en</strong> van de<br />
aanbieders naar de kijkers. Interactieve televisie kan daarom alle<strong>en</strong> bestaan uit vorm<strong>en</strong> die de<br />
bestaande machtsverhouding<strong>en</strong> in stand houd<strong>en</strong>. Deze vorm<strong>en</strong> van interactieve televisie wordt door<br />
13
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
onder andere Daniel Palmer omschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als vorm<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> illusie van controle bied<strong>en</strong>.<br />
Palmer legt deze illusie uit aan de hand ‘the paradox of user control’. Vanuit de institut<strong>en</strong> wordt er<br />
ingespeeld op e<strong>en</strong> voortgaande tr<strong>en</strong>d van individualisering <strong>en</strong> fragm<strong>en</strong>tering in (onder andere)<br />
mediagebruik, waarin de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> werk <strong>en</strong> vrije tijd of consumptie <strong>en</strong> productie verdwijn<strong>en</strong>. De<br />
ontwikkeling van interactieve televisie is daar e<strong>en</strong> voorbeeld van. Zonder het bestaande model te<br />
verliez<strong>en</strong>, kan de televisie de kijker het idee gev<strong>en</strong> dat deze inspeelt op zijn of haar persoonlijke<br />
w<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Maar in plaats daarvan is de televisie ‘likely to consolidate a process of ‘mass’ rather than<br />
individual customisation’ (Palmer, 2003, p. 162). De controle over de massa, zoals deze bij in het<br />
huidige televisiesysteem wordt verondersteld, blijft aldus Palmer dus nog steeds aanwezig.<br />
Interactieve televisie kan de ongelijke machtsverhouding<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de gevestigde institut<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
de kijkers (of gebruikers) niet alle<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong>, maar ook versterk<strong>en</strong>. Marc Andrejevic legt uit dat<br />
interactieve televisie het mogelijk maakt om waardevolle data over de kijker te verzamel<strong>en</strong> die kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gebruikt voor commerciële doeleind<strong>en</strong>, zoals het afstemm<strong>en</strong> van reclames op deze data, zodat<br />
de juiste doelgroep<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bereikt <strong>en</strong> de reclame-inkomst<strong>en</strong> stijg<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorbeeld dat Andrejevic<br />
geeft is de (in de Ver<strong>en</strong>igde Stat<strong>en</strong> succesvolle) TIVO; e<strong>en</strong> digitale videorecorder die de kijker bedi<strong>en</strong>t<br />
door zijn of haar voorkeur<strong>en</strong> op te slaan, maar tegelijkertijd alle informatie over de deze kijker door<br />
stuurt naar de bedrijv<strong>en</strong> aan de aanbodzijde. Het feit dat de kijker zijn informatie vrijwillig geeft, komt<br />
doordat de kijker het gevoel heeft hier wat voor terug te krijg<strong>en</strong>, namelijk gepersonaliseerde reclame,<br />
programma’s, mogelijkhed<strong>en</strong> tot timeshifting, of andere di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. Ook kan het zijn dat de kijker<br />
helemaal niet op de hoogte is dat er data over hem of haar verzameld word<strong>en</strong>. In elk geval heeft de<br />
kijker het idee dat hij of zij zelf de controle heeft het televisieaanbod, terwijl het daadwerkelijk de<br />
gevestigde institut<strong>en</strong> die deze controle mogelijk mak<strong>en</strong> (Andejevic, 2002).<br />
Wanneer we de besprok<strong>en</strong> theorieën sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong> kan er gezegd word<strong>en</strong> dat hier opnieuw<br />
wordt gekek<strong>en</strong> naar interactiviteit als kwalitatief begrip, maar ook als kwantitatief begrip. Kim <strong>en</strong><br />
Sawhney gev<strong>en</strong> met hun theorie aan dat interactieve televisie eig<strong>en</strong>lijk niet kan bestaan, omdat<br />
interactiviteit binn<strong>en</strong> het huidige organisatiemodel waarbij de gevestigde institut<strong>en</strong> de controle zull<strong>en</strong><br />
behoud<strong>en</strong>, niet voldoet aan de criteria die de auteurs aan het begrip hebb<strong>en</strong> gesteld. Palmer <strong>en</strong><br />
Andrjevic lat<strong>en</strong> zicg niet uit over dat wat wel of niet ‘echt interactief’ is, maar gev<strong>en</strong> aan dat de<br />
ontwikkeling van <strong>iTV</strong> op het gebied van gebruikerscontrole in elk geval slechts e<strong>en</strong> ‘illusie’ van deze<br />
controle biedt. De mate van interactiviteit blijft volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> op dit punt dus beperkt. Gered<strong>en</strong>eerd<br />
vanuit het concept van de verschill<strong>en</strong>de dim<strong>en</strong>sies van J<strong>en</strong>s<strong>en</strong> is controle echter niet de <strong>en</strong>ige manier<br />
om de mate van interactiviteit te met<strong>en</strong>.<br />
Hoe kan er nu onderzoek gedaan word<strong>en</strong> naar de manier waarop interactieve televisie zich<br />
ontwikkelt, zonder zich vast te houd<strong>en</strong> aan kwalitatieve begripsvorming of te blijv<strong>en</strong> stek<strong>en</strong> discussies<br />
14
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
over mogelijke beperking<strong>en</strong> van interactiviteit? Wanneer m<strong>en</strong>, zoals Kim & Sawhney, uitgaat van het<br />
idee dat interactieve televisie e<strong>en</strong> contradictio in terminis is, wordt de werkelijkheid tekort gedaan. De<br />
geschied<strong>en</strong>is laat ons zi<strong>en</strong> dat het begrip <strong>iTV</strong> de gevestigde institut<strong>en</strong>, ondanks de veronderstelde<br />
houvast aan de bestaande machtsverhouding<strong>en</strong>, niet onberoerd heeft gelat<strong>en</strong> hiervoor concrete<br />
toepassing<strong>en</strong> te bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong>. Dat de mate van interactiviteit beperkt blijft omdat vorm<strong>en</strong><br />
van <strong>iTV</strong> e<strong>en</strong> illusie van controle bewerkstellig<strong>en</strong>, is zeer wel mogelijk. Dit gegev<strong>en</strong> biedt slechts één<br />
manier om de mate van interactiviteit te met<strong>en</strong> <strong>en</strong> biedt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> basis om te begrijp<strong>en</strong> hoe deze<br />
‘illusie’ dan precies vorm krijgt. Interactieve televisie is uiteindelijk niets meer of niets minder dan dat<br />
wat in de maatschappij als zodanig ontwikkeld <strong>en</strong> geaccepteerd wordt. In plaats van te<br />
beargum<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> wat interactieve televisie wel of niet zou moet<strong>en</strong> zijn, moet er gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar<br />
wat interactieve televisie nu is <strong>en</strong> hoe deze tot stand is gekom<strong>en</strong>. Om de ontwikkeling van interactieve<br />
televisie te beschrijv<strong>en</strong> is het daarom noodzakelijk af te stapp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> theoretische, normatieve<br />
discussie over wat (<strong>en</strong> ‘of ’) interactieve televisie is, <strong>en</strong> zich te richt<strong>en</strong> op de concept<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitvoering<strong>en</strong><br />
van interactieve televisie in de praktijk.<br />
1.3. Veldonderzoek<br />
Wanneer er moet word<strong>en</strong> gekek<strong>en</strong> naar de praktijkgebaseerde concept<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> zijn er twee<br />
onderzoek<strong>en</strong> vanuit waar er verder onderzoek gedaan kan word<strong>en</strong> naar de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> in<br />
Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>, namelijk de onderzoek<strong>en</strong> van Harry van Vliet <strong>en</strong> Loes van Dijk & Jan de<br />
Vos.<br />
Harry van Vliet (2001) beschrijft aan de hand van al gerealiseerde nieuwe televisievorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
viertal categorieën, onder welke toepassing<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> verdeeld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De vorm<strong>en</strong> die van<br />
Vliet bespreekt zijn WebTV, <strong>en</strong>hanced TV, interactive TV <strong>en</strong> personalised TV. E<strong>en</strong> korte uitleg van elk<br />
van deze vorm<strong>en</strong> volgt hieronder. De categorieën gaan uit van mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong> van<br />
televisie die kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gerealiseerd door middel van ‘Digital Video Broadcasting’: Via<br />
bestaande gedigitaliseerde televisiekanal<strong>en</strong> word<strong>en</strong> programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>oemde<br />
settop-box 2 verzond<strong>en</strong>, welke deze digitale signal<strong>en</strong> omzet in analoge signal<strong>en</strong> voor het analoge<br />
televisieapparaat. 3<br />
WebTV – Deze vorm van televisie heeft twee gedaantes. De eerste biedt Internet via het<br />
televisietoestel. Services van het World Wide Web, waaronder e-mail, kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bekek<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
gebruikt via het televisietoestel. Dit betek<strong>en</strong>t niet dat alle Internettoepassing<strong>en</strong> zonder problem<strong>en</strong> via<br />
het televisietoestel gebruikt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De settop-box<strong>en</strong> die op de televisietoestell<strong>en</strong> zijn<br />
2 De naam ‘settop-box’ komt uit het Engels e<strong>en</strong> is bedoeld ‘on top of the tv-set’. Het is e<strong>en</strong> kastje dat aangeslot<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> op het<br />
televisietoestel <strong>en</strong> op het distributi<strong>en</strong>etwerk <strong>en</strong> di<strong>en</strong>t als ontvanger <strong>en</strong> doorgever van het digitale signaal naar analoge of digitale<br />
ontvangers.<br />
3 Meer details over de werking hiervan volg<strong>en</strong> in de case studies van hoofdstuk 3 <strong>en</strong> 4<br />
15
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
aangeslot<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kleinere opslagcapaciteit <strong>en</strong> andere technische werking in vergelijking met de<br />
computer. De resolutie van het televisiescherm is ook anders dat die van e<strong>en</strong> computerbeeldscherm.<br />
World Wide Web services via de settop-box zijn in de praktijk dus beperkt in vergelijking met de PC.<br />
De tweede gedaante is televisie waarbij uitgezond<strong>en</strong> programma’s aangevuld word<strong>en</strong> door websites op<br />
het Internet. Programma’s kunn<strong>en</strong> gelijktijdig ‘uitgezond<strong>en</strong>’ word<strong>en</strong> (synchronised TV) of word<strong>en</strong><br />
ondersteund door extra beeld, geluid, tekst of achtergrond<strong>en</strong>. Televisie <strong>en</strong> Internet verwijz<strong>en</strong> hier naar<br />
elkaar, maar beide media word<strong>en</strong> op fysiek niveau apart gebruikt.<br />
Enhanced (of verrijkte) TV – Informatie die wordt uitgezond<strong>en</strong> door de reguliere omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ers <strong>en</strong> welke door de gebruiker via settop-box raadpleegbaar is, noemt van Vliet <strong>en</strong>hanced<br />
TV. Hij vergelijkt deze vorm met e<strong>en</strong> vorm van teletekst. Echter kan er door middel van digitalisering<br />
veel informatie tegelijkertijd word<strong>en</strong> uitgezond<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong>hanced applicaties meer bied<strong>en</strong> dan<br />
teletekst. Het gebruik blijft echter hetzelfde: de kijker maakt de keuze of hij of zij extra informatie op<br />
wil vrag<strong>en</strong>, <strong>en</strong> welke.<br />
Interactive (of interactieve) TV – Dit is televisie die gebruikt maakt van e<strong>en</strong> retourpad. Dit<br />
retourpad zorgt voor e<strong>en</strong> mogelijkheid tot ‘two-way interaction’ (van Vliet, 2001, p.69) tuss<strong>en</strong> de<br />
gebruiker, de omroep of de di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>er. Dit retourpad hoeft volg<strong>en</strong>s van Vliet niet persé hetzelfde<br />
te zijn als het kanaal dat inhoud <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> naar de kijker of gebruiker transporteert. Wanneer de<br />
televisiekabel bijvoorbeeld wordt gebruikt om programma’s of di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> uit te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong>, het<br />
Internet <strong>en</strong> de telefoon ook di<strong>en</strong><strong>en</strong> als retourpad naast of in plaats van de kabel.<br />
Welke informatie er moet word<strong>en</strong> gecommuniceerd via dit retourpad <strong>en</strong> wat er met deze informatie<br />
gebeurt, geeft van Vliet niet aan. Interactieve televisie is dus vooral de verzamelnaam voor de<br />
verschill<strong>en</strong>de mogelijkhed<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> retourpad biedt:<br />
‘The return path gives the consumer access to interactive cont<strong>en</strong>t, such as the Internet and<br />
interactive television. It also allows service providers to access consumer profile/prefer<strong>en</strong>ce<br />
information in order to make business decisions regarding cont<strong>en</strong>t that is provided tot the<br />
consumer.’ (van Vliet, 2001, p. 69)<br />
Personalised (of gepersonaliseerde) TV – Hierbij kan de gebruiker kiez<strong>en</strong> wannéér hij of zij<br />
wát wil zi<strong>en</strong>. De kwestie van ‘wanneer’ is e<strong>en</strong> kwestie van ‘timeshifting’. Uitgezond<strong>en</strong> programma’s<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> later word<strong>en</strong> bekek<strong>en</strong>. Dit kan door middel van opname door de reeds<br />
bek<strong>en</strong>de VCR, maar ook door digitale toepassing<strong>en</strong>, die hier nog meer op ingesteld zijn. Settop-box<strong>en</strong><br />
of Personal Digital Recorders (PDR) met e<strong>en</strong> harde schijf kunn<strong>en</strong> ook programma’s opnem<strong>en</strong> - op<br />
automatische wijze of door de kijker ingesteld - <strong>en</strong> gekoppeld word<strong>en</strong> aan Elektronische<br />
16
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Programmagids<strong>en</strong> (EPG’s). E<strong>en</strong> service waarbij films of programma’s besteld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bij de<br />
provider, oftewel ‘Video on Demand’ (VOD), hoort volg<strong>en</strong>s van Vliet niet bij de mogelijkheid van<br />
timeshifting, omdat deze inhoud niet eerst regulier is uitgezond<strong>en</strong> maar pas op individuele aanvraag<br />
wordt verzond<strong>en</strong>. De kwestie van ‘wat’ is e<strong>en</strong> kwestie van personalisatie. Inhoud <strong>en</strong> services word<strong>en</strong><br />
hierbij toegespitst op de voorkeur<strong>en</strong> of profiel<strong>en</strong> van individuele kijkers. Dit gebeurt door middel van<br />
het verzamel<strong>en</strong> van gegev<strong>en</strong>s over deze kijker. Deze gegev<strong>en</strong>s kunn<strong>en</strong> zowel bewust als onbewust<br />
door de kijker word<strong>en</strong> verstrekt <strong>en</strong> bestaan uit demografische gegev<strong>en</strong>s, kijk- <strong>en</strong> navigatiegedrag,<br />
contextgegev<strong>en</strong>s, <strong>en</strong> persoonlijke voorkeur<strong>en</strong>. In ruil voor het verstrekk<strong>en</strong> van deze informatie krijgt<br />
de kijker e<strong>en</strong> ‘gepersonaliseerde televisie-ervaring’ door middel van (onder andere)<br />
programmasuggesties, de mogelijkheid om de EPG naar eig<strong>en</strong> voorkeur in te vull<strong>en</strong>, gespecificeerde<br />
reclame, automatische overschakeling van favoriete programma’s, de mogelijkheid zelf het interface<br />
van de digitale portal <strong>en</strong> de EPG te kunn<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> <strong>en</strong> de mogelijkheid dat er automatisch<br />
programma’s opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong> waaraan de kijker de voorkeur geeft. (van Vliet, 2001)<br />
De categorisering van van Vliet is e<strong>en</strong> hulpmiddel om concrete televisietoepassing<strong>en</strong> in het<br />
digitale tijdperk te omschrijv<strong>en</strong>. Echter is de scheiding tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de categorieën ook hier<br />
gebaseerd is op de interpretatie van de auteur. Daarom moet<strong>en</strong> ook deze categorieën niet als <strong>en</strong>ige <strong>en</strong><br />
afgebak<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong>. Er kunn<strong>en</strong> ook tuss<strong>en</strong>vorm<strong>en</strong> ontstaan of vorm<strong>en</strong> van<br />
<strong>iTV</strong> word<strong>en</strong> ontwikkeld die niet thuis te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> zijn onder deze vier categorieën. ‘On demand’<br />
services krijg<strong>en</strong> van van Vliet ge<strong>en</strong> plekje binn<strong>en</strong> de vier categorieën, terwijl zij wel kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
ervar<strong>en</strong> als interactieve televisietoepassing. Daarnaast kunn<strong>en</strong> zowel WebTV, verrijkte TV als de<br />
gepersonaliseerde TV door z<strong>en</strong>der <strong>en</strong> ontvanger ervar<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als interactieve TV, of hoeft,<br />
andersom, interactieve TV wellicht niet altijd als ‘interactief’ ervar<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>.<br />
Naast de praktische categorisering van van Vliet hebb<strong>en</strong> Jan van Dijk <strong>en</strong> Loes de Vos (2001)<br />
e<strong>en</strong> begin gemaakt met het in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de process<strong>en</strong> die de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> bepal<strong>en</strong><br />
door concept<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> vanuit het bedrijfslev<strong>en</strong> met elkaar te vergelijk<strong>en</strong>. Vergelek<strong>en</strong> zijn concept<strong>en</strong><br />
van <strong>iTV</strong> vanuit de Internetsector met concept<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> binn<strong>en</strong> de televisiesector. Zowel binn<strong>en</strong> als<br />
tuss<strong>en</strong> de twee sector<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> de antwoord<strong>en</strong> op de vraag ‘what is interactive in interactive<br />
television?’ ver uit elkaar te ligg<strong>en</strong>. (figuur 3). Binn<strong>en</strong> de Internetsector zijn de m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> over<br />
interactiviteit verdeeld in de mogelijkheid om te kiez<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> m<strong>en</strong>u’s of het sluit<strong>en</strong> van transacties<br />
(49%) <strong>en</strong> het producer<strong>en</strong> van informatie door de gebruikers (32%). Daarnaast is e<strong>en</strong> deel van de<br />
ondervraagd<strong>en</strong> uit deze sector (15%) dat van m<strong>en</strong>ing is dat interactieve televisie di<strong>en</strong>t om onderling te<br />
communicer<strong>en</strong>. Dit laatste perc<strong>en</strong>tage ligt bij de televisieproduc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> veel lager, namelijk op 3%. Bij<br />
de televisieproduc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> is het voornamelijk het kiez<strong>en</strong> uit m<strong>en</strong>u’s <strong>en</strong> het sluit<strong>en</strong> van transacties dat<br />
17
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
wordt gekoz<strong>en</strong> als de kern van interactieve televisi<strong>en</strong> (71%), gevolgd door het producer<strong>en</strong> van<br />
informatie door de gebruiker (19%).<br />
Figuur 3 : ‘Continuum of indicators of interactivity in <strong>iTV</strong> by Internet and TV producers’<br />
(van Dijk & de Vos, 2001, p. 455)<br />
Ook blijkt uit het onderzoek van van Dijk <strong>en</strong> de Vos dat er in het werkveld verschill<strong>en</strong>d gedacht wordt<br />
over de technologie die aan interactieve televisie t<strong>en</strong> grondslag moet ligg<strong>en</strong> (zie figuur 4). De<br />
meerderheid van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vanuit beide sector<strong>en</strong> ziet de settop-box <strong>en</strong>/of het televisietoestel als<br />
het platform dat interactieve televisie zal gaan br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, maar deze meerderheid is kleiner bij de<br />
Internetsector (40% t<strong>en</strong> opzichte van 67% bij de televisiesector) <strong>en</strong> wordt al snel gevolgd door het<br />
ideeën waarbij de PC e<strong>en</strong> rol speelt in het gebruik van <strong>iTV</strong> (34% <strong>en</strong> 26%). De red<strong>en</strong><strong>en</strong> voor de<br />
uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de concept<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verklaard door uit de achtergrond van de bedrijv<strong>en</strong>. In<br />
vergelijking met de televisie hebb<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> die zich bezig houd<strong>en</strong> met het Internet hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
andere kijk op interactieve mogelijkhed<strong>en</strong> van televisie, de applicaties die daarbij hor<strong>en</strong>, wie de<br />
doelgroep is, de toepassing<strong>en</strong> die aanslaan bij deze doelgroep <strong>en</strong> de eig<strong>en</strong> doel<strong>en</strong> die met <strong>iTV</strong> bereikt<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> (van Dijk & de Vos, 2001).<br />
Met de uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de ideeën in het werkveld die van Dijk & de Vos aan het licht br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, kan<br />
m<strong>en</strong> zich afvrag<strong>en</strong> hoe <strong>iTV</strong> zich binn<strong>en</strong> de industrie ontwikkelt. Harry van Vliet geeft aan dat,<br />
ondanks de verschill<strong>en</strong>de ideeën, Internet <strong>en</strong> televisie dicht naar elkaar kúnn<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>. Beid<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
sterke <strong>en</strong> zwakke punt<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> elkaars sterke punt<strong>en</strong> daarom vervang<strong>en</strong> voor hun eig<strong>en</strong> zwakke<br />
punt<strong>en</strong>. Er kan echter niet verwacht word<strong>en</strong> dat beide media alle eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van elkaar zull<strong>en</strong><br />
overnem<strong>en</strong>. Het Internet heeft zich ontwikkeld naast de televisie omdat deze e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> ontologische<br />
achtergrond bezit welke verschilt van de televisie.<br />
18
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Figuur 4: ‘Main Platforms for the introduction of <strong>iTV</strong> according to TV and internet producers of <strong>iTV</strong> (%)’<br />
(van Dijk & de Vos, 2001, p. 456)<br />
Met de uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de ideeën in het werkveld die van Dijk & de Vos aan het licht br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, kan m<strong>en</strong><br />
zich afvrag<strong>en</strong> hoe <strong>iTV</strong> zich binn<strong>en</strong> de industrie ontwikkelt. Harry van Vliet geeft aan dat, ondanks de<br />
verschill<strong>en</strong>de ideeën, Internet <strong>en</strong> televisie dicht naar elkaar kúnn<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>. Beid<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> sterke <strong>en</strong><br />
zwakke punt<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> elkaars sterke punt<strong>en</strong> daarom vervang<strong>en</strong> voor hun eig<strong>en</strong> zwakke punt<strong>en</strong>. Er<br />
kan echter niet verwacht word<strong>en</strong> dat beide media alle eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van elkaar zull<strong>en</strong> overnem<strong>en</strong>. Het<br />
Internet heeft zich ontwikkeld naast de televisie omdat deze e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> ontologische achtergrond bezit<br />
welke verschilt van de televisie. Maar e<strong>en</strong> remediatie van bepaalde onderdel<strong>en</strong> van het <strong>en</strong>e medium in<br />
het andere medium is volg<strong>en</strong>s van Vliet zeker d<strong>en</strong>kbaar:<br />
‘Television can easily pick up aspects from the Internet like it’s interactivity and its<br />
connectivity, and place it in a context where it makes s<strong>en</strong>se.’ (van Vliet, 2001a, p.28)<br />
Wanneer de televisie, zoals van Vliet aangeeft, de interactiviteit van het Internet succesvol kan<br />
overnem<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan aanpass<strong>en</strong> aan het eig<strong>en</strong> medium, stelt zich de vraag hoe deze interactiviteit er dan<br />
uitziet <strong>en</strong> wie of wat hiervoor verantwoordelijk is. Om de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> in Nederland <strong>en</strong><br />
Vlaander<strong>en</strong> te begrijp<strong>en</strong> zal daarom onderzocht moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> welke factor<strong>en</strong> het<br />
ontwikkelingsproces tuss<strong>en</strong> de conceptfase <strong>en</strong> de realisatie van <strong>iTV</strong> in hebb<strong>en</strong> bepaald <strong>en</strong> welke<br />
vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> dit heeft opgeleverd. Voordat deze vrag<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beantwoord, moet er eerst<br />
word<strong>en</strong> gekek<strong>en</strong> naar method<strong>en</strong> van onderzoek die kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot de antwoord<strong>en</strong> hierop. Dit zal<br />
gebeur<strong>en</strong> in het volg<strong>en</strong>de hoofdstuk.<br />
19
2. <strong>DE</strong> TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELING <strong>VAN</strong> <strong>iTV</strong><br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
In het vorige hoofdstuk is beschrev<strong>en</strong> dat concept<strong>en</strong> van <strong>en</strong> ontwikkelde toepassing<strong>en</strong> voor <strong>iTV</strong> in de<br />
industrie uit elkaar lop<strong>en</strong>. Om te kunn<strong>en</strong> schets<strong>en</strong> hoe <strong>iTV</strong> zich in ontwikkelt is het vervolg<strong>en</strong>s de<br />
vraag wie of wat de ontwikkeling van deze concept<strong>en</strong> <strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong> bepaalt. In dit hoofdstuk wordt<br />
e<strong>en</strong> methodisch kader geschetst van waaruit de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> in Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> kan<br />
word<strong>en</strong> onderzocht. In de eerste paragraaf van dit hoofdstuk staat het debat rond de ontwikkeling van<br />
technologie c<strong>en</strong>traal <strong>en</strong> wordt de hierbinn<strong>en</strong> voor dit onderzoek gekoz<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adering van het ‘actorc<strong>en</strong>tered<br />
institutialism’ besprok<strong>en</strong>. In paragraaf 2.2 word<strong>en</strong> de ‘actor<strong>en</strong>’ binn<strong>en</strong> deze b<strong>en</strong>adering<br />
verder ingevuld. In paragraaf 2.3 zal tot slot word<strong>en</strong> ingegaan op de vraag wat de besprok<strong>en</strong><br />
b<strong>en</strong>adering betek<strong>en</strong>t voor het onderzoek naar <strong>iTV</strong> <strong>en</strong> de vraagstelling<strong>en</strong> die hierbij kom<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong>.<br />
2.1. De constructie van technologie<br />
Deze paragraaf bespreekt de geschied<strong>en</strong>is van e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk discours dat zich bezig houdt met<br />
de manier waarop technologie zich ontwikkelt of laat ontwikkel<strong>en</strong>. C<strong>en</strong>traal staat de discussie tuss<strong>en</strong><br />
het technologisch determinisme <strong>en</strong> het sociaal constructivisme. In pararaaf 2.1.1 wordt de<br />
geschied<strong>en</strong>is van deze discussie uitgelegd aan de hand van de theorieën van Marshall McLuhan <strong>en</strong><br />
Raymond Williams. In paragraaf 2.1.2 wordt er gekek<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>telijke nuancering van beide<br />
b<strong>en</strong>adering<strong>en</strong> door Ian Hutchby. Paragraaf 2.1.3 bespreekt e<strong>en</strong> tweede g<strong>en</strong>uanceerde b<strong>en</strong>adering die<br />
voortkomt uit de ‘actor-network theory’ <strong>en</strong> legt uit waarom deze het beste kan di<strong>en</strong><strong>en</strong> als uitgangspunt<br />
voor het onderzoek naar <strong>iTV</strong>.<br />
2.1.1. Technologisch determinisme <strong>en</strong> sociaal constructivisme<br />
Over de manier waarop e<strong>en</strong> medium e<strong>en</strong> geaccepteerde functie in de maatschappij krijgt, bestaan<br />
verschill<strong>en</strong>de opvatting<strong>en</strong> die grofweg voortkom<strong>en</strong> uit twee stroming<strong>en</strong>, namelijk het technologisch<br />
determinisme <strong>en</strong> het sociaal constructivisme. Het technologisch determinisme is gebaseerd op de<br />
opvatting dat e<strong>en</strong> technologie tot stand komt vanuit door technische mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat deze<br />
technologie zorgt voor sociaal-culturele verandering<strong>en</strong> in de maatschappij. Marshall McLuhan (1974)<br />
Zijn opvatting dat technologie in sterke mate de maatschappij beïnvloedt, is in de afgelop<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>nia<br />
bekritiseerd door de aanhangers van het sociaal constructivisme. Voortkom<strong>en</strong>d uit de<br />
sociaalwet<strong>en</strong>schappelijke hoek gaat deze theorie er vanuit dat e<strong>en</strong> technologie zelf e<strong>en</strong> product is van<br />
bepaalde maatschappelijke verandering<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat de manier waarop e<strong>en</strong> technologie zich ontwikkelt<br />
door maatschappelijke factor<strong>en</strong> wordt bepaald. De maatschappij beïnvloedt dus de ontwikkeling van<br />
e<strong>en</strong> technologie. Raymond Williams pleit voor e<strong>en</strong> vorm van sociaal constructivisme die zowel de<br />
20
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
int<strong>en</strong>tie erk<strong>en</strong>t waarmee e<strong>en</strong> bepaalde technologie wordt gemaakt, als ook de sociale factor<strong>en</strong> die de<br />
verdere ontwikkeling het gebruik ervan bepal<strong>en</strong>. Technologie wordt dus ontwikkeld vanuit bepaalde<br />
int<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> het gebruik ervan na deze ontwikkeling wordt tev<strong>en</strong>s bepaald door maatschappelijke<br />
behoeft<strong>en</strong> (Williams, 1974). E<strong>en</strong> voorbeeld van deze sociale invloed<strong>en</strong> toont Siegfried Zielinski, die<br />
beschrijft dat de eerste concept<strong>en</strong> voor televisie, eind 19 e eeuw, voortkwam<strong>en</strong> uit ideeën voor het<br />
transporter<strong>en</strong> van beeld<strong>en</strong> op afstand. Groei<strong>en</strong>de mobiliteit <strong>en</strong> reismogelijkhed<strong>en</strong> creëerd<strong>en</strong> de<br />
behoefte aan e<strong>en</strong> audiovisueel communicatiemiddel. De eerste ideeën over televisie war<strong>en</strong> dan ook<br />
gebaseerd op two-way <strong>en</strong> één-op-één communicatie. Sociale <strong>en</strong> historische omstandighed<strong>en</strong> zorgd<strong>en</strong><br />
er voor dat de verdere technische ontwikkeling <strong>en</strong> de ingebruikname van televisie zich echter pas e<strong>en</strong><br />
halve eeuw na het ontstaan van deze ideeën voltrok <strong>en</strong> dat deze televisie bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong> medium werd<br />
waarin ‘one-way’ communicatie c<strong>en</strong>traal stond (Zielinski, 1999, p. 25-35)<br />
2.1.2. Technologische ‘affordances’<br />
Wanneer de visies van het technologisch determinisme <strong>en</strong> het sociaal constructivisme naast elkaar<br />
word<strong>en</strong> gelegd kan word<strong>en</strong> gezegd dat de twee b<strong>en</strong>adering<strong>en</strong> elkaar niet persé uitsluit<strong>en</strong>. Het<br />
technologisch determinisme is e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adering die bespreekt hoe technologie invloed heeft op de<br />
maatschappij, nadat deze is ontwikkeld. Het sociaal constructivisme legt de nadruk op de<br />
maatschappelijke invloed op de voordat of wanneer deze wordt ontwikkeld. Er is dus e<strong>en</strong> constante<br />
wisselwerking tuss<strong>en</strong> technologie <strong>en</strong> maatschappij, waarbij er zowel gew<strong>en</strong>ste (sociaal<br />
constructivisme) als ongew<strong>en</strong>ste effect<strong>en</strong> (technologisch determinisme) van deze technologie of in<br />
deze maatschappij kunn<strong>en</strong> ontstaan. De wisselwerking die er bestaat tuss<strong>en</strong> technologie <strong>en</strong><br />
maatschappij wordt onder ander door Ian Hutchby uitgelegd. Vanuit het doel om te begrijp<strong>en</strong> in welke<br />
mate de technologie bepaalt hoe de gebruikers ervan met elkaar communicer<strong>en</strong>, is Hutchby van<br />
m<strong>en</strong>ing dat eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> die inher<strong>en</strong>t zijn aan e<strong>en</strong> technologie zowel meerdere mogelijkhed<strong>en</strong><br />
bied<strong>en</strong> als ook beperking<strong>en</strong> oplegg<strong>en</strong> aan de gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> technologie. Hij legt dit<br />
uit aan de hand van de gebrek<strong>en</strong> die hij ziet in de sociaal constructivistische theorie van Grint &<br />
Woolgar 4 , waarin technologie wordt gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> geproduceerde ‘tekst’. Deze tekst wordt<br />
vervolg<strong>en</strong>s Grint & Woolgar gebruikt voor e<strong>en</strong> oneindig aantal ‘readings’, oftewel<br />
gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong>. Hoe e<strong>en</strong> technologie wordt geproduceerd <strong>en</strong> wordt gebruikt is hierbij dus<br />
afhankelijk van sociale keuzes zowel in het productieproces als in het gebruik van de technologie.<br />
Hutchby erk<strong>en</strong>t het bestaan van e<strong>en</strong> int<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> e<strong>en</strong> hoeveelheid van gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong>, maar is<br />
teg<strong>en</strong>stelling tot Grint <strong>en</strong> Woolgar van m<strong>en</strong>ing dat deze hoeveelheid niet oneindig is. In plaats daarvan<br />
is de hoeveelheid beperkt door inher<strong>en</strong>te eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van de technologie, die niet sociaal<br />
4 Hutchby verwijst naar Grint. K. & Woolgar, S. (1997). The Machine at Work. Cambridge: Polity Press.<br />
21
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
geconstrueerd zijn. Het aantal mogelijkhed<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> technologie aan lezing<strong>en</strong> biedt noemt hij e<strong>en</strong><br />
‘technological affordance’ 5 , e<strong>en</strong> term die hij uitlegt als ‘the possibilities that it offers for action’<br />
(Hutchby, 2001, p.28). Deze ‘affordances’ zijn verschill<strong>en</strong>d per object <strong>en</strong> de hoeveelheid ervan is<br />
eindig. De techniek die t<strong>en</strong> grondslag ligt aan e<strong>en</strong> medium beperkt of vormt dus t<strong>en</strong> dele de<br />
gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong> van dit medium. In e<strong>en</strong> analyse van de ontwikkeling van e<strong>en</strong> nieuw medium<br />
zal er dus naast de sociale omstandighed<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met de techniek zelf <strong>en</strong><br />
de gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong> die deze techniek voortbr<strong>en</strong>gt.<br />
2.1.3. De ‘actor-network theory’ <strong>en</strong> ‘actor-c<strong>en</strong>tered institutialism’<br />
De discussie zoals deze over de ontwikkeling van technologie gevoerd wordt roept de aloude ‘kip of<br />
ei’-vraag op: is het de technologie die de maatschappij construeert die weer de technologie construeert<br />
of juist andersom? Wanneer er wordt gekek<strong>en</strong> naar de ontwikkeling van e<strong>en</strong> specifieke technologie,<br />
zoals in dit geval <strong>iTV</strong>, gaat het erom te onderzoek<strong>en</strong> hoe vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> tot stand kom<strong>en</strong>, in plaats<br />
van hoe <strong>iTV</strong> de maatschappij beinvloedt. De nadruk moet daarom ligg<strong>en</strong> op de manier waarop de<br />
maatschappelijke factor<strong>en</strong> de technologie creër<strong>en</strong>. De technische basis die t<strong>en</strong> grondslag ligt aan de<br />
ontwikkeling van <strong>iTV</strong> moet echter wel als invloedrijke factor mee word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de analyse,<br />
omdat deze de verdere ontwikkeling <strong>en</strong> ingebruikname ervan mede beïnvloedt. Deze conclusie sluit<br />
aan bij de ‘actor-network theory’. 6 Volg<strong>en</strong>s deze theorie wordt de ontwikkeling van e<strong>en</strong> technologie<br />
bepaald door de dynamiek die betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong> van zowel m<strong>en</strong>selijke als niet-m<strong>en</strong>selijke aard –<br />
daarmee wordt ruimte gebod<strong>en</strong> voor techniek als op zichzelf staande factor – met elkaar in e<strong>en</strong><br />
netwerk producer<strong>en</strong>. Valt er e<strong>en</strong> actor weg, verandert het zwaartepunt van de overige actor<strong>en</strong>. De<br />
eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> die de actor<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> hierbij niet word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> als statisch maar als<br />
veranderlijk: Zij zijn afhankelijk van e<strong>en</strong> maatschappelijke context <strong>en</strong> moet<strong>en</strong> daarom altijd binn<strong>en</strong><br />
deze context bekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>.<br />
Het toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> aan actor<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> in de ontwikkeling van e<strong>en</strong><br />
technologie wordt gedaan binn<strong>en</strong> het concept van ‘actor-c<strong>en</strong>tered institutialism’ (Schmidt & Werle,<br />
1998). Technologie wordt hierbij gevormd door e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>spel van visies <strong>en</strong> keuzes behor<strong>en</strong>de bij of<br />
gemaakt door verschill<strong>en</strong>de betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong>. Deze actor<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beperkt in hun<br />
keuzemogelijkhed<strong>en</strong> door middel van e<strong>en</strong> bepaalde institutionele achtergrond, welke wordt bepaald<br />
door de gevestigde sociaal-culturele situatie. Dit betek<strong>en</strong>t dat verschill<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> met bijbehor<strong>en</strong>de<br />
institutionele achtergrond<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de visies hebb<strong>en</strong> op de vorm <strong>en</strong>/of inhoud van e<strong>en</strong> technologie.<br />
5<br />
De term ‘Affordances’ heeft Hutchby overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> van Gibson, J.J. (1979). The Ecological Approach to Perception. London:<br />
Houghton Mifflin.<br />
6<br />
Als grondleggers van deze theorie word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> Callon, M. (1980), Latour, B. (1987) & Law, J. (1987)<br />
22
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Maar ook binn<strong>en</strong> de partij<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> uitéénlop<strong>en</strong>de visies voorkom<strong>en</strong>. Het is het sam<strong>en</strong>gaan of het<br />
bots<strong>en</strong> van deze visies dat de ontwikkeling van e<strong>en</strong> technologie sterk beïnvloedt.<br />
Figuur 5: ‘Actor C<strong>en</strong>tered Institutialism’<br />
(Bron: Schmidt & Werle, 1998, p.17)<br />
De actor<strong>en</strong> waar de auteurs over sprek<strong>en</strong>, zijn, in teg<strong>en</strong>stelling tot de ‘actor-network theory’, alle<strong>en</strong><br />
van m<strong>en</strong>selijke aard. Dit betek<strong>en</strong>t echter niet dat Schmidt & Werle ge<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing hebb<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong><br />
met technische <strong>en</strong> ideologische beperking<strong>en</strong>:<br />
‘Only those who act are actors, individual or corporate. Technological choices can be<br />
explained as the outcomes of interactions of int<strong>en</strong>tional actors. Institutions do not act,<br />
int<strong>en</strong>tionally or otherwise, neither do technical artefacts. Both artefacts and institutions<br />
channel, frame and contextualize actions and interactions.’<br />
Bov<strong>en</strong>staand citaat geeft aan dat de visies of acties van m<strong>en</strong>selijke actor<strong>en</strong>, die de ontwikkeling van<br />
aan artefact bepal<strong>en</strong>, volg<strong>en</strong>s Schmidt & Werle voortkom<strong>en</strong> uit achterligg<strong>en</strong>de non-m<strong>en</strong>selijke<br />
factor<strong>en</strong> (Schmidt & Werle, 1998). Zou kan bijvoorbeeld de opvatting binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> commercieel bedrijf<br />
dat interactieve televisie winstgev<strong>en</strong>d moet zijn, voortkom<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> ideologische <strong>en</strong> economische<br />
context waarin dit bedrijf geworteld is.<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d kan er, na de bov<strong>en</strong>staande uite<strong>en</strong>zetting, gezegd word<strong>en</strong> dat er naar de<br />
ontwikkeling van technologie wordt gekek<strong>en</strong> door zowel sociale als technische invloed<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
23
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
wisselwerking met elkaar te bestuder<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> de redering van de ‘actor network theory’ combineert<br />
het ‘actor c<strong>en</strong>tered institutialism’ deze twee elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> door de ontwikkeling van technologie te zi<strong>en</strong><br />
als product van e<strong>en</strong> netwerk van (m<strong>en</strong>selijke) actor<strong>en</strong>. De manier waarop deze actor<strong>en</strong> handel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
keuzes mak<strong>en</strong> wordt bepaald door achterligg<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> van technische maar ook andersoortige<br />
aard. Schmidt & Werle hebb<strong>en</strong> het concept van ‘actor c<strong>en</strong>tered institutialism’ gebruikt om de kracht<strong>en</strong><br />
die van invloed zijn op de ontwikkeling <strong>en</strong> standaardisatie van verschill<strong>en</strong>de technologieën in de<br />
sam<strong>en</strong>leving te beschrijv<strong>en</strong>. Het is deze b<strong>en</strong>adering die tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> basis biedt voor de manier waarop<br />
er onderzoek gedaan kan word<strong>en</strong> naar de manier waarop <strong>iTV</strong> zich in Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />
ontwikkelt.<br />
2.2. Invloedrijke actor<strong>en</strong><br />
Wanneer er vanuit het ‘actor-c<strong>en</strong>tered institutialism’ naar de ontwikkeling van e<strong>en</strong> technologie wordt<br />
gekek<strong>en</strong>, vorm<strong>en</strong> de actor<strong>en</strong> die bij deze ontwikkeling betrokk<strong>en</strong> zijn de c<strong>en</strong>trale focus. Door de<br />
achtergrond<strong>en</strong> <strong>en</strong> interactie tuss<strong>en</strong> deze actor<strong>en</strong> te bekijk<strong>en</strong> wordt duidelijk welke factor<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> op<br />
welke manier e<strong>en</strong> technologie vorm krijgt. De vraag is vervolg<strong>en</strong>s wie of wat tot deze actor<strong>en</strong> behor<strong>en</strong>.<br />
Deze vraag wordt in dit hoofdstuk beantwoord. Paragraaf 2.2.1 behandelt theorieën die de gevestigde<br />
institut<strong>en</strong> als belangrijkste actor<strong>en</strong> aanwijz<strong>en</strong>. Paragraaf 2.2.2 bediscussieert mogelijke externe<br />
invloed<strong>en</strong> die deze theorieën buit<strong>en</strong> beschouwing lat<strong>en</strong>.<br />
2.2.1. De gevestigde institut<strong>en</strong><br />
De gevestigde institut<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving vorm<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s Brian Winston (1998) e<strong>en</strong> belangrijke<br />
groep actor<strong>en</strong> wanneer het gaat om het uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> van invloed is op de ontwikkeling van e<strong>en</strong><br />
technologisch artefact. Onderstaand model (figuur 6) toont aan op welke plekk<strong>en</strong> in het<br />
ontwikkelingsproces deze institut<strong>en</strong> belangrijk zijn. Na het ontwerp van het prototype, voortkom<strong>en</strong>d<br />
uit e<strong>en</strong> kleine groep ontwerpers met ideeën, is het de beurt aan de rest van e<strong>en</strong> maatschappij om het<br />
prototype te accepter<strong>en</strong>, af te wijz<strong>en</strong>, of te wijzig<strong>en</strong>, afhankelijk van de ‘superv<strong>en</strong>ing social<br />
necessities’. Deze kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgelegd als behoeft<strong>en</strong> aan verbetering binn<strong>en</strong> de maatschappij <strong>en</strong><br />
het geloof dat de technologie deze verbetering wel of niet kan br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Deze behoeft<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> voort<br />
uit de ontwikkeling van andere technologieën, verandering<strong>en</strong> in het sociale, economische of politieke<br />
landschap, of uit de druk vanuit de commerciële wereld. Als het prototype naar aanleiding van deze<br />
behoeft<strong>en</strong> geaccepteerd of gewijzigd wordt, wordt het omgezet in e<strong>en</strong> ‘uitvinding’. Wat daarna volgt,<br />
is de strijd om de manier waarop de technologie gebruikt moet word<strong>en</strong>. Winston noemt dit ‘the law of<br />
suppression of radical pot<strong>en</strong>tial’. Gevestigde institut<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> nieuwe kans<strong>en</strong> maar ook bedreiging<strong>en</strong><br />
voor de eig<strong>en</strong> machtspositie <strong>en</strong> het behoud<strong>en</strong> van controle. Het is dit getouwtrek van belanghebb<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
24
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
dat de ontwikkeling van de technologie afremt <strong>en</strong> de gebruiksvorm<strong>en</strong> ervan bepaalt (Winston, 1998).<br />
Deze fase vanaf het prototype tot het eindproduct is voor dit onderzoek e<strong>en</strong> interessante fase. Hier<br />
wordt het prototype gepres<strong>en</strong>teerd aan de buit<strong>en</strong>wereld, <strong>en</strong> daarmee begint het sam<strong>en</strong>spel van actor<strong>en</strong><br />
die de ontwikkeling stimuler<strong>en</strong> of afremm<strong>en</strong>.<br />
Figuur 6: ‘Building the model: suppression of radical pot<strong>en</strong>tial’<br />
(Winston, 1998, p. 12)<br />
Vooral de laatste categorie krijgt door verschill<strong>en</strong>de wet<strong>en</strong>schappers veel aandacht. Lister et. al.<br />
wijz<strong>en</strong> op de kracht van wat zij beschrijv<strong>en</strong> als ‘technological imaginairy’:<br />
Technological imaginairy ‘draws att<strong>en</strong>tion to the way that (frequ<strong>en</strong>tly g<strong>en</strong>dered)<br />
dissatisfactions with social reality and desires for a better society are projected onto<br />
technologies as capable of delivering a pot<strong>en</strong>tial realms of complet<strong>en</strong>ess’ (Lister et.al.,<br />
2003, p.60).<br />
Deze ‘collectieve inbeelding’ van wat technologie kan zijn of kan do<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> kracht die de<br />
ontwikkeling van e<strong>en</strong> technologie mede stimuleert <strong>en</strong> vormt. Dat wat tot deze inbeelding behoort, is,<br />
net als de sam<strong>en</strong>leving waar deze vandaan komt, veranderlijk. Volg<strong>en</strong>s Lister et.al. zijn er echter wel<br />
patron<strong>en</strong> in te ontdekk<strong>en</strong>. Eén terugker<strong>en</strong>d f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> staat bek<strong>en</strong>d als het ‘horseless carriage<br />
sydrome’, waarbij de gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> nieuw medium of technologie vaak word<strong>en</strong><br />
gezi<strong>en</strong> in term<strong>en</strong> van het oude. Volg<strong>en</strong>s de auteurs word<strong>en</strong> de nieuwe gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong> daarbij<br />
teg<strong>en</strong> de oude afgezet. Zo was de passiviteit die aan de televisie verbond<strong>en</strong> was volg<strong>en</strong>s de auteurs e<strong>en</strong><br />
red<strong>en</strong> om de ontwikkeling van nieuwe technologieën interactieve eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> (als teg<strong>en</strong>hanger van<br />
25
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
deze passiviteit) mee te gev<strong>en</strong>. Maar, zoals Winston ook aangeeft, gebeurt het in de praktijk br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
van de ‘technological imaginairy’ niet bepaald zonder teg<strong>en</strong>stand. De auteurs verwijz<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> citaat<br />
van Carolyn Marvin:<br />
‘Marvin sees new media as “providing new platforms on which old groups confront one<br />
another”. The appearance of a new medium becomes a kind of occasion for ‘drama’, whereby<br />
the existing groups and hierarchies within society attempt to assimilate the new technology into<br />
their familiar worlds, rituals and habits. One the one hand, a society works to use the new<br />
technology tot fulfil old and existing social functions, while at the same time it projects onto<br />
the technology its fears about it’s own stability and already existing social t<strong>en</strong>sions.’ (Lister et.<br />
al., 2003, p.65)<br />
Bov<strong>en</strong>staand citaat geeft aan dat er teg<strong>en</strong>strijdige gevoel<strong>en</strong>s <strong>en</strong> belang<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong> bij de<br />
ontwikkeling van technologie. Deze angst<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> hun weerslag op de verdere ontwikkeling van<br />
technologie, omdat er vanuit deze angst<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de of zelfs teg<strong>en</strong>strijdige ideeën zull<strong>en</strong> ontstaan<br />
over de manier waarop e<strong>en</strong> technologie moet functioner<strong>en</strong>. De door William Boddy geintroduceerde<br />
term ‘polemical ontology’ (Boddy, 2003, p 191) erk<strong>en</strong>t dit f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong>. Met deze term geeft Boddy aan<br />
dat er, zoals in de inleiding al is beschrev<strong>en</strong>, bij de ontwikkeling of verandering van e<strong>en</strong> medium altijd<br />
e<strong>en</strong> strijd plaats vindt tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de belanghebb<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> belanghebb<strong>en</strong>de partij zal juist die<br />
ontologie aan het medium toeschrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> promot<strong>en</strong> die voor deze partij gunstig is <strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong> opper<strong>en</strong> die de eig<strong>en</strong> positie schade kan aanricht<strong>en</strong>. Boddy geeft aan dat het de<br />
gevestigde institut<strong>en</strong> zijn - het bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> de overheid - die macht <strong>en</strong> de middel<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de<br />
ontwikkeling van e<strong>en</strong> medium te kunn<strong>en</strong> stur<strong>en</strong> vanuit hun eig<strong>en</strong> visie <strong>en</strong> e<strong>en</strong> deze visie te kunn<strong>en</strong><br />
promot<strong>en</strong> onder het publiek. Zo zoud<strong>en</strong> veel commerciële Amerikaanse televisiebedrijv<strong>en</strong> sinds de<br />
introductie van de digitale ‘Personal Video Recorder’ (waarmee timeshifting <strong>en</strong> het overslaan of niet<br />
opnem<strong>en</strong> van reclames makkelijker zou word<strong>en</strong>) uit angst voor het teruglop<strong>en</strong> van de reclameinkomst<strong>en</strong><br />
erg de nadruk hebb<strong>en</strong> gelegd op het belang van liv<strong>en</strong>ess. (Boddy, 2003)<br />
Ook de reeds in het vorige hoofdstuk g<strong>en</strong>oemde auteurs Daniel Palmer <strong>en</strong> Marc Andrejevic<br />
gev<strong>en</strong> aan dat medium wordt voor e<strong>en</strong> groot deel bepaald door de belang<strong>en</strong> <strong>en</strong> conceptuele ideeën van<br />
gevestigde institut<strong>en</strong>. Daniel Palmer spreekt over de ‘paradox of user control’ (Palmer, 2003, p.160):<br />
In e<strong>en</strong> tijd van individualisering is er vraag naar e<strong>en</strong> nieuw soort mediagebruik waarbij de<br />
gebruikerscontrole c<strong>en</strong>traal staat. Gevestigde bedrijv<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> in op deze behoefte, maar op e<strong>en</strong><br />
manier die de eig<strong>en</strong> machtspositie versterkt <strong>en</strong> de gebruiker slechts e<strong>en</strong> illusie van controle laat<br />
(Idem). Marc Andrejevic vestigt de aandacht op e<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>de t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s waarin het bedrijfslev<strong>en</strong> steeds<br />
26
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
meer informatie over televisiegebruikers verzamelt voor (meestal) commerciële doeleind<strong>en</strong> <strong>en</strong> legt uit<br />
dat de red<strong>en</strong> dat de gebruiker dit toestaat, ligt in het blijv<strong>en</strong>de bestaan van machtsverschill<strong>en</strong><br />
betreff<strong>en</strong>de informatiebezit. Deze machtsverschill<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> het mogelijk dat de kijker de illusie wordt<br />
gegev<strong>en</strong> zelf de controle te hebb<strong>en</strong> over de informatie die hij of zijn over zichzelf verstrekt. De<br />
bereidheid om informatie te verstrekk<strong>en</strong> wordt daarbij verkreg<strong>en</strong> door het idee dat de kijker hiervoor<br />
iets terug krijgt in de vorm van e<strong>en</strong> programma of e<strong>en</strong> service. Hoewel de gebruiker dus het idee heeft<br />
meer controle te hebb<strong>en</strong> over informatiestrom<strong>en</strong>, zijn het de gevestigde institut<strong>en</strong> die stevig in het<br />
zadel blijv<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong>. (Andrejevic, 2002)<br />
2.2.2. Externe invloed<strong>en</strong><br />
Naast theorieën die beschrijv<strong>en</strong> dat de ontwikkeling van e<strong>en</strong> technologie vooral onderhevig is aan de<br />
onderlinge institutionele strijd om de invulling ervan, is er ook kritiek op het feit dat deze strijd ge<strong>en</strong><br />
ruimte biedt voor factor<strong>en</strong> die zich buit<strong>en</strong> het strijdveld van de top van de sociale hiërarchie<br />
manifester<strong>en</strong>. De invloed die deze factor<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op de ontwikkeling van e<strong>en</strong> technologie<br />
wordt volg<strong>en</strong>s Pyungho Kim (2001) onderschat. Kim schetst de botsing tuss<strong>en</strong> de koers van de<br />
gevestigde institut<strong>en</strong> <strong>en</strong> het culturele discours van <strong>iTV</strong> als externe factor. Omdat de institut<strong>en</strong> (die de<br />
controle will<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong>) ge<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met het culturele discours (waarin de hoop bestond<br />
af te kom<strong>en</strong> van de passieve televisiekijker <strong>en</strong> over te stapp<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> actieve televisiegebruiker, die<br />
controle kon uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> over de inhoud) is ‘echte interactiviteit’ binn<strong>en</strong> de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> nooit<br />
echt van de grond gekom<strong>en</strong>.<br />
Over de vraag wat ‘échte’ interactieve televisie dan is of moet zijn, kan, zoals in hoofdstuk één<br />
reeds is aangetoond, gediscussieerd word<strong>en</strong>. Wat Kim echter terecht aangeeft is het feit dat het succes<br />
van e<strong>en</strong> technologie staat of valt door de mede- of teg<strong>en</strong>werking van externe factor<strong>en</strong>, hoe goed deze<br />
vanuit de gevestigde institut<strong>en</strong> ook uitgedacht is. In de eerder besprok<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adering van het ‘actor<br />
c<strong>en</strong>tered institutialism’ is de kritiek van Kim op het feit dat de institut<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met<br />
externe factor<strong>en</strong> gedeeltelijk geïncorporeerd: de actor<strong>en</strong> die de ontwikkeling van e<strong>en</strong> technologie<br />
bepal<strong>en</strong> zijn zelf deel van, <strong>en</strong> houd<strong>en</strong> dus rek<strong>en</strong>ing met, factor<strong>en</strong> van culturele, technologische,<br />
politieke <strong>en</strong> economische aard. Zij pikk<strong>en</strong> verandering<strong>en</strong> op <strong>en</strong> gaan daarin mee, zonder het eig<strong>en</strong><br />
belang te ondermijn<strong>en</strong>. Hun acties kom<strong>en</strong> dus voort uit e<strong>en</strong> technische, economische, politieke,<br />
historische <strong>en</strong> sociaal-culturele achtergrond. Daarbij geeft de theorie van Boddy aan dat e<strong>en</strong> discours<br />
zelf sturing krijgt vanuit de gevestigde institut<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus eerder overe<strong>en</strong> zal kom<strong>en</strong> met de plann<strong>en</strong> van<br />
de gevestigde institut<strong>en</strong> dan andersom. Maar inschattingsfout<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> altijd gemaakt word<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> bijvoorbeeld als consequ<strong>en</strong>tie dat e<strong>en</strong> maatschappelijke acceptatie van e<strong>en</strong> technologie<br />
achterwege blijft.<br />
27
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Hoewel het dus niet de bedoeling is de dynamiek van de vraagzijde <strong>en</strong> de marktwerking te<br />
onderschatt<strong>en</strong>, ligt het gezi<strong>en</strong> voorgaand kader voor de hand onderzoek te gaan do<strong>en</strong> naar de<br />
ontwikkeling van <strong>iTV</strong> vanuit de aanbodzijde. Om te achterhal<strong>en</strong> welke factor<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol hebb<strong>en</strong><br />
gespeeld in die ontwikkeling zal het onderzoek bestaan uit e<strong>en</strong> analyse van project<strong>en</strong> waarin meerdere<br />
actor<strong>en</strong> (dat wil dus zegg<strong>en</strong> meerdere institut<strong>en</strong>) betrokk<strong>en</strong> zijn geweest. Door middel van e<strong>en</strong><br />
beschrijving van de betrokk<strong>en</strong> institut<strong>en</strong>, de sam<strong>en</strong>werking hiertuss<strong>en</strong> (of het gebrek hieraan) <strong>en</strong> de<br />
vorm(<strong>en</strong>) van <strong>iTV</strong> die er uit het project voort zijn gekom<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> de achterligg<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> die de<br />
ontwikkeling van <strong>iTV</strong> bepal<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> achterhaald.<br />
2.3. Onderzoek naar <strong>iTV</strong>: case studies <strong>en</strong> vraagstelling<strong>en</strong><br />
Wat betek<strong>en</strong><strong>en</strong> voorgaande b<strong>en</strong>adering<strong>en</strong> voor de manier waarop er onderzoek gedaan kan word<strong>en</strong><br />
naar de factor<strong>en</strong> die van invloed zijn op de ontwikkeling van <strong>iTV</strong>? Uitgaande van het ‘actor-c<strong>en</strong>tered<br />
institutialism’ van Schmidt <strong>en</strong> Werle zal er gekek<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar de actor<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong><br />
bij de ontwikkeling van <strong>iTV</strong>. Omdat het vooral de sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> deze actor<strong>en</strong> is die bepal<strong>en</strong>d<br />
is voor deze ontwikkeling, is het van belang naast de actor<strong>en</strong> zelf ook hun sam<strong>en</strong>werkingsdynamiek te<br />
bekijk<strong>en</strong>. Het onderzoek zal zich daarom bezig houd<strong>en</strong> met twee pilotproject<strong>en</strong> die onder de noemer<br />
‘interactieve televisie’ van start zijn gegaan. Door e<strong>en</strong> analyse te mak<strong>en</strong> van de visies op <strong>en</strong> belang<strong>en</strong><br />
van <strong>iTV</strong> van de betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong> <strong>en</strong> de manier waarop <strong>iTV</strong> binn<strong>en</strong> het project vorm heeft gekreg<strong>en</strong>,<br />
kan achterhaald word<strong>en</strong> welke factor<strong>en</strong> de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> hebb<strong>en</strong> bepaald. De betreff<strong>en</strong>de<br />
actor<strong>en</strong> waar het hier om gaat, zijn, zoals voorgaand kader ook heeft aangegev<strong>en</strong>, de betrokk<strong>en</strong><br />
gevestigde institut<strong>en</strong> aan de aanbodzijde van <strong>iTV</strong>. Hierbij moet gedacht word<strong>en</strong> aan het bedrijfslev<strong>en</strong><br />
(omroep<strong>en</strong>, distributeurs, fabrikant<strong>en</strong>) <strong>en</strong> de overheid. De vraagzijde zal in dit onderzoek slechts<br />
bekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> daar waar deze invloed uitoef<strong>en</strong>t op of e<strong>en</strong> direct product is van de beslissing<strong>en</strong> die<br />
word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door gevestigde institut<strong>en</strong>. Wanneer (e<strong>en</strong> deel van) e<strong>en</strong> project bijvoorbeeld niet<br />
succesvol verloopt omdat de vraagzijde ge<strong>en</strong> interesse heeft, is het niet de vraag wat er ‘mis’ is met de<br />
vraagzijde, maar de vraag waarom de aanbodzijde desondanks in het project heeft geïnvesteerd.<br />
Om e<strong>en</strong> beeld van de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> in het digitale tijdperk te krijg<strong>en</strong> is ervoor gekoz<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> analyse te mak<strong>en</strong> van twee sam<strong>en</strong>werkingsproject<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de <strong>iTV</strong>, namelijk het Nederlandse<br />
pilotproject Nederland-i van de Publieke Omroep in sam<strong>en</strong>werking met kabelconsortium Mediakabel<br />
(2002) <strong>en</strong> deze te vergelijk<strong>en</strong> met het Vlaamse project Vlaander<strong>en</strong> interactief, dat in 2003 geïnitieerd<br />
is <strong>en</strong> in januari 2005 is afgerond. Door het verloop <strong>en</strong> de inhoud van deze project<strong>en</strong> te vergelijk<strong>en</strong> zal<br />
duidelijk word<strong>en</strong> welke factor<strong>en</strong> invloed uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> op de manier waarop <strong>iTV</strong> zich ontwikkeld heeft.<br />
In de hoofdstukk<strong>en</strong> 3 <strong>en</strong> 4 word<strong>en</strong> de project<strong>en</strong> apart van elkaar geanalyseerd. In deze hoofdstukk<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de vrag<strong>en</strong> gesteld:<br />
28
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Hoe is het project ontstaan?<br />
o Hoe verliep de aanloop naar project? Hier gaat het om e<strong>en</strong> beschrijving van de manier<br />
waarop, <strong>en</strong> door wie, het project geïnitieerd is. Vrag<strong>en</strong> die gesteld word<strong>en</strong> zijn: Vanuit<br />
welke gevestigde institutionele context werd het project gestart? Welke<br />
sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> war<strong>en</strong> nodig <strong>en</strong> hoe kwam<strong>en</strong> deze verband<strong>en</strong> tot stand? Om<br />
deze vrag<strong>en</strong> te beantwoord<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> er docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bestudeerd word<strong>en</strong> waarin het<br />
ontstaan van het project wordt beschrev<strong>en</strong>, zoals krant<strong>en</strong>artikel<strong>en</strong>,<br />
<br />
overheidsdocum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, interne bedrijfsdocum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> interviews.<br />
o Welke voordel<strong>en</strong>/motiev<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> de betrokk<strong>en</strong> institut<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> dergelijk project?<br />
Achterhaald zal word<strong>en</strong> welke afzonderlijke belang<strong>en</strong> m<strong>en</strong> di<strong>en</strong>de met het meewerk<strong>en</strong><br />
of initiër<strong>en</strong> van het project. Dit zal gedaan word<strong>en</strong> door de beleidsmatige achtergrond<br />
van de institut<strong>en</strong> te bekijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer direct, de belang<strong>en</strong> bij deze bepaalde vorm van<br />
interactieve televisie. Het laatstg<strong>en</strong>oemde kan lastig zijn te achterhal<strong>en</strong> omdat er<br />
misschi<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> op<strong>en</strong>heid zal word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> over bedrijfsstrategieën <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>. In<br />
dat geval moet het belang van de institut<strong>en</strong> gedestilleerd word<strong>en</strong> uit de institutionele<br />
achtergrond van de partij<strong>en</strong> (Waar staat e<strong>en</strong> partij voor? Welke doel<strong>en</strong> wil de partij<br />
bereik<strong>en</strong>?) <strong>en</strong> de antwoord<strong>en</strong> op de vraag die hierop volgt:<br />
o - Welke toekomstvisie of definities heeft/had m<strong>en</strong> t<strong>en</strong> tijde van het project voor <strong>iTV</strong>?<br />
Volg<strong>en</strong>s de theorieën van Boddy <strong>en</strong> Palmer is het waarschijnlijk dat de visie die de<br />
gevestigde bedrijv<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor de toekomst van <strong>iTV</strong> in ge<strong>en</strong> geval teg<strong>en</strong> strijdig zal<br />
zijn met het eig<strong>en</strong> belang. Wanneer het na beantwoording van de hiervoor gestelde<br />
vraag dus niet duidelijk is welke voordel<strong>en</strong> m<strong>en</strong> zag in mededinging in het project, zal<br />
dit alsnog duidelijk word<strong>en</strong> uit dat wat m<strong>en</strong> d<strong>en</strong>kt dat <strong>iTV</strong> moet zijn. Daarnaast schept<br />
e<strong>en</strong> antwoord op deze vraag duidelijkheid over verschill<strong>en</strong>de concept<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> <strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> deze verderop in het hoofdstuk vergelek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met de ontwikkelde vorm<strong>en</strong>.<br />
Om de vraag te beantwoord<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> er zowel interne docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarin deelname<br />
aan het project omschrev<strong>en</strong> wordt als promotiemateriaal dat bedoeld is om het project<br />
onder de aandacht te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, uitkomst bied<strong>en</strong>.<br />
Welke vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> zijn er gerealiseerd <strong>en</strong> wat is de meerwaarde voor de gebruiker?<br />
o Welke vorm(<strong>en</strong>) van <strong>iTV</strong> is/zijn er gerealiseerd? Hier zal, gebaseerd op<br />
promotiemateriaal, technische beschrijving<strong>en</strong> of eig<strong>en</strong> gebruik e<strong>en</strong> beschrijving word<strong>en</strong><br />
gegev<strong>en</strong> over de waarneembare vorm die <strong>iTV</strong> heeft aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
29
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
o Wat betek<strong>en</strong>t deze vorm voor de gebruiker? Het gaat hier om de werking op technisch<br />
<strong>en</strong> inhoudelijk niveau <strong>en</strong> de gebruikersmogelijkhed<strong>en</strong> die nieuwe televisievorm(<strong>en</strong>)<br />
biedt.<br />
Hoe is het project verlop<strong>en</strong>?<br />
o Hoe is de sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> de institut<strong>en</strong> verlop<strong>en</strong>? Achterhaald zal word<strong>en</strong> hoe de<br />
dynamiek van betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong> zijn stempel heeft gedrukt op het verloop van het<br />
project. Vrag<strong>en</strong> die hierbinn<strong>en</strong> gesteld moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> zijn: Zijn er problem<strong>en</strong> in de<br />
sam<strong>en</strong>werking ontstaan? Welke oorzak<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> deze problem<strong>en</strong> (bijvoorbeeld<br />
teg<strong>en</strong>gestelde belang<strong>en</strong>, andere visies)? Op welke manier kond<strong>en</strong> deze problem<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> opgelost? Deze vrag<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> beantwoord word<strong>en</strong> aan de hand van<br />
krant<strong>en</strong>artikel<strong>en</strong> waarin de sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> de partij<strong>en</strong> wordt beschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
evaluaties van de institut<strong>en</strong> over het project zelf. Ook zull<strong>en</strong> interviews met<br />
betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> mogelijk e<strong>en</strong> belangrijke bron vrom<strong>en</strong>.<br />
o Welke externe problem<strong>en</strong> kwam m<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>? Teg<strong>en</strong> welke externe barrières liep m<strong>en</strong><br />
aan? Op welke manier is dit opgelost? Het doel van deze vraag is hetzelfde als die in de<br />
vorige vraag, met het verschil dat hier de invloed aan het licht komt die veroorzaakt is<br />
door factor<strong>en</strong> die niet in de handelingswijze van de gevestigde institut<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong> zijn<br />
gekom<strong>en</strong>. Voorbeeld<strong>en</strong> hiervan zijn het aangaan van e<strong>en</strong> externe sam<strong>en</strong>werking of het<br />
bied<strong>en</strong> van concurrer<strong>en</strong>de project<strong>en</strong> door de betrokk<strong>en</strong> institut<strong>en</strong> of andere externe<br />
partij<strong>en</strong>.<br />
In de kom<strong>en</strong>de twee hoofdstukk<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> de bov<strong>en</strong>staande vrag<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beantwoord. In hoofdstuk<br />
drie zal dit gebeur<strong>en</strong> voor het pilotproject Nederland-i, hoofdstuk 4 zal e<strong>en</strong> analyse gev<strong>en</strong> van het<br />
project Vlaander<strong>en</strong> Interactief.<br />
30
3. NE<strong>DE</strong>RLAND-i<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
In dit hoofdstuk zal het pilotproject Nederland-i behandeld word<strong>en</strong>. Deze is in 2000 geïnitieerd door<br />
de Nederlandse Publieke Omroep <strong>en</strong> is medio 2001 uitgevoerd in sam<strong>en</strong>werking met het ministerie<br />
van Onderwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schap, de kabelbedrijv<strong>en</strong> van Mediakabel <strong>en</strong> kabelbedrijf Casema.<br />
De ‘i’ in Nederland-i staat voor ‘interactief’. Het pilotproject was bedoeld als testgrond voor<br />
interactieve televisie. Zoals in het voorgaande hoofdstuk is uitgelegd, is het sam<strong>en</strong>spel <strong>en</strong> de<br />
achtergrond van betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> project bepal<strong>en</strong>d voor de ontwikkeling van interactieve<br />
televisie <strong>en</strong> de vorm<strong>en</strong> die deze aanneemt. Deze partij<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> in deze inleiding kort geïntroduceerd<br />
word<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitgebreider aan bod kom<strong>en</strong> in de volg<strong>en</strong>de paragraaf.<br />
Publieke Omroep is de overkoepel<strong>en</strong>de organisatie van de verschill<strong>en</strong>de publieke omroep<strong>en</strong> 7<br />
die in Nederland actief zijn op het gebied van radio <strong>en</strong> televisie. Wat betreft de televisie is de Publieke<br />
Omroep verantwoordelijk voor de televisieprogrammering van de z<strong>en</strong>ders Nederland 1, 2 <strong>en</strong> 3. De<br />
Publieke Omroep is ge<strong>en</strong> commercieel instituut <strong>en</strong> is voor inkomst<strong>en</strong> voor twee derde deel afhankelijk<br />
van overheidssubsidies. De overheid kan door deze constructie de randvoorwaard<strong>en</strong> creër<strong>en</strong><br />
waarbinn<strong>en</strong> de Publieke Omroep zijn beleid mag bepal<strong>en</strong>. Deze randvoorwaard<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> als doel om<br />
de Nederlandse burger te voorzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ‘onafhankelijk, gevarieerd <strong>en</strong> kwalitatief hoogstaand<br />
media-aanbod’ 8 . Daarnaast komt de omroep aan e<strong>en</strong> derde deel van zijn inkomst<strong>en</strong> door middel van<br />
het aanbied<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> beperkte hoeveelheid z<strong>en</strong>dtijd voor reclame <strong>en</strong> sponsor<strong>en</strong>.<br />
Het ministerie van Onderwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schap (OC&W) is de overheidstak die zich<br />
bezig houdt met de ontwikkeling van het medialandschap in Nederland <strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s<br />
verantwoordelijkheid draagt voor de subsidies die de Publieke Omroep krijgt. Het ministerie heeft<br />
voor het project Nederland-i e<strong>en</strong> extra budget vrijgemaakt om, binn<strong>en</strong> de opgestelde regels van het<br />
ministerie, te kunn<strong>en</strong> bested<strong>en</strong> aan de kost<strong>en</strong> die het project met zich mee zou br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s het<br />
project was Rick van der Ploeg de staatssecretaris van OC&W.<br />
Mediakabel is e<strong>en</strong> overkoepel<strong>en</strong>d orgaan van verschill<strong>en</strong>de televisiekabeldistributeurs <strong>en</strong> in<br />
Nederland. E<strong>en</strong> aantal van deze kabelbedrijv<strong>en</strong> (Eneco, Palet Kabelcom, UPC Nederland, Zeelandnet,<br />
Nutsbedrijv<strong>en</strong> Maastricht, Kabeltex <strong>en</strong> de Alkmaarse kabel) hebb<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk deelg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />
eig<strong>en</strong> pilot project betreff<strong>en</strong>de digitale televisie met de naam Mr. Zap, waaraan het project Nederland-i<br />
gekoppeld werd.<br />
Casema is e<strong>en</strong> kabelbedrijf dat onder eig<strong>en</strong> naam di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van Mr. Zap aanbood <strong>en</strong> vanuit deze<br />
positie ook mee kon do<strong>en</strong> aan het project Nederland-i.<br />
7<br />
Deze omroep<strong>en</strong> zijn: KRO, NCRV, AVRO, VARA, TROS, KRO, VPRO, EO, NOS, IKON, RKK, Humanistische Omroep, NMO,<br />
OHM, BOS, ZVK, NIK, BNN, NPS <strong>en</strong> RVU<br />
8<br />
Bron: Ministerie van OC&W - Dossier Publieke Omroep. , 24 oktober 2005.<br />
31
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Het pilotproject Nederland-i is medio 2001 van start gegaan <strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> jaar geduurd. Zowel<br />
tijd<strong>en</strong>s als na het project is er gronding geëvalueerd. Het project heeft, in teg<strong>en</strong>stelling tot het Vlaamse<br />
IDTV, niet, of niet binn<strong>en</strong> drie jaar, geleid tot e<strong>en</strong> vervolgproject of de implem<strong>en</strong>tatie van <strong>iTV</strong> op<br />
nationale schaal. Desalniettemin geeft het afgeronde project inzicht in de manier waarop de gevestigde<br />
institut<strong>en</strong> zich in Nederland met interactieve televisie bezig houd<strong>en</strong>, welke factor<strong>en</strong> van invloed zijn<br />
op de besluitvorming van deze institut<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe <strong>iTV</strong> als concept <strong>en</strong> als product e<strong>en</strong> bepaalde invulling<br />
krijgt.<br />
In de eerste paragraaf van dit hoofdstuk zal het ontstaan van het project, met daarbinn<strong>en</strong> de<br />
sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de spelers, bekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Paragraaf 3.2 zal e<strong>en</strong> analyse gev<strong>en</strong> van ontwikkelde<br />
vorm(<strong>en</strong>) van interactieve televisie die uit de sam<strong>en</strong>werking zijn voortgekom<strong>en</strong>. Paragraaf 3.3 geeft<br />
e<strong>en</strong> analyse van het verloop <strong>en</strong> de afronding van het project. Het hoofdstuk sluit af met e<strong>en</strong> conclusie,<br />
waarin de factor<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> rol hebb<strong>en</strong> gespeeld in het ontwikkelingsproces van <strong>iTV</strong> besprok<strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gekoppeld aan de gerealiseerde vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> binn<strong>en</strong> de pilot<br />
Nederland-i<br />
3.1. Het ontstaan van Nederland-i<br />
Het idee voor het project Nederland-i is ontstaan in 2000 op initiatief van de Publieke Omroep. De<br />
red<strong>en</strong><strong>en</strong> voor de Publieke Omroep om op dat mom<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> pilotproject voor <strong>iTV</strong> te beginn<strong>en</strong>, kom<strong>en</strong><br />
voort uit e<strong>en</strong> combinatie van overheidsoverweging<strong>en</strong>, de visie van de Publieke Omroep <strong>en</strong> e<strong>en</strong> al in<br />
gang gezette test van digitale televisie van het distributeurconsortium Mediakabel. Elk van deze<br />
partij<strong>en</strong> had eig<strong>en</strong> motiev<strong>en</strong> om aan het project deel te nem<strong>en</strong>, dat als gevolg had dat er ook<br />
verschill<strong>en</strong>de ideeën war<strong>en</strong> van wat interactieve televisie moest zijn of moest bewerkstellig<strong>en</strong>. Deze<br />
paragraaf behandelt de aanloop naar <strong>en</strong> de opzet van het project vanuit de verschill<strong>en</strong>de betrokk<strong>en</strong><br />
partij<strong>en</strong>.<br />
3.1.1. De voortrekkersrol van de Publieke Omroep<br />
De aanloop naar het project wordt duidelijk in twee briev<strong>en</strong> van to<strong>en</strong>malig staatssecretaris Rick van<br />
der Ploeg (OC&W) aan de Tweede Kamer 9 . Hierin bespreekt van der Ploeg de toekomst van Publieke<br />
Omroep, welke hij baseert op het rapport ‘Nieuwe Media Strategie’ van McKinsey & Company,<br />
opgesteld in opdracht van het ministerie van OC&W, de NOS <strong>en</strong> de STER. Aanleiding voor het<br />
rapport was de Concessiewet 2000. Deze wet geeft, aldus van der Ploeg, de Publieke Omroep meer<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> zich bezig te houd<strong>en</strong> het uitvoer<strong>en</strong> van zijn functies via nieuwe media. McKinsey &<br />
Company heeft, naar aanleiding van deze wet, onderzoek gedaan naar de ‘positie van de landelijke<br />
9 12 juli 2001 <strong>en</strong> 21 november 2001<br />
32
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
publieke omroep in de digitale wereld’ <strong>en</strong> schetst verschill<strong>en</strong>de toekomstsc<strong>en</strong>ario’s waarin de televisie<br />
<strong>en</strong> digitale media in meer of mindere mate naar elkaar toe zull<strong>en</strong> groei<strong>en</strong> (van der Ploeg, 2001a).<br />
Uitgaande van dit rapport noemt van der Ploeg e<strong>en</strong> aantal punt<strong>en</strong> die belangrijk zijn voor de verdere<br />
ontwikkeling van de Publieke Omroep. Uitgangspunt daarbij is dat de Publieke Omroep terecht zal<br />
kom<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> steeds meer complex medialandschap, waar in digitalisering ruimte creëert voor e<strong>en</strong><br />
wildgroei van televisiez<strong>en</strong>ders <strong>en</strong> waar de televisie steeds meer concurr<strong>en</strong>tie krijgt van andere<br />
(hybride) mediavorm<strong>en</strong>. Het zal daarom lastiger zijn het publiek te behoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>, wat wel<br />
noodzakelijk is gezi<strong>en</strong> de doelstelling die de Publieke Omroep volg<strong>en</strong>s de staatsecretaris moet<br />
nastrev<strong>en</strong>. Hij zegt daarover:<br />
‘Het is de wettelijke taakopdracht van de publieke omroep om de gehele bevolking <strong>en</strong> alle<br />
daarin te onderscheid<strong>en</strong> groep<strong>en</strong> goed te bereik<strong>en</strong>. Wanneer kijkers <strong>en</strong> luisteraars zich meer<br />
<strong>en</strong> meer verspreid<strong>en</strong> over oude <strong>en</strong> nieuwe kanal<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>t de omroep daarop in the spel<strong>en</strong>.’<br />
(van der Ploeg, 2001a, blad 2)<br />
Dit betek<strong>en</strong>de voor de Publieke Omroep dat deze opnieuw na zou moet<strong>en</strong> gaan d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over het<br />
uitvoer<strong>en</strong> van zijn rol in dit toekomstige gefragm<strong>en</strong>teerde medialandschap. E<strong>en</strong> van de manier<strong>en</strong><br />
waarop dit zou kunn<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong> is door te anticiper<strong>en</strong> op de voortschrijd<strong>en</strong>de digitalisering van<br />
media, waaronder televisie. Digitale televisie gaat, aldus van der Ploeg, om meerdere red<strong>en</strong><strong>en</strong> goed<br />
sam<strong>en</strong> met de functies die Publieke Omroep heeft. Deze functies word<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> als e<strong>en</strong><br />
intermediaire (informatiefilter<strong>en</strong>de), democratische (bijdrag<strong>en</strong>de aan het maatschappelijke debat) <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>de (diversiteit <strong>en</strong> kwaliteit) functie. (van der Ploeg, 2001a) In combinatie met<br />
digitale, interactieve televisie word<strong>en</strong> zij als volgt uitgelegd. Digitale televisie (via e<strong>en</strong> settop- box of<br />
anderzijds) biedt ruimte voor het mak<strong>en</strong> van diepgaande themakanal<strong>en</strong>, dat leidt tot het behoud<strong>en</strong> van<br />
diversiteit <strong>en</strong> kwaliteit van de inhoud. Daarnaast kan de Publieke Omroep ook zijn intermediaire<br />
functie uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong>: door middel van e<strong>en</strong> promin<strong>en</strong>te aanwezigheid in elektronische programmagids<strong>en</strong><br />
kan hij e<strong>en</strong> belangrijk houvast bied<strong>en</strong> voor het publiek, die in de voorspelde wildgroei van digitale<br />
kanal<strong>en</strong> ‘het kaf van het kor<strong>en</strong> wil scheid<strong>en</strong>’ (van der Ploeg, 2001a, blad 2), <strong>en</strong> de Publieke Omroep<br />
hiervoor als uitgangspunt neemt. Volg<strong>en</strong>s het rapport van McKinsey betek<strong>en</strong>t digitalisering naast<br />
fragm<strong>en</strong>tering ook personalisering, <strong>en</strong> onder deze paraplu wordt door van der Ploeg de mogelijkheid<br />
tot interactieve televisie geplaatst. Over de precieze vorm hiervan zegt de staatssecretaris in zijn<br />
briev<strong>en</strong> niets. Wel schrijft hij in zijn brief naar de Tweede Kamer:<br />
33
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
‘Ik zie in het rapport van McKinsey ge<strong>en</strong> aanleiding om de aandacht snel <strong>en</strong> zwaar te<br />
verlegg<strong>en</strong> van oud naar nieuw. Zelfs in het meest vergaande sc<strong>en</strong>ario zull<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> immers<br />
het grootste deel van hun tijd bested<strong>en</strong> aan radio <strong>en</strong> televisie zoals wij die nu k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.’ (van<br />
der Ploeg, 2001a, blad 2)<br />
Van der Ploeg neemt het huidige televisie- <strong>en</strong> radiogebruik <strong>en</strong> –ervaring dus als uitgangspunt voor de<br />
toekomst. De voorbereiding op de digitale toekomst is volg<strong>en</strong>s hem dus meer e<strong>en</strong> kwestie van<br />
aanpass<strong>en</strong> dan radicaal verander<strong>en</strong>.<br />
Naast de noodzaak voor de Publieke Omroep om zich bezig te houd<strong>en</strong> met de eig<strong>en</strong> positie in<br />
het toekomstige meer <strong>en</strong> meer gedigitaliseerde medialandschap, maakt van der Ploeg in zijn brief van<br />
21 november duidelijk dat er ook e<strong>en</strong> tweede red<strong>en</strong> is voor de Publieke Omroep om zich bezig te<br />
houd<strong>en</strong> met nieuwe vorm<strong>en</strong> van televisie, namelijk het bevorder<strong>en</strong> van de ontwikkeling van landelijke<br />
digitale netwerk<strong>en</strong>. De Publieke Omroep kan daarin e<strong>en</strong> voortrekkersrol vervull<strong>en</strong>:<br />
‘Zonder de last van aandeelhouders <strong>en</strong> e<strong>en</strong> minder gunstig beursklimaat kan hij<br />
experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> met geavanceerde multimediale di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> voor de consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>markt. Dit kan<br />
profijtelijk zijn voor de hele bedrijfstak <strong>en</strong> voor de informatiemaatschappij. Wanneer de<br />
Publieke Omroep aantrekkelijke inhoud <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aanbiedt, kan dit infrastructuurbedrijv<strong>en</strong><br />
overhal<strong>en</strong> tot investering<strong>en</strong> in grotere doorgifte capaciteit <strong>en</strong> huishoud<strong>en</strong>s tot aansluiting op<br />
breedbandige netwerk<strong>en</strong>.’ (van der Ploeg, 2001a, blad 3)<br />
Mede grond van het rapport van McKinsey <strong>en</strong> de daarop aansluit<strong>en</strong>de adviez<strong>en</strong> van staatssecretaris<br />
van der Ploeg heeft de Publieke Omroep onder leiding van de NOS de aanwezige plann<strong>en</strong> voor het<br />
project Nederland-i doorgezet. Het testproject heeft zich gericht op nieuwe vorm<strong>en</strong> van veelal<br />
bestaande televisie-inhoud <strong>en</strong> het verspreid<strong>en</strong> van die inhoud via één van de bestaande<br />
distributiekanal<strong>en</strong>: de kabel. Nederland-i was bedoeld als oef<strong>en</strong>platform voor de eig<strong>en</strong> toekomst <strong>en</strong><br />
tev<strong>en</strong>s als stimulans voor de digitale televisiemarkt. Wat betreft deze laatste functie zou interactieve<br />
televisie dus als voorproefje gaan di<strong>en</strong><strong>en</strong> van dat wat Nederland kon verwacht<strong>en</strong> wanneer er<br />
overgestapt zou word<strong>en</strong> op digitale televisie. De vraag rijst vervolg<strong>en</strong>s waarom de overheid <strong>en</strong> de<br />
Publieke Omroep het noodzakelijk vond<strong>en</strong> om dit voorproefje te gev<strong>en</strong>. Uit voorgaand citaat van Rick<br />
van der Ploeg <strong>en</strong> e<strong>en</strong> verslag van de ‘expertmeeting interactieve televisie’, welke als doel had<br />
informatie uit te wissel<strong>en</strong> over de stand van zak<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de de mogelijkhed<strong>en</strong> voor <strong>iTV</strong>, blijkt dat<br />
e<strong>en</strong> ontwikkeling van digitale televisie door middel van vrije marktwerking op korte termijn niet<br />
verwacht werd. Deze prognose was gebaseerd op de constatering van e<strong>en</strong> impasse op de Nederlandse<br />
34
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
mediamarkt, welke twee oorzak<strong>en</strong> had. De eerste oorzaak kan uitgelegd word<strong>en</strong> door middel van de<br />
‘wet van de remm<strong>en</strong>de voorsprong’: de hoge kabeldichtheid in Nederland <strong>en</strong> het hoge perc<strong>en</strong>tage van<br />
burgers die toegang hadd<strong>en</strong> tot het Internet in Nederland zorgde ervoor dat er weinig behoefte was aan<br />
e<strong>en</strong> overstap op digitale televisie. De kwaliteit <strong>en</strong> kwantiteit van analoge kabelz<strong>en</strong>ders war<strong>en</strong> goed, op<br />
het Internet kon de gebruiker zelf de b<strong>en</strong>odigde extra informatie vind<strong>en</strong> <strong>en</strong> in contact tred<strong>en</strong> met<br />
aanbieders of andere gebruikers. Er zou dus voor de gebruiker ge<strong>en</strong> goede overtuig<strong>en</strong>de red<strong>en</strong> zijn<br />
over te stapp<strong>en</strong> op digitale televisie. E<strong>en</strong> tweede oorzaak ligt in het Nederlandse discours over televisie<br />
als voorzi<strong>en</strong>ing: de Nederlandse kijker zag de televisie als e<strong>en</strong> nutsvoorzi<strong>en</strong>ing 10 , waar niet of<br />
nauwelijks voor betaald hoefde te word<strong>en</strong>. Hij zou daarom niet snel will<strong>en</strong> betal<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> overstap<br />
op digitale televisie <strong>en</strong> e<strong>en</strong> duurder abonnem<strong>en</strong>t met digitale kanal<strong>en</strong>. Invester<strong>en</strong> in digitale televisie<br />
bleef dus e<strong>en</strong> risico voor distributeurs, <strong>en</strong> er werd daarom gewacht tot het mom<strong>en</strong>t dat omroep<strong>en</strong><br />
zoud<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> met voor het publiek interessante digitale inhoud, waarvoor de burger het waard zou<br />
vind<strong>en</strong> de overstap naar digitale televisie te mak<strong>en</strong>. Ook de commerciële omroep<strong>en</strong> war<strong>en</strong> echter hun<br />
eig<strong>en</strong> ‘juiste mom<strong>en</strong>t’ aan het afwacht<strong>en</strong>, namelijk het mom<strong>en</strong>t dat er e<strong>en</strong> landelijk goed werk<strong>en</strong>de<br />
digitale infrastructuur zou ligg<strong>en</strong> (Brinkman, 2002). Investering<strong>en</strong> in digitale televisie blev<strong>en</strong> dus uit,<br />
terwijl in het buit<strong>en</strong>land - van der Ploeg (2001b) noemt in dit verband de internationale<br />
voortrekkersrol van de Engelse omroep BBC <strong>en</strong> de experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met digitale (interactieve) televisie<br />
door de Duitse publieke omroep (ARD <strong>en</strong> ZDF) – de ontwikkeling<strong>en</strong> voortschred<strong>en</strong>. De Publieke<br />
Omroep had de mogelijkheid van overheidsgeld<strong>en</strong> gebruik te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> kon daarom de taak op zich<br />
nem<strong>en</strong> de impasse te doorbrek<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Nederlandse markt e<strong>en</strong> impuls te gev<strong>en</strong> (Brinkman 2002).<br />
Op grond van deze bevoorrechte positie <strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met de anticipatie op de eig<strong>en</strong> toekomst,<br />
heeft de Publieke Omroep beslot<strong>en</strong> e<strong>en</strong> pilot te houd<strong>en</strong> waarin interactieve inhoud voor digitale<br />
televisiekanal<strong>en</strong> ontwikkeld <strong>en</strong> uitgezond<strong>en</strong> zou word<strong>en</strong>. Het project werd geleid door de NOS, welke<br />
de grove omlijning van het project heeft bepaald door middel van e<strong>en</strong> projectomschrijving 11 . Hierin<br />
stond<strong>en</strong> de eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> doelstelling<strong>en</strong> op technisch <strong>en</strong> inhoudelijk gebied beschrev<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> deze<br />
omlijning war<strong>en</strong> omroep<strong>en</strong> vrij om hun eig<strong>en</strong> versies van interactieve televisie te ontwikkel<strong>en</strong>. Per<br />
z<strong>en</strong>der, <strong>en</strong> daarbinn<strong>en</strong> per omroep, zou e<strong>en</strong> coördinator word<strong>en</strong> aangewez<strong>en</strong>, die de plann<strong>en</strong> van de<br />
omroep <strong>en</strong> de aanvrag<strong>en</strong> voor de daarvoor b<strong>en</strong>odigde technische faciliteit<strong>en</strong> terug communiceerde naar<br />
de NOS. De vrag<strong>en</strong> hoe de omlijning van het project <strong>en</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> daarbinn<strong>en</strong> er precies<br />
uitzag<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarom op deze manier, kom<strong>en</strong> in de volg<strong>en</strong>de twee subparagraf<strong>en</strong> aan de orde.<br />
10<br />
Deze m<strong>en</strong>taliteit is wellicht te verklar<strong>en</strong> door de manier waarop de televisie in Nederland haar intrede heeft gedaan: onder<br />
bescherming <strong>en</strong> invloed van de overheid, die de televisie zag als medium dat gebruikt kon word<strong>en</strong> als informatie- <strong>en</strong> educatiekanaal naar<br />
de burger, <strong>en</strong> zeker niet in hand<strong>en</strong> moest vall<strong>en</strong> van commerciele bedrijv<strong>en</strong>. Zie ook Onno de Wit (2002) (red). ‘Televisie <strong>en</strong> het<br />
Initiatief van Philips’ (p.231 –259). In: Schot, J. (red.): Techniek in Nederland in de twintigste eeuw, 5. , Amsterdam.<br />
11<br />
Deze projectomschrijving stond op de <strong>iTV</strong> website van de Publieke Omroep: , maar is deze is helaas niet<br />
meer beschikbaar.<br />
35
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
3.1.2 Motiev<strong>en</strong> voor deelname aan Nederland-i<br />
De institut<strong>en</strong> die betrokk<strong>en</strong> zijn geweest bij het project zijn de overheid (het ministerie van OC&W),<br />
de Publieke Omroep, <strong>en</strong> de overkoepelde kabelorganisatie Mediakabel, die behalve aan de eig<strong>en</strong><br />
kabelbedrijv<strong>en</strong> ook di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> leverde aan Casema. In de vorige paragraaf zijn de motiev<strong>en</strong> van de<br />
overheid <strong>en</strong> de Publieke Omroep als geheel 12 gedeeltelijk duidelijk geword<strong>en</strong>. Zij word<strong>en</strong> in deze<br />
paragraaf uitgediept.<br />
De overheid<br />
De red<strong>en</strong><strong>en</strong> die de overheid heeft gehad te invester<strong>en</strong> in het pilotproject hebb<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> met de<br />
functies die de overheid heeft ter stimulering van de Nederlandse economie <strong>en</strong> ter behartiging van<br />
Nederlandse belang<strong>en</strong> op internationaal niveau. Daarnaast vervult de overheid e<strong>en</strong> functie als hoeder<br />
van maatschappelijke ontwikkeling. Deze functies kom<strong>en</strong> terug in het beleid t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de<br />
Nederlandse televisie in het verled<strong>en</strong> <strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> ook t<strong>en</strong> grondslag aan de steun voor het project<br />
Nederland-i.<br />
De Nederlandse overheid heeft het sinds het opkom<strong>en</strong> van de televisie in Nederland altijd als<br />
e<strong>en</strong> van haar tak<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> zich bezig te houd<strong>en</strong> met ontwikkeling ervan. Zij heeft daarom regels heeft<br />
opgesteld over de functie van de televisie in de maatschappij <strong>en</strong> over de institut<strong>en</strong> die de<br />
verantwoordelijkheid voor de inhoud moest<strong>en</strong> drag<strong>en</strong>. Red<strong>en</strong> hiervoor war<strong>en</strong> de hoge verwachting<strong>en</strong><br />
van de invloed van de televisie-inhoud op de burger. Het medium werd gezi<strong>en</strong> als zeer invloedrijk <strong>en</strong><br />
kon dus door de overheid aangew<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> nieuwe manier om de burgers te bereik<strong>en</strong> met<br />
informatie <strong>en</strong> educatie. Om deze red<strong>en</strong> heeft de overheid de uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> aan de publieke<br />
omroep<strong>en</strong>, die destijds de radio al onder hun hoede hadd<strong>en</strong>. De publieke omroep<strong>en</strong> zijn sindsdi<strong>en</strong> niet<br />
meer van de televisie verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>. Wel is de overheid soepeler geword<strong>en</strong> in haar beleid wat betreft de<br />
uitz<strong>en</strong>drecht<strong>en</strong>. Commerciële omroep<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> zich sinds de jar<strong>en</strong> ‘90 kunn<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> belangrijke plek veroverd in het Nederlandse televisielandschap.<br />
De overheid was niet vanaf het begin overtuigd van het belang van de televisie. Dit kwam<br />
omdat het lang niet duidelijk was wat nu de meerwaarde zou zijn van het apparaat, dat werd<br />
vergelek<strong>en</strong> met de radio met beeld. Het was de buit<strong>en</strong>landse televisiemarkt, <strong>en</strong> vooral de lobby van het<br />
Nederlandse bedrijf Philips (die e<strong>en</strong> markt voor zich zag met de verkoop van televisietoestell<strong>en</strong>) die de<br />
overheid heeft kunn<strong>en</strong> overtuig<strong>en</strong> van het nationale belang van dit nieuwe medium (de Wit, 2002).<br />
Dezelfde twee belang<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> we opnieuw terug bij het project Nederland-i. Het ministerie van OC&W<br />
heeft aan de hand van het rapport van McKinsey e<strong>en</strong> inschatting gemaakt van de stapp<strong>en</strong> die de<br />
Publieke Omroep in het toekomstige medialandschap zou moet<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> om zijn intermediaire,<br />
12<br />
Hiermee wordt bedoeld de Publieke Omroep als overkoepel<strong>en</strong>d geheel. Hieronder vall<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de publieke omroep<strong>en</strong> met hun<br />
eig<strong>en</strong> indiviudele belang<strong>en</strong>.<br />
36
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
democratische <strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>de functies te blijv<strong>en</strong> uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong>. Daarnaast is de Publieke Omroep<br />
ingezet door de overheid om de Nederlandse economie <strong>en</strong> internationale positie te versterk<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
mom<strong>en</strong>t dat er in andere private mediatakk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> marktfal<strong>en</strong> optreedt.<br />
Publieke Omroep<br />
De voor de deur staande digitalisering van het medialandschap <strong>en</strong> de fragm<strong>en</strong>tering van het<br />
mediagebruik door de burger betek<strong>en</strong>de dat de Publieke Omroep rek<strong>en</strong>ing moest gaan houd<strong>en</strong> met<br />
nieuwe strategieën om de eig<strong>en</strong> rol in het televisielandschap te blijv<strong>en</strong> garander<strong>en</strong>. Digitalisering zou,<br />
zoals uitgelegd door van der Ploeg in bov<strong>en</strong>staande subparagraaf, betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat de publieke omroep<strong>en</strong><br />
meer concurr<strong>en</strong>tie van andere z<strong>en</strong>ders zou ondervind<strong>en</strong>. Het gefragm<strong>en</strong>teerde mediagebruik zou<br />
tev<strong>en</strong>s concurr<strong>en</strong>tie veroorzak<strong>en</strong>, tuss<strong>en</strong> de televisie <strong>en</strong> andere media. Om zoveel mogelijk burgers te<br />
blijv<strong>en</strong> bereik<strong>en</strong>, <strong>en</strong> h<strong>en</strong> diversiteit <strong>en</strong> kwaliteit te blijv<strong>en</strong> aanbied<strong>en</strong>, zou de Publieke Omroep dus mee<br />
moet<strong>en</strong> gaan met de digitalisering.<br />
De red<strong>en</strong> waarom er daarbij gedacht werd aan interactieve vorm<strong>en</strong> van televisie heeft te mak<strong>en</strong><br />
met het idee dat de Publieke Omroep in de toekomst de digitale programma’s e<strong>en</strong> meerwaarde moest<br />
gev<strong>en</strong> om het ‘hoofd bov<strong>en</strong> water te houd<strong>en</strong>’ (Bakhuiz<strong>en</strong>, 2002). Uit de eerder g<strong>en</strong>oemde<br />
‘expertmeeting interactieve televisie’ blijkt tev<strong>en</strong>s dan m<strong>en</strong> ook op de hoogte was van de impasse<br />
waar het televisielandschap in Nederland in zat. Er blijkt wel <strong>en</strong>ige terughoud<strong>en</strong>dheid te zijn wat<br />
betreft de rol die de Publieke Omroep zou moet<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong> om deze impasse te doorbrek<strong>en</strong>. In het<br />
verslag staat:<br />
‘Hans Bakhuiz<strong>en</strong> [to<strong>en</strong>malig coördinator van het project bij de NOS] d<strong>en</strong>kt dat van der<br />
Ploeg de impasse met betrekking tot de implem<strong>en</strong>tatie van de digitale kabeltelevisie wil<br />
oploss<strong>en</strong>. Hij vindt het wel e<strong>en</strong> beetje makkelijk om daar de Publieke Omroep voor te<br />
gebruik<strong>en</strong>. Ook voor de Publieke Omroep geldt dat het verantwoord moet zijn om te<br />
invester<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> nieuw kanaal.’ (Brinkman, 2002)<br />
Tijd<strong>en</strong>s de discussie die in het verslag uite<strong>en</strong> wordt gezet, wordt uiteindelijk geconcludeerd dat het<br />
toch aan de Publieke Omroep is om bij te drag<strong>en</strong> aan het oploss<strong>en</strong> van de impasse, gezi<strong>en</strong> de<br />
kabelbedrijv<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> wacht<strong>en</strong> op digitale inhoud <strong>en</strong> de commerciële z<strong>en</strong>ders pas digitale<br />
inhoud gaan mak<strong>en</strong> als de infrastructuur zou zijn gedigitaliseerd. Als voorwaarde werd t<strong>en</strong>slotte<br />
gesteld dat de Publieke Omroep voor dit project extra overheidssubsidies zou krijg<strong>en</strong>. Dit is door de<br />
overheid gehonoreerd: de omroepbijdrage zou van 2001 tot <strong>en</strong> met 2006 jaarlijks verhoogd word<strong>en</strong><br />
37
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
met 1.5%. Deze bijdrage moest besteed word<strong>en</strong> aan activiteit<strong>en</strong> op het gebied van nieuwe media,<br />
waaronder interactieve televisie (van der Ploeg, 2001b).<br />
Mediakabel<br />
Het eerder g<strong>en</strong>oemde kabelg<strong>en</strong>ootschap Mediakabel zette, in teg<strong>en</strong>stelling tot andere kabelbedrijv<strong>en</strong>,<br />
in 2000 wel de eerste stap richting digitalisering. In e<strong>en</strong> testproject g<strong>en</strong>aamd Mr. Zap bod<strong>en</strong> de<br />
kabelbedrijv<strong>en</strong> van Mediakabel hun abonnees voor fl.17. 95 13 e<strong>en</strong> basispakket aan van 15 digitale<br />
themakanal<strong>en</strong>, 43 muziekkanal<strong>en</strong> <strong>en</strong> 5 games. Ook kond<strong>en</strong> er op individueel verzoek extra<br />
televisiekanal<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geleverd waar apart voor betaald moest word<strong>en</strong>. Tev<strong>en</strong>s werd<strong>en</strong> er films<br />
aangebod<strong>en</strong> via het principe van ‘near video on demand’ (NVOD), waarbij er op parallelle kanal<strong>en</strong> om<br />
de zoveel tijd e<strong>en</strong> aantal films werd<strong>en</strong> uitgezond<strong>en</strong> <strong>en</strong> waar de gebruiker tuss<strong>en</strong> kon kiez<strong>en</strong>.<br />
Bijgeleverd werd e<strong>en</strong> settop-box die gebruik maakte van de relatief goedkope OPEN-TV EN1<br />
standaard 14 . Uit de projectbeschrijving van Publieke Omroep wordt duidelijk welk belang Mediakabel<br />
had bij e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking met het project van de Publieke Omroep:<br />
‘In oktober 2000 war<strong>en</strong> er 18.000 abonnees geworv<strong>en</strong>. De groei blijft daarmee achter bij de<br />
planning, voornamelijk omdat het di<strong>en</strong>stverband de kijker teleurstelt. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt de<br />
doorgroei in technische mogelijkhed<strong>en</strong> gehinderd door problem<strong>en</strong> die opdoem<strong>en</strong> bij het<br />
breedbandig mak<strong>en</strong> van het kabelnetwerk <strong>en</strong> het bied<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> retourkanaal aan de<br />
gebruikers. Rec<strong>en</strong>telijk heeft Mediakabel de oorspronkelijk geplande groei tot 100.000<br />
abonnees aan het einde van 200 bijgesteld tot 55.000. Slechts in beperkte mate zal het<br />
consortium zelf cont<strong>en</strong>t ontwikkel<strong>en</strong>. Sam<strong>en</strong> met het huidige aanbod verklaart dit het<br />
<strong>en</strong>thousiasme van Mediakabel om tot sam<strong>en</strong>werking te kom<strong>en</strong> bij de landelijke publieke<br />
omroep.’ (NOS, 2000)<br />
Uit bov<strong>en</strong>staand citaat blijkt de overweging dat er aansprek<strong>en</strong>de nieuwe inhoud nodig was om de<br />
Nederlandse burger te do<strong>en</strong> overstapp<strong>en</strong> op digitale televisie. Het consortium achter Mr. Zap dat wel<br />
de stap had g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> te invester<strong>en</strong> in digitale televisie, kon met de te ontwikkel<strong>en</strong> interactieve<br />
programma’s van de publieke omroep de kijker nieuwe interactieve inhoud bied<strong>en</strong>. Dit zou vervolg<strong>en</strong>s<br />
kunn<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame van het aantal abonnees voor de Mr. Zap di<strong>en</strong>st <strong>en</strong> daarmee voor e<strong>en</strong><br />
stijging van de inkomst<strong>en</strong> voor Mediakabel. Wel heeft het consortium er belang bij gehad de<br />
elektronische programmagids zelf aan de kijker aan te bied<strong>en</strong> omdat deze al was ontwikkeld voordat<br />
Mediakabel meewerkte aan het pilotproject. Dit belang was teg<strong>en</strong>gesteld aan dat van Rick van der<br />
13 € 8,15<br />
14 Zie verder paragraaf 3.2<br />
38
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Ploeg (2001a), die er nadrukkelijk voor pleitte om e<strong>en</strong> standaard, bedrijfsoverkoepel<strong>en</strong>de EPG (mede)<br />
door de Publieke Omroep te lat<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>, om zo de positie van de Omroep binn<strong>en</strong> deze gids te<br />
optimaliser<strong>en</strong>.<br />
3.1.3. Concept<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Naast e<strong>en</strong> beschrijving van de verschill<strong>en</strong>de motiev<strong>en</strong> om deel te nem<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> project t<strong>en</strong> behoeve<br />
van <strong>iTV</strong> wordt de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> duidelijk door e<strong>en</strong> blik te werp<strong>en</strong> op de concept<strong>en</strong> of<br />
toekomstvisies van <strong>iTV</strong> door de institut<strong>en</strong> zelf. De invulling van <strong>iTV</strong> als concept door de overheid <strong>en</strong><br />
door mediakabel is beperkt. Bij de Publieke Omroep word<strong>en</strong> concept<strong>en</strong> duidelijk uit de<br />
projectbeschrijving (NOS, 2000) die is opgesteld voorafgaand aan het project, <strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> evaluer<strong>en</strong>d<br />
wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek van Ruud van Bur<strong>en</strong> (2003). Daarnaast gev<strong>en</strong> ook de visies van<br />
betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> Erik Huizer <strong>en</strong> Hans Bakhuiz<strong>en</strong>, zoals geschetst in interviews met de auteur, inzicht in de<br />
manier waarop er gedacht werd over interactieve televisie als concept.<br />
Publieke Omroep<br />
Er word<strong>en</strong> in de projectomschrijving <strong>iTV</strong> zes hoofdtoepassing<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd die in meer of mindere<br />
mate word<strong>en</strong> toegeschrev<strong>en</strong> aan interactieve televisie. Mete<strong>en</strong> aan het begin van dit beleidsstuk staat<br />
e<strong>en</strong> opsomming met de mogelijkhed<strong>en</strong> die digitale televisie biedt voor interactiviteit <strong>en</strong> andere<br />
di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. Deze opsomming is verdeeld in twee gedeeltes, die gebaseerd zijn op het wel of niet gebruik<br />
mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> retourkanaal, dat kan word<strong>en</strong> gebod<strong>en</strong> via telefoonmodem of kabelaansluiting. In het<br />
rijtje zonder retourkanaal word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd:<br />
‘Keuzetelevisie, waarbij geschakeld kan word<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> meerdere parallel uitgezond<strong>en</strong><br />
programmadel<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of de kijker kan kiez<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de camerastandpunt<strong>en</strong>.’<br />
‘Extra informatie, bij bijvoorbeeld nieuwsuitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> zoals statistiek<strong>en</strong>. Door in het tv-beeld<br />
op e<strong>en</strong> ‘link’ te klikk<strong>en</strong>, kan de informatie zichtbaar word<strong>en</strong> gemaakt.’<br />
‘In combinatie met Personal Video Recording, d.m.v. lokale opslag op harde schijf van zowel<br />
data als beeld- <strong>en</strong> geluidsmateriaal, kan op e<strong>en</strong> veel gebruiksvri<strong>en</strong>delijker wijze dan met e<strong>en</strong><br />
videorecorder, opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> materiaal word<strong>en</strong> teruggezi<strong>en</strong>. Daarmee neemt ook de interactiviteit<br />
toe.’ (NOS, 2000, p.1)<br />
Na deze drie mogelijkhed<strong>en</strong> volgt in de projectbeschrijving de opmerking dat de interactiviteit verder<br />
to<strong>en</strong>eemt door toepassing van e<strong>en</strong> retourkanaal. Hierdoor word<strong>en</strong> mogelijk:<br />
39
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
‘Pay-per-view voor het gebod<strong>en</strong> programmamateriaal.’<br />
‘Responstelevisie, waarbij gereageerd kan word<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> vraag in e<strong>en</strong> tv-programma, zoals<br />
e<strong>en</strong> quiz, door middel van de afstandsbedi<strong>en</strong>ing.’<br />
‘Homeshopping of andere vorm<strong>en</strong> van transactionele di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>.’ (NOS, 2000, p.1)<br />
In het lijstje zonder retourkanaal gaat het om interactiviteit die plaatsvindt tuss<strong>en</strong> de ontvanger (de<br />
gebruiker) <strong>en</strong> de settop-box waar de informatie door de omroep<strong>en</strong> naartoe is gestuurd. Binn<strong>en</strong> de<br />
categorisering van van Vliet (2001b) 15 valt het aanbied<strong>en</strong> van extra informatie onder verrijkte TV. De<br />
gebruiker kan extra informatie opvrag<strong>en</strong> die mee is gestuurd met de uitz<strong>en</strong>ding. Het gebruik van de<br />
harde schijf ter verhoogt de gebruiksvri<strong>en</strong>delijkheid is te zi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> vorm van gepersonaliseerde TV.<br />
De eerst besprok<strong>en</strong> toepassing, keuzetelevisie, is lastiger om onder te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> van de<br />
categorieën. Schakel<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de uitgezond<strong>en</strong> onderdel<strong>en</strong> is <strong>en</strong>erzijds e<strong>en</strong> verrijkte<br />
toepassing, omdat de gebruiker beslist of <strong>en</strong> welke reeds uitgezond<strong>en</strong> data hij of zij wil zi<strong>en</strong>.<br />
Anderzijds betek<strong>en</strong>t het schakel<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> beeld<strong>en</strong> dat de gebruiker zijn eig<strong>en</strong> programma voor e<strong>en</strong><br />
groot deel ‘regisseert’. Dit kan daarom e<strong>en</strong> andere ervaring met zich meebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> dan vorm<strong>en</strong> van<br />
televisie waarbij de kijker slechts kan kiez<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> het wel of niet bekijk<strong>en</strong> van<br />
achtergrondinformatie, namelijk die van gepersonaliseerde TV: de kijker bepaalt, binn<strong>en</strong> de<br />
aangebod<strong>en</strong> inhoud op individueel niveau wat hij of zij te zi<strong>en</strong> krijgt.<br />
Het tweede lijstje bespreekt toepassing<strong>en</strong> van interactiviteit tuss<strong>en</strong> z<strong>en</strong>der (de omroep) <strong>en</strong><br />
ontvanger (de gebruiker). Deze toepassing<strong>en</strong> van interactieve televisie gaat uit van e<strong>en</strong> wisselwerking<br />
tuss<strong>en</strong> de gebruiker <strong>en</strong> de aanbieder van de informatie via de middleware (of e<strong>en</strong> ander kanaal). Bij<br />
pay-per-view zou m<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gepersonaliseerde TV, omdat de kijker kan kiez<strong>en</strong> uit<br />
e<strong>en</strong> aantal aangebod<strong>en</strong> programma’s (VOD), die hij of zij na betaling ervoor kan zi<strong>en</strong>. Wel moet<strong>en</strong> de<br />
aangebod<strong>en</strong> programma’s al van te vor<strong>en</strong> zijn uitgezond<strong>en</strong>, om te pass<strong>en</strong> in de categorisering van van<br />
Vliet. Dit is mogelijk, maar e<strong>en</strong> pay-per-view systeem betek<strong>en</strong>t ook dat er e<strong>en</strong> financiële transactie<br />
moet plaatsvind<strong>en</strong> via e<strong>en</strong> retourkanaal. Deze toepassing kan daarom ook onder interactieve TV<br />
vall<strong>en</strong>.<br />
De toepassing ‘homeshopping’ kan op meerdere manier<strong>en</strong> ingevuld word<strong>en</strong>. De mogelijkhed<strong>en</strong><br />
die de kijker heeft zijn afhankelijk van de mate waarop de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> op de kijker zijn toegespitst, <strong>en</strong> de<br />
manier waarop de datastroom verloopt. De term kan word<strong>en</strong> gebruikt voor e<strong>en</strong> virtuele plek waar<br />
bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> hun informatie aan de kijker aanbied<strong>en</strong>. De plaats die de NOS hieraan geeft,<br />
veronderstelt e<strong>en</strong> toepassing die in elk geval gebruik maakt van e<strong>en</strong> retourkanaal via welke e<strong>en</strong><br />
product gekocht kan word<strong>en</strong> gekocht of waarmee er meer informatie kan word<strong>en</strong> opgevraagd bij de<br />
15 Zie ook hoofdstuk 1 van dit onderzoek.<br />
40
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
aanbieder. Of er ook wordt verwacht dat de aangebod<strong>en</strong> informatie <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegespitst op<br />
het profiel of de voorkeur van individuele kijker, wordt binn<strong>en</strong> de omschrijving van ‘homeshopping’<br />
niet duidelijk.<br />
De tweede toepassing uit het lijstje, dat wat de NOS noemt ‘responstelevisie’, behoort tot slot<br />
tot interactieve TV. De kijker kan reager<strong>en</strong> op het programma, waarna deze reactie terug wordt<br />
gestuurd naar de aanbieder van het programma.<br />
Het lijstje waarbij e<strong>en</strong> retourkanaal vereist is, wordt door de NOS, zo blijkt uit de opmerking<br />
die tuss<strong>en</strong> de twee lijstjes in staat, gezi<strong>en</strong> als ‘interactiever’ in vergelijking met het lijstje daarvoor. Dit<br />
kan verklaard word<strong>en</strong> doordat het technische verschil in interactie ook e<strong>en</strong> gevoelsmatig verschil<br />
oproept. Bij de interactie tuss<strong>en</strong> de kijker <strong>en</strong> settop-box gaat het het mak<strong>en</strong> van keuzes in het<br />
aangebod<strong>en</strong>, voorgeprogrammeerde materiaal. Wanneer er sprake is van het terugstur<strong>en</strong> van<br />
informatie via e<strong>en</strong> retourkanaal, verlaat de informatie de huiskamer <strong>en</strong> heeft de kijker het gevoel de<br />
mogelijkheid te hebb<strong>en</strong> zijn of haar stem met ander<strong>en</strong> te del<strong>en</strong>, om mede programma’s te mak<strong>en</strong> of<br />
(naar zichzelf) te distribuer<strong>en</strong>, <strong>en</strong> daarmee invloed hebb<strong>en</strong> op tot eerder onbereikbare takk<strong>en</strong> van de<br />
televisiekek<strong>en</strong>.<br />
Na e<strong>en</strong> opsomming van het zestal mogelijke interactieve toepassing<strong>en</strong>, staat er onder de<br />
‘inschrijfprocedure’ die is opgesteld voor de afzonderlijke omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmamakers vervolg<strong>en</strong>s<br />
e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>de zin:<br />
‘Voorstell<strong>en</strong> waarin de kijker de geleg<strong>en</strong>heid wordt gebod<strong>en</strong> zelf het verloop van het<br />
programma sam<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de voorkeur.’(NOS, 2000, p.7)<br />
Met deze zin wordt duidelijk gemaakt welke mate van interactiviteit m<strong>en</strong> graag zou will<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>.<br />
Tev<strong>en</strong>s kan er uit opgemaakt word<strong>en</strong> dat programma’s waarbij dit beïnvloed<strong>en</strong> niet aan de orde is<br />
(zoals deze in het eerdere lijstje zijn opgesomd) wel gemaakt mócht<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat de NOS er<br />
vanuit ging dat dit vanzelfsprek<strong>en</strong>d ook zou gebeur<strong>en</strong>. De nadruk die er wordt gelegd op de<br />
laatstg<strong>en</strong>oemde toepassing van <strong>iTV</strong>, duidt daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> op de áfwezigheid van e<strong>en</strong><br />
vanzelfsprek<strong>en</strong>dheid hiervoor. Op welke manier programma’s beïnvloed kunn<strong>en</strong> of moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, is<br />
niet nader toegelicht. Als er gekek<strong>en</strong> wordt naar de hierbov<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemde opsomming van toepassing<strong>en</strong><br />
zoud<strong>en</strong> zowel de ‘keuzetelevisie’, waarbij camerastandpunt<strong>en</strong> of plots gekoz<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, als de<br />
‘responstelevisie’, waarbij de gebruiker het verloop van het programma beïnvloedt door middel van<br />
zijn stem of antwoord daarvoor in aanmerking kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Het is dus aan de omroep<strong>en</strong> geweest<br />
om, binn<strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van opgelegde techniek – (OPEN TV–EN1 met e<strong>en</strong> retourkanaal via de kabel<br />
of e<strong>en</strong> ander medium) <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde toepassing<strong>en</strong>, de vorm van <strong>iTV</strong> te bepal<strong>en</strong>.<br />
41
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Uit e<strong>en</strong> demonstratiefilmpje van VARA’s De Ontdekking, welke sam<strong>en</strong> met de overige<br />
programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> verder zal word<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong> in paragraaf 3.2, blijkt dat de interactiviteit die<br />
ontwikkeld is voor het programma slechts e<strong>en</strong> deel is van wat de makers voor og<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> had,<br />
zo wordt er in het filmpje gezegd, ook graag ingespeeld op het aanbied<strong>en</strong> van nog meer streams.<br />
Daarbij zou het dan mogelijk word<strong>en</strong> voor de gebruiker om verschill<strong>en</strong>de camerastandpunt<strong>en</strong> te kiez<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> herhalingsmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, bijvoorbeeld sportwedstrijd<strong>en</strong>, te kunn<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong>. Tev<strong>en</strong>s had m<strong>en</strong> graag<br />
verschill<strong>en</strong>de versies van hetzelfde programma aangebod<strong>en</strong> voor verschill<strong>en</strong>de doelgroep<strong>en</strong>. De basis<br />
van interactieve televisie ligt volg<strong>en</strong>s de makers in de ‘responstelevisie’ <strong>en</strong> het kunn<strong>en</strong> opvrag<strong>en</strong> van<br />
extra informatie:<br />
‘In ieder geval moet in het vervolg de mogelijkheid gebod<strong>en</strong> word<strong>en</strong> mee te discussiër<strong>en</strong>,<br />
mee te spel<strong>en</strong>, meer informatie op te vrag<strong>en</strong> of op e<strong>en</strong> andere manier je hart te kunn<strong>en</strong><br />
lucht<strong>en</strong> in het programma.’ 16<br />
Volg<strong>en</strong>s Erik Huizer, hoofd innovatie bij het Nederlands Omroep Bedrijf, is het juist de mogelijkheid<br />
tot het verander<strong>en</strong> van camerastandpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> verhaallijn<strong>en</strong> die ‘echte’ interactieve televisie<br />
waarmaakt. Op de vraag waarom deze mogelijkhed<strong>en</strong> in het project niet zijn aangebod<strong>en</strong> – in de<br />
projectomschrijving staan ze t<strong>en</strong>slotte ook - antwoordt Huizer met het feit dat hiervoor voor de<br />
bandbreedte van de kabel te klein was. Daarnaast zou voor het kiez<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> meerdere verhaallijn<strong>en</strong> in<br />
e<strong>en</strong> serie of film betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat deze verhaallijn<strong>en</strong> allemaal van te vor<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>. ‘Het kost<strong>en</strong>plaatje was hiervoor te hoog in vergelijking met het budget dat de Publieke<br />
Omroep ter beschikking heeft.’ (Huizer, 2005)<br />
Het is voor de Publieke Omroep lastig geweest om e<strong>en</strong> duidelijke afgebak<strong>en</strong>de definitie van<br />
interactieve televisie te gev<strong>en</strong>, wat betreft de vorm van programma’s, maar ook wat betreft het<br />
technische circuit. Ruud van Bur<strong>en</strong> schrijft het in zijn onderzoek naar (onder andere) de sterke <strong>en</strong><br />
zwakte punt<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> in Nederland, het volg<strong>en</strong>de:<br />
‘In 2002 heeft de Publieke Omroep zijn definitie van interactieve televisie aangepast. Werd<br />
ITV eerst gezi<strong>en</strong> als ‘settop-box ITV’, in e<strong>en</strong> paar maand<strong>en</strong> tijd is de definitie verruimd <strong>en</strong><br />
spreekt m<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>woordig van ITV wanneer het retourpad ook via andere media <strong>en</strong> als SMS<br />
<strong>en</strong> Voice Reponse wordt bewerkstelligd.’ (van Bur<strong>en</strong>, 2003, p.26) 17<br />
16 Zie: A.V. Demonstratie De Ontdekking (VARA) in: van de Paverd. (2002).<br />
17 Voice Response betek<strong>en</strong>t dat de kijker e<strong>en</strong> telefoonnummer belt <strong>en</strong> via e<strong>en</strong> computer zijn of haar antwoord of reactie kan doorgev<strong>en</strong>.<br />
42
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Hans Bakhuiz<strong>en</strong> geeft in e<strong>en</strong> gesprek met de auteur (2005) e<strong>en</strong> soortgelijke brede definitie. <strong>iTV</strong> is<br />
volg<strong>en</strong>s hem e<strong>en</strong> vorm van televisie waarbij er op programma’s gereageerd kan word<strong>en</strong>, direct of via<br />
e<strong>en</strong> ander retourkanaal. Daarnaast is het ook e<strong>en</strong> vorm van televisie, waarbij gebruik wordt gemaakt<br />
van Video on Demand (VOD), zoals op het mom<strong>en</strong>t gebeurt op de website uitz<strong>en</strong>dinggemist.nl van de<br />
Publieke Omroep. Deze website biedt e<strong>en</strong> groot aantal door de publieke omroep<strong>en</strong> gemaakte<br />
programma’s aan, die na televisie uitz<strong>en</strong>ding gratis streaming te bekijk<strong>en</strong> zijn. Deze definitie van<br />
interactieve televisie is volg<strong>en</strong>s Bakhuiz<strong>en</strong> dus mediumoverschrijd<strong>en</strong>d <strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> gebaseerd op<br />
interactiviteit via de settop-box. De vraag die m<strong>en</strong> zich kan stell<strong>en</strong> is of verandering van de definitie<br />
van <strong>iTV</strong> te mak<strong>en</strong> heeft met het verloop van het project. Hoewel dit verband niet direct aan te ton<strong>en</strong> is,<br />
zou het wel verondersteld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Uitgaande van Boddy’s term ‘polemical ontology’ (2003),<br />
die in het voorgaande hoofdstuk is uitgelegd, is het logisch dat de Publieke Omroep zijn definitie van<br />
interactieve televisie aanpast aan datg<strong>en</strong>e dat de omroep in de praktijk weet te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook aanslaat<br />
bij het publiek. Wanneer interactiviteit via de settop-box slechts beperkt mogelijk is, weg<strong>en</strong>s de<br />
beperking<strong>en</strong> van de middleware <strong>en</strong> de voorkeur van het publiek, is het voor de betrokk<strong>en</strong> institut<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> voor de hand ligg<strong>en</strong>de stap om de definitie van interactieve televisie te verbred<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere<br />
retourkanal<strong>en</strong> hierbij te betrekk<strong>en</strong>. De Publieke Omroep kan zodo<strong>en</strong>de nog steeds ‘interactieve’<br />
televisieprogramma’s blijv<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.<br />
Overheid<br />
De overheid heeft het aan de Publieke Omroep over gelat<strong>en</strong> om de ontwikkeling van interactieve<br />
televisie e<strong>en</strong> concrete invulling te gev<strong>en</strong>. Uit de in paragraaf 3.1.1 besprok<strong>en</strong> briev<strong>en</strong> van to<strong>en</strong>malig<br />
staatsecretaris Rick van der Ploeg, werd interactieve televisie wel gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> dat in de<br />
toekomst belangrijk zou gaan word<strong>en</strong> voor de ontwikkeling van de Publieke Omroep in e<strong>en</strong> digitaal<br />
landschap. Het bied<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> zou goed pass<strong>en</strong> in de doel<strong>en</strong> die de Publieke Omroep nastreeft.<br />
Interactieve televisie, als onderdeel van digitale televisie, kon e<strong>en</strong> meerwaarde bied<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> ‘gewone’<br />
televisie, omdat deze kon zorg<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> verrijking van mogelijkhed<strong>en</strong> voor het br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van<br />
informatie, het bied<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> platform van maatschappelijk debat <strong>en</strong> kwaliteit.<br />
Hoe interactieve televisie er precies uit moest kom<strong>en</strong> te zi<strong>en</strong>, wordt uit de briev<strong>en</strong> van van der<br />
Ploeg niet duidelijk. Met het oog op digitalisering is het voor hem van vooral van belang geweest dát<br />
er experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met <strong>iTV</strong> in gang zoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gezet. De precieze vorm is overgelat<strong>en</strong> aan de<br />
Publieke Omroep. Wel noemt hij e<strong>en</strong> van zijn briev<strong>en</strong> het Internet als basis voor <strong>iTV</strong>:<br />
43
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
‘Ook experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met interactieve televisie- van feedback via smalband Internet tot (near)<br />
video on demand op breedband Internet – moet<strong>en</strong> doorgang kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong>.’ (van der Ploeg,<br />
2001b, blad 8)<br />
Gezi<strong>en</strong> de achterligg<strong>en</strong>de plann<strong>en</strong> om de Publieke Omroep in te zett<strong>en</strong> om de impasse rondom<br />
digitalisering van het gehele distributi<strong>en</strong>etwerk te doorbrek<strong>en</strong>, is het waarschijnlijk dat deze uitspraak<br />
betek<strong>en</strong>t dat televisie via het Internet slechts één mogelijkheid is die moet word<strong>en</strong> getest. Andere<br />
vorm<strong>en</strong> van interactieve televisie word<strong>en</strong> hierbij niet uitgeslot<strong>en</strong>.<br />
Over de inhoud van <strong>iTV</strong> gaf de staatssecretaris ge<strong>en</strong> uitsluitsel. Hoe interactieve televisie eruit<br />
moet zi<strong>en</strong>, laat hij over aan de Publieke Omroep. Wel legt van der Ploeg de nadruk op twee aspect<strong>en</strong><br />
van digitale televisie, die terug gevond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in de projectomschrijving van de Publieke Omroep,<br />
namelijk de Elektronische Programmagids <strong>en</strong> de mogelijkheid tot VOD, welke moet<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />
meer ‘gepersonaliseerd’ gebruik: de kijker kan zelf op e<strong>en</strong> makkelijke manier bepal<strong>en</strong> (EPG) wanneer<br />
hij of zij welk programma ziet (VOD). Van der Ploeg ziet deze twee toepassing<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> belangrijk<br />
<strong>en</strong> logisch gevolg van digitalisering, maar ze hoev<strong>en</strong> daarom niet persé tot interactieve televisie te<br />
behor<strong>en</strong>. Andersom kan geconcludeerd word<strong>en</strong> dat hij interactieve televisie ook ziet als e<strong>en</strong> vorm van<br />
televisie die meer is dan e<strong>en</strong> EPG <strong>en</strong> VOD: hij noemt de term ‘interactieve televisie’ ook náást zijn<br />
pleidooi voor de EPG <strong>en</strong> VOD.<br />
Mediakabel<br />
Het concept dat Mediakabel heeft gehad van <strong>iTV</strong> is niet in docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> terug te vind<strong>en</strong>. Logisch is het<br />
echter aan te nem<strong>en</strong> dat de vorm van <strong>iTV</strong> waar het consortium wat aan zou hebb<strong>en</strong> gebaseerd moest<br />
zijn op interactiviteit door middel van de digitale televisiekabel, in teg<strong>en</strong>stelling tot bijvoorbeeld<br />
interactieve televisie via het Internet. De al eerder g<strong>en</strong>oemde red<strong>en</strong> voor Mediakabel om mee te<br />
werk<strong>en</strong> aan het project had te mak<strong>en</strong> met het feit dat het consortium de digitalisering van de kabel<br />
succesvol wilde lat<strong>en</strong> verlop<strong>en</strong>, <strong>en</strong> daar extra inhoud voor nodig had, omdat de eig<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong><br />
di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (de gebod<strong>en</strong> extra kanal<strong>en</strong>, games <strong>en</strong> speelfilms ‘on demand’) niet voldo<strong>en</strong>de opbracht<strong>en</strong>.<br />
Mediakabel heeft de inhoud van de <strong>iTV</strong>-programma’s dus ook volledig overgelat<strong>en</strong> aan de Publieke<br />
Omroep. De website van Mr. Zap geeft <strong>en</strong>ig inzicht in de manier waarop Mediakabel de meerwaarde<br />
van <strong>iTV</strong> naar buit<strong>en</strong> droeg ter promotie van Mr. Zap. Op de website staat het volg<strong>en</strong>de:<br />
‘ITV: echte interactieve televisie. De publieke omroep<strong>en</strong> gaan digitaal <strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong> met ons interactieve programma’s. Televisie waar u als kijker actief aan mee kunt do<strong>en</strong>.<br />
- neem deel aan quizz<strong>en</strong>;<br />
44
- test uw k<strong>en</strong>nis;<br />
- vraag achtergrondinformatie van artiest<strong>en</strong> & deelnemers op;<br />
- bepaal zelf uw favoriete camerapositie;<br />
- ondervraag e<strong>en</strong> Bek<strong>en</strong>de Nederlander<br />
[...]MEEDOEN! Dat is waar het om gaat.’ 18<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
De informatie die hier wordt gegev<strong>en</strong> over de mogelijkhed<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> is gebaseerd op de ontwikkelde<br />
concept<strong>en</strong> van de Publieke Omroep, <strong>en</strong> is in die zin niet tek<strong>en</strong><strong>en</strong>d voor de visie van Mediakabel zelf.<br />
Wel wordt door de laatste zin duidelijk dat mediakabel adverteerde met het ‘meedo<strong>en</strong>’ aan e<strong>en</strong><br />
programma. Maar of meedo<strong>en</strong> nu betek<strong>en</strong>t dat de gebruiker de gevolg<strong>en</strong> hiervan terug moet zi<strong>en</strong> in het<br />
programma, of dat informatie opvrag<strong>en</strong> ook wordt gezi<strong>en</strong> als meedo<strong>en</strong>, is niet duidelijk. Het is e<strong>en</strong><br />
kreet om abonnees te werv<strong>en</strong>, niet om e<strong>en</strong> uitgedachte definitie van <strong>iTV</strong> weer te gev<strong>en</strong>.<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d<br />
Met het project Nederland-i hoopte de Publieke Omroep zich, op grond van eig<strong>en</strong> verwachting<strong>en</strong>,<br />
voor te bereid<strong>en</strong> op de digitale toekomst, waarin de omroep zichzelf zou moet<strong>en</strong> herprofiler<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
televisielandschap met e<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>de hoeveelheid z<strong>en</strong>ders <strong>en</strong> mogelijke nieuwe toepassing<strong>en</strong>.<br />
De overheid had twee red<strong>en</strong><strong>en</strong> het project te steun<strong>en</strong>. Vanuit de taak de kwaliteit <strong>en</strong> het bereik van de<br />
Publieke Omroep te waarborg<strong>en</strong> werd ook hier, naar aanleiding van het McKinsey-rapport,<br />
geconcludeerd dat er getest moest word<strong>en</strong> met <strong>iTV</strong>. De tweede red<strong>en</strong> was van financiële <strong>en</strong> politieke<br />
aard: het project moest de impasse rond de ontwikkeling van digitale televisie doorbrek<strong>en</strong>. Deze<br />
impasse kwam voort uit de tevred<strong>en</strong>heid (hoge kabeldichtheid, goede kwaliteit <strong>en</strong> kwantiteit met<br />
betrekking tot programma’s <strong>en</strong> e<strong>en</strong> goede toegang tot het Internet) <strong>en</strong> m<strong>en</strong>taliteit van de Nederlandse<br />
televisiekijker (televisie werd gezi<strong>en</strong> als nutsvoorzi<strong>en</strong>ing), die niet echt stond te spring<strong>en</strong> om over te<br />
stapp<strong>en</strong> op digitale televisie. De impasse zorgde er op het mom<strong>en</strong>t van initiatie voor, dat de Publieke<br />
Omroep e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband aanging met het kabelconsortium Mediakabel, die als <strong>en</strong>ige al<br />
tests deed met digitale televisie. Deze sam<strong>en</strong>werking leidde tot de technische randvoorwaard<strong>en</strong> van<br />
DVB-c, e<strong>en</strong> settop-box met OPEN-TV middleware <strong>en</strong> ruimte voor e<strong>en</strong> retourkanaal via de kabel. De<br />
inhoudelijke randvoorwaard<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> zeer ruime manier gegev<strong>en</strong> door de NOS, <strong>en</strong> di<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
eerder ter aanmoediging om mee te do<strong>en</strong> aan, dan als regulering van het project. De door de NOS<br />
g<strong>en</strong>oemde vorm<strong>en</strong> past<strong>en</strong> echter niet allemaal binn<strong>en</strong> de technische <strong>en</strong> financiële randvoorwaard<strong>en</strong>.<br />
Toepassing<strong>en</strong> met het beïnvloed<strong>en</strong> van het verloop van e<strong>en</strong> programma hadd<strong>en</strong> de voorkeur, maar<br />
kond<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong> uitgevoerd vanwege de hoge kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> breedbandbeperking. Toepassing<strong>en</strong><br />
18 Bron: Homepage Mr. Zap. , 24 oktober 2005<br />
45
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
waar e<strong>en</strong> settop-box met harde schijf nodig was, zoals deze word<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong> in de opsomming in<br />
paragraaf 3.1.3. kond<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong> uitgevoerd bij gebrek aan precies deze harde schijf. Welke<br />
vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> het project wel heeft gebod<strong>en</strong>, zal in de volg<strong>en</strong>de paragraaf word<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong>.<br />
3.2. Gerealiseerde vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Op basis van het hierbov<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband met Mediakabel is het project<br />
Nederland-i door de NOS ingekaderd door e<strong>en</strong> aantal eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorkeur<strong>en</strong>, die zowel het technische<br />
informatiecircuit betreff<strong>en</strong> als de inhoud van de informatie. Daarnaast heeft Mediakabel zelf e<strong>en</strong> aantal<br />
di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong>, die door de partij<strong>en</strong> niet expliciet zijn b<strong>en</strong>oemd tot deel van het interactieve<br />
aanbod, maar misschi<strong>en</strong> door de kijker wel zo kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong>. In deze paragraaf zal in gegaan<br />
word<strong>en</strong> op de waarneembare vorm<strong>en</strong> die <strong>iTV</strong> heeft aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het project.<br />
3.2.1. Het technische circuit<br />
Het project Nederland-i gaat uit van e<strong>en</strong> toepassing van interactieve televisie met het televisietoestel<br />
als basis voor het televisiekijk<strong>en</strong>. Deze toepassing wordt gerealiseerd door middel van Digital Video<br />
Broadcasting via de kabel (DVB-c). Dit betek<strong>en</strong>t dat er programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> via de televisiekabel<br />
in digitaal formaat vanuit de omroep<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verstuurd naar het publiek. Het gaat hier, zoals het<br />
woord ‘broadcasting’ al aangeeft, om e<strong>en</strong> informatiestroom die te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> is als één-op-vel<strong>en</strong>, in<br />
teg<strong>en</strong>stelling tot één-op-één, waarbij de verstuurde informatie specifiek bedoeld is voor één bepaalde<br />
ontvanger. Om de digitale inhoud te kunn<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> analoge televisie <strong>en</strong> heeft de gebruiker<br />
e<strong>en</strong> settop-box nodig, die deze inhoud kan vertal<strong>en</strong> naar analoog beeld <strong>en</strong> geluid, <strong>en</strong> dit vervolg<strong>en</strong>s<br />
kan doorstur<strong>en</strong> naar het televisietoestel. Dit televisietoestel zelf di<strong>en</strong>t niet langer als directe ontvanger<br />
van het uitgezond<strong>en</strong> signaal, zoals bij analoge televisie, maar alle<strong>en</strong> nog als monitor bij de settop-box.<br />
De techniek die in deze settop box zit, de ‘middleware’, is bepal<strong>en</strong>d voor de mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
beperkining<strong>en</strong> van digitale <strong>en</strong> interactieve toepassing<strong>en</strong>, zoals het ontvang<strong>en</strong>, terugz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
raadpleg<strong>en</strong> van informatie. Deze techniek was niet in elke settop-box hetzelfde, wat voor de Publieke<br />
Omroep betek<strong>en</strong>de dat er tijd<strong>en</strong>s de opzet moest word<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong><br />
middleware waarvan gebruikt gemaakt kon word<strong>en</strong>. Deze keuze stond niet op zich, maar viel sam<strong>en</strong><br />
met de keuze van e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking met Mediakabel, die binn<strong>en</strong> zijn eig<strong>en</strong> digitale televisiepilot, Mr.<br />
Zap, al settop-boxes met middleware had verspreid over het testpubliek. Mr. Zap maakte gebruik van<br />
set-topbox<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> OPEN TV applicatie.<br />
Binn<strong>en</strong> de OPEN TV applicatie van Mediakabel bestond<strong>en</strong> er twee versies, EN-1 <strong>en</strong> EN-2, waarvan er<br />
bij de start van het pilotproject Nederland-i werd gewerkt met versie EN-1. Ook de Publieke Omroep<br />
46
Ontvanger<br />
DVB-c & retourpad<br />
Figuur 7: Het technisch circuit van Nederland-i<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Z<strong>en</strong>der<br />
is van start gegaan met versie EN-1, met de planning, zo blijkt uit de projectbeschrijving van de<br />
Publieke Omroep, om in e<strong>en</strong> later stadium ev<strong>en</strong>tueel over te stapp<strong>en</strong> op EN-2. De mogelijkhed<strong>en</strong> van<br />
versie EN-1 word<strong>en</strong> in de projectbeschrijving van de Publieke Omroep als volgt uitgelegd:<br />
‘Dit betek<strong>en</strong>t dat er nu ge<strong>en</strong> ‘scalable video’ <strong>en</strong> ‘multitasking’ mogelijk is. Scalable video<br />
wil zegg<strong>en</strong> dat het videobeeld, tijd<strong>en</strong>s uitz<strong>en</strong>ding, kan word<strong>en</strong> verkleind voor het weergev<strong>en</strong><br />
van additionele informatie. Bij ‘multi-tasking’ gaat het om het weergev<strong>en</strong> (<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>) van<br />
meerdere gedownloade OPEN TV applicaties. Met de versie EN-1 moet de applicatie eerst<br />
word<strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong> voordat e<strong>en</strong> andere kan word<strong>en</strong> gedownload. EN-1 is dus singletasking.<br />
Het biedt mom<strong>en</strong>teel alle<strong>en</strong> de mogelijkheid van: zapp<strong>en</strong>, ev<strong>en</strong>t banner weergev<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> het download<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> OPEN TV applicatie. Verder is nu vier-laags video mogelijk. Dat<br />
wil zegg<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> achtergrondkleur kan word<strong>en</strong> weergegev<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> stilstaand beeld <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
on scre<strong>en</strong> display (graphical overlay).’ (NOS, 2000. p.4)<br />
Deze uitleg geeft aan dat er rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> moest word<strong>en</strong> met de techniek bij het mak<strong>en</strong> van<br />
interfaces. In plaats van e<strong>en</strong> toepassing waarbij interactieve metadata naast e<strong>en</strong> doorlop<strong>en</strong>d beweg<strong>en</strong>d<br />
beeld zoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gelegd, zou deze data dus óver dit beeld he<strong>en</strong> geplaatst moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Ook<br />
moest er, bij het bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> van interactieve toepassing<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met het feit dat de<br />
gebruiker maar één toepassing tegelijk kon gebruik<strong>en</strong>. Naast deze mogelijkhed<strong>en</strong> bod<strong>en</strong> de OPEN TV<br />
software <strong>en</strong> Mediakabel ruimte voor e<strong>en</strong> ‘retourpad’, dat betek<strong>en</strong>de dat de gebruiker via hetzelfde<br />
kanaal, in dit geval de televisiekabel, bepaalde data kon terugstur<strong>en</strong> naar de aanbieder. Het<br />
informatiecircuit van Nederland-i wordt in figuur 7 schematisch weergegev<strong>en</strong>. Het is binn<strong>en</strong> dit circuit<br />
<strong>en</strong> de technische mogelijkhed<strong>en</strong> die de settop-box bood, dat de Publieke Omroep zichzelf toe kon<br />
staan om programma’s te ontwikkel<strong>en</strong> voor interactieve televisie.<br />
47
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
3.2.2. Interactieve programma’s<br />
Met het oog op het de technische mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> beperking<strong>en</strong>, die uit de vorige paragraaf zijn<br />
uitgelegd, heeft de Publieke Omroep vorm<strong>en</strong> van interactieve televisie getest die binn<strong>en</strong> deze<br />
beperking<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> viel<strong>en</strong>. De projectbeschrijving van de NOS gaf, binn<strong>en</strong> de eerder<br />
g<strong>en</strong>oemde eis<strong>en</strong>, de verschill<strong>en</strong>de publieke omroep<strong>en</strong> de ruimte om interactieve formats te bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong>. Dit heeft geleid tot e<strong>en</strong> aantal nieuwe uitvoering<strong>en</strong> van bestaande<br />
televisieprogramma’s van verschill<strong>en</strong>de aard, <strong>en</strong> het creër<strong>en</strong> of aankop<strong>en</strong> van nieuwe programma’s.<br />
Daarnaast zijn er door de STER 19 proev<strong>en</strong> gedaan met interactieve reclame (I-ads) <strong>en</strong> werd<strong>en</strong> de<br />
(buit<strong>en</strong> de Publieke Omroep) aangebod<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van Mr. Zap voortgezet. Deze paragraaf zal e<strong>en</strong><br />
overzicht gev<strong>en</strong> van de waarneembare vorm<strong>en</strong> die interactieve televisie in het project heeft<br />
aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
De Publieke Omroep heeft de ontwikkeling van concept<strong>en</strong> voor interactieve<br />
televisieprogramma’s overgelat<strong>en</strong> aan de afzonderlijke omroep<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s heeft de NOS<br />
geïnv<strong>en</strong>tariseerd welke omroep<strong>en</strong> op welke manier, met welke programma’s, aan de slag wild<strong>en</strong> gaan.<br />
Deze inv<strong>en</strong>tarisatie (zie bijlage 1) geeft e<strong>en</strong> overzicht van de verschill<strong>en</strong>de interactieve vorm<strong>en</strong><br />
betreff<strong>en</strong>de de b<strong>en</strong>odigde techniek (applicatie, retourpad) <strong>en</strong> de hoeveelheid geplande aflevering<strong>en</strong>.<br />
De verschill<strong>en</strong>de interactieve programma’s die in de tabel staan, kunn<strong>en</strong> verdeeld word<strong>en</strong> in<br />
twee categorieën: e<strong>en</strong> categorie waarin door de omroep meegestuurde data door de gebruiker kan<br />
word<strong>en</strong> geraadpleegd (van Vliets verrijkte TV ) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> categorie waarbij de gebruiker informatie<br />
terugz<strong>en</strong>dt naar de aanbieder, via e<strong>en</strong> retourkanaal (van Vliets interactieve TV). Uit de opgestelde lijst<br />
met interactieve programma’s blijkt dat dit retourkanaal niet per definitie de gedigitaliseerde kabel is.<br />
De gebruikte retourkanal<strong>en</strong> bestaan ook uit andere media, namelijk de telefoon (Voice<br />
Response/SMS) <strong>en</strong> het Internet.<br />
Figuur 9 geeft de mogelijkhed<strong>en</strong> aan, waarbinn<strong>en</strong> interactieve informatiestrom<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong>.<br />
Waar deze strom<strong>en</strong> inhoudelijk uit bestaan wordt per programma bepaald. In de tabel met geplande<br />
interactieve programma’s uit bijlage 1 zijn grote verschill<strong>en</strong> te zi<strong>en</strong>. De hoeveelheid interactieve<br />
aflevering<strong>en</strong> varieert van twee (Nationale Wet<strong>en</strong>schapsquiz) tot 104 (Duivelse Dilemma’s). Neg<strong>en</strong> van<br />
de elf programma’s 20 werk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> retourpad, waarvan twee indirect, door middel van Voice<br />
Response, SMS of e-mail (Helpdesk Live, Nelly), <strong>en</strong> één zowel direct via de kabel als indirect via<br />
Voice Reponse <strong>en</strong> SMS (Voor je kiez<strong>en</strong>). De verschill<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> voort uit de vrijheid die de omroep<strong>en</strong><br />
hadd<strong>en</strong> voor de invulling aan het concept ‘<strong>iTV</strong>’. Of <strong>en</strong> hoeveel interactieve programma´s m<strong>en</strong> moest<br />
19<br />
STER staat voor ‘Stichting Ether Reclame’. Deze stichting is onder beheer van de Publieke Omroep <strong>en</strong> is verantwoordelijk voor de<br />
reclameblokk<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de programma’s van de publieke omroep<strong>en</strong>.<br />
20<br />
Duivelse dilemma´s, Top of the Pops, Helpdesk Live, Nationale Nieuwsquiz, Nelly, De Ontdekking, Nationale Wet<strong>en</strong>schapsquiz, <strong>en</strong><br />
Voor je kiez<strong>en</strong>.<br />
48
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
mak<strong>en</strong> mocht<strong>en</strong> de omroep<strong>en</strong> zelf bepal<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> retourkanaal mocht gebruikt word<strong>en</strong>, maar dat hoefde<br />
niet. Als m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> retourkanaal gebruikte, dan kon dat ook e<strong>en</strong> andere zijn dan de televisiekabel.<br />
Interactieve<br />
programma’s<br />
Terug naar<br />
aanbieder<br />
Raadpleg<strong>en</strong><br />
metadata<br />
Via<br />
Retourkanaal<br />
Van<br />
Informatie<br />
Figuur 9: Mogelijkhed<strong>en</strong> voor interactieve programma’s.<br />
Telefoon<br />
Kabel<br />
Internet<br />
Binn<strong>en</strong><br />
uitz<strong>en</strong>ding<br />
Buit<strong>en</strong><br />
uitz<strong>en</strong>ding<br />
In de tabel van bijlage 1 wordt slechts beschrev<strong>en</strong> of <strong>en</strong> welk soort retourkanaal er nodig was<br />
voor de werking van het programma. Hoe interactiviteit binn<strong>en</strong> die programma’s daadwerkelijk vorm<br />
heeft gekreg<strong>en</strong> wordt duidelijk uit audiovisuele voorbeeldaflevering<strong>en</strong> <strong>en</strong> demonstraties, die de<br />
Publieke Omroep t<strong>en</strong> behoeve van het project heeft gemaakt 21 , ev<strong>en</strong>als demonstraties of<br />
beschrijving<strong>en</strong> op de websites van de NCRV 22 <strong>en</strong> Stoneroos 23 . Op grond van deze bronn<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> de<br />
programma’s hieronder besprok<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Daarnaast zal er per programma beschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> hoe<br />
deze na gebruikersonderzoek is geëvalueerd. Alle g<strong>en</strong>oemde perc<strong>en</strong>tages kom<strong>en</strong> voort uit twee<br />
evaluatierapport<strong>en</strong> van de Publieke Omroep (zie: Krüs, 2002a <strong>en</strong> 2002b). De illustraties bij de<br />
verschill<strong>en</strong>de programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> zijn te vind<strong>en</strong> in bijlage 2.<br />
De Ontdekking (VARA)<br />
Het programma De Ontdekking was e<strong>en</strong> informatief programma dat populair wet<strong>en</strong>schappelijke<br />
thema’s behandelde. De pres<strong>en</strong>tator van het programma vertelde over deze thema’s, op locaties waar<br />
deze visueel zichtbaar zijn of gemaakt kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De interactieve functies die werd<strong>en</strong><br />
aangebod<strong>en</strong> bij dit programma richtt<strong>en</strong> zich op het bied<strong>en</strong> van achtergrondinformatie <strong>en</strong> het test<strong>en</strong> van<br />
21 Deze aflevering<strong>en</strong> <strong>en</strong> demo’s zijn afkomstig uit: Paverd, R. van de. (2002). Het gaat hier om de programma’s: De Ontdekking,<br />
Helpdesk live, Nationale Nieuwsquiz, Nationale Wet<strong>en</strong>schapsquiz <strong>en</strong> Voor je Kiez<strong>en</strong> <strong>en</strong> Top of the Pops.<br />
22 Zie: NCRV- Natuur - Walking With Beasts. , 24 oktober 2005<br />
23 Zie: Stoneroos Interactieve Televisie Portfolio , 24 oktober 2005.<br />
En: Stoneroos/ NCRV. Interactieve Demo Stand.nl , 24 oktober 2005<br />
49
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
de k<strong>en</strong>nis van de kijker door middel van e<strong>en</strong> quiz. De interface van het programma is te zi<strong>en</strong> in figuur<br />
10 van bijlage 2.<br />
Onder in het beeld, dat is ingekaderd door e<strong>en</strong> achtergrondscherm, vond de kijker vier<br />
verschill<strong>en</strong>de knopp<strong>en</strong> die qua kleur overe<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> met de knopp<strong>en</strong> op de afstandsbedi<strong>en</strong>ing van de<br />
settop-box. De help-knop gaf toegang tot tekstuele uitleg over alle functies, show gaf toegang tot<br />
informatie over het programma in het algeme<strong>en</strong>. De functies info <strong>en</strong> quiz war<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> te raadpleg<strong>en</strong><br />
op de mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> in het programma zelf. Info gaf achtergrond<strong>en</strong> over e<strong>en</strong><br />
deelonderwerp, quiz gaf de kijker op bepaalde vaststaande mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> de geleg<strong>en</strong>heid per keer 2<br />
vrag<strong>en</strong> te beantwoord<strong>en</strong> over de gekreg<strong>en</strong> informatie uit het programma. Naast deze functies, waarvan<br />
de info <strong>en</strong> show door de demonstratie van de programmamakers zelf aangeduid werd<strong>en</strong> als interactief,<br />
heeft het programma zich tev<strong>en</strong>s geprofileerd als e<strong>en</strong> mogelijkheid voor NVOD: Het programma werd<br />
in e<strong>en</strong> aantal streams 24 op verschill<strong>en</strong>de mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uitgezond<strong>en</strong>. De aanleiding hiervoor was dat de<br />
extra tekstuele informatie <strong>en</strong> de doorlop<strong>en</strong>de informatie in het programma zelf elkaar niet mocht<strong>en</strong><br />
stor<strong>en</strong>, omdat de kijker dan misschi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> deel van het doorlop<strong>en</strong>de programma zou miss<strong>en</strong>. Het beeld<br />
moest dus stilgezet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> zodat de kijker de extra metadata rustig kon bekijk<strong>en</strong> zonder iets te<br />
hoev<strong>en</strong> miss<strong>en</strong>. De settop-box van Mr. Zap had echter ge<strong>en</strong> harde schijf dus de uitz<strong>en</strong>ding kon niet<br />
tijdelijk opgeslag<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. In plaats daarvan werd de oplossing voor de gedeeltelijk parallelle<br />
streams bedacht. De mogelijkheid tot VOD die gecreëerd wordt, door de voortdur<strong>en</strong>de herhaling van<br />
het programma, zi<strong>en</strong> de makers als e<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong>d voordeel:<br />
‘[…] de lineaire kijker, zeg maar de gewone televisiekijker, kan ongestoord één <strong>en</strong> dezelfde<br />
stream blijv<strong>en</strong> bekijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> de hele uitz<strong>en</strong>ding in één keer zi<strong>en</strong>. De interactieve kijker kan dus<br />
zijn stream verlat<strong>en</strong> om iets anders te do<strong>en</strong>, bijvoorbeeld de quiz, <strong>en</strong> daarna verder<br />
kijk<strong>en</strong> vanaf het mom<strong>en</strong>t waar ie geblev<strong>en</strong> was. En de geleg<strong>en</strong>heidskijker kan kijk<strong>en</strong> op<br />
ieder mom<strong>en</strong>t van de dag wanneer ie maar wil, omdat die ti<strong>en</strong> streams bij elkaar e<strong>en</strong> soort<br />
carrousel vorm<strong>en</strong> waarmee je 24 uur per dag video on demand aanbiedt.’ 25<br />
Het voorbeeldfilmpje van De Ontdekking, waar bov<strong>en</strong>staand citaat vandaan komt, demonstreert op<br />
welke manier <strong>iTV</strong> zich kan ontwikkel<strong>en</strong>: het ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> settop-box met harde schijf tijd<strong>en</strong>s het<br />
project heeft ervoor gezorgd dat deze programmamakers zijn gaan werk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> oplossing die<br />
tev<strong>en</strong>s NVOD biedt.<br />
De Ontdekking werkte met e<strong>en</strong> vorm van interactiviteit waarvoor ge<strong>en</strong> retourkanaal b<strong>en</strong>odigd<br />
was: de informatie-uitwisseling vond plaats tuss<strong>en</strong> gebruiker <strong>en</strong> de settop-box, <strong>en</strong> bestond dus,<br />
24 Volg<strong>en</strong>s bijlage 1 zoud<strong>en</strong> dit ongeveer drie of vier streams zijn geweest.<br />
25 Uit: Demonstratiefilm ‘De Ontdekking’. Van de Paverd. (2002).<br />
50
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
sam<strong>en</strong>gevat, uit e<strong>en</strong> vorm van wat van Vliet verrijkte TV noemt. De meerwaarde dat het programma<br />
bood aan de kijker kan word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gevat als:<br />
- De mogelijkhed<strong>en</strong> om extra informatie over het onderwerp of programma op te vrag<strong>en</strong> via de<br />
afstandsbedi<strong>en</strong>ing zonder e<strong>en</strong> gedeelte van de uitz<strong>en</strong>ding te miss<strong>en</strong>.<br />
- De mogelijkheid tot het spel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> quiz, die de gebruiker kon aanw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> om zijn/haar<br />
opgedane k<strong>en</strong>nis uit het programma te test<strong>en</strong>, via de afstandsbedi<strong>en</strong>ing. De quiz werd, net als<br />
de extra informatie, uitgezond<strong>en</strong> door de programmamakers. De antwoord<strong>en</strong> die de kijker gaf<br />
werd<strong>en</strong> op de settop-box verwerkt <strong>en</strong> verliet<strong>en</strong> deze niet.<br />
Waneer de tweede mogelijkheid, het spel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> quiz, niet bezi<strong>en</strong> wordt vanuit e<strong>en</strong> technisch<br />
standpunt, maar vanuit e<strong>en</strong> gebruikerservaring, kan deze echter toch tot interactieve TV gerek<strong>en</strong>d<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Bij de categorie verrijkte TV past deze namelijk niet, omdat het meedo<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> quiz<br />
op ervaringsgebied van e<strong>en</strong> andere, meer ‘actieve’ aard is dan het kunn<strong>en</strong> opvrag<strong>en</strong> van extra<br />
informatie. Het is bij deze toepassing voor de gebruiker minder duidelijk dat er ge<strong>en</strong> retourkanaal<br />
aanwezig is dan wanneer er sprake is van verrijkte TV. De quizvorm die in dit programma wordt<br />
gebod<strong>en</strong> kan dus betere beschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als verrijkte TV met e<strong>en</strong> interactieve ervaring, of als<br />
interactieve TV zonder dat er sprake is van e<strong>en</strong> retourkanaal.<br />
In hoeverre de mogelijkheid van het opvrag<strong>en</strong> van algem<strong>en</strong>e informatie (show) over het<br />
programma nieuw is, is de vraag. M<strong>en</strong> kon dat al met teletekst, e<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st die in Nederland al bestond<br />
voor de analoge televisie, die ook met de afstandsbedi<strong>en</strong>ing raadpleegbaar was. De meerwaarde voor<br />
deze nieuwe mogelijkheid om informatie te vergar<strong>en</strong> bestaat dan ook niet uit de informatie, maar uit<br />
de inbedding in e<strong>en</strong> m<strong>en</strong>u dat wel nieuwe mogelijkhed<strong>en</strong> biedt, zoals het kunn<strong>en</strong> opvrag<strong>en</strong> van<br />
informatie over deelonderwerp<strong>en</strong>, wanneer deze in de uitz<strong>en</strong>ding word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> quiz die op<br />
de settop-box kan word<strong>en</strong> gespeeld.<br />
In het telefonisch onderzoek, op grond waarvan het evaluatierapport van januari 2002<br />
versche<strong>en</strong>, is, voorafgaand aan de geplande vier uitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong>, gevraagd naar de interesse in de<br />
verschill<strong>en</strong>de extra mogelijkhed<strong>en</strong> die deze versie van De Ontdekking zou gaan bied<strong>en</strong> 26 . Van e<strong>en</strong><br />
groep m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> (zes proc<strong>en</strong>t) die wel e<strong>en</strong>s naar het programma keek, leek 68% het aantrekkelijk om<br />
extra achtergrondinformatie te kunn<strong>en</strong> opvrag<strong>en</strong>. Bij de mogelijkheid om het programma ‘on demand’<br />
te bekijk<strong>en</strong> was dit met e<strong>en</strong> perc<strong>en</strong>tage van 67% bijna gelijk. Het spel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> quiz was minder<br />
populair: 37% vond dit aantrekkelijk (Krüs, 2002a). Helaas is er voor dit onderzoek ge<strong>en</strong> materiaal<br />
beschikbaar geweest waaruit blijkt hoe het programma in zijn interactieve vorm is ontvang<strong>en</strong>. De<br />
vraag of de bov<strong>en</strong>staande perc<strong>en</strong>tages ook dezelfde zijn als de perc<strong>en</strong>tages na afloop van het project,<br />
kan daarom niet beantwoord word<strong>en</strong>. Duidelijk is dus alle<strong>en</strong> geword<strong>en</strong> dát er interesse bestond voor<br />
26 Tijd<strong>en</strong>s het opstell<strong>en</strong> van het rapport had er nog ge<strong>en</strong> interactieve uitz<strong>en</strong>ding van De Ontdekking plaatsgevond<strong>en</strong>.<br />
51
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
de interactieve versies van het programma, met name in de mogelijkheid van het opvrag<strong>en</strong> van extra<br />
informatie <strong>en</strong> het ‘on demand’ bekijk<strong>en</strong> van informatie. Maar wanneer e<strong>en</strong> bepaald perc<strong>en</strong>tage van de<br />
ondervraagd<strong>en</strong> in theorie interesse heeft in e<strong>en</strong> nieuwe toepassing, betek<strong>en</strong>t dat nog niet dat e<strong>en</strong>zelfde<br />
aantal m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> daadwerkelijk zal deelnem<strong>en</strong> áán deze toepassing. Wellicht valt de toepassing teg<strong>en</strong>, of<br />
wordt er ge<strong>en</strong> gebruik van gemaakt, bijvoorbeeld omdat het toch teveel lichamelijke of geestelijke<br />
moeite kost, of omdat nev<strong>en</strong>activiteit<strong>en</strong> bij het televisiekijk<strong>en</strong> belangrijker zijn.<br />
Zo vader, Zo Zoon (NCRV)<br />
Dit programma (zie figuur 11) bestond uit e<strong>en</strong> spelshow, waarin led<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> panel moest<strong>en</strong> rad<strong>en</strong><br />
welke familieled<strong>en</strong> bij elkaar hor<strong>en</strong>. Er war<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de rondes, waarin vier m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> beweerd<strong>en</strong><br />
hetzelfde familielid van de studiogast te zijn. De panelled<strong>en</strong> in de studio moest<strong>en</strong>, door vrag<strong>en</strong> te<br />
stell<strong>en</strong>, per ronde kiez<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> kandidaat A, B, C of D. In de interactieve vorm van het programma<br />
kond<strong>en</strong> de kijkers deze keuze ook mak<strong>en</strong>.<br />
Aan het begin van het programma werd gevraagd of de kijker mee wilde spel<strong>en</strong>. Drukte deze<br />
op ‘ja’, werd hij/zij door e<strong>en</strong> zelfde balkje gelijktijdig met het panel gevraagd zijn keuze te mak<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast kon de kijker ook extra informatie opvrag<strong>en</strong> over de aanwezige gast, wanneer deze werd<br />
geïntroduceerd. De antwoord<strong>en</strong> die de kijker gaf, werd<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong> op de settop-box <strong>en</strong> aan het eind<br />
van het programma kreeg de kijker e<strong>en</strong> doorzichtig scherm te zi<strong>en</strong> met het totaal aantal punt<strong>en</strong> dat er<br />
hij/zijn gehaald had. De data van de gebruiker werd<strong>en</strong> niet via e<strong>en</strong> retourkanaal terug gezond<strong>en</strong> naar<br />
e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale server van de aanbieder, maar bleef bewaard op de settop-box. Deze vorm van interactie<br />
tuss<strong>en</strong> gebruiker <strong>en</strong> settop-box, die (wat ervaring betreft) net als bij de Ontdekking getypeerd kan<br />
word<strong>en</strong> als interactieve TV zonder retourkanaal di<strong>en</strong>de volg<strong>en</strong>s de NCRV ter verhoging van de<br />
betrokk<strong>en</strong>heid bij het spel. 27 De kijker werd dus geprikkeld om mee te spel<strong>en</strong>, hoewel er met zijn<br />
antwoord<strong>en</strong> niks gebeurde. Hij of zij zou zelf de vergelijking moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> met de antwoord<strong>en</strong> van<br />
het panel <strong>en</strong> met de juiste antwoord<strong>en</strong> die in het programma werd<strong>en</strong> gepres<strong>en</strong>teerd.<br />
De meerwaarde van het programma lag, aldus de NCRV, in het feit dat kijkers kond<strong>en</strong><br />
meespel<strong>en</strong> met het spel via de afstandsbedi<strong>en</strong>ing. De keuzemom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> liep<strong>en</strong> synchroon met de<br />
keuzemom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de panelled<strong>en</strong> in de studio. De settop-box sloeg de keuzes op <strong>en</strong> gaf de goede<br />
antwoord<strong>en</strong>, maar, net als de quiz in De Ontdekking, deze informatie verliet de settop-box niet. Anders<br />
dan in De Ontdekking was de settop-box niet persé nodig om de quiz thuis mee te spel<strong>en</strong>, omdat de<br />
vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong> in de spelshow zelf werd<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd. De nieuwe mogelijkhed<strong>en</strong> tot meespel<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> dus gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als mogelijkhed<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> vergemakkelijking van het uitrek<strong>en</strong><strong>en</strong> van de<br />
27 Zie website: Radio.nl. NCRV lanceert interactieve versie van ‘Zo Vader, Zo Zoon’, 09-11-2000.<br />
, 24 oktober 2005<br />
52
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
eig<strong>en</strong> score: de settop-box di<strong>en</strong>de ervoor de antwoord<strong>en</strong> van de gebruiker voor hem of haar te<br />
onthoud<strong>en</strong>.<br />
Het evaluatierapport (Krüs, 2002a) geeft aan dat 6% van de Mr. Zap ontvangers wel e<strong>en</strong>s<br />
interactief had meegespeeld. Het grootste gedeelte (47%) van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die niet meespeeld<strong>en</strong>,<br />
wist<strong>en</strong> niet dat ze interactief mee kond<strong>en</strong> spel<strong>en</strong>. Dit is e<strong>en</strong> grote groep, <strong>en</strong> dit duidt aan dat de<br />
informatievoorzi<strong>en</strong>ing over de interactieve mogelijkhed<strong>en</strong> niet optimaal is geweest. Aan dit punt zal er<br />
in paragraaf 3.2.4 meer aandacht word<strong>en</strong> besteed. Uit het rapport blijkt ook dat de gebruiker met de<br />
interactieve versie van Zo vader, zo zoon naast meespel<strong>en</strong> ook extra achtergrondinformatie op kon<br />
vrag<strong>en</strong> over de studiogast. Van de kijkers heeft 5% dit wel e<strong>en</strong>s gedaan. Net als bij het meespel<strong>en</strong>,<br />
blijkt ook hier e<strong>en</strong> groot deel van het totaal aantal kijkers (43%) niet te hebb<strong>en</strong> gewet<strong>en</strong> dat het<br />
mogelijk was extra informatie op te vrag<strong>en</strong>.<br />
Nationale Nieuwsquiz (NCRV)<br />
De Nationale Nieuwsquiz (figuur 12) is e<strong>en</strong> jaarlijkse televisiequiz waarbij twee teams van elk vier<br />
led<strong>en</strong> multiple choice vrag<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> beantwoord<strong>en</strong> over nieuwsonderwerp<strong>en</strong> van het voorafgaande<br />
jaar. De quiz bestaat uit e<strong>en</strong> aantal voorrondes <strong>en</strong> eindigt in e<strong>en</strong> finale.<br />
De kijker kon meespel<strong>en</strong> met deze vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo zijn of haar eig<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis van het nieuws<br />
toets<strong>en</strong>. Aan het begin van het programma werd de kijker door middel van e<strong>en</strong> balk onder in beeld<br />
gevraagd of hij of zij mee wilde spel<strong>en</strong>. Tegelijkertijd met de vrag<strong>en</strong> in het programma kon deze<br />
kiez<strong>en</strong> voor antwoord A, B of C, welke overe<strong>en</strong>kwam<strong>en</strong> met verschill<strong>en</strong>de kleur<strong>en</strong>toets<strong>en</strong> op de<br />
afstandsbedi<strong>en</strong>ing. Aan het eind van het programma werd er e<strong>en</strong> finale gespeeld met op<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>. De<br />
kijker kreeg, in teg<strong>en</strong>stelling tot de finalist<strong>en</strong> in de studio, opnieuw de keuze uit drie antwoord<strong>en</strong>.<br />
Gedur<strong>en</strong>de het programma werd<strong>en</strong> de punt<strong>en</strong> die de kijker gehaald had, opgeteld. Deze blev<strong>en</strong> rechts<br />
onder in beeld zichtbaar <strong>en</strong> de speler kon zodo<strong>en</strong>de zijn/haar score vergelijk<strong>en</strong> met die van de teams in<br />
de studio.<br />
De mogelijkhed<strong>en</strong> van de interactiviteit die de Nationale Nieuwsquiz biedt, zijn te vergelijk<strong>en</strong><br />
met die van Zo vader, Zo Zoon. De kijker had de mogelijkheid mee te spel<strong>en</strong>, op de mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarin<br />
de studiogast<strong>en</strong> ook hun keuzes moest<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. De settop-box hield de antwoord<strong>en</strong> bij <strong>en</strong> rek<strong>en</strong>de de<br />
persoonlijke eindscore uit, zonder dat de gegev<strong>en</strong>s van de gebruiker de huiskamer verliet<strong>en</strong><br />
(interactieve TV zonder retourkanaal) De meerwaarde hiervan lag, net als bij Zo Vader, zo zoon, niet<br />
in het creër<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> nieuwe mogelijkheid om mee te spel<strong>en</strong>, maar in het vergemakkelijk<strong>en</strong> van<br />
hiervan, omdat de informatie van de kijker de settop-box niet verlaat. De settop-box di<strong>en</strong>t als e<strong>en</strong> soort<br />
rek<strong>en</strong>machine voor het berek<strong>en</strong><strong>en</strong> van de eig<strong>en</strong> score.<br />
53
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Van de Mr. Zap kijkers heeft 9% interactief meegespeeld. Hierbij was er wel kritiek op de tijd<br />
waarin m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hun keuze moest<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> voor één van de antwoord<strong>en</strong>. Deze tijd was om zodra de<br />
panelled<strong>en</strong> in de studio klaar war<strong>en</strong> met hun keuze, <strong>en</strong> dat wisselde steeds. Het lukte de gebruiker<br />
daarom niet altijd om binn<strong>en</strong> de tijd te antwoord<strong>en</strong>. Behalve via de settop-box, was de quiz ook te<br />
vind<strong>en</strong> op het Internet. Dit kan gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als van Vliets WebTV, waarbij de website het<br />
programma ondersteunt. 2% van het totaal aantal kijkers heeft de website van de Nationale<br />
Nieuwsquiz bezocht. Slechts ‘e<strong>en</strong> <strong>en</strong>keling heeft daar ook de nieuwsquiz gedaan’ (Krüs, 2002a, p.15).<br />
Het verschil in perc<strong>en</strong>tages geeft aan dat het do<strong>en</strong> van de quiz via de afstandsbedi<strong>en</strong>ing, wat de<br />
hoeveelheid spelers betreft, verschilt van het do<strong>en</strong> van de quiz via Internet. Helaas wordt er in het<br />
rapport niet meer uitleg gegev<strong>en</strong> over de verschill<strong>en</strong> in perc<strong>en</strong>tages in verhouding tot de manier<br />
waarop de quiz op de website eruit heeft gezi<strong>en</strong>. Wanneer de quiz via het Internet niet live mee te<br />
spel<strong>en</strong> was met het uitgezond<strong>en</strong> programma, kan wellicht de liv<strong>en</strong>ess die voor deze verschill<strong>en</strong> in<br />
perc<strong>en</strong>tages tuss<strong>en</strong> de afstandsbedi<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> het Internet heeft gezorgd. Maar ook kan het zijn dat het<br />
meedo<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> quiz via de afstandsbedi<strong>en</strong>ing voor de kijker e<strong>en</strong> zowel geestelijk al lichamelijk e<strong>en</strong><br />
kleinere moeite was. De quiz op het Internet spel<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t het hanter<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> tweede medium (de<br />
computer) <strong>en</strong> het bewust op zoek gaan naar de website waar de quiz te vind<strong>en</strong> is. Terwijl de settop-box<br />
de kijker de mogelijkheid van het spel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> simpelweg ‘voor de voet<strong>en</strong> werpt’. Het <strong>en</strong>ige dat de<br />
kijker nog moet do<strong>en</strong>, is de goede antwoord<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> door op e<strong>en</strong> knop te drukk<strong>en</strong>.<br />
Nationale Wet<strong>en</strong>schapsquiz (VPRO)<br />
Net als Zo Vader, Zo Zoon <strong>en</strong> De Nationale Nieuwsquiz was de Nationale Wet<strong>en</strong>schapsquiz e<strong>en</strong><br />
programma waarin e<strong>en</strong> panel multiple choice antwoord<strong>en</strong> moest gev<strong>en</strong> op vrag<strong>en</strong> die in dit geval gaan<br />
over wet<strong>en</strong>schappelijk kwesties. Aan het begin van het programma werd de kijker gevraagd om mee te<br />
do<strong>en</strong> <strong>en</strong> kreeg deze e<strong>en</strong> korte uitleg, door middel van e<strong>en</strong> overlay met tekst. M<strong>en</strong> kon thuis meedo<strong>en</strong><br />
door tegelijkertijd met het panel in de studio e<strong>en</strong> aantal vrag<strong>en</strong> te beantwoord<strong>en</strong>. De mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarop<br />
dit kon, werd<strong>en</strong> weergegev<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> doorzichtige balk onder in beeld (zie derde plaatje figuur 13).<br />
Door middel van de kleur<strong>en</strong>knopp<strong>en</strong> op de afstandsbedi<strong>en</strong>ing kon m<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong>. Aan het eind van het<br />
programma werd<strong>en</strong> de scores bek<strong>en</strong>d gemaakt statistiek<strong>en</strong> van goede <strong>en</strong> foute antwoord<strong>en</strong> bekijk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
alle vrag<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> keer teruglez<strong>en</strong>. De goede antwoord<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>, wanneer de kijker dat wilde, aan<br />
het einde van de quiz uitgebreid toegelicht. De kijker kon zelf bepal<strong>en</strong> op welke vraag hij of zij e<strong>en</strong><br />
toelichting wilde, of hij of zij de eig<strong>en</strong> scores wilde vergelijk<strong>en</strong> met die van ander<strong>en</strong> <strong>en</strong> of hij of zij ze<br />
op wilde stur<strong>en</strong> om zo mee te ding<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> prijs. Dit opstur<strong>en</strong> ging via het retourkanaal dat Mr. Zap<br />
aanbood. De meerwaarde van de interactieve versie van dit programma lag dus op verschill<strong>en</strong>de<br />
punt<strong>en</strong>: T<strong>en</strong> eerste gaf het overzicht aan vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> eig<strong>en</strong> scores de gebruiker opnieuw het gereedschap<br />
54
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
makkelijker aan de quiz mee te do<strong>en</strong>, maar fungeerde deze ook als ‘naslagwerk’, door het kunn<strong>en</strong><br />
teruglez<strong>en</strong> van de vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> de mogelijke antwoord<strong>en</strong> (verrijkte TV). T<strong>en</strong> tweede kon de gebruiker<br />
zijn score vergelijk<strong>en</strong> met die van andere kijkers <strong>en</strong> van het panel door midd<strong>en</strong> van het retourkanaal.<br />
De Nationale Wet<strong>en</strong>schapsquiz bood dus, naast verrijkte TV, ook e<strong>en</strong> vorm van interactieve TV,<br />
waarbij informatie werd uitgewisseld tuss<strong>en</strong> de kijker <strong>en</strong> de c<strong>en</strong>trale server van de aanbieder, die het<br />
ook mogelijk maakte informatie van kijkers aan andere kijkers door te gev<strong>en</strong>. In dit geval gebeurde dat<br />
door de mogelijkheid de eig<strong>en</strong> scores te kunn<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong> met de statistische scores van de andere<br />
interactieve spelers.<br />
Voor de Nationale Wet<strong>en</strong>schapsquiz war<strong>en</strong> twee interactieve aflevering<strong>en</strong> gepland, op 24 <strong>en</strong> 31<br />
december 2001. De uitz<strong>en</strong>ding van 24 december is geëvalueerd in het evaluatierapport van 2002. Van<br />
de kijkers die de interactieve aflevering<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> heeft 8% van deze interactiviteit gebruik<br />
gemaakt. Daarvan heeft 53% zijn score vergelek<strong>en</strong> met die van andere spelers <strong>en</strong> 5% heeft<br />
meegedong<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> prijs. Opnieuw komt uit het rapport echter ook e<strong>en</strong> perc<strong>en</strong>tage van 53% van<br />
kijkers voor die niet interactief meespeelde omdat ze niet wist<strong>en</strong> dat dit mogelijk was. Gelijk aan de<br />
Nationale Nieuwsquiz, was ook deze quiz op het Internet te spel<strong>en</strong>, <strong>en</strong> bood de quiz dus ook WebTV,<br />
waarbij de website het programma ondersteunde. 2% van de ondervraagde kijkers heeft de website<br />
van de het programma wel e<strong>en</strong>s bezocht, 1% heeft de quiz online gespeeld (Krüs, 2002a). Bij de<br />
online quiz stond<strong>en</strong> alle vrag<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> pagina, de antwoord<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> andere. De antwoord<strong>en</strong> zelf<br />
kond<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong> aangeklikt of op e<strong>en</strong> andere manier via de computer word<strong>en</strong> uitgekoz<strong>en</strong>. De<br />
gebruiker moest zijn of haar antwoord<strong>en</strong> zelf bijhoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> zelf zijn of haar score uitrek<strong>en</strong><strong>en</strong> 28 . Deze<br />
had daarbij, afgezi<strong>en</strong> van de bij de Nationale Nieuwsquiz besprok<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> in mediagebruik <strong>en</strong><br />
het belang van liv<strong>en</strong>ess, dus minder luxe dat met het spel<strong>en</strong> via de settop-box, die de scores voor de<br />
gebruiker kon uitrek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> deze kon vergelijk<strong>en</strong> met scores van ander<strong>en</strong>.<br />
Helpdesk Live (EO)<br />
Het programma Helpdesk Live (figuur 14) was e<strong>en</strong> wekelijks praatprogramma waarin in e<strong>en</strong> studio<br />
met wissel<strong>en</strong>de gast<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong> werd over uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de thema’s die betrekking hadd<strong>en</strong> op<br />
spiritualiteit <strong>en</strong> lev<strong>en</strong>sbeschouwing. Gedur<strong>en</strong>de de uitz<strong>en</strong>ding zag de gebruiker linksbov<strong>en</strong> in beeld<br />
e<strong>en</strong> ‘<strong>iTV</strong>’-knop, die uit kon schuiv<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> balk wanneer m<strong>en</strong> deze raadpleegde. De balk bestond uit<br />
e<strong>en</strong> aantal knopp<strong>en</strong> met verschill<strong>en</strong>de functies. De kijker kon, door de foto’s op de balk met de<br />
afstandsbedi<strong>en</strong>ing te selecter<strong>en</strong>, achtergrondinformatie vind<strong>en</strong> over de gast<strong>en</strong> in de studio. Er naast<br />
vond m<strong>en</strong> vier icoontjes. Onder ‘verhaal’ (eerste icoontje) kon m<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> filmpje met e<strong>en</strong><br />
verhaal van e<strong>en</strong> deskundige dat betrekking had op het thema dat besprok<strong>en</strong> werd in de uitz<strong>en</strong>ding.<br />
28 Zie website: NWO – de Quiz van 2001. , 24 oktober 2005<br />
55
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Onder het tweede icoontje stond tekstuele informatie over het thema in e<strong>en</strong> hypertekst format, dat<br />
betek<strong>en</strong>de dat er binn<strong>en</strong> de tekst subonderwerp<strong>en</strong> geselecteerd kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, waar vervolg<strong>en</strong>s<br />
informatie over versche<strong>en</strong>. Het derde icoontje had de naam ‘reager<strong>en</strong>’. Onder deze knop vond de<br />
gebruiker informatie over de manier waarop hij of zij kon reager<strong>en</strong> naar aanleiding van of binn<strong>en</strong> de<br />
uitz<strong>en</strong>ding. Het reager<strong>en</strong> kon niet via de kabel als retourkanaal, maar kon telefonisch, per fax of per email<br />
29 . De vierde knop was de ‘helpknop’, waaronder informatie te vind<strong>en</strong> was over de manier waarop<br />
het interactieve m<strong>en</strong>u werkte. Het programma Helpdesk Live maakte gebruik van het retourkanaal dat<br />
werd aangebod<strong>en</strong> door Mr. Zap, maar liet m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ook via e-mail, telefoon <strong>en</strong> fax reager<strong>en</strong> op het<br />
programma. Dit reager<strong>en</strong> betrof zowel reacties naar aanleiding van als ook tijd<strong>en</strong>s de uitz<strong>en</strong>ding,<br />
waarbij de gebruiker zijn reactie of vraag mete<strong>en</strong> terugzag in het programma.<br />
Naast deze raadpleegbare data liep er, zowel op het Internet als op de settopbox, e<strong>en</strong> portal<br />
g<strong>en</strong>aamd gelov<strong>en</strong>.tv (zie figuur 15). Op deze portal was de laatste uitz<strong>en</strong>ding <strong>en</strong> de aanvull<strong>en</strong>de<br />
informatie van Helpdesk Live nog e<strong>en</strong>s terug te zi<strong>en</strong>, war<strong>en</strong> reacties op het programma te bekijk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kon m<strong>en</strong> luister<strong>en</strong> naar gospelmuziek. Volg<strong>en</strong>s to<strong>en</strong>malig Nederland-i coördinator Hans Bakhuiz<strong>en</strong><br />
was Helpdesk Live tegelijkertijd met de televisieprogrammering ook op de Internetportal live te<br />
volg<strong>en</strong>, door middel van e<strong>en</strong> techniek g<strong>en</strong>aamd ‘webcasting’. Dit is te zi<strong>en</strong> als ‘broadcasting’ via het<br />
World Wide Web: Gelijktijdig met het televisieprogramma werd de videodata via het Internet<br />
uitgezond<strong>en</strong> <strong>en</strong> was het programma via de computer te bekijk<strong>en</strong> (Bakhuiz<strong>en</strong>, 2005)<br />
De meerwaarde die het programma Helpdesk Live bood, bestond uit verschill<strong>en</strong>de elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
De gebruiker kon extra informatie opvrag<strong>en</strong> over de studiogast<strong>en</strong>, het onderwerp <strong>en</strong> de manier waarop<br />
gereageerd kon word<strong>en</strong> (verrijkte TV). Daarnaast kon de gebruiker zowel in als buit<strong>en</strong> de uitz<strong>en</strong>ding<br />
reager<strong>en</strong> via de afstandsbedi<strong>en</strong>ing, e-mail of telefoon (interactieve TV). De reacties die niet in de<br />
uitz<strong>en</strong>ding aan de orde kwam<strong>en</strong>, kond<strong>en</strong> via de portal bekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Daarnaast maakte het<br />
programma ook gebruik van VOD: de laatste uitz<strong>en</strong>ding was op elk mom<strong>en</strong>t via de portal op de<br />
settop-box te bekijk<strong>en</strong>. Of deze uitz<strong>en</strong>ding daadwerkelijk ‘op elk mom<strong>en</strong>t’ raadpleegbaar was, is de<br />
sterk de vraag. In het promotiefilmpje van De Ontdekking is uitgelegd dat er slechts gebruik kon<br />
word<strong>en</strong> gemaakt van NVOD, omdat de settop-box die Mr. Zap gebruikte ge<strong>en</strong> harde schijf hadd<strong>en</strong>, die<br />
noodzakelijk was voor het bewerkstellig<strong>en</strong> van VOD.<br />
Van de interactieve versie Helpdesk Live war<strong>en</strong> ongeveer 22 aflevering<strong>en</strong> gepland. Hoeveel dit<br />
er uiteindelijk zijn geweest, wordt uit het evaluatierapport (oktober 2002) niet duidelijk. Wel staan<br />
daarin cijfers over de waardering <strong>en</strong> het gebruik van de extra mogelijkhed<strong>en</strong> die het programma bood.<br />
Van de ontvangers van de interactieve versie van Helpdesk Live heeft 18% gebruik gemaakt van (één<br />
van de) de retourkanal<strong>en</strong> die het programma bood. E<strong>en</strong> zeer laag perc<strong>en</strong>tage, 0,2%, heeft hiernaast<br />
29 Er wordt naast e-mail ook verwez<strong>en</strong> naar de website. Op de website wordt opnieuw het e-mailadres gegev<strong>en</strong> voor reacties.<br />
56
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
gebruik gemaakt van de verrijkte services via de settop box, zoals het opvrag<strong>en</strong> van informatie over<br />
het onderwerp, over de gast<strong>en</strong>, of het filmpje van de ervaringsdeskundige. Opnieuw laat het<br />
evaluatierapport ook hoge perc<strong>en</strong>tages zi<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die niet wist<strong>en</strong> dat het programma extra<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> bood. 42% wist dit niet <strong>en</strong> 91% was ook niet op de hoogte van het bestaan van de<br />
portal gelov<strong>en</strong>.tv. Van de 2% die wel gebruik heeft gemaakt van de portal heeft de meerderheid (63%)<br />
de herhaling van de uitz<strong>en</strong>ding bekek<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of muziek geluisterd. 50% heeft reacties van ander<strong>en</strong><br />
nagelez<strong>en</strong> 30 (Krüs, 2002b).<br />
Voor je Kiez<strong>en</strong> (IKON)<br />
In dit programma werd, voorafgaand aan de verkiezing<strong>en</strong> van 2002, e<strong>en</strong> lijsttrekker van e<strong>en</strong><br />
Nederlandse politieke partij onderworp<strong>en</strong> aan politieke <strong>en</strong> maatschappelijke vrag<strong>en</strong> door de<br />
pres<strong>en</strong>tator <strong>en</strong> e<strong>en</strong> panel van critici. Het programma bestond uit drie rondes met vrag<strong>en</strong>. De kijker<br />
werd, aan het begin van elke ronde, in e<strong>en</strong> tekstbalk onder in beeld om zijn of haar m<strong>en</strong>ing gevraagd.<br />
Dit gebeurde door middel van e<strong>en</strong> stelling waarop de kijker kon reager<strong>en</strong> met ja of nee. E<strong>en</strong> voorbeeld<br />
hiervan is de vraag: ‘Stelt Fortyun zijn persoonlijk belang bov<strong>en</strong> zijn missie’? Het antwoord kon, naast<br />
via de settop-box, ook gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> via Voice Response, het Internet, of SMS. Gedur<strong>en</strong>de elke<br />
ronde werd de vraag op e<strong>en</strong> aantal verschill<strong>en</strong>de mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> opnieuw in beeld gebracht <strong>en</strong> aan het eind<br />
van de ronde werd<strong>en</strong> de stemm<strong>en</strong> in de uitz<strong>en</strong>ding door de pres<strong>en</strong>ator voorgelez<strong>en</strong>. Op het<br />
beeldscherm versche<strong>en</strong> dan e<strong>en</strong> overlay, waarin het televisiebeeld verkleind werd geïntegreerd, met<br />
daaronder de vraag <strong>en</strong> het perc<strong>en</strong>tage ja- <strong>en</strong> neestemmers. Voor deze toepassing<strong>en</strong> van interactieve TV<br />
die Voor je Kiez<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de het pilotproject heeft gebod<strong>en</strong>, kon gebruik gemaakt te word<strong>en</strong> van de<br />
retourmogelijkheid via de kabel. Het retourkanaal werd daarnaast gevormd door de telefoon of SMS,<br />
<strong>en</strong> voor achtergrondinformatie werd verwez<strong>en</strong> naar de website (omroep.nl/ikon/voorjekiez<strong>en</strong>) op het<br />
Internet (WebTV). De meerwaarde die de interactieve versie van Voor je Kiez<strong>en</strong> bood, was het kunn<strong>en</strong><br />
meedo<strong>en</strong> aan de drie peiling<strong>en</strong> die in het programma aan de orde kwam<strong>en</strong>. Het ‘ja’ of ‘nee’ stemm<strong>en</strong><br />
op de stelling<strong>en</strong> in de uitz<strong>en</strong>ding resulteerde in bepaalde resultat<strong>en</strong> die in de uitz<strong>en</strong>ding aan de orde<br />
kwam<strong>en</strong>. In totaal war<strong>en</strong> er 11 uitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> gepland. Hoeveel dit er daadwerkelijk zijn geweest wordt<br />
niet in het evaluatierapport van oktober 2002 vermeld.<br />
Van de ontvangers van bov<strong>en</strong>staande versie van Voor je Kiez<strong>en</strong> heeft 15% gebruik gemaakt<br />
van de interactieve mogelijkhed<strong>en</strong>. Hiervan deed 7% mee via het retourkanaal van Mr. Zap. 4% deed<br />
mee via de telefoon, 3% via het Internet, <strong>en</strong> 2% via de SMS. Van het totaal aantal ontvangers (dus ook<br />
deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van Mr. Zap niet kond<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong>) war<strong>en</strong> de reacties via de SMS het<br />
hoogst. Hoewel het perc<strong>en</strong>tage kijkers dat gebruik heeft gemaakt van de extra mogelijkhed<strong>en</strong> van het<br />
30<br />
Het gaat hier, volg<strong>en</strong>s het evaluatierapport zomer 2002, echter om maar weinig ondervraagd<strong>en</strong>, waardoor deze pec<strong>en</strong>tages alle<strong>en</strong><br />
gezi<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als indicatie.<br />
57
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
programma niet het hoogst is in vergelijking met andere interactieve programma’s (Stand.nl had<br />
tev<strong>en</strong>s 15%, Helpdesk Live zelfs 18%), heeft de Publieke Omroep dit b<strong>en</strong>oemd tot e<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong>d hoog<br />
perc<strong>en</strong>tage, omdat het hier ging om slechts één toepassing, namelijk het reager<strong>en</strong> op stelling<strong>en</strong> in de<br />
uitz<strong>en</strong>ding. De uitz<strong>en</strong>ding met politicus Pim Fortuyn (zie figuur 16) zorgde voor e<strong>en</strong> totaal van 38.000<br />
reacties (van Bur<strong>en</strong>, 2003). Hans Bakhuiz<strong>en</strong> zegt daarover het volg<strong>en</strong>de:<br />
‘De hoeveelheid reacties in het programma Voor je Kiez<strong>en</strong> was e<strong>en</strong> grote stap richting e<strong>en</strong><br />
verdere ontwikkeling van interactieve televisie. Het aantal reacties heeft ervoor gezorgd dat<br />
de server die deze reacties moest verwerk<strong>en</strong>, verstopt raakte.’ (Bakhuiz<strong>en</strong>, 2005)<br />
De voornaamste red<strong>en</strong><strong>en</strong> om niet interactief mee te spel<strong>en</strong>, war<strong>en</strong> ‘ge<strong>en</strong> interesse’ (42%) <strong>en</strong> het niet<br />
wet<strong>en</strong> dat het mogelijk was (28%) (Krüs, 2002b). In teg<strong>en</strong>stelling tot de bov<strong>en</strong>staande programma’s, is<br />
hier de onwet<strong>en</strong>dheid dus niet de voornaamste red<strong>en</strong>. Desalniettemin is beslaat dit perc<strong>en</strong>tage alsnog<br />
bijna e<strong>en</strong> derde van het totaal aantal niet-interactieve kijkers van dit programma.<br />
Top of The Pops (BNN)<br />
Top of the Pops (figuur 17) was e<strong>en</strong> wekelijks muziekprogramma waarbij popartiest<strong>en</strong> die met e<strong>en</strong><br />
nummer in de ‘top 50’ staan, live optrad<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> podium. In het project Nederland-i bood het<br />
programma in 49 aflevering<strong>en</strong> de kijker de mogelijkheid om extra informatie op te vrag<strong>en</strong> door middel<br />
van de afstandsbedi<strong>en</strong>ing. Bov<strong>en</strong> in het televisiescherm was e<strong>en</strong> balk aanwezig met e<strong>en</strong> aantal<br />
knopp<strong>en</strong>, waarmee verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> informatie geraadpleegd kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Wanneer e<strong>en</strong> knop<br />
met de afstandsbedi<strong>en</strong>ing geselecteerd werd versche<strong>en</strong> er over de rest van het televisiescherm e<strong>en</strong><br />
overlay met de gevraagde informatie. De kijker kon informatie opvrag<strong>en</strong> over de op dat mom<strong>en</strong>t<br />
optred<strong>en</strong>de artiest (biografie, concert<strong>en</strong>, nieuws) <strong>en</strong> bij het optred<strong>en</strong> van dat mom<strong>en</strong>t de songtekst<br />
opvrag<strong>en</strong>. Verder kon er, los gekoppeld van het optred<strong>en</strong>, popnieuws opgevraagd word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> kon de<br />
line-up (de volgorde van optred<strong>en</strong>s in de uitz<strong>en</strong>ding) geraadpleegd word<strong>en</strong>. Onder deze line-up knop<br />
was wederom specifieke informatie te vind<strong>en</strong> over de artiest<strong>en</strong> die daarin voorkwam<strong>en</strong>. De laatste<br />
knop was e<strong>en</strong> knop die ‘extra’s’ bood. Bij de demonstratieversie, gemaakt voorafgaand aan de<br />
uitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> van de interactieve Top of the Pops, is helaas niet ingevuld wat deze ‘extra’s’ zijn.<br />
Het programma Top of the Pops bood e<strong>en</strong> vorm van verrijkte TV waarbij de interactiviteit op<br />
lokaal niveau, tuss<strong>en</strong> de gebruiker <strong>en</strong> de settop-box, werd bewerkstelligd. De meerwaarde werd<br />
gebod<strong>en</strong> door het feit dat informatie over de artiest<strong>en</strong> op elk mom<strong>en</strong>t gedur<strong>en</strong>de het programma via de<br />
afstandsbedi<strong>en</strong>ing kon word<strong>en</strong> opgevraagd. Daarnaast is het mogelijk achtergrondinformatie van de op<br />
dat mom<strong>en</strong>t optred<strong>en</strong>de artiest, niet alle<strong>en</strong> via de line-up, maar ook via e<strong>en</strong> directe knop in het m<strong>en</strong>u te<br />
58
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
raadpleg<strong>en</strong>. De songtekst is de <strong>en</strong>ige soort informatie die alle<strong>en</strong> tijdelijk kan word<strong>en</strong> geraadpleegd,<br />
namelijk tijd<strong>en</strong>s het bijbehor<strong>en</strong>de optred<strong>en</strong>. Aan alle gebod<strong>en</strong> achtergrondinformatie was wellicht ook<br />
via andere kanal<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong>. Songtekst<strong>en</strong> war<strong>en</strong> al te vind<strong>en</strong> via het Internet ev<strong>en</strong>als concertag<strong>en</strong>da’s<br />
<strong>en</strong> informatie over de artiest<strong>en</strong>. Het wordt de gebruiker dus niet zo zeer mógelijk, maar vooral<br />
mákkelijker gemaakt om achtergrondinformatie te vind<strong>en</strong>.<br />
Uit het evaluatierapport (Krüs, 2002b) van de Publieke Omroep blijkt dat 4% van het aantal<br />
kijkers dat de interactieve versie kon ontvang<strong>en</strong>, hiervan gebruik heeft gemaakt. Hiervan heeft 93%<br />
informatie opgevraagd over de artiest <strong>en</strong> songtekst. 79% heeft het popnieuws gelez<strong>en</strong> <strong>en</strong> 50% heeft de<br />
concertag<strong>en</strong>da bekek<strong>en</strong>. De red<strong>en</strong><strong>en</strong> om niet mee te do<strong>en</strong> zijn respectievelijk ‘ge<strong>en</strong> interesse’ (47%) <strong>en</strong><br />
‘wist niet dat het kon’ (45%). Opnieuw komt ook hier e<strong>en</strong> hoog perc<strong>en</strong>tage kijkers aan de orde, die<br />
niet wist<strong>en</strong> dat het programma interactief raadpleegbaar was.<br />
Duivelse Dilemma’s (AVRO)<br />
Dit is e<strong>en</strong> programma waarbij e<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>de Nederlanders dilemma’s krijg<strong>en</strong> voorgeschoteld waarbij hij<br />
of zij, steeds e<strong>en</strong> keuze moet mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> twee antwoord<strong>en</strong>. In de 104 interactieve aflevering<strong>en</strong> van<br />
dit programma (de non-interactieve versie van het programma stond bek<strong>en</strong>d als Ti<strong>en</strong> Lastige Vrag<strong>en</strong>)<br />
kon de kijker voorafgaand aan het programma via de website (duivelsedilemmas.nl /<br />
ti<strong>en</strong>lastigevrag<strong>en</strong>.nl) vrag<strong>en</strong> indi<strong>en</strong><strong>en</strong> die aan de studiogast (deze werd van tevor<strong>en</strong> de radio bek<strong>en</strong>d<br />
gemaakt) gesteld kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Ook kon de Mr. Zap abonnee tijd<strong>en</strong>s het programma via de settopbox<br />
rad<strong>en</strong> welk antwoord de studiogast zou kiez<strong>en</strong> (zie figuur18). Of deze voorspelling<strong>en</strong> op de<br />
settop-box blev<strong>en</strong> staan of via het retourkanaal terug werd<strong>en</strong> gestuurd <strong>en</strong> verwerkt werd<strong>en</strong> is bij<br />
gebrek aan informatie hierover helaas niet duidelijk. De meerwaarde van deze toepassing is daarvan<br />
afhankelijk; de gebruiker kon voorspelling<strong>en</strong> do<strong>en</strong> over de antwoord<strong>en</strong> van de studiogast, maar dat<br />
kon natuurlijk ook zonder settop-box, op het mom<strong>en</strong>t dat deze de dilemma’s aan de studiogast tijd<strong>en</strong>s<br />
de uitz<strong>en</strong>ding werd<strong>en</strong> voorgelegd. Wat de settop-box daarom bijdroeg aan de mogelijkhed<strong>en</strong> van de<br />
gebruiker was dus afhankelijk van hetge<strong>en</strong> er met zijn of haar antwoord<strong>en</strong> gebeurt. Werd<strong>en</strong> deze terug<br />
gestuurd <strong>en</strong> verwerkt in het programma of vergelek<strong>en</strong> met de data van andere spelers (interactieve<br />
TV), dan bood deze applicatie wel degelijk nieuwe mogelijkhed<strong>en</strong>. Was dit niet het geval, dan is de<br />
settop-box te zi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> nieuwe gereedschap voor iets dat al kon, namelijk het voorspell<strong>en</strong> van<br />
iemands antwoord<strong>en</strong> op vrag<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> uitz<strong>en</strong>ding gesteld word<strong>en</strong>. In het laatste geval kan opnieuw<br />
gesprok<strong>en</strong> word<strong>en</strong> van interactieve TV zonder retourkanaal.<br />
De mogelijkheid om voorafgaand aan het programma vrag<strong>en</strong> in te di<strong>en</strong><strong>en</strong> via het Internet, gaf<br />
e<strong>en</strong> heel andere soort meerwaarde. Deze toepassing kan gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als WebTV, waarbij<br />
interactiviteit niet tijd<strong>en</strong>s, maar voorafgaand aan het programma start. De kijker had namelijk de kans<br />
59
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
zijn of haar vrag<strong>en</strong> gesteld te zi<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de televisie-uitz<strong>en</strong>ding <strong>en</strong> op die manier deel te nem<strong>en</strong> aan<br />
de productie van het programma. Omdat het indi<strong>en</strong><strong>en</strong> van vrag<strong>en</strong> via het Internet verliep, <strong>en</strong> het<br />
bek<strong>en</strong>d mak<strong>en</strong> van de studiogast via de radio, was deze mogelijkheid niet alle<strong>en</strong> voorbehoud<strong>en</strong> aan<br />
Mr. Zap abonnees. De mogelijkheid tot het indi<strong>en</strong><strong>en</strong> van vrag<strong>en</strong> is niet verwerkt in het<br />
evaluatierapport, dus er zijn hierover ge<strong>en</strong> perc<strong>en</strong>tages bek<strong>en</strong>d. Van de kijkers die de interactieve<br />
versie van Duivelse Dilemma’s kond<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> via de settop-box heeft 10% wel e<strong>en</strong>s interactief<br />
meegespeeld. 33% hiervan vond dat de tijd die er was om te antwoord<strong>en</strong> te kort was. Van deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die<br />
niet mee hebb<strong>en</strong> gespeeld, was 47% opnieuw niet op de hoogte van het de interactieve mogelijkhed<strong>en</strong><br />
(Krüs, 2002b).<br />
Stand.nl (NCRV)<br />
Niet in de lijst van bijlage 1 opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, maar wel uitgezond<strong>en</strong> <strong>en</strong> geëvalueerd, is het crossmedia<br />
programma Stand.nl. Dit programma was e<strong>en</strong> dagelijkse radiotalkshow van radio 1, welke gelijktijdig<br />
via e<strong>en</strong> digitaal televisiekanaal werd uitgezond<strong>en</strong>. De kijker kon niet alle<strong>en</strong> de beeld<strong>en</strong> uit de<br />
radiostudio bekijk<strong>en</strong>, maar ook meedo<strong>en</strong> met de dagelijkse poll, het forum bekijk<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> bericht aan<br />
het forum toevoeg<strong>en</strong> (via SMS of de gelijknamige website stand.nl), <strong>en</strong> informatie opvrag<strong>en</strong> over de<br />
stelling van de dag <strong>en</strong> de studiogast (zie figuur 19). Om het digitale kanaal van Stand.nl te ontvang<strong>en</strong><br />
moest de gebruiker digitale televisie kunn<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong>, maar om van de mogelijkhed<strong>en</strong> die het kanaal<br />
bood gebruik te mak<strong>en</strong> was er niet persé e<strong>en</strong> retourkanaal via de kabel nodig. Meedo<strong>en</strong> met de poll<br />
kon ook via de telefoon, het Internet of per SMS. Het achterlat<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bericht op het forum kon<br />
zelfs alléén via het Internet of per SMS. Naast dit kanaal was er via de settop-box ook e<strong>en</strong> portal<br />
beschikbaar, waar e<strong>en</strong> herhaling van het programma ‘on demand’ werd aangebod<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de polls of<br />
reacties kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> nagelez<strong>en</strong>.<br />
Het televisiekanaal van Stand.nl was bedoeld als aanvulling op e<strong>en</strong> radioprogramma. Het<br />
kanaal gaf de gebruiker e<strong>en</strong> manier om via het televisietoestel (of eig<strong>en</strong>lijk de settop-box) het<br />
programma te volg<strong>en</strong>, informatie op te vrag<strong>en</strong> over de inhoud van het programma, mee te do<strong>en</strong> met<br />
e<strong>en</strong> poll <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> op het forum te bekijk<strong>en</strong>. De mogelijkhed<strong>en</strong> die zich aanbod<strong>en</strong>, war<strong>en</strong> dus<br />
zowel het opvrag<strong>en</strong> van door het programma verzond<strong>en</strong> informatie (stelling, poll <strong>en</strong> forum bekijk<strong>en</strong>),<br />
waarbij uitwisseling plaatsvond tuss<strong>en</strong> de gebruiker <strong>en</strong> de settop-box (verrijkte TV), als het verz<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
van informatie (meedo<strong>en</strong> aan poll, bericht op het forum achterlat<strong>en</strong>), waarvan het resultaat terug te<br />
zi<strong>en</strong> was in het programma (interactieve TV). Of de reacties op het forum of van de poll ook nog zijn<br />
verwerkt in het radioprogramma zelf, waarbij de pres<strong>en</strong>tator bijvoorbeeld de reacties kon voorlez<strong>en</strong>, is<br />
niet bek<strong>en</strong>d. In dat geval zou dit, naast verandering<strong>en</strong> in de polluitslag <strong>en</strong> het forum, ook e<strong>en</strong> manier<br />
zijn voor de kijker om zijn of haar inbr<strong>en</strong>g in het programma terug te zi<strong>en</strong>.<br />
60
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Het kunn<strong>en</strong> opvrag<strong>en</strong> van het programma na de uitz<strong>en</strong>ding via de portal gaf de gebruiker, net<br />
als bij De Ontdekking <strong>en</strong> Helpdesk Live, de mogelijkheid tot ‘timeshifting’: de gebruiker kon op het<br />
door hem of haar gew<strong>en</strong>ste tijdstip naar de uitz<strong>en</strong>ding kijk<strong>en</strong>. Net als zoals uitgelegd bij het<br />
programma De Ontdekking, moet het hier gaan om NVOD, bij gebrek aan e<strong>en</strong> harde schijf in de<br />
settop-box<strong>en</strong> van Mr. Zap.<br />
Van de kijkers naar het kanaal van Stand.nl, welke gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> maand te bekijk<strong>en</strong> was, heeft<br />
15% gebruik gemaakt van de aangebod<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, waarvan 7% via de settop-box. Van de settop-box<br />
gebruikers (de overige kanal<strong>en</strong> zijn niet in het evaluatierapport opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>) heeft 73% informatie<br />
opgevraagd betreff<strong>en</strong>de de poll, het onderwerp, <strong>en</strong> de gast. 54% las informatie over de<br />
reageermogelijkhed<strong>en</strong>, 45% heeft meegedaan aan de poll, <strong>en</strong> 36% heeft de reacties op het forum<br />
gelez<strong>en</strong>. Van de portal heeft 5% gebruik gemaakt, vooral om de herhaling van het programma te<br />
kunn<strong>en</strong> bekijk<strong>en</strong> (55%), maar ook om de resultat<strong>en</strong> van de poll te bekijk<strong>en</strong> (36%) <strong>en</strong> de reacties op het<br />
forum te lez<strong>en</strong> (30%). Van de Stand.nl kijkers die niet van de interactieve mogelijkhed<strong>en</strong> gebruik<br />
hebb<strong>en</strong> gemaakt, wist 28% niet dat het kon. Bij de portal was dit e<strong>en</strong> perc<strong>en</strong>tage van 81% (Krüs,<br />
2002b).<br />
Walking With Beasts (NRCV)<br />
Het programma Walking With Beasts (figuur 20) was e<strong>en</strong> programma dat de NCRV heeft gekocht van<br />
de Britse publieke omroep BBC, die het programma in Engeland al digitaal <strong>en</strong> interactief aanbood. In<br />
Walking With Beasts werd de kijker meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> naar de prehistorie <strong>en</strong> werd aan de hand van<br />
wet<strong>en</strong>schappelijke onderzoek<strong>en</strong> e<strong>en</strong> reconstructie gemaakt van de wereld zoals deze er destijds moet<br />
hebb<strong>en</strong> uitgezi<strong>en</strong>. De kijker kon, door middel van de knopp<strong>en</strong> op de afstandsbedi<strong>en</strong>ing, informatie<br />
opvrag<strong>en</strong> over de manier waarop de serie is gemaakt, over wet<strong>en</strong>swaardighed<strong>en</strong> die niet in de<br />
uitz<strong>en</strong>ding werd<strong>en</strong> verteld, <strong>en</strong> over het wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek dat is gedaan naar de beest<strong>en</strong> die<br />
in de uitz<strong>en</strong>ding voorkwam<strong>en</strong>. Bij de laatste mogelijkheid liep de inhoud van de informatie parallel<br />
aan de gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> in de uitz<strong>en</strong>ding. Tot slot kon de kijker gebruik mak<strong>en</strong> van ‘main features’,<br />
waarbij gekoz<strong>en</strong> kon word<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de comm<strong>en</strong>taarstemm<strong>en</strong> in het Engels of het<br />
Nederlands.<br />
Het programma Walking With Beasts bood de kijker sam<strong>en</strong>gevat de extra mogelijkheid om<br />
naast de informatie die in het programma wordt gegev<strong>en</strong>, extra informatie op te vrag<strong>en</strong> over de<br />
onderwerp<strong>en</strong> in de uitz<strong>en</strong>ding. Deze informatie werd gebod<strong>en</strong> door middel van uitgezond<strong>en</strong> data.<br />
Interactie vond dus plaats tuss<strong>en</strong> de gebruiker <strong>en</strong> de settop-box. De toepassing is daarom te<br />
beschrijv<strong>en</strong> als verrijkte TV. Omdat het e<strong>en</strong> aangekocht programma betreft, is het gebruik ervan niet<br />
onderzocht <strong>en</strong> wordt hij niet vermeld in e<strong>en</strong> van de evaluatierapport<strong>en</strong>.<br />
61
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Nelly (TROS)<br />
Tot slot wordt in de lijst op bijlage 1 het kinderprogramma Nelly vermeldt. Over de geplande invulling<br />
van dit programma is ge<strong>en</strong> informatie bek<strong>en</strong>d, <strong>en</strong> omdat het programma uiteindelijk niet uitgezond<strong>en</strong><br />
is (van Bur<strong>en</strong>, 2003), het programma is niet opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de evaluatierapport<strong>en</strong>. Om deze red<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
kan Nelly hier verder niet beschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d<br />
De vorm<strong>en</strong> die <strong>iTV</strong> heeft aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de het project Nederland-i zijn, zoals uit de hierbov<strong>en</strong><br />
beschrev<strong>en</strong> programma’s blijkt, zeer divers. Er tuss<strong>en</strong> de programma’s e<strong>en</strong> groot verschil in de<br />
geplande hoeveelheid uitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de invulling van de inhoud, het gebruik van <strong>en</strong> de keuze voor<br />
e<strong>en</strong> retourpad. Waar er ge<strong>en</strong> gebruik gemaakt werd van e<strong>en</strong> retourpad werd<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de<br />
toepassing<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong>:<br />
Verrijkte TV: Er werd achtergrondinformatie gegev<strong>en</strong> die raadpleegbaar was op e<strong>en</strong> vast mom<strong>en</strong>t<br />
binn<strong>en</strong> het programma (de Ontdekking, Top of the Pops), gedur<strong>en</strong>de het programma (de<br />
Ontdekking, Zo Vader Zo Zoon, Helpdesk Live, Top of the Pops), of via e<strong>en</strong> Internet of TV-portal<br />
na afloop van e<strong>en</strong> programma (Nationale Wet<strong>en</strong>schapsquiz, Helpdesk Live, Voor je Kiez<strong>en</strong>,<br />
Stand.nl).<br />
Interactieve TV zonder retourkanaal: Deze term is tijd<strong>en</strong>s debeschrijving van De Ontdekking<br />
geïntroduceerd. Het gaat hier om programma’s die de kijker lat<strong>en</strong> meedo<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> quiz, zonder<br />
dat de antwoord<strong>en</strong> van de kijker de settop-box verlat<strong>en</strong>. Deze vorm voldoet niet aan van Vliet’s<br />
technische omschrijving van interactieve TV, maar voldoet ook niet aan van Vliet’s inhoudelijke<br />
omschrijving van verrijkte TV. Het is d<strong>en</strong>kbaar dat het opvrag<strong>en</strong> van extra informatie biedt e<strong>en</strong><br />
andere, meer interactieve, ervaring biedt dat het kunn<strong>en</strong> meespel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> quiz, omdat er niet<br />
alle<strong>en</strong> informatie door de settop-box aangebod<strong>en</strong> wordt, maar ook terugverwacht wordt.<br />
De programma’s die wel gebruik maakt<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> retourkanaal bod<strong>en</strong> interactieve TV zoals<br />
omschrev<strong>en</strong> door van Vliet. Hierbij kwam<strong>en</strong> reacties direct terug in het programma via e<strong>en</strong> overlay<br />
(Nationale Wet<strong>en</strong>schapsquiz), in e<strong>en</strong> portal (Stand.nl, Nationale Wet<strong>en</strong>schapsquiz) of binn<strong>en</strong> de<br />
uitz<strong>en</strong>ding (Voor je Kiez<strong>en</strong>, Helpdesk Live, Duivelse Dilemma’s). In de gevall<strong>en</strong> van Helpdesk Live <strong>en</strong><br />
Duivelse Dilemma’s 31 werd interactief meespel<strong>en</strong> niet beloond met e<strong>en</strong> uitslag op grond van<br />
perc<strong>en</strong>tages, maar met de verwerking van de concrete vraag of opmerking die de kijker had<br />
geformuleerd.<br />
31 Wat betreft het bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> van vrag<strong>en</strong> voorafgaand aan de uitz<strong>en</strong>ding<br />
62
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Zowel programma’s zonder als programma’s met retourkanaal bod<strong>en</strong> ook toepassing<strong>en</strong> van<br />
WebTV. Het Internet di<strong>en</strong>de daar te ondersteuning van de uitz<strong>en</strong>ding (Nationale Nieuwsquiz,<br />
Nationale Wet<strong>en</strong>schapsquiz, Helpdesk Live, Duivelse Dilemma’s, Stand.nl). In het geval van Helpdesk<br />
Live kon het Internet ook di<strong>en</strong><strong>en</strong> als alternatief voor de televisie, omdat er daar sprake was van<br />
synchronisatie door middel van webcasting: het programma werd tegelijkertijd via Internet <strong>en</strong> de<br />
televisie uitgezond<strong>en</strong>.<br />
De perc<strong>en</strong>tages van kijkers die interactief hebb<strong>en</strong> meegespeeld met de programma’s variër<strong>en</strong><br />
van 4% tot 18%. De programma’s die gebruik maakt<strong>en</strong> van interactieve TV met of zonder retourkanaal<br />
scoord<strong>en</strong> hoger dan de verrijkte toepassing<strong>en</strong>. Met name Helpdesk Live, Voor je Kiez<strong>en</strong>, <strong>en</strong> Stand.nl<br />
scoord<strong>en</strong> hoog. E<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele verklaring hiervoor is het feit dat deze programma’s wel gebruik<br />
maakt<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> retourkanaal. Bij Helpdesk Live <strong>en</strong> Voor je Kiez<strong>en</strong> werd de reactie van de kijker<br />
beantwoord door de pres<strong>en</strong>tator binn<strong>en</strong> het programma, door middel van het behandel<strong>en</strong> van de vraag<br />
of door het noem<strong>en</strong> van de perc<strong>en</strong>tages ‘ja’ <strong>en</strong> ‘nee’ stemmers. Of dit ook het geval was bij Stand.nl is<br />
niet duidelijk. Wanneer dit het geval zou zijn, dat zou er voorzichtig (het gaat maar om drie<br />
programma’s) kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geconcludeerd, dat meer kijkers interactief meespel<strong>en</strong> als zij het<br />
resultaat ervan binn<strong>en</strong> het programma (dus niet door middel van e<strong>en</strong> overlay) terug zi<strong>en</strong>. Echter is het<br />
succes van e<strong>en</strong> interactief programma ook afhankelijk van de gebod<strong>en</strong> retourkanal<strong>en</strong>. Wanneer e<strong>en</strong><br />
programma naast de kabel meerdere retourkanal<strong>en</strong> bood, was de kabel het meest gebruikte retourpad.<br />
Van het Internet, zowel in de rol van retourkanaal als de ondersteun<strong>en</strong>de rol, maakt<strong>en</strong> slechts weinig<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gebruik. E<strong>en</strong> verklaring is dat het reager<strong>en</strong> op of bekijk<strong>en</strong> van informatie via het Internet,<br />
zoals al eerder gezegd, wellicht meer lichamelijke <strong>en</strong> geestelijke moeite vereist dan wanneer dit wordt<br />
gedaan via de afstandsbedi<strong>en</strong>ing of de telefoon: de kijker moet achter de pc gaan zitt<strong>en</strong>, het Internet op<br />
gaan <strong>en</strong> de betreff<strong>en</strong>de website opzoek<strong>en</strong> voordat deze weer verder kan met de inhoud.<br />
Opvall<strong>en</strong>d is t<strong>en</strong>slotte dat in de evaluatie van de ontdekking de mate van interesse veel hoger<br />
ligt dan het perc<strong>en</strong>tage kijkers dat heeft meegespeeld bij andere programma’s. Hieruit kan<br />
geconcludeerd word<strong>en</strong>, zoals eerder al is aangegev<strong>en</strong>, dat de mate van interesse weinig te mak<strong>en</strong> heeft<br />
met de vraag of iemand uiteindelijk interactief meespeelt. De interactieve toepassing in e<strong>en</strong><br />
programma kan uiteindelijk teg<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> op inhoudelijk of technisch gebied. Alle<strong>en</strong> de mogelijkheid<br />
e<strong>en</strong> ‘ja’ of ‘nee’ stem gev<strong>en</strong> kan bijvoorbeeld teleurstell<strong>en</strong>d zijn. Ook de techniek kan haper<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
kijker te weinig of juist teveel tijd gev<strong>en</strong> om mee te do<strong>en</strong>. Het gedrag van de kijker kan tev<strong>en</strong>s<br />
beïnvloed word<strong>en</strong> door factor<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong>af (afstandsbedi<strong>en</strong>ing kwijt, ge<strong>en</strong> zin zich te verdiep<strong>en</strong> in<br />
de werking van de interactieve mogelijkhed<strong>en</strong>, concurrer<strong>en</strong>de programma’s) waardoor de kijker<br />
verzuimt om interactief mee te do<strong>en</strong>.<br />
63
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
3.2.3. Aangebod<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />
Naast de programma’s werd er binn<strong>en</strong> het project ook gewerkt met interactieve reclame (I-ads), <strong>en</strong><br />
werd er gebruik gemaakt van e<strong>en</strong> elektronische programmagids (EPG). De I-ads war<strong>en</strong> afkomstig van<br />
adverteerders van de STER, welke ook onder de Publieke Omroep valt. Onder de I-ads war<strong>en</strong> spotjes<br />
van verzekeringsmaatschappij<strong>en</strong> FBTO, Zilver<strong>en</strong> Kruis Achmea, American Express <strong>en</strong> Ford, die<br />
interactiviteit aanbod<strong>en</strong> in de vorm van extra opvraagbare informatie <strong>en</strong> de mogelijkheid tot het<br />
aanvrag<strong>en</strong> van brochures <strong>en</strong> e<strong>en</strong> testrit in de nieuwste Ford. Daarnaast heeft de STER e<strong>en</strong> interactieve<br />
prijsvraag gehoud<strong>en</strong> rond de Goud<strong>en</strong> Loeki verkiezing, waarin jaarlijks de beste televisiereclames<br />
door de kijker word<strong>en</strong> geselecteerd <strong>en</strong> de winnaar wordt geprez<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Goud<strong>en</strong> Loeki (zie figuur<br />
21). Deze reclametoepassing<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gevat als verrijkte of interactieve TV,<br />
afhankelijk van de manier waarop extra informatie opgevraagd kon word<strong>en</strong> of contact met de<br />
aanbieders kon word<strong>en</strong> gezocht. Gepersonaliseerd zijn deze vorm<strong>en</strong> niet: de reclamespotjes word<strong>en</strong><br />
naar iedere<strong>en</strong> uitgezond<strong>en</strong> <strong>en</strong> bied<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> meerwaarde omdat er direct extra informatie aangevraagd<br />
kon word<strong>en</strong>, of e<strong>en</strong> aankoop gedaan kon word<strong>en</strong>. Voor de adverteerder is dit voordelig omdat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
mete<strong>en</strong> actie kunn<strong>en</strong> ondernem<strong>en</strong> <strong>en</strong> wellicht meer impulsaankop<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. Daarnaast<br />
kan de adverteerder zijn z<strong>en</strong>dtijd ‘verl<strong>en</strong>g<strong>en</strong>’ door het bied<strong>en</strong> van die extra informatie via bijvoorbeeld<br />
e<strong>en</strong> portal.<br />
Naast de uitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van de Publieke Omroep <strong>en</strong> de STER war<strong>en</strong> er via Mr. Zap<br />
naast digitale z<strong>en</strong>ders ook additionele di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> raadpleegbaar. Deze di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> bestond<strong>en</strong> uit de<br />
mogelijkheid om teg<strong>en</strong> meerprijs 43 muziekkanal<strong>en</strong> <strong>en</strong> ti<strong>en</strong> extra televisiekanal<strong>en</strong> te ontvang<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast bood Mr. Zap films via het eerder g<strong>en</strong>oemde NVOD-systeem: per maand werd<strong>en</strong> er 60<br />
films gecodeerd uitgezond<strong>en</strong> (dagelijks werd daar weer e<strong>en</strong> selectie uit gemaakt) waaruit kijker kon<br />
kiez<strong>en</strong>. Het bestell<strong>en</strong> ging telefonisch <strong>en</strong> verliep volg<strong>en</strong>s het ‘pay-per-view’ principe: De kijker<br />
betaalde fl. 7.95 per film 32 <strong>en</strong> kreeg vervolg<strong>en</strong>s toegang tot de film, welke maximaal e<strong>en</strong> uur na<br />
bestelling uitgezond<strong>en</strong> zou word<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> van de kanal<strong>en</strong> die daartoe beschikbaar war<strong>en</strong>. Ook bood<br />
Mr. Zap teg<strong>en</strong> betaling van fl. 4,95 33 de mogelijkheid tot het spel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> aantal games. Deze<br />
werd<strong>en</strong> naar de settop-box gestuurd <strong>en</strong> kond<strong>en</strong> gespeeld word<strong>en</strong> via de afstandsbedi<strong>en</strong>ing. Het geheel<br />
van di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van Mr. Zap <strong>en</strong> de programmagerelateerde inhoud van de Publieke Omroep <strong>en</strong> de STER<br />
werd door Mr. Zap opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> portal voor de gebruiker, g<strong>en</strong>aamd TV Surfer. Deze portal<br />
di<strong>en</strong>de als vertrekpunt van waaruit de elektronische programmagids (EPG), de lijst met films <strong>en</strong> de<br />
games geraadpleegd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De EPG is e<strong>en</strong> belangrijk punt geweest in de discussie over de<br />
toekomst van de Publieke Omroep. Het was voor de omroep belangrijk hierbinn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> promin<strong>en</strong>te<br />
plaats te verover<strong>en</strong>, zodat zij zichtbaar blev<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de groei<strong>en</strong>de lijst van digitale z<strong>en</strong>ders. De EPG<br />
32 Circa € 3,60<br />
33 Circa. € 2,25<br />
64
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
die Mr. Zap gaf de gebruiker zelf de geleg<strong>en</strong>heid te bepal<strong>en</strong> over welke z<strong>en</strong>der hij/zij het eerst<br />
informatie wilde zi<strong>en</strong> (zie figuur 22), <strong>en</strong> kan daarom gerek<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> vorm van<br />
gepersonaliseerde TV. Meer over de EPG volgt in paragraaf 3.2.4<br />
3.2.4. Gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong> van programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />
Om <strong>iTV</strong> te kunn<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het project, bestond de randvoorwaarde dat de<br />
gebruiker aangeslot<strong>en</strong> moest zijn op het televisiekabelnetwerk van e<strong>en</strong> van de kabelbedrijv<strong>en</strong> die Mr.<br />
Zap aanbood. De gebruiker moest voor de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van Mr. Zap betal<strong>en</strong> door middel van e<strong>en</strong><br />
maandelijks abonnem<strong>en</strong>tsbedrag, variër<strong>en</strong>d van fl. 12,95 voor het basispakket met zes themaz<strong>en</strong>ders<br />
tot fl. 32,80 34 voor het basispakket, 15 themaz<strong>en</strong>ders <strong>en</strong> 5 games. Daar bov<strong>en</strong>op kond<strong>en</strong> tev<strong>en</strong> nog<br />
abonnem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> af word<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> voor verschill<strong>en</strong>de duurdere (etnische) themaz<strong>en</strong>ders. De settopbox<br />
werd gratis meegeleverd met de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van Mr. Zap. Voor het ontvang<strong>en</strong> van de interactieve<br />
programma’s van de Publieke Omroep had de gebruiker in ieder geval het basisabonnem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
settop-box nodig. Voor het goed werk<strong>en</strong> van de interactieve programma’s was de kijker afhankelijk<br />
van het retourkanaal <strong>en</strong> de technische uitvoering<strong>en</strong> van de kabelbedrijv<strong>en</strong>, die de metadata mee<br />
moest<strong>en</strong> stur<strong>en</strong>.<br />
Digitale televisie<br />
Digitale televisie via de kabel <strong>en</strong> door middel van e<strong>en</strong> settop-box, betek<strong>en</strong>t voor de gebruiker dat het<br />
televisietoestel het medium blijft waardoor televisie wordt beleefd. De kijker kan dus ‘op de bank<br />
blijv<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> via de afstandsbedi<strong>en</strong>ing interactieve televisie belev<strong>en</strong>. Wel is het zo dat het<br />
televisietoestel e<strong>en</strong> andere functie vervult. Het is e<strong>en</strong> monitor bij het apparaat dat de informatiestroom<br />
bepaalt. De televisie moet word<strong>en</strong> bedi<strong>en</strong>d via de settop-box. Zoals al beschrev<strong>en</strong> in de vorige<br />
paragraaf, geeft deze settop-box e<strong>en</strong> portal weer met e<strong>en</strong> lijstje van mogelijkhed<strong>en</strong> van de gebruiker.<br />
De gebruiker heeft dus direct de keuze tuss<strong>en</strong> het bekijk<strong>en</strong> van het uitgezond<strong>en</strong> programma-aanbod,<br />
het bestell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> film of het spel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> game. Kiest de kijker voor de uitgezond<strong>en</strong><br />
programma’s, dan kan deze gaan zapp<strong>en</strong>, maar ook via dezelfde afstandsbedi<strong>en</strong>ing het programma- <strong>en</strong><br />
z<strong>en</strong>deraanbod bekijk<strong>en</strong>. Afhankelijk van het abonnem<strong>en</strong>t is het z<strong>en</strong>deraanbod e<strong>en</strong> aantal mal<strong>en</strong> groter<br />
dan wanneer er ge<strong>en</strong> gebruik wordt gemaakt van Mr. Zap. De digitale portal TV surfer geeft de<br />
gebruiker de mogelijkheid zijn/haar eig<strong>en</strong> keuze te mak<strong>en</strong> wat betreft de volgorde van de z<strong>en</strong>ders op<br />
de televisie <strong>en</strong> de volgorde van de z<strong>en</strong>ders in de EPG. In teg<strong>en</strong>stelling tot de papier<strong>en</strong><br />
programmagids<strong>en</strong> in Nederland had de EPG dus ge<strong>en</strong> vaste volgorde van z<strong>en</strong>derinformatie. Ook zijn<br />
34 Circa € 5,90 tot € 14,90<br />
65
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
alle z<strong>en</strong>ders zowel auditief als visueel hoger van kwaliteit dan wanneer deze op analoge wijze<br />
ontvang<strong>en</strong> <strong>en</strong> bekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Timeshifting<br />
Zoals hierbov<strong>en</strong> is beschrev<strong>en</strong> maakte het project Nederland-i gebruik van DVB-c. Dit betek<strong>en</strong>de dat<br />
er, net zoals in het analoge systeem, naar iedere gebruiker dezelfde data verzond<strong>en</strong> werd, <strong>en</strong> alle<br />
gebruikers op hetzelfde tijdstip dezelfde programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong>. Deze bleef<br />
daarom afhankelijk van de uitz<strong>en</strong>dtijd<strong>en</strong> die door de omroep<strong>en</strong> bepaald werd<strong>en</strong>. De settop-box<strong>en</strong> die<br />
gebruikt zijn tijd<strong>en</strong>s het project war<strong>en</strong> niet voorzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> harde schijf. Deze kon voor de gebruiker<br />
ook ge<strong>en</strong> uitgezond<strong>en</strong> materiaal opslaan om later te bekijk<strong>en</strong>. Wanneer de gebruiker iets op wilde<br />
nem<strong>en</strong>, kon dat alle<strong>en</strong> via e<strong>en</strong> extern opnameapparaat zoals de videorecorder. Uitzondering op deze<br />
regel war<strong>en</strong> de programma’s De Ontdekking Helpdesk live <strong>en</strong> Stand.nl, die, zoals in deze paragraaf al<br />
beschrev<strong>en</strong>, door middel van NVOD op meerdere mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong>de streams dezelfde inhoud<br />
verzond, zodat de gebruiker meerdere instapmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> had <strong>en</strong> daarmee het tijdstip van kijk<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />
gedeelte zelf kon bepal<strong>en</strong>. Buit<strong>en</strong> de programmering van de Publieke Omroep was eig<strong>en</strong>lijk vooral de<br />
mogelijkheid tot het bestell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> film e<strong>en</strong> verandering voor de gebruiker. Hoewel de gebruiker<br />
hier ook afhankelijk bleef van de verschill<strong>en</strong>de mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van uitz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> door de kabelbedrijv<strong>en</strong>, had<br />
de deze de mogelijkheid e<strong>en</strong> keuze te mak<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> aantal films wanneer hij/zij dat wilde. Het<br />
filmaanbod via de kabel creëerde de toegang tot e<strong>en</strong> videotheek zonder dat het huis daarvoor verlat<strong>en</strong><br />
hoefde te word<strong>en</strong>.<br />
Interactiviteit<br />
De kijker had bij alle interactieve programma’s de keuze om zonder verdere actie te ondernem<strong>en</strong> het<br />
programma te bekijk<strong>en</strong> (ge<strong>en</strong> van de programma’s stopt<strong>en</strong> wanneer de kijker ge<strong>en</strong> actie ondernam) of<br />
het interactieve ‘gereedschap’ dat hem of haar wordt aangereikt te gebruik<strong>en</strong>. Wanneer hij of zij voor<br />
dat laatste koos, war<strong>en</strong> zijn of haar mogelijkhed<strong>en</strong> als volgt.<br />
De interactieve programma’s van de Publieke Omroep gav<strong>en</strong> de kijker de mogelijkheid op, of<br />
naar aanleiding van, het programma te ‘reager<strong>en</strong>’ door middel van de afstandsbedi<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> de settopbox,<br />
of, zoals in het de programma’s Helpdesk Live, Nelly <strong>en</strong> Voor je Kiez<strong>en</strong>, via e<strong>en</strong> SMS, Voice<br />
Response of e-mail. Dit reager<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>de bij elk programma iets anders. Hij of zij kon, op de<br />
tijdstipp<strong>en</strong> die het programma aangeeft, extra informatie opvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> weer onzichtbaar mak<strong>en</strong><br />
wanneer gew<strong>en</strong>st. De gebruiker kon meespel<strong>en</strong> met quizz<strong>en</strong> door zijn haar antwoord<strong>en</strong> door te gev<strong>en</strong><br />
aan de settop-box, die de resultat<strong>en</strong> uit kon rek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel in combinatie met e<strong>en</strong> retourkanaal<br />
vergelijking<strong>en</strong> kon mak<strong>en</strong> met andere spelers <strong>en</strong> spelers in de studio. Het programma Helpdesk live<br />
66
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
bood de kijker e<strong>en</strong> zichtbaar resultaat van zijn/haar aanwezigheid door de uitslag<strong>en</strong> van de gehoud<strong>en</strong><br />
polls zichtbaar te mak<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> dezelfde uitz<strong>en</strong>ding. In dit geval moest dat via e<strong>en</strong> ander kanaal dan<br />
de kabel, namelijk per (mobiele) telefoon. De overe<strong>en</strong>komst tuss<strong>en</strong> alle programma’s was het feit dat<br />
de manier waarop de kijker gebruikt maakte van interactiviteit van tevor<strong>en</strong> bepaald was door de<br />
aanbieders. Zowel de mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarop interactiviteit mogelijk was binn<strong>en</strong> het programma, als de<br />
manier<strong>en</strong> waarop gereageerd kon word<strong>en</strong> (van het naviger<strong>en</strong> via het interactieve m<strong>en</strong>u, op bepaalde<br />
knopjes drukk<strong>en</strong> van de afstandsbedi<strong>en</strong>ing of de mobiele telefoon, tot het insprek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> aantal<br />
mogelijke woord<strong>en</strong> via Voice Response) werd<strong>en</strong> van tevor<strong>en</strong> bepaald door de aanbieders. Zij bod<strong>en</strong><br />
programma’s met e<strong>en</strong> van tevor<strong>en</strong> bepaalde inhoud, waarbinn<strong>en</strong> geanticipeerd kon word<strong>en</strong> op<br />
(inter)activiteit van de gebruiker, zonder dat deze inhoud hier zelf door zou verander<strong>en</strong>. Zo word<strong>en</strong><br />
bijvoorbeeld in het programma Voor je Kiez<strong>en</strong> drie maal e<strong>en</strong> aantal minut<strong>en</strong> van het programma<br />
gewijd aan de perc<strong>en</strong>tages stemm<strong>en</strong> van de interactieve kijker, waarna het programma verder gaat met<br />
de geplande uitz<strong>en</strong>ding. Uitzondering op deze regel is de mogelijkheid om bij het programma Duivelse<br />
Dilemma’s van te vor<strong>en</strong> via het Internet de vrag<strong>en</strong> voor de gast te in te di<strong>en</strong><strong>en</strong>. De kijker reageert in dit<br />
geval niet binn<strong>en</strong> de voorgeprogrammeerde uitz<strong>en</strong>ding, maar is deel ván het voorprogrammer<strong>en</strong>. De<br />
ingedi<strong>en</strong>de vrag<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> immers de antwoord<strong>en</strong> van de gast <strong>en</strong> het daarmee de kern van de inhoud<br />
van het programma.<br />
De vraag rijst welke meerwaarde de interactieve programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong>, in<br />
vergelijking met het televisiekijk<strong>en</strong> zonder deze extra interactieve mogelijkhed<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> kijker kon<br />
natuurlijk al langer zelf meespel<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> quiz, alle<strong>en</strong> moest hij of zij zelf zijn keuzes onthoud<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zijn scores uitrek<strong>en</strong><strong>en</strong>. E<strong>en</strong> kijker kon ook aan extra informatie kom<strong>en</strong>, al moest dit plaatsvind<strong>en</strong> door<br />
middel van e<strong>en</strong> andere medium <strong>en</strong> kostte het meer moeite. Wat deze toepassing<strong>en</strong> betreft kan deze<br />
vorm van interactiviteit voor de gebruiker zowel e<strong>en</strong> groot verschil hebb<strong>en</strong> uitgemaakt voor de<br />
televisie-ervaring, maar het kan ook slechts e<strong>en</strong> nieuw handvat zijn geweest voor oude gebruik<strong>en</strong>.<br />
Uitzondering hierop is het stemm<strong>en</strong> of meedo<strong>en</strong>, waarbij de gebruiker de resultat<strong>en</strong> van zijn dad<strong>en</strong><br />
terugziet in het programma. De ontvanger wordt hier geconfronteerd met de gevolg<strong>en</strong> van het mom<strong>en</strong>t<br />
dat hij of zij ook ‘z<strong>en</strong>der’ was. Programma’s waarin interactieve elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in de uitz<strong>en</strong>ding vorm<br />
krijg<strong>en</strong>, zijn programma’s waarbij er van tevor<strong>en</strong> ruimte is gemaakt met de reacties van gebruikers. In<br />
plaats van e<strong>en</strong> overlay op het beeldscherm, wordt de informatie afkomstig van de gebruiker in de<br />
uitz<strong>en</strong>ding zelf verwerkt. Ook het kunn<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong> van scores met andere kijkers geeft wellicht e<strong>en</strong><br />
echte extra waarde. De scores word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale server verwerkt <strong>en</strong> in perc<strong>en</strong>tages terug<br />
gestuurd naar de kijker. Hiervoor moet e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal punt beschikbaar zijn, gefaciliteerd door de<br />
aanbieder, die deze scores verzamelt, verwerkt <strong>en</strong> de data vervolg<strong>en</strong>s opnieuw naar de kijker verz<strong>en</strong>dt.<br />
67
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Of de gebruiker door deze vorm van interactieve televisie e<strong>en</strong> andere televisie-ervaring zal<br />
hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> of het televisiegebruik hiermee verschuift van e<strong>en</strong> passieve ‘sit-back' naar e<strong>en</strong> meer actieve<br />
‘lean-forward’ houding, kan dus niet zonder meer gezegd word<strong>en</strong>. De vraag is t<strong>en</strong> eerste in hoeverre<br />
de van tevor<strong>en</strong> veronderstelde passieve houding van de kijker daadwerkelijk ‘passief’ is, <strong>en</strong> of deze<br />
daadwerkelijk veel is veranderd. Het uitvoer<strong>en</strong> van interactieve handeling<strong>en</strong> door het drukk<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
paar knopp<strong>en</strong> van de afstandsbedi<strong>en</strong>ing hoeft niet persé zoveel meer lichamelijke of geestelijke moeite<br />
te kost<strong>en</strong> dan dit niet te do<strong>en</strong>. De kijker kan blijv<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> waar hij of zij al zat <strong>en</strong> kan vanuit deze<br />
positie de informatie tot zich nem<strong>en</strong>. Anderzijds wordt uit de evaluaties van de programma’s Stand.nl,<br />
Voor je kiez<strong>en</strong> <strong>en</strong> Helpdesk Live ook duidelijk dat er vaker van de interactieve mogelijkhed<strong>en</strong> gebruik<br />
wordt gemaakt via de afstandsbedi<strong>en</strong>ing dan via e<strong>en</strong> ander medium als Internet of SMS, waarvoor,<br />
zoals hierbov<strong>en</strong> ook gezegd, misschi<strong>en</strong> gevoelsmatig meer moeite gedaan moet word<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> opzichte<br />
van deze andere media wordt interactief meedo<strong>en</strong> via het retourkanaal blijkbaar wel gezi<strong>en</strong> als<br />
gemakkelijker. De antwoord<strong>en</strong> op de vraag van welk retourkanaal m<strong>en</strong> het liefst gebruik zou mak<strong>en</strong>,<br />
ondersteunt dit: 41% van alle respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kiest voor de afstandsbedi<strong>en</strong>ing weg<strong>en</strong>s ‘het gemak <strong>en</strong> de<br />
snelheid van reager<strong>en</strong>’, gevolgd door het Internet (26%), de telefoon (20%) <strong>en</strong> SMS (7%) (Krüs,<br />
2002b, p.35).<br />
De meerwaard<strong>en</strong> van de aangebod<strong>en</strong> programma’s in het pilotproject bestaan dus, sam<strong>en</strong>gevat,<br />
uit het makkelijker kunn<strong>en</strong> opvrag<strong>en</strong> van extra informatie, het makkelijker kunn<strong>en</strong> meedo<strong>en</strong> met<br />
quizz<strong>en</strong>, het kunn<strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong> van het programma door middel van stemm<strong>en</strong> of meedo<strong>en</strong>, <strong>en</strong> het<br />
kunn<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong> van scores of m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> met andere gebruikers. Uit de evaluatierapport<strong>en</strong> blijkt dat<br />
alle hierbov<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> programma’s positief werd<strong>en</strong> beoordeeld op het feit dat ze<br />
meerwaard<strong>en</strong> aanbod<strong>en</strong>. De interactiviteit maakte het programma in alle gevall<strong>en</strong> ‘leuker om naar te<br />
kijk<strong>en</strong>’. Hoe de gebruiker uiteindelijk met de gebod<strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> is omgegaan is per programma<br />
verschill<strong>en</strong>d. Opvall<strong>en</strong>d is het grote perc<strong>en</strong>tage kijkers dat niet op de hoogte was van de extra<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> die de programma’s bod<strong>en</strong>, waardoor de rest van het onderzoek werd gedaan onder e<strong>en</strong><br />
hoeveelheid kijkers die eig<strong>en</strong>lijk te klein was om uitsprak<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> over de perceptie <strong>en</strong> het gebruik<br />
van de programma’s. De vraag hoe de programma’s zoud<strong>en</strong> zijn ontvang<strong>en</strong> wanneer de kijkers wel<br />
grot<strong>en</strong>deels op de hoogte zoud<strong>en</strong> zijn geweest van de mogelijkhed<strong>en</strong>, blijft dus onbeantwoord. Ook<br />
rijst de vraag welke oorzaak deze onwet<strong>en</strong>dheid heeft gehad. Ruud van Bur<strong>en</strong> zegt hierover het<br />
volg<strong>en</strong>de:<br />
‘De oorzaak van de lage bek<strong>en</strong>dheid kan verklaard word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> aantal factor<strong>en</strong>. De<br />
afzetmarkt van interactieve di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> is zeer laag <strong>en</strong> m<strong>en</strong> wil daarom niet veel invester<strong>en</strong> in de<br />
promotie van interactieve programma’s. Sanders (AVRO 2002) kreeg vanuit de top van de<br />
68
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
AVRO het verzoek om de interactieve televisieproject<strong>en</strong> low-profile te houd<strong>en</strong>. De afzetmarkt<br />
is volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> te klein <strong>en</strong> het gaat de directie om de kijkcijfers. Kaptein (2002) geeft aan dat er<br />
soms expres niet veel aandacht gegev<strong>en</strong> is aan de interactiviteit van programma’s, omdat m<strong>en</strong><br />
soms niet zeker wist of de applicatie wel zou functioner<strong>en</strong>. Het ergste wat m<strong>en</strong> kan overkom<strong>en</strong>,<br />
is dat e<strong>en</strong> kijker blij word gemaakt met iets dat niet werkt.’ (van Bur<strong>en</strong>, 2003, p.29)<br />
De onzekere situatie waar de Publieke Omroep zelf in zat wat betreft de aangebod<strong>en</strong> programma’s <strong>en</strong><br />
de technische werking van de extra aangebod<strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong>, kan er aldus van Bur<strong>en</strong> dus voor<br />
gezorgd hebb<strong>en</strong> dat er nauwelijks over deze mogelijkhed<strong>en</strong> naar het publiek gecommuniceerd werd.<br />
Deze situatie wordt verder verklaard door het feit dat de Publieke Omroep voor de doorgifte van het<br />
programma, de metadata <strong>en</strong> e<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>d retourkanaal afhankelijk was van de kabelbedrijv<strong>en</strong>, die hun<br />
eig<strong>en</strong> prioriteit<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> wat betreft hetge<strong>en</strong> er naar hun abonnees gecommuniceerd zou word<strong>en</strong>.<br />
Belangrijker voor h<strong>en</strong> dan het promot<strong>en</strong> van de interactieve programma’s was de inhoud lever<strong>en</strong> die<br />
direct het meeste geld opleverde. Deze inhoud bestond uit de kanal<strong>en</strong> waarvoor extra betaald moest<br />
word<strong>en</strong> (Kaptein, 2005 <strong>en</strong> Huizer, 2005). Daarnaast bestaat er nog de kwestie van de EPG. Hoewel de<br />
overheid <strong>en</strong> de Publieke Omroep graag e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> EPG hadd<strong>en</strong> ontwikkeld alwaar de eig<strong>en</strong><br />
programmering promin<strong>en</strong>t aanwezig was, kon dat in dit project omdat Mediakabel al werkte met zijn<br />
eig<strong>en</strong> EPG. Wellicht had e<strong>en</strong> andere programmagids de bek<strong>en</strong>dheid van de interactieve programma’s<br />
groter kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d<br />
Zoals in paragraaf 3.1.3 beschrev<strong>en</strong> is, gaf de projectomschrijving, opgesteld door de NOS, e<strong>en</strong> aantal<br />
mogelijke toepassing<strong>en</strong> van interactieve televisie zoals deze terug kond<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> in het project.<br />
Daarvan zijn het bied<strong>en</strong> van extra informatie (verrijkte TV) <strong>en</strong> ‘responstelevisie’ (interactieve TV met<br />
of zonder retourkanaal) de twee toepassing<strong>en</strong> geblek<strong>en</strong> die de basis hebb<strong>en</strong> gevormd voor alle<br />
ontwikkelde programma’s. Daarnaast is de toepassing van het ‘homeshopp<strong>en</strong>’ op kleine schaal door<br />
de STER toegepast, door reclames uit te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong> waarbij de gebruiker het product (bijvoorbeeld de<br />
testrit van Ford) kon bestell<strong>en</strong> of meer informatie kon opvrag<strong>en</strong>. Of dit daadwerkelijk is wat er onder<br />
‘homeshopping’ verstaan werd, blijft de vraag. De projectomschrijving van de NOS geeft de algem<strong>en</strong>e<br />
omschrijving: ‘Homeshopping of andere vorm<strong>en</strong> van transactionele di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>’ (NOS, 2000, p.2). Het is<br />
dus mogelijk dat ‘homeshopping’ volg<strong>en</strong>s de projectbeschrijving niet begint bij het kunn<strong>en</strong> opvrag<strong>en</strong><br />
van meer informatie, maar pas bij het bestell<strong>en</strong> <strong>en</strong> betal<strong>en</strong> van het product door middel van de<br />
afstandsbedi<strong>en</strong>ing.<br />
69
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Toepassing<strong>en</strong> die niet aan bod zijn gekom<strong>en</strong>, maar wel in de projectomschrijving g<strong>en</strong>oemd<br />
zijn, zijn ‘Personal Video Recording’ <strong>en</strong> ‘Keuzetelevisie’. Eerstg<strong>en</strong>oemde was niet mogelijk weg<strong>en</strong>s<br />
het gebrek aan e<strong>en</strong> harde schijf in de settop-box<strong>en</strong> van Mr. Zap. De mogelijkheid van ‘keuzetelevisie’<br />
was er alle<strong>en</strong> in de vorm van herhaling<strong>en</strong> van De Ontdekking, Helpdesk live, <strong>en</strong> Stand.nl. De kijker<br />
kon daarbij schuiv<strong>en</strong> met het mom<strong>en</strong>t van uitz<strong>en</strong>ding. De mogelijkheid van het kiez<strong>en</strong> van het<br />
meerdere programma-eindes of van camerastandpunt<strong>en</strong> (waarbij de gebruiker het programma dus<br />
mede kan vormgev<strong>en</strong>) dat wat zowel in de projectomschrijving als in de eerder beschrev<strong>en</strong> visie van<br />
Erik Huizer wordt gezi<strong>en</strong> als de kern van interactieve televisie, is echter door ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel programma<br />
aangebod<strong>en</strong>. Wel heeft de NPS in 2002 e<strong>en</strong> in laboratoriumsetting e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t gedaan met e<strong>en</strong><br />
vorm van drama, waarbij vier perspectiev<strong>en</strong> tegelijk op parallelle kanal<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> vertoond <strong>en</strong> er<br />
verschill<strong>en</strong>de mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in het verhaal van perspectief gewisseld kon word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> mogelijke<br />
verklaring voor het feit dat dit experim<strong>en</strong>t nooit buit<strong>en</strong> de laboratoriumsetting is gekom<strong>en</strong>, is door Erik<br />
Huizer al gegev<strong>en</strong>: het producer<strong>en</strong> van meerdere programma-eindes zou teveel geld hebb<strong>en</strong> gekost in<br />
vergelijking met het te bested<strong>en</strong> budget, <strong>en</strong> kostte e<strong>en</strong> hoop bandbreedte. Ook het kiez<strong>en</strong> van<br />
verschill<strong>en</strong>de camerastandpunt<strong>en</strong> was technisch niet mogelijk door de hoeveelheid b<strong>en</strong>odigde streams.<br />
Dit wordt onderschrev<strong>en</strong> door het comm<strong>en</strong>taar in de demo van De Ontdekking, waarin de makers<br />
uitlegg<strong>en</strong> dat ze ook graag met camerastandpunt<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> gewerkt, maar daar had m<strong>en</strong> meer streams<br />
voor nodig dan er op dat mom<strong>en</strong>t beschikbaar war<strong>en</strong>.<br />
3.3. Het verloop van Nederland-i<br />
Van de plann<strong>en</strong> die de Publieke Omroep aan het begin van het project had voor <strong>iTV</strong> is slechts e<strong>en</strong><br />
gedeelte uitgevoerd. In het lijstje met vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> zoals beschrev<strong>en</strong> in paragraaf 3.1.3 is de<br />
Personal Video Recorder gesneuveld weg<strong>en</strong>s de keuze voor Mr. Zap, die werkte met e<strong>en</strong> settop-box<br />
zonder harde schijf. Dit heeft, zoals er wordt beschrev<strong>en</strong> in het informatieve (interne) filmpje van De<br />
Ontdekking, wel geleid tot e<strong>en</strong> vorm van ‘keuzetelevisie’, namelijk NVOD. Naast dit programma bood<br />
Mr. Zap zelf ook mogelijkhed<strong>en</strong> met NVOD voor films, die ontvang<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> na betaling<br />
door de kijker (pay-per-view). Het kunn<strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong> van camerastandpunt<strong>en</strong> is in ge<strong>en</strong> van de<br />
programma’s aan de orde geweest. De programma’s conc<strong>en</strong>treerd<strong>en</strong> zich vooral op het kunn<strong>en</strong><br />
raadpleg<strong>en</strong> van aanvull<strong>en</strong>de informatie via de afstandsbedi<strong>en</strong>ing van de settop-box, <strong>en</strong> de in hoofdstuk<br />
3.1.3 g<strong>en</strong>oemde ‘responstelevisie’, waarbij gestemd of meegespeeld kon word<strong>en</strong> in of met het<br />
programma. Wat betreft ‘homeshopping’ is er e<strong>en</strong> beperkt aanbod geweest van interactieve reclames<br />
door de STER, namelijk de spotjes van de vier eerder g<strong>en</strong>oemde adverteerders. De kijker had te keuze<br />
om te reager<strong>en</strong> via de afstandsbedi<strong>en</strong>ing of per SMS. Marloes Hilckmann, projectmanager bij de<br />
STER geeft in e<strong>en</strong> online artikel aan dat de respons vooral via de afstandsbedi<strong>en</strong>ing kwam. Ze is<br />
70
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
tevred<strong>en</strong> over het <strong>en</strong>thousiasme dat bestond over de I-ads, maar me<strong>en</strong>t dat er meer reager<strong>en</strong>de<br />
gebruikers nodig zijn om door te gaan met de I-ads. 35<br />
Het pilotproject is medio 2002 afgerond. Na het project zijn e<strong>en</strong> aantal omroep<strong>en</strong> doorgegaan<br />
met het uitz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van programma’s voor settop-box<strong>en</strong> met OPEN-TV applicaties, zoals NCRV’s<br />
Nationale Nieuwsquiz <strong>en</strong> Walking With Beasts. Ook word<strong>en</strong> er nieuwe programma’s ontwikkeld. Het<br />
kinderkanaal Z@ppelin, kinderprogramma Willem Wever, <strong>en</strong> het muziekprogramma C-majeur zijn na<br />
het project ontwikkeld <strong>en</strong> uitgezond<strong>en</strong>, of nog uit te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, door de NCRV. Echter heeft de pilot niet<br />
geleid tot grootschalige doorbraak van <strong>iTV</strong>. Ook de voorwaarde voor het kunn<strong>en</strong> uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>iTV</strong>,<br />
de verspreiding van digitale televisie, is door het project niet tot stand gekom<strong>en</strong>. Zoals in paragraaf 3.2<br />
besprok<strong>en</strong> is, heeft het project e<strong>en</strong> waaier van interactieve programma’s opgeleverd, waarbinn<strong>en</strong> deze<br />
programma’s verschild<strong>en</strong> in zowel de tijdstipp<strong>en</strong> van uitz<strong>en</strong>ding, de frequ<strong>en</strong>tie waarmee ze werd<strong>en</strong><br />
uitgezond<strong>en</strong>, de gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong> op het gebied van inhoud <strong>en</strong> retourkanaal, als de technische<br />
uitvoerbaarheid. Het pilotproject heeft daarom niet het publiekelijke <strong>en</strong>thousiasme opgeleverd dat<br />
ervoor kon zorg<strong>en</strong> dat de digitalisering van het televisi<strong>en</strong>etwerk in gang gezet kon word<strong>en</strong>. Wel heeft<br />
de Publieke Omroep de mogelijkheid gehad te experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> met mogelijke interactieve<br />
toepassing<strong>en</strong> <strong>en</strong> heeft zich daarbij e<strong>en</strong> idee gevormd over dat wat <strong>iTV</strong> kan <strong>en</strong> moet zijn. Daarnaast<br />
hebb<strong>en</strong> de omroep<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hoeveelheid technische <strong>en</strong> praktische k<strong>en</strong>nis opgedaan die het instapp<strong>en</strong> op<br />
e<strong>en</strong> later mom<strong>en</strong>t, wanneer digitale televisie in Nederland e<strong>en</strong> feit is, kan vergemakkelijk<strong>en</strong>. Erik<br />
Huizer schetst de huidige situatie:<br />
‘We hebb<strong>en</strong> geprobeerd interactieve televisie in te zett<strong>en</strong> om digitalisering te bewerkstellig<strong>en</strong>.<br />
Nu do<strong>en</strong> we het andersom <strong>en</strong> wacht<strong>en</strong> we tot het digitale netwerk er ligt, voordat we weer aan<br />
de slag gaan met de interactieve programma’s.’ (Huizer, 2005)<br />
3.3.1. Institutionele Sam<strong>en</strong>werking<br />
De alliantie die de Publieke Omroep wilde aangaan met verschill<strong>en</strong>de distributiebedrijv<strong>en</strong> is blijv<strong>en</strong><br />
stek<strong>en</strong> bij Mediakabel. Mediakabel bleek de <strong>en</strong>ige digitale distributeur die werkte met de OPEN-TV<br />
middleware. De andere mogelijke digitale vorm van distributie was de satelliet, maar de settop-box<strong>en</strong><br />
die hiermee gepaard ging<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong> andere middleware die ge<strong>en</strong> mogelijkheid bod<strong>en</strong> voor<br />
interactieve televisie (van Bur<strong>en</strong>, 2003, Huizer, 2005)<br />
De kabelbedrijv<strong>en</strong> war<strong>en</strong> <strong>en</strong>thousiast over de mogelijkhed<strong>en</strong> van digitale televisie, maar de<br />
pilot van de Publieke Omroep kwam eig<strong>en</strong>lijk te laat. Tijd<strong>en</strong>s de pilot hebb<strong>en</strong> Mediakabel <strong>en</strong> de<br />
Publieke Omroep e<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komst getek<strong>en</strong>d, waarin de kabelbedrijv<strong>en</strong> van Mediakabel zich<br />
35<br />
Zie: Nieuwsbrief AVJob. Nederland niet klaar voor interactieve reclame, 29 mei 2003, , 24 oktober 2005<br />
71
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
verplichtt<strong>en</strong> de interactieve programma’s van de Publieke Omroep uit te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> dit contract was<br />
afgelop<strong>en</strong>, stopt<strong>en</strong> de meeste kabeldistributeurs ook met de doorgifte van deze programma’s. Volg<strong>en</strong>s<br />
Annelies Kaptein, tijd<strong>en</strong>s het project werkzaam bij de NCRV, had dit had grot<strong>en</strong>deels te mak<strong>en</strong> met<br />
timing. Nog voor het project war<strong>en</strong> kabelbedrijv<strong>en</strong> al bezig geweest met het aanbied<strong>en</strong> van digitale<br />
televisie. Zij hadd<strong>en</strong> ondertuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> digitaal aanbod, onder de naam van Mr. Zap, gecreëerd om<br />
de kijker over te do<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong>. De doorgifte van de interactieve programma’s van de omroep<strong>en</strong> was<br />
voor h<strong>en</strong> na beëindiging van het contract daarom niet echt noodzakelijk (het kostte tijd <strong>en</strong> geld, terwijl<br />
het aanbod onduidelijk was) <strong>en</strong> werd, ondanks de investering<strong>en</strong> die Mediakabel deed, in veel gevall<strong>en</strong><br />
niet doorgezet (Kaptein, 2005)<br />
De machtspositie die de kabelbedrijv<strong>en</strong> na het project hadd<strong>en</strong>, blijkt ook uit het onderzoek van<br />
van Bur<strong>en</strong>. Hij bespreekt het ETV Guidelines docum<strong>en</strong>t, dat in 2002 door de kabelmaatschappij<strong>en</strong> is<br />
ontwikkeld. Dit docum<strong>en</strong>t legt de verschill<strong>en</strong>de fas<strong>en</strong> vast die er volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> het ontwikkel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> interactief concept van e<strong>en</strong> omroep, <strong>en</strong> het uitz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ervan. Eén van<br />
deze fas<strong>en</strong> is dat de omroep gro<strong>en</strong> licht moet krijg<strong>en</strong> van de kabelbedrijv<strong>en</strong> voordat e<strong>en</strong> interactief<br />
programma uitgezond<strong>en</strong> mag word<strong>en</strong>. De Publieke Omroep is tijd<strong>en</strong>s het pilotproject niet met het<br />
docum<strong>en</strong>t akkoord gegaan, omdat dit voor de omroep zou betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat de kabelbedrijv<strong>en</strong> mede de<br />
inhoud van interactieve programma’s zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> gaan bepal<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee op het werkterrein van<br />
de omroep<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. (van Bur<strong>en</strong>, 2003, p.28)<br />
Technisch gezi<strong>en</strong> was het voor Mediakabel ook lastig alle data op tijd mee te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, als deze<br />
al aankwam<strong>en</strong>. Zo moest<strong>en</strong> de extra data bij elke interactieve uitz<strong>en</strong>ding apart met de hand gestart<br />
word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat gaf bijvoorbeeld bij de STER (500 instarts) vertragingsproblem<strong>en</strong>, omdat dit niet op<br />
tijd gebeurde (van Bur<strong>en</strong>, 2003).Daarnaast moest<strong>en</strong> deze data ook vaak via omslachtige weg<strong>en</strong><br />
getransporteerd word<strong>en</strong> naar de kabelbedrijv<strong>en</strong>. Erik Huizer concludeert:<br />
‘Omdat we nog ge<strong>en</strong> goed intern systeem hadd<strong>en</strong>, moest de data steeds door iemand op e<strong>en</strong><br />
brommertje naar de kabelbedrijv<strong>en</strong> gebracht word<strong>en</strong>. Dat gaf nog wel e<strong>en</strong>s vertraging,<br />
waardoor de interactieve versie van het programma pas veel later dan gepland werd<br />
uitgezond<strong>en</strong>.’ (Huizer, 2005)<br />
Hoewel de overheid de Publieke Omroep het financiële zetje heeft gegev<strong>en</strong> om aan de slag te gaan op<br />
het gebied van digitalisering <strong>en</strong> interactiviteit, blijkt uit de begroting van de Publieke Omroep<br />
(opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de brief van Rick van der Ploeg, 2001) dat de omroep pas in e<strong>en</strong> later stadium, vanaf<br />
2003, interactieve televisie wilde gaan mak<strong>en</strong>. De extra subsidie van 10 miljo<strong>en</strong> in 2001 <strong>en</strong> 20 miljo<strong>en</strong><br />
in 2002 was in de eerste instantie door de NOS begroot voor alle<strong>en</strong> investering<strong>en</strong> in het Internet. Voor<br />
72
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
interactieve televisie <strong>en</strong> themakanal<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> aparte bedrag<strong>en</strong> begroot waarvoor alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> klein<br />
budget aanwezig was vanuit het Fonds Omroepreserve 36 . Van der Ploeg wilde echter experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
met interactieve televisie niet afhankelijk mak<strong>en</strong> van andere onzekere bijdrag<strong>en</strong> dan de bijdrage van +<br />
1,5% die hij al had toegezegd. Experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met interactieve televisie war<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de<br />
staatssecretaris dus belangrijker dan de begroting van de Publieke Omroep in 2001 aangaf.<br />
De extra overheidssubsidie van 2001 <strong>en</strong> 2002 komt volg<strong>en</strong>s de brief van van der Ploeg uit op<br />
30 miljo<strong>en</strong> euro. Het pilotproject is uiteindelijk echter betaald uit eig<strong>en</strong> middel<strong>en</strong>. Annelies Kaptein<br />
geeft aan dat er van het totaal beschikbare budget voor ontwikkeling<strong>en</strong> in nieuwe media alsnog relatief<br />
meer geld in de richting van de ontwikkeling van Internetgerelateerde activiteit<strong>en</strong> dan naar Nederlandi.<br />
Het is daarom d<strong>en</strong>kbaar dat de beloofde subsidies van OC&W terecht zijn gekom<strong>en</strong> bij innovaties<br />
op Internetgebied.<br />
De vraag is natuurlijk in hoeverre de grootte van het budget (€ 1.136.363) invloed heeft gehad<br />
op de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> binn<strong>en</strong> het project. E<strong>en</strong> groter budget had er wellicht voor kunn<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong><br />
voor minder technische beperking<strong>en</strong> door bijvoorbeeld geld te stopp<strong>en</strong> in de technische mankem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Maar volg<strong>en</strong>s Hans Bakhuiz<strong>en</strong> zijn zowel het budget als de stand van de techniek niet van invloed<br />
geweest op het verloop van het project. Wat omroep<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s hem wild<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> was welke soort<br />
programma’s zich zoud<strong>en</strong> l<strong>en</strong><strong>en</strong> voor interactiviteit <strong>en</strong> welke niet. En dat was gelukt: Programma’s<br />
waarbij de kijker ‘op het puntje van zijn stoel zit’ (Bakhuiz<strong>en</strong>, 2005), le<strong>en</strong>d<strong>en</strong> zich daar goed voor.<br />
Applicaties moest<strong>en</strong> daarvoor juist niet te ingewikkeld zijn.<br />
Maar hoewel het project voor de omroep<strong>en</strong> nieuwe ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> know-how heeft opgeleverd<br />
wat betreft de inhoudelijke <strong>en</strong> technische mogelijkhed<strong>en</strong>, beperking<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruikersperc<strong>en</strong>tages van<br />
<strong>iTV</strong>, kan het budget natuurlijk wel van invloed zijn geweest op datg<strong>en</strong>e waarop m<strong>en</strong> zich in de eerste<br />
instantie conc<strong>en</strong>treerde. E<strong>en</strong> andere verdeling van het huidige budget, waarbij er minder geld naar<br />
Internetgerelateerde activiteit<strong>en</strong> was gegaan <strong>en</strong> meer direct naar <strong>iTV</strong>, had wellicht de uitvoering van<br />
concept<strong>en</strong> van toepassing<strong>en</strong> opgeleverd die nu te kostbaar war<strong>en</strong>, zoals programma’s waarbij gebruik<br />
wordt gemaakt van meerdere verhaallijn<strong>en</strong> of camerastandpunt<strong>en</strong>.<br />
Wat betreft de afzonderlijke omroep<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de Publieke Omroep valt te zegg<strong>en</strong> dat zij,<br />
binn<strong>en</strong> de regels van de projectomschrijving, g<strong>en</strong>oeg ruimte hebb<strong>en</strong> gekreg<strong>en</strong> om toepassing<strong>en</strong> van<br />
<strong>iTV</strong> naar eig<strong>en</strong> w<strong>en</strong>s in te vull<strong>en</strong>. Deze ruimte heeft er voor gezorgd dat er e<strong>en</strong> hybride vorm van <strong>iTV</strong><br />
is ontstaan van e<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>tal programma’s met verschill<strong>en</strong>de interfaces, mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> retourkanal<strong>en</strong>.<br />
Zoals al is uitgelegd aan het eind van paragraaf 3.2.4, kan deze opzet mede de onbek<strong>en</strong>dheid van de<br />
programma’s hebb<strong>en</strong> bepaald. Wanneer er slechts e<strong>en</strong> paar programma’s met hoge kijkcijfers duidelijk<br />
zou zijn aangekondigd <strong>en</strong> volledig zoud<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>, war<strong>en</strong> deze programma’s misschi<strong>en</strong> groter<br />
36 Het Fonds Omroepreserve di<strong>en</strong>t ter financiering van onvoorzi<strong>en</strong>e uitgav<strong>en</strong> <strong>en</strong> is onder beheer van de Publieke Omroep.<br />
73
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
aangekondigd <strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gewet<strong>en</strong> van het bestaan ervan. Anderzijds was deze brede<br />
waaier van verschill<strong>en</strong>d werk<strong>en</strong>de interactieve programma’s de <strong>en</strong>ige mogelijkheid geweest om<br />
interactieve televisie in welke vorm dan ook te test<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s Hans Bakhuiz<strong>en</strong> moet er altijd<br />
rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met het feit dat Publieke Omroep e<strong>en</strong> grote organisatie is, waarbij de<br />
onderlinge omroep<strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeit <strong>en</strong> ideeën hebb<strong>en</strong>. Omroep<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> dus alle<strong>en</strong> maar met<br />
<strong>iTV</strong> gaan experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> als ze zelf de vrijheid hebb<strong>en</strong> zelf invulling te gev<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> begrip als<br />
interactieve televisie (Bakhuiz<strong>en</strong>, 2005)<br />
3.3.2. Concurrer<strong>en</strong>de investering<strong>en</strong> <strong>en</strong> overheidsregulatie<br />
Terwijl de distributiemarkt voor digitale televisie via de settop-box buit<strong>en</strong> de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van Mediakabel<br />
stil bleef ligg<strong>en</strong>, maakte breedband Internet e<strong>en</strong> snelle opmars. Telefonie- <strong>en</strong> kabelbedrijv<strong>en</strong> beslot<strong>en</strong><br />
te invester<strong>en</strong> in het aanbied<strong>en</strong> van Internet via de kabel, zo de kabeldistributeurs van Mediakabel.<br />
Volg<strong>en</strong>s Hans Bakhuiz<strong>en</strong> verschoof hiermee de aandacht van het toch al moeilijk lop<strong>en</strong>de Mr. Zap<br />
(het aantal abonnees liep terug weg<strong>en</strong>s de teg<strong>en</strong>vall<strong>en</strong>de inhoud van, programma’s, di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> extra<br />
kanal<strong>en</strong>) naar het Internet. E<strong>en</strong> krant<strong>en</strong>artikel getiteld ‘Ess<strong>en</strong>t investeert niet meer in kabel’<br />
onderschrijft dit:<br />
’De conclusie is dat we ons moet<strong>en</strong> conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> op onze kernactiviteit<strong>en</strong>. We zijn in de eerste<br />
plaats leverancier van di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, we moet<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> product<strong>en</strong> will<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>, aldus de<br />
woordvoerder. Ess<strong>en</strong>t d<strong>en</strong>kt door de aangekondigde maatregel<strong>en</strong> nog dit jaar e<strong>en</strong> substantiële<br />
besparing te realiser<strong>en</strong>. (…) Verder gaat Ess<strong>en</strong>t zich voornamelijk conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> op de groei<br />
van de internetproduct<strong>en</strong>. Voor de telecomactiviteit<strong>en</strong> in de zakelijke markt wordt e<strong>en</strong> partner<br />
gezocht <strong>en</strong> aan het eind van het jaar wordt beslot<strong>en</strong> of de digitale televisieproduct<strong>en</strong> Mr. Zap<br />
nog wel zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong>.’ (De Telegraaf, 2001)<br />
Het Internet bleek niet alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> concurr<strong>en</strong>t te zijn wat betreft investering<strong>en</strong> van kabelbedrijv<strong>en</strong>, maar<br />
ook wat betreft mogelijkhed<strong>en</strong>:<br />
‘Vijf jaar geled<strong>en</strong> leek de toekomst zo mooi: het gloednieuwe bedrijf UPC kocht in hoog<br />
tempo geme<strong>en</strong>telijke kabelbedrijv<strong>en</strong> op. Zo hoopte het greep te krijg<strong>en</strong> op het nieuwe<br />
communicatiemiddel van die dag<strong>en</strong>: interactieve digitale di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. Daarmee zoud<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
thuis veel meer kunn<strong>en</strong> dan domweg kijk<strong>en</strong> naar wat de omroep<strong>en</strong> uitz<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. De passieve<br />
tv-kijker zou films naar eig<strong>en</strong> keuze gaan bestell<strong>en</strong>, boodschapp<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, informatie<br />
opvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> spelletjes spel<strong>en</strong>. Allemaal teg<strong>en</strong> betaling. To<strong>en</strong> kwam Internet. Veel van die<br />
74
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
nieuwe mogelijkhed<strong>en</strong> zijn inderdaad populair geword<strong>en</strong>, maar dan op de pc <strong>en</strong> meestal<br />
gratis. De introductie van kastjes om de tv interactief te mak<strong>en</strong> werd steeds uitgesteld,<br />
vanwege problem<strong>en</strong> met apparatuur <strong>en</strong> software.’ (Most, 2001, p.7)<br />
Het is de vraag of het breedband Internet wat betreft technische mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruikerservaring<br />
daadwerkelijk e<strong>en</strong> concurr<strong>en</strong>t zou zijn geweest van Mr. Zap. Het citaat hierbov<strong>en</strong> laat in elk geval zi<strong>en</strong><br />
dat m<strong>en</strong> dacht dat het Internet, ondanks de technische <strong>en</strong> gebruikersverschill<strong>en</strong> die er tuss<strong>en</strong> de media<br />
zijn, op e<strong>en</strong> makkelijkere manier kon bied<strong>en</strong> wat de aanbieders van digitale televisie ook voor og<strong>en</strong><br />
hadd<strong>en</strong>. In die zin is de ontwikkeling van het Internet e<strong>en</strong> concurrer<strong>en</strong>de ontwikkeling geweest:<br />
kabelbedrijv<strong>en</strong> zag<strong>en</strong> meer geld in de uitrol van breedband Internet dan die van digitale televisie, <strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> hun aandacht verschov<strong>en</strong> van de settop-box naar de pc 37 .<br />
Zoals al in dit hoofdstuk beschrev<strong>en</strong> is, heeft het ministerie van OC&W zich neutraal opgesteld<br />
wat betreft de invulling van innovatieve concept<strong>en</strong> om digitalisering van de televisie te bevorder<strong>en</strong>.<br />
Tijd<strong>en</strong>s het project heeft de overheid ook ge<strong>en</strong> standpunt ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong> wat betreft standaardisatie van de<br />
middleware in de settop-box<strong>en</strong>. Uit e<strong>en</strong> brief aan de tweede kamer van Rick van der Ploeg blijkt wel<br />
de voorkeur voor MHP (Multimedia Home Platform). MHP is, in teg<strong>en</strong>stelling tot OPEN TV is dit e<strong>en</strong><br />
op<strong>en</strong> standaard, wat betek<strong>en</strong>t dat deze middleware alle formats wat betreft programma’s, di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
interfaces ondersteunt. Elk instituut of bedrijf kan zodo<strong>en</strong>de zijn eig<strong>en</strong> formats aanbied<strong>en</strong>. De drempel<br />
van het aanbied<strong>en</strong> van digitale programma’s of di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> wordt hiermee dus kleiner <strong>en</strong> de gebruiker<br />
weet wat hij of zij moet aanschaff<strong>en</strong> om van het gehele digitale aanbod te profiter<strong>en</strong>. (van der Ploeg,<br />
2001c). De voorkeur van de staatssecretaris voor MHP heeft zich niet vertaald in bind<strong>en</strong>de subsidies.<br />
In e<strong>en</strong> nota van OC&W uit 2000 staat het volg<strong>en</strong>de:<br />
‘De rol die de overheid kan spel<strong>en</strong> in het standaardiseringproces is beperkt. Nationale<br />
overhed<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> moeilijk vaststell<strong>en</strong> welke standaard<strong>en</strong> voor decoders de industrie moet<br />
hanter<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> standaard<strong>en</strong> nog niet voor alle onderdel<strong>en</strong> van de decoder zijn<br />
uitontwikkeld. Wel acht de overheid het w<strong>en</strong>selijk dat e<strong>en</strong> zo hoog mogelijke mate van<br />
standaardisering van decoders <strong>en</strong>/of digitale televisietoestell<strong>en</strong> wordt bereikt.’ (van der Ploeg<br />
& Jorritsma-Lebbink, 2000)<br />
Uit deze passage blijkt dat de overheid t<strong>en</strong> tijde van het pilotproject nog nauwelijks tot haar<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> zag om reguler<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong>, bijvoorbeeld door middel van extra subsidies.<br />
37 Bij UPC heeft Mr. Zap overig<strong>en</strong>s in 2003 wel e<strong>en</strong> doorstart gemaakt onder de naam UPC digital, waarbij opnieuw extra (betaalde of<br />
onbetaalde) z<strong>en</strong>ders te ontvang<strong>en</strong> war<strong>en</strong>, films besteld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> games gespeeld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
75
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Mediakabel koos dus voor de goedkopere OPEN-TV middleware, <strong>en</strong> was het aan de Publieke Omroep<br />
om op grond van deze middleware interactieve televisie te mak<strong>en</strong>.<br />
3.4. Conclusie<br />
De vraag die in dit onderzoek c<strong>en</strong>traal staat is de vraag hoe de ontwikkeling van interactieve televisie<br />
in de praktijk is verlop<strong>en</strong>. Dit hoofdstuk behandelde het project Nederland-i om hier antwoord op te<br />
gev<strong>en</strong>. Er is gekek<strong>en</strong> naar, <strong>en</strong>erzijds, de factor<strong>en</strong> die het ontwikkelingsproces van de pilot hebb<strong>en</strong><br />
bepaald <strong>en</strong>, anderzijds, de vorm van <strong>iTV</strong> die uit dit proces voortgekom<strong>en</strong> is. De factor<strong>en</strong> die de<br />
ontwikkeling van <strong>iTV</strong> in <strong>en</strong> na het project hebb<strong>en</strong> bepaald zijn lastig om geïsoleerd van elkaar te<br />
noem<strong>en</strong>, omdat ze ook niet geïsoleerd van elkaar optred<strong>en</strong>. Ze hang<strong>en</strong> met elkaar sam<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
beïnvloed<strong>en</strong> elkaar. Om deze ‘kluwe’ van factor<strong>en</strong> toch <strong>en</strong>igszins te ontrafel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ze hieronder<br />
grofweg ingedeeld in factor<strong>en</strong> van culturele, economische, technische, <strong>en</strong> institutionele (politieke)<br />
aard. Daarna word<strong>en</strong> ze gekoppeld aan de ontwikkelde vorm van <strong>iTV</strong>.<br />
Culturele <strong>en</strong> Economische factor<strong>en</strong><br />
De basis van het project lag in de institutionele overtuiging dat de digitalisering van televisie in de<br />
toekomst zal leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> nieuwe televisie-ervaring, waarbij de Publieke Omroep niet achter kan<br />
blijv<strong>en</strong>. Daarnaast vroeg de typische situatie in Nederland, waarin de goede positie van de<br />
kabeltelevisie <strong>en</strong> het televisiediscours zorgde voor e<strong>en</strong> impasse in de markt, om ingrijp<strong>en</strong> in deze<br />
markt. Vanuit de overheid <strong>en</strong> de Publieke Omroep vond m<strong>en</strong> het tijd deze impasse te doorbrek<strong>en</strong> om<br />
de economie <strong>en</strong> de internationale positie van Nederland e<strong>en</strong> impuls te gev<strong>en</strong>.<br />
Hoewel de overheid, uitgaande van voortgaande digitalisering, de subsidies voor innovatie op<br />
dat gebied heeft verhoogd, heeft het pilotproject daarvan niet direct geprofiteerd. Het geld is in de<br />
eerste instantie gegaan naar Internetgerelateerde di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. In hoeverre het budget heeft bepaald hoe de<br />
interactieve programma’s eruit zag<strong>en</strong>, is niet te zegg<strong>en</strong>. Desondanks kan het budget als ev<strong>en</strong>tuele<br />
factor van invloed word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> in de ontwikkeling van de interactieve programma’s. Het is mogelijk<br />
dat interactieve concept<strong>en</strong> niet zijn uitgevoerd of technische problem<strong>en</strong> niet kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verholp<strong>en</strong><br />
weg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> tekort aan financiële middel<strong>en</strong>.<br />
Economische verwachting<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s t<strong>en</strong> grondslag aan de verschuiving van de aandacht<br />
door de kabelbedrijv<strong>en</strong> naar het Internet. De doorgifte van de interactieve programma’s van de<br />
Publieke Omroep was voor de kabelbedrijv<strong>en</strong> niet noodzakelijk, <strong>en</strong> investering<strong>en</strong> verschov<strong>en</strong> richting<br />
het breedband Internet. Het gevolg was dat de interactieve programma’s van de omroep<strong>en</strong> niet langer<br />
bij de kijker aankwam<strong>en</strong>.<br />
76
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Technische factor<strong>en</strong><br />
De keuze voor de OPEN-TV standaard was e<strong>en</strong> logisch gevolg van de <strong>en</strong>ige mogelijke sam<strong>en</strong>werking<br />
met e<strong>en</strong> distributiebedrijf die digitale televisie <strong>en</strong> e<strong>en</strong> retourkanaal voor interactieve televisie bood:<br />
Mediakabel. Het feit dat Mediakabel al voor het project was begonn<strong>en</strong> met het aanbied<strong>en</strong> van digitale<br />
televisie heeft de Publieke Omroep ge<strong>en</strong> mogelijkheid gelat<strong>en</strong> tot de keuze van de settop-box<strong>en</strong>.<br />
Interactieve programma’s moest<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> aan de OPEN-TV mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> beperking<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast was er e<strong>en</strong> beperkte ‘breedbandigheid’ t<strong>en</strong> tijde van het project. Deze beperking heeft<br />
ervoor gezorgd dat concept<strong>en</strong> waarbij veel streams nodig war<strong>en</strong> niet uitgevoerd kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Institutionele factor<strong>en</strong><br />
Uit de verschill<strong>en</strong>de ontwikkelde interactieve programma’s is op te mak<strong>en</strong> dat de ideeën over<br />
interactieve televisie bij de Publieke Omroep uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>d war<strong>en</strong>. De omroep<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> de vrijheid om<br />
zelf e<strong>en</strong> invulling te gev<strong>en</strong> aan de programma’s waarmee interactief getest zou word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dit leidde<br />
ertoe dat de gebruikersmogelijkhed<strong>en</strong> bijna bij elk programma anders war<strong>en</strong>, ev<strong>en</strong>als het gebruikte<br />
retourkanaal. Opvall<strong>en</strong>d is de verruimde definitie die aan het eind van het project wordt gegev<strong>en</strong> door<br />
de NOS. Hierbij word<strong>en</strong> de kabel <strong>en</strong> de settop-box gezi<strong>en</strong> als één van de mogelijkhed<strong>en</strong> van<br />
interactieve televisie, naast de telefoon, SMS <strong>en</strong> het Internet. E<strong>en</strong> mogelijke verklaring daarvoor ligt in<br />
het feit dat de meerderheid van de ontwikkelde interactieve programma’s tev<strong>en</strong>s of slechts gebruik<br />
maakte van e<strong>en</strong> ander retourkanaal dan de kabel. Interactieve televisie in het project bleek dus breder<br />
<strong>en</strong> meer hybride ingevuld te zijn dan aanvankelijk was aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Toepassing<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
De televisieprogramma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> zijn voortgekom<strong>en</strong> uit de sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> Mediakabel <strong>en</strong><br />
de Publieke Omroep. De kabeldistributeur heeft, vanwege de timing om te beginn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> pilot, de<br />
technische randvoorwaard<strong>en</strong> bepaald, namelijk die van de settop-box <strong>en</strong> de kabel als retourkanaal. De<br />
Publieke Omroep was binn<strong>en</strong> deze kaders verantwoordelijk voor de inhoudelijke randvoorwaard<strong>en</strong>.<br />
Uit de projectomschrijving van de NOS is geblek<strong>en</strong> dat deze randvoorwaard<strong>en</strong> zeer ruim geformuleerd<br />
zijn: er werd e<strong>en</strong> lijst aan mogelijke concept<strong>en</strong> voorgelegd <strong>en</strong> aan één concept ‘de voorkeur’ gegev<strong>en</strong>,<br />
zonder hier verder druk op te legg<strong>en</strong>. Zoals Hans Bakhuiz<strong>en</strong> (2005) heeft uitgelegd, had dit te mak<strong>en</strong><br />
met de manier waarop de omroep<strong>en</strong> afzonderlijk in elkaar zitt<strong>en</strong>. Om h<strong>en</strong> te overtuig<strong>en</strong> mee te do<strong>en</strong><br />
aan het project, moest<strong>en</strong> zij zoveel mogelijk ruimte krijg<strong>en</strong> om eig<strong>en</strong> ideeën te verwez<strong>en</strong>lijk<strong>en</strong>.<br />
De toepassing<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> die uit het project zijn voortgekom<strong>en</strong> war<strong>en</strong> dan ook zeer<br />
verschill<strong>en</strong>d. De ontwikkelde interactieve programma’s varieerd<strong>en</strong> van het kunn<strong>en</strong> opvrag<strong>en</strong> van<br />
informatie, het kunn<strong>en</strong> meespel<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> quiz tot het stemm<strong>en</strong> op stelling<strong>en</strong>. Interactiviteit varieerde<br />
77
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
van informatie-uitwisseling tuss<strong>en</strong> aanbieder <strong>en</strong> settop-box, gebruiker <strong>en</strong> settop-box, <strong>en</strong> gebruiker <strong>en</strong><br />
aanbieder 38 . De eerste twee vormd<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong> van verrijkte TV, de laatste vormde<br />
toepassing<strong>en</strong> van interactieve TV. E<strong>en</strong> aantal programma’s maakt<strong>en</strong> ook gebruik van e<strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong><br />
die wat betreft gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong> meer was dan verrijkte TV, maar door het niet gebruik<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> retourkanaal minder dan interactieve TV. Het ging in deze programma’s om quizz<strong>en</strong> waarvan de<br />
antwoord<strong>en</strong> van de kijker wel door de settop-box verwerkt maar niet via e<strong>en</strong> retourkanaal naar de<br />
aanbieder terug gestuurd werd<strong>en</strong>. Het perc<strong>en</strong>tage kijkers die meespeeld<strong>en</strong> met deze vorm van<br />
interactieve televisie (6% tot 9%) zat ook tuss<strong>en</strong> de perc<strong>en</strong>tages van verrijkt (0.2% tot 4%) <strong>en</strong><br />
interactief (10% tot 18%) in. Hieruit kan opgemaakt word<strong>en</strong> dat interactieve TV zonder retourkanaal<br />
e<strong>en</strong> ‘meer interactieve’ ervaring kan bied<strong>en</strong> dan alle<strong>en</strong> verrijkte TV.<br />
Ook zou geconcludeerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dat experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met WebTV waarbij het Internet<br />
wordt gebruikt ter aanvulling van e<strong>en</strong> programma, hebb<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat de twee media nog vaak apart<br />
van elkaar gebruikt word<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat de pagina’s waarnaar verwez<strong>en</strong> wordt, vergelek<strong>en</strong> met de settopbox,<br />
lage gebruikersperc<strong>en</strong>tages hebb<strong>en</strong> (van 1% tot 5%). Echter is er bij deze twee conclusies<br />
voorzichtigheid gebod<strong>en</strong>. Uit het onderzoek is geblek<strong>en</strong> dat veel van de ondervraagd<strong>en</strong> niet mee<br />
hebb<strong>en</strong> gespeeld met zowel de verrijkte als de interactieve toepassing<strong>en</strong>, omdat zij niet wist<strong>en</strong> dat dit<br />
mogelijk was. De hoeveelheid kijkers waarvan het meespeelgedrag is onderzocht, is daarom te klein<br />
om aan de g<strong>en</strong>oemde cijfers harde conclusies te verbind<strong>en</strong>.<br />
Naast de g<strong>en</strong>oemde programma’s zijn er door de omroep ook NVOD-toepassing<strong>en</strong><br />
gerealiseerd. Bij het programma De Ontdekking werd duidelijk dat dit eig<strong>en</strong>lijk VOD had moet<strong>en</strong> zijn,<br />
maar e<strong>en</strong> gebrek aan e<strong>en</strong> harde schijf in de door Mediakabel verspreide settop-box<strong>en</strong> zorgde ervoor<br />
dat dat niet kon. De toepassing werd gebruikt voor het opvrag<strong>en</strong> van reeds uitgezond<strong>en</strong> aflevering<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> programma, door middel van e<strong>en</strong> portal, die kan word<strong>en</strong> geschaard onder categorie verrijkte<br />
TV: de portal vormt e<strong>en</strong> verzamelplaats van (opnieuw) uitgezond<strong>en</strong> data, waaronder ook audiovisueel<br />
materiaal. Naast VOD is ook de toepassing waar de NOS de nadruk op had gelegd, namelijk het<br />
beïnvloed<strong>en</strong> van het verloop van e<strong>en</strong> programma, slechts in beperkte mate van de grond gekom<strong>en</strong>:<br />
daar waar reacties van de kijker terug kom<strong>en</strong> in het programma, zou er van invloed op het verloop<br />
ervan gesprok<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Het meest zou het opstell<strong>en</strong> van vrag<strong>en</strong> voorafgaand aan het<br />
programma Duivelse Dilemma’s aan deze omschrijving kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>. Programma’s die zich bezig<br />
houd<strong>en</strong> met het kiez<strong>en</strong> van verhaallijn<strong>en</strong> of camerastandpunt<strong>en</strong> zijn niet gerealiseerd. De oorzaak<br />
blijkt hier de breedbandigheid <strong>en</strong> het budget.<br />
De di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die door Mediakabel zijn aangebod<strong>en</strong> zijn extra digitale kanal<strong>en</strong>, film ´on<br />
demand´, games <strong>en</strong> e<strong>en</strong> elektronische programmagids. Laatstg<strong>en</strong>oemde was volg<strong>en</strong>s staatsecretaris<br />
38 Met ‘aanbieder’ wordt bedoeld de omroep<strong>en</strong> die programma’s bod<strong>en</strong> <strong>en</strong> de kabelmaatschappij<strong>en</strong> die di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> bod<strong>en</strong>.<br />
78
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
van der Ploeg zeer belangrijk voor de Publieke Omroep om zelf te creër<strong>en</strong> zodat de programmering<br />
van de omroep e<strong>en</strong> promin<strong>en</strong>t plekje zou hebb<strong>en</strong> op de EPG. Omdat Mediakabel al eerder was<br />
begonn<strong>en</strong> met zijn eig<strong>en</strong> Mr. Zap project, was de EPG echter door Mediakabel al gerealiseerd <strong>en</strong> bood<br />
deze de kijker de geleg<strong>en</strong>heid e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> programmavoorkeur in te stell<strong>en</strong>. De Publieke Omroep was<br />
daarom van deze EPG afhankelijk. De films die Mediakabel ´on demand´ aanbood bestond<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong><br />
toepassing voor NVOD, welke gebruikt moest word<strong>en</strong> bij gebrek aan e<strong>en</strong> harde schijf in de gekoz<strong>en</strong><br />
settop-box. De kijker was hierdoor nog steeds afhankelijk van de tijd<strong>en</strong> waarop de distributeurs van<br />
Mediakabel deze films uitzond<strong>en</strong>.<br />
De afronding van Nederland-i<br />
Het pilotproject Nederland-i is e<strong>en</strong> project geweest waarbinn<strong>en</strong> geëxperim<strong>en</strong>teerd kon word<strong>en</strong> met<br />
interactieve televisie om zich voor te bereid<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> digitalisering van de televisieket<strong>en</strong>, <strong>en</strong> deze<br />
tev<strong>en</strong>s te stimuler<strong>en</strong>. Wat betreft de voorbereiding heeft m<strong>en</strong> zich bezig gehoud<strong>en</strong> met<br />
conceptvorming <strong>en</strong> concrete toepassing<strong>en</strong>. Daarbij is er technische k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring met<br />
gebruikersgedrag opgedaan. Vanuit het project is bijvoorbeeld het internationaal operer<strong>en</strong>de bedrijf<br />
Stoneroos voortgekom<strong>en</strong>, welke interactieve applicaties ontwikkelt voor Internet <strong>en</strong> televisie. Door het<br />
besprok<strong>en</strong> gebrek aan doorgifte van de interactieve signal<strong>en</strong> door de kabelbedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> de slechte<br />
bek<strong>en</strong>dheid van de bestaande programma’s (als gevolg van technische risico’s, de al ontwikkel<strong>en</strong>de<br />
EPG <strong>en</strong> de sterke positie van de kabel) is het project afgerond zonder direct vervolg. Het is niet gelukt<br />
de impasse te doorbrek<strong>en</strong> <strong>en</strong> door de interactieve programma’s de uitrol van het digitale netwerk in<br />
gang te zett<strong>en</strong>. Wellicht was dit anders geweest als alle partij<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gelijktijdig mom<strong>en</strong>t hadd<strong>en</strong><br />
gevond<strong>en</strong> om zich t<strong>en</strong> volste in te zett<strong>en</strong> voor de ontwikkeling <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatie van digitale,<br />
interactieve televisie.<br />
79
4. VLAAN<strong>DE</strong>REN INTERACTIEF<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Na de analyse van het project Nederland-i zal dit hoofdstuk zich bezig houd<strong>en</strong> met de factor<strong>en</strong> die<br />
bepal<strong>en</strong>d zijn geweest voor de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> in het pilotproject Vlaander<strong>en</strong> Interactief. Dit<br />
pilotproject is geïnitieerd in september 2003 door de Vlaamse telefoon-, Internet <strong>en</strong><br />
televisiedistributeur Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong> is verder ontwikkeld in sam<strong>en</strong>werking met andere partij<strong>en</strong> in de<br />
televisieket<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong>, te wet<strong>en</strong> de overkoepelde omroeporganisaties VRT <strong>en</strong> VMMa, de<br />
omroep VT4 <strong>en</strong> de overkoepel<strong>en</strong>de kabelorganisatie Interkabel. Vanaf april tot december 2004 zijn<br />
verschill<strong>en</strong>de toepassing<strong>en</strong> voor interactieve televisie, gebundeld onder de naam iDTV (interactieve<br />
digitale televisie), bij 300 gezinn<strong>en</strong> getest <strong>en</strong> aangepast. Hieronder volgt e<strong>en</strong> korte beschrijving van de<br />
betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong>.<br />
Tel<strong>en</strong>et is van oorsprong e<strong>en</strong> telecommunicatiebedrijf. Het bedrijf is opgericht in 1996 door de<br />
Vlaamse overheid met de bedoeling e<strong>en</strong> netwerk op te zett<strong>en</strong> voor telefoon <strong>en</strong> Internet via<br />
glasvezelkabel. Tel<strong>en</strong>et is daarna uitgegroeid tot breedband Internetprovider <strong>en</strong> televisiekabeldistributeur.<br />
Ook is het bedrijf grot<strong>en</strong>deels geprivatiseerd <strong>en</strong> maakt deze nog maar voor 34% gebruik<br />
van e<strong>en</strong> netwerk dat behoort tot ‘gem<strong>en</strong>gde communales’, oftewel semi-overheidsbedrijv<strong>en</strong>. Daarnaast<br />
is nog 9,2% van het netwerk in hand<strong>en</strong> van de ‘zuivere communale’ Interkabel, dat geheel aan de<br />
overheid toebehoort.<br />
Interkabel is e<strong>en</strong> overkoepel<strong>en</strong>d orgaan voor kabeldistributeurs dat bestaat uit vier<br />
maatschappij<strong>en</strong>, namelijk WVEM (Westvlaamse Energiemaatschappij), Integan, PBE (Provinciale<br />
Brabantse Energiemaatschappij) <strong>en</strong> Interelectra. Deze bedrijv<strong>en</strong> zijn geheel in bezit van <strong>en</strong><br />
gefinancierd door de overheid 39 .<br />
De VRT (Vlaamse Radio- <strong>en</strong> Televisieomroep, opgericht in 1930 <strong>en</strong> vanaf 1998 onder de<br />
huidige naam) is het overkoepel<strong>en</strong>de orgaan van de publieke omroep<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong>. Hieronder<br />
vall<strong>en</strong> de televisiez<strong>en</strong>ders Één, Ketnet, Canvas <strong>en</strong> Sporza. De VRT wordt grot<strong>en</strong>deels gefinancierd<br />
vanuit de overheid (ongeveer 81,7%) <strong>en</strong> heeft daarnaast beperkte inkomst<strong>en</strong> (ongeveer 19.3%) uit<br />
reclame <strong>en</strong> sponsoring 40 .<br />
De omroep<strong>en</strong> VMMa <strong>en</strong> VT4 zijn de commerciële institut<strong>en</strong> <strong>en</strong> word<strong>en</strong> gefinancierd door<br />
inkomst<strong>en</strong> uit televisiesponsoring <strong>en</strong> reclame. Onder de VMMa (Vlaamse Media Maatschappij) vall<strong>en</strong><br />
de televisiez<strong>en</strong>ders VTM (Vlaamse Televisie Maatschappij), JimTV <strong>en</strong> KanaalTwee. De omroep VT4<br />
is e<strong>en</strong> aparte omroep <strong>en</strong> heeft tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> kanaal onder haar hoede met de naam Vijf TV.<br />
Vanuit de overheid war<strong>en</strong> er verschill<strong>en</strong>de ministeries betrokk<strong>en</strong> bij het project, te wet<strong>en</strong> het<br />
ministerie van Financiën <strong>en</strong> Begroting, Ruimtelijke Ord<strong>en</strong>ing, Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> Technologische<br />
39 Dit soort bedrijv<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ook wel ‘zuivere intercommunales’ g<strong>en</strong>oemd. Zie: Maltha <strong>en</strong> Zeeman, 1999.<br />
40 Bron: VRT.be - financiering. 25 oktober 2005<br />
80
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Innovatie (onder leiding van minister Dirk van Mechel<strong>en</strong>), het ministerie van Economie, Buit<strong>en</strong>lands<br />
Beleid <strong>en</strong> E-governm<strong>en</strong>t (onder leiding van minister Patricia Ceys<strong>en</strong>s), <strong>en</strong> het ministerie van Won<strong>en</strong>,<br />
Media <strong>en</strong> Sport (onder leiding van minister Marino Keul<strong>en</strong>).<br />
Dit hoofdstuk zal zich bezig houd<strong>en</strong> met de factor<strong>en</strong> die bepal<strong>en</strong>d zijn geweest voor de<br />
ontwikkeling van <strong>iTV</strong> in het project Vlaander<strong>en</strong> Interactief. In paragraaf 4.1 wordt de aanloop tot het<br />
project duidelijk door middel van de beschrijving van e<strong>en</strong> voorafgaande pilot, de motiev<strong>en</strong> voor <strong>en</strong> de<br />
visies op <strong>iTV</strong> die de verschill<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong>. Paragraaf 4.2 bespreekt de verschill<strong>en</strong>de<br />
gerealiseerde vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> binn<strong>en</strong> het project. Deze zijn opnieuw zeer veelzijdig,<br />
maar het zwaartepunt verschilt van die in het Nederlandse project omdat er naast interactieve<br />
programma’s e<strong>en</strong> grotere hoeveelheid andere di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> wordt aangebod<strong>en</strong>. In paragraaf 4.3 wordt<br />
geschetst hoe de ontwikkelde interactieve toepassing<strong>en</strong> zich verhoud<strong>en</strong> tot de motiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
sam<strong>en</strong>werking van de verschill<strong>en</strong>de institut<strong>en</strong>. De laatste paragraaf sluit af met e<strong>en</strong> conclusie waarin<br />
de factor<strong>en</strong> die de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> hebb<strong>en</strong> bepaald <strong>en</strong> de aard van de gerealiseerde vorm<strong>en</strong> van<br />
<strong>iTV</strong> in het project Vlaander<strong>en</strong> Interactief zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong>.<br />
4.1. Het ontstaan van Vlaander<strong>en</strong> Interactief<br />
Vanuit van de ervaring<strong>en</strong> van de VRT in e<strong>en</strong> eerder testproject, het geloof in toekomstige<br />
ontwikkeling<strong>en</strong>, de economische <strong>en</strong> sociale situatie in Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> rapport van<br />
onderzoeksbureau McKinsey & Company hebb<strong>en</strong> Tel<strong>en</strong>et, Interkabel, de Vlaamse overheid, de<br />
Vlaamse commerciële omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> publieke omroep<strong>en</strong> all<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> red<strong>en</strong><strong>en</strong> gehad om zich bezig te<br />
houd<strong>en</strong> met de ontwikkeling van <strong>iTV</strong>. Met deze achterligg<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> met aan subsidie<br />
gekoppelde sturing van de Vlaamse overheid zijn deze partij<strong>en</strong> ook tegelijkertijd in het project gestapt,<br />
dat de naam Vlaander<strong>en</strong> Interactief kreeg. In deze paragraaf wordt de aanloop naar <strong>en</strong> opzet van het<br />
project besprok<strong>en</strong>. Paragraaf 4.1.1 geeft e<strong>en</strong> beschrijving van e<strong>en</strong> eerder pilotproject dat gedeeltelijk<br />
de motiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> latere beslissing<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s Vlaander<strong>en</strong> Interactief duidelijk maakt of heeft beinvloed.<br />
In de paragraaf die volgt (4.1.2) word<strong>en</strong> de motiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> concept<strong>en</strong> van alle betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong><br />
beschrev<strong>en</strong>.<br />
4.1.1. Wat voorafging: het DTP-project<br />
Voordat de pilot Vlaander<strong>en</strong> Interactief werd opgestart is deze voorafgegaan door e<strong>en</strong> kleiner<br />
testproject g<strong>en</strong>aamd ‘Digitaal Thuisplatform’ (DTP) 41 . Dit project heeft plaatsgevond<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 2001<br />
<strong>en</strong> 2003 <strong>en</strong> was e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk project van de VRT <strong>en</strong> distributeur van (mobiele) telefoondi<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />
41 Dit project staat ook bek<strong>en</strong>d als ‘Interactieve Omroep’ (IO).<br />
81
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Belgacom. De technische keuzes, motiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> evaluatie van dit eerdere project zijn van invloed<br />
geweest op het ontstaan <strong>en</strong> verloop van Vlaander<strong>en</strong> Interactief.<br />
Het DTP-project di<strong>en</strong>de ter voorbereiding op de onvermijdelijke, maar ook gew<strong>en</strong>ste<br />
digitalisering van televisie 42 , <strong>en</strong> moest inzicht gev<strong>en</strong> in de nieuwe mogelijkhed<strong>en</strong> aan zowel de<br />
aanbod- als receptiekant van als gevolg van digitalisering. Deze mogelijkhed<strong>en</strong> bestond<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong><br />
uit het digitaal producer<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van programma’s, maar ook uit het producer<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitz<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
van de nieuwe televisievorm<strong>en</strong> die door digitalisering de ruimte zoud<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> (VRT, 2003a).<br />
Gedur<strong>en</strong>de het DTP-project, dat door de overheid financieel werd gesteund met e<strong>en</strong> bedrag van 4,4<br />
miljo<strong>en</strong> euro (van Mechel<strong>en</strong>, 2000, De Graeve & van Mechel<strong>en</strong>, 2001), werd<strong>en</strong> 100 testgezinn<strong>en</strong><br />
aangeslot<strong>en</strong> op digitale televisie <strong>en</strong> kond<strong>en</strong> deze gezinn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de digitale interactieve<br />
programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> <strong>en</strong> test<strong>en</strong>. Het project maakte gebruik van DVB-t (‘terrestrial’),<br />
waarvan, zo blijkt uit e<strong>en</strong> gesprek met Peter Suet<strong>en</strong>s (netmanager e-VRT, 2005), de VRT de<br />
distributie zelf in hand<strong>en</strong> had. E<strong>en</strong> retourkanaal via de ether was niet mogelijk <strong>en</strong> werd daarom<br />
verzorgd via ADSL door het private telefoonbedrijf Belgacom. De settop-box<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong> e<strong>en</strong> harde<br />
schijf van 80 gigabite <strong>en</strong> werd<strong>en</strong> geleverd met e<strong>en</strong> afstandsbedi<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> e<strong>en</strong> toets<strong>en</strong>bord. De<br />
middleware in de settop-box<strong>en</strong> bestond uit de op<strong>en</strong> Internetstandaard<strong>en</strong> XML, HTML <strong>en</strong> ECMAscript.<br />
Inhoudelijk werd<strong>en</strong> er in het testproject e<strong>en</strong> tweetal interactieve programma’s aangebod<strong>en</strong>, kon er<br />
gebruik gemaakt word<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> EPG <strong>en</strong> VOD-di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> voor zowel programma’s als films <strong>en</strong> kon de<br />
gebruiker games spel<strong>en</strong>, chatt<strong>en</strong>, e-mail<strong>en</strong> <strong>en</strong> overheidsinformatie opvrag<strong>en</strong>. (VRT, 2003a).<br />
Nadat het DTP-project in 2003 is afgerond is er in Vlaander<strong>en</strong> opnieuw e<strong>en</strong> project opgezet die<br />
zich richtte op interactieve digitale televisie (iDTV), dat de naam Vlaander<strong>en</strong> Interactief kreeg. Dit<br />
tweede project was veel groter van opzet <strong>en</strong> bestond uit e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking met de commerciële<br />
omroep<strong>en</strong>, particuliere bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> de overheid. Distributeur Belgacom deed niet mee aan het project.<br />
In plaats daarvan werd de distributie verschov<strong>en</strong> naar kabelbedrijv<strong>en</strong> Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong> Interkabel. De red<strong>en</strong><br />
daarvoor is dat kabelbedrijf Tel<strong>en</strong>et, die tijd<strong>en</strong>s het project Digitaal Thuisplatform vanuit de zijlijn had<br />
toegekek<strong>en</strong>, dit tweede project zelf heeft geïnitieerd. Uit e<strong>en</strong> gesprek met Tel<strong>en</strong>et medewerker Ko<strong>en</strong><br />
Heyl<strong>en</strong> (2005) werd duidelijk dat Tel<strong>en</strong>et in de eerste instantie met de Vlaamse overheid de<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> heeft overlegd voor financiële steun aan e<strong>en</strong> testproject met digitale televisie, zonder<br />
hierbij andere partij<strong>en</strong> te betrekk<strong>en</strong>. De overheid heeft hierin haar financiële steun toegezegd op<br />
voorwaarde dat het kabelbedrijf in zijn project ook de omroep<strong>en</strong> mee zou nem<strong>en</strong> (Heyl<strong>en</strong>, 2005).<br />
Hiermee akkoord gaande is Tel<strong>en</strong>et om de tafel gaan zitt<strong>en</strong> met zowel de publieke <strong>en</strong> commerciële<br />
omroep<strong>en</strong>, Interkabel <strong>en</strong> de overheid zelf, wat heeft geleid tot e<strong>en</strong> ‘pax digitalis’ (Vlaamse Regering,<br />
42 Zie verder paragraaf 4.1.2<br />
82
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
2003 43 ) in de vorm van de pilot Vlaander<strong>en</strong> Interactief. Op 3 september 2003 tek<strong>en</strong>d<strong>en</strong> de publieke <strong>en</strong><br />
commerciële omroep<strong>en</strong>, de overheid <strong>en</strong> distributeurs Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong> Interkabel e<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komst waarin<br />
de sam<strong>en</strong>werking werd vastgelegd. Overe<strong>en</strong> werd gekom<strong>en</strong> dat de Vlaamse overheid 50% van het<br />
totale aantal kost<strong>en</strong> zou subsidiër<strong>en</strong> van elke deelnem<strong>en</strong>de partij die meedeed aan het project (Heyl<strong>en</strong>,<br />
2005). Omdat Tel<strong>en</strong>et de initiër<strong>en</strong>de partij was in het project verliep<strong>en</strong> de televisie-uitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> niet<br />
via DVB-t - zoals in het DTP-project - maar via DVB-c (‘cable’). Ook bood Tel<strong>en</strong>et via dezelfde kabel<br />
e<strong>en</strong> retourpad ‘over IP’ 44 . De middleware waarvan gebruikt werd gemaakt in de settop-box<strong>en</strong> bestond<br />
uit de op<strong>en</strong> standaard MHP. Het proefproject werd gehoud<strong>en</strong> onder 300 testgezinn<strong>en</strong> in de omgeving<br />
van de Vlaamse sted<strong>en</strong> Hasselt, Leuv<strong>en</strong>, Mechel<strong>en</strong> <strong>en</strong> Mortsel. In januari 2005 is het project beëindigd<br />
<strong>en</strong> geëvalueerd.<br />
4.1.2. Motiev<strong>en</strong> voor <strong>en</strong> concept<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Het testproject Vlaander<strong>en</strong> Interactief is e<strong>en</strong> project geweest waarin verschill<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> in de<br />
televisieket<strong>en</strong> ver<strong>en</strong>igd war<strong>en</strong>, onder andere door middel van de overheidssturing, maar ook vanwege<br />
de eig<strong>en</strong> motiev<strong>en</strong> die de partij<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong>. In deze paragraaf zull<strong>en</strong> deze verschill<strong>en</strong>de motiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook<br />
de visies uitéén word<strong>en</strong> gezet die hebb<strong>en</strong> geleid tot de ontwikkeling van bepaalde toepassing<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />
iDTV.<br />
Tel<strong>en</strong>et<br />
Zoals al is vermeld in de vorige paragraaf heeft Tel<strong>en</strong>et eerst gekek<strong>en</strong> naar de eig<strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> om<br />
de ontwikkelde digitale televisieservices te test<strong>en</strong> <strong>en</strong> te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> alvor<strong>en</strong>s er andere partij<strong>en</strong> bij<br />
te betrekk<strong>en</strong>. Het project dat Tel<strong>en</strong>et wilde opstart<strong>en</strong> zou echter alle<strong>en</strong> door de overheid gesubsidieerd<br />
word<strong>en</strong> wanneer het bedrijf in zee zou gaan met de publieke <strong>en</strong> commerciële omroep<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />
mogelijke red<strong>en</strong> voor het feit dat Tel<strong>en</strong>et dit ook gedaan heeft is het feit dat Tel<strong>en</strong>et destijds weinig<br />
eig<strong>en</strong> financiële middel<strong>en</strong> had het project zelf te bekostig<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus sterk van de subsidie afhankelijk<br />
was (Suet<strong>en</strong>s, 2005). De vraag is vervolg<strong>en</strong>s wat voor Tel<strong>en</strong>et in de eerste plaats de red<strong>en</strong> was om<br />
tests te gaan do<strong>en</strong> met digitale televisie. In e<strong>en</strong> brochure die is opgesteld in 2005 na afronding van<br />
Vlaander<strong>en</strong> Interactief, geeft Tel<strong>en</strong>et aan hoe de gehele Vlaamse k<strong>en</strong>nismaatschappij kan profiter<strong>en</strong><br />
van iDTV:<br />
43 Zie ook: De Vlaamse Overheid - Heet van de Naald.<br />
,<br />
6 november 2005<br />
44 IP staat voor Internet Protocol, dat e<strong>en</strong> technische Internetstandaard is voor transport van digitale informatie. In dit geval betek<strong>en</strong>t het<br />
dat elke settop-box gekoppeld is aan IP-adres, waardoor de door de gebruiker verstuurde data herk<strong>en</strong>d kan word<strong>en</strong> als kom<strong>en</strong>de vanuit<br />
e<strong>en</strong> bepaalde settop-box. Op deze manier kan er bijvoorbeeld gebruikersgedrag van e<strong>en</strong> testgezin geregistreerd word<strong>en</strong>.<br />
83
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
‘Veel van wat iDTV kan, was tot voor kort <strong>en</strong>kel via het Internet mogelijk. Maar slechts 40%<br />
van de Belgische gezinn<strong>en</strong> heeft Internet in huis. De televisie is bij 97,7 proc<strong>en</strong>t van de<br />
bevolking ingeburgerd. iDTV kan dan ook de digitale kloof overbrugg<strong>en</strong>, vooral omdat het<br />
medium gebruiksvri<strong>en</strong>delijk <strong>en</strong> goedkoop is.’ (Tel<strong>en</strong>et. 2005, p.9)<br />
Tel<strong>en</strong>et veronderstelt met deze uitspraak aan dat er in Vlaander<strong>en</strong> e<strong>en</strong> digitale kloof is welke door<br />
iDTV verkleind zou kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Het strev<strong>en</strong> naar het verklein<strong>en</strong> van deze digitale kloof, die<br />
verderop in deze paragraaf onder het kopje ‘overheid’ uitgebreider aan de orde zal kom<strong>en</strong>, is voor<br />
Tel<strong>en</strong>et echter ge<strong>en</strong> doel op zich, maar moet word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> financiële <strong>en</strong> commerciële context.<br />
Het bestaan van e<strong>en</strong> digitale kloof betek<strong>en</strong>de dat er bij bepaalde groep<strong>en</strong> in de sam<strong>en</strong>leving e<strong>en</strong> gebrek<br />
was aan toegang tot digitale media. Voor Tel<strong>en</strong>et betek<strong>en</strong>de dit dat er e<strong>en</strong> gat in de markt bestond,<br />
welke iDTV wellicht kon opvull<strong>en</strong>. Vanwege de relatief lage Internet- <strong>en</strong> computerp<strong>en</strong>etratie in de<br />
Vlaamse huishoud<strong>en</strong>s zou iDTV goed met het Internet kunn<strong>en</strong> concurrer<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Vlaamse markt<br />
kunn<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele behoefte naar e<strong>en</strong> alternatief voor het Internet. iDTV zou voor<br />
Tel<strong>en</strong>et dus e<strong>en</strong> nieuwe bron van inkomst<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. In dezelfde brochure maakt Tel<strong>en</strong>et dan<br />
ook duidelijk dat naast andere betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> ook de kabeldistributeurs economisch voordeel<br />
kunn<strong>en</strong> behal<strong>en</strong> bij het participer<strong>en</strong> in iDTV:<br />
‘Ook de distributiesector doet zijn voordeel. Nu de GSM-markt in Vlaander<strong>en</strong> haar<br />
hoogtepunt heeft bereikt, is de verkoop van iDTV-formules e<strong>en</strong> welkome aanvulling op de<br />
activiteit<strong>en</strong> van verdelers.’ (Tel<strong>en</strong>et, 2005, p.21)<br />
Voorgaand citaat geeft aan dat Tel<strong>en</strong>et, zelf deel van de distributiesector, de ontwikkeling van iDTV<br />
inderdaad zag als het op<strong>en</strong>gaan van e<strong>en</strong> nieuwe, nog onverzadigde markt. Het vertrouw<strong>en</strong> in deze<br />
markt kwam voort uit e<strong>en</strong> rapport dat in opdracht van Tel<strong>en</strong>et opgesteld was door McKinsey &<br />
Company 45 . Naar aanleiding van dit rapport werd geconcludeerd dat de ontwikkeling van iDTV voor<br />
de hele industrie gunstig zou zijn (‘Startfase Digitale...’, 2003, p.30). Hierbij zoud<strong>en</strong> zowel de<br />
abonnem<strong>en</strong>tskost<strong>en</strong> als de betaling<strong>en</strong> voor de VOD, e-mail, chat <strong>en</strong> SMS services van Tel<strong>en</strong>et leid<strong>en</strong><br />
tot nieuwe inkomst<strong>en</strong> voor deze kabeldistributeur (Heyl<strong>en</strong>, 2005).<br />
Vanuit het motief in te spel<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> nieuwe markt met bijbehor<strong>en</strong>de winst<strong>en</strong>, beslaat het<br />
concept van <strong>iTV</strong> dat het bedrijf heeft e<strong>en</strong> onafgebak<strong>en</strong>d gebied. Interactiviteit binn<strong>en</strong> <strong>iTV</strong> zijn daarbij<br />
alle programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die Tel<strong>en</strong>et sam<strong>en</strong> met de omroep<strong>en</strong>, de overheid <strong>en</strong> externe bedrijv<strong>en</strong><br />
heeft ontwikkeld binn<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> Interactief, behalve waar ‘alle<strong>en</strong>’ het gaat om het uitz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van<br />
45 De titel <strong>en</strong> de inhoud van het rapport <strong>en</strong> zijn helaas voor dit onderzoek niet bek<strong>en</strong>d.<br />
84
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
(nieuwe) digitale z<strong>en</strong>ders. In e<strong>en</strong> brochure van iDTV die in 2005 door Tel<strong>en</strong>et is opgesteld, beschrijft<br />
het bedrijf de televisievorm als volgt:<br />
‘Enerzijds bouwt iDTV verder op de populairste, invloedrijkste <strong>en</strong> meest verspreide<br />
mediatechnologie van de twintigste eeuw, de televisie, maar dan in digitale vorm. Anderzijds<br />
combineert iDTV televisie met interactieve technologie <strong>en</strong> communicatietechnologie.Via<br />
e<strong>en</strong>voudige m<strong>en</strong>u’s in de eig<strong>en</strong> taal kan de gebruiker programma’s bekijk<strong>en</strong>, maar ook<br />
communicer<strong>en</strong>, bankier<strong>en</strong>, televot<strong>en</strong>, spelletjes spel<strong>en</strong>, ler<strong>en</strong>, docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bij de overheid<br />
aanvrag<strong>en</strong>, shopp<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> film ‘hur<strong>en</strong>’, <strong>en</strong> nog veel meer.’ (Tel<strong>en</strong>et, 2005, p. 8-9)<br />
In bov<strong>en</strong>staand fragm<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> door Tel<strong>en</strong>et drie k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van iDTV g<strong>en</strong>oemd, namelijk digitale<br />
televisie, communicatietechnologie <strong>en</strong> interactieve technologie. Dezelfde drie elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> ook<br />
terug in e<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tatie van Tel<strong>en</strong>et uit 2004 (figuur 23). In dit schema wordt verder onderscheid<br />
gemaakt tuss<strong>en</strong> de twee interactieve categorieën ‘Interactive TV’ <strong>en</strong> ‘Interactive services’, <strong>en</strong> de twee<br />
niet als interactief b<strong>en</strong>oemde categorieën ‘Digital TV’ <strong>en</strong> ‘Communication’. Echter wordt de categorie<br />
‘Communcation’ in dezelfde pres<strong>en</strong>tatie wordt echter weer expliciet vervang<strong>en</strong> door de categorie<br />
‘Interactie’ (Verhelst, 2004, p.17). Er is dus ge<strong>en</strong> duidelijke afbak<strong>en</strong>ing van wat als interactief wordt<br />
gezi<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat niet. Dit wordt bevestigd door Ko<strong>en</strong> Heyl<strong>en</strong>, die ‘alle nieuwe toepassing<strong>en</strong> waar de<br />
kijker de afstandsbedi<strong>en</strong>ing van de settop-box voor nodig heeft’ als interactief beschouwt(Heyl<strong>en</strong>,<br />
2005).<br />
Figuur 23: Het aanbod van iDTV volg<strong>en</strong>s Tel<strong>en</strong>et<br />
(Verhelst, 2004, p.12)<br />
Het brede conceptuele kader van Tel<strong>en</strong>et is te verklar<strong>en</strong> door de commerciële achtergrond van het<br />
bedrijf. In plaats van stil te staan bij de vraag wat interactiviteit eig<strong>en</strong>lijk inhoudt op grond van<br />
85
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
technische mogelijkhed<strong>en</strong> of handeling<strong>en</strong> die de gebruiker kan uitvoer<strong>en</strong> gebruikt de kabeldistributeur<br />
term om de consum<strong>en</strong>t <strong>en</strong>thousiast te mak<strong>en</strong> voor iDTV. Het begrip interactiviteit di<strong>en</strong>t daarom vooral<br />
als modewoord in combinatie met kret<strong>en</strong> als ‘meer keuze <strong>en</strong> ‘meer controle <strong>en</strong> comfort’ (Tel<strong>en</strong>et,<br />
2005, p 15) <strong>en</strong> wordt gebruikt voor alles waarin het bedrijf e<strong>en</strong> financieel succesvolle nieuwe digitale<br />
toepassing van televisie ziet.<br />
De w<strong>en</strong>s van Tel<strong>en</strong>et tot het ontwikkel<strong>en</strong> van digitale interactieve televisie is, kort sam<strong>en</strong>gevat,<br />
ontstaan vanuit de bestaande financiële situatie: het bedrijf had behoefte aan e<strong>en</strong> nieuwe markt <strong>en</strong><br />
voorzag deze markt in de ontwikkeling van iDTV. De behoefte aan subsidie om in iDTV te kunn<strong>en</strong><br />
invester<strong>en</strong> heeft het bedrijf vervolg<strong>en</strong>s gedwong<strong>en</strong> tot sam<strong>en</strong>werking met de omroep<strong>en</strong>. Aansluit<strong>en</strong>d<br />
op deze motiev<strong>en</strong> zijn concept<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> binn<strong>en</strong> Tel<strong>en</strong>et dan ook breed <strong>en</strong> gebaseerd op dat wat m<strong>en</strong><br />
verwachtte als zodanig te kunn<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> aan zijn klant<strong>en</strong>.<br />
Overheid<br />
De Vlaamse overheid is nauw betrokk<strong>en</strong> geweest bij de realisatie van de pilot. Drie van de betrokk<strong>en</strong><br />
partij<strong>en</strong> (de VRT, Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong> Interkabel) zijn partij<strong>en</strong> die gedeeltelijk op e<strong>en</strong> directe of e<strong>en</strong> indirecte<br />
manier gefinancierd word<strong>en</strong> door de overheid. Voor deze partij<strong>en</strong>, maar ook voor de betrokk<strong>en</strong><br />
commerciële omroep<strong>en</strong>, is door de overheid extra geld vrijgemaakt ter realisatie van de pilot. Ook<br />
heeft de overheid, zoals in paragraaf 4.2 verder besprok<strong>en</strong> zal word<strong>en</strong>, zelf inhoudelijk deelg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
aan het project door overheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> te lever<strong>en</strong> via iDTV. Deze directe financiële <strong>en</strong> inhoudelijke<br />
betrokk<strong>en</strong>heid van de overheid heeft twee achterligg<strong>en</strong>de oorzak<strong>en</strong>, die hieronder besprok<strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>.<br />
De eerste oorzaak is de institutionele achtergrond van de betrokk<strong>en</strong> kabelmaatschappij<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
publieke omroep<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong>. Zoals al in de inleiding van dit hoofdstuk besprok<strong>en</strong> is, heeft<br />
Tel<strong>en</strong>et zich ontwikkeld van e<strong>en</strong> overheidsinstelling tot e<strong>en</strong> geprivatiseerd bedrijf, dat nog gedeeltelijk<br />
gebruik maakt van de netwerk<strong>en</strong> van gem<strong>en</strong>gde <strong>en</strong> zuivere communales. Deze geschied<strong>en</strong>is heeft<br />
ervoor gezorgd dat het bedrijf dus nog steeds gedeeltelijk structurele financiële steun van de overheid<br />
krijgt. Volg<strong>en</strong>s Sv<strong>en</strong> Rousseaux (IDTV knowledge c<strong>en</strong>ter, VRT) heeft Tel<strong>en</strong>et daarnaast e<strong>en</strong> sterke<br />
overheidslobby <strong>en</strong> kan daarmee dus invloed uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> op de beslissing<strong>en</strong> die de overheid maakt<br />
(Rousseaux, 2005). De huidige verhouding<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de overheid <strong>en</strong> de VRT kom<strong>en</strong> voort uit e<strong>en</strong><br />
verled<strong>en</strong> van overheidssteun aan de nationale radio-omroep<strong>en</strong>. Verschill<strong>en</strong>de Belgische radioomroep<strong>en</strong><br />
zijn vanaf 1930 met overheidsgeld<strong>en</strong> onder de overkoepel<strong>en</strong>de naam ‘NIR’ 46 televisie gaan<br />
mak<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s de tweede wereldoorlog zijn veel van de verzuilde omroep<strong>en</strong> verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> na 1945<br />
niet meer onder de NIR terug gekeerd. Tuss<strong>en</strong> 1930 <strong>en</strong> 1960 heeft het NIR door de overheid e<strong>en</strong><br />
46 Nationaal Instituut voor Radio-omroep<br />
86
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
exploitatiemonopolie toebedeeld gekreg<strong>en</strong>. In 1960 werd er e<strong>en</strong> nieuwe wet van kracht, die de ruimte<br />
gaf aan de opsplitsing van drie publieke omroepinstelling<strong>en</strong>: De BRT 47 , de RTBF 48 <strong>en</strong> het Instituut der<br />
Geme<strong>en</strong>schappelijke Di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (laatstg<strong>en</strong>oemde is in 1977 ontbond<strong>en</strong>). In 1997 kreeg de BRT, welke<br />
destijds uitzond op drie televisi<strong>en</strong>ett<strong>en</strong>, de naam ‘VRT’. Voorafgaand aan deze laatste<br />
naamsverandering werd in 1997 het toezicht op deze omroep overdrag<strong>en</strong> van de Belgische federale<br />
overheid naar de Vlaamse overheid. 49 In hetzelfde jaar heeft deze sam<strong>en</strong> met de VRT de eerste<br />
‘beheerovere<strong>en</strong>komst’ getek<strong>en</strong>d, waarin ‘de recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> plicht<strong>en</strong> van de Vlaamse Geme<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> de<br />
op<strong>en</strong>bare omroep voor e<strong>en</strong> periode van vijf jaar’geregeld word<strong>en</strong> 50 . De door de overheid gestelde<br />
randvoorwaard<strong>en</strong> aan het operer<strong>en</strong> van de VRT <strong>en</strong> de daaraan verbond<strong>en</strong> subsidies werd<strong>en</strong> vanaf 1997<br />
dus vastgelegd in beheersovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, waarvan de tweede, lop<strong>en</strong>d van 2002 tot 2006, tijd<strong>en</strong>s de<br />
pilot van kracht was. In deze overe<strong>en</strong>komst kunn<strong>en</strong> onder andere de algem<strong>en</strong>e tak<strong>en</strong> van de VRT terug<br />
gevond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Tot deze tak<strong>en</strong> behor<strong>en</strong> ‘de opdracht e<strong>en</strong> zo groot mogelijk aantal mediagebruikers<br />
te bereik<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> diversiteit aan programma’s die de belangstelling wekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> eraan voldo<strong>en</strong>’ (de<br />
Graeve & van Mechel<strong>en</strong>, 2001 p.1) <strong>en</strong> het vervull<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> rol ‘bij het optimaal inspel<strong>en</strong> van<br />
Vlaander<strong>en</strong> op de opportuniteit<strong>en</strong> van de informatiemaatschappij’ (Idem). Dit kan zowel gebeur<strong>en</strong><br />
door ‘via de traditionele kanal<strong>en</strong> - radio <strong>en</strong> TV - de nodige aandacht te bested<strong>en</strong> aan nieuwe<br />
informatie- <strong>en</strong> communicatietechnologieën <strong>en</strong> hun opportuniteit<strong>en</strong>, als door de installatie van e<strong>en</strong><br />
inhoudelijk verantwoord <strong>en</strong> technologisch up-to-date mediaplatform in Vlaander<strong>en</strong>’ (Idem). Dit<br />
mediaplatform werd in Vlaander<strong>en</strong> Interactief gevormd door iDTV.<br />
De tweede oorzaak van de overheidsbetrokk<strong>en</strong>heid bestaat uit de eig<strong>en</strong> doel<strong>en</strong> die deze<br />
overheid had met het project. Aan het begin van de pilot zag Vlaamse overheid haar investering<strong>en</strong> in<br />
iDTV als e<strong>en</strong> middel om e<strong>en</strong> nationale gelijkschakeling op het gebied van informatievoorzi<strong>en</strong>ing te<br />
bewerkstellig<strong>en</strong>. Uit e<strong>en</strong> toespraak van de minister van Financiën <strong>en</strong> Begroting, Ruimtelijke Ord<strong>en</strong>ing,<br />
Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> Technologische Innovatie Dirk van Mechel<strong>en</strong> (2004) blijkt dat deze de<br />
experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met digitale interactieve televisie zag als de stapp<strong>en</strong> die Vlaander<strong>en</strong> moest nem<strong>en</strong> om te<br />
kom<strong>en</strong> tot het verbeter<strong>en</strong> van de nationale k<strong>en</strong>nismaatschappij. Dit laatste was volg<strong>en</strong>s de minister<br />
hard nodig, omdat er in Vlaander<strong>en</strong> e<strong>en</strong> digitale kloof zou bestaan die groter was in vergelijking met<br />
die in andere Europese land<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>de dat er binn<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> e<strong>en</strong> (te) scheve verhouding<br />
was in de toegang tot informatie tuss<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die wel toegang hadd<strong>en</strong> tot digitale media (in dit geval<br />
gaat het om het Internet), <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die dit niet hadd<strong>en</strong>. Hoewel er e<strong>en</strong> goed distributi<strong>en</strong>etwerk lag,<br />
had volg<strong>en</strong>s van Mechel<strong>en</strong> slechts 38% van de bevolking e<strong>en</strong> aansluiting op het Internet. De red<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
voor dit relatief lage perc<strong>en</strong>tage kond<strong>en</strong> aldus de minister gevond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sociaal-economische<br />
47 Belgische Radio <strong>en</strong> Televisie, Instituut der Nederlandse uitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong><br />
48 Radiodiffusion-Télévision Belge, Émissions françaises<br />
49 Bron: NRC handelsblad -Encyclopedie Omroep. , 20 november 2005<br />
50 Bron: VRT.be – 1997. , 6 november 2005<br />
87
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
hoek. Veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> computer omdat deze te duur of te complex gevond<strong>en</strong> werd <strong>en</strong> de<br />
di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> op het Internet niet toereik<strong>en</strong>d war<strong>en</strong>. iDTV kon volg<strong>en</strong>s van Mechel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goed alternatief<br />
bied<strong>en</strong>. Omdat het door de digitalisering van de televisieket<strong>en</strong> mogelijk werd om di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aan te<br />
bied<strong>en</strong> die daarvóór slechts via het Internet op e<strong>en</strong> computer aangebod<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, kon de<br />
toegang tot informatie kon verbeterd door deze informatie te bied<strong>en</strong> via kabeltelevisie, tot welke 98%<br />
van de Vlaming<strong>en</strong> toegang had (van Mechel<strong>en</strong>, 2004, p.2). E<strong>en</strong> passage uit e<strong>en</strong> beleidsbrief van van<br />
Mechel<strong>en</strong> koppelt het doel van het dicht<strong>en</strong> van de digitale kloof op directe wijze aan de pilot:<br />
‘Eind 2002 werd door e<strong>en</strong> consortium van Vlaamse kabeloperator<strong>en</strong> <strong>en</strong> omroeporganisaties<br />
e<strong>en</strong> projectvoorstel ingedi<strong>en</strong>d bij de Vlaamse overheid met betrekking tot de uitbouw van<br />
interactieve digitale televisie in Vlaander<strong>en</strong>. Dit moet de gebruiker toelat<strong>en</strong> om via e<strong>en</strong> goed<br />
ingeburgerd medium, m.n. de televisie, toegang te krijg<strong>en</strong> tot interactieve televisietoepassing<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ook toepassing<strong>en</strong> uit de Internetwereld. Op deze manier kunn<strong>en</strong> meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> toegang<br />
krijg<strong>en</strong> tot universele di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> als e-governm<strong>en</strong>t <strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> bijdrage geleverd word<strong>en</strong> tot het<br />
dicht<strong>en</strong> van de digitale kloof.’ (Van Mechel<strong>en</strong>, 2003, p.20)<br />
Zoals uit bov<strong>en</strong>staand citaat tev<strong>en</strong> blijkt, heeft de overheid, uitgaande van de g<strong>en</strong>oemde digitale kloof<br />
<strong>en</strong> in het kader van deelname aan het Europese initiatief eEurope 51 , ook beslot<strong>en</strong> zich inhoudelijk bij<br />
de pilot te betrekk<strong>en</strong> door middel van het aanbied<strong>en</strong> van di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. Deze di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong>d<br />
op het bredere Vlaamse project e-governm<strong>en</strong>t, dat zich bezig hield met het aanbied<strong>en</strong> van<br />
overheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> via ICT, word<strong>en</strong> ontwikkeld. Van Mechel<strong>en</strong> was van m<strong>en</strong>ing dat iDTV pas aan zou<br />
slaan als er ook interessante di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De overheid was één van de<br />
institut<strong>en</strong> die deze di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> zou kunn<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> (van Mechel<strong>en</strong>, 2004, p.3) Omgekeerd gaat de<br />
red<strong>en</strong>ering op dat e-goverm<strong>en</strong>t niet alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> inhoudelijke impuls zou kunn<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan iDTV, maar<br />
dat het nieuwe medium op zijn beurt de communicatie tuss<strong>en</strong> overheid <strong>en</strong> burger kon stimuler<strong>en</strong> door<br />
het feit dat er via iDTV veel meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> bereikt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dan via het Internet. Vlaams<br />
minister Patricia Ceys<strong>en</strong>s, die het e-governm<strong>en</strong>t project leidde, bevestigt dit argum<strong>en</strong>t:<br />
‘iDTV is e<strong>en</strong> veelbelov<strong>en</strong>de optie om alle burgers te bereik<strong>en</strong>, vooral dieg<strong>en</strong><strong>en</strong> die vandaag<br />
nog ge<strong>en</strong> Internet hebb<strong>en</strong>. Ongeveer de helft van de Vlaamse gezinn<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> PC, slechts<br />
35% toegang tot het Internet. Door de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van de televisie aan te bied<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we<br />
pot<strong>en</strong>tieel meer dan 90% van de Vlaamse gezinn<strong>en</strong> bereik<strong>en</strong>.’ (Ceys<strong>en</strong>s, 2004, p 1-2)<br />
51 eEurope ondersteunt nationale project<strong>en</strong> ter bevordering van de informatiemaatschappij, waaronder de communicatie tuss<strong>en</strong> overheid<br />
<strong>en</strong> burger via ICT. Zie ook: European Commission – Information Society – eEurope 2005.<br />
25 oktober 2005<br />
88
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Naast het strev<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> nationale verbetering van de informatietoegang zag minister van Mechel<strong>en</strong><br />
ook om de internationale voordel<strong>en</strong> van het project. Zowel e<strong>en</strong> goede toegang tot informatie voor de<br />
gebruiker als de ervaring<strong>en</strong> met productie <strong>en</strong> receptie van interactieve televisie zoud<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />
volg<strong>en</strong>s de minister e<strong>en</strong> plekje op de wereldkaart gev<strong>en</strong>:<br />
‘Ik hoef u er niet op te wijz<strong>en</strong> dat onze maatschappij steeds verder evolueert naar e<strong>en</strong><br />
k<strong>en</strong>nismaatschappij. Nieuwe technologieën zijn voor de burger e<strong>en</strong> gigantisch v<strong>en</strong>ster op de<br />
wereld ze zijn onmisbaar voor de competiviteit van onze bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> krachtig<br />
hulpmiddel voor de overheid om efficiënt <strong>en</strong> doorzichtig te werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> te communicer<strong>en</strong>. De<br />
Vlaamse regering is zich hier t<strong>en</strong> volle van bewust <strong>en</strong> wil dan ook deze ontwikkeling t<strong>en</strong> volle<br />
ondersteun<strong>en</strong> <strong>en</strong> ervoor zorg<strong>en</strong> dat Vlaander<strong>en</strong> e<strong>en</strong> Europees koploper wordt.’ (van<br />
Mechel<strong>en</strong>, 2004, p.2)<br />
Het word<strong>en</strong> van Europees koploper is hierbij niet het einddoel. Het is e<strong>en</strong> voorwaarde voor e<strong>en</strong><br />
sterkere marktpositie van Vlaander<strong>en</strong>. Het in huis hebb<strong>en</strong> van de juiste k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> techniek om iDTV<br />
tot e<strong>en</strong> succes te mak<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t namelijk e<strong>en</strong> stimulans voor de economie <strong>en</strong> de werkgeleg<strong>en</strong>heid.<br />
Het g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> van expertise ter stimulans van de nationale economie was dus e<strong>en</strong> derde doel dat de<br />
overheid met iDTV wilde nastrev<strong>en</strong>.<br />
De vraag rest waarom de overheid het noodzakelijk vond extra investering<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> in het<br />
project. Er had immers ook gewacht kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> tot het mom<strong>en</strong>t dat de televisieket<strong>en</strong> zonder extra<br />
subsidies zou digitaliser<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> mogelijk antwoord op die vraag komt uit e<strong>en</strong> artikel van het<br />
overheidsblad Binn<strong>en</strong>Band, waarin gedeeltelijk dezelfde impasse wordt beschrev<strong>en</strong> zoals deze in 2000<br />
in Nederland gold: door de goede bekabeling <strong>en</strong> tevred<strong>en</strong>heid met de analoge televisie-inhoud was er<br />
ge<strong>en</strong> markt voor digitale televisie. Hierdoor bleef e<strong>en</strong> concurr<strong>en</strong>tieslag tuss<strong>en</strong> televisiedistributeurs<br />
(satelliet, ether <strong>en</strong> kabel) uit (Doesselaere, 2004, p. 16). Maar anders dan in Nederland lag de<br />
p<strong>en</strong>etratie van het Internet in de Vlaamse huishoud<strong>en</strong>s, zoals hierbov<strong>en</strong> al beschrev<strong>en</strong> is, veel lager.<br />
Om de Vlaamse k<strong>en</strong>nismaatschappij zich t<strong>en</strong> volste te lat<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> – het is de taak van e<strong>en</strong><br />
overheid om hiervoor zorg te drag<strong>en</strong> - was het juist dit laatste feit dat moest verander<strong>en</strong>. De Vlaamse<br />
overheid zag iDTV als het medium dat deze verandering kon bewerkstellig<strong>en</strong>, <strong>en</strong> was daarom bereid<br />
het project Vlaander<strong>en</strong> Interactief te steun<strong>en</strong>. Dat de overheid het project Vlaander<strong>en</strong> Interactief alle<strong>en</strong><br />
financieel zou steun<strong>en</strong> als deze e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking van zowel de distributeurs als de omroep<strong>en</strong> zou<br />
bevatt<strong>en</strong>, kan verklaard word<strong>en</strong> door de ervaring die de VRT al eerder had opgedaan met het DTPproject,<br />
waarbij het gebrek aan e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking met de commerciële z<strong>en</strong>ders werd gezi<strong>en</strong> als<br />
89
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
remm<strong>en</strong>de factor in het <strong>en</strong>thousiasme van de kijker (VRT, 2003a). Deze moest steeds schakel<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
de settop-box voor de digitale programma’s van de VRT <strong>en</strong> het analoge televisietoestel voor het<br />
bekijk<strong>en</strong> van de commerciële z<strong>en</strong>ders. Het einde van de paragraaf met aanbeveling<strong>en</strong> in het DTP<br />
evaluatierapport luidt:<br />
‘Conditio sine qua non is dat de belangrijkste Vlaamse omroep<strong>en</strong> ‘sam<strong>en</strong>’ e<strong>en</strong> aanbod van<br />
digitale interactieve di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aan de klant/kijker voorstell<strong>en</strong>.’ (VRT, 2003a, p.77)<br />
E<strong>en</strong> logisch gevolg van de ervaring die er bij de VRT is opgedaan is daarom e<strong>en</strong> besluit om de<br />
publieke omroep<strong>en</strong> verder te lat<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> met iDTV <strong>en</strong> ook de commerciële omroep<strong>en</strong> hierbij<br />
te betrekk<strong>en</strong>, zodat het project zo succesvol mogelijk zou verlop<strong>en</strong>. Uit e<strong>en</strong> beleidsbrief van minister<br />
van Keul<strong>en</strong> (ministerie van Won<strong>en</strong>, Media <strong>en</strong> Sport) wordt duidelijk dat Vlaander<strong>en</strong> Interactief werd<br />
gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> voortzetting van het DTP-project waarin ook commerciële initiatiev<strong>en</strong><br />
verteg<strong>en</strong>woordigd zoud<strong>en</strong> zijn:<br />
‘Met dit project wil het consortium o.m. de commercieel implem<strong>en</strong>teerbare waarde van de<br />
verschill<strong>en</strong>de toepassing<strong>en</strong> gaan bepal<strong>en</strong>. Op die manier bouwt het ook verder op de<br />
bevinding<strong>en</strong> <strong>en</strong> knowhow van het e-VRT project, waarin eerder al het kijkersgedrag werd<br />
onderzocht.’ (Van Keul<strong>en</strong>, 2003, p.15)<br />
Naast het gebruik<strong>en</strong> van de bestaande ‘know-how’ van de VRT kan er nog e<strong>en</strong> andere red<strong>en</strong> bedacht<br />
word<strong>en</strong> om de omroep<strong>en</strong> in de pilot van Tel<strong>en</strong>et te betrekk<strong>en</strong>. Het DTP-project maakte gebruik van<br />
andere technologieën op het gebied van distributie (DVB-t / ADSL) <strong>en</strong> middleware (XML, HTML <strong>en</strong><br />
ECMAscript) dan het tweede project. Door in het nieuwe project opnieuw de VRT te betrekk<strong>en</strong>,<br />
probeerde de overheid te voorkom<strong>en</strong> dat er twee technische standaard<strong>en</strong> naast elkaar zoud<strong>en</strong> ontstaan<br />
(Suet<strong>en</strong>s & Rousseaux, 2005). De vraag stelt zich waarom de overheid koos voor de kabel <strong>en</strong> niet<br />
verder is gegaan met het stimuler<strong>en</strong> van digitale interactieve televisie via de ether <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ADSL<br />
verbinding, zoals al was getest in het DTP-project. Hiervoor zijn e<strong>en</strong> aantal verklaring<strong>en</strong> mogelijk.<br />
Eén van deze verklaring<strong>en</strong> is het feit dat de Tel<strong>en</strong>et e<strong>en</strong> sterke overheidslobby heeft <strong>en</strong> daarom e<strong>en</strong><br />
project waarin Tel<strong>en</strong>et verteg<strong>en</strong>woordigd was de voorkeur had (Rousseaux 2005). Verder zou de<br />
overheid, welke e<strong>en</strong> deel van het Vlaamse kabelnetwerk zelf beheert, met de keuze voor Tel<strong>en</strong>et dus<br />
ook de eig<strong>en</strong> (zuivere <strong>en</strong> gem<strong>en</strong>gde) communales steun<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> derde mogelijke verklaring ligt in het<br />
doel dat m<strong>en</strong> voor og<strong>en</strong> had: De kabel is de meest voor de hand ligg<strong>en</strong>de keuze wanneer m<strong>en</strong> zich tot<br />
doel stelt de Vlaamse digitale kloof te dicht<strong>en</strong>. In het docum<strong>en</strong>t ‘toekomstverk<strong>en</strong>ning van het<br />
kabellandschap’ gev<strong>en</strong> de auteurs Maltha <strong>en</strong> Zeeman e<strong>en</strong> overzicht van het televisielandschap in<br />
90
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
België. Zij gev<strong>en</strong> aan dat het Belgische televisiekabelnetwerk, in 1999 gebruikt door 92% van de<br />
huishoud<strong>en</strong>s, e<strong>en</strong> ‘monopoliepositie’ inneemt <strong>en</strong> nauwelijks hoeft te concurrer<strong>en</strong> met andere<br />
distributiekanal<strong>en</strong> (Maltha <strong>en</strong> Zeeman, 1999, p.55-57). Ook Minister van Keul<strong>en</strong> (Won<strong>en</strong>, Media <strong>en</strong><br />
Sport) sprak in 2003 over e<strong>en</strong> hoog aantal (98%) huishoud<strong>en</strong>s dat aangeslot<strong>en</strong> zou zijn op<br />
kabeltelevisie <strong>en</strong> legt ook het verband tuss<strong>en</strong> dit perc<strong>en</strong>tage <strong>en</strong> de distributiekanal<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />
Vlaander<strong>en</strong> Interactief:<br />
‘Volledigheidshalve kan hier word<strong>en</strong> aan toegevoegd dat met de rec<strong>en</strong>te start van ‘Vlaander<strong>en</strong><br />
Interactief’ […], e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband tuss<strong>en</strong> Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong> Interkabel, de sterke<br />
netwerkinfrastructuur in Vlaander<strong>en</strong> gevaloriseerd wordt waarmee 98% van de bevolking<br />
wordt bereikt.’ (Van Keul<strong>en</strong>, 2003, p.24)<br />
Wanneer het erom gaat de digitale kloof in Vlaander<strong>en</strong> te dicht<strong>en</strong> door middel van iDTV, is de keuze<br />
voor de kabel dus voor de hand ligg<strong>en</strong>d, omdat dit het distributiekanaal is via welke zoveel mogelijk<br />
burgers bereikt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Aan zijn strev<strong>en</strong> naar het dicht<strong>en</strong> van de digitale kloof <strong>en</strong> het stimuler<strong>en</strong> van de economie <strong>en</strong><br />
k<strong>en</strong>nismaatschappij heeft minister van Mechel<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> inhoudelijke concept<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> gekoppeld. Hij<br />
spreekt slechts op e<strong>en</strong> zeer algeme<strong>en</strong> niveau van ‘nieuwe creatieve interactieve formats’ voor<br />
programma’s die Vlaander<strong>en</strong> het nieuwe ‘Hollywood van iDTV’ zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> (van<br />
Mechel<strong>en</strong>, 2004, p.3). Minister van Keul<strong>en</strong> gaat iets dieper in op de mogelijkhed<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> <strong>en</strong><br />
bespreekt in zijn ‘beleidsbrief (2004) de mogelijkhed<strong>en</strong> die de omroep<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> om buit<strong>en</strong><br />
programma’s ook andere televisiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> te g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> in het kader van digitalisering. Hij schrijft onder<br />
andere het volg<strong>en</strong>de:<br />
‘Het meest bek<strong>en</strong>de concrete voorbeeld van e<strong>en</strong> televisiedi<strong>en</strong>st is de video-op-aanvraag<br />
(VOD), doch ook andere interactieve di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> in aanmerking voor e<strong>en</strong> kwalificatie<br />
als televisiedi<strong>en</strong>st, onder meer televisie met betaling per vertoning, interactieve<br />
televerkoopdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> programma’s voor afstandsvorming.’ (Van Keul<strong>en</strong>, 2003, p.47)<br />
Met zijn gebruik van de woord<strong>en</strong> ‘ook andere interactieve di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>’ geeft van Keul<strong>en</strong> aan dat hij<br />
zowel VOD- als de andere door hem g<strong>en</strong>oemde toepassing<strong>en</strong> ziet als interactief. Hoe deze<br />
programma’s <strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong> technisch of inhoudelijk moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gerealiseerd, wordt echter niet<br />
gezegd. Minister Ceys<strong>en</strong>s, verantwoordelijk voor de inhoudelijke e-governm<strong>en</strong>t di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, spreekt<br />
daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> juist over de technische manier waarop interactiviteit binn<strong>en</strong> de aan te bied<strong>en</strong><br />
91
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
overheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> zal gaan functioner<strong>en</strong>, namelijk door middel van het retourkanaal, welke de kijker<br />
de mogelijkheid biedt om bericht<strong>en</strong> terug te stur<strong>en</strong> (Ceys<strong>en</strong>s, 2004). De federale staatssecretaris voor<br />
Informatisering van de Staat, Peter van Velthov<strong>en</strong>, geeft in e<strong>en</strong> toespraak over iDTV t<strong>en</strong>slotte e<strong>en</strong><br />
voorbeeld van wat deze inhoudelijk zou kunn<strong>en</strong> zijn:<br />
‘Dank zij onze bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>kort bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong> digitaal politieloket<br />
aan hun geme<strong>en</strong>telijke e-loket toevoeg<strong>en</strong>. Via dat loket zou de burger heel e<strong>en</strong>voudige<br />
verrichting<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>, waarvoor hij zich vandaag nog naar e<strong>en</strong> politiekantoor moet<br />
verplaats<strong>en</strong>. Eén voorbeeld: wie e<strong>en</strong> wijkfeest wil organiser<strong>en</strong>, zou via het digitale loket<br />
kunn<strong>en</strong> aanvrag<strong>en</strong> welke strat<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afgezet, zou zijn tapvergunning kunn<strong>en</strong><br />
aanvrag<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> parkeerverbod aanvrag<strong>en</strong>.’ (Van Velthov<strong>en</strong>, 2004, p.4)<br />
Het digitale politieloket dat van Velthov<strong>en</strong> voorstelt, biedt e<strong>en</strong> duidelijk inhoudelijk idee van wat de<br />
overheid met <strong>iTV</strong> zou kunn<strong>en</strong> bewerkstellig<strong>en</strong>, maar di<strong>en</strong>t slechts als voorbeeld van wat de<br />
overheidsdi<strong>en</strong>st als interactieve toepassing zou kunn<strong>en</strong> zijn. E<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> concept dat zich<br />
conc<strong>en</strong>treert op de basisinhoud of -vorm van <strong>iTV</strong> is ook hier niet aanwezig.<br />
Sam<strong>en</strong>gevat kan gezegd word<strong>en</strong> dat de Vlaamse overheid met haar inhoudelijke <strong>en</strong> financiële<br />
betrokk<strong>en</strong>heid bij het pilotproject Vlaander<strong>en</strong> Interactief drie duidelijk geformuleerde doel<strong>en</strong> had,<br />
namelijk het verklein<strong>en</strong> van de digitale kloof op nationaal <strong>en</strong> internationaal niveau, het test<strong>en</strong> van<br />
eig<strong>en</strong> nieuwe toepassing<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van communicatie met de burger <strong>en</strong> het g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> van<br />
expertise ter stimulans van de nationale economie. Echter had de overheid daarbij ge<strong>en</strong> duidelijk<br />
concept van hoe <strong>iTV</strong> er concreet uit moest zi<strong>en</strong>. Wanneer de uitsprak<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de ministers<br />
aan elkaar gekoppeld word<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> concept van <strong>iTV</strong> word<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> dat zowel de inhoud (de<br />
voorbeeld<strong>en</strong> van van Keul<strong>en</strong> <strong>en</strong> van van Velthov<strong>en</strong>), vorm (via e<strong>en</strong> retourkanaal) <strong>en</strong> de doel<strong>en</strong> (zoals<br />
geformuleerd door van Mechel<strong>en</strong>) beslaat. Maar ook dit gezam<strong>en</strong>lijk concept van <strong>iTV</strong> is nog steeds<br />
nauwelijks afgebak<strong>en</strong>d.<br />
Interkabel<br />
De kabelorganisatie Interkabel, operer<strong>en</strong>d in de regio’s Antwerp<strong>en</strong>, Limburg, West Vlaander<strong>en</strong>,<br />
Kemp<strong>en</strong> <strong>en</strong> Vlaams Brabant is e<strong>en</strong> ‘zuivere intercommunale’ <strong>en</strong> is in bezit van de Vlaamse overheid.<br />
In de regio’s is interkabel distributeur van kabeltelevisie. Tegelijkertijd is Interkabel aandeelhouder<br />
van Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong> le<strong>en</strong>t het consortium zijn kabelnetwerk aan Tel<strong>en</strong>et voor Internet- <strong>en</strong> telefoniedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>.<br />
Deze constructie heeft ervoor gezorgd dat Interkabel actief betrokk<strong>en</strong> is geraakt bij Vlaander<strong>en</strong><br />
Interactief. Uit e<strong>en</strong> artikel in de Vlaamse krant De Tijd (2004) blijkt dat het kabelnetwerk van<br />
92
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Interkabel met steun van de Vlaamse overheid gebruikt zou gaan word<strong>en</strong> ter realisatie van de pilot<br />
door Tel<strong>en</strong>et. Omdat beide partij<strong>en</strong> zich op het gebied van televisiedistributie in hetzelfde geografische<br />
gebied zoud<strong>en</strong> begev<strong>en</strong>, zou Tel<strong>en</strong>et op dat mom<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> directe concurr<strong>en</strong>t van Interkabel word<strong>en</strong>. Er<br />
zoud<strong>en</strong> in dat geval over hetzelfde netwerk tegelijkertijd twee soort<strong>en</strong> televisie naast elkaar word<strong>en</strong><br />
gebod<strong>en</strong>, namelijk analoge televisie via Interkabel <strong>en</strong> digitale televisie via Tel<strong>en</strong>et. Paul de Fauw<br />
(bestuur Interkabel) zegt hierover in De Tijd:<br />
‘Ofwel participer<strong>en</strong> wij in de nieuwe structuur, ofwel moet<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komst<br />
bereik<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> billijke vergoeding voor onze di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>’. (‘Interkabel wil…’, 2004, p.5)<br />
Uit deze uitspraak blijkt dat Interkabel niet tevred<strong>en</strong> was met de situatie <strong>en</strong> voor de keuze stond om<br />
naast Tel<strong>en</strong>et actief te participer<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> Interactief of om e<strong>en</strong> vergoeding te vrag<strong>en</strong> aan<br />
Tel<strong>en</strong>et voor het aanbied<strong>en</strong> van het netwerk. Het eerste is gebeurd, Interkabel is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de lijst<br />
met sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong>.<br />
Omroep<strong>en</strong> (VRT, VMMa, VT4)<br />
De omroep<strong>en</strong> die betrokk<strong>en</strong> zijn geweest bij het project zijn zowel de publieke (VRT) als de<br />
commerciële omroep<strong>en</strong> (VMMa, VT4). De motiev<strong>en</strong> van de VRT om zich bezig te houd<strong>en</strong> met<br />
digitale interactieve televisie word<strong>en</strong> onder andere beschrev<strong>en</strong> in het eindrapport van het DTP-project,<br />
dat inspeelde de op de toekomstverwachting<strong>en</strong> die de omroep had t<strong>en</strong> opzichte van het<br />
medialandschap. Verwacht werd e<strong>en</strong> wereldwijde digitalisering van de televisieket<strong>en</strong>, welke voor de<br />
VRT verandering<strong>en</strong> met zich meebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> wat betreft productie- <strong>en</strong> distributieprocess<strong>en</strong>. Analoge<br />
producties zoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> door digitale <strong>en</strong> moest<strong>en</strong> geschikt gemaakt word<strong>en</strong> voor<br />
distributie via digitale kanal<strong>en</strong> <strong>en</strong> platforms. Dit betek<strong>en</strong>de niet alle<strong>en</strong> dat de bestaande programma’s<br />
gedigitaliseerd moest<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Het proces van digitalisering schiep de verwachting van e<strong>en</strong><br />
verslechterde concurr<strong>en</strong>tiepositie, die zou ontstaan door de ruimte voor de doorgifte van extra z<strong>en</strong>ders,<br />
welke digitalisering creëert. Ook de voortgaande internationalisering van de mediamarkt zou het de<br />
VRT lastiger mak<strong>en</strong> om te concurrer<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarbij kwaliteit te blijv<strong>en</strong> bied<strong>en</strong>. Om zijn positie te<br />
behoud<strong>en</strong>, was het voor de omroep daarom ook noodzakelijk om nieuwe (interactieve) mogelijkhed<strong>en</strong><br />
te test<strong>en</strong> voor programma’s met meerwaarde of nieuwe di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (VRT, 2003a. p.7).<br />
Niet alle<strong>en</strong> was e<strong>en</strong> eerste stap richting digitalisering noodzakelijk, ook leek deze de VRT<br />
logisch. In e<strong>en</strong> gesprek met Peter Suet<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Sv<strong>en</strong> Rousseaux (2005), gev<strong>en</strong> zij aan dat programma’s<br />
binn<strong>en</strong> het productieproces al digitaal geproduceerd <strong>en</strong> doorgegev<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> aan de afdeling die het<br />
vervolg<strong>en</strong>s analoog uitzond. Omdat de VRT zowel de productie, distributie (via de ether), als<br />
93
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
ontvangstkanal<strong>en</strong> in eig<strong>en</strong> beheer had zou het niet langer hoev<strong>en</strong> omzett<strong>en</strong> van digitaal naar analoog<br />
naar digitaal voor de omroep kost<strong>en</strong>- <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergiebespar<strong>en</strong>d werk<strong>en</strong>. Er was voor de VRT dus ge<strong>en</strong><br />
red<strong>en</strong> om vast te houd<strong>en</strong> aan de analoge manier van uitz<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />
Uit de evaluatie van het project Digitaal Thuisplatform kunn<strong>en</strong> nog twee red<strong>en</strong><strong>en</strong> gedestilleerd<br />
word<strong>en</strong> voor de VRT om mee te do<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> vervolgproject. Wat betreft de interactieve<br />
programmering (die in het rapport wordt getypeerd als meespel<strong>en</strong> of stemm<strong>en</strong>) wordt geconcludeerd<br />
dat het aanbod van interactieve applicaties e<strong>en</strong> ‘gemiste kans’ was (VRT, 2003a, p 75). Het geringe<br />
aanbod van interactieve programma’s in het DTP-project kan word<strong>en</strong> verklaard door technische<br />
problem<strong>en</strong> als verstoring van het signaal (VRT, 2003a, p 41- 42) <strong>en</strong> het niet synchroon lop<strong>en</strong> van<br />
verstuurde data, waardoor het uitz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van interactieve programma’s nogal arbeidsint<strong>en</strong>sief was <strong>en</strong><br />
de productiekost<strong>en</strong> hoog war<strong>en</strong> (Suet<strong>en</strong>s, 2005). Het feit dat de VRT de ontwikkeling van applicaties<br />
voor interactieve programma’s e<strong>en</strong> ‘gemiste kans’ noemt, geeft aan dat deze kans alsnog gegrep<strong>en</strong><br />
moet word<strong>en</strong>. Daarnaast werd, zoals er onder het kopje ‘overheid’ als is aangegev<strong>en</strong>, er e<strong>en</strong> sterke<br />
aanbeveling gegev<strong>en</strong> om in de toekomst sam<strong>en</strong> te gaan werk<strong>en</strong> met de commerciële omroep<strong>en</strong>, zodat<br />
het gehele televisieaanbod verloopt via de settop-box <strong>en</strong> gebruikers zich daar volledig op kunn<strong>en</strong><br />
richt<strong>en</strong> (VRT, 2003a, p.74 & 77) 52 . Het is aannemelijk dat het moet<strong>en</strong> wissel<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> het analoge<br />
signaal via het televisietoestel (voor het kunn<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> van de programma’s van de commerciële<br />
omroep<strong>en</strong>) <strong>en</strong> het digitale signaal via de settop-box (voor het kunn<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> van de programma’s van de<br />
VRT), sam<strong>en</strong> met de onduidelijkheid over welk programma er nu wel <strong>en</strong> niet digitale meerwaarde<br />
bood, vele <strong>en</strong>thousiaste gebruikers heeft gekost.<br />
Het deelnem<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> vervolgproject met betrekking tot digitale interactieve televisie leek<br />
dus e<strong>en</strong> logische stap na het vorige project. Over het DTP-project zegt de VRT in e<strong>en</strong> jaarverslag:<br />
‘De opgebouwde ervaring <strong>en</strong> de realisaties van dit pioniersproject [DTP] di<strong>en</strong><strong>en</strong> als<br />
waardevolle input voor Vlaander<strong>en</strong> Interactief dat onder het projectleiderschap van Tel<strong>en</strong>et<br />
in september 2003 gelanceerd werd.’ (VRT, 2003b, p. 45)<br />
Suet<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Rousseaux gev<strong>en</strong> echter aan dat er op deelname van de VRT aan het project vooral door de<br />
overheid is aangedrong<strong>en</strong>. Ondanks de verbetering<strong>en</strong> die er nog doorgevoerd zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
was er, juist door het feit dat er al e<strong>en</strong> project rond (i)DTV was afgerond, op dat mom<strong>en</strong>t vanuit de<br />
VRT zelf ge<strong>en</strong> dring<strong>en</strong>de red<strong>en</strong> om opnieuw aan e<strong>en</strong> proefproject mee te werk<strong>en</strong> (Suet<strong>en</strong>s <strong>en</strong><br />
Rousseaux, 2005). Voor de VMMa <strong>en</strong> VT4 lag dit anders. Zij hadd<strong>en</strong> nog niet eerder in e<strong>en</strong> dergelijk<br />
project geparticipeerd <strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> door de opzet van Vlaander<strong>en</strong> Interactief de kans om aan e<strong>en</strong><br />
52 Zie ook de subparagraaf ‘overheid’.<br />
94
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
testproject mee te do<strong>en</strong>, terwijl de overheid ook voor deze omroep<strong>en</strong> de helft van de gemaakte kost<strong>en</strong><br />
zou betal<strong>en</strong> (Idem). Ook is het d<strong>en</strong>kbaar dat er voor de commerciële omroep<strong>en</strong> dezelfde onzekerhed<strong>en</strong><br />
voor de toekomst gold<strong>en</strong> over het bereik<strong>en</strong> van de doelgroep. Wanneer er nieuwe z<strong>en</strong>ders in het<br />
televisielandschap bijkom<strong>en</strong> die wellicht ook nog interactieve inhoud zull<strong>en</strong> gaan bied<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> ook<br />
de commerciële omroep<strong>en</strong> beter hun best gaan do<strong>en</strong> om hun positie te behoud<strong>en</strong>. Het gaat deze<br />
omroep<strong>en</strong> daarbij niet om de informatievoorzi<strong>en</strong>ing naar de burger te optimaliser<strong>en</strong>, maar om het<br />
teg<strong>en</strong>gaan van e<strong>en</strong> gevreesde afname van het aantal kijkers <strong>en</strong> daarbij de reclame-inkomst<strong>en</strong>. Het<br />
aanbied<strong>en</strong> van digitale televisie met e<strong>en</strong> vorm van meerwaarde kan e<strong>en</strong> stimulans zijn om naar de<br />
programma’s van de commerciële omroep<strong>en</strong> te blijv<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong>. Anderzijds bied<strong>en</strong> nieuwe digitale<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> juist e<strong>en</strong> nieuw risico voor adverteerders. In het geval van Vlaander<strong>en</strong> Interactief zou<br />
de harde schijf die is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de settop-box kunn<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> voor terughoud<strong>en</strong>dheid van de<br />
commerciële omroep<strong>en</strong>. Met de mogelijkhed<strong>en</strong> van deze schijf zoud<strong>en</strong> reclames op e<strong>en</strong> makkelijke<br />
manier kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> overslag<strong>en</strong> door bijvoorbeeld e<strong>en</strong> uitz<strong>en</strong>ding op pauze te zett<strong>en</strong>, op te nem<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s reclameblokk<strong>en</strong> daarna door te spoel<strong>en</strong> of überhaupt op te nem<strong>en</strong> zonder reclameblokk<strong>en</strong><br />
(Baar<strong>en</strong>, 2003). Dat er in Vlaander<strong>en</strong> e<strong>en</strong> angst bestaat voor dergelijke toepassing<strong>en</strong> wordt bevestigd<br />
door Jozef Mert<strong>en</strong>s, technisch directeur van de VMMa in 2001, in e<strong>en</strong> online interview. Mert<strong>en</strong>s geeft<br />
aan dat de VMMa financiele schade zou kunn<strong>en</strong> ondervind<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> grootschalige verspreiding van<br />
settop-box<strong>en</strong> met hard discs, maar dat de omroep zich tegelijkertijd bewust is van het feit dat deze<br />
verspreiding niet teg<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong> is (Mert<strong>en</strong>s in: Cockx, 2001). Wanneer er uit wordt gegaan van deze<br />
onvermijdelijkheid, is het voor de commerciële omroep<strong>en</strong> juist van belang om de mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
obstakels die iDTV levert te test<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hierbinn<strong>en</strong> nieuwe programma’s, di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> (wanneer nodig)<br />
nieuwe vorm<strong>en</strong> van reclame te bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, zoals het verwev<strong>en</strong> van reclame ‘in de programmatie <strong>en</strong> niet<br />
meer als onderbreking’ (Idem, alinea 7). Wanneer m<strong>en</strong> de positie van Mert<strong>en</strong>s als uitgangspunt neemt<br />
voor de posities van zowel de VMMa als van VT4, kan gezegd word<strong>en</strong> dat deze omroep<strong>en</strong> de risico’s<br />
als ook de mogelijkhed<strong>en</strong> van iDTV wild<strong>en</strong> test<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van het behoud van adverteerders - <strong>en</strong><br />
daarmee zichzelf.<br />
Vanuit hun gevestigde rol van programmamakers conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> definities van interactieve<br />
televisie zich bij de omroep<strong>en</strong> rond de programmering <strong>en</strong> de inhoud van programma’s. Volg<strong>en</strong>s Peter<br />
Suet<strong>en</strong>s (VRT, 2005) moet <strong>iTV</strong> gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> brede toepassing, waarbinn<strong>en</strong> er verschill<strong>en</strong>de<br />
gradaties zijn, die in meer of mindere mate interactief zijn. E<strong>en</strong> milde vorm van <strong>iTV</strong> is volg<strong>en</strong>s hem<br />
verrijkte TV. De kijker kan iets opvrag<strong>en</strong> wat al naar de settop-box verstuurd is. E<strong>en</strong> vergevorderde<br />
vorm is interactieve televisie waarbij de kijker invloed kan uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> op of in e<strong>en</strong> programma zelf.<br />
De overkoepel<strong>en</strong>de versie van <strong>iTV</strong> definieert Suet<strong>en</strong>s als:<br />
95
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
‘[..] televisie waarbij de kijker kan kom<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> actie, waardoor hij of zij de normale flow<br />
onderbreekt, aanvult of in parallel begint te gebruik<strong>en</strong>, zonder dat het televisiegebeur<strong>en</strong><br />
daarbij verlat<strong>en</strong> wordt.’(Suet<strong>en</strong>s, 2005)<br />
Met de passage ‘zonder dat het televisiegebeur<strong>en</strong> daarbij verlat<strong>en</strong> wordt’ wordt bedoeld dat<br />
uitgezond<strong>en</strong> of opgevraagd beeld <strong>en</strong>/of geluid op de achtergrond altijd moet<strong>en</strong> doorlop<strong>en</strong>. In<br />
teg<strong>en</strong>stelling tot Tel<strong>en</strong>et, hor<strong>en</strong> het spel<strong>en</strong> van games, het gebruik<strong>en</strong> van services, e-mail, chat, <strong>en</strong><br />
SMS volg<strong>en</strong>s de definitie van Suet<strong>en</strong>s niet tot interactieve televisie, omdat hierbij het<br />
‘televisiegebeur<strong>en</strong>’ wel verlat<strong>en</strong> wordt. Bij deze visie op <strong>iTV</strong> ligt de nadruk niet op interactiviteit,<br />
maar op televisie. Omdat deze toepassing<strong>en</strong> niks met televisie (lees: televisieprogramma’s <strong>en</strong><br />
televisieprogrammering) te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> zij dat ook niet met <strong>iTV</strong>.<br />
In het eindrapport van het DTP-project wordt door de VRT vemeld dat interactieve televisie<br />
kan gaan ‘van <strong>en</strong>hanced television tot echte interactiviteit’ (VRT, 2003a, p.8). Dit laatste veronderstelt<br />
dat ‘<strong>en</strong>hanced television’ wel gerek<strong>en</strong>d moet word<strong>en</strong> tot interactieve televisie, maar dat het bij deze<br />
vorm niet om ‘echte’ interactiviteit gaat. Het verschil tuss<strong>en</strong> de twee, is, in de definities van van Vliet,<br />
e<strong>en</strong> verschil in het wel of niet gebruik<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> retourpad. Als we de definities van van Vliet<br />
aanhoud<strong>en</strong>, betek<strong>en</strong>t dat in dit geval dat ‘echte interactiviteit’ door de omroep wordt gezi<strong>en</strong> als<br />
interactiviteit die gebruik maakt van e<strong>en</strong> retourpad. Er moet hierbij volg<strong>en</strong>s de VRT in elk geval<br />
rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met de ‘sit-back’ houding die de televisiekijkers gew<strong>en</strong>d zijn te hebb<strong>en</strong>.<br />
Niet alle interactieve mogelijkhed<strong>en</strong> pass<strong>en</strong> bij het gebruik van het medium televisie (Suet<strong>en</strong>s, 2005).<br />
E<strong>en</strong> kijker zou bijvoorbeeld alle<strong>en</strong> interactief reager<strong>en</strong> wanneer hij of zij voor e<strong>en</strong> reactie direct ‘in<br />
real time’ wordt beloond (Rousseaux, 2005). Wanneer deze beloning plaatsvindt in het programma<br />
zelf, veronderstelt e<strong>en</strong> dergelijk programma daarom het gebruik van e<strong>en</strong> retourkanaal, waardoor er<br />
informatie terug kan word<strong>en</strong> gestuurd naar de programmamakers. Maar wanneer het gaat om het<br />
terugzi<strong>en</strong> van de reactie op e<strong>en</strong> andere wijze kan deze ook op de settop-box blijv<strong>en</strong> staan <strong>en</strong> op het<br />
door de omroep aangegev<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t verwerkt <strong>en</strong> getoond word<strong>en</strong> via (bijvoorbeeld) e<strong>en</strong> overlay. In<br />
dat geval kan de interactieve ervaring dus ook plaatsvind<strong>en</strong> zonder retourpad. De voorwaarde die<br />
Rousseaux stelt is dus vooral de voorwaarde dat de gebruiker direct één of ander signaal krijgt waaruit<br />
blijkt dat de door hem of haar gestuurde informatie door de aanbieder is verwerkt.<br />
Binn<strong>en</strong> de g<strong>en</strong>oemde beperking<strong>en</strong> die er aan <strong>iTV</strong> word<strong>en</strong> toegeschrev<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de<br />
VRT vooral de digitale opnamemogelijkhed<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol gaan spel<strong>en</strong> in de televisie-ervaring<br />
van de kijker. Peter Suet<strong>en</strong>s (2005) is van m<strong>en</strong>ing dat controle over de programmering, het tijdstip<br />
waarop m<strong>en</strong> kijkt <strong>en</strong> het gemakkelijk kunn<strong>en</strong> opnem<strong>en</strong> van programma’s zull<strong>en</strong> steeds belangrijker<br />
word<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> krant<strong>en</strong>artikel uit stelt hij dat <strong>iTV</strong> ervoor zorgt dat ‘de kijker eindelijk bevrijd is van<br />
96
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
het klassieke, lineaire televisieschema’ (Suet<strong>en</strong>s in: Cockx, 2001). Volg<strong>en</strong>s het DTP-eindrapport<br />
moest er vooral geoef<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> om ‘teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lage, marginale kostprijs verrijkte inhoud te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
naar e<strong>en</strong> gevarieerd publiek, wanneer <strong>en</strong> hoe zij het w<strong>en</strong>s<strong>en</strong>’ (VRT, 2003a. p.7). In deze doelstelling<br />
zitt<strong>en</strong> drie elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waar televisie in de toekomst aan zou moet<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>: ‘Verrijkte inhoud’<br />
betek<strong>en</strong>de dat de televisie inhoudelijk meer mogelijkhed<strong>en</strong> moest bied<strong>en</strong> dan tot dat mom<strong>en</strong>t het geval<br />
was. ‘Wanneer zij het w<strong>en</strong>s<strong>en</strong>’ gaf aan dat de gebruiker niet meer afhankelijk moest zijn van het<br />
bestaande uitz<strong>en</strong>dschema dat opgesteld werd vanuit de omroep<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> kan daarbij d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan<br />
bijvoorbeeld (N)VOD toepassing<strong>en</strong>, waarbij de kijker zelf het tijdstip van kijk<strong>en</strong> kan kiez<strong>en</strong>. ‘Hoe zij<br />
het w<strong>en</strong>s<strong>en</strong>’ betek<strong>en</strong>t dat de gebruiker de betreff<strong>en</strong>de inhoud af zou kunn<strong>en</strong> stemm<strong>en</strong> op zijn of haar<br />
persoonlijke voorkeur. Ook hier kan ook aan (N)VOD gedacht word<strong>en</strong>, omdat de kijker kan kiez<strong>en</strong><br />
welke programma’s hij of zijn wil zi<strong>en</strong>, maar ook kunn<strong>en</strong> er vorm<strong>en</strong> van gepersonaliseerde TV zoals<br />
van Vliet deze beschrijft bedoeld word<strong>en</strong>.<br />
De VMMa conc<strong>en</strong>treerde zich t<strong>en</strong>slotte net als de VRT op interactieve programmering <strong>en</strong> op<br />
toepassing<strong>en</strong> met beperkte interactiviteit, waarbij de ‘sit-back’ houding c<strong>en</strong>traal stond. Jozef Mert<strong>en</strong>s,<br />
technisch directeur bij de VMMa, is van m<strong>en</strong>ing dat het het bij interactieve televisie moet gaan om<br />
‘luie interactiviteit’. Di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die lijk<strong>en</strong> op het Internet hor<strong>en</strong> daar volg<strong>en</strong>s Mert<strong>en</strong>s niet bij (Cockx,<br />
2001). Met de woord<strong>en</strong> ‘Keep it simple, keep the magic’(Souffreau, 2001a) geeft ook VT4 directeur<br />
Patrick Tillieux aan dat de televisie e<strong>en</strong> medium blijft waar vergevorderde vorm<strong>en</strong> van interactiviteit<br />
niet pass<strong>en</strong> bij de ‘passieve’ manier waarop televisie gebruikt wordt.<br />
De motiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> concept<strong>en</strong> die omroep<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> om deel te nem<strong>en</strong> aan Vlaander<strong>en</strong> Interactief<br />
kom<strong>en</strong> dus voort uit het idee dat de eig<strong>en</strong> positie door de digitalisering van de televisieket<strong>en</strong><br />
verschov<strong>en</strong> zou word<strong>en</strong>. Het was daarom voor de VRT als ook voor de commerciële omroep<strong>en</strong><br />
noodzakelijk om de nieuwe mogelijkhed<strong>en</strong> van digitale televisie te test<strong>en</strong> <strong>en</strong> zich zo voor te bereid<strong>en</strong><br />
op de toekomst waarin (de adverteerders van) de omroep<strong>en</strong> nog steeds <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel met lagere<br />
productiekost<strong>en</strong> het juiste publiek zoud<strong>en</strong> bereik<strong>en</strong>. Het afgeronde DTP-project gaf verdere motiev<strong>en</strong><br />
voor e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsproject van de publieke met de commerciële omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor het test<strong>en</strong> van<br />
meer interactieve programma’s. Vanuit het doel om de eig<strong>en</strong> positie te versterk<strong>en</strong> of te behoud<strong>en</strong><br />
conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> concept<strong>en</strong> van zich bij de omroep<strong>en</strong> dan ook alle<strong>en</strong> op de programmering <strong>en</strong> op vorm<strong>en</strong><br />
van <strong>iTV</strong> waarbij er nog steeds van e<strong>en</strong> grot<strong>en</strong>deels passieve kijker wordt uitgegaan.<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d<br />
Vlaander<strong>en</strong> Interactief is e<strong>en</strong> pilot geweest waarin de overheid, de kabeldistributeurs Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong><br />
Interkabel <strong>en</strong> de overkoepel<strong>en</strong>de Vlaamse omroep<strong>en</strong> VRT, VMMa <strong>en</strong> VT4 in verteg<strong>en</strong>woordigd<br />
war<strong>en</strong>. Het project is ontstaan omdat Tel<strong>en</strong>et op grond van e<strong>en</strong> McKinsey rapport <strong>en</strong> de positieve<br />
97
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
evaluatie van het eerdere VRT-project Digitaal Thuisplatform geloofde in e<strong>en</strong> nieuwe markt voor<br />
interactieve digitale televisie. De overheid heeft Tel<strong>en</strong>et subsidie toegezegd op de voorwaarde dat het<br />
kabelbedrijf met andere partij<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> zou werk<strong>en</strong>. Deze partij<strong>en</strong> war<strong>en</strong> de VRT, VT4, VMMa,<br />
Interkabel <strong>en</strong> de e-governm<strong>en</strong>t afdeling van de overheid zelf. De motiev<strong>en</strong> die de omroep<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong><br />
om tests te do<strong>en</strong> met digitale interactieve inhoud kwam<strong>en</strong> voort uit e<strong>en</strong> anticipatie op e<strong>en</strong> verander<strong>en</strong>d<br />
medialandschap als gevolg van digitalisering. Dit zou voor de omroep<strong>en</strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong> er moest word<strong>en</strong><br />
gewerkt aan digitale televisie met meerwaarde <strong>en</strong> dat de mogelijkhed<strong>en</strong> hiervan moest<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
getest om in de toekomst de burger of consum<strong>en</strong>t te bereik<strong>en</strong> zoals voorhe<strong>en</strong>. Digitalisering zou voor<br />
de VRT bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kost<strong>en</strong>bespar<strong>en</strong>d werk<strong>en</strong>. De motiev<strong>en</strong> van de overheid om het project te<br />
subsidiër<strong>en</strong> <strong>en</strong> er aan deel te nem<strong>en</strong>, bestond<strong>en</strong> uit de overtuiging dat iDTV de digitale kloof in het<br />
binn<strong>en</strong>land <strong>en</strong> met het buit<strong>en</strong>land zou verklein<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> impuls zou gev<strong>en</strong> aan de Vlaamse economie.<br />
Ook kon het medium door de overheid zelf gebruikt word<strong>en</strong> om in het kader van e-goverm<strong>en</strong>t de<br />
burger digitaal te bereik<strong>en</strong>. Interkabel werd in het project meegetrokk<strong>en</strong> vanwege de achtergrond van<br />
het bedrijf. De nauwe financiële geldstrom<strong>en</strong> die tuss<strong>en</strong> Interkabel, de overheid <strong>en</strong> Tel<strong>en</strong>et liep<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> ervoor gezorgd dat Interkabel actief in het project is gestapt. Dat de partij<strong>en</strong> all<strong>en</strong> tegelijkertijd<br />
in één project zijn geraakt is te dank<strong>en</strong> de subsidiering voor alle partij<strong>en</strong> vanuit de overheid <strong>en</strong> aan het<br />
feit dat deze op het hetzelfde mom<strong>en</strong>t motiev<strong>en</strong> vond<strong>en</strong> om eraan deel te nem<strong>en</strong>.<br />
Zoals van Dijk & de Vos (2001) beschrijv<strong>en</strong> 53 , word<strong>en</strong> concept<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> in de praktijk<br />
onderworp<strong>en</strong> aan de eig<strong>en</strong> doel<strong>en</strong> die institut<strong>en</strong> aan zichzelf stell<strong>en</strong>. Eerder dan e<strong>en</strong> abstract idee over<br />
wat <strong>iTV</strong> is, bestaan er ideeën over de voordel<strong>en</strong> die <strong>iTV</strong> biedt voor de continuïteit of verbetering van<br />
het eig<strong>en</strong> instituut. Bij de VRT was m<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>ing dat di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> via de settop-box die de ‘flow’ van<br />
de programmering zoud<strong>en</strong> onderbrek<strong>en</strong> – <strong>en</strong> daarmee de aanwezigheid van de omroep<strong>en</strong> - niet moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> als <strong>iTV</strong>. Waar het wel interactieve programmering ging, werd vanuit de ervaring<strong>en</strong> met<br />
het DTP- project de nadruk gelegd op gepersonaliseerde televisie waarbij de kijker kon besliss<strong>en</strong><br />
wanneer hij of zij wat wilde zi<strong>en</strong>. Interactieve programma’s kond<strong>en</strong> lop<strong>en</strong> van verrijkte TV tot<br />
‘zwaardere’ vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong>. Hierbij was het belangrijk dat de kijker binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> korte tijd feedback<br />
kreeg op zijn reactie. Zowel de publieke als de commerciële omroep<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> echter wel van ‘luie<br />
interactiviteit’ <strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> de televisiekijker e<strong>en</strong> duidelijke ‘sit-back’ eig<strong>en</strong>schap toe, waarmee nog<br />
altijd rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> bij de creatie van interactieve programma’s. De <strong>iTV</strong>-concept<strong>en</strong><br />
van Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong> de overheid typer<strong>en</strong> zich vooral door het feit dat ze zeer algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> onafgebak<strong>en</strong>d<br />
zijn. Tel<strong>en</strong>et gaf verschill<strong>en</strong>de visies op <strong>iTV</strong> die geme<strong>en</strong>schappelijk hadd<strong>en</strong> dat interactieve televisie<br />
kon bestaan uit zowel interactieve di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> - die wel of niet programmaonderbrek<strong>en</strong>d war<strong>en</strong> - als<br />
interactieve programma’s via de settop-box. Meer dan e<strong>en</strong> visie op dat wat interactiviteit was had het<br />
53 Zie hoofdstuk 1<br />
98
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
bedrijf hiermee e<strong>en</strong> visie op dat wat als <strong>iTV</strong> ‘verkocht’ zou kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De overheid zag iDTV,<br />
kijk<strong>en</strong>d naar de motiev<strong>en</strong> voor het dicht<strong>en</strong> van de digitale kloof, vooral als alternatief voor het Internet<br />
<strong>en</strong> als middel om de burger te bereik<strong>en</strong>. Dit kon gebeur<strong>en</strong> door middel van de aanwezigheid van e<strong>en</strong><br />
retourkanaal, maar hoe dit alternatief er inhoudelijk precies uit moest werd vooral verwoord door<br />
middel van willekeurige voorbeeld<strong>en</strong>.<br />
Met uitzondering van de visie van de VRT zijn concept<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> dus onduidelijk. Waar deze<br />
wel duidelijk zijn kunn<strong>en</strong> ze word<strong>en</strong> gekoppeld aan de motiev<strong>en</strong> die de institut<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong>, die<br />
geme<strong>en</strong>schappelijk hadd<strong>en</strong> dat <strong>iTV</strong> gebruikt word<strong>en</strong> om de eig<strong>en</strong> doel<strong>en</strong> in de toekomst te bereik<strong>en</strong>.<br />
De volg<strong>en</strong>de vraag is welk product de sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> de institut<strong>en</strong> met hun verschill<strong>en</strong>de<br />
achtergrond<strong>en</strong>, motiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> visies heeft opgeleverd <strong>en</strong> welke vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> hierin zijn verwerkt.<br />
Deze vraag zal word<strong>en</strong> beantwoord in de volg<strong>en</strong>de paragraaf.<br />
4.2. Gerealiseerde vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
De verschill<strong>en</strong>de achtergrond<strong>en</strong> van de betrokk<strong>en</strong> institut<strong>en</strong> <strong>en</strong> ideeën over digitale interactieve<br />
televisie die er bij deze institut<strong>en</strong> leefd<strong>en</strong>, zijn terug te vind<strong>en</strong> in de hybride vorm van televisie waarin<br />
verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong> zijn versch<strong>en</strong><strong>en</strong>. Wat betreft digitale televisie heeft Tel<strong>en</strong>et met<br />
uitzondering van e<strong>en</strong> aantal buit<strong>en</strong>landse themaz<strong>en</strong>ders de bestaande via de analoge kabel verkrijgbare<br />
kanal<strong>en</strong> in digitaal formaat aangebod<strong>en</strong> (Heyl<strong>en</strong>, 2005). Dit leverde e<strong>en</strong> verbetering van de beeld- <strong>en</strong><br />
geluidskwaliteit op. Daarnaast werd<strong>en</strong> er e<strong>en</strong> aantal digitale themakanal<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> die via de<br />
analoge kabel niet verkrijgbaar war<strong>en</strong>. Naast dit digitale z<strong>en</strong>deraanbod hebb<strong>en</strong> Tel<strong>en</strong>et, de omroep<strong>en</strong>,<br />
de overheid <strong>en</strong> externe bedrijv<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong>, welke in deze<br />
paragraaf besprok<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. In paragraaf 4.2.1 zal het technische circuit word<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong><br />
waarbinn<strong>en</strong> de er interactieve toepassing<strong>en</strong> moest<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ontwikkeld. In paragraaf 4.2.2 kom<strong>en</strong> de<br />
interactieve programma’s van de VRT, VMMa <strong>en</strong> VT4 aan bod. De di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van Tel<strong>en</strong>et, de<br />
omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere bedrijv<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> in paragraaf 4.2.3 ter sprake. De figur<strong>en</strong> waarnaar verwez<strong>en</strong><br />
wordt (zowel voor programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>) kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> in bijlag<strong>en</strong> 3 <strong>en</strong> 4. Helaas<br />
war<strong>en</strong> er, vanwege de actualiteit van de ontwikkeling van iDTV voor dit onderzoek minder<br />
beschrijving<strong>en</strong> <strong>en</strong> evaluaties beschikbaar van de verschill<strong>en</strong>de programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. Deze zull<strong>en</strong><br />
daarom minder uitgebreid besprok<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dan eerder gedaan is in hoofdstuk 3. In de paragraaf<br />
4.2.4 de gevolg<strong>en</strong> van de gerealiseerde vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> voor de gebruiker word<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong>.<br />
99
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
4.2.1. Het technische circuit<br />
Zoals in de vorige paragraaf al kort is uitgelegd kon iDTV tijd<strong>en</strong>s het project ontvang<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door<br />
300 testgezinn<strong>en</strong> door middel van e<strong>en</strong> aansluiting van het televisietoestel op de door Tel<strong>en</strong>et geleverde<br />
op settop-box, welke aangeslot<strong>en</strong> was op het televisiekabelnetwerk van Tel<strong>en</strong>et of Interkabel.<br />
Ontvanger<br />
DVB-c / IP<br />
Figuur 24: Technisch circuit Vlaander<strong>en</strong> Interactief<br />
Z<strong>en</strong>der<br />
De settop-box bevatte van de op<strong>en</strong> standaard MHP (zie hoofdstuk 3). Dit betek<strong>en</strong>de dat elke<br />
deelnem<strong>en</strong>de partij eig<strong>en</strong> formats kon bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> voor de programma’s of di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> zonder zich te<br />
hoev<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> aan de inhoudelijke of interfacegerelateerde eis<strong>en</strong> van andere partij<strong>en</strong>. De settop-box<br />
bevatte verder e<strong>en</strong> harde schijf waarop 80 gigabite aan digitale data opgeslag<strong>en</strong> kon word<strong>en</strong>. De harde<br />
schijf maakte het voor de gebruiker mogelijk om programma’s op te nem<strong>en</strong>. Ook kond<strong>en</strong> de<br />
aanbieders inhoud naar de settop-box te stur<strong>en</strong>, waar deze werd opgeslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> kon word<strong>en</strong> geactiveerd<br />
wanneer de gebruiker dat zou will<strong>en</strong>. De settop-box werd geleverd met afstandsbedi<strong>en</strong>ing <strong>en</strong><br />
toets<strong>en</strong>bord, waardoor er bij het reager<strong>en</strong> zowel kleur<strong>en</strong>knopp<strong>en</strong> op de afstandsbedi<strong>en</strong>ing kond<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> ingedrukt (zoals ook het geval was bij Nederland-i) als ook via het toets<strong>en</strong>bord meer<br />
ingewikkelde boodschapp<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgesteld. Het transport van de omroep of di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>er<br />
naar de gebruiker verliep door middel van DVB-c. Het terugz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van informatie vanuit de gebruiker<br />
kon gebeur<strong>en</strong> via dezelfde televisiekabel. De verdeling van de tak<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het circuit wordt duidelijk<br />
in de twee door Tel<strong>en</strong>et opgestelde schematische overzicht<strong>en</strong> van bijlage 3. Deze overzicht<strong>en</strong> lat<strong>en</strong><br />
zi<strong>en</strong> dat Tel<strong>en</strong>et optrad op als distributeur van digitale data van <strong>en</strong> naar de aanbieders <strong>en</strong> kijkers, maar<br />
ook als di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>aanbieder door middel van het verzorg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> communicatiepagina van waaruit<br />
gebruikers kond<strong>en</strong> e-mail<strong>en</strong>, SMS’jes kond<strong>en</strong> stur<strong>en</strong> <strong>en</strong> kond<strong>en</strong> chatt<strong>en</strong> (meer hierover volgt in<br />
paragraaf 4.2.3). De omroep<strong>en</strong> verzorgd<strong>en</strong> zowel interactieve programma’s als di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (TV op<br />
aanvraag, digitale teletekst <strong>en</strong> e<strong>en</strong> tweetal games). De overige di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> ingevuld door de<br />
overheid <strong>en</strong> door van buit<strong>en</strong> aangetrokk<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong>.<br />
100
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
4.2.2. Interactieve programma’s<br />
Tijd<strong>en</strong>s Vlaander<strong>en</strong> Interactief hebb<strong>en</strong> de VRT, VMMa <strong>en</strong> VT4 in totaal e<strong>en</strong> zestal ‘interactieve’<br />
programma’s aangebod<strong>en</strong>. De VRT maakte voor de pilot (nieuwe) interactieve versies van het<br />
programma Doe de Stemtest <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> Vakantieland. VT4 bood interactiviteit met de<br />
programma’s Expeditie Robinson <strong>en</strong> Peking Express. De omroep VTM (behor<strong>en</strong>de bij de VMMa)<br />
zond t<strong>en</strong>slotte de interactieve programma’s Safe <strong>en</strong> Idool 2004 uit. De beschrijving<strong>en</strong> van de<br />
programma’s van de VRT zijn gebaseerd op informatie van Peter Suet<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Sv<strong>en</strong> Rousseaux (2005),<br />
e<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>t over Vlaander<strong>en</strong> Vakantieland (VRT, 2004) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> promotiefilmpje van de VRT<br />
(2005). De beschrijving<strong>en</strong> van de programma’s van VT4 <strong>en</strong> VTM zijn kom<strong>en</strong> voort uit e<strong>en</strong><br />
promotiefilmpje van VTM (2005), de website digitale-televisie.be, de eerder g<strong>en</strong>oemde brochure van<br />
Tel<strong>en</strong>et (2005) <strong>en</strong> het gesprek met Tel<strong>en</strong>et medewerker Ko<strong>en</strong> Heyl<strong>en</strong> (2005).<br />
Doe de Stemtest (VRT)<br />
Het programma Doe de Stemtest (figuur 26) werd uitgezond<strong>en</strong> voor de Belgische verkiezing<strong>en</strong>. In dit<br />
programma kon de kijker door middel van e<strong>en</strong> test uitvind<strong>en</strong> op welke partij hij of zij zou moet<strong>en</strong><br />
stemm<strong>en</strong>. Hiervoor werd er in het programma steeds e<strong>en</strong> stelling voorgelez<strong>en</strong>, waarna de kijker kon<br />
kiez<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de antwoord<strong>en</strong> A, B of C die stond<strong>en</strong> voor ‘akkoord’, ‘niet akkoord’ of ‘ge<strong>en</strong> m<strong>en</strong>ing’.<br />
Deze antwoord<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> per SMS <strong>en</strong> via de afstandsbedi<strong>en</strong>ing van de settop-box.<br />
Het programma bestond uit e<strong>en</strong> aantal rondes waarvan aan het eind de kijker telk<strong>en</strong>s via SMS of op<br />
het beeldscherm via de settop-box zijn persoonlijk ‘stemprofiel’ te zi<strong>en</strong> kreeg (VRT, 2005b).<br />
Doe de Stemtest was e<strong>en</strong> programma dat zich volledig richtte op reacties van het studiopanel<br />
<strong>en</strong> de televisiekijkers op stelling<strong>en</strong>. Het programma kan vergelek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> quiz waaraan de<br />
kijkers thuis mee kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, maar wijkt af van e<strong>en</strong> dergelijk format door het feit dat het format<br />
volledig gebaseerd is óp dit meedo<strong>en</strong>. De kijker reageert niet om ‘slechts’ te test<strong>en</strong> wat hij of zij weet,<br />
maar doet mee om zijn of haar voorkeur voor e<strong>en</strong> politieke partij te achterhal<strong>en</strong>, vanuit welke hij of zij<br />
tijd<strong>en</strong>s de verkiezing<strong>en</strong> zijn of haar stem zal gaan uitbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Omdat het uitrek<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
stemprofiel moeilijk is wanneer dit door de kijker zelf gedaan moet word<strong>en</strong> - het betreft verschill<strong>en</strong>de<br />
partij<strong>en</strong> <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de stelling<strong>en</strong> die all<strong>en</strong> in steeds andere volgord<strong>en</strong> aan elkaar gekoppeld zijn – is<br />
het d<strong>en</strong>kbaar dat Doe de Stemtest niet zou bestaan zonder e<strong>en</strong> (c<strong>en</strong>traal gestuurd) systeem om de<br />
‘score’ van de kijker op e<strong>en</strong> makkelijke manier uit te rek<strong>en</strong><strong>en</strong>, dus zonder interactiviteit. De<br />
meerwaarde van het programma ligt daarom niet alle<strong>en</strong> in het hebb<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> makkelijke manier om<br />
e<strong>en</strong> score uit te rek<strong>en</strong><strong>en</strong> (binn<strong>en</strong> de settop-box of door middel van e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale server), maar in het<br />
format van het programma zelf. Volg<strong>en</strong>s Peter Suet<strong>en</strong>s zijn er tijd<strong>en</strong>s Vlaander<strong>en</strong> Interactief ge<strong>en</strong><br />
nieuwe programma’s ontwikkeld, maar zijn er lop<strong>en</strong>de programma’s geselecteerd <strong>en</strong> ‘interactief’<br />
101
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
gemaakt. Dit betek<strong>en</strong>t dat Doe de Stemtest ook zonder het project Vlaander<strong>en</strong> Interactief zou bestaan,<br />
maar dat in dat geval de SMS het <strong>en</strong>ige retourkanaal geweest. In de pilot werd de interactiviteit in het<br />
programma dus áángevuld door het kunn<strong>en</strong> meespel<strong>en</strong> met de settop-box.<br />
Of de antwoord<strong>en</strong> van de kijker via de kabel terug werd<strong>en</strong> gestuurd naar de VRT of dat deze<br />
op de settop-box verwerkt werd<strong>en</strong> is niet duidelijk. Wel kan deze vorm wat de ervaring van de kijker<br />
betreft ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s bestempeld word<strong>en</strong> als interactieve TV. Of er nu van e<strong>en</strong> retourkanaal gebruikt wordt<br />
of niet, het gaat hier om meer dan alle<strong>en</strong> verrijkte TV, want er kan meegespeeld word<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />
resultaat daarvan wordt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> aan de kijker zichtbaar gemaakt.<br />
Volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> eindrapport over de Vlaander<strong>en</strong> Interactief (Ko<strong>en</strong> Heyl<strong>en</strong>, 2005) heeft het kunn<strong>en</strong><br />
meespel<strong>en</strong> via de settop-box zijn vrucht<strong>en</strong> afgeworp<strong>en</strong>: Van het totale aantal respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
relatief meer kijkers uit de testgroep meegespeeld via de settop-box dan op nationaal niveau via<br />
SMS. 54 Dit zou opnieuw verklaard kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> doordat de settop-box de drempel om mee te<br />
spel<strong>en</strong> kleiner maakt. E<strong>en</strong> andere factor kan echter ook zijn dat deze gezinn<strong>en</strong> mee speeld<strong>en</strong> via de<br />
settop-box omdat ze zich bewust war<strong>en</strong> dat ze testgezin war<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus de mogelijkhed<strong>en</strong> van de settopbox<br />
moest<strong>en</strong> test<strong>en</strong>. De vraag of deze gezinn<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> andere situatie wel of niet via de SMS hadd<strong>en</strong><br />
meegespeeld blijft ontbeantwoord.<br />
Vlaander<strong>en</strong> Vakantieland (VRT)<br />
Vlaander<strong>en</strong> Vakantieland was e<strong>en</strong> informatief reisprogramma waarin zowel nationale als<br />
internationale vakantiebestemming<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong> of bezocht <strong>en</strong> waarin vakantie- <strong>en</strong> cultuurtips<br />
werd<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>. De interactieve versie van dit programma gaf de gebruiker de geleg<strong>en</strong>heid om via de<br />
rode knop van de afstandsbedi<strong>en</strong>ing meer informatie op te vrag<strong>en</strong> na elk in het programma besprok<strong>en</strong><br />
onderwerp. De gebruiker werd hierop gewez<strong>en</strong> door middel van e<strong>en</strong> icoon bov<strong>en</strong>in het beeld. Wanneer<br />
de gebruiker op e<strong>en</strong> ander tijdstip dan het aangegev<strong>en</strong> tijdstip deze knop indrukte, versche<strong>en</strong> er e<strong>en</strong><br />
overlay met e<strong>en</strong> m<strong>en</strong>u waarin de verschill<strong>en</strong>de reeds besprok<strong>en</strong> onderwerp<strong>en</strong> stond<strong>en</strong> (figuur 27).<br />
Vanuit dit m<strong>en</strong>u, dat gedur<strong>en</strong>de het programma steeds uitgebreider werd omdat er steeds e<strong>en</strong><br />
onderwerp bij kwam, kon de kijker alsnog de informatiepagina’s van al afgeronde onderwerp<strong>en</strong><br />
bekijk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> uitzondering was het laatste item van het m<strong>en</strong>u. Deze droeg de naam ‘wedstrijd’ <strong>en</strong> riep<br />
op tot het beantwoord<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kijkersvraag door middel van SMS of Voice Response. Tijd<strong>en</strong>s<br />
Vlaander<strong>en</strong> Interactief kwam hier de afstandsbedi<strong>en</strong>ing bij. De multiple choice antwoord<strong>en</strong> A, B of C<br />
correspondeerd<strong>en</strong> met de kleur<strong>en</strong>toets<strong>en</strong> op de afstandbedi<strong>en</strong>ing van de settop-box. De kijker stuurde,<br />
na het invoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> persoonlijke pincode, het antwoord via de kabel terug naar de VRT. De kijker<br />
kreeg vervolg<strong>en</strong>s op zijn scherm e<strong>en</strong> boodschap dat het antwoord was verstuurd <strong>en</strong> dong vervolg<strong>en</strong>s<br />
54 De auteur van dit onderzoek heeft toegang gehad tot het eindrapport waaruit dit gegev<strong>en</strong> blijkt, maar kan vanwege de<br />
vertrouwelijkheid van de informatie ge<strong>en</strong> perc<strong>en</strong>tages of andere cijfers noem<strong>en</strong>.<br />
102
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
automatisch mee naar e<strong>en</strong> prijs (VRT 2005). Door deze laatste optie bood het programma, in de<br />
term<strong>en</strong> van van Vliet, niet alle<strong>en</strong> verrijkte TV maar ook interactieve TV: de kijker kon e<strong>en</strong> vraag<br />
beantwoord<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze terug stur<strong>en</strong> via de retourpad<strong>en</strong> telefoon of kabel naar de omroep, waarna de<br />
kijker wel of niet e<strong>en</strong> prijs won.<br />
Expeditie Robinson (VT4)<br />
De Nederlands-Vlaamse coproductie Expeditie Robinson (figuur 28) kan word<strong>en</strong> omschrev<strong>en</strong> als e<strong>en</strong><br />
‘real life soap’. In het programma werd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal kandidat<strong>en</strong> gevolgd die op e<strong>en</strong> ‘onbewoond<br />
eiland’ war<strong>en</strong> geplaatst. Zij moest<strong>en</strong> daar gezam<strong>en</strong>lijk overlev<strong>en</strong>, teg<strong>en</strong> elkaar strijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> elkaar<br />
wegstemm<strong>en</strong> tot er e<strong>en</strong> winnaar overbleef. In de interactieve versie van de Vlaamse pilot werd<strong>en</strong> er<br />
naast de reguliere uitz<strong>en</strong>ding twee extra streams naar de settop-box gestuurd. Deze streams bevatt<strong>en</strong><br />
verschill<strong>en</strong>de extra filmpjes, namelijk het dagboek van Roos (één van de pres<strong>en</strong>tator<strong>en</strong>) <strong>en</strong> de<br />
portrett<strong>en</strong> van de kandidat<strong>en</strong> 55 . Expeditie Robinson bood met de extra streams e<strong>en</strong> vorm van <strong>en</strong>hanced<br />
TV waarin audiovisuele informatie kon word<strong>en</strong> geraadpleegd. De meerwaarde van het programma kon<br />
word<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> in het feit dat er op elk mom<strong>en</strong>t tijd<strong>en</strong>s de uitz<strong>en</strong>ding twee filmpjes ‘on demand’<br />
beschikbaar war<strong>en</strong>. Dit was in de analoge versie van Expeditie Robinson niet het mogelijk.<br />
Peking Express (VT4)<br />
De tweede Nederlands-Vlaamse coproductie Peking Express (figuur 28) was e<strong>en</strong> verslag van e<strong>en</strong><br />
wedstrijd tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de teams van twee kandidat<strong>en</strong>. In de wedstrijd ging het erom al lift<strong>en</strong>d zo<br />
snel mogelijk van de Moskou naar Peking te kom<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s de brochure van Tel<strong>en</strong>et (2005) <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
bericht op de Digitale TV website 56 kond<strong>en</strong> kijkers tijd<strong>en</strong>s de interactieve uitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> meer<br />
informatie opvrag<strong>en</strong>. Op grond van deze bronn<strong>en</strong> zou gezegd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dat het ook hier om<br />
verrijkte TV gaat. Maar of er daarbij nog iets anders mogelijk is dan het opvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> tot zich nem<strong>en</strong><br />
van informatie is afhankelijk van de inhoud die er is aangebod<strong>en</strong>. Deze is helaas niet bek<strong>en</strong>d.<br />
Safe (VTM)<br />
Safe kan omschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> televisiequiz waarin vier bek<strong>en</strong>de Vlaming<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> elkaar<br />
stred<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gunste van e<strong>en</strong> goed doel. De deelnemers moest<strong>en</strong> in twee rond<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />
uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de multiple choice vrag<strong>en</strong> beantwoord<strong>en</strong>. Zij kond<strong>en</strong> zelf de moeilijkheidsgraad van hun<br />
vrag<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee het aantal punt<strong>en</strong> dat te verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> viel. In de finale kreg<strong>en</strong> de twee beste<br />
deelnemers e<strong>en</strong> omschrijving van e<strong>en</strong> woord dat ze moest<strong>en</strong> rad<strong>en</strong>. Aan het eind van het programma<br />
55 Zie o.a. : Digitale TV Website – iDTV. , 6 november 2005.<br />
En: Interactieve digitale televisie – Dirk van Mechel<strong>en</strong>. < http://www.dirkvanmechel<strong>en</strong>.be/idtv.php> 29 oktober 2005<br />
56 Bron: Digitale Televisie Website. < http://www.digitale-televisie.be/index.php>, 6 november 2005<br />
103
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
kon de kijker via Voice Response of SMS e<strong>en</strong> kijkersvraag beantwoord<strong>en</strong>, waaraan e<strong>en</strong> prijs<br />
verbond<strong>en</strong> was (figuur 29). De testgezinn<strong>en</strong> van Vlaander<strong>en</strong> Interactief kond<strong>en</strong> deze kijkersvraag ook<br />
beantwoord<strong>en</strong> door middel van de settop-box (VTM, 2005). Of de rest van de quiz ook meegespeeld<br />
kon word<strong>en</strong> door het via de settop-box beantwoord<strong>en</strong> van de vrag<strong>en</strong> die de deelnemers in de studio<br />
gesteld kreg<strong>en</strong>, is niet duidelijk. Het is d<strong>en</strong>kbaar dat dit niet het geval was, omdat de deelnemers in de<br />
studio de moeilijkheidsgraad van de vrag<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee ter plekke e<strong>en</strong> keuze<br />
maakt<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de voorbereide vrag<strong>en</strong>. Het is mogelijk dat het daarom voor de VTM te<br />
moeilijk is geweest om de mogelijke keuzes van de deelnemers af te stemm<strong>en</strong> op de data die er naar<br />
de kijkers verstuurd zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
De reactiemogelijkhed<strong>en</strong> van het programma die afgezi<strong>en</strong> van de settop-box ook vóór de pilot<br />
al aanwezig war<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geplaatst binn<strong>en</strong> van Vliets interactieve TV. Het programma bood<br />
de kijker de mogelijkheid informatie terug te stur<strong>en</strong> naar de aanbieder via verschill<strong>en</strong>de retourkanal<strong>en</strong>,<br />
waarna er (in de daaropvolg<strong>en</strong>de aflevering) bek<strong>en</strong>d werd gemaakt of deze e<strong>en</strong> prijs had gewonn<strong>en</strong>.<br />
Omdat Safe reeds interactief was buit<strong>en</strong> de pilot, ligt de meerwaarde van het programma binn<strong>en</strong> de<br />
pilot dan ook in het kunn<strong>en</strong> beantwoord<strong>en</strong> van de kijkersvraag via de settop-box, náást de bestaande<br />
retourkanal<strong>en</strong> als Voice Response of SMS.<br />
Idool 2004 (VTM)<br />
In de Vlaamse versie van het Britse programmaformat Idols stred<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal kandidat<strong>en</strong> in<br />
verschill<strong>en</strong>de rondes om de plek van popidool. Aan het begin van de programmareeks werd<strong>en</strong> de<br />
kandidat<strong>en</strong> geselecteerd <strong>en</strong> beoordeeld door e<strong>en</strong> jury binn<strong>en</strong> het programma. In de latere aflevering<strong>en</strong><br />
gebeurde dit mede door het televisiekijk<strong>en</strong>de publiek. Door middel van Voice Response <strong>en</strong> SMS kon<br />
de kijker stemm<strong>en</strong> op zijn of haar favoriete kandidaat. De kandidat<strong>en</strong> die de minste stemm<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong>,<br />
viel<strong>en</strong> uit de wedstrijd tot er e<strong>en</strong> winnaar overbleef.<br />
In december 2004, aan het eind van iDTV pilot, kond<strong>en</strong> de testgezinn<strong>en</strong> naast SMS <strong>en</strong> Voice<br />
Response ook stemm<strong>en</strong> via de settop-box (zie figuur 30). Op de mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dat alle kijkers kond<strong>en</strong><br />
stemm<strong>en</strong> op hun favoriete kandidaat kond<strong>en</strong> de 300 testgezinn<strong>en</strong> dit ook via hun afstandsbedi<strong>en</strong>ing.<br />
Op e<strong>en</strong> scherm dat over het beeld van de uitz<strong>en</strong>ding versche<strong>en</strong>, kon de kijker e<strong>en</strong> kandidaat selecter<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> zijn of haar stem bevestig<strong>en</strong> door op ‘OK’ te drukk<strong>en</strong>. De stem van de kijker werd vervolg<strong>en</strong>s<br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het totaalcijfer met stemm<strong>en</strong> voor de desbetreff<strong>en</strong>de kandidaat, welke tijd<strong>en</strong>s het<br />
programma werd medegedeeld.<br />
Het programma Idool 2004 kan net als Doe de Stemtest gerek<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />
vergevorderde vorm van interactieve TV omdat de kijkers via de verschill<strong>en</strong>de retourkanal<strong>en</strong> niet<br />
alle<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> reager<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de structur<strong>en</strong> van het programma, maar deze structur<strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s kond<strong>en</strong><br />
104
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
bepal<strong>en</strong>. De verdeling van de stemm<strong>en</strong> voor de verschill<strong>en</strong>de kandidat<strong>en</strong> was bepal<strong>en</strong>d voor de<br />
kandidat<strong>en</strong> die over blev<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee de inhoud van de uitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> die er na het stemm<strong>en</strong> nog<br />
volgd<strong>en</strong>. De mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarop gestemd kon word<strong>en</strong> blev<strong>en</strong> daarbij wel afhankelijk van de<br />
programmamakers. Ook op de mogelijke gevolg<strong>en</strong> van de stemming<strong>en</strong> werd door de<br />
programmamakers geanticipeerd. Interactiviteit bleef hier uiteindelijk dus ook nog steeds e<strong>en</strong><br />
mogelijkheid binn<strong>en</strong> het voorgeprogrammeerde format van de makers. De meerwaarde die de settopbox<br />
bij Idool 2004 bood was net als bij Doe de Stemtest, Vlaander<strong>en</strong> Vakantieland <strong>en</strong> Safe de<br />
mogelijkheid om niet alle<strong>en</strong> via Voice Response <strong>en</strong> SMS te stemm<strong>en</strong>, maar ook door middel van de<br />
afstandsbedi<strong>en</strong>ing. Ook hier is het programma binn<strong>en</strong> de pilot niet ‘interactiever’ geword<strong>en</strong>, maar<br />
bood het meer retourpad<strong>en</strong> via welke eraan deelg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kon word<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s de website digitaletelevisie.be<br />
57 was het stemm<strong>en</strong> via de settop-box e<strong>en</strong> ‘opmerkelijk’ succes: vanuit de 300 testgezinn<strong>en</strong><br />
kwam<strong>en</strong> er binn<strong>en</strong> één aflevering 726 stemm<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>. Dit zijn dus meer dan twee stemm<strong>en</strong> per<br />
testgezin. Hieruit kunn<strong>en</strong> echter ge<strong>en</strong> conclusies word<strong>en</strong> getrokk<strong>en</strong>, omdat niet duidelijk is om hoeveel<br />
stemmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> het binn<strong>en</strong> het programma ging, dus hoeveel er is gestemd per stemmom<strong>en</strong>t. Ook is<br />
niet duidelijk of deze stemm<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> via de settop-box binn<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoeveel stemm<strong>en</strong> de<br />
andere retourpad<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> opgeleverd. Er kunn<strong>en</strong> dus ook ge<strong>en</strong> uitsprak<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan over de<br />
vraag of de versie van Idool 2004 binn<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> Interactief daadwerkelijk heeft gezorgd voor e<strong>en</strong><br />
relatief grotere deelname aan de interactieve mogelijkhed<strong>en</strong> die het programma bood.<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d<br />
Het project Vlaander<strong>en</strong> Interactief bood e<strong>en</strong> uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de hoeveelheid televisievorm<strong>en</strong>, waarbinn<strong>en</strong><br />
zowel interactieve programmering als Internetgerelateerde di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> viel<strong>en</strong>. Technisch gezi<strong>en</strong> werd er<br />
nog steeds televisie via de kabel gebod<strong>en</strong>. De data war<strong>en</strong> echter digitaal <strong>en</strong> er kon informatie word<strong>en</strong><br />
teruggestuurd van de kijkers naar de aanbieders van programma’s of di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. De zes als ‘interactief’<br />
gemerkte programma’s die zijn aangebod<strong>en</strong>, bod<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> van verrijkte TV (Expeditie Robinson,<br />
Peking Express), interactieve TV (Doe de stemtest, Safe, Idool 2004) of e<strong>en</strong> combinatie van deze twee<br />
(Vlaander<strong>en</strong> Vakantieland). Opvall<strong>en</strong>d is dat vier van zes programma’s al voor aanvang van de pilot<br />
in interactieve vorm bestond<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik maakt<strong>en</strong> van retourkanal<strong>en</strong> per telefoon of SMS. Twee van<br />
deze programma’s (Doe de Stemtest <strong>en</strong> Idool 2004) zijn niet alle<strong>en</strong> geproduceerd met mogelijkhed<strong>en</strong><br />
voor interactiviteit, maar zoud<strong>en</strong> niet bestaan zónder interactiviteit. Het meedo<strong>en</strong> van de<br />
televisiekijkers was ess<strong>en</strong>tieel voor het bestaan van het programma. De programma’s Expeditie<br />
Robinson <strong>en</strong> Peking Express bod<strong>en</strong> e<strong>en</strong> meerwaarde doordat de testgezinn<strong>en</strong> extra informatie op kon<br />
57 Zie: Digitale TV Website – Nieuws. < http://www.digitale-televisie.be/modules/news/article.php?storyid=104>, 25 november 2005<br />
105
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
vrag<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de uitz<strong>en</strong>ding. De kijker van de analoge versie van deze programma’s had tot die<br />
informatie ge<strong>en</strong> toegang.<br />
4.2.3 Aangebod<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />
Tijd<strong>en</strong>s het pilotproject zijn er door Tel<strong>en</strong>et, de Vlaamse overheid, de omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> aangetrokk<strong>en</strong><br />
individuele bedrijv<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> aantal di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> getest. Deze di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> door middel<br />
van e<strong>en</strong> overkoepel<strong>en</strong>d beginscherm dat versche<strong>en</strong> wanneer de settop-box aan werd gezet. Het<br />
beginscherm bestond uit e<strong>en</strong> hoofdm<strong>en</strong>u met acht verschill<strong>en</strong>de categorieën, namelijk TV Gids, TV op<br />
aanvraag, Communicatie, Info & Shopping, Fun, Overheid, Instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> Help & Feedback (zie<br />
figuur 31). Daarnaast bood de VRT e<strong>en</strong> apart op te vrag<strong>en</strong> nieuwspagina. Wat deze categorieën<br />
precies inhield<strong>en</strong> zal hieronder word<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong>. De beschrijving<strong>en</strong> van de categorieën zijn<br />
gebaseerd op beeldmateriaal uit het promotiefilmpje van de VRT (2005), e<strong>en</strong> iDTV-simulatie van<br />
Tel<strong>en</strong>et op tel<strong>en</strong>et.be 58 , e<strong>en</strong> brochure van Tel<strong>en</strong>et (2005) <strong>en</strong> gesprekk<strong>en</strong> met Ko<strong>en</strong> Heyl<strong>en</strong>, Peter<br />
Suet<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Sv<strong>en</strong> Rousseaux (2005).<br />
VRT Snelnieuws (VRT)<br />
De VRT bood naast zijn interactieve programma’s e<strong>en</strong> nieuwe digitale uitvoering van de bestaande<br />
‘teletekst’ in e<strong>en</strong> aparte portal (zie figuur 32). Deze portal bestond uit e<strong>en</strong> pagina met ‘snelnieuws’ met<br />
de vier categorieën binn<strong>en</strong>land, buit<strong>en</strong>land, economie <strong>en</strong> amusem<strong>en</strong>t, die kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geselecteerd<br />
door middel van de gekleurde knopp<strong>en</strong> van de afstandsbedi<strong>en</strong>ing. Binn<strong>en</strong> deze categorieën kon de<br />
kijker nieuwsbericht<strong>en</strong> door middel van de pijltjestoets<strong>en</strong> <strong>en</strong> de ‘OK’ knop selecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> lez<strong>en</strong>. Het<br />
snelnieuws op iDTV was e<strong>en</strong> onderdeel van e<strong>en</strong> grotere toepassing, waarbij het mogelijk was ook via<br />
het Internet <strong>en</strong> de mobiele telefoon actuele nieuwsbericht<strong>en</strong> op te vrag<strong>en</strong> (VRT, 2005b).<br />
Met het snelnieuws bood de VRT de kijker e<strong>en</strong> vorm van verrijkte TV zoals deze door van<br />
Vliet omschrev<strong>en</strong> wordt: e<strong>en</strong> nieuwe vorm van de oude teletekst, waarbij gebruikers bepal<strong>en</strong> of ze<br />
informatie will<strong>en</strong> opvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> welke informatie ze will<strong>en</strong> opvrag<strong>en</strong>. De aangebod<strong>en</strong> informatie<br />
bestond uit korte tekstuele nieuwsbericht<strong>en</strong> <strong>en</strong> werd, in teg<strong>en</strong>stelling tot de nieuwspagina’s die de<br />
VRT in het eerdere DTP-project verzorgde, niet ondersteund door audiovisuele fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />
mogelijke verklaring hiervoor is de conclusie die er over het bekijk<strong>en</strong> van nieuwsuitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> is<br />
getrokk<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de evaluatie van dat DTP-project. Er werd geconcludeerd dat het opsplits<strong>en</strong> van<br />
nieuwsuitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> in deelfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> door de kijker niet hoog gewaardeerd werd (VRT, 2003). E<strong>en</strong><br />
tweede mogelijke verklaring is dat de portal vooral voorzag in ‘snelnieuws’ oftewel korte<br />
nieuwsbericht<strong>en</strong> die, nadat ze bek<strong>en</strong>d war<strong>en</strong> gemaakt, onmiddellijk op de portal versch<strong>en</strong><strong>en</strong>. Het is<br />
58 Zie: Tel<strong>en</strong>et Homepage. < http://www.tel<strong>en</strong>et.be/sites/epgweb/>, 25 november 2005<br />
106
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
daarom mogelijk dat er ge<strong>en</strong> audiovisuele fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn aangebod<strong>en</strong> omdat deze in veel gevall<strong>en</strong><br />
nog niet bestond<strong>en</strong> of beschikbaar war<strong>en</strong>.<br />
TV Gids<br />
Onder TV Gids viel de Elektronische Programmagids van Tel<strong>en</strong>et. Deze EPG (zie figuur 33) bestond<br />
uit e<strong>en</strong> tabel waarin e<strong>en</strong> overzicht van lop<strong>en</strong>de programma’s, geord<strong>en</strong>d op tijd <strong>en</strong> z<strong>en</strong>der, binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
tijdsbestek van anderhalf uur te zi<strong>en</strong> was. Met e<strong>en</strong> witte verticale lijn, de ‘nu-indicator’ (Tel<strong>en</strong>et, 2005,<br />
p.16), werd het huidige tijdstip weergegev<strong>en</strong>. Onderaan de tabel stond<strong>en</strong> vier knopp<strong>en</strong> die<br />
correspondeerd<strong>en</strong> met de knopp<strong>en</strong> op de afstandsbedi<strong>en</strong>ing, te wet<strong>en</strong> terug, zoek<strong>en</strong>, kanaalgids <strong>en</strong> dag.<br />
De knop zoek<strong>en</strong> leverde e<strong>en</strong> lijst op van g<strong>en</strong>res in televisieprogramma’s 59 , waaruit de kijker kon<br />
kiez<strong>en</strong>. De knop kanaalgids gaf toegang naar de volledige dagprogrammering van het kanaal dat in de<br />
dagtabel geselecteerd was. De laatste was de dag-knop, waarmee de programmering per dag kon<br />
word<strong>en</strong> bekek<strong>en</strong>, oplop<strong>en</strong>d tot e<strong>en</strong> week vooruit. Tot slot bestond er, wanneer e<strong>en</strong> programma<br />
geselecteerd was, e<strong>en</strong> herinner knop die ervoor zorgde dat de kijker e<strong>en</strong> herinnering in beeld kreeg<br />
wanneer dit programma zou beginn<strong>en</strong> 60 .<br />
Het kunn<strong>en</strong> opzoek<strong>en</strong> van de programmering <strong>en</strong> informatie over de programma’s kon de<br />
gebruiker natuurlijk al door middel van de papier<strong>en</strong> televisiegids, de krant, het Internet <strong>en</strong> teletekst. De<br />
TV gids via de settop-box kan daarom gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> alternatief voor de papier<strong>en</strong><br />
programmagids of de programmagids op teletekst. De meerwaarde van de EPG van Tel<strong>en</strong>et was, in<br />
teg<strong>en</strong>stelling tot de andere g<strong>en</strong>oemde televisiegids<strong>en</strong> (met ev<strong>en</strong>tuele uitzondering van het Internet), dat<br />
deze voorzag in het zelf kunn<strong>en</strong> instell<strong>en</strong> de z<strong>en</strong>dervolgorde (Heyl<strong>en</strong>, 2005). Ook kon m<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
snelle manier e<strong>en</strong> overzicht krijg<strong>en</strong> van het programma-aanbod, dat zowel gestructureerd kon zijn op<br />
tijd, kanaal of g<strong>en</strong>re. Daarnaast had de EPG e<strong>en</strong> meerwaarde omdat deze televisiegids gekoppeld was<br />
aan de programmering zelf. Door e<strong>en</strong> automatische aanpassing van de uitz<strong>en</strong>dtijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
mogelijkheid de kijker te waarschuw<strong>en</strong> wanneer e<strong>en</strong> programma begon, was de EPG meer direct met<br />
de programmering verbond<strong>en</strong> dan voorgaande analoge televisiegids<strong>en</strong>.<br />
Tv op aanvraag<br />
Deze categorie (zie figuur 34) bood toepassing<strong>en</strong> van VOD voor zowel films (bioscoop) als<br />
programma’s (programma’s op aanvraag). In de rubriek bioscoop werd<strong>en</strong> 36 films aangebod<strong>en</strong> die<br />
war<strong>en</strong> opgedeeld in verschill<strong>en</strong>de g<strong>en</strong>res 61 . Wanneer de gebruiker e<strong>en</strong> film gekoz<strong>en</strong> had, versche<strong>en</strong> er<br />
e<strong>en</strong> korte beschrijving <strong>en</strong> kon de gebruiker de film bestell<strong>en</strong>. Na invoering van e<strong>en</strong> persoonlijke<br />
59 Deze programmag<strong>en</strong>res war<strong>en</strong>: film, spel, nieuws & actua, sport, magazines, vrije tijd, muziek, kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> talkshow<br />
60 Bron: Tel<strong>en</strong>et Homepage. , 25 november 2005<br />
61 De filmg<strong>en</strong>res war<strong>en</strong>: docum<strong>en</strong>taire, drama, misdaad, thriller, sci<strong>en</strong>ce fiction, jeugd, romantiek/familie, actie/avontuur <strong>en</strong> komedie<br />
107
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
gebruikerspincode werd de film naar de bijbehor<strong>en</strong>de settop-box gestuurd <strong>en</strong> kon de gebruiker de film<br />
voor e<strong>en</strong> bepaalde periode (24 uur of langer) onbeperkt bekijk<strong>en</strong>.<br />
De tweede rubriek, programma’s op aanvraag, bestond uit e<strong>en</strong> overzicht van programma’s uit<br />
de archiev<strong>en</strong> van de VRT, VT4 <strong>en</strong> de VMMa. Wanneer de kijker deze categorie selecteerde, kreeg hij<br />
of zij e<strong>en</strong> lijst met deelnem<strong>en</strong>de omroep<strong>en</strong>. Na het kiez<strong>en</strong> van de omroep kon m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> programma<br />
selecter<strong>en</strong>. De kijker kreeg hierover extra informatie <strong>en</strong> had vervolg<strong>en</strong>s 24 uur toegang tot het<br />
programma. De programma’s die kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bekek<strong>en</strong> bestond<strong>en</strong> uit zowel reguliere uitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong><br />
van die week als ook programma’s uit archiev<strong>en</strong> van de omroep<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> langer verled<strong>en</strong> zijn<br />
uitgezond<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s Sv<strong>en</strong> Rousseaux had het aanbod van de VRT-programma’s het karakter van<br />
‘uitz<strong>en</strong>ding gemist’ 62 , maar kon het aanbod tev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> getypeerd als ‘uitz<strong>en</strong>ding niet gewist’<br />
(Rousseaux, 2005), waarmee bedoeld werd dat de rubriek ook als aantrekkelijk moest zijn voor kijkers<br />
die niet wist<strong>en</strong> dat er bepaalde programma’s uitgezond<strong>en</strong> war<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze dus ‘toevallig’ teg<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong>.<br />
Op deze manier werd de kans dat de kijker e<strong>en</strong> programma alsnog zou bekijk<strong>en</strong> vergroot. Het aantal<br />
programma’s dat tijd<strong>en</strong>s de pilot op deze manier is aangebod<strong>en</strong> is niet bek<strong>en</strong>d. Wel blijkt uit e<strong>en</strong><br />
eindrapport dat de testgezinn<strong>en</strong> het aantal programma’s te beperkt vond<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat uitbreiding ervan in<br />
de toekomst dus noodzakelijk werd gevond<strong>en</strong> (Ko<strong>en</strong> Heyl<strong>en</strong>, 2005).<br />
Sam<strong>en</strong>gevat bood de categorie TV op aanvraag de kijker dus de mogelijkheid zowel door<br />
Tel<strong>en</strong>et uitgezochte films als door de omroep<strong>en</strong> uitgezochte programma’s ‘on demand’ te bekijk<strong>en</strong>,<br />
waarbij de films moest<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangevraagd <strong>en</strong> de programma’s al naar de settop-box gestuurd<br />
war<strong>en</strong>. De meerwaarde van deze categorie ligt in het kunn<strong>en</strong> bekijk<strong>en</strong> van films <strong>en</strong> programma’s ‘on<br />
demand’, wat via analoge televisie niet mogelijk was. Om buit<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> Interactief e<strong>en</strong> film te<br />
bekijk<strong>en</strong> moest deze word<strong>en</strong> uitgezond<strong>en</strong> (<strong>en</strong> was de gebruiker dus afhankelijk van het uitz<strong>en</strong>dschema<br />
<strong>en</strong> de keuze die de omroep maakte) of moet deze buit<strong>en</strong>shuis word<strong>en</strong> gekocht of gehuurd. Verder werd<br />
er van de timeshifting die de programma’s ‘on demand’ bod<strong>en</strong> in de analoge situatie ook gebruik<br />
gemaakt door middel van de videorecorder, maar hiervoor moest de gebruiker zelf bewust zijn<br />
recorder instell<strong>en</strong>. Door het van te vor<strong>en</strong> verz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van de programma’s naar de settop-box<strong>en</strong> kon de<br />
gebruiker deze programma’s later bekijk<strong>en</strong> zonder zich hier van tevor<strong>en</strong> mee bezig te houd<strong>en</strong>.<br />
Communicatie<br />
Binn<strong>en</strong> de categorie Communicatie had de kijker de keuze tuss<strong>en</strong> de rubriek<strong>en</strong> Bericht<strong>en</strong> <strong>en</strong> Chat.<br />
Wanneer de gebruiker naar de categorie Bericht<strong>en</strong> ging, kwam hij of zij terecht in zijn of haar ‘inbox’,<br />
waar zowel e-mail als SMS bericht<strong>en</strong> stond<strong>en</strong> vermeld. Vanuit deze inbox kon de gebruiker bericht<strong>en</strong><br />
62 Verwijz<strong>en</strong>d naar de mogelijkheid om gemiste uitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> in te hal<strong>en</strong>, welke in Nederland onder andere gebod<strong>en</strong> wordt door de<br />
Internetportaalsite van de Nederlandse Publieke Omroep getiteld Uitz<strong>en</strong>ding Gemist. Zie URL: , 29<br />
oktober 2005<br />
108
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
lez<strong>en</strong>, bericht<strong>en</strong> beantwoord<strong>en</strong>, of nieuwe bericht<strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong> (zie figuur 35). Het uitwissel<strong>en</strong> van<br />
bericht<strong>en</strong> hoefde niet persé plaats te vind<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de iDTV gebruikersgroep. Bericht<strong>en</strong> kond<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> verstuurd van de settop-box naar e<strong>en</strong> andere settop-box, maar ook van <strong>en</strong> naar het World Wide<br />
Web (e-mail) <strong>en</strong> mobiele telefoons (SMS). iDTV functioneerde, met andere woord<strong>en</strong>, naast de<br />
computer <strong>en</strong> de mobiele telefoon als één van de media om digitale bericht<strong>en</strong> te stur<strong>en</strong>.<br />
Naast de bericht<strong>en</strong>rubriek kon de gebruiker kiez<strong>en</strong> voor de optie Chat waarbij deze, zoals de<br />
naam al zegt, kon chatt<strong>en</strong> met andere gebruikers. Of het in dit geval ook mogelijk was om te chatt<strong>en</strong><br />
met niet-iDTV gebruikers, doordat de chatbox bijvoorbeeld aangeslot<strong>en</strong> zou zijn op e<strong>en</strong><br />
Internettoepassing, is niet duidelijk.<br />
Het stur<strong>en</strong> van digitale bericht<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gebruik<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> digitale chatbox zijn bezighed<strong>en</strong> die<br />
gebruikers buit<strong>en</strong> de pilot Vlaander<strong>en</strong> Interactief slechts kond<strong>en</strong> do<strong>en</strong> via hun mobiele telefoon of op<br />
het Internet. De meerwaarde van de categorie Communicatie ligt dan ook in het bied<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
alternatief medium voor deze bezigheid. Gezi<strong>en</strong> de doelstelling<strong>en</strong> van de Vlaamse overheid <strong>en</strong> Tel<strong>en</strong>et<br />
om in te grijp<strong>en</strong> in de digitale kloof is het waarschijnlijk dat de categorie vooral gericht was op<br />
gezinn<strong>en</strong> die van het Internet <strong>en</strong>/of mobiele telefonie ge<strong>en</strong> gebruik kond<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Wat betreft de<br />
gezinn<strong>en</strong> die wel toegang hadd<strong>en</strong> tot deze media zou iDTV op dit gebied e<strong>en</strong> meerwaarde kunn<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> omdat het in sommige gevall<strong>en</strong> makkelijker zou kunn<strong>en</strong> zijn bericht<strong>en</strong> te lez<strong>en</strong> of te verstur<strong>en</strong><br />
via de settop-box, bijvoorbeeld wanneer de televisie toch al is aangezet <strong>en</strong> de PC niet, of wanneer m<strong>en</strong><br />
zich in e<strong>en</strong> kamer bevindt waar de PC niet aanwezig <strong>en</strong> de televisie wel. Bij dit gebruik moet er echter<br />
ook rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met gebruiksgewoontes. Wanneer iemand gew<strong>en</strong>d is e<strong>en</strong> e-mails te<br />
lez<strong>en</strong> of te verstur<strong>en</strong> vanuit zijn of haar computer zal deze persoon er misschi<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> behoefte aan<br />
hebb<strong>en</strong> deze bezigheid te spreid<strong>en</strong> over twee media of in zijn geheel te verplaats<strong>en</strong> naar de settop-box.<br />
Hierop zal verder word<strong>en</strong> ingegaan in paragraaf 4.2.4.<br />
De categorie Communicatie kan gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> vorm van WebTV, omdat deze di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />
van het World Wide Web (e-mail <strong>en</strong> chat) bood via de televisie. In teg<strong>en</strong>stelling tot de hierbov<strong>en</strong><br />
beschrev<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> had de categorie Communicatie ge<strong>en</strong> verbinding meer met de<br />
televisieprogrammering. E<strong>en</strong> uitzondering was het gebruik van de chatfunctie tijd<strong>en</strong>s Vlaander<strong>en</strong><br />
Interactief om te chatt<strong>en</strong> met de kandidat<strong>en</strong> van het VT4-programma ‘Temptation Island’ 63 . Hoewel<br />
de chatbox in dit geval e<strong>en</strong> functie kreeg die verwees naar e<strong>en</strong> televisieprogramma, ging het ook hier<br />
slechts om e<strong>en</strong> oude manier van chatt<strong>en</strong> via e<strong>en</strong> nieuw medium: Ook op het Internet zou het in theorie<br />
mogelijk zijn geweest te chatt<strong>en</strong> met de kandidat<strong>en</strong> van het programma.<br />
63 Bron: Digitale TV Website – iDTV. , 17 november 2005<br />
109
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Info & Shopping<br />
Onder de kop Info & Shopping was e<strong>en</strong> overzicht te vind<strong>en</strong> van de digitale di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de<br />
instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> (zie figuur 36), opgedeeld in de categorieën Media, Di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, Vrije Tijd,<br />
Toerisme <strong>en</strong> Financieel. Onder Media viel<strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong> waarin informatie <strong>en</strong> audiovisueel materiaal<br />
kon word<strong>en</strong> opgevraagd behor<strong>en</strong>de bij het interactieve VRT programma Vlaander<strong>en</strong> Vakantieland. De<br />
rubriek Di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> bood e<strong>en</strong> divers di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>aanbod van e<strong>en</strong> achttal bedrijv<strong>en</strong>. Bij ‘Neckermann<br />
shopping’ kond<strong>en</strong> huishoudelijke apparat<strong>en</strong> op proef besteld <strong>en</strong> thuis getest word<strong>en</strong>. In de ‘Goud<strong>en</strong><br />
Gids’ kon m<strong>en</strong> adress<strong>en</strong> <strong>en</strong> telefoonnummers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> opzoek<strong>en</strong>. ‘Electrabel’ was e<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>ergiebedrijf dat tips, gepersonaliseerde tariev<strong>en</strong> <strong>en</strong> hulp bood. ‘Easy Immo’ di<strong>en</strong>de als e<strong>en</strong><br />
marktplaats voor het kop<strong>en</strong> <strong>en</strong> verkop<strong>en</strong> van onroer<strong>en</strong>d goed. M<strong>en</strong> kon door middel van e<strong>en</strong><br />
zoekmachine zoek<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> bepaald eig<strong>en</strong>dom of meer informatie raadpleg<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong><br />
eig<strong>en</strong>dom. Of de testgezinn<strong>en</strong> ook zelf de mogelijkheid hadd<strong>en</strong> onroer<strong>en</strong>d goed aan te bied<strong>en</strong> is helaas<br />
niet bek<strong>en</strong>d. ‘Extrafilm’ bood de klant de mogelijkheid om de eig<strong>en</strong> gemaakte digitale foto’s op e<strong>en</strong><br />
server te lat<strong>en</strong> zett<strong>en</strong> <strong>en</strong> via het televisiescherm te bekijk<strong>en</strong>. De ‘Nationale Loterij’ gaf e<strong>en</strong> overzicht<br />
van rec<strong>en</strong>te trekking<strong>en</strong> <strong>en</strong> winn<strong>en</strong>de lotnummers. De ‘VAB’ (Vlaamse Automobilist<strong>en</strong>bond) bood<br />
twee soort<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aan, namelijk verkeersinformatie <strong>en</strong> e<strong>en</strong> marktplaats voor tweedehands auto’s.<br />
Ook hier kon, net als bij ‘Easy Immo’, op auto gezocht word<strong>en</strong> of kon meer informatie word<strong>en</strong><br />
opgevraagd over e<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> auto. Of de iDTV kijker ook zelf de mogelijkheid zelf iets aan te<br />
bied<strong>en</strong> is opnieuw niet duidelijk. De categorie Vrije Tijd bood tev<strong>en</strong>s vier bedrijfsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. ‘Xquis’,<br />
e<strong>en</strong> online lifstylemagazine, bood recept<strong>en</strong> <strong>en</strong> rec<strong>en</strong>sies van kookboek<strong>en</strong>. Het biermerk ‘Stella Artois’<br />
gaf de kijkers de mogelijkheid e<strong>en</strong> concertag<strong>en</strong>da te bekijk<strong>en</strong> of mee te spel<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> quiz, waarbij<br />
e<strong>en</strong> krat bier gewonn<strong>en</strong> kon word<strong>en</strong>. De tijdschrijft<strong>en</strong> ‘Libelle’ <strong>en</strong> ‘Humo’ bod<strong>en</strong> beid<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wekelijks<br />
overzicht van de onderwerp<strong>en</strong> uit hun tijdschrift. De ‘Humo’ bood verder e<strong>en</strong> forum waar kijkers hun<br />
m<strong>en</strong>ing kond<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>. De Libelle gaf in plaats daarvan de kijker de geleg<strong>en</strong>heid mee te do<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />
wedstrijd. De vierde categorie was Toerisme. Hier werd<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> van ‘Reiswijzernet’<br />
(toeristische informatie over verschill<strong>en</strong>de land<strong>en</strong>), ‘WeerID’ (internationale weersinformatie),<br />
‘Neckermann Reiz<strong>en</strong>’ (informatie over bestemming<strong>en</strong> <strong>en</strong> reiz<strong>en</strong>) <strong>en</strong> ‘Connections’ (informatie over<br />
bestemming<strong>en</strong>, prijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> de mogelijkheid om te reserver<strong>en</strong>). Tot slot bood Info & Shopping de<br />
financiële di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> ‘Dexia’ <strong>en</strong> ‘Cash’ de mogelijkheid via iDTV te bankier<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> te<br />
berek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
De vorm<strong>en</strong> van televisie die in deze categorie aan de orde kom<strong>en</strong>, variër<strong>en</strong> van toepassing<strong>en</strong><br />
die ook hier als verrijkt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangeduid (Vlaander<strong>en</strong> Vakantieland, Xquis, Reiswijzernet,<br />
WeerID, Neckermann reiz<strong>en</strong>, Connections) tot interactieve <strong>en</strong> gepersonaliseerde toepassing<strong>en</strong>. De<br />
gr<strong>en</strong>s tuss<strong>en</strong> de laatste twee toepassing<strong>en</strong> is moeilijk te bepal<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aantal bedrijv<strong>en</strong> (Stella Artois,<br />
110
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Humo <strong>en</strong> Libelle) bod<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wedstrijd of ruimte op e<strong>en</strong> forum. Deze di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> als interactief omdat ze gebruik maakt<strong>en</strong> van het retourpad, zonder dat de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> toegespitst<br />
war<strong>en</strong> op de individuele gebruiker. De overige bedrijv<strong>en</strong> profileerd<strong>en</strong> zich als gepersonaliseerde<br />
toepassing<strong>en</strong>, omdat ze de gebruiker toegespitste di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> lever<strong>en</strong>. De gebruiker kan door zijn<br />
het doorgev<strong>en</strong> van zijn of haar persoonlijke gegev<strong>en</strong>s onder andere goeder<strong>en</strong> bestell<strong>en</strong> of kop<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zijn bankzak<strong>en</strong> regel<strong>en</strong>. Wanneer de definities van Vliet word<strong>en</strong> bekek<strong>en</strong>, kan gezegd word<strong>en</strong> dat er<br />
hier sprake is van e<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>vorm van interactieve <strong>en</strong> gepersonaliseerde toepassing<strong>en</strong>: via e<strong>en</strong><br />
retourkanaal kan de gebruiker wel iets in zijn lev<strong>en</strong> verander<strong>en</strong>, maar dit wordt niet teruggekoppeld<br />
aan of door de televisie. Alle<strong>en</strong> wanneer uit de pagina van de desbetreff<strong>en</strong>de di<strong>en</strong>st na e<strong>en</strong> aankoop of<br />
transactie blijkt dat de aanbieder de aankoop of de gegev<strong>en</strong>s van deze gebruiker heeft onthoud<strong>en</strong>, kan<br />
volledig word<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gepersonaliseerde toepassing.<br />
Net als de categorie Communicatie heeft Info & Shopping ge<strong>en</strong> directe link met de<br />
televisieprogrammering, behalve het aanbod van de pagina van ‘Vlaander<strong>en</strong> Vakantieland’ <strong>en</strong> het feit<br />
dat de bedrijv<strong>en</strong> die hierbinn<strong>en</strong> hun di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aanbied<strong>en</strong> ook televisiereclame kond<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. De<br />
categorie vertoont wel gelijk<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> met de mogelijkhed<strong>en</strong> die het Internet biedt voor het opvrag<strong>en</strong><br />
van informatie of product<strong>en</strong>, <strong>en</strong> kan dus opnieuw gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> toepassing van WebTV.<br />
Fun<br />
De categorie Fun bestond uit e<strong>en</strong> aanbod op de settop-box van e<strong>en</strong> viertal spelletjes<br />
(Kruiswoordraadsel, G<strong>en</strong>ius Chall<strong>en</strong>ge, Jam <strong>en</strong> Space Invaders) <strong>en</strong> de mogelijkheid tot het bekijk<strong>en</strong><br />
van de Horoscoop. De spelletjes kond<strong>en</strong> met één persoon tegelijk word<strong>en</strong> gespeeld <strong>en</strong> er kon niet<br />
gespeeld word<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> andere iDTV kijkers. Er werd bij deze categorie dan ook ge<strong>en</strong> gebruik gemaakt<br />
van het retourkanaal. Naast de games van Tel<strong>en</strong>et stelde de VT4 ook twee games, Helibomber <strong>en</strong><br />
Collapse, ‘on demand’ ter beschikking (zie figuur 37). Of deze spelletjes moest<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgezond<strong>en</strong><br />
naar het testgezin wanneer deze erom vroeg, of dat dit deze van te vor<strong>en</strong> naar de settop-box werd<strong>en</strong><br />
verzond<strong>en</strong> van waaruit ze vervolg<strong>en</strong>s gespeeld kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, is niet duidelijk. Vanwege de<br />
aanwezigheid harde schijf in de settop-box <strong>en</strong> het retourkanaal war<strong>en</strong> beid<strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong> technisch<br />
mogelijk. Voor de ervaring van de gebruiker zal het niet uit hebb<strong>en</strong> gemaakt of de toepassing op de<br />
settop-box aanwezig was of echt bij de omroep moest word<strong>en</strong> aangevraagd, t<strong>en</strong>zij e<strong>en</strong> van de<br />
techniek<strong>en</strong> tijdsvertraging heeft opgeleverd omdat dit bijvoorbeeld niet goed werkte.<br />
Het kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> van games via de settop-box is het best te omschrijv<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> vorm van<br />
WebTV. Games kunn<strong>en</strong> ook op de PC <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel op het Internet gespeeld word<strong>en</strong>. Ook zoud<strong>en</strong> de<br />
games, in de gevall<strong>en</strong> waar deze al op de settop-box aanwezig war<strong>en</strong>, gezi<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als<br />
111
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
interactieve toepassing zonder retourkanaal 64 , omdat de gebruiker deze kan ervar<strong>en</strong> als interactief (de<br />
gebruiker doet veel meer dan informatie bekijk<strong>en</strong>), maar waarbij er ge<strong>en</strong> retourpad nodig behalve die<br />
van de gebruiker naar de settop-box. Verder kan ook hier gezegd word<strong>en</strong> is dat de toepassing ge<strong>en</strong><br />
directe koppeling heeft met de televisieprogrammering. Het is dan ook opvall<strong>en</strong>d dat twee van deze<br />
games juist door e<strong>en</strong> omroep (VT4) zijn aangebod<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> verklaring hiervoor kan zijn dat VT4 het<br />
tijd<strong>en</strong>s de pilot belangrijker vond de techniek van ‘on demand’ toepassing<strong>en</strong> te test<strong>en</strong> dan zich bezig te<br />
houd<strong>en</strong> met de inhoud van deze toepassing<strong>en</strong>.<br />
Overheid<br />
De di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die Vlaamse overheid leverde in het kader van het e-governm<strong>en</strong>t project werd<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de<br />
categorie Overheid aangebod<strong>en</strong>. Deze di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> war<strong>en</strong> opgedeeld in Uw Geme<strong>en</strong>te, Vlaamse Infolijn <strong>en</strong><br />
VDAB (zie figuur 38). De eerste rubriek werd ingevuld door de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarin de testgebruikers<br />
woond<strong>en</strong>. Er kon lokale informatie opgevraagd word<strong>en</strong> over op<strong>en</strong>ingstijd<strong>en</strong>, geme<strong>en</strong>telijke di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
procedures. Ook kond<strong>en</strong> er vrag<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld door middel van e<strong>en</strong> digitaal formulier. De<br />
Vlaamse Infolijn bood informatie over instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> procedures van de Vlaamse overheid, die per<br />
thema gerangschikt war<strong>en</strong>. Deze di<strong>en</strong>st was e<strong>en</strong> verl<strong>en</strong>gstuk van de reeds bestaande gelijknamige<br />
telefonische di<strong>en</strong>st, waar de Vlaming gebruik van kon mak<strong>en</strong> wanneer hij of zij vrag<strong>en</strong> had op<br />
overheidsgebied. Volg<strong>en</strong>s de website van de Vlaamse Infolijn 65 bood de pagina onder andere e<strong>en</strong><br />
routeplanner van ‘de Lijn’ (e<strong>en</strong> Vlaamse op<strong>en</strong>bare vervoersmaatschappij) <strong>en</strong> hotel- <strong>en</strong><br />
campinginformatie voor toerist<strong>en</strong>. In de rubriek VDAB (Vlaamse Di<strong>en</strong>st voor Arbeidsvoorzi<strong>en</strong>ing<br />
België) kond<strong>en</strong> gebruikers tot slot vacatures bekijk<strong>en</strong> of informatie raadpleg<strong>en</strong> over de VDAB zelf.<br />
De informatie die de categorie Overheid binn<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> Interactief heeft aangebod<strong>en</strong>, is te<br />
b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> WebTV- toepassing. Hierbij kond<strong>en</strong> er, naast het opvrag<strong>en</strong> van uitgezond<strong>en</strong> digitale<br />
informatie, via het retourpad ook vrag<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld <strong>en</strong> bepaalde formulier<strong>en</strong> kond<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> aangevraagd.<br />
Instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> Help & Feedback<br />
De categorie Help & Feedback voorzag in informatie over tijdelijke technische problem<strong>en</strong> die Tel<strong>en</strong>et<br />
had ondervond<strong>en</strong>, helponderwerp<strong>en</strong>, veelgestelde vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> contactmogelijkhed<strong>en</strong> met Tel<strong>en</strong>et per<br />
telefoon of e-mail. Deze categorie bood met het gev<strong>en</strong> van extra opvraagbare informatie e<strong>en</strong> vorm van<br />
verrijkte toepassing. Wat er tot slot binn<strong>en</strong> de categorie Instelling<strong>en</strong> mogelijk was in niet bek<strong>en</strong>d.<br />
64 Deze term is reeds in hoofdstuk drie geïntroduceerd. Het gaat hier om televisie dat wordt ervar<strong>en</strong> als interactieve TV, maar waarbij het<br />
door van Vliet besprok<strong>en</strong> retourpad niet wordt gebruikt<br />
65 Bron: Vlaamse Infolijn. , 31 oktober 2005<br />
112
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d<br />
Naast e<strong>en</strong> zestal interactieve programma’s werd<strong>en</strong> er dus acht verschill<strong>en</strong>de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> gebod<strong>en</strong>,<br />
waarbinn<strong>en</strong> weer verschill<strong>en</strong>de toepassing<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong>. In de rubriek TV op Aanvraag<br />
werd<strong>en</strong> door Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong> de omroep<strong>en</strong> VOD toepassing<strong>en</strong> gerealiseerd voor films <strong>en</strong> programma’s, de<br />
VRT bood e<strong>en</strong> nieuwe versie van teletekst <strong>en</strong> er war<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die niet persé aan de bestaande<br />
gebruik<strong>en</strong> van het medium gekoppeld war<strong>en</strong> bestaande categorieën Communicatie, Info & Shopping,<br />
Fun <strong>en</strong> Overheid. Deze bod<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (e-mail<strong>en</strong>, chatt<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> SMS stur<strong>en</strong>, spelletjes spel<strong>en</strong>,<br />
product<strong>en</strong> kop<strong>en</strong> <strong>en</strong> verkop<strong>en</strong> of meer informatie opvrag<strong>en</strong>) die, meer dan aan de televisie, aan het<br />
Internet of de mobiele telefoon zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegeschrev<strong>en</strong>. Deze toepassing<strong>en</strong> getuig<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> remediatie (o.a. Bolter & Grusin, 2000, p.45-46) van het Internet binn<strong>en</strong> digitale interactieve<br />
televisie: toepassing<strong>en</strong> die afkomstig zijn van het Internet word<strong>en</strong> aangepast voor <strong>en</strong> verschijn<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong> het medium televisie. Dit is voor de rubriek<strong>en</strong> Communicatie <strong>en</strong> Overheid te verklar<strong>en</strong> door de<br />
in de vorige paragraf<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> aandacht die uitging naar het verklein<strong>en</strong> van de digitale kloof.<br />
Deze faciliter<strong>en</strong>de <strong>en</strong> informer<strong>en</strong>de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> wellicht de toegang tot informatie kunn<strong>en</strong><br />
vergrot<strong>en</strong> voor burgers zonder Internettoegang. Met de technische mogelijkheid tot het ontwikkel<strong>en</strong><br />
van deze di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> ook de twee overige categorieën Fun <strong>en</strong> Info & Shopping gemakkelijk door<br />
aangetrokk<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geproduceerd. Of deze televisievorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong> alternatief vormd<strong>en</strong> voor<br />
de kijkers die ge<strong>en</strong> gebruik maakt<strong>en</strong> van het Internet, zoals in elk geval de overheid voor og<strong>en</strong> had, zal<br />
blijk<strong>en</strong> in de volg<strong>en</strong>de paragraaf.<br />
4.2.4. Gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong> van programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />
Om iDTV te ontvang<strong>en</strong> blev<strong>en</strong> de testgezinn<strong>en</strong> gebruik mak<strong>en</strong> van het televisietoestel <strong>en</strong> de bek<strong>en</strong>de<br />
televisiekabel van Tel<strong>en</strong>et of Interkabel, waartuss<strong>en</strong> de settop-box was gekoppeld. Geleverd bij de<br />
settop-box werd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> afstandsbedi<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> e<strong>en</strong> toets<strong>en</strong>bord. Met het toets<strong>en</strong>bord kon er, net als met<br />
de afstandbedi<strong>en</strong>ing, word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>avigeerd binn<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>u’s <strong>en</strong> word<strong>en</strong> gereageerd op interactieve<br />
programma’s. Maar ook kond<strong>en</strong> er, waar de mogelijkheid op het scherm werd gebod<strong>en</strong>, meer<br />
complexe bericht<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getypt zoals dit gebeurt op e<strong>en</strong> PC. De harde schijf die in de settop-box<br />
aanwezig was, bood de gebruiker de geleg<strong>en</strong>heid om aangebod<strong>en</strong> programma’s digitaal op te nem<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> daarmee gebruik te mak<strong>en</strong> van timeshifting. (zie verderop in deze paragraaf).<br />
Naast de mogelijkhed<strong>en</strong> van de hardware had de gebruiker e<strong>en</strong> grotere keuze uit de<br />
hoeveelheid z<strong>en</strong>ders. Aan deze z<strong>en</strong>ders <strong>en</strong> de programmering daarbinn<strong>en</strong> was de EPG gekoppeld. Het<br />
bekijk<strong>en</strong> van de programmagids kon dus, naast op papier, ook via de settop-box op het beeldscherm.<br />
In teg<strong>en</strong>stelling tot de reeds bestaande teletekst bood de EPG e<strong>en</strong> overzicht van de programmering van<br />
meer dan e<strong>en</strong> omroep of z<strong>en</strong>ders. De gebruiker kon daarom op e<strong>en</strong> relatief makkelijke manier e<strong>en</strong><br />
113
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
overzicht krijg<strong>en</strong> over de aangebod<strong>en</strong> programma’s. Door het zelf kunn<strong>en</strong> instell<strong>en</strong> van de<br />
z<strong>en</strong>dervolgorde kon de kijker, in teg<strong>en</strong>stelling tot de papier<strong>en</strong> televisiegids én teletekst, zijn<br />
televisiegids zelf sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong>. Ook het kunn<strong>en</strong> selecter<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> programma voor opname <strong>en</strong> het<br />
kunn<strong>en</strong> instell<strong>en</strong> van herinnering<strong>en</strong> voor programma’s maakte dat de EPG voor de gebruiker<br />
meerwaarde had t<strong>en</strong> opzichte van oude programmagids<strong>en</strong>.<br />
Timeshifting<br />
Het aanbod van programma’s, informatie <strong>en</strong> films ‘on demand’, dat mogelijk was door de<br />
aanwezigheid van e<strong>en</strong> harde schijf in de settop-box, betek<strong>en</strong>de voor de gebruiker dat hij of zij minder<br />
afhankelijk was van de programmering de omroep<strong>en</strong>. Op elk mom<strong>en</strong>t kon de gebruiker e<strong>en</strong> film, het<br />
laatste nieuws (in tekstvorm) of e<strong>en</strong> uitgezond<strong>en</strong> programma opvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> bekijk<strong>en</strong>. De keuzevrijheid<br />
van de gebruiker bleef natuurlijk wel beperkt omdat het beschikbare programma- <strong>en</strong> filmaanbod voor<br />
‘on demand’ beschikbaarheid nog altijd werd bepaald door de omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> door Tel<strong>en</strong>et. Alle<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong> de keuzes die de aanbieders maakt<strong>en</strong> kon de gebruiker zijn of haar eig<strong>en</strong> keuze mak<strong>en</strong>.<br />
Interactieve programma’s<br />
De interactieve programma’s die gebruiker kon bekijk<strong>en</strong> bestond<strong>en</strong> uit toepassing<strong>en</strong> waarbij er meer<br />
informatie opgevraagd kon word<strong>en</strong> of waarbij er via verschill<strong>en</strong>de retourpad<strong>en</strong>, waaronder de kabel,<br />
gereageerd kon word<strong>en</strong>. Na het reager<strong>en</strong> kon de gebruiker het effect hiervan terugzi<strong>en</strong> door middel<br />
van e<strong>en</strong> overlay op het televisiescherm (Doe de Stemtest), per SMS (Doe de Stemtest) of door e<strong>en</strong><br />
gebeurt<strong>en</strong>is binn<strong>en</strong> de (volg<strong>en</strong>de) uitz<strong>en</strong>ding (Vlaander<strong>en</strong> Vakantieland, Safe, Idool 2004). Wanneer<br />
het om meer dan e<strong>en</strong> verrijkte ervaring ging, blev<strong>en</strong> de reacties van de gebruiker in ge<strong>en</strong> geval op de<br />
settop-box staan, maar werd<strong>en</strong> deze terug gestuurd naar de omroep<strong>en</strong>. Anders dan in Nederland-i was<br />
de tuss<strong>en</strong>vorm ‘interactieve TV zonder retourkanaal’ dus in het aanbod van de interactieve<br />
programma’s in Vlaander<strong>en</strong> Interactief niet aanwezig<br />
De vier programma’s die gebruik maakt<strong>en</strong> van het retourpad bestond<strong>en</strong>, zoals in de<br />
voorgaande paragraaf is vermeld, al voor het pilotproject. De retourpad<strong>en</strong> waarvan gebruik gemaakt<br />
werd war<strong>en</strong> de vaste <strong>en</strong>/of de mobiele telefoon. Tijd<strong>en</strong>s de pilot is hier de kabel als retourpad bij<br />
gekom<strong>en</strong>. De settop-box di<strong>en</strong>de dus als e<strong>en</strong> extra mogelijkheid naast andere retourkanal<strong>en</strong>. Voor de<br />
gebruiker zou dit kunn<strong>en</strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat het interactief meespel<strong>en</strong> of stemm<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> gemakkelijker<br />
zou word<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> in vergelijking met Voice Response of SMS. Zoals eerder is besprok<strong>en</strong> in<br />
hoofdstuk drie, kan de afstandsbedi<strong>en</strong>ing (<strong>en</strong> in dit geval ook het toets<strong>en</strong>bord) uitkomst bied<strong>en</strong> omdat<br />
deze wellicht meer in de buurt van de televisiekijk<strong>en</strong>de persoon ligt dan de telefoon. Ook kan de<br />
settop-box door de gebuiker word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> als behor<strong>en</strong>d bij het televisietoestel kan interactiviteit door<br />
114
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
middel van de settop-box gevoelsmatig als makkelijker word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> omdat er ge<strong>en</strong> tweede medium<br />
zoals de vaste of de mobiele telefoon aangew<strong>en</strong>d hoeft te word<strong>en</strong> om mee te do<strong>en</strong>.<br />
IDTV had <strong>en</strong>erzijds door dit aanbod aan retourkanal<strong>en</strong>, de verschill<strong>en</strong>de programma formats<br />
(waarbij gestemd kon word<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> stemprofiel kon word<strong>en</strong> uitgerek<strong>en</strong>d of meegedaan kon word<strong>en</strong> aan<br />
e<strong>en</strong> quiz) <strong>en</strong> de tweedeling in verrijkte <strong>en</strong> interactieve TV e<strong>en</strong> hybride aanbod van interactieve<br />
programma’s. Anderzijds war<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> dit aanbod duidelijk herk<strong>en</strong>baar, omdat er óf<br />
alle<strong>en</strong> meer informatie kon word<strong>en</strong> opgevraagd, óf via één van de drie retourpad<strong>en</strong> kon word<strong>en</strong><br />
gereageerd. Hoe de testgezinn<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de interactieve programma’s tijd<strong>en</strong>s het project hebb<strong>en</strong><br />
gebruikt <strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> is voor dit onderzoek helaas niet bek<strong>en</strong>d.<br />
Interactieve Di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />
Afgezi<strong>en</strong> van de reeds besprok<strong>en</strong> categorieën TV Gids <strong>en</strong> TV op aanvraag bod<strong>en</strong> de categorieën<br />
Communicatie, Info & Shopping, Fun <strong>en</strong> Overheid gebruiksmogelijkhed<strong>en</strong> die vooral lek<strong>en</strong> op die van<br />
het Internet. Zoals beschrev<strong>en</strong> in paragraaf 4.2.3 kon de gebruiker binn<strong>en</strong> de categorie Communicatie<br />
bericht<strong>en</strong> stur<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> die ook gestuurd kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> via het Internet of de mobiele<br />
telefoon. Het verstur<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> van e-mail, SMS of de chatfunctie hoefde voor de gebruiker dus<br />
niet per se nieuw te zijn. Volg<strong>en</strong>s het eindrapport van Vlaander<strong>en</strong> Interactief (Heyl<strong>en</strong>, 2005) war<strong>en</strong> het<br />
dan ook vooral de gezinn<strong>en</strong> die niet in het bezit war<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> PC <strong>en</strong>/of e<strong>en</strong> Internetverbinding die<br />
gebruik hebb<strong>en</strong> gemaakt van de e-mailfunctie. Ook maakt<strong>en</strong> er relatief meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gebruik van de<br />
chatfunctie wanneer deze ge<strong>en</strong> PC of ge<strong>en</strong> Internettoegang hadd<strong>en</strong>. 66<br />
Binn<strong>en</strong> de categorieën Info & Shopping <strong>en</strong> Fun blek<strong>en</strong> er tev<strong>en</strong>s gebruiksverschill<strong>en</strong> te zijn.<br />
Van de totale hoeveelheid gebruikers was het aantal m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zonder Internetaansluiting bijna het<br />
dubbele van het aantal gebruikers met Internetaansluiting. Voor de gebruikers zonder Internettoegang<br />
was iDTV dus e<strong>en</strong> welkom alternatief. Over de gebruikers die wel toegang hadd<strong>en</strong> tot het Internet kan<br />
gezegd word<strong>en</strong> dat iDTV voor h<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> beter alternatief was dan het Internet: De Internetgebruikers<br />
maakt<strong>en</strong> minder gebruik de drie g<strong>en</strong>oemde categorieën <strong>en</strong> blev<strong>en</strong> bij hun oude gewoontes wat betreft<br />
hun Internetgebruik (Idem). 67 E<strong>en</strong> mogelijke verklaring hiervoor is het feit dat de gebruiker de<br />
werking van het Internet k<strong>en</strong>t <strong>en</strong> uit gewoonte of angst voor e<strong>en</strong> nieuw medium blijft e-mail<strong>en</strong>,<br />
chatt<strong>en</strong>, winkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> spelletjes spel<strong>en</strong> op zijn PC in plaats van deze activiteit<strong>en</strong> te verschuiv<strong>en</strong> naar<br />
iDTV. E<strong>en</strong> tweede verklaring is het feit dat media zijn door de gebruiker in andere sociale <strong>en</strong><br />
geografische context<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor andere doeleind<strong>en</strong> gebruikt. De televisie wordt nog steeds gezi<strong>en</strong> als<br />
e<strong>en</strong> ‘sit-back’ medium waarbij de gebruiker ge<strong>en</strong> actieve houding hoeft aan te nem<strong>en</strong>. Dit onderscheid<br />
66 De auteur van dit onderzoek heeft toegang gehad tot het eindrapport waaruit deze gegev<strong>en</strong>s blijk<strong>en</strong>, maar kan vanwege de<br />
vertrouwelijkheid van de informatie ge<strong>en</strong> perc<strong>en</strong>tages of andere cijfers noem<strong>en</strong><br />
67 Zie vorige voetnoot<br />
115
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
tuss<strong>en</strong> de twee media is ook (naast de visies op <strong>iTV</strong> aan de aanbodzijde) door de gebruiker van iDTV<br />
aangehoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt bijvoorbeeld duidelijk in de bevinding van het eindrapport, waarin staat dat<br />
testgezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Internetverbinding de communicatiepagina vooral om gebruikt<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong> e-mails te lez<strong>en</strong> (passief), terwijl het opstell<strong>en</strong> <strong>en</strong> verz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ervan nog steeds via de<br />
PC geschiedde (actief) (Heyl<strong>en</strong>, 2005).<br />
De di<strong>en</strong>st Overheid, waarbij de gebruiker informatie kon opvrag<strong>en</strong> die tev<strong>en</strong>s afgeleid was van<br />
de informatie die op het Internet te vind<strong>en</strong> was, bood echter slechts e<strong>en</strong> klein verschil tuss<strong>en</strong><br />
Internetgebruikers <strong>en</strong> niet-Internetgebruikers (Heyl<strong>en</strong> 2005) 68 . Hoewel de overheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> ook op<br />
het Internet te vind<strong>en</strong> war<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> veel testgezinn<strong>en</strong> hier dus wel gekoz<strong>en</strong> voor de iDTV–versie. Het<br />
antwoord op vraag waarom de overheidsdi<strong>en</strong>st e<strong>en</strong> relatief minder groot verschil tuss<strong>en</strong> de twee<br />
gebruikersgroep<strong>en</strong> laat zi<strong>en</strong>, ligt mogelijk beslot<strong>en</strong> in de inhoud van de di<strong>en</strong>st. De rubriek Overheid<br />
bood de mogelijkheid kleine stukjes informatie te bekijk<strong>en</strong> die de burger op dat mom<strong>en</strong>t nodig had,<br />
zoals het ophaalrooster van grof vuil of op<strong>en</strong>ingstijd<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>tehuis. De categorieën<br />
Communicatie, Info & Shopping <strong>en</strong> Fun bestond<strong>en</strong> daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> uit toepassing<strong>en</strong> waarmee de<br />
gebruiker langer bezig is. E<strong>en</strong> bericht stur<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> spelletje spel<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> aankoop do<strong>en</strong> vergde meer<br />
tijd dan het opvrag<strong>en</strong> van overheidsinformatie, <strong>en</strong> werd daarom misschi<strong>en</strong> liever gedaan via e<strong>en</strong><br />
medium waar de gebruiker al e<strong>en</strong> actieve houding gew<strong>en</strong>d was. De oude gebruiksgewoont<strong>en</strong> van de<br />
televisie <strong>en</strong> het Internet blev<strong>en</strong> aan de kant van de kijker tijd<strong>en</strong>s de pilot dus grot<strong>en</strong>deels behoud<strong>en</strong>.<br />
Niet gerealiseerde toepassing<strong>en</strong><br />
Tot slot vall<strong>en</strong> er e<strong>en</strong> tweetal zak<strong>en</strong> op die te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met toepassing<strong>en</strong> die, ondanks de<br />
voornem<strong>en</strong>s van de VRT <strong>en</strong> de overheid, niet zijn gerealiseerd.<br />
Het eerste is het feit dat er door de VRT tijd<strong>en</strong>s Vlaander<strong>en</strong> Interactief slechts twee<br />
interactieve programma’s zijn aangebod<strong>en</strong>, terwijl er eerder bij de omroep (naar aanleiding van het<br />
DTP-project) was geconcludeerd dat het gebrek aan aanbod van interactieve programma’s e<strong>en</strong><br />
‘gemiste kans’ was (zie paragraaf 4.1.2). Hiervoor zijn verschill<strong>en</strong>de verklaring<strong>en</strong> te bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong>.<br />
Volg<strong>en</strong>s Peter Suet<strong>en</strong>s hebb<strong>en</strong> niet alle publieke omroep<strong>en</strong> zich actief bezig gehoud<strong>en</strong> met het mak<strong>en</strong><br />
van interactieve programma’s, maar is er één team geweest dat over de bestaande programma’s e<strong>en</strong><br />
interactieve laag heeft gezet (Suet<strong>en</strong>s, 2005). Er werd dus - anders dan in Nederland-i - door e<strong>en</strong><br />
kleinere groep m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> aan interactieve toepassing<strong>en</strong> gewerkt. Dit kan hebb<strong>en</strong> geleid tot e<strong>en</strong> kleinere<br />
capaciteit om programma’s interactief te mak<strong>en</strong>. Ook kan er rek<strong>en</strong>ing zijn gehoud<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> ándere<br />
ervaring die tijd<strong>en</strong>s het DTP-project is opgedaan, namelijk de ervaring dat e<strong>en</strong> goede synchronisatie<br />
van de metadata met e<strong>en</strong> programma technisch moeilijk te realiser<strong>en</strong> viel (zie tev<strong>en</strong>s paragraaf 4.1.2)<br />
68 Zie vorige voetnoot<br />
116
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
<strong>en</strong> dat het mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> goed functioner<strong>en</strong>d interactief programma veel tijd <strong>en</strong> geld zou<br />
kost<strong>en</strong>. Er kan daarom bewust zijn gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> beperkte hoeveelheid interactieve programma’s.<br />
E<strong>en</strong> derde verklaring voor het schaarse interactieve programma-aanbod is de eerder besprok<strong>en</strong> visie<br />
van de VRT op de toekomst van televisie, waarin de keuzes van de gebruiker voor wat m<strong>en</strong> wilde<br />
kijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> wanneer m<strong>en</strong> wilde kijk<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal zoud<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> te staan. Interactieve programma’s<br />
hadd<strong>en</strong> in vergelijking met toepassing<strong>en</strong> als programmaportals <strong>en</strong> VOD dus e<strong>en</strong> relatief lagere<br />
prioriteit.<br />
E<strong>en</strong> tweede constatering is het feit dat de overheid met haar di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> de gebruiker ge<strong>en</strong><br />
mogelijkheid gegev<strong>en</strong> heeft om via iDTV bepaalde afsprak<strong>en</strong> met de geme<strong>en</strong>te te mak<strong>en</strong>, zoals de<br />
federale staatssecretaris voor Informatisering van de Staat, Peter van Velthov<strong>en</strong>, in zijn toespraak over<br />
iDTV had voorgesteld. De red<strong>en</strong> hiervoor ligt waarschijnlijk beslot<strong>en</strong> in de gevoeligheid van de<br />
informatie. Het gaat hier niet om <strong>en</strong>tertainm<strong>en</strong>t of het winn<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> quiz, maar om burger- <strong>en</strong><br />
politiezak<strong>en</strong>. Om gevoelige gegev<strong>en</strong>s te wijzig<strong>en</strong> in de administratie van de geme<strong>en</strong>te moet alles<br />
technisch <strong>en</strong> inhoudelijk klopp<strong>en</strong>. Het is daarom d<strong>en</strong>kbaar dat e<strong>en</strong> testproject hiervoor te risicovol is<br />
bevond<strong>en</strong>.<br />
4.3. Sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> overheidsregulatie<br />
Wanneer de motiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> concept<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de deelnem<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> aan het pilotproject<br />
word<strong>en</strong> vergelek<strong>en</strong> met de gerealiseerde vorm van <strong>iTV</strong> kan er geconcludeerd word<strong>en</strong> dat elke partij,<br />
afgezi<strong>en</strong> van het beperkte aantal interactieve programma’s <strong>en</strong> het politieloket van de overheid, zijn<br />
ideeën over interactieve televisie heeft kunn<strong>en</strong> omzett<strong>en</strong> in concrete toepassing<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze<br />
toepassing<strong>en</strong> ook heeft kunn<strong>en</strong> test<strong>en</strong>. De omroep<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> interactieve programmering ontwikkeld<br />
<strong>en</strong> tests gedaan met VOD. Tel<strong>en</strong>et heeft zowel zijn rol als kabeldistributeur als di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>aanbieder<br />
verwez<strong>en</strong>lijkt <strong>en</strong> de overheid heeft zowel toepassing<strong>en</strong> gecreëerd (de categorie Overheid) als ook<br />
uitgevoerd zi<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, die bedoeld war<strong>en</strong> om de digitale kloof te dicht<strong>en</strong>. Deze rolverdeling van<br />
mogelijk omdat elke partij de ruimte kreeg om eig<strong>en</strong> ideeën uit te voer<strong>en</strong> <strong>en</strong> zich niet heeft begev<strong>en</strong> op<br />
het werkgebied van andere partij<strong>en</strong>. Dit feit kan word<strong>en</strong> gerelateerd aan de rol die de overheid in het<br />
project heeft gespeeld. Deze gaf alle<strong>en</strong> subsidie wanneer er meerdere partij<strong>en</strong> mee zoud<strong>en</strong> do<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
betaalde vervolg<strong>en</strong>s alle partij<strong>en</strong> de helft van de gemaakte kost<strong>en</strong> voor de pilot. Omdat de partij<strong>en</strong> met<br />
dit ‘duwtje in de rug’ allemaal tegelijkertijd in het project zijn gestapt, kon ieder zich beperk<strong>en</strong> tot <strong>en</strong><br />
toespits<strong>en</strong> op het test<strong>en</strong> <strong>en</strong> promot<strong>en</strong> van zijn eig<strong>en</strong> werkgebied. De gekoz<strong>en</strong> middleware met op<strong>en</strong><br />
standaard (MHP) heeft hieraan bijgedrag<strong>en</strong> doordat het alle partij<strong>en</strong> toeliet om naar eig<strong>en</strong> inzicht<br />
inhoud te ontwikkel<strong>en</strong> voor de settop-box. Hoewel er voor dit onderzoek ge<strong>en</strong> bewijs is dat de MHPstandaard<br />
door de overheid aan de subsidiëring van het project gekoppeld is, is dit wel d<strong>en</strong>kbaar.<br />
117
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Omdat het MHP sinds 2002 door de Europese Commissie wordt aanbevol<strong>en</strong> (European Commission,<br />
2002) <strong>en</strong> het spel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> internationale voortrekkersrol voor de Vlaamse overheid e<strong>en</strong> belangrijke<br />
drijfveer was (zie paragraaf 4.1.2) ligt het voor de hand dat de Vlaamse overheid e<strong>en</strong> keuze heeft<br />
gemaakt voor e<strong>en</strong> platform die overe<strong>en</strong> kwam met die van de Europese Commissie. In e<strong>en</strong> verslag van<br />
e<strong>en</strong> parlem<strong>en</strong>taire zitting van april 2003 geeft van Mechel<strong>en</strong> aan dat het gebruik<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> op<strong>en</strong><br />
standaard door de VRT bij het DTP-project e<strong>en</strong> goede stap is geweest voor de ontwikkeling van<br />
interactieve televisie in Vlaander<strong>en</strong>. De minister moet tijd<strong>en</strong>s de zitting echter ook uitlegg<strong>en</strong> waarom<br />
het DTP-project van e<strong>en</strong> andere op<strong>en</strong> standaard gebruik maakte dan het door het parlem<strong>en</strong>t gew<strong>en</strong>ste<br />
MHP (Caluwé, 2003). Hiermee wordt de voorkeur van het parlem<strong>en</strong>t voor deze standaard bevestigd.<br />
Verderop in het verslag geeft van Mechel<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s aan dat het tweede pilotproject Vlaander<strong>en</strong><br />
Interactief, waarvoor op dat mom<strong>en</strong>t door de sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> net het voorstel was ingedi<strong>en</strong>d,<br />
wel gebruik zou gaan mak<strong>en</strong> van MHP, <strong>en</strong> dat deze standaard ook al door de verschill<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong><br />
‘aanvaard’ zou zijn (Idem). Dit komt overe<strong>en</strong> met de evaluatie van het DTP-project waarin<br />
aangegev<strong>en</strong> werd dat het MHP voor de VRT eig<strong>en</strong>lijk de eerste keuze was, maar dat het gebruik ervan<br />
destijds niet haalbaar was omdat de ontwikkeling van de op<strong>en</strong> standaard middleware nog in e<strong>en</strong><br />
‘prematuur stadium’ was <strong>en</strong> niet kon voldo<strong>en</strong> aan de eis<strong>en</strong> die de VRT eraan stelde (VRT, 2003a,<br />
p.40). Maar e<strong>en</strong> aanvaarding van het MHP hoeft niet te betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat alle partij<strong>en</strong> er uit zichzelf voor<br />
gekoz<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Omdat de inhoud <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> onafhankelijk van het distributiekanaal (kabel,<br />
telefoonlijn, satelliet, ether) maar aan één set technische voorwaard<strong>en</strong> zou hoev<strong>en</strong> te voldo<strong>en</strong>, kan e<strong>en</strong><br />
dergelijke op<strong>en</strong> standaard voor de omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> inderdaad als gunstig word<strong>en</strong> bevond<strong>en</strong>.<br />
Voor de distributeurs, in dit geval Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong> Interkabel, betek<strong>en</strong>t deze standaard juist dat deze<br />
distributeurs de omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> hierdoor technisch niet aan zich kon bind<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat zij aan de<br />
omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> inhoudelijke eis<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>. Juist omdat Tel<strong>en</strong>et het project<br />
Vlaander<strong>en</strong> Interactief heeft geïnitieerd <strong>en</strong> het dus niet waarschijnlijk is dat Tel<strong>en</strong>et zelf voor de MHP<br />
standaard had gekoz<strong>en</strong>, is het zeer wel mogelijk dat de Vlaamse overheid de keuze voor het MHP<br />
heeft opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de randvoorwaard<strong>en</strong> die aan de pilot gesteld werd<strong>en</strong>, om zo e<strong>en</strong> keuze van de<br />
kabeldistributeurs voor andere middleware te voorkom<strong>en</strong>.<br />
4.4. Conclusie<br />
In dit hoofdstuk stond de vraag c<strong>en</strong>traal welke vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> er binn<strong>en</strong> het pilotproject Vlaander<strong>en</strong><br />
Interactief zijn ontwikkeld <strong>en</strong> welke factor<strong>en</strong> hiervoor verantwoordelijk zijn geweest. In deze laatste<br />
paragraaf van het onderzoek naar Vlaander<strong>en</strong> Interactief zull<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> van<br />
culturele, economische, technische <strong>en</strong> institutionele <strong>en</strong> politieke aard besprok<strong>en</strong> <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> er verband<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> deze factor<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gelegd.<br />
118
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Culturele <strong>en</strong> Economische factor<strong>en</strong><br />
De directe aanleiding voor kabeldistributeur Tel<strong>en</strong>et om te start<strong>en</strong> met Vlaander<strong>en</strong> Interactief kan<br />
gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als (onder andere) e<strong>en</strong> gevolg van de economische situatie van dit bedrijf. Op grond<br />
van de conclusies van McKinsey & Company <strong>en</strong> de door de partij<strong>en</strong> veronderstelde digitale kloof,<br />
welke op zichzelf werd gekoppeld aan de sociaal-economische omstandighed<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong>, zag<br />
Tel<strong>en</strong>et in de distributie van digitale televisie e<strong>en</strong> nieuwe vruchtbare markt dat het bedrijf nieuwe<br />
winst<strong>en</strong> op kon lever<strong>en</strong>. De tijdelijke financiële situatie van Tel<strong>en</strong>et heeft er ook mede voor heeft<br />
gezorgd dat Vlaander<strong>en</strong> Interactief e<strong>en</strong> groot sam<strong>en</strong>werkingsproject is geword<strong>en</strong>, omdat het bedrijf<br />
ervoor heeft gekoz<strong>en</strong> met de publieke <strong>en</strong> de commerciële omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> instelling<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong><br />
in ruil voor overheidssubsidie.<br />
Het feit dat de overheid heeft beslot<strong>en</strong> tot verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van financiële steun van het project was het<br />
gevolg van verschill<strong>en</strong>de achterligg<strong>en</strong>de maatschappelijke <strong>en</strong> economische doel<strong>en</strong> die de overheid met<br />
iDTV wilde bereik<strong>en</strong>. Eén van deze doel<strong>en</strong> was het verklein<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> veronderstelde digitale kloof,<br />
welke de toegang tot informatie in het binn<strong>en</strong>land <strong>en</strong> in vergelijking met het buit<strong>en</strong>land meer gelijk<br />
zou trekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee de Vlaamse k<strong>en</strong>nismaatschappij zou verbeter<strong>en</strong>. De verbetering van deze<br />
k<strong>en</strong>nismaatschappij zou in combinatie met de nieuwe k<strong>en</strong>nis, ban<strong>en</strong> <strong>en</strong> inkomst<strong>en</strong> die de productie,<br />
distributie <strong>en</strong> consumptie van iDTV zelf zou oplever<strong>en</strong>, zorg<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> economische stimulans voor<br />
Vlaander<strong>en</strong>. Ook bood iDTV voor de overheid de mogelijkheid om, door middel van het aanbied<strong>en</strong><br />
van de eig<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, de communicatie met de burger te verbeter<strong>en</strong> in het kader van het e-governm<strong>en</strong>t<br />
project (zie institutionele factor<strong>en</strong>).<br />
De hoge p<strong>en</strong>etratie van de televisiekabel in Vlaamse huishoud<strong>en</strong>s in vergelijking met andere<br />
distributiekanal<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> van de verklaring<strong>en</strong> voor het feit dat de overheid heeft beslot<strong>en</strong> tot het<br />
verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van steun aan het testproject dat werkte met DVB-c. Met het doel om de digitale kloof te<br />
verklein<strong>en</strong> <strong>en</strong> de eig<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> via iDTV aan te bied<strong>en</strong>, kond<strong>en</strong> er via deze televisiekabel zo veel<br />
mogelijk burgers of consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bereikt word<strong>en</strong>.<br />
Institutionele factor<strong>en</strong><br />
Naast de mogelijke markt die Tel<strong>en</strong>et zag voor iDTV was de indirecte aanleiding <strong>en</strong> sterke stimulans<br />
voor het vertrouw<strong>en</strong> in het nieuwe medium het DTP-project van de VRT <strong>en</strong> Belgacom dat voorafging<br />
aan Vlaander<strong>en</strong> Interactief. Dit project is ontstaan vanwege de toekomstverwachting<strong>en</strong> die de<br />
Vlaamse publieke omroep had t<strong>en</strong> opzichte van digitale televisie. Overtuigd van de komst <strong>en</strong> de<br />
gevolg<strong>en</strong> van digitale televisie vond de VRT dat er op dit gebied getest moest word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> tweede<br />
red<strong>en</strong> om over te stapp<strong>en</strong> op digitale televisie was voor de VRT het feit dat er aan de productiekant al<br />
digitaal werd gewerkt <strong>en</strong> de digitalisering van de hele televisieket<strong>en</strong> voor de omroep ook efficiënter <strong>en</strong><br />
119
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
voordeliger zou zijn. De positieve evaluatie van dit project bood e<strong>en</strong> basis voor het vertrouw<strong>en</strong> in het<br />
tweede <strong>en</strong> grotere project van Tel<strong>en</strong>et.<br />
De Vlaamse overheid heeft naast de ambitie de digitale kloof te dicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> koploper in Europa<br />
te zijn op het gebied van iDTV (zie economisch/culturele factor<strong>en</strong>) e<strong>en</strong> derde red<strong>en</strong> gehad om<br />
Vlaander<strong>en</strong> Interactief te steun<strong>en</strong>. Het medium kon de Vlaamse overheid e<strong>en</strong> nieuwe manier bied<strong>en</strong><br />
om, in het kader van het op dat mom<strong>en</strong>t lop<strong>en</strong>de e-governm<strong>en</strong>t project, de burger te bereik<strong>en</strong> die niet<br />
via het Internet te bereik<strong>en</strong> was. Het was dus tev<strong>en</strong>s in het eig<strong>en</strong> belang dat de overheid steun bood om<br />
Vlaander<strong>en</strong> Interactief te realiser<strong>en</strong>.<br />
Het feit dat de overheid aan haar subsidies de voorwaarde voor e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong><br />
Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong> de omroep<strong>en</strong> heeft gekoppeld kan op verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> verklaard word<strong>en</strong>. In de<br />
evaluatie van het eerdere DTP-project werd geconcludeerd dat sam<strong>en</strong>werking met de commerciële<br />
omroep<strong>en</strong> in de toekomst noodzakelijk zou zijn om <strong>iTV</strong> tot e<strong>en</strong> succes te mak<strong>en</strong>. Het tweede project<br />
bood deze kans. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kon Vlaander<strong>en</strong> door de betrokk<strong>en</strong>heid van de VRT bouw<strong>en</strong> op de toch al<br />
opgebouwde know-how van de VRT. De derde mogelijke red<strong>en</strong> is het voorkom<strong>en</strong> van het ontstaan<br />
van meerdere technische standaards wat betreft settop-box middleware. Als alle partij<strong>en</strong> mee zoud<strong>en</strong><br />
do<strong>en</strong> aan het tweede project was de kans groter dat MHP zou kunn<strong>en</strong> doorbrek<strong>en</strong> als algeme<strong>en</strong><br />
aanvaarde middleware. Het risico van meerdere standaards was d<strong>en</strong>kbaar omdat het DTP-project<br />
voorafgaand aan Vlaander<strong>en</strong> Interactief gebruik maakte van andere distributiekanal<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere<br />
daarbij pass<strong>en</strong>de middleware (zie technische factor<strong>en</strong>).<br />
Hoewel er voor dit onderzoek ge<strong>en</strong> bewijs is gevond<strong>en</strong> dat de overheid de keuze voor MHP<br />
binn<strong>en</strong> de pilot verplicht heeft, kan wel gezegd word<strong>en</strong> dat deze de keuze van MHP heeft geprefereerd<br />
bov<strong>en</strong> andere standaard<strong>en</strong>. Om de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> te bevorder<strong>en</strong> is het belangrijk e<strong>en</strong> op<strong>en</strong><br />
standaard hebb<strong>en</strong> waarmee alle concurrer<strong>en</strong>de <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> mee kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Vanuit<br />
de gestelde overheidsdoel<strong>en</strong> om internationaal voorop te lop<strong>en</strong> in de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> was de<br />
keuze voor het door de Europese Commissie aangerad<strong>en</strong> MHP voor de hand ligg<strong>en</strong>d.<br />
De institutionele positie van Tel<strong>en</strong>et heeft er, naast de relatief hoge p<strong>en</strong>etratie van de<br />
televisiekabel, voor gezorgd dat de overheid de distributie van iDTV via Tel<strong>en</strong>et prefereerde bov<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> ander distributiekanaal. Tel<strong>en</strong>et had als voormalige overheidsinstantie e<strong>en</strong> sterke overheidslobby<br />
<strong>en</strong> behoorde nog steeds indirect (via het aanwezige aandeel van de zuivere communales) gedeeltelijk<br />
tot de Vlaamse overheid. Het was voor de overheid dus in het eig<strong>en</strong> belang om het DVB-c via Tel<strong>en</strong>et<br />
te steun<strong>en</strong>. Omdat Interkabel e<strong>en</strong> zuivere communale was <strong>en</strong> aandel<strong>en</strong> had in Tel<strong>en</strong>et is de<br />
institutionele achtergrond van Interkabel tev<strong>en</strong>s de red<strong>en</strong> geweest voor om in het project te stapp<strong>en</strong>.<br />
De institutionele achtergrond die de verschill<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong>, heeft zowel verschill<strong>en</strong>de<br />
als ook overe<strong>en</strong>komstige concept<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> opgeleverd, die op hun beurt hebb<strong>en</strong> mede geleid hebb<strong>en</strong><br />
120
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
tot de uitvoering van bepaalde vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> (zie verderop in deze paragraaf). Terwijl Peter Suet<strong>en</strong>s<br />
(VRT) van m<strong>en</strong>ing was dat <strong>iTV</strong> ophoudt daar waar de ‘flow’ in de programmering ophoudt, was<br />
Heyl<strong>en</strong> (Tel<strong>en</strong>et) van m<strong>en</strong>ing dat <strong>iTV</strong> alles is waarvoor m<strong>en</strong> de afstandsbedi<strong>en</strong>ing van de settop-box<br />
nodig heeft. Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong> de VRT war<strong>en</strong> het wel met elkaar e<strong>en</strong>s (onder andere op grond van de ervaring<br />
die was opgedaan door de VRT in het DTP-project) dat vooral toepassing<strong>en</strong> die timeshifting <strong>en</strong><br />
vrijheid in programmakeuze mogelijk zoud<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, of zoud<strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>, de kijker het best zoud<strong>en</strong><br />
bevall<strong>en</strong>. Ook war<strong>en</strong> de omroep<strong>en</strong> VMMa <strong>en</strong> VRT het e<strong>en</strong>s over het feit dat <strong>iTV</strong> moest uitgaan van<br />
‘luie interactiviteit’ (Cockx 2001), waarmee werd bedoeld dat programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> niet teveel<br />
inspanning van de kijker mocht<strong>en</strong> verg<strong>en</strong>. Voor de overheid, die e<strong>en</strong> nauwelijks gespecificeerde visie<br />
op <strong>iTV</strong> heeft uitgesprok<strong>en</strong>, kon gezegd word<strong>en</strong> dat het van belang was dat iDTV e<strong>en</strong> alternatief kon<br />
bied<strong>en</strong> voor het Internet op het gebied van informatievoorzi<strong>en</strong>ing om zo de digitale kloof te dicht<strong>en</strong>.<br />
Binn<strong>en</strong> de eig<strong>en</strong> ontwikkelfase van de e-governm<strong>en</strong>t di<strong>en</strong>st werd er gesprok<strong>en</strong> over interactiviteit door<br />
middel van e<strong>en</strong> retourkanaal <strong>en</strong> als middel om communicatie tuss<strong>en</strong> de burger <strong>en</strong> de overheid<br />
makkelijker te mak<strong>en</strong>. Bij de ontwikkeling van interactieve inhoud lag de nadruk dan ook op<br />
toepassing<strong>en</strong> die de visies van de verschill<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> ondersteund<strong>en</strong>.<br />
Technische factor<strong>en</strong><br />
Dat er in Vlaander<strong>en</strong> Interactief niet is voortgebouwd op het technische circuit zoals die bestond bij<br />
het DTP-project, is (naast de belang<strong>en</strong> die de overheid had bij Tel<strong>en</strong>et in plaats van Belgacom)<br />
gedeeltelijk te verklar<strong>en</strong> door de technische keuzes die er in dat project zijn gemaakt. In het DTPproject<br />
is er door de VRT gekoz<strong>en</strong> voor DVB-t omdat de VRT de distributiekanal<strong>en</strong> daarvoor in eig<strong>en</strong><br />
bezit had. Ook is er gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> settop-box met e<strong>en</strong> harde schijf, welke te mak<strong>en</strong> had met de<br />
visie van de VRT op de toekomstige toepassing<strong>en</strong> van iDTV. Deze twee keuzes hebb<strong>en</strong> ervoor<br />
gezorgd dat er gebruik is gemaakt van e<strong>en</strong> extern retourkanaal via ADSL (Belgacom) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> settopbox<br />
die werkte met op<strong>en</strong> standaard middleware die anders was dan de gew<strong>en</strong>ste MHP, omdat deze<br />
laatste op dat mom<strong>en</strong>t nog niet voldo<strong>en</strong>de uitontwikkeld was om te functioner<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de eis<strong>en</strong> van<br />
de VRT. Vanwege de voorkeur voor MHP <strong>en</strong> de positie van Tel<strong>en</strong>et (zie culturele, economische <strong>en</strong><br />
institutionele factor<strong>en</strong>) is er na afloop van dit project ge<strong>en</strong> vervolg gekom<strong>en</strong> op deze technische basis.<br />
In plaats daarvan heeft de overheid de gew<strong>en</strong>ste technische basis (DVB-c <strong>en</strong> MHP) <strong>en</strong> de gew<strong>en</strong>ste<br />
partij<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gebracht in Vlaander<strong>en</strong> Interactief.<br />
De keuze voor de kabel met retourkanaal, e<strong>en</strong> settop-box met harde schijf, e<strong>en</strong> toets<strong>en</strong>bord <strong>en</strong><br />
MHP middleware heeft de inhoudelijke mogelijkhed<strong>en</strong> voor iDTV bepaald. Door de op<strong>en</strong> MHP<br />
standaard kond<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> inhoud ontwikkel<strong>en</strong> zonder afhankelijk te zijn van<br />
eis<strong>en</strong> van ander<strong>en</strong>. De harde schijf bood de mogelijkheid tot het opnem<strong>en</strong> van programma’s <strong>en</strong> tot<br />
121
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> waarbij deze schijf nodig was. Het toets<strong>en</strong>bord heeft gezorgd voor het kunn<strong>en</strong><br />
opstell<strong>en</strong> van boodschapp<strong>en</strong> die ingewikkelder war<strong>en</strong> dan de boodschapp<strong>en</strong> die er door middel van de<br />
afstandsbedi<strong>en</strong>ing opgesteld zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Tot slot had de beperkte ontwikkeling van interactieve programma’s bij de VRT mogelijk e<strong>en</strong><br />
oorzaak van technische aard. In het DTP-project was het technisch moeilijk om de synchronisatie van<br />
programma’s <strong>en</strong> de bijbehor<strong>en</strong>de metadata goed te lat<strong>en</strong> verlop<strong>en</strong>, waardoor er de productie duur <strong>en</strong><br />
arbeidsint<strong>en</strong>sief was. Het is waarschijnlijk dat dit feit heeft meegespeeld in de keuze voor het beperkte<br />
aantal (van twee) interactieve programma’s dat zou word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> bij Vlaander<strong>en</strong> Interactief.<br />
Toepassing<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
De brede <strong>en</strong> int<strong>en</strong>sieve sam<strong>en</strong>werking binn<strong>en</strong> het project Vlaander<strong>en</strong> Interactief, die mogelijk is<br />
gemaakt door de randvoorwaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> de financiële steun van de overheid, heeft geleid tot de realisatie<br />
van e<strong>en</strong> hybride vorm van <strong>iTV</strong>; De verschill<strong>en</strong>de doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> achtergrond<strong>en</strong> van de betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong>,<br />
de sociaal-culturele <strong>en</strong> economische situatie in Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gebruik het technische circuit via<br />
DVB-c, settop-box met harde schijf <strong>en</strong> MHP middleware hebb<strong>en</strong> de basis gelegd voor e<strong>en</strong> vorm van<br />
<strong>iTV</strong> waarbij het zowel interactieve programma’s, di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> rondom programmering <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> buit<strong>en</strong><br />
deze programmering betrof.<br />
De zes interactieve programma’s die er tijd<strong>en</strong>s de pilot zijn aangebod<strong>en</strong> zijn op te del<strong>en</strong> in<br />
verrijkte <strong>en</strong> interactieve TV. Ze karakteriser<strong>en</strong> zich door e<strong>en</strong> technisch verschil, namelijk het kunn<strong>en</strong><br />
opvrag<strong>en</strong> van meer informatie op de settop-box (van Vliets verrijkte TV) of het kunn<strong>en</strong> reager<strong>en</strong> via<br />
e<strong>en</strong> retourkanaal (van Vliets interactieve TV). Hoewel de inhoud van de programma’s varieert, blijft<br />
de mate van interactiviteit in alle programma’s beperkt tot de mogelijkheid tot het opvrag<strong>en</strong> van meer<br />
informatie die de omroep<strong>en</strong> al hebb<strong>en</strong> gestuurd naar de settop-box. Waar wel de mogelijkheid bestond<br />
om informatie naar de omroep terug te stur<strong>en</strong>, was deze informatie niet meer dan e<strong>en</strong> ja- of nee stem<br />
<strong>en</strong> war<strong>en</strong> de mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarop er informatie teruggestuurd kon word<strong>en</strong> altijd van tevor<strong>en</strong> door de<br />
omroep bepaald. Het feit dat alle omroep<strong>en</strong> <strong>iTV</strong> blev<strong>en</strong> beschouw<strong>en</strong> zoals ook de analoge televisie<br />
beschouwd werd, namelijk als e<strong>en</strong> medium dat door de kijker gebruikt werd in e<strong>en</strong> ‘sit-back’ houding<br />
<strong>en</strong> voor ontspanning, kan e<strong>en</strong> verklaring zijn voor de beperking in interactieve mogelijkhed<strong>en</strong>. De<br />
programma’s van de VRT k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> zich verder doordat ze all<strong>en</strong> gebruik mak<strong>en</strong> van retourpad<strong>en</strong> via<br />
de telefoon (Voice Response <strong>en</strong> SMS) <strong>en</strong> de kabel. De settop-box tijd<strong>en</strong>s Vlaander<strong>en</strong> Interactief was<br />
bij de VRT vooral e<strong>en</strong> nieuw apparaat dat sam<strong>en</strong> met de kabel van Tel<strong>en</strong>et of Interkabel e<strong>en</strong> extra<br />
retourmogelijkheid bood voor bestaande interactieve programma’s. Nieuwe interactieve programma’s<br />
zijn bij de VRT als ook de commerciële omroep<strong>en</strong> niet gerealiseerd. De g<strong>en</strong>oemde hoge arbeids- <strong>en</strong><br />
productiekost<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het eerdere DTP-project hebb<strong>en</strong> hier, sam<strong>en</strong> met de visies van de omroep<strong>en</strong>,<br />
122
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
vermoedelijk voor gezorgd. In plaats van interactieve programma’s was m<strong>en</strong> sterker gericht op<br />
toepassing<strong>en</strong> voor timeshifting. Dit heeft, sam<strong>en</strong> met de verwachting<strong>en</strong> van Tel<strong>en</strong>et voor extra<br />
inkomst<strong>en</strong>, geresulteerd in de di<strong>en</strong>st TV op aanvraag, welke bestond uit VOD voor programma’s <strong>en</strong><br />
films. Bij de VRT werd<strong>en</strong> programma’s automatisch naar de harde schijf settop-box ‘gepushed’. De<br />
gebruiker kon programma’s <strong>en</strong> films bekijk<strong>en</strong> wanneer hij of zij dat wilde, maar was afhankelijk van<br />
het aanbod door de omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong> van de duur van de beschikbaarheid van de inhoud. E<strong>en</strong><br />
tweede di<strong>en</strong>st, het VRT ‘snelnieuws’ kan tev<strong>en</strong>s gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st die ervoor zorgt dat de<br />
kijker op elk mom<strong>en</strong>t het laatste nieuws kan bekijk<strong>en</strong>. De nieuwsportal maakte deel uit van e<strong>en</strong> groter<br />
VRT project, waarbij het mogelijk moest word<strong>en</strong> via Internet, mobiele telefoons <strong>en</strong> iDTV het laatste<br />
nieuws op te vrag<strong>en</strong>. Deze portal is, bij e<strong>en</strong> gebrek aan audiovisueel materiaal e<strong>en</strong> niet meer dan<br />
teletekst in e<strong>en</strong> nieuw jasje. Dat er ge<strong>en</strong> audiovisueel materiaal is aangebod<strong>en</strong> kan verklaard word<strong>en</strong><br />
door het feit dat uit het DTP-project geconcludeerd is dat er aan het in fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> van het<br />
nieuws ‘on demand’ niet veel behoefte was of dat er, omdat het om het laatste nieuws ging, nog ge<strong>en</strong><br />
audiovisueel materiaal beschikbaar was.<br />
Het bestaan van de vier categorieën Communicatie, Info & Shopping, Fun <strong>en</strong> Overheid komt<br />
voort uit de aanwezigheid van Tel<strong>en</strong>et, de Vlaamse overheid <strong>en</strong> externe bedrijv<strong>en</strong> in het project. De<br />
vier di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, hoewel inhoudelijk verschill<strong>en</strong>d, hadd<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk dat het Internetachtige<br />
toepassing<strong>en</strong> betrof via de televisie kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt. Met uitzondering de e-mail mogelijkheid<br />
in de di<strong>en</strong>st Overheid <strong>en</strong> de hele di<strong>en</strong>st Communicatie, welke interactiviteit bood tuss<strong>en</strong> gebruikers<br />
van iDTV maar ook met gebruikers daarbuit<strong>en</strong>, bestond interactiviteit in deze di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> opnieuw uit<br />
e<strong>en</strong> aanbod vanuit de gevestigde institut<strong>en</strong>, waarbinn<strong>en</strong> de gebruiker slechts daarbinn<strong>en</strong> op gezette<br />
tijd<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of door e<strong>en</strong> beperkte keuze in handeling<strong>en</strong> de mogelijkheid had tot interactie. Deze tijd<strong>en</strong> of<br />
handeling<strong>en</strong> varieerd<strong>en</strong> per aanbieder omdat elk bedrijf zijn eig<strong>en</strong> toepassing kon ontwikkel<strong>en</strong>. Het<br />
aandeel van de Internetachtige toepassing<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>iTV</strong> is direct te relater<strong>en</strong> aan de plann<strong>en</strong> die de<br />
overheid <strong>en</strong> Tel<strong>en</strong>et hadd<strong>en</strong> vanwege deze kloof, namelijk het verklein<strong>en</strong> ervan om zo de<br />
k<strong>en</strong>nismaatschappij te bevorder<strong>en</strong> (zie de eerder g<strong>en</strong>oemde economisch/culturele overheidsmotiev<strong>en</strong>)<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gat in de markt op te vull<strong>en</strong> dat zou leid<strong>en</strong> tot nieuwe inkomst<strong>en</strong>. Van de huishoud<strong>en</strong>s die van<br />
deze di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> gebruik hebb<strong>en</strong> gemaakt war<strong>en</strong> de huishoud<strong>en</strong>s zonder toegang tot het Internet dan ook<br />
in de meerderheid. De huishoud<strong>en</strong>s met Internettoegang zag<strong>en</strong> iDTV slechts in beperkte mate – het<br />
bekijk<strong>en</strong> van nieuwe e-mails <strong>en</strong> het raadpleg<strong>en</strong> van overheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> war<strong>en</strong> de voornaamste<br />
bezighed<strong>en</strong> - als e<strong>en</strong> alternatief voor het Internet. Het hebb<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> sit-back houding bij het<br />
televisiegebruik <strong>en</strong> e<strong>en</strong> lean-forward houding bij het Internetgebruik kan hiervoor e<strong>en</strong> verklaring zijn,<br />
maar ook de beperkte mate van interactiviteit kan e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>. Het vasthoud<strong>en</strong> aan oude<br />
123
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
gebruiksgewoontes wordt in dat geval, zoals onder andere ook Kim (2001) bespreekt 69 niet alle<strong>en</strong> in<br />
stand gehoud<strong>en</strong> door het publiek, maar ook door de gevestigde institut<strong>en</strong> zelf.<br />
De toekomst van <strong>iTV</strong> in Vlaander<strong>en</strong><br />
De hybride vorm van <strong>iTV</strong> die in het project Vlaander<strong>en</strong> Interactief is ontwikkeld heeft zijn oorsprong<br />
in de verschill<strong>en</strong>de product<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die de betrokk<strong>en</strong> institut<strong>en</strong> reeds aanbod<strong>en</strong> in de analoge<br />
situatie of wild<strong>en</strong> voortzett<strong>en</strong> of die nog niet aangebod<strong>en</strong> war<strong>en</strong> maar aangebod<strong>en</strong> moest<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
vanwege de eig<strong>en</strong> na te strev<strong>en</strong> doel<strong>en</strong>. De int<strong>en</strong>sieve sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> de overheid, de<br />
kabeldistributeurs <strong>en</strong> de omroep<strong>en</strong> heeft ervoor gezorgd dat de verschill<strong>en</strong>de plann<strong>en</strong> voor <strong>iTV</strong><br />
ontwikkeld werd<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> één project met één technisch circuit met op<strong>en</strong> standaard middleware,<br />
waarbij elke partij inhoud of di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kon bied<strong>en</strong> vanuit zijn eig<strong>en</strong> visie <strong>en</strong> expertise. Het project<br />
Vlaander<strong>en</strong> Interactief heeft ervoor gezorgd dat Tel<strong>en</strong>et in september 2005 is gestart met de<br />
commerciële uitrol van interactieve digitale televisie. Deze uitrol <strong>en</strong> de sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> de<br />
overheid, de omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> Tel<strong>en</strong>et is echter ge<strong>en</strong> garantie voor de verdere ontwikkeling van <strong>iTV</strong> in de<br />
toekomst. Sinds december 2003 biedt Tel<strong>en</strong>et in zijn rol als Internetprovider <strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>werking met<br />
de Vlaamse commerciële omroep<strong>en</strong> zijn klant<strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> service aan g<strong>en</strong>aamd ‘PCTV’ met VOD <strong>en</strong><br />
‘live streaming’ televisiekanal<strong>en</strong>. Distributeur Belgacom heeft de concurr<strong>en</strong>tiestrijd ingezet door<br />
middel van settop-box televisie via de telefoonlijn <strong>en</strong> ADSL, waarbij, in sam<strong>en</strong>werking met de VRT<br />
<strong>en</strong> VT4, e-mail- <strong>en</strong> chatdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> EPG, VOD <strong>en</strong> homeshopping beschikbaar zull<strong>en</strong> zijn (Souffeau<br />
2004b, Website Belgacom TV 70 ). Ook Interkabel is na het project gestart met de eig<strong>en</strong> distributie van<br />
digitale televisie (onder de naam IN.DI) <strong>en</strong> heeft dus de sam<strong>en</strong>werking met Tel<strong>en</strong>et niet voortgezet.<br />
De vraag welke toepassing<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> gaan overlev<strong>en</strong> is, behalve van toekomstige<br />
sam<strong>en</strong>werking of concurr<strong>en</strong>tie tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de institut<strong>en</strong>, ook afhankelijk van de landelijke<br />
gebruikersacceptatie ervan. Annelies Kaptein (betrokk<strong>en</strong> bij de pilot Nederland-i, zie hoofdstuk drie)<br />
geeft terecht aan dat er tijd<strong>en</strong>s Vlaander<strong>en</strong> Interactief slechts op kleine schaal is getest. Het zal nog<br />
moet<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> of de reacties van de 300 testgezinn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goede indicatie zijn geweest voor heel<br />
Vlaander<strong>en</strong> (Kaptein, 2005). Ook zull<strong>en</strong> economische overweging<strong>en</strong> de acceptatie van het medium<br />
verder bepal<strong>en</strong>. De vraag is hoeveel de gebruiker bereid is te betal<strong>en</strong> voor wat er gevraagd zal gaan<br />
word<strong>en</strong> voor abonnem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, settop-box<strong>en</strong>, communicatiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, spelletjes, ‘on demand’ films,<br />
programma´s of andere inhoud., Ook kunn<strong>en</strong>, omdat er uit het eindrapport bleek dat iDTV voor de<br />
gebruikers van het Internet ge<strong>en</strong> beter alternatief bood (zie paragraaf 4.2.4), de WebTV di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> hun<br />
functie verliez<strong>en</strong> wanneer er door externe omstandighed<strong>en</strong> meer huishoud<strong>en</strong>s toegang zull<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong><br />
tot het Internet. E<strong>en</strong> dergelijke verschuiving kan ervoor zorg<strong>en</strong> dat Internetachtige di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> niet meer<br />
69 Zie hoofdstuk 1<br />
70 Bron: Belgacom TV. , 20 november 2005<br />
124
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
zull<strong>en</strong> behor<strong>en</strong> tot het aanbod van <strong>iTV</strong>, omdat de gebruiker deze toepassing<strong>en</strong> aanw<strong>en</strong>dt via e<strong>en</strong> de<br />
PC. Dit is afhankelijk van de vraag of in de toekomst de PC <strong>en</strong> (i)TV van elkaar gescheid<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>.<br />
Om deze te beantwoord<strong>en</strong> is echter e<strong>en</strong> apart onderzoek vereist. Hij zal in dit onderzoek dan ook niet<br />
beantwoord word<strong>en</strong>.<br />
125
5. CONCLUSIE<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
In dit onderzoek is besprok<strong>en</strong> hoe <strong>iTV</strong> zich binn<strong>en</strong> de project<strong>en</strong> Nederland-i <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> Interactief<br />
heeft ontwikkeld <strong>en</strong> welke factor<strong>en</strong> daarbij e<strong>en</strong> rol hebb<strong>en</strong> gespeeld. Wanneer de twee pilotproject<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> vergelek<strong>en</strong>, zijn er overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, maar vooral veel verschill<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong>. Beide project<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong> voort uit motiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> concept<strong>en</strong> van de betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit specifieke economische,<br />
sociaal-culturele, technische <strong>en</strong> politieke situaties in Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>.<br />
De twee project<strong>en</strong> die in dit onderzoek zijn bekek<strong>en</strong> zijn project<strong>en</strong> die zich bezig hebb<strong>en</strong><br />
gehoud<strong>en</strong> met <strong>en</strong>erzijds het test<strong>en</strong> van toepassing<strong>en</strong> voor digitale interactieve televisie ter<br />
voorbereiding van de gevestigde institut<strong>en</strong> op de toekomst <strong>en</strong> anderzijds het gev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> stimulans<br />
te gev<strong>en</strong> aan de ontwikkeling van digitale televisie op korte termijn. De betrokk<strong>en</strong> institut<strong>en</strong> bij de<br />
project<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> hierbinn<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> visies van waaruit zij <strong>iTV</strong> ontwikkeld<strong>en</strong>. De publieke<br />
omroep<strong>en</strong> van zowel Nederland als Vlaander<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> ontwikkeld om in e<strong>en</strong><br />
verander<strong>en</strong>d medialandschap het publiek zo goed mogelijk te blijv<strong>en</strong> bereik<strong>en</strong>. De Nederlandse<br />
Publieke Omroep had echter ook vanuit de overheid de opdracht om Nederland te uit e<strong>en</strong> impasse in<br />
de markt te hal<strong>en</strong>. Deze impasse kwam voort uit de goede kwaliteit <strong>en</strong> kwantiteit van de analoge<br />
televisie, de hoge Internetp<strong>en</strong>etratie <strong>en</strong> het Nederlandse publieke discours t<strong>en</strong> opzichte van de televisie,<br />
waardoor er vanuit de kijker - <strong>en</strong> daardoor ook de industrie - weinig interesse bestond om te invester<strong>en</strong><br />
in digitale televisie. De Vlaamse publieke omroep had dit doel niet <strong>en</strong> werd, na e<strong>en</strong> eerdere pilot<br />
waarbij de omroep zijn tests al had gedaan, vooral bij Vlaander<strong>en</strong> Interactief betrokk<strong>en</strong> omdat de<br />
Vlaamse overheid e<strong>en</strong> brede sam<strong>en</strong>werking van de kabeldistributeurs met zowel de commerciële als<br />
de publieke omroep<strong>en</strong> in de pilot w<strong>en</strong>selijk vond.<br />
De impasse in de ontwikkeling van digitale televisie in Nederland was voor de Nederlandse<br />
overheid de red<strong>en</strong> voor om e<strong>en</strong> project rond interactieve televisie te stimuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> te subsidiër<strong>en</strong>. Met<br />
interactieve meerwaarde zou de Nederlandse burger wellicht wel over will<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong> naar digitale<br />
televisie <strong>en</strong> zou de industrie er in durv<strong>en</strong> te invester<strong>en</strong>. Het project Vlaander<strong>en</strong> Interactief werd zowel<br />
inhoudelijk als financieel gesteund vanuit het motief om de veronderstelde digitale kloof in<br />
Vlaander<strong>en</strong> te verklein<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee de k<strong>en</strong>nismaatschappij <strong>en</strong> de economie te stimuler<strong>en</strong>. Ook zou<br />
iDTV e<strong>en</strong> medium kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> via welke de overheid zelf beter met de burger zou kunn<strong>en</strong><br />
communicer<strong>en</strong>. Terwijl de Nederlandse overheid interactieve televisie dus vooral zag als e<strong>en</strong><br />
stimulans van de uitrol van digitale televisie, greep de Vlaamse overheid juist de digitalisering aan om<br />
de televisie interactief <strong>en</strong> daarmee e<strong>en</strong> alternatief voor het Internet te mak<strong>en</strong>.<br />
De commerciële kabelbedrijv<strong>en</strong> Tel<strong>en</strong>et (Vlaander<strong>en</strong>) <strong>en</strong> Mediakabel (Nederland) zag<strong>en</strong><br />
beid<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuwe markt in het bied<strong>en</strong> van digitale kabeltelevisie. De motiev<strong>en</strong> om op projectbasis e<strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong>werking aan te gaan met de omroep<strong>en</strong> war<strong>en</strong> beid<strong>en</strong> van financiële aard, maar leverde andere<br />
126
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
resultat<strong>en</strong> op. Terwijl Tel<strong>en</strong>et de sam<strong>en</strong>werking nodig had om overheidssubsidie te krijg<strong>en</strong> voor het<br />
door het bedrijf voorgestelde testproject met digitale televisie, had Mediakabel de sam<strong>en</strong>werking met<br />
de Publieke Omroep nodig om de teg<strong>en</strong>vall<strong>en</strong>de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van de reeds bestaande Mr. Zap services<br />
teg<strong>en</strong> te gaan. Ook zijn in Vlaander<strong>en</strong>, in teg<strong>en</strong>stelling tot in Nederland, de commerciële omroep<strong>en</strong> bij<br />
de pilot betrokk<strong>en</strong> geweest. Hoewel de institutionele achtergrond <strong>en</strong> motiev<strong>en</strong> om <strong>iTV</strong> te ontwikkel<strong>en</strong><br />
waarschijnlijk van gelijke aard geweest zijn – <strong>iTV</strong> kon er in e<strong>en</strong> verander<strong>en</strong>d medialandschap voor<br />
zorg<strong>en</strong> dat het publiek nog steeds of zelfs zoud<strong>en</strong> beter word<strong>en</strong> bereikt –, war<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> de Vláámse<br />
commerciële omroep<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> bij de pilot, omdat de Vlaamse overheid ook deze omroep<strong>en</strong> heeft<br />
voorzi<strong>en</strong> van subsidie, waardoor het financieel aantrekkelijk werd om binn<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> Interactief<br />
tests uit te voer<strong>en</strong> met <strong>iTV</strong>.<br />
Vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Omdat beide project<strong>en</strong> gericht war<strong>en</strong> op de continuering van de gevestigde televisie-institut<strong>en</strong>, zijn er<br />
vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> gecreëerd die wat betreft het technisch circuit uitging<strong>en</strong> van interactieve televisie<br />
waarbij het televisietoestel uitgangspunt bleef. Dit toestel werd vervolg<strong>en</strong>s gekoppeld aan e<strong>en</strong> settopbox,<br />
die het digitale signaal omzette in e<strong>en</strong> analoog signaal <strong>en</strong> waarin middleware zat die interactiviteit<br />
mogelijk maakte. Vanwege de hoge kabelp<strong>en</strong>etratie in Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>, de eerdere start van<br />
Mediakabel in Nederland <strong>en</strong> de band tuss<strong>en</strong> Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong> de overheid in Vlaander<strong>en</strong>, is in beide<br />
project<strong>en</strong> de televisiekabel het distributiekanaal geweest via welke digitale signal<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
uitgezond<strong>en</strong> (DVB-c) maar ook werd<strong>en</strong> terug gezond<strong>en</strong> bij ‘interactieve’ toepassing<strong>en</strong>. Voor de soort<br />
settop-box<strong>en</strong> die gebruikt zijn tijd<strong>en</strong>s de pilotproject<strong>en</strong> zijn er in Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> andere<br />
keuzes gemaakt. In Nederland is er gebruikt gemaakt van e<strong>en</strong> settop-box zonder harde schijf <strong>en</strong> met<br />
‘OPEN-TV’ middleware, welke reeds door Mediakabel werd gebruikt <strong>en</strong> door de Publieke Omroep<br />
tijd<strong>en</strong>s de sam<strong>en</strong>werking is overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Vlaander<strong>en</strong> Interactief maakte echter gebruik van e<strong>en</strong><br />
settop-box met met MHP-middleware, die, omdat het e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> standaard betrof <strong>en</strong> Europees werd<br />
aangerad<strong>en</strong>, werd geprefereerd door (in elk geval) de overheid <strong>en</strong> de omroep<strong>en</strong>. Ook bevatte de settopbox<br />
e<strong>en</strong> harde schijf, die nodig was voor de VOD-toepassing<strong>en</strong> waar met name de VRT op grond van<br />
eerdere ervaring<strong>en</strong> veel aandacht aan besteedde. Het bijgeleverde toets<strong>en</strong>bord was nodig om SMS- <strong>en</strong><br />
e-mailbericht<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> opstell<strong>en</strong> in de Internetachtige toepassing Communicatie.<br />
Wat de programmering betreft zijn er binn<strong>en</strong> Nederland-i e<strong>en</strong> elftal interactieve programma’s<br />
aangebod<strong>en</strong> die verschill<strong>en</strong>d war<strong>en</strong> wat betreft inhoud, frequ<strong>en</strong>tie van uitz<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, mate van<br />
interactviteit <strong>en</strong> retourkanaal sterk hebb<strong>en</strong> gevarieerd. De programma’s bestond<strong>en</strong> uit WebTV (waarbij<br />
het Internet gebruikt werd ter aanvulling van het televisieprogramma) verrijkte TV, interactieve TV of<br />
tuss<strong>en</strong>vorm<strong>en</strong>. De interactieve programma’s maakt<strong>en</strong> wissel<strong>en</strong>d gebruik van retourpad<strong>en</strong> die<br />
127
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
bestond<strong>en</strong> uit de kabel, SMS, Voice Response, Internet of e<strong>en</strong> combinatie hiervan. Het aantal<br />
aflevering<strong>en</strong> per programma <strong>en</strong> de uitz<strong>en</strong>dtijd<strong>en</strong> varieerd<strong>en</strong> hierbij sterk. Binn<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />
Interactief was het aanbod (van zes interactieve programma’s) kleiner maar ook consist<strong>en</strong>ter. Deze<br />
bestond<strong>en</strong> uit twee gradaties van interactiviteit, namelijk verrijkte <strong>en</strong> interactieve TV, waarvan de<br />
laatste in alle gevall<strong>en</strong> ook buit<strong>en</strong> de pilot bestond <strong>en</strong> naast de vaste retourkanal<strong>en</strong> SMS <strong>en</strong> Voice<br />
Response ook gebruik maakte van de kabel.<br />
De overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> in het aanbod in de programmering van <strong>iTV</strong> kunn<strong>en</strong><br />
verklaard word<strong>en</strong> door de overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> in de process<strong>en</strong> die er aan de ontwikkeling<br />
vooraf zijn gegaan. Voor de omroep<strong>en</strong> in beide project<strong>en</strong> gold dat zij nieuw manier<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
gaan aanw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> om hun oude maatschappelijke of commerciële functie uit te voer<strong>en</strong>. Interactieve<br />
televisie zou e<strong>en</strong> mogelijk middel zijn om zoveel mogelijk kijkers te bereik<strong>en</strong> <strong>en</strong> de publieke of<br />
commerciële doel<strong>en</strong> die omroep<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> op nieuwe manier<strong>en</strong> te bereik<strong>en</strong>. Beide partij<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> zich<br />
dan ook bezig gehoud<strong>en</strong> met tests van nieuwe televisievorm<strong>en</strong> in de programmering. Bij de VRT lag<br />
de nadruk echter vooral op toepassing<strong>en</strong> met VOD, terwijl de Publieke Omroep zich vooral bezig<br />
hield met interactieve programma’s. Deze verschill<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> voort uit de eerdere ervaring<strong>en</strong> van de<br />
VRT, de organisatiestructur<strong>en</strong> van beide omroep<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong> in technische mogelijkhed<strong>en</strong>.<br />
Omdat de VRT in e<strong>en</strong> eerder project VOD toepassing<strong>en</strong> als zeer succesvol had ervar<strong>en</strong> werd er tijd<strong>en</strong>s<br />
Vlaander<strong>en</strong> Interactief (ook door de commerciële omroep<strong>en</strong>) relatief meer aandacht besteed aan VOD<br />
dan aan interactieve programma’s. VOD is ook in de projectbeschrijving van de NOS g<strong>en</strong>oemd als<br />
mogelijke toepassing van <strong>iTV</strong>, maar de ontwikkeling van interactieve toepassing<strong>en</strong> bij de Publieke<br />
Omroep werd, in teg<strong>en</strong>stelling tot de VRT waarbij één team zich bezighield met iDTV, overgelat<strong>en</strong><br />
aan de afzonderlijke publieke omroep<strong>en</strong>, die ervoor hebb<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> zich beperkt bezig te houd<strong>en</strong> met<br />
‘on demand’ toepassing<strong>en</strong>. Wat de technische mogelijkhed<strong>en</strong> betreft, ontbrak het de Publieke Omroep<br />
t<strong>en</strong>slotte aan e<strong>en</strong> harde schijf, waardoor er ge<strong>en</strong> VOD maar slechts NVOD mogelijk was. Zowel de<br />
Publieke Omroep als de VRT hadd<strong>en</strong> verder technische problem<strong>en</strong> met het meestur<strong>en</strong> van metadata bij<br />
de interactieve programma’s. De VRT had dit echter al ervar<strong>en</strong> in het eerdere DTP-project, hield<br />
daarom de hoeveelheid interactieve programma’s tijd<strong>en</strong>s Vlaander<strong>en</strong> Interactief gering <strong>en</strong> testte<br />
programma’s die al voor het project in interactief formaat bestond<strong>en</strong>. De Publieke Omroep heeft de<br />
technische problem<strong>en</strong> met de metadata juist tijd<strong>en</strong>s Nederland-i ondervond<strong>en</strong>, wat ervoor heeft<br />
gezorgd dat programma’s soms pas later dan de bedoeling was, of helemaal niet meer, werd<strong>en</strong><br />
uitgezond<strong>en</strong>.<br />
De hierbov<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemde organisatiestructuur van Nederland-i heeft er, naast het feit dat er in<br />
vergelijking met Vlaander<strong>en</strong> minder ‘on demand’ toepassing<strong>en</strong> zijn aangebod<strong>en</strong>, ook voor gezorgd dat<br />
de interactieve programma’s bij Nederland-i van e<strong>en</strong> meer uitéénlop<strong>en</strong>d karakter war<strong>en</strong> dan de<br />
128
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
programma’s van de Vlaamse omroep<strong>en</strong>, omdat elke Nederlandse publieke omroep zonder opgelegde<br />
randvoorwaard<strong>en</strong>, met uitzondering van de techniek waarmee gewerkt moest word<strong>en</strong>, vrij kon<br />
experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> met concept<strong>en</strong> van interactieve programma’s.<br />
Behalve het verschil in nadruk op interactieve programma’s in Nederland <strong>en</strong> timeshifting door<br />
VOD in Vlaander<strong>en</strong>, zijn er ook verschill<strong>en</strong> in het di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>aanbod dat buit<strong>en</strong> de omroep<strong>en</strong> werd<br />
aangebod<strong>en</strong>. Bij Nederland-i bestond het overige di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>aanbod uit e<strong>en</strong> door Mediakabel<br />
aangebod<strong>en</strong> EPG <strong>en</strong> e<strong>en</strong> NVOD-di<strong>en</strong>st voor films. Bij Vlaander<strong>en</strong> Interactief bestond iDTV uit e<strong>en</strong><br />
EPG, e<strong>en</strong> VOD-di<strong>en</strong>st voor films, maar ook nog <strong>en</strong> e<strong>en</strong> viertal Internetachtige di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (Communicatie,<br />
Info & Shopping, Fun <strong>en</strong> Overheid), aangebod<strong>en</strong> door kabeldistributeur Tel<strong>en</strong>et, externe<br />
adverteerders <strong>en</strong> de Vlaamse overheid 71 . Het extra aanbod van deze Internetachtige di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in<br />
Vlaander<strong>en</strong> Interactief (of het ontbrek<strong>en</strong> ervan in Nederland-i) is terug te voer<strong>en</strong> op de motiev<strong>en</strong> van<br />
Tel<strong>en</strong>et <strong>en</strong> de Vlaamse Overheid. Zowel de Nederlandse als de Vlaamse kabeldistributeur zag<strong>en</strong><br />
vanuit hun commerciële achtergrond e<strong>en</strong> markt in digitale televisie, waarbij e<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st als film ‘on<br />
demand’ extra inkomst<strong>en</strong> zou g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong>. Maar in teg<strong>en</strong>stelling tot Mediakabel kwam<strong>en</strong> de motiev<strong>en</strong><br />
van Tel<strong>en</strong>et voort uit het geloof in e<strong>en</strong> markt die bestond vanwege e<strong>en</strong> gebrek aan Internettoegang van<br />
veel huishoud<strong>en</strong>s in Vlaander<strong>en</strong>. De Internetachtige di<strong>en</strong>st Communicatie <strong>en</strong> de aangetrokk<strong>en</strong><br />
bedrijv<strong>en</strong> die de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> Fun <strong>en</strong> Info & Shopping hebb<strong>en</strong> ingevuld zijn hier het resultaat van. De<br />
motiev<strong>en</strong> van de Vlaamse overheid om (vanwege diezelfde lage internetp<strong>en</strong>etratie) door middel van<br />
iDTV de eig<strong>en</strong> communicatie met de burger te verbeter<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> geleid tot de di<strong>en</strong>st Overheid.<br />
Motiev<strong>en</strong> die voortkwam<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> beperkte Internettoegang war<strong>en</strong> in Nederland niet aanwezig. 72<br />
Mediakabel heeft daarom slechts geïnvesteerd in digitale z<strong>en</strong>ders, films ‘on demand’ <strong>en</strong> - tijd<strong>en</strong>s de<br />
pilot - het interactieve aanbod van de Publieke Omroep.<br />
Wanneer de ontwikkelde vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> in Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> kritisch bekek<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>, kan er geconcludeerd word<strong>en</strong> dat <strong>iTV</strong>, zoals Kim (2001) & Sawhney (2002) onder ander<br />
hebb<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong>, binn<strong>en</strong> deze pilots nog steeds uitgaat van het bestaande televisiemodel: Vanuit de<br />
gevestigde aanbieders van inhoud (de omroep<strong>en</strong>) werd via de gevestigde distributiekanal<strong>en</strong> (in dit<br />
geval de televisiekabel) voorgeprogrammeerde programma’s <strong>en</strong>/of di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> verzond<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong><br />
massapubliek. Interactiviteit kon slechts binn<strong>en</strong> deze programma’s of di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong>. <strong>iTV</strong> zoals<br />
dit in Vlaander<strong>en</strong> is ontwikkeld bood daarbij e<strong>en</strong> aantal externe institut<strong>en</strong>, die zich reeds hadd<strong>en</strong><br />
gevestigd binn<strong>en</strong> andere mediatakk<strong>en</strong> zoals het Internet, de mogelijkheid zich ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s via te televisie<br />
te manifester<strong>en</strong>. Ook deze bedrijv<strong>en</strong> behield<strong>en</strong> de controle over de mogelijkhed<strong>en</strong> tot actie van de<br />
kijker. Binn<strong>en</strong> deze macrostructur<strong>en</strong> bestond interactieve televisie in Nederland vooral uit interactieve<br />
71<br />
Met uitzondering van de twee games Helibomber <strong>en</strong> Collapse van VT4, de ‘snelnieuws’- <strong>en</strong> ‘Vlaander<strong>en</strong> Vakantieland’ portals van de<br />
VRT<br />
72<br />
In plaats daarvan heeft de hoge Internettoegang er, sam<strong>en</strong> met de tevred<strong>en</strong>heid van de burger met het analoge televisieaanbod, juist toe<br />
geleid dat de Nederlander ge<strong>en</strong> directe behoefte had aan e<strong>en</strong> omschakeling naar digitale (interactieve) televisie!<br />
129
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
programma’s die <strong>en</strong>erzijds de ‘liv<strong>en</strong>ess’ van het programma b<strong>en</strong>adrukt<strong>en</strong> door reacties te verwerk<strong>en</strong> in<br />
of tijd<strong>en</strong>s de uitz<strong>en</strong>ding, maar anderzijds de persoonlijke keuze van de kijker promoott<strong>en</strong> om wel of<br />
niet op e<strong>en</strong> bepaald mom<strong>en</strong>t extra informatie of e<strong>en</strong> film op te vrag<strong>en</strong>. In Vlaander<strong>en</strong> bestond<strong>en</strong> de<br />
functies van liv<strong>en</strong>ess <strong>en</strong> timeshifting ook naast elkaar, maar door de toevoeging van Programma’s op<br />
aanvraag <strong>en</strong> de beperking in interactieve programma’s lag het zwaartepunt ligt veel meer op het<br />
laatste. <strong>iTV</strong> in Vlaander<strong>en</strong> streefde dus meer naar de functie van televisie als e<strong>en</strong> opslagmedium. In<br />
beid<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> zat<strong>en</strong> verder verschill<strong>en</strong>de tr<strong>en</strong>ds richting converg<strong>en</strong>tie van de televisie met<br />
het Internet beslot<strong>en</strong>: Programma’s van de Publieke Omroep verwez<strong>en</strong> naar of werd<strong>en</strong> inhoudelijk<br />
aangevuld door het Internet, terwijl het aanbod op de settop-box van de Internetachtige di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in<br />
Vlaander<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> product van e<strong>en</strong> fysieke converg<strong>en</strong>tie tuss<strong>en</strong> de televisie <strong>en</strong> het<br />
Internet.<br />
Sam<strong>en</strong>werking in de televisieket<strong>en</strong> <strong>en</strong> de maatschappelijke context<br />
De vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> die binn<strong>en</strong> de twee pilotproject<strong>en</strong> zijn ontstaan, zijn voortgekom<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong>werking van actor<strong>en</strong> met verschill<strong>en</strong>de motiev<strong>en</strong> voor <strong>en</strong> daarop aansluit<strong>en</strong>de concept<strong>en</strong> van<br />
interactieve televisie. Deze motiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> concept<strong>en</strong> stond<strong>en</strong> niet op zich, maar werd<strong>en</strong> gevormd of<br />
beïnvloed door factor<strong>en</strong> die, zoals in dit onderzoek is geblek<strong>en</strong>, bestaan uit institutionele <strong>en</strong> politieke<br />
achtergrond<strong>en</strong> <strong>en</strong> organisatiestructur<strong>en</strong>, de stand van de techniek <strong>en</strong> de economie, het medialandschap,<br />
<strong>en</strong> sociaal-culturele situaties. Omdat er binn<strong>en</strong> het pilotproject in Vlaander<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> is<br />
sam<strong>en</strong>gewerkt tuss<strong>en</strong> de publieke omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> kabeldistributeurs, maar omdat ook de commerciële<br />
omroep<strong>en</strong>, de overheid <strong>en</strong> van buit<strong>en</strong> aangetrokk<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> actief hebb<strong>en</strong> bijgedrag<strong>en</strong> aan<br />
interactieve programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, heeft Vlaander<strong>en</strong> Interactief in vergelijking met Nederland-i<br />
buit<strong>en</strong> het interactieve programma-aanbod vooral e<strong>en</strong> meer divers aanbod van toepassing<strong>en</strong><br />
opgeleverd. Elke deelnem<strong>en</strong>de partij heeft naar eig<strong>en</strong> inzicht <strong>en</strong> belang toepassing<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
gerealiseerd, dat mogelijk was door het gebruik van de op<strong>en</strong> standaard MHP <strong>en</strong> omdat in de pilot de<br />
gehele televisieket<strong>en</strong> was verteg<strong>en</strong>woordigd zodat iedere<strong>en</strong> zich binn<strong>en</strong> het project op zijn eig<strong>en</strong><br />
terrein kon begev<strong>en</strong>. Dit was niet gebeurd zonder de inzet van de Vlaamse overheid. Deze heeft de<br />
subsidie voor Vlaander<strong>en</strong> Interactief gekoppeld aan de randvoorwaarde dat Tel<strong>en</strong>et zou sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><br />
met alle omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> heeft vervolg<strong>en</strong>s aan elke deelnem<strong>en</strong>de partij subsidies verstrekt, waardoor alle<br />
partij<strong>en</strong> zich gelijktijdig hebb<strong>en</strong> ingezet om zich bezig te houd<strong>en</strong> met tests op het gebied van<br />
interactieve digitale televisie. Deze opzet, waarbij op hetzelfde mom<strong>en</strong>t de hele televisieket<strong>en</strong> zich<br />
inzet voor de ontwikkeling van <strong>iTV</strong>, heeft er mede voor gezorgd dat deze ontwikkeling van <strong>iTV</strong> na het<br />
pilotproject niet is gestopt, zoals dit wel het geval was bij Nederland-i. Daar waar Mediakabel de<br />
interactieve programma’s van de Publieke Omroep naast zich neer heeft gelegd <strong>en</strong> vanwege financiële<br />
130
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
verliez<strong>en</strong> is overgestapt van digitale televisie naar investering<strong>en</strong> op het Internet, is Tel<strong>en</strong>et e<strong>en</strong> half<br />
jaar na afronding van Vlaander<strong>en</strong> Interactief gestart met de commerciële uitrol van digitale televisie<br />
<strong>en</strong> zijn ook distributeurs Belgacom <strong>en</strong> Interkabel aan de concurr<strong>en</strong>tieslag zijn begonn<strong>en</strong>.<br />
Het succesvolle sam<strong>en</strong>werkingsverband binn<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> Interactief hoeft overig<strong>en</strong>s niet te<br />
betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat de verdere uitrol <strong>en</strong> ontwikkeling van <strong>iTV</strong> in Vlaander<strong>en</strong> soepeler zal verlop<strong>en</strong> dan in<br />
Nederland. Het project Vlaander<strong>en</strong> Interactief is slechts getest is bij 300 gezinn<strong>en</strong>. Of iDTV in heel<br />
Vlaander<strong>en</strong> breed geaccepteerd <strong>en</strong> gebruikt zal word<strong>en</strong> zal nog moet<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong>. Ook de inhoud van<br />
iDTV is nog zeer veranderlijk. Zo is het bijvoorbeeld de vraag of de Internetachtige di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die<br />
Vlaander<strong>en</strong> Interactief heeft opgeleverd nog wel doorgang zull<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> wanneer de toegang tot het<br />
Internet to<strong>en</strong>eemt. De concurr<strong>en</strong>tie vanuit andere distributeurs die gebruik mak<strong>en</strong> van andere<br />
middleware, zorgt er bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> voor dat er het MHP <strong>en</strong> de binn<strong>en</strong> deze standaard gerealiseerde<br />
interactieve programma´s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> nog ge<strong>en</strong> stabiel bestaan hebb<strong>en</strong> bereikt.<br />
Ondertuss<strong>en</strong> is in Nederland anno 2005 de concurr<strong>en</strong>tiestrijd rond digitale televisie tuss<strong>en</strong> van kabel-,<br />
telefoon- <strong>en</strong> Internetaanbieders alsnog vanuit de markt in gang gezet. Wanneer deze strijd doorzet <strong>en</strong><br />
Nederland alsnog overstapt op digitale televisie, is het de beurt aan de omroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> om<br />
(opnieuw) ‘interactieve’ programma´s <strong>en</strong>/of di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> te producer<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />
Hoe <strong>iTV</strong> zich in de toekomst verder zal ontwikkel<strong>en</strong> is niet met zekerheid te zegg<strong>en</strong>. De<br />
ontwikkeling van <strong>iTV</strong> is, zoals in dit onderzoek is geblek<strong>en</strong>, behalve afhankelijk van achtergrond van<br />
de gevestigde institut<strong>en</strong>, ook afhankelijk van tijdelijke economische, technische, politieke <strong>en</strong> sociaalculturele<br />
situaties. Om de ontwikkeling van <strong>iTV</strong> te begrijp<strong>en</strong>, zal er dus steeds opnieuw onderzoek<br />
gedaan moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar de maatschappelijke context waarbinn<strong>en</strong> dit gebeurt. Gezi<strong>en</strong> de roll<strong>en</strong> van<br />
productie, distributie <strong>en</strong> receptie die vorm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong> die beide proefproject<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voortgebracht,<br />
lijkt het er in elk geval op dat ook interactiéve televisie (voorlopig) vooral gebaseerd blijft op het<br />
bestaande televisiemodel. <strong>iTV</strong> heeft de mogelijkheid e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> aanvaard <strong>en</strong> succesvol medium te<br />
word<strong>en</strong>, ook al vindt interactiviteit hierbij alle<strong>en</strong> plaats binn<strong>en</strong> de controle van de gevestigde institut<strong>en</strong><br />
in de televisieket<strong>en</strong>. Om de woord<strong>en</strong> van voormalig hoofd ‘interactief’ van de BBC, William Cooper<br />
(2004) te gebruik<strong>en</strong>:<br />
‘The secret is that interactive television is just like television - only more so.’<br />
131
LIJST <strong>VAN</strong> AFKORTINGEN<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
ADSL - Asymmetric Digital Subscriber Line (technische Standaard voor digitaal transport<br />
van data via de telefoonlijn)<br />
ARD - Arbeitsgemeinschaft der öff<strong>en</strong>tlich-rechtlich<strong>en</strong> Rundfunkanstalt<strong>en</strong> der Bundesrepublik<br />
Deutschland (omroep)<br />
AVRO - Algem<strong>en</strong>e Ver<strong>en</strong>iging Radio Omroep<br />
BBC - British Broadcasting Corporation<br />
BNN - Bart's Never<strong>en</strong>ding Network<br />
DTP - Digitaal Thuisplatform (pilotproject, zie ook IO)<br />
DVB - Digital Video Broadcasting<br />
DVB-c - Digital Video Broadcasting via van de kabel (c = cable)<br />
DVB-t - Digital Video Broadcasting via de ether (t = terrestial)<br />
EO - Evangelische Omroep<br />
EPG - Electronic Programme Guide<br />
HTML - HyperText Markup Language (taal voor opmaak van docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>)<br />
iDTV - Interactieve digitale televisie<br />
IKON - Interkerkelijke Omroep Nederland<br />
IP - Internet Protocol<br />
IO - Interactieve Omroep (pilotproject, zie ook DTP)<br />
<strong>iTV</strong> - Interactieve televisie<br />
IWT - Instituut voor Aanmoediging <strong>en</strong> Innovatie door Wet<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> Technologie in Vlaander<strong>en</strong><br />
MHP - Multimedia Home Platform (op<strong>en</strong> standaard settop-box middleware)<br />
NCRV - Nederlandse Christelijke Radio-Ver<strong>en</strong>iging<br />
NOS - Nederlandse Omroep Stichting<br />
NOB - Nederlands Omroepproductie Bedrijf<br />
132
NVOD - Near Video On Demand<br />
OC&W - Onderwijs, Cultuur & Wet<strong>en</strong>schap (ministerie Nederlandse overheid)<br />
PBE - Provinciale Brabantse Energiemaatschappij<br />
PCTV - Personal Computer Televisie (di<strong>en</strong>st van Tel<strong>en</strong>et, Vlaander<strong>en</strong>)<br />
PDR - Personal Digital Recorder<br />
SMS - Short Message Service (voor mobiele telefoons)<br />
STER - Stichting Ether Reclame<br />
TROS - Televisie Radio Omroep Stichting<br />
VARA - Vere<strong>en</strong>iging van Arbeiders Radio Amateurs (tot 1957)<br />
VCR - Video Cassette Recorder<br />
VMMa - Vlaamse Media Maatschappij<br />
VOD - Video On Demand<br />
VPRO - Vrijzinnig Protestantse Radio Omroep<br />
VRT - Vlaamse Radio- <strong>en</strong> Televisieomroep<br />
VTM - Vlaamse Televisie Maatschappij<br />
WVEM - Westvlaamse Energiemaatschappij<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
XML - Ext<strong>en</strong>sible Markup Language (technische standaard om gegev<strong>en</strong>s vast te legg<strong>en</strong>)<br />
ZDF - Zweites Deutsches Fernseh<strong>en</strong> (omroep)<br />
133
LIJST <strong>VAN</strong> FIGUREN<br />
Fig. 1. - p. 9 : Interactive, reactive, and two-way communication.<br />
Bron: Rafaeli (1988), p. 120<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Fig. 2 - p. 11 : J<strong>en</strong>s<strong>en</strong>s vier dim<strong>en</strong>sies die de mate van interactiviteit bepal<strong>en</strong>.<br />
Bron: J<strong>en</strong>s<strong>en</strong> (1998) p. 183<br />
Fig. 3. - p. 18 : Continuum of indicators of interactivity in <strong>iTV</strong> by Internet and TV<br />
producers.<br />
Bron: van Dijk & de Vos (2001), p. 455<br />
Fig. 4. - p. 19 : Main Platforms for the introduction of <strong>iTV</strong> according to TV and internet<br />
producers of <strong>iTV</strong> (%).<br />
Bron: van Dijk & de Vos (2001), p. 456<br />
Fig. 5. - p. 23 : Actor C<strong>en</strong>tered Institutialism.<br />
Bron: Schmidt. & Werle (1998), p.17<br />
Fig. 6. - p. 25 : Building the model: suppression of radical pot<strong>en</strong>tial.<br />
Bron: Winston (1998), p.12<br />
Fig. 7 - p. 47 : Technisch circuit Nederland-i<br />
Fig. 8 (bijl.1)<br />
Fig. 9<br />
Fig. 10 (bijl.2)<br />
Fig. 11 (bijl.2)<br />
- p. 148 : Overzicht van aangemelde interactieve programma’s voor Nederland-i.<br />
Bron: van de Paverd (2002)<br />
- p. 49 : Mogelijkhed<strong>en</strong> voor interactieve programma’s.<br />
- p. 149 : De Ontdekking (VARA).<br />
Bron: van de Paverd (2002)<br />
- p. 149 : Zo Vader, zo Zoon (NCRV).<br />
Bron: van de Paverd (2002)<br />
134
Fig. 12 (bijl. 2) - p. 149 : Nationale Nieuwsquiz (NCRV)<br />
Bron: van de Paverd (2002)<br />
Fig. 13 (bijl.2) - p. 150 : Nationale Wet<strong>en</strong>schapsquiz (VPRO).<br />
Bron: van de Paverd (2002)<br />
Fig. 14 (bijl.2) - p. 150 : Helpdesk Live (EO).<br />
Bron: van de Paverd (2002)<br />
Fig. 15 (bijl.2) - p. 151 : TV-portal Helpdesk Live (EO).<br />
Bron: van de Paverd (2002)<br />
Fig. 16 (bijl.2) - p. 151 : Voor je Kiez<strong>en</strong> (IKON).<br />
Bron: van de Paverd (2002)<br />
Fig. 17 (bijl.2) - p. 151 : Top of the Pops (BNN).<br />
Bron: van de Paverd (2002)<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Fig. 18 (bijl.2) - p. 151 : Duivelse Dilemma’s (AVRO).<br />
Bron: NOB – AVRO’s Duivelse Dilemma’s. laatst geraadpleegd 14<br />
december 2005<br />
Fig. 19 (bijl.2) - p. 152 : Stand.nl (NCRV).<br />
Bron: Stoneroos (2002). Promotiefilm Stand.nl.<br />
Fig. 20 (bijl.2) - p. 152 : Walking with Beasts ((NCRV).<br />
Bron: NCRV – Natuur – Walking With Beasts. , laatst geraadpleegd 24 oktober 2005<br />
Fig. 21 (bijl.2) - p. 152 : Verkiezing Goud<strong>en</strong> Loeki (STER).<br />
Bron: Visionik. , laatst geraadpleegd 01<br />
augustus 2005<br />
135
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Fig. 22 (bijl.2) - p. 153 : Portal Mr. Zap.<br />
Bron: TV Home Gebruikerspagina – Geschied<strong>en</strong>is – Verdw<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>.,<br />
laatst geraadpleegd 29 december 2005<br />
Fig. 23 - p. 85 : Het aanbod van iDTV volg<strong>en</strong>s Tel<strong>en</strong>et.<br />
Bron: Verhelst (2004), p.12<br />
Fig. 24 - p. 100 : Technisch circuit Vlaander<strong>en</strong> Interactief<br />
Fig. 25 (bijl. 3)<br />
- p. 140 : De rol van Tel<strong>en</strong>et in Vlaander<strong>en</strong> Interactief.<br />
Bron: Verhelst (2004), p. 16-17<br />
Fig. 26 (bijl. 4) - p. 154 : Vlaander<strong>en</strong> Vakantieland. (VRT)<br />
Bron: VRT (2005b).<br />
Fig. 27 (bijl. 4) - p. 155 : Doe de Stemtest. (VRT)<br />
Bron: VRT (2005b)<br />
Fig. 28 (bijl. 4) - p. 155 : Expeditie Robinson & Peking Express (VT4).<br />
Bron: Digitale TV website. laatst geraadpleegd 25 november<br />
2005<br />
Fig. 29 (bijl. 4) - p. 155 : Safe (VTM).<br />
Bron: VTM (2005).<br />
Fig. 30 (bijl. 4) - p. 156 : Idool 2004 (VTM).<br />
Bron: RadioVisie. ‘Het 'Idool 2004' wordt ook interactief verkoz<strong>en</strong>’.<br />
, laatst geraadpleegd<br />
20 november 2005<br />
Fig. 31 (bijl. 4) - p. 156 : De iDTV startportal.<br />
Bron: VRT (2005b).<br />
136
Fig. 32 (bijl. 4) - p. 156 : VRT snelnieuws.<br />
Bron: VRT (2005b).<br />
Fig. 33 (bijl. 4) - p. 156 : TV Gids.<br />
Bron: VRT (2005b).<br />
Fig. 34 (bijl. 4) - p. 157 : TV op aanvraag.<br />
Bron: VRT (2005b).<br />
Fig. 35 (bijl. 4) - p. 157 : Communicatie.<br />
Fig. 36 (bijl. 4) - p. 157 : Info <strong>en</strong> Shopping.<br />
Fig. 37 (bijl. 4) - p. 158 : Collapse & Helibomber.<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Bron: Ceulemans, K. (2004). Fighting for the Remote Control. From<br />
passive viewer tot active user. KHLim, G<strong>en</strong>k, p. 20<br />
Bronn<strong>en</strong>: VRT (2005b) | Tel<strong>en</strong>et (2005), p. 9,17,19 | Verhoev<strong>en</strong>, J. (2004),<br />
pres<strong>en</strong>tatie logicaCMG, Congres Interactieve Digitale Televisie in<br />
Vlaander<strong>en</strong> 2 februari 2004. Antwerp<strong>en</strong>. p.14.<br />
, laatst geraadpleegd 29 december 2005<br />
Bron: Collapse. |<br />
Helibomber DX. , laatst<br />
geraadpleegd 29 december 2005<br />
Fig. 38 (bijl. 4) - p. 158 : Overheid.<br />
Bron: Tel<strong>en</strong>et (2005), p. 19, 25 | Steyeart, J. (2004). ‘Bridging the<br />
digital divide’. 8 th broadband symposium: broadband and e-services 23<br />
januari 2004. Brussel. p. 24 | Digitale TV website. , laatst<br />
geraadpleegd 25 november 2005<br />
137
BIBLIOGRAFIE<br />
Literatuur:<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Andrejevic, M. (2002) ‘ The Work of Being Watched: Interactive Media and the Exploitation of Self-<br />
Disclosure’. Critical Studies in Media Communication, 19(2). p. 230-248.<br />
Baar<strong>en</strong>, E. (2003). Telefee of Teleheks? Over de televisiereclame in het digitale tijdperk. Paper.<br />
Universiteit Utrecht.<br />
Baar<strong>en</strong>, E. (2004). Van leunstoel tot bureaustoel. Over het discours rond televisie in het tijdperk van<br />
het Internet. Paper. Universiteit Utrecht.<br />
Boddy, W. (2003). ‘Redefining the Home Scre<strong>en</strong>: Technological Converg<strong>en</strong>ce as Trauma and<br />
Business Plan’. In: Thornborn, D. <strong>en</strong> J<strong>en</strong>kins, H. (red.), Rethinking Media Change. The Aesthetics of<br />
Transition. (p. 191-200) Cambridge: MIT Press.<br />
Bolter, J.D. & Grusin, R. (2000). Remediation. Understanding New Media. Cambrige/London: MIT<br />
Press.<br />
Brinkman, E. (2002, 30 januari). Expertmeeting interactieve televisie; innovatie in de digitale publieke<br />
omroep. Virtueel platform & Submarine, Rotterdam. Online:<br />
, laatst geraadpleegd 8 januari 2006<br />
Bur<strong>en</strong>, R.J.L. van (2003). Keep it simple, keep it relevant. Interactieve televisie in Nederland aan het<br />
begin van de 21e eeuw. Doctoraalscriptie. Universiteit Tw<strong>en</strong>te.<br />
Carey, J. (1994), The Interactive Television Puzzle. Paper gepres<strong>en</strong>teerd tijd<strong>en</strong>s de Technology Studies<br />
Seminars in The Freedom Forum Media Studies C<strong>en</strong>ter. Columbia University.<br />
Ceys<strong>en</strong>s, P. (2004). Persmededeling van het kabinet van minister Patricia Ceys<strong>en</strong>s, Vlaams minister<br />
van Economie, Buit<strong>en</strong>lands Beleid, <strong>en</strong> e-Governm<strong>en</strong>t. 7 juni 2004. Brussel: Ministerie van de Vlaamse<br />
Geme<strong>en</strong>schap.<br />
138
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Cockx, R. (2001). De Salonrevolutie. 6 december 2001. Online:<br />
, laatst<br />
geraadpleegd 20 november 2005<br />
Cooper, W. (2004). Just like TV – only more so. Online:<br />
, laatst geraadpleegd 5 januari 2006<br />
Decaluwé, C. (2003, 3 april). Interpellatie van de heer Carl Decaluwé tot de heer Dirk Van Mechel<strong>en</strong>,<br />
Vlaams minister van Financiën <strong>en</strong> Begroting, Innovatie, Media <strong>en</strong> Ruimtelijke Ord<strong>en</strong>ing, over e<strong>en</strong><br />
evaluatie van de e-VRT-project<strong>en</strong>. Brussel: Commissie voor Cultuur, Media <strong>en</strong> Sport, Ministerie van<br />
de Vlaamse geme<strong>en</strong>schap.<br />
Dijk, J.A.M.G. van & Vos, L. de (2001). ‘Searching for the Holy Grail. Images of interactive<br />
television’. New Media & Society, 3(4). p. 443-465.<br />
Doesselaere, T. (2004). ‘E-governm<strong>en</strong>t: interactieve digitale televisie (iDTV) in Vlaander<strong>en</strong>’.<br />
Binn<strong>en</strong>Band, 28, juni-juli 2004. p.16-17.<br />
European Commission (2002, 2 december). Working Docum<strong>en</strong>t on the implem<strong>en</strong>tation of standards<br />
and interoperability of digital interactive television under the new regulatory framework. Brussel:<br />
Communications Committee, Directorate-G<strong>en</strong>eral Information Society, European Commission. (DG<br />
INFSO/A2, COCOM 02-31).<br />
‘Ess<strong>en</strong>t investeert niet meer in kabel’ (2001, 22 september). De Telegraaf, p. onbek<strong>en</strong>d<br />
Graeve, B. de & Mechel<strong>en</strong>, D. van (2001). Beheersovere<strong>en</strong>komst de VRT <strong>en</strong> de Vlaamse geme<strong>en</strong>schap<br />
2002–2006. Brussel: Ministerie van de Vlaamse geme<strong>en</strong>schap,.<br />
Hutchby, I. (2001). Conversation and Technology; From the telephone to the Internet. Cambridge:<br />
Polity Press.<br />
‘Interkabel wil hap uit koek digitale TV’ (2004, 30 augustus). De Tijd, p. 5<br />
139
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
J<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, J.F. (1998). ‘Interactivity. Tracking a New Concept in Media and Communication Studies’. In:<br />
Mayer, P. (red.), Computer Media and Communication. (p. 160-188). Oxford University Press.<br />
Keul<strong>en</strong>, M. van. (2003). Beleidsbrief Media 2004. Vlaams ministerie van Media, Won<strong>en</strong> <strong>en</strong> Sport.<br />
Brussel: Ministerie van de Vlaamse geme<strong>en</strong>schap.<br />
Kim, P. & Sawhney, H. (2002). ‘A machine-like new medium – theoretical examination of interactive<br />
TV’. Media, Culture & Society, 24. p. 217-233.<br />
Kim, P. (2001). ‘New Media, Old Ideas: the organizing ideology of Interactive TV’. Journal of<br />
Communication Inquiry, 25(1). p. 72-88.<br />
Klastrup, L. (2003). ‘Paradigms of interaction: conceptions and misconceptions of the field today’.<br />
Dichtung Digital, 4 (30). p. 4-30.<br />
Krüs, C. (2002a, januari). Intern Rapport Interactieve televisie uitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong>; telefonisch onderzoek.<br />
Hilversum: Publieke Omroep.<br />
Krüs, C. (2002b, oktober). Interactieve tv; zomer 2002. Hilversum: Publieke Omroep.<br />
Lister, M., Kelly, K., Dovey, J., Giddings, S. & Grant, I. (2003). New Media: A Critical Introduction.<br />
London: Routledge.<br />
Maltha, S. & Zeeman, M. (1999). Toekomstverk<strong>en</strong>ning van het kabellandschap. Online:<br />
, laatst geraadpleegd 20 november 2005.<br />
McLuhan, M. (1964/1994). Understanding Media The Ext<strong>en</strong>sions of Man, Cambridge: MIT Press.<br />
Mechel<strong>en</strong>, D. van (2000). Beleidsnota Media 2000-2004. Brussel: Ministerie van de Vlaamse<br />
geme<strong>en</strong>schap.<br />
Mechel<strong>en</strong>, D. van (2003). Beleidsbrief Beleidsprioriteit<strong>en</strong> 2003-2004. Wet<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> Innovatie.<br />
Brussel: Ministerie van de Vlaamse geme<strong>en</strong>schap.<br />
140
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Mechel<strong>en</strong>, D. van (2004). Slottoespraak van Dirk van Mechel<strong>en</strong>, Vlaams minister van Financiën <strong>en</strong><br />
Begroting, ruimtelijke Ord<strong>en</strong>ing, Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> Technologische Innovatie. Gepres<strong>en</strong>teerd op het<br />
congres ‘Interactieve Digitale Televisie in Vlaander<strong>en</strong>’, 12 februari 2004.<br />
Most, G. (2001) ‘Opkomst Internet doorkruiste plann<strong>en</strong> UPC met digitale tv’. Trouw, 29 juni 2001.<br />
p.7.<br />
Nieborg, D.B. (2003). A New Medium as Television. Televisie via het Internet in Nederland. Paper.<br />
Universiteit Utrecht. Online: , laatst<br />
geraadpleegd 8 oktober 2005.<br />
NOS. (2000, 21 november). Projectbeschrijving. DTA/00-277a. Hilversum: Publieke Omroep.<br />
Palmer, D. (2003). The Paradox of User Control. Melbourne DAC. Online:<br />
, laatst geraadpleegd 8 januari 2006.<br />
Ploeg, F. van der, Jorritsma-Lebbink, A. & Vries, J.M. de (2000). ‘Kabel <strong>en</strong> consum<strong>en</strong>t:<br />
Marktwerking <strong>en</strong> digitalisering’. Tweede Kabelnota. Ministerie van Onderwijs, Cultuur <strong>en</strong><br />
Wet<strong>en</strong>schap, D<strong>en</strong> Haag, hoofdstuk 2.<br />
Ploeg, F. van der. (2001b, 21 november). ‘Nieuwe di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> publieke omroep’. Brief aan de voorzitter<br />
van de Tweede Kamer der Stat<strong>en</strong>-G<strong>en</strong>eraal. D<strong>en</strong> Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur <strong>en</strong><br />
Wet<strong>en</strong>schap.<br />
Ploeg. F van der. (2001a, 12 juli). ‘Publieke omroep <strong>en</strong> nieuwe media’. Brief aan de voorzitter van de<br />
Tweede Kamer der Stat<strong>en</strong>-G<strong>en</strong>eraal. D<strong>en</strong> Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schap.<br />
Ploeg, F. van der (2001c, 16 november), ‘Voortgang kabelbeleid’. Brief aan de voorzitter van de<br />
Tweede Kamer der Stat<strong>en</strong>-G<strong>en</strong>eraal. D<strong>en</strong> Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schap.<br />
Rafaeli,S. (1988). ‘Interactivity: From new media to communication’. Sage Annual Review of<br />
Communication Research: Advancing Communication Sci<strong>en</strong>ce, 16, p. 110 -134.<br />
141
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Schmidt, S.K. & Werle, R. (1998). Coordinating Technology: Studies in the International<br />
Standardization of Telecommunications. Cambridge: MIT Press.<br />
Souffeau, B. (2004a). Eerste IDTV Congres in Vlaander<strong>en</strong>, 13 februari 2004. Online:<br />
, laatst geraadpleegd<br />
29 december 2005.<br />
Souffreau, B. (2004b). Belgacom betreedt medialand. 11 oktober 2004. Online:<br />
, laatst geraadpleegd<br />
20 november 2005.<br />
‘Startfase Digitale Televisie Slorpt 50 miljo<strong>en</strong> euro op; McKinsey schat markt op 300 miljo<strong>en</strong> euro’<br />
(2003, 4 september). De Financieel- Economische Tijd, p.30<br />
Stewart, J. (1998). ‘Interactive television at home: Television meets the Internet. A new innovation<br />
<strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t for interactive television’. In: Toscan, C. & J<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, J. (eds), Television of the Future – or:<br />
The future if Television?. Aalborg University Press, [1999].<br />
Tel<strong>en</strong>et (2005). Naar e<strong>en</strong> interactieve digitale toekomst in Vlaander<strong>en</strong>. Mechel<strong>en</strong>: Tel<strong>en</strong>et N.V.<br />
Online: < http://www.tel<strong>en</strong>et.be/images/23%20abc%20brochure_tcm126-57014.pdf>, laatst<br />
geraadpleegd 8 januari 2006.<br />
Velthov<strong>en</strong>, P. van (2004). Toespraak E-governm<strong>en</strong>t; Peter van Velthov<strong>en</strong>, Federaal Staatssecretaris<br />
verantwoordelijk voor de Informatisering van de Staat. Gepres<strong>en</strong>teerd op het congres ‘Interactieve<br />
Digitale Televisie in Vlaander<strong>en</strong> - 12 februari 2004’.<br />
Verhelst, R. (2004, 25 november). Pres<strong>en</strong>tatie Tel<strong>en</strong>et. 6 e jaarcongres TV <strong>en</strong> Internet. Gepres<strong>en</strong>teerd<br />
op het zesde jaarcongres TV <strong>en</strong> Internet, Amsterdam..<br />
Vlaamse Regering (2003). Persmededeling van de Vlaamse regering vergadering van 18 juni 2003;<br />
Interactieve televisie eind 2004 in Vlaander<strong>en</strong>. Brussel: Ministerie van de Vlaamse Geme<strong>en</strong>schap.<br />
Online: , laatst geraadpleegd 6 november 2005<br />
142
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Vliet, H. van (2001a), ‘Where Television and Internet meet. New experi<strong>en</strong>ces for rich media’. E-view,<br />
2(1). Online: < http://comcom.uvt.nl/e-view/02-1/vliet.pdf>, laatst geraadpleegd 6 januari 2006.<br />
Vliet, H. van (2001b), Next g<strong>en</strong>eration television. Enschede: Telematica Instituut.<br />
VRT. (2003a). Digitaal Thuisplatform; Eindrapport. Brussel: Vlaamse Radio- <strong>en</strong> Televisieomroep.<br />
september 2003. Online: , laatst geraadpleegd 6 januari<br />
2006<br />
VRT. (2003b). Jaarverslag 2003. Brussel: Vlaamse Radio- <strong>en</strong> Televisieomroep.<br />
, laatst geraadpleegd 6 januari 2006<br />
VRT. (2004). Vlaander<strong>en</strong> Vakantieland MHP storyboard. Brussel: Vlaamse Radio- <strong>en</strong><br />
Televisieomroep.<br />
Whitaker, J. (2001). Interactive Television Demystified. New York: McGraw-Hill.<br />
Williams, R. (1974/2003). Television, Technology and Cultural Form. (p. 1-25). London/New York:<br />
Routledge.<br />
Winston, B. (1998). Media Technology and Society - A History: From the Telegraph to the Internet.<br />
London: Routledge.<br />
Wit, O. de (red.) (2002). ‘Televisie <strong>en</strong> het Initiatief van Philips’, In: Schot, J. (red.), Techniek in<br />
Nederland in de twintigste eeuw, 5. (p.231 –259). Amsterdam: Walburg Pers.<br />
Zielinski, S. (1989/1999). Audiovisions: Cinema and Television as Entr’actes in History. Amsterdam<br />
University Press.<br />
Interviews:<br />
Interview met dhr. Erik Huizer, directeur innovatie <strong>en</strong> business developm<strong>en</strong>t NOB Cross Media<br />
Facilities, mei 2005.<br />
Interview met dhr. Hans Bakhuiz<strong>en</strong>, s<strong>en</strong>ior beleidsadviseur technologie Publieke Omroep, mei 2005.<br />
143
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Interview met mw. Annelies Kaptein, voormalig manager Marketing & Communicatie / Nieuwe<br />
media NCRV, juli 2005.<br />
Interview met dhr. Ko<strong>en</strong> Heyl<strong>en</strong>, Tel<strong>en</strong>et, september 2005.<br />
Interview met dhr. Peter Suet<strong>en</strong>s, netmanager e-VRT, & dhr. Sv<strong>en</strong> Rousseaux, IDTV Knowledge<br />
C<strong>en</strong>ter, Vlaamse Radio <strong>en</strong> Televisieomroep, september 2005.<br />
Websites:<br />
Belgacom.be – Belgacom TV. , laatst<br />
geraadpleegd 20 november 2005.<br />
Collapse. , laatst geraadpleegd 29 december<br />
2005.<br />
Congres Interactieve Digitale Televisie in Vlaander<strong>en</strong> - 12 februari 2004, Antwerp<strong>en</strong>.<br />
,<br />
laatst geraadpleegd 20 november 2005.<br />
Digitale Kunst – Doe Mee TV. < http://www.teleac.nl/digitalekunst/pagina.jsp?nr=31119>, laat<br />
geraadpleegd 20 november 2005.<br />
Digitale TV Website. , laatst geraadpleegd 6 november<br />
2005.<br />
Digitale TV Website – iDTV. laatst geraadpleegd ,<br />
17 november 2005<br />
Digitale TV Website – Nieuws. < http://www.digitaletelevisie.be/modules/news/article.php?storyid=104>,<br />
laatst geraadpleegd 25 november 2005<br />
European Commission – Information Society – eEurope 2005. , laatst geraadpleegd 25 oktober 2005.<br />
144
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Helibomber DX. , laatst geraadpleegd 29 december<br />
2005.<br />
in-di.be. ‘Digitale Televisie. , laatst geraadpleegd 8 januari 2006.<br />
Interactieve digitale televisie – Dirk van Mechel<strong>en</strong>. , laatst<br />
geraadpleegd 29 oktober 2005.<br />
Internet Archive - Wayback Machine. , laatst geraadpleegd 8<br />
januari 2006.<br />
Ministerie van OCW – Dossier Publieke Omroep. , laatst<br />
geraadpleegd 24 oktober 2005.<br />
Mr. Zap. , laatst geraadpleegd 1 augustus 2005.<br />
NCRV – Natuur – Walking With Beasts. , laatst<br />
geraadpleegd 24 oktober 2005.<br />
Nieuwsbrief AVJob – ‘Nederland niet klaar voor interactieve reclame’, 29 mei 2003.<br />
, laatst geraadpleegd 20 november 2005.<br />
NOB – ‘AVRO’s Duivelse Dilemma’s’.<br />
, laatst geraadpleegd 14 december 2005.<br />
NRC Handelsblad – Encyclopedie omroep. ,<br />
laatst geraadpleegd 20 november 2005.<br />
NWO – de quiz van 2001 , laatst<br />
geraadpleegd 20 november 2005.<br />
Omroep.nl. , laatst geraadpleegd 20 november 2005.<br />
145
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Omroep.nl – Geschied<strong>en</strong>is – 1987-1989. Mediawet <strong>en</strong> commerciële omroep.<br />
, laatst geraadpleegd 8 januari<br />
2006.<br />
Radio.nl. NCRV lanceert interactieve versie van 'Zo Vader, Zo Zoon', 9 november 2000.<br />
, laatst geraadpleegd<br />
24 oktober 2005.<br />
RadioVisie. ‘Het 'Idool 2004' wordt ook interactief verkoz<strong>en</strong>’, 10 december 2004.<br />
, laatst geraadpleegd 20 november 2005.<br />
Safe. , laatst geraadpleegd 20 november 2005.<br />
SBSBelgium – VT4. , laatst geraadpleegd 20 november 2005.<br />
Stoneroos Interactieve Televisie. , laatst geraadpleegd 24 oktober 2005.<br />
Stoneroos Interactieve Televisie Portfolio. , laatst<br />
geraadpleegd 24 oktober 2005<br />
Tel<strong>en</strong>et EPGweb. , laatst geraadpleegd 8 januari 2006.<br />
Tel<strong>en</strong>et Homepage. , laatst geraadpleegd 25 november 2005..<br />
TV Home Gebruikerspagina – Geschied<strong>en</strong>is – Verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>.<br />
, laatst geraadpleegd 29 december 2005.<br />
Vlaamse Infolijn. , laatst geraadpleegd 31 oktober 2005.<br />
Vlaander<strong>en</strong>.be. , laatst geraadpleegd 20 november 2005.<br />
Vlaander<strong>en</strong> Interactief. , laatst geraadpleegd 23 oktober 2004.<br />
Visionik. , laatst geraadpleegd 01 augustus 2005.<br />
146
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
VRT.be -1997. ,<br />
laatst geraadpleegd 20 november 2005.<br />
VRT.be – homepage. , laatst geraadpleegd 8 januari 2006.<br />
VRT.be - financiering.<br />
laatst<br />
geraadpleegd 25 oktober 2005<br />
VTM. , laatst geraadpleegd 6 november 2005.<br />
Audiovisueel:<br />
Paverd, R. van de. (2002, juli). <strong>iTV</strong>-dossier (CD-Rom). Hilversum: NOS DTA, Publieke Omroep.<br />
Stoneroos/NCRV (2002). Interactieve Demo Stand.nl. , laatst geraadpleegd 24 oktober 2005.<br />
Tel<strong>en</strong>et (2004). Promotiefilm Tel<strong>en</strong>et iDTV , laatst<br />
geraadpleegd 10 januari 2005.<br />
VTM (2005). Promotiefilm VTM interactief. , laatst<br />
geraadpleegd 8 januari 2006.<br />
VRT (2005b). Promotiefilm Vlaander<strong>en</strong> Interactief:<br />
, laatst geraadpleegd 8 januari 2006.<br />
147
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
BIJLAGE I - Overzicht van aangemelde interactieve programma’s voor Nederland-i<br />
Omroep<br />
AVRO<br />
Programmanaam<br />
Duivelse<br />
dilemma´s<br />
Regelmaat<br />
104 afl.<br />
BNN Top of the Pops 49 afl.<br />
EO Helpdesk Live<br />
NCRV<br />
Walking with<br />
Beasts<br />
22 afl.<br />
(mogelijk<br />
meer)<br />
Retourpad<br />
ja/nee<br />
indi<strong>en</strong><br />
beschikbaar<br />
retourpad<br />
optioneel<br />
retourpad via email<br />
3 afl. nee<br />
Soort applicatie Start<br />
12 interactieve mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
per aflevering<br />
Enhanced applicatie; ook<br />
gebruik SMS<br />
Live talkshow<br />
Enhanced applicatie,<br />
gekocht uit buit<strong>en</strong>land<br />
(BBC). Keuze uit extra<br />
informatie Facts <strong>en</strong><br />
Evid<strong>en</strong>ce <strong>en</strong> mogelijkheid<br />
tot kiez<strong>en</strong> van diverse<br />
comm<strong>en</strong>tar<strong>en</strong>, NED/ENG of<br />
wet<strong>en</strong>schappelijker<br />
comm<strong>en</strong>taar.<br />
NCRV Zo vader, zo zoon 28 afl. ge<strong>en</strong> retourpad Enhanced applicatie<br />
NCRV<br />
STER<br />
Nationale<br />
Nieuwsquiz<br />
aantal concept<strong>en</strong><br />
interactieve<br />
commercials,<br />
13 afl.<br />
Afhankelijk<br />
van aantal<br />
adverteerders<br />
TROS Nelly 16 afl.<br />
VARA De Ontdekking 4 afl.<br />
VPRO<br />
Nationale<br />
Wet<strong>en</strong>schapsquiz<br />
2 afl.<br />
IKON Voor je kiez<strong>en</strong> 11 afl.<br />
retourpad vanaf<br />
mom<strong>en</strong>t dat dit<br />
mogelijk is bij<br />
Mediakabel<br />
vier streams of<br />
<strong>en</strong>hanced<br />
applicatie;<br />
Retourpad zal<br />
SMS , telefoon <strong>en</strong><br />
website zijn.<br />
drie of vier video<br />
streams: liteversie,<br />
original,<br />
walled gard<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
near on demand.<br />
Antwoord<strong>en</strong> via<br />
retourkanaal<br />
Retourpad SMS,<br />
Voiceresponse &<br />
settopbox<br />
Figuur 9: Overzicht van aangemelde interactieve programma’s voor Nederland-i<br />
(Bron: van de Paverd, 2002)<br />
Kijker speelt mee, kan<br />
resultat<strong>en</strong> bekijk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
extra info opvrag<strong>en</strong><br />
Gebruik retourpad indi<strong>en</strong><br />
mogelijk<br />
Duidelijk leerproject<br />
Uitz<strong>en</strong>ding bedoeld binn<strong>en</strong><br />
Z@ppelin. Interactief voor<br />
ALLE kijkers (dus niet<br />
alle<strong>en</strong> settop box). Voor de<br />
settopbox is er e<strong>en</strong> extra<br />
laag beschikbaar, in de<br />
vorm van spelletjes.<br />
duidelijk leerproject<br />
Retourpad<br />
duidelijk leerproject<br />
Stemm<strong>en</strong> op stelling<strong>en</strong> live<br />
in het programma<br />
Vanaf 2 januari<br />
2002<br />
Vanaf februari<br />
2002<br />
Eerste week<br />
jan. 2002<br />
zaterdagavond<br />
7, 14 <strong>en</strong> 21<br />
september<br />
2002<br />
Vanaf 4 sept.<br />
2001 & vanaf<br />
14 juni 2002<br />
Vanaf 4 oktober<br />
2001<br />
Juli 2002<br />
Sept./Okt.<br />
2002<br />
December 2001<br />
& Sept. 2002<br />
24 & 31<br />
december 2001<br />
maart t/m mei<br />
2002<br />
148
BIJLAGE II - Interactieve programma’s Nederland-i<br />
Figuur 10: De Ontdekking (VARA) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 11: Zo Vader, zo Zoon (NCRV) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 12 : Nationale Nieuwsquiz (NCRV) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
149
BIJLAGE II - Interactieve programma’s Nederland-i (vervolg)<br />
Figuur 13: Nationale Wet<strong>en</strong>schapsquiz (VPRO) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 14: Helpdesk Live (EO) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
150
BIJLAGE II - Interactieve programma’s Nederland-i (vervolg)<br />
Figuur 15: TV-portal Helpdesk Live (EO) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 16: Voor je Kiez<strong>en</strong> (IKON) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 17: Top of the Pops (BNN) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 18: Duivelse Dilemma’s (AVRO) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
151
BIJLAGE II - Interactieve programma’s Nederland-i (vervolg)<br />
Figuur 19: Stand.nl (NCRV) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 20: Walking with Beasts ((NCRV) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 21: Verkiezing Goud<strong>en</strong> Loeki (STER) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
152
BIJLAGE II - Interactieve programma’s Nederland-i (vervolg)<br />
Figuur 22: Portal Mr. Zap (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
\<br />
153
BIJLAGE III - De rol van Tel<strong>en</strong>et in Vlaander<strong>en</strong> Interactief<br />
Figuur 25: De rol van Tel<strong>en</strong>et in Vlaander<strong>en</strong> Interactief (Bron: Verhelst 2004, p. 16-17)<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
154
BIJLAGE IV – Interactieve programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> Interactief<br />
Figuur 26: Doe de Stemtest (VRT) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 27: Vlaander<strong>en</strong> Vakantieland (VRT) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 28: Expeditie Robinson & Peking Express (VT4) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 29: Safe (VTM) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
155
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
BIJLAGE IV – Interactieve programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> Interactief (vervolg)<br />
Figuur 30: Idool 2004 (VTM) (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 31: de iDTV startportal (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 32: VRT snelnieuws (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 33: TV Gids (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
156
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
BIJLAGE IV – Interactieve programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> Interactief (vervolg)<br />
Figuur 34: TV op aanvraag (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 35: Communicatie (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 36: Info <strong>en</strong> Shopping (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
157
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
BIJLAGE IV – Interactieve programma’s <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> Interactief (vervolg)<br />
Figuur 37: de games Collapse <strong>en</strong> Helibomber (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
Figuur 38: Overheid (Bron: zie lijst van figur<strong>en</strong>)<br />
158
© Eva Baar<strong>en</strong>, 2006<br />
Dit werk valt onder de Nederlandse Auteurswet 1912.<br />
Doctoraalscriptie E. Baar<strong>en</strong> / Achter de Scherm<strong>en</strong> van <strong>iTV</strong><br />
Gebruik van deze scriptie is bedoeld <strong>en</strong> ongelimiteerd voor educatieve <strong>en</strong>/of onafhankelijke<br />
wet<strong>en</strong>schappelijke onderzoeksdoeleind<strong>en</strong>. Gebruik voor commerciële doeleind<strong>en</strong> is alléén mogelijk na<br />
toestemming van de auteur.<br />
Ontwerp voorzijde: Nik Perri<br />
<br />
159