jaarfeesten bundel uitgave - De Zwaneridder Wageningen

V r ije school De Zwaneridder Ar bor etu mlaan 1 6703 BD Wageningen tel. 0317 – 412 027 V r ije S chool De Zwaneridder Wageningen
december 2005
Vrije School
De Zwaneridder
Wageningen
jaarfeesten
uitgave
bundel 2005

Inhoudsopgave
1 Inleiding 4
2 Het jaar rond met de jaarfeesten 6
3 Sint Michael 9
4 Sint Maarten 15
5 Advent 22
6 Sinterklaas 28
7 Kerstmis en Driekoningen 35
8 Maria Lichtmis en Carnaval 42
9 Palmpasen 47
10 Pasen 51
11 Pinksteren 55
12 Sint Jan 60

4 1
jaarfeestenbundel – inleiding
I n l e i d i n g
Deze bundel bevat de artikelen die in de periode
april 2003 tot februari 2004 als achtergrondinformatie
over de jaarfeesten bij het
weekbericht van De Zwaneridder verschenen
zijn. De artikelen bevatten achtergrondinformatie,
liedjes, knutselideeën en recepten. De
artikelen zijn bedoeld voor de ouders. Ze kunnen
helpen het feest vorm te geven zodat onze
kinderen er in kunnen stappen en de beelden
en sfeer kunnen beleven. We leggen het feest
niet uit, maar vieren het en geven onze kinderen
op die manier de betekenis mee.
Voor de teksten is gebruik gemaakt van de volgende
bronnen:
1. Christiane Kutik, Leven met het jaar,
Christofoor 1998
2. Joke en Ko Lankester, De acht jaarfeesten,
De Kern, Baarn, 2002
3. Aantekeningen van de jaarfeestencursus
van Juul van der Stok, De Zwaneridder
schooljaar 2000/2001
4. Aantekeningen van de lezingen van Frans
Lutters, De Zwaneridder najaar 2003
5. Artikelen over de jaarfeesten van Trudy van
Dijk, verschenen bij weekberichten in de
schooljaren 1998/1999 en 1999/2000
6. Diana Monson en Maren Briswalter,
Winterlicht, Christofoor
7. Diana Monson en Maren Briswalter,
Lentefeest, Christofoor
8. Ineke Verschuren, Daar wordt aan de deur
geklopt, Christofoor
9. Diverse uitgaven uit de serie Jaarfeesten in
het gezin, Zonnejaargroep, Vereniging voor
Vrije Opvoedkunst
10. Emil Bock, De jaarfeesten als kringloop
door het jaar, Christofoor
Andere boeken die meer informatie geven over
de jaarfeesten zijn en deels gebruikt zijn voor
de knutselideeën en liedjes :
11.Elsa Beskow, Het jaar rond, Christofoor
12.Henk Sweers e.a., Jaarfeesten, Jonas Boek
13.Marieke Anschütz, Omgaan met de jaarfeesten,
Christofoor
14.B. Barz, Jaarfeesten vieren met kinderen,
Christofoor,
15.M. van Leeuwen-Zier en J. Moeskops-
Groenewoud, De seizoenentafel,
Christofoor
16.Carol Petrash, Met het oog op de natuur,
Christofoor
17.T homa s en Petra Berger,
Seizoenenknutselboek, Christofoor
18.Ineke Verschuren, Midden in de winternacht,
Christofoor, 2003
19. Spreuken, gedichten en liedjes voor kinderen
(red. A.W. Boogert), Christofoor
De jaarfeesten worden georganiseerd door de
jaarfeestengroep (circa 4 ouders) en het college
(1 of 2 leerkrachten per feest). Zij zetten het
feest op en verzorgen de informatie. Dit is een
levend proces. Elk jaar kan gekozen worden
voor een ander accent, een kleine variantie. Zo
blijven de feesten vertrouwd, maar toch verrassend.
Ongeveer 10 dagen voor een feest komt
er bij het weekbericht een bijlage met een
uitnodiging en praktische informatie. Bij elk
feest is ondersteuning van meer ouders voor de
praktische uitvoering gewenst. Deze hulp zal
via de klasseouders of het weekbericht gevraagd
worden.
De sfeer die de jaarfeesten en de perioden daartussen
oproepen wordt ondersteund door de
jaartafels in de hallen en klassen. Ook deze
worden door ouders verzorgd en zijn belangrijk
voor de sfeer en de uitstraling van de school.
Ook de boekentafel, waar veel van bovenstaande
titels te krijgen zijn, kan de verdieping in de
jaarfeesten ondersteunen.
We hopen dat deze informatie uitnodigt om
met elkaar het jaar in te stappen en de feesten
te beleven. Laat de sfeer – zeker het eerste jaar
dat je onze school bezoekt – rustig op je inwerken.
Maar schroom niet om te vragen als er
dingen onduidelijk zijn.
Wij hebben er zin in en we hopen dat we met
de inzet van velen de feesten elk jaar weer
enthousiast kunnen vieren. Want: een plek
waar de jaarfeesten enthousiast gevierd worden
straalt iets uit!
De jaarfeestengroep 2003/2004
jaarfeestenbundel – inleiding
5

6
jaarfeestenbundel – het jaar r ond met de jaarfeesten
2 Het jaar rond
met de jaarfeesten
Op de Zwaneridder –
en andere vrije
scholen – vieren we
ieder jaar de
jaarfeesten. Een aantal
is algemeen bekend en
wordt ook op andere
scholen gevierd: Sint
Nicolaas – Kerstmis –
Pasen – Pinksteren.
Andere hebben buiten de vrije school een
regionaal karakter: Sint Maarten –
Driekoningen – Carnaval. Ook zijn er feesten
die buiten de vrije school (vrijwel) niet meer
gevierd worden en een verrassing zijn voor hen
die de school nieuw binnen stappen: Sint
Michaël – Maria Lichtmis – Sint Jan.
Al deze feesten helpen ons mee te gaan met
het ritme van de seizoenen en dit bewust of
onbewust te beleven. Ze kunnen ons een houvast
in het leven geven, zodat we ons verbonden
voelen en vertrouwen hebben in het heden
en in de toekomst.
De jaarfeesten zijn ontstaan uit oude rituelen
om markante punten in het zonnejaar te vieren.
Ze stammen uit een tijd dat mensen zeer
nauw verbonden waren met het hemelse, de
goden. In de loop van de tijd werd het belang
van de feesten minder. Met de opkomst van het
Christendom hebben ze een nieuwe impuls
gekregen. Betekenisvolle Christelijke gebeurte-
nissen en personen zijn gekoppeld aan de oude
jaarfeesten. Zo ontstond naast seizoensbewustzijn
een individueel bewustzijn. Daarmee zijn
de jaarfeesten algemeen Christelijke feesten
geworden, niet verbonden met een bepaald
kerkgenootschap. Het zijn oorspronkelijkfeesten
van het noordelijk halfrond. De sfeer van de
natuur op het noordelijk halfrond tijdens een
feest past bij de religieuze boodschap die het
feest met zich mee draagt.
Gedurende het jaar kunnen we de veranderingen
in de natuur beleven. Van midwinter tot
midzomer groeien de planten uit, vogels zingen
en jonge dieren worden geboren. Van midzomer
tot midwinter trekt het leven zich weer terug in
de aarde: zaden vallen op de grond, sommige
dieren gaan in winterslaap. Als we ons de aarde
voorstellen als een levend wezen kunnen we dit
uitgroeien/naar buiten treden en weer
samentrekken/naar binnen keren belevenalseen
adembeweging. In de jaarfeesten proberen we
dit in- en uitademen te verbinden met ons
innerlijk ritme waarin rust en actievere perioden
elkaar afwisselen. De inademing vindt plaats van
midzomer tot midwinter, de uitademing van
midwinter tot midzomer.
We beginnen ons schooljaar na de zomerrust,
als de aarde weer inademt. Het is de tijd om
vruchten te plukken van de groeikracht. We
hebben allemaal een moment gehad dat we
denken “hé de zomer is voorbij”: de ochtend-
nevel, ander licht, vroeger donker, een goudgeel
berkenblaadje op het pad. Het is niet
alleen tijd om de vruchten van de natuur
(appels, peren, kastanjes) te plukken. Het is
ook tijd om onze eigen vruchten te plukken en
een nieuw schooljaar of een nieuwe cursus te
beginnen. Het eerste feest dat we dan vieren is
Sint Michaël (29 september), het oogstfeest van
de bovengrondse gewassen en het begin van de
herfst. Bij het Christelijk aspect gaat het om het
overwinnen van de draak in jezelf en het ontdekken
van je eigen goddelijke krachten.
Hiervoor is moed nodig. Het wordt gevierd met
een maaltijd (per klas) van de meegebrachte
oogst en voor de lagere school het verslaan van
de draak.
In november komt het eerste licht binnen en
trekken mensen zich terug in huis. We
vieren dan ons eerste lichtfeest, Sint
Maarten (11 november) als aanloop
naar Kerstmis. Het is ook het feest van
de oogst van de wortels en knollen.
Hierna is het werk op het land klaar
en kunnen we de winter in gaan. Het
is ook de tijd om de balans op te maken: hebben
we (letterlijk en figuurlijk) genoeg om de
winter door te komen of moeten we nog bedelen.
Maar ook: wat kunnen we missen en delen
met onze medemens. Op school vieren we het
met het maken van lampionnen van knollen,
het lopen van een optocht en het kijken naar
het Sint Maartenspel. Dit alles in het donker,
jaarfeestenbundel – het jaar r ond met de jaarfeesten
hetgeen het een heel indrukwekkend feest
maakt.
Vier zondagen voor Kerstmis begint de
Adventstijd. Dit is op school
een belangrijke periode
met een aparte ingetogen
sfeer. Na alle beweging van
de herfst komen we tot rust
om enkele weken later het
Kerstfeest te kunnen vieren.
Veel kaarsen, weinig licht en
veel zingen, onder andere bij
het begin van de week door
een ouderkoor . Meestal valt
Sint-Nicolaas in de eerste Adventsweek.
Naast het bezoek van Sinterklaas en Zwarte
Piet aan de klassen en het uitpakken van de
cadeautjes, wordt het Sint
Nicolaasspel opgevoerd. Voor
kleuters en klas 1/2 alleen het eerste
deel, voor klas 3 t/m 6 het hele spel.
Hierin worden Sint Nicolaas en de
Adventstijd met elkaar verbonden.
Wereldvreemd of een verrijkende
aanvulling op het Sinterklaasfeest, daarover
zijn de meningen verdeeld. Aan het eind van
de Adventstijd vieren we Kerstmis met een kerstmaaltijd
in de klas en het opvoeren van kerstspelen.
Dit is het enige feest dat ook met peuters
en kleuters als Christelijk feest gevierd
wordt en waar het oude midwinterfeest slechts
zijdelings aan de orde is. Na de kerstvakantie
vieren we in de lagere klassen nog
7

jaarfeestenbundel – het jaar r ond met de jaarfeesten
Driekoningen en wordt het Driekoningenspel
opgevoerd.
Het duurt even voor je na het midwinterpunt
ontdekt dat het voorjaar in aantocht is. Maar er
komt een moment dat je de uitademing van de
aarde voelt. De knoppen zwellen, de bollen
komen boven de grond en het is al weer iets
langer licht. Het is dan tijd voor Maria
Lichtmis (2 februari), het laatste lichtfeest aan
het eind van de kersttijd.
In plaats van Carnaval vieren we op school een
winterfeest (voor de voorjaarsvakantie).
Verkleden en spelletjes doen zijn de belangrijk-
ste onderdelen van het feest.
Daarna kunnen we echt gaan genieten van de
groeikracht van de aarde. Met Palmpasen versieren
we palmpaastakken en lopen we een
optocht. Een week later is het Pasen, het beginvan-het-voorjaar-feest,
de opstanding uit de
“dode” aarde. We vieren dit onder andere met
een paasmaaltijd in de klassen.
Als de natuur op z’n uitbundigst is en voor ons
gevoel de zomer begint, vieren we Pinksteren.
Dit is het feest van de verbintenis tussen
hemel en aarde: de bomen groeien tot in de
hemel.
We spreken onze gemeenschapszin en onze
eigen scheppingskrachten aan. We vieren het
met pinksteroptochten en dansen rond de meiboom.
Dit is een van de grotere feesten met
kinderen én ouders.
Aan het eind van de inademing van de zomer
vieren we Sint Jan (vrijdag rond 24 juni). We
gaan met de hele school naar buiten voor een
picknick, muziek maken, dansen en over het
vuur springen. We genieten van het zomerlicht
en plukken de vruchten van alle groeikracht
van het voorjaar (aardbeien, kersen, bessen).
Hierna is het tijd voor de zomerrust. We
mogen alle beweging van het voorjaar loslaten
en de indrukken van het jaar laten bezinken.
Een week na Sint Jan is dan een mooi moment
om de zomervakantie te beginnen.
3 Sint Michaël
Na de zomer gaan we nu op weg naar de herfst.
De fietstochten naar school beginnen koud,
soms mistig en het wordt vroeg donker. Het
licht is zachter, de felheid van de zomerzon is
eraf. De natuur begint aan haar inademing.
Het tot inkeer komen na de zomer kun je waarnemen
aan de groei van de zonnebloem. De
zonnebloem heeft een krachtige naar de zon
gerichte groei. Als de bloem helemaal vol is
buigt ze naar de aarde. Dit is geen knakken, de
steel blijft krachtig.
Het graan is geoogst, de appels zijn rijp en in
de voorraadkast staan weer potten met bessenen
bramenjam. We kunnen de herfst in met
een rijke oogstmaaltijd. Bij de kleuters wordt
hier hard voor gewerkt. De rijpe graankorrels
worden uit de aren gepeuterd, het graan wordt
gewogen en gemalen en voor het Michaëlsfeest
wordt er een brooddraak van gebakken. De
geur van warme appelmoes ruik je door de hele
school. En als het eindelijk feest is nemen de
kinderen iets mee voor de oogstmaaltijd: een
potje jam, een paar glimmende appels of noten,
jaarfeestenbundel – sint michaël
8 9
een trosje druiven of eikels en kastanjes,
mooie bladeren om de tafel te versieren.
De natuur wordt mistig, geheimzinnig.
Het wordt tijd voor kabouters en spinnen,
gedachtenspinsels en mystiek.
Onze voorouders zagen in de binnendrijvende
witte wolken van de
nazomer de verschijning van Michaël, de
aartsengel van de herfst. Dit brengt ons
bij het christelijk aspect van ons feest.
Wie is Michaël, wat wil hij ons vertellen en hoe
zit het met dat ijzeren zwaard en die draak?
In de Openbaring van Johannes wordt verteld
dat er een strijd in de hemel plaatsvond.
Michaël en zijn engelen vochten tegen de
draak en zijn aanhangers. “En de grote
draak, de oude slang, die ook duivel en satan
wordt genoemd en die de wereld verleidt...werd
overwonnen en uit de hemel in de diepte gestort.”
Hiermee overwon de aartsengel Michaël de
machten van de duisternis. De feesttijd van
Michaël is een oproep aan de mensen deze
machten te herkennen en een halt toe te
roepen.

jaarfeestenbundel – sint michaël
Michaël met zwaard en weegschaal
Sedert de middeleeuwen, toen de ridders zich
inzetten voor de verbreiding van het christendom,
is de legende van Joris bekend. Dit verhaal
wordt in alle klassen verteld (niet bij de
peuters). Het is een historisch verhaal dat rond
300 n.Chr. in Capadocië (Turkije) speelt. Een
draak houdt een hele stad in zijn macht. Iedere
dag moet er iemand geofferd worden. Op een
dag is de dochter van de koning aan de beurt.
De koning komt er niet onderuit zijn dochter te
offeren. Maar als het zover is komt Joris op zijn
10
paard en verslaat de draak. Joris is de gestalte
waarin Michaël op aarde werkt, de prinses het
symbool voor de mens op weg en de draak voor
het oprukkend kwaad. Wij hebben alle elementen
van het verhaal in ons: de draak, de prinses,
de koning (die wel in haar plaats wil sterven,
maar dat niet doet) en Joris.
Het Michaëlsfeest is het zinnebeeld dat de
mens met zijn bewustzijn wakker moet zijn
om het kwaad in de wereld te doorzien en te
bevechten. De krachten van de geest in iedere
mens worden op dit feest aangesproken. Maar
je kunt de Michaëlstijd ook gebruiken om de
draak in jezelf te overwinnen en de god in
jezelf te ontdekken. Het is een uitnodiging om
van jezelf een hoger ontwikkeld mens te
maken. Het vraagt moed om naar jezelf te
kijken: kritisch waar dat nodig is, je minder
leuke kanten onderkennen. Doe het niet vol
schuldgevoelens, maar liefdevol: dat hoort bij
mij, zo ben ik dus ook! Probeer het met
humor te doen. Dat kan je helpen het probleem
te aanvaarden en “lichter” te maken. Sta open
voor tekens op je weg, niet alles is toevallig. Op
jaarfeestenbundel – sint michaël
veel afbeeldingen zie je Michaël met een lans,
terwijl de draak onder zijn voet ligt. Hij kijkt
meestal niet naar de draak, maar heeft de blik
vooruit, op de toekomst gericht. Hij heeft met
zijn voet de draak onder controle. Dit beeld
werkt in op onze onderpool, het gebied van de
wil.
Michaël is ook degene die bij de hemelpoort de
zielen weegt. Daar komen de afbeeldingen van
Michaël met de weegschaal vandaan. Maar we
kunnen dit beeld ook gebruiken om onze eigen
balans te zoeken. Dit beeld van Michaël
werkt in op ons middengebied: in- en
uitademing en ritme.
Waarom vieren we het feest van Sint Michaël
in de herfst? We kunnen met de kracht van ons
zelfbewustzijn een daad stellen tegen het afster-

ven in de natuur. Michaël geeft hierin het voorbeeld
door met zijn zwaard van kosmisch ijzer

jaarfeestenbundel – sint michaël
jaarfeestenbundel – sint michaël
12 13
de draak (het zwavelwezen) te overwinnen. Dit
beeld kunnen we herkennen in de mens: de
mens heeft in het bloedplasma groei- en stofwisselingskrachten,
waardoor het bewustzijn
dof is (de zwavelkant) en in de rode bloedlichaampjes
ijzer, dat het ons mogelijk maakt
helder te denken. We kunnen de werking van
het ijzer gaan beleven als mogelijkheid tot
vrijheid, initiatief en wilskracht. Michaël wijst
de mens de weg van het dierlijke naar de
hogere mens. Dit beeld van Michaël werkt in
op onze bovenpool, het hoofd. Het roept ons op
vanuit ons innerlijk te leren en niet volgens
vaste regels.
Tot slot speelt Michaël een rol in de cultuurperioden
die in de antroposofie worden onderscheiden.
Het gaat te ver om dit helemaal uit te
leggen. Kort gesteld komt het er op neer dat er
in de na-atlantische tijd zeven cultuurperioden
van circa 2150 jaar worden onderscheiden. We
leven nu in de vijfde. In elke periode zijn zeven
aartsengelen om de beurt ruim 300 jaar leidend.
De periode waarin Michaël leidend is
wordt gekenmerkt door veel beweging (vernieuwingen,
oorlogen, omwentelingen, spanning),
individualiteit, grote (geestelijke) leiders en een
sterke Christusverwachting. De vorige Michaëlsperiode
(599 tot 245 v. Chr.) wordt gekenmerkt
door het opkomen van het denken (Gautama
Buddha, Confucius, Pythagoras, Socrates, Plato,
Aristoteles, oud-testamentische profeten). In de
Michaëlsperiode waarin we nu leven (sinds
1872) gaat het meer om het loskomen van het
verstarde denken. Alles komttotwaarheid,mensen
worden kritischer en gaan weer meer op zoek
naar het spirituele. Ze
vragen zich af waar het
werkelijk om gaat in deze
tijd. Maar het is ook een
periode van grote brandhaarden
in de wereld.
herfstwind.
Het vliegeren in de Michaëlstijd
heeft waarschijnlijk zijn
oorsprong in het Duits, waar
Drache zowel draak als
vlieger betekent. We kunnen
het gebruiken om het
krachtenspel tussen hemel
en aarde te voelen en ons
bewust te worden van de
Na deze misschien wat taaie uiteenzetting is
het natuurlijk gewoon feest. Maak iets moois of
lekkers van de rijkdommen van deze tijd, laat je
vlieger op en geniet van de laatste zomerzon,
zodat je gesterkt de winter in kunt!
Boekentips
Prentenboeken:
De boom die door het dak groeide – Thomas Berger en Marjan Zeyl
Het appeltulbandje – Nienke van Hichtum en Marjan Zeyl
Okke, Nootje en Doppejan – Elsa Beskow
Korte verhalen/sprookjes:
In: De drie bruioftsgaven – Ineke Verschuren: Joris en de draak, Solvej en de draak,
Stan Bolivan (ook als apart prentenboek)
In : Leven met het jaar – Christiane Kutik e.a.: Het zwaard van licht,
Kleine Sjang en zijn vlieger
Grimm:De ijzeren kachel, IJzeren Hans, Roodkapje Leesboeken 10+:
De brief voor de koning – Tonke Dragt
Mio, mijn Mio – Astrid Lindgren
Recept Brooddraak

jaarfeestenbundel – sint michaël
Als ik aan mijn w erk w il g aan
14
...11 november is de dag dat mijn lichtje
branden mag.
November en lichtje, daar draait het de komende
tijd om. Wat brengt deze maand en waarom is
het zo fijn dat we ons lichtje mogen laten
branden?
November: nevels boven de velden, omgeploegde
akkers met zwarte kraaien erboven, de bladeren
vallen en de sterrenhemel wordt weer zichtbaar.
De dood lijkt te gaan overheersen op aarde. Maar
de bomen worden niet kaal voor de nieuwe
knoppen gevormd zijn. En als we met Sint
Michaël genoeg plannen hebben gemaakt zullen
we niet zo snel in een depressie meegetrokken
worden.
jaarfeesten bundel – sint maarten
Voor onze Keltische en Germaanse voorouders
was 1 november een magisch moment in het
jaar. In de nevels zagen ze de gestorvenen op
weg naar hun dierbaren op aarde. In de nacht
van 31 oktober op 1 november stond de poort
naar de wereld van de geesten open. Het was
het moment om je tegen de andere wereld te
wapenen of om er mee in contact te komen. In
deze nacht werd het vuur in de haard brandend
gelaten terwijl de mensen sliepen. Zetels en
etenswaren werden rond het haardvuur
geplaatst om de voorouders te ontvangen. Wie
niet hoefde ging niet naar buiten en wie naar
buiten moest, keek niet achterom als hij voetstappen
hoorde. Tegelijk was het de nacht voor
vrijheden die anders niet getolereerd werden,
zoals verkleed als spook of geest rondtrekken
om grappen uit te halen. In angelsaksische landen
wordt dit nog gevierd als Halloween
(=Heilige avond). De eerste dagen van november
waren voor de Germanen het moment om
hen die gestorven waren te gedenken. Op 1
november feestte men ter ere van de gevallenen,
op 2 november voor hen die in bed gestorven
waren en op 3 november werden de geesten
met veel lawaai losgemaakt om werkelijk “over
te gaan”. Gekerstend zijn deze drie dagen
Allerheiigen (ter ere van alle heiligen zonder
eigen naamdag), Allerzielen (ter ere van alle
niet-heilige gestorvenen) en Sint Hubertus.
4

jaarfeestenbundel – sint maarten
Ik loop hier met mijn lantaren
Sint Maarten reed door weer en wind
jaarfeesten bundel – sint maarten
16 17
1 november was bij de Germanen ook het begin
van het nieuwe jaar. De oogst van de knollen
was binnen en de wintervoorraden werden aangelegd.
De laatste biet werd uitgehold en aan de
dakrand gehangen. Het vee kwam weer op stal
en het werd tijd om de balans op te maken.
Wat moet er verkocht (=achtergelaten) worden
omdat het overtollig is en te duur om de hele
winter te voeren? Welk vee is oud of zwak en
moet geslacht (= geofferd) worden? Wat
moet er bewaard worden om de winter door te
kunnen komen? Maar ook: heb ik genoeg om
de winter door te komen of moet ik gaan
bedelen bij een rijk man?
Het is in deze tijd van het jaar dat we Sint
Maarten vieren. De heilige Maarten werd in
316 in Panonië (Hongarije nabij de grens met
Oostenrijk) geboren. Toen hij twaalf jaar was
liep Maarten van huis weg om zich te laten
onderwijzen in de Christelijke leer. Zeer tegen
zijn zin werd hij op zijn vijftiende soldaat in
het romeinse leger omdat zijn vader militair
rechter was. Met dit leger trok hij onder andere
naar Frankrijk. Hier speelt het verhaal waardoor
hij bekend geworden is.
Met een klein groepje komt Maarten in de
buurt van Amiens. Het regent en het is koud.
Ze moeten zich haasten om voor het sluiten
van de poorten binnen te zijn. Maarten blijft
een beetje achter. Als hij bij de poort komt blijft
zijn paard staan. Maarten ziet een arme man
die slechts in wat lompen gekleed is en bibbert
van de kou. Maarten heeft geen geld meer,
maar wil de man toch helpen. Hij snijdt zijn
mantel in tweeën en geeft de arme man de
helft. Dan rijdt hij snel de stad in. Die nacht
wordt Maarten wakker door een helder licht
dat in zijn kamer schijnt. Christus verschijnt aan
hem in de gestalte van de arme bedelaar. Hij
heeft de helft van Maartens mantel om zijn
schouders. Dit maakt zoveel indruk op Maarten
dat hij zich de volgende dag laat dopen, het
leger verlaat en de rest van zijn leven aan het
christelijk geloof wijdt. Tegen zijn wil wordt
hij in 371 tot bisschop van Tours gekozen.
Bij het delen van de mantel is het goed om een
paar dingen te beseffen. De romeinse soldaten
kregen de mantel niet zomaar van het leger. Ze
moesten er voor betalen waardoor de mantel
echt iets van henzelf was. Maar Maartens
mantel was ruim, het was een officiersmantel.
Maarten gaf dus een overschot weg. Een halve
mantel was ook genoeg om warm te blijven.
Maarten schenkt een halve mantel en hij krijgt
er iets voor terug. Christus schenkt hem een
halve zielemantel. Het is goed om in deze tijd
iets van jezelf te delen waar je ruim genoeg van
hebt en te merken dat je er iets (voldoening)
voor terug krijgt. Probeer niet door te rennen
op je paard, maar stap even af om je medemens
echt te zien en te laten meedelen.

jaarfeestenbundel – sint maarten
Sint-Mar tinus Bisschop
Wanneer we langs de deuren gaan delen we
ons lied en licht met de ander en krijgen we er
iets lekkers voor terug. Vaak gaan er klassen
naar een bejaardenhuis om daar hun licht en
gezang te schenken.
Passend in deze tijd van het jaar is Sint
18
Maarten beschermheilige van boeren, slachters
en wijnbouwers. De most wordt wijn en op
11 november wordt de eerste wijn ter ere van
Sint Maarten gedronken.
Sint Maarten is (ruim) 40 dagen voor Kerstmis
en het eerste lichtfeest aan het begin van de
grote kersttijd. We brengen het licht van buiten
(zon/zomer) naar binnen (in onze knol, een
aardegewas) om ons voor te bereiden op het
kerstfeest. We versieren onze knol bijvoorbeeld
met sterren en de maan, die we nu tussen de
kale takken weer aan de hemel zien staan. De
pompoenen met enge gezichten horen bij
Halloween.
Hoe kunnen we naast ons Sint Maartensfeest
op school vorm geven aan deze tijd?
We kunnen de Wichtelman (kabouter) in ons
jaarfeesten bundel – sint maarten
huis laten komen. De Wichtelman is een echte
huiskabouter die iedereen ongemerkt helpt of
kleine verrassingen bezorgt. Het gaat niet om
cadeautjes of snoep, maar om bijvoorbeeld een
opgeruimde kamer, kruiken in bed, gedekte
tafels, gepoetste schoenen, een briefje met
“smakelijk eten” in je broodtrommel. Met Sint
Maarten maak je briefjes met op elk briefje de
naam van een gezinslid/klasgenoot en dan trek
je lootjes. Met Sinterklaas of op kerstavond
(bekijk zelf hoe lang het leuk is) onthult iedereen
voor wie hij de Wichtelman was.
Een andere manier om het licht van de zon te
bewaren is het planten van bollen. De aarde zal
ze omhullen tot na Maria Lichtmis, het einde
van de grote kersttijd.
Knollen hollen
Ik zie me nog staan, als 8-jarige in de keuken
H et sch

jaarfeestenbundel – sint maarten
Ster geflonker
Sint Maartensoep
jaarfeesten bundel – sint maarten
20 21
bij mijn ouders. Op het aanrecht lagen een voederbiet,
een mes en een oude lepel. De juf had
via de oom van een klasgenoot voor ieder kind
een voederbiet geregeld en dat jaar zouden we
met een echte ouderwetse knol Sint Maarten
lopen. Heel bijzonder voor een stadskind op
een gewone openbare school. Het was een
enorm karwei, maar toen het – voor mijn
gevoel na een paar dagen - eindelijk af was, was
ik apetrots en ik kreeg veel complimenten van
de mensen waar ik langs de deur kwam. Dit
gevoel van trots moeten we zeker de eerste
klassers die het voor het eerst zelf doen niet
ontnemen. We kunnen hen en alle anderen die
een knol gaan uithollen wel een beetje helpen.
Er is beter gereedschap dan een oude lepel te
krijgen!
Kies een kleine knol (koolraap, pastinaak, rode
biet, dikke winterpeen, voederbiet). Voor een
peuter of kleuter is het snel te zwaar. Een pastinaak
is gemakkelijk vast te houden. Van de
knol moet eerst een deksel van 2-3 cm afgesneden
worden. Dit doe je natuurlijk met een
stevig kartelmes. Voor het uithollen kan ik een
appelguts (1) of een bierdopje op een stokje (2)
erg aanbevelen. Je kunt er snel veel massa mee
verwijderen. Voor het dun maken van de wanden
(1/2 cm) is een meloenbolletjesschepje (3)
of een bierdopje erg handig. Om het vuur te
laten branden moeten er gaten in de deksel zitten.
Hiervoor kun je een appelboor (4) gebruiken.
Voor de versiering zijn kleine gutsjes (voor
linoleumsneden) praktisch, maar het kan ook
met een aardappelschilmesje. Het is handig om
de versieringen aan te brengen vóór de knol
volledig uitgehold is. Draag je knol in de hand
of knutsel er met ijzerdraad een handvat aan.
Doe je het voor het eerst? Ook gereedschap kun
je delen. En even kijken bij iemand die het
vaker gedaan heeft helpt een heleboel. Om de
knol te bewaren kun je hem het beste ’s nachts
in een teil met water leggen.
Tip voor de ouders: neem lucifers en een extra
waxinelichtje mee! Dan houden we alle lichtjes
brandend.
N.B. wanneer je voor thuis een pompoen uitholt
is het slim om de deksel punten te geven (5).
500g koolraap of raap/winterpeen,
geschild gewogen
2 dl water
een klontje boter
1 laurierblad
10 korianderbolletjes
2 licht gekneusde jeneverbessen
1/2 theelepel zout
1 prei
bouillon
rode paprika
peterselie
selderijblad
evt. zure room/ vilii
bron: Christiane Kutik, Leven met het jaar/
Vreni de Jong, Wat eten we vandaag?
Snijd de raap/peen in blokjes, voor zover het
nog niet fijn is na het uithollen. Met peen erbij
krijgt de soep een zachtere smaak. Breng het
water met de boter, kruiden en het zout aan de
kook en laat de groente hierin gaar koken
(circa 1/2 uur). Doe dit zo snel mogelijk na het
uithollen, anders krijgt je soep een sterke,
scherpe smaak. Verwijder het laurierblad en
pureer de groente. Smoor een in dunne ringen
gesneden prei glazig, voeg de raappuree er aan
toe en kook dit nog een paar minuten. Maak
de soep hierna met bouillon op de gewenste
dikte.
Garneer de soep met dunne schijfjes rauwe
wortel, stukjes paprika, peterselie en selderijblad.
Eventueel kun je zure room of vilii
(1/2 dl) toevoegen (niet meekoken!).

jaarfeestenbundel – adv ent
5 Advent
Advent betekent letterlijk “dat wat komt” en is
daarmee de voorbereidingstijd voor Kerstmis.
Het is de tijd van verwachting. We staan open
voor wat uit de hemel tot ons komt. De
adventstijd begint op de vierde zondag voor
Kerstmis. Dit is een lange tijd, zodat we ook
heel langzaam aan deze tijd kunnen werken.
Om te beginnen één kaarsje, dat uitgroeit tot
het grote licht van kerstmis.
De Germanen zagen deze tijd als een nieuw
begin. De strijd van Michaël is beëindigd. De
aarde is weer helemaal aarde. Vaak hangt en
staat er nog van alles in de kamer van de herfst
(of nog eerder). Ruim dat eens op, zodat je echt
met een schone, nieuwe kamer kunt beginnen.
Kaal na de herfst. Toch weer een nieuw begin.
Na alle bruine, oranje en rode kleuren van de
herfst is de kleur van de advent blauw: de kleur
van de verwachting. De aardetafels worden
helemaal opnieuw opgebouwd. In de antroposofie
worden in de mensheidsontwikkeling
zeven grote cultuurperioden onderscheiden. De
vier perioden die al verstreken zijn worden
gespiegeld in de vier rijken: het mineralenrijk,
het plantenrijk, het dierenrijk, de individuele
mens. Door op de aardetafels elke week een rijk
meer te brengen doorlopen we als het ware de
geschiedenis van de mensheid tot de geboorte
van het Christuskind. Het lijkt misschien wat
kaal de eerste week, maar je wordt niet afgeleid
door een overvloed aan indrukken en het wordt
elke week meer.
De adventskrans – vroeger jaarkrans genoemd
– is rond als symbool voor vergankelijkheid.
Maar ook van de zekerheid dat alles zal terugkeren,
de kring van het leven. De kaarsen
hadden vroeger vier verschillende kleuren met
verschillende betekenis:
groen -> lente -> aarde
rood -> zomer -> vuur
blauw -> herfst -> water
geel -> winter -> lucht
Op school gebruiken we kaarsen in één kleur,
gemaakt van bijenwas.
Bij de adventstuin wordt de spiraalvorm
gebruikt. In de (kleuter)klas liggen op de grond
in de vorm van een spiraal dennentakken of
mos. In het midden van deze spiraal staat een
kaars. De ruimte is verduisterd en onder het
zingen van adventsliedjes gaan de kinderen om
beurten naar de kaars in het midden van de
spiraal en steken hun kaarsje (in een appel)
daaraan aan. Deze adventstuin is het beeld
voor de adventstijd waarin we naar binnen gaan,
verinnerlijken (inwikkelende spiraal) op onze
weg naar het kerst-(Christus)-licht (de kaars in
het midden van de spiraal).
In de Adventstijd vallen een aantal heiigendagen:
Sint Barbara, Sint Nicolaas en Sint Lucia.
Sint Barbara – 4 december – wordt zover ik
weet niet echt gevierd. Ik
heb gelezen dat je barbaratakken
kunt snijden. Met
Sint Barbara snijd je een tak
van een kersenboom en
leg je deze tot de volgende
ochtend in het water. Als de
tak met Kerstmis bloeit is
dat een teken dat we het volgend jaar geluk zullen
hebben. Bovendien herinneren de takken je
eraan dat de natuur niet dood is, maar uitrust
en dat het leven spoedig terugkeert.
Over Sint Nicolaas, dat wel veel gevierd wordt,
is elders meer geschreven. Het licht dat we in
onszelf ontsteken door dit feest enthousiast te
vieren en te krijgen wat we voor onze ontwikkeling
nodig hebben, opent voor ons de mogelijkheid
dat ook in ons hart het kerstkind geboren
kan worden.
Sint Lucia – 13 december – is door juf Heidi
enige jaren geleden bij ons op school geïntroduceerd.
In Zweden wordt het nog algemeen
gevierd. Het is het feest van de heilige Lucia.
Volgens een oude legende was Lucia een
Napolitaans meisje dat weigerde voor de
Romeinse keizer te offeren. Voor ze, na veel
martelingen sterft, schenkt ze haar blind
geworden broertje het licht uit haar ogen. Een
zweedse legende vertelt dat de heilige Lucia
eens in een lichtende gestalte op een Zweedse
burcht verscheen om de jonge edelvrouw die
haar naam droeg te helpen. De jonge Lucia had
zoveel aan de armen gegeven dat ze haar thuiskomende
echtgenoot spijs noch drank kon
voorzetten. De lichtende gestalte doet dit in
haar plaats. Ieder jaar op de ochtend van de
13e december, de sterfdag van de heilige Lucia,
wekt de jongste dochter in een lang wit gewaad
jaarfeestenbundel – adv ent
22 23
met een kroon met vier brandende kaarsen op
het hoofd, haar vader en moeder en brengt hun
warme drank en saffraanbrood. De overige kinderen
helpen haar als sterrenkinderen.
Voorlezen voor kinderen vanaf ca. 8 jaar: de
legende van de Luciadag - Selma Lagerlöf – in:
Kerstvertellingen - Selma Lagerlöf / Een ster
over de grens, Ineke Verschuren, Christofoor
(uitverkocht).
Op school is de adventstijd een bijzondere
periode met een ingetogen sfeer. De adventstijd
begint met de adventsbijeenkomst op de eerste
adventszondag. Een door ouders georganiseerde
ochtend met een gezamenlijke viering met een
verhaal en muziek en daarna diverse
knutselactiviteiten. Een combinatie van een

24
jaarfeestenbundel – adv ent jaarfeestenbundel – adv ent
moment van aandacht en samen bezig zijn.
Geen verplicht schoolonderdeel, maar van harte
aanbevolen!
Op de maandagen daarna worden de “adventszondagen”
met de kinderen gevierd. De hal van
de school wordt gevuld met zang door een
ouderkoor als de kinderen binnen komen. Voor
kleuters zijn er banken om rustig op te gaan
zitten en te luisteren. De lagere schoolklassen
Over sterren, over zonne
lopen er langs als ze van het plein de school
binnen komen en als ze vanuit de klas naar de
ridderzaal lopen voor de gezamenlijke viering.
25

jaarfeestenbundel – adv ent
Laat je verrassen en laat de sfeer op je inwerken.
Kom gerust luisteren, we zingen tot ongeveer
tien voor negen.
Wat kunnen we thuis doen in de adventstijd?
Een zelfgemaakte adventskalender spreekt
jonge kinderen erg aan. Het wordt zo zichtbaar
dat kerstmis steeds dichterbij komt.
Wij lezen elke avond na het eten een verhaal
voor, terwijl de kaarsen op tafel nog branden.
De rest van het jaar doen we dat niet, alleen
daarom al is het bijzonder. Er zijn een aantal
boeken die zich hiervoor goed lenen.
- Maria’s kleine ezel en de vlucht naar Egypte –
Gunhild Sehlin – Christofoor, de tocht van
Nazareth naar Bethlehem verteld vanuit het
perspectief van de ezel. Je moet het zelf in dagporties
verdelen, voor jonge kinderen vertellen
en de vlucht naar Egypte bij kleuters voor later
bewaren.
- Het licht in de lantaarn – Georg Dreissig-
Christofoor, een adventskalender
in korte verhalen die aansluiten
bij de gang door
de vier rijken, vanaf
ca. 4 jaar, helaas uitverkocht
- Vrolijk kerstfeest,
lief kerstkind –
Sigrid Heuck en
Daniele
Winterhager –
Christofoor, 24
adventskalenderverhalen
in luchtige
sfeer, vanaf
ca. 6 jaar
- Het mooiste geschenk – 24 adventsverhalen
verzameld door Brigitte Weninger – De vier
windstreken, losse verhalen van diverse
auteurs, mooi geïllustreerd, vanaf ca. 6 jaar.
- Het mysterie – Jostein Gaarder, een reis terug
door de tijd, voorlezen vanaf klas 5/6.
Knutselen is ook iets dat voor mijn gevoel echt
bij de adventstijd hoort. Buiten is het donker en
dan is het fijn al vast iets voor kerstmis te
maken: een transparant, een kaars, kerstkaarten.
Als het maar iets is waar je warm voor
loopt. Het gaat er tenslotte niet om zoveel
mogelijk kerstballen en kerstverlichting op je af
te laten komen. Het gaat er om dat je licht van
binnen gaat schijnen. Als je dat lukt kom je de
wat kale januarimaand goed door. Laten we de
adventstijd gebruiken om van al onze kleine
lichtjes een groot licht maken waarmee we
kerstmis kunnen vieren.
jaarfeestenbundel – adv ent
26 27
Adventkalender

28
jaarfeestenbundel – adv ent
jajaarfeesten bundel – si nterklaas
Sinterklaas: een bisschop,
een natuurgod en een feest
De oorsprong van Sint Nicolaas
De Bisschop
Sint Nicolaas wordt omgeven door legendes. Te
veel om hier integraal op te nemen. De meest
vormende voor de huidige beleving van Sint
Nicolaas worden hier kort aangehaald.
Algemeen wordt aangenomen dat de wieg van
Sint Nicolaas in Klein-Azië stond (huidige
Turkije). Volgens de legende zou Nicolaas
omstreeks 270 in Patara geboren zijn en in
340 als bisschop van Myra in Lycië zijn
overleden. Het beeld dat van de heilige
bisschop is ontstaan zou terug te voeren zijn op
een samenvoeging van twee personen: 'de
bisschop van Myra' en 'Nicolaas van Sionita',
abt van een klooster en bisschop van Pinara,
dat niet ver van Myra lag. De oudheid van zijn
verering dateert van de zesde eeuw, ontstaan in
het Byzantijnse Rijk. Met de uitbreiding van het
Christendom groeit ook de verering van Sint
Nicolaas.
Van wonderdoener naar barmhartige
De legenden vertellen over Nicolaas die strijdt
voor gerechtigheid, tegen armoe en onderdrukking,
die 's nachts drie meisjes stilletjes een
bruidsschat bezorgt, die kinderen uit de dood
laat herrijzen en die schepen uit de nood helpt.
In de legende van het vermeerderen van het
graan ligt zelfs een vergelijking met de daden
van Jezus Christus. Op iconen verschijnt Sint
Nicolaas afgebeeld als een rijzige gestalte met
een lang breed voorhoofd en een krullende
jaarfeestenbundel – sinterklaas
6 Sinterklaas 29
baard. De bisschop van Myra wordt vergezeld
door een morenknecht.
De legenden van Nicolaas van Myra gaan over
een mens, die de verdrukten helpt. In Rusland
ondergaan ze een verandering: de Russische
legenden vertellen over de barmhartige Nicola
als een wezen dat in de hemel woont, een
engelachtige verschijning die zich door de lucht
kan verplaatsen. Verkleed als eenvoudige oude
man wandelt de heilige Nicola over de aarde
om zijn gelovigen te helpen. Daarom krijgt
hij de ook de bijnaam Vadertje Nicola.
Wodan en Sint Nicolaas
Met de uitbreiding van het Christendom over het
Europa van de vroege Middeleeuwen, ontstaat
een vermenging van culturen. De heersende
Germaanse tradities en feesten, gestoeld op een
nauwe verbinding met de natuur, krijgen een
Christelijk tintje. In de tijd dat de christenen het
geboortefeest van de Verlosser vierden, kenden
de Germanen al vele jaren het Joelfeest, een

30 31
midwinterzonnewendefeest,waarbijookdegod
Wodan (of Odin) werd geëerd. Al voor de
geboorte van het Kerstkind heeft een verschuiving
plaatsgevonden van het Joelfeest naar een
feest ter ere van Wodan. Dit feest vond plaatsin
de nacht van 5 op 6 december. Hier lijktdanook
de basis te liggen voor de viering van het huidige
Sinterklaasfeest op 5 december.
Wodan was een natuurgod; hij was verbonden
met de winden en de storm. Hij was de god
van de vruchtbaarheid en beschermde de oogst,
maar ook de god van de wijsheid en deuitvinder
van het runenschrift. Hij bracht de zielen van
de overledenden met zijn achtvoetig paard
Sleipnir, dat door de lucht kon vliegen, naar de
wereld van de geesten. Wodan was een grote,
rijzige gestalte met een witte baard. Hij droeg
een wijde rode mantel en een breedgerande
hoed. In zijn hand hield hij een speer. Hij werd
vergezeld door twee zwarte raven en twee wolven,
die over de wereld vlogen en Wodan
bericht gaven over de goede en slechte daden
van de mensen. In de Germaanse mythologie is
het de opdracht van Wodan om mensen taal
(runentekens) en individualiteit te brengen. Als
Wodan deze taak heeft volbracht en plaats
maakt voor het Christendom, wordt hij verslonden
door de Fenriswolf. Dit is in de 3e eeuw na
Christus. De Vikingen voelen zich door deze
gebeurtenis wanhopig en gaan zwerven richting
het zuiden. Daar komen ze in aanraking
met de Nicolaasverering. Ze nemen deze mee
naar het noorden en brengen daarin de elementen
van de Wodanverering waarvan ze nog
geen afstand konden doen.
Rond de verering van Wodan speelden tal van
gebruiken, zoals het oude gebruik om met een
gekruide koeksoort figuren uit te beelden als
een soort offergaven. Noten en erwten waren
ook symbolen van de vruchtbaarheid. Als we
naar Sint Nicolaas en de gebruiken daar
omheen kijken, dan valt de gelijkenis met het
beeld van Wodan op. Hier is duidelijk de vermenging
van de Germaanse cultuur met de
legenden van Nicolaas zichtbaar.
In de viering van Sint Nicolaas als feest in
Europa kreeg ook de duivel, die in de Middeleeuwen
geen onbekende was, zijn plaats. Veel
benamingen die de knecht van Sint Nicolaas
kreeg, duiden op zijn oorsprong als duivel
(Zwarte Piet). Plaatselijke tradities hebbenerin
de loop der tijden voor gezorgd dat het Sint
Nicolaasfeest z'n specifieke trekjes heeft gekregen.
Denk daarbij aan het vervoer per boot, dat
specifiek Nederlands is. Wij zouden de komst
van Sint Nicolaas met de stoomboot kunnen
verbinden met ons volk als zeevarende natie.
Bovendien is Sint Nicolaas beschermheiige
van de zeevarenden. Voor zijn komst uit Spanje
is geen met feiten te staven verklaring gevonden.
Wel kan nog worden gedacht aan een link
met het franse woord voor luchtkasteel:chateau
d’Espagne.
De beelden en symbolen rond de
Sinterklaastijd
Sinterklaas en Zwarte Piet hebben veel attributen
om zich heen die je ook terugvindt bij
Wodan. Maar Sinterklaas is ook omringd door
Christelijke symbolen, samenhangend met de
bisschop van Myra.
Zwarte Piet
Deze donkere figuur speelt voor kinderen een
minder grote rol dan Sinterklaas. Voor ons vol-
Strooien van pepernoten het brengen van vruchtbaar zaad door de goden
Roe van Zwarte Piet levensroede, die werd gemaakt van hazelaars- of berketakken;
alles wat hiermee werd aangeraakt werd vruchtbaar
Schimmel (het paard) Wodan werd ook wel schimmelrijder genoemd
Marsepeinen varken in dezelfde lijn werd Wodan ook wel everzwijnrijder genoemd in de
ons omringende landen
Schoorsteen voor de Germanen was het gat in het dak van de woning de verbinding
met de geestelijke wereld; dit werd later de schoorsteen
Sinterklaaslekkernijen offers om de goden gunstig te stemmen
Nachtelijke bezoeken Wodan inspireerde de mens via zijn nachtbewustzijn en
's nachts spiegelt ons hogere ik de daden van overdag
Het zetten van de schoen we bouwen dagelijks met onze daden aan ons karma en ons karma
vinden wij terug in onze schoen (lot)
Wortel voor het paard er werd ook geofferd aan het paard
Zingen en dichten Wodan gaf ons onze taal, die wij nu zingend naar Sinterklaas
omhoog heffen. Wodan veroverde voor ons de mede Odroenir
(die de geest in beweging zet), die ons aan kan zetten tot dichten
Chocolade- en banketletters Wodan gaf zijn volk het schrift, de letters
Kadootjes je probeert zo goed te zijn als Sinterklaas en geeft als een soort
plaatsvervanger van de Sint je naaste een kadootje
Het grote boek symbool van de kennis over de goede en slechte daden
van de mensen
wassenen echter symboliseert hij het lagere levendige kanten van Piets kwaliteiten meer tot
menszijn in ons: duister en zwart, omdat we hun recht komen en kan Zwarte Piet vriend én
het niet kennen. Het is onbekend, donker ter helper zijn. En waarom komt hij met al zijn
rein. Kleine kinderen zijn soms bang voor onrust juist in de adventstijd? De advent valt in
Zwarte Piet omdat ze ook nog geen duisternis december, de maand van inkeer, maar ook de
in zichzelf kennen: de wereld is goed, is een maand van de tegenstellingen: licht en donker,
Sint-Nicolaaswereld. Sinterklaas en Zwarte Piet goed en kwaad, rood en groen, jong en oud. Op
zijn beeld voor ons hogere en lagere IK. die manier zou je ook Sinterklaas en Zwarte
Opvallend is de verandering die Zwarte Piet in Piet tegenover of naast elkaar kunnen zetten in
Nederland heeft ondergaan in een levendige, de advent en helpt Zwarte Piet de goede Sint in
kleurrijke helper van Sinterklaas. Vinden wij de een niet los te denken tweemanschap.
gevaarlijke zwarte kanten minder belangrijk
dan het levende, kleurrijke initiatief? Juist door Het wezen van Sint Nicolaas
de tolerantie en acceptatie van onze eigen onbe Het is een wonder dat Sinterklaas steeds heden,
wuste zwarte kanten kunnen de kleurrijke en verleden en toekomst in zich verenigt. Je laat

jaarfeesten bundel – si nterklaas
jaarfeestenbundel – sinterklaas
32 33
iets uit het verleden klinken in het heden en
wijzen naar de toekomst. Vooral een gedicht is
daartoe geëigend. Nog meer beleef je dat, wanneer
je je verdiept in het Sinterklaaswezen zelf.
We zien het Germaanse aspect van Wodan die
met zijn wapperende mantel door de lucht rijdt
en af toe bij de mensen naar binnen kijkt. Maar
ook zien we het Christelijke aspect van de met
liefde en medelijden vervulde Sint Nicolaas, die
de mens helpt op zijn levenspad. Daarbij vinden
we ook nog een aspect dat naar de toekomst
wijst. Hij schudt ons ieder jaar wakker om een
poging te doen 'levende beelden' in ons op te
roepen van onze medemens en met warmte,
enthousiasme, fantasie, humor en creativiteit
een verrassing te maken. Hij is het die ons wil
opwekken uit ons 'ingezouten', starre bestaan.
Borstplaat
Sinterklaas helpt ons het kind-in-ons beweeglijk
en werkelijk levend te maken.
Deze impulsen van Zwarte Piet en Sinterklaas
geven ons de mogelijkheid op weg te gaan naar
geestelijke ontwikkeling in de verinnerlijkende
sfeer van de adventstijd.
Tot slot nog een idee voor pakjesavond. Om van
de pakjesavond meer te maken dan zo snel
mogelijk de buit vergaren (wat het bij jonge
kinderen snel wordt), is het leuk om een spel te
maken,waarindegebeurtenissenvanhetafgelopen
jaar verwerkt zijn. Al spelende komen er
momenten om pakjes (in huis te zoeken en) uit
tepakken.Voorwiedezecreativiteitteveelwordt
heeft Jingo een Sinterklaasspel op de markt
gebracht (o.a. verkrijgbaar bij Van de Peppel).
Het Sint Nicolaasspel
Op Vrije School “de Zwaneridder” bestaat al
jarenlang de traditie om op 5 december voor de
kinderen het Sint Nicolaasspel op te voeren.
Eerst wordt het opgevoerd voor de beide
kleuterklassen, klas 1 en 2 en vervolgens zien
de klassen 3, 4, 5, 6 hetzelfde spel, echter
uitgebreid met een tweede bedrijf.
Het bijzondere van dit spel is, dat er een verbinding
wordt gelegd met de adventstijd.
Het is het verhaal van de Heilige Nicolaas, die
zich gereed maakt om naar de aarde af te dalen
omdat daar in de 5e decembernacht op zijn
komst wordt gewacht.
Op zijn tocht ontmoet hij in hemelsferen Maria
en de sterrenkinderen (gespeeld door klas 3 en
4). Maria is bezig een kleed te weven voor het
Kerstkind. Van iedere ster ontvangt zij daartoe
een gouden sterrendraad. Iets ontbreekt echter
nog aan het wordende stralenkleed en dat is
datgene wat de kinderharten kunnen geven;
“hun daden, hun liefde, hun goede gedachten,
want daarin schuilen sterrenkrachten.”
Wanneer nu Sint Nicolaas naar de aarde gaat
en de kinderen geschenken brengt, ze dankbaar,
vrolijk en blij maakt, belooft hij Maria die
dankbaarheid als gave mee te nemen zodat Maria
het gouden stralenkleed voor het Kerstkind
kan voltooien.
De sterrenkinderen mogen mee om Sint
Nicolaas te helpen. Ze laten hun sterrenkroon
in de hemel achter en worden door zon en maan
bijgestaan om de weg naar de aarde te gaan.
Beelden, zo ook deze van het Sint Nicolaasspel
spreken direct tot de ziel van de kinderen. Ze
zijn vanzelf-sprekend.
De jongere kinderen zien het spel zoals hier-
voor omschreven, leven als het ware in de
wereld van Sint Nicolaas, de wereld van het
goede en de wijsheid. Zwarte Piet is daar op de
achtergrond. De wereld is goed, is als het ware
een Sinterklaaswereld.
Dat ieder mens ook schaduwkanten heeft is
herkenbaar voor grotere kinderen vanaf circa
9 jaar en beleefbaar in de beelden van het
tweede bedrijf waarin Zwarte Piet, de duivel
en Sint Nicolaas spelen. Sint Nicolaas vraagt
Zwarte Piet hem te helpen bij zijn taak.
Piet, de kleurig geklede gestalte met zwart
gezicht, vindingrijk, fantasierijk, bruisend van
levenskracht, ondeugende grappen makende
acrobaat, wordt door de duivel (geheel pikzwarte
verschijning) uitgedaagd bij hem in dienst te
komen in plaats van bij Sint Nicolaas.
Er volgt wat “gebakkelei” tussen hen beide en
uiteindelijk is Piet de duivel te slim af en weet
hem in de zak te stoppen. Die zak wordt leeggeschud
en door Piet gevuld met goede gaven.
Vervolgens gaat Piet als helper van Sint
Nicolaas mee op weg.
Samen bezoeken zij alle afzonderlijke klassen
na de opvoering van het Sint Nicolaasspel en de
goede gaven worden uitgedeeld.
Vanaf klas 3-4 trekken de kinderen lootjes en
maken surprises en gedichten voor elkaar. Dat
komt niet vanzelf, je moet daar iets voor
doen. Er wordt beweeglijkheid gevraagd je in te
leven in die ander en aan die waarneming vorm
te geven door middel van gedichten en
surprises. Wat geef je in die schoen, waarmee
die ander z’n levenspad gaat?
Op deze wijze hiermee bezig te zijn geeft hartewarmte
en vreugde.
Met de kwaliteiten van Zwarte Piet en de wijs-

34
jaarfeesten bundel – si nterklaas
heid van Sint Nicolaas hebben we in de
adventstijd de mogelijkheid inderdaad op weg
te gaan naar Kerst en onze harten te openen
Afsluitend een gedicht van Juul van der Stok ('99)
Onze Sinterklaas bestaat!
Mensen luister nu eens even
naar de wijze oude Sint
die ieder jaar weer komt gevaren
naar het zich ontwikkelende kind.
Niet 't kind nog jong van jaren,
maar het kind in ieder mens,
dat een verdere ontwikkeling
koestert als zijn diepste wens.
Denk je werkelijk dat men feest viert
voor iets dat niet meer bestaat,
geloof je alleen maar in de bisschop
die natuurlijk is verjaard?
Waarom toch op deze bodem
van ons drassig Hollands land,
is dit feest zo diep geworteld
houdt het ondanks alles stand?
Toen de Germanen gingen varen
droef in godenschemering,
omdat het gesprek met dierbare goden
definitief verloren ging,
vonden zij in 't warme zuiden
verering voor Sint Nicolaas,
hebben die mee omhoog genomen
gezet op Wodans godenplaats
en al die dierbare tradities
van strooien, schoenen, paard en wind
weer vastgekoppeld aan die bisschop
omdat men Wodan niet meer vindt.
voor wat komen gaat... de geboorte van het
Kerstkind.
Nu zul je zeggen, wacht eens even
die bisschop is al eeuwen dood,
en Wodans missie is ten einde
waarom komt dan nog steeds die boot?
Wáárom leeft sinds honderd jaren
dit volksfeest hier weer heftig voort,
is het verhaal van de germanen
wel tot het einde toe gehoord?
Weet je toen de Fenriswolf
Wodan helemaal verslond
trad 'de zwijgende God' naar voren
die nú spreekt op eigen grond.
Widar wil zijn vader wreken
bestrijdt de Fenriswolf met vlijt
om de mensen te bevrijden
in deze donkere koude tijd.
Laat in deze eeuw iets leven
van een nieuw en krachtig licht,
in 't Nicolaasfeest is dat beleefbaar
als een tastend aangezicht.
Willen wij dat gaan ervaren
'schoorsteen vegen'steeds maar weer,
nooit meer zeggen "hij bestaat niet"
want hij is er iedere keer!
Sint Nicolaas,
Schutspatroon van mensen op weg
jaarfeestenbundel – kerstmis en dr iekoningen
7 Kerstmis
en Driekoningen
De adventstijd loopt naar zijn einde. Kerstmis
is in aantocht. Hopelijk hebben we kans gezien
de onheilige onrust van menselijke bedrijvigheid
een beetje los te laten. Hebben we plaats
gemaakt voor de heilige onrust van de voorpret,
de kinderlijke hoop op de betovering van het
kerstfeest? De onrust van de verwachting? Deze
heilige onrust hebben we nodig om onze ziel
ontvankelijk te maken voor het licht uit hemelhoogten.
Kerstmis is het feest van het midden, het hart.
Het is een feest dat in de gevoelsfeer moet
komen.
Kerstmis en Driekoningen. Waarom samen en
toch twee feesten?
Beide feesten worden verbonden door de 13
heilige nachten. Soms wordt gesproken over
12 heilige dagen. Dan is de dag na
Kerstmis de eerste dag.
Met Kerstmis gedenken we de geboorte van de
mens Jezus ruim tweeduizend jaar geleden.
Naast het beeld van Maria, Jozef en het ezeltje
hebben we het beeld van de hemel die voor het
oog van de herders open gaat. Het goddelijk
licht openbaart zich aan hen en Gods zoon
wordt op aarde geboren. Het is een feest met
een terugblik, met warmte en intimiteit. De
sfeer van de herders die met elkaar rond een
vuur bij hun schapen waken, hoort bij de eerste
helft van de kersttijd.
Op 6 januari worden twee gebeurtenissen herdacht:
de aanbidding door de drie koningen en
het feit dat Jezus 30 jaar later door Johannes de
Doper in de Jordaan tot Christus gedoopt werd.
Door deze tweede gebeurtenis die zich 30 jaar
later heeft afgespeeld kunnen we een krachtige
voorwaartse beweging ervaren. Het een objec-
tiever, lichter, meer op de toekomst gericht
feest. De drie koningen nodigen je uit om de
beslotenheid te verlaten en iets uit te dragen/te
geven van wat je gekregen hebt. De uitdagingen
van het nieuwe jaar komen ons
tegemoet en dat vraagt om een koninklijke
houding. Rudolf Steiner zag de drie koningen
als ingewijden die in de ster de lichtende aura
van de ziel van Christus zien. Ze voorzagen niet
alleen de geboorte van een mens. Ze zagen
verder in de toekomst hoe eens de ziel van
Christus in deze mens intrek zal nemen. Dat is
de reden waarom de dag van de drie koningen
ook wel Epifanie (=verschijning) genoemd
wordt.
In de Oudheid was 6 januari de dag van het
Osirisfeest. De zonnegenius Osiris is door zijn
duistere tegenstander Seth in stukken gehakt;
in ieder mens ligt een stuk van hem begraven.
Maar eens in de toekomst – zo wisten de oude
volkeren – zal Osiris opstaan. Namelijk wanneer
de ster van de liefde die nog in hogere
35

jaarfeestenbundel – kerstmis en dr iekoningen
jaarfeesten bundel –kerstmis en d riekon i ngen
36 37
werelden straalt, naar de aarde zal afdalen,
zodat alle aardse hartstochten van de mensen
geadeld zullen worden door de hemelse liefde.
De drie koningen uit de Oriënt zagen in de
verschijning van de ster de vervulling van de
verwachting die zij in hun Osirisfeest levend
hadden gehouden
Onze jaarwisseling valt in het midden van de
12 heilige dagen. Het is het evenwichtspunt in
de kersttijd, de overgang van het verleden
(kerstmis/oude jaar) naar de toekomst (driekoningen/nieuwe
jaar). Na nieuwjaar gaan de
dagen echt lengen, de sfeer wordt helderder.
De meest knusse tijd is voorbij, het wordt tijd
weer meer naar buiten te treden.
In de bijbel staat nergens dat Jezus in de winter
geboren is. Waarom vieren we het dan in deze
tijd van het jaar?
We vieren Kerstmis in het middernachtelijk
uur van het jaar, De zon staat op haar laagst, de
fysieke licht- en warmtewerking van de uiterlijke
zon zijn het kleinst. Juist op dit moment is
echter de geestelijke zonnekracht van waaruit
het licht van Christus tot ons komt het krachtigst.
(Een mooie verhandeling hierover is
geschreven door Emil Bock in “De jaarfeesten
als kringloop door het jaar”). De datum van het
Kerstfeest valt enkele dagen na de kortste dag.
Heel plat kun je dit zien als een poging van de
kerk het feest los te maken van het heidense
midwinterfeest. Maar je kunt het ook beleven
als een rijping van het moment. Je gaat door
het midwinterpunt heen, laat het even bezinken
en dán is het Kerstmis.
Waken in de Kerstnacht is een bijzondere belevenis.
Probeer wat je dan beleeft vast te houden.
Daarvoor zijn de eerste en de tweede kerstdag.
In ons beeld van in- en uitademing van de
aarde zijn we nu bij het einde van de inademing
van de aarde. De aarde is alleen aarde,
alle levenskracht is opgezogen, opgenomen. De
akkers en tuinen zijn kaal en geploegd of
omgespit en liggen open om de levenskrachten
uit de hemel te ontvangen. Omdat de levenskracht
in de aarde is opgenomen vindt de
ontmoeting kosmos-aarde niet ergens in de
atmosfeer plaats zoals in de zomer, maar heel
dichtbij ons. In het beeld van Moeder Maria die
haar hemelse kind baart kunnen we ook deze
ontmoeting van de kosmos en de aarde zien.
Omdat de ontmoeting met het hemelse zo heel
dichtbij ons is, is het ook de tijd om zelf geestelijk
geïnspireerd te worden. Om te denken over
wat geweest is en hoe de nieuwe tijd moet worden.
Hoewel de kerk vele pogingen heeft gedaan
de geboorte van Jezus boven alle heidense
gebruiken te stellen en deze uit te roeien met
de viering van Kerstmis, is dit niet goed gelukt.
Eigenlijk sluit bovenstaand verhaal heel mooi
aan bij allerlei feesten en gebruiken die er bij
verschillende volkeren al bestonden.
De Germanen kenden het Joelfeest, waarschijnlijk
afgeleid van hjul=wiel. Het was een groot
feest van 12 dagen vanaf het midwinterpunt.
Het was de tijd tussen de tijden. De kalender
stopte bij het begin van de joeltijd en de nieuwe
begon pas daarna. De mensen vierden dat de
zon na stilstand op het laagste punt weer in
beweging komt en dat de geesten die bij het
begin van de winter naar de aarde gekomen
zijn weer vertrekken. In het noorden van
Europa waar de winters donkerder en kouder
De kerstspelen
Elk jaar worden op onze school en/of andere
vrije scholen in de buurt de Oberufer kerstspelen
opgevoerd. Het zijn middeleeuwse spelen die
eeuwen achtereen van vader op zoon doorgegeven
werden en door de Oberufer boeren -
van oorsprong Duitse immigranten in Boven-
Hongarije - gespeeld werden.
In de negentiende eeuw zijn de spelen opgetekend
en Rudolf Steiner heeft ze bewerkt en van
muziek laten voorzien. Het taalgebruik is
ouderwets en het spel vrij statisch, maar de
beelden zijn sterk en zitten vol oude wijsheden.
Het Paradijsspel gaat over de zondeval in het
zijn was (en is) het Joelfeest belangrijker dan in
het zuiden.
Een algemeen voorkomend joelgebruik is alles
wat bewegen en met name draaien kan eerst
enkele uren of dagen stil te houden en daarna
weer in beweging te brengen. Dus niet spinnen
Paradijs, traditioneel herdacht op “Adam-en-
Eva-dag” (24 december). De zondeval wordt
door de geboorte van Christus weggenomen,
zoals de engel in het Paradijsspel al verkondigd
heeft. Deze geboorte wordt uitgebeeld in het
Kerstspel (Herdersspel) en het
Driekoningenspel.
HetKerstspelisgeschiktvoorkinderenvanaf5jaar
en wordt in alle klassen door de kinderen nagespeeld.
De andere spelen zijn voor oudere kinderen
en zijn niet elk jaar bij ons op school te zien.
Voor wie er meer over wil lezen: Karl Julius
Schröer, Rudolf Steiner e.a., Kerstspelen -
Achtergrond en betekenis van de kerstspelen
uit Oberufer, Vrij Geestesleven, 1979.
in de joeltijd, niet rond breien, niet op wagens
rijden en vaak niet op het land werken, niet het
huis vegen en niet bakken. Soms werd het
wiel na Sint Thomas (21 december) weer in
beweging gezet, soms pas na Kerstmis,
Nieuwjaar of Dertiendag (6 januari).

jaarfeestenbundel – ker stmis en dr iekoningen jaarfeestenbundel –kerstmis en dr iekoningen
38 39
Het afschieten van vuurwerk en het slepen met
losse voorwerpen (melkbussen, vuilnisbakken
e.d.) tijdens de nieuwjaarsviering zijn ook
pogingen om de geesten te verdrijven en de
sluimerende natuurkrachten weer te wekken.
De Joeltijd werd afgesloten met de dag van
Vrouw Percht (Vrouw Holle), de hoedster van
de zielen, de oermoeder die de zielen van de
gestorvenen meeneemt naar haar rijk. In delen
van Midden-Europa was het de gewoonte om
op kerstavond de tafel ook voor Vrouw
Percht te dekken. In de kerstnacht kwam zij om
het voedsel en de drank op tafel te heiligen. Het
kerstmaal moest overvloedig zijn, want de
Joeltijd is een keerpunt in het jaar en als dat
slecht begint zul je het hele jaar honger lijden.
Ook de Romeinen kenden een 12-daags feest in
het midden van de winter, de Saturnalia (17-
23 december) en Larentalia (23-29 december).
De Saturnalia waren gewijd aan Saturnus,
oorspronkelijk niet de god van de tijd en dood
(vgl. Griekse Kronos), maar de vegetatiegod die
overvloed schenkt, de levenskracht die de dood
overwint. De Larentalia waren gewijd aan Acca
Larentia, de beschermvrouwe van de goede
geesten van de overledenen. De feesten waren
erop gericht de levenskracht van het graan op
te wekken en over het dode punt van het jaar
heen te helpen. Het was een periode met
omkering van normen en waarden (slaven
werden door hun meesters bediend), een tijd
buiten de tijd, een plaats buiten de ruimte.
Een moment dat alles anders was. Het was
een periode om bij elkaar op bezoek te gaan en
kleine geschenken te geven.
In het begin van de derde eeuw na Chr. kenden
de Romeinen een feest ter ere van Sol Invictus,
de zonnegod, die zich op 25 december als god
verjongde en als het ware herboren werd.
De kerstboom is in de tijd van de Verlichting
populair geworden. De mensen gingen meer
rationeel denken (meer kopkrachten) en kregen
behoefte aan het tot bloei brengen van het
gevoel. De kerstboom kun je zien als een
levensboom. Je brengt iets dat niet kan bloeien
– door de versiering – tot bloei. Je brengt de
levensboom tot leven. Je kunt de boom ook
zien als de boom uit het Paradijs. En aangezien
de verlossing van de zondeval door het eten van
de appel in het paradijs bij de geboorte van
Jezus een feit is geworden, mogen we nu weer
van de boom eten. Dit jaar toch kerstkransjes
in de kerstboom? Op de jaarfeestenavond ontstond
ook een discussie over het binnen halen
van de boom. Doen we het nu, omdat het zo
gezellig is. Of wachten we tot kerstavond als
het echt Kerstmis is?
Na zo’n lang verhaal wordt het tijd voor wat
praktische ideeën om vorm te geven aan de
komende tijd.
Frans Lutters heeft in zijn lezing het idee aangedragen
om een Kerstvakantieboek te maken. In
de periode van de heilige dagen schrijf je elke
dag op wat je de afgelopen nacht gedroomd
hebt. Door het op te schrijven krijgt de droom
meer diepte en kunnen er details, beelden
opvallen die je eerst niet gezien had. Hij heeft
ons verzekerd dat er een droom zal komen die
later van betekenis blijkt te zijn. Ook kun je elke
dag terugkijken op een van de maanden van het
afgelopen jaar (van achter naar voren). Wil je
het helemaal mooi maken dan teken je ook nog
over de dingen die je overdag meemaakt. Of je
plakt er een kaart bij die je aanspreekt.
Kerstboomkoekjes

40
jaarfeestenbundel – ker stmis en dr iekoningen jaarfeestenbundel – kerstmis en dr iekoningen
- Een ganzenbordspel maken met
gebeurtenissen van het afgelopen
jaar. Met oudere kinderen kun je
het op de avond zelf maken.
- Lood gieten. Verwarm op een oude
lepel (daarna niet meer voor eten
gebruiken) een klein stukje lood
tot het gesmolten is. Dit kan boven
een kaars (niet met je neus erboven,
lood is giftig). Als het lood
gesmolten is gooi je het in een
keer in een emmer koud water.
Kijk of je in de vorm iets ontdekt,
een voorspelling voor het nieuwe
jaar. Denk er niet te veel over na.
Het moet een spel blijven.
- De vuile was buiten hangen.
Iedereen mag op briefjes de vervelende
dingen van het afgelopen
jaar opschrijven. Alle briefjes
worden aan een lijntje boven een
teil water gehangen. Op het water
drijven bootjes van walnootdoppen
met een kaarsje. Laat de bootjes
varen door te blazen. De vlammetjes
branden de briefjes op.
- Gesprekken voeren met twee handpoppen,
een oude wijze die terug kijkt op het oude jaar
en een jonge jolige die vooruit kijkt naar het
nieuwe jaar.
Oude gebruiken met Driekoningen zijn:
- het bakken van een koek met drie bonen erin.
Wie een boon vindt mag die dag koning zijn.
- Het langs de deuren trekken van groepen kinderen
waarvan er drie als koning verkleed
zijn. Ze dragen een lampion als ster en zingen
voor een kleine vergoeding.
- Om de beurt over drie kaarsjes op de vloer van
de kelder van het huis springen. Het licht
komt uit het donker van de aarde.
-DeKerstboomnaarbuiten.Alsjeerslingersmet
vruchten in had, zijn deze nu voor de vogels.
Speel met de ideeën, want juistinhetspelontstaat
de geestkracht. Ik wens iedereen een heel goede
Kersttijd toe!
41

42
jaarfeestenbundel – maria lichtmis en carnav al
8 Maria Lichtmis
en Carnaval
Vonden jullie het ook zo donker die
eerste schooldag na de
kerstvakantie? Het was al twee
weken na de kortste dag en we
moesten nog met licht aan de berg
op fietsen. Maar het lengen van de dagen
begint ’s middags en pas begin februari is de
zon op als we naar school gaan. Vroeger
werkten de handwerkslieden vanaf Maria
Lichtmis alleen nog maar bij daglicht.
De hele maand januari moeten we proberen
ons te laten leiden door het innerlijk licht dat
met Kerstmis in ons geboren is.
Maria Lichtmis (2 februari) is het laatste lichtfeest.
Het feest is 40 dagen na Kerstmis. Bij de
Joden is dat de dag dat een vrouw na een bevalling
voor het eerst naar de tempel gaat om zich
te reinigen en een schaap en een duif te offeren.
In de Middeleeuwen werd Maria Reiniging
vooral een lichtfeest waarbij in de kerk kaarsen
werden gewijd en aangestoken. Hieraan ontleent
het feest zijn naam. De brandende kaarsen
werden in processie de kerk rondgedragen en
meestal werd ook om de kerk of om de
parochie heen gelopen. De lichtmiskaarsen
werden na de processie mee naar huis genomen
om met kaarsvet boven de deur in huis en stallen
een kruis aan te brengen, zodat de Heiland
mens en dier het hele jaar zou beschermen.
Met dit feest sluiten we de grote kersttijd die
we met Sint Maarten zijn begonnen af. Met
Sint Maarten brachten we ’s avonds met onze
lampion het licht naar binnen. Met Maria
lichtmis is het een mooi gebruik om het licht
’s ochtends naar buiten te brengen. Steek al je
stompjes nog één keer aan en laat ze in de tuin
opbranden (of uitwaaien). We kunnen het licht
missen en brengen het naar de voorzichtig ontluikende
natuur.
Let de komende tijd eens op die natuur. De
echte lente is er nog lang niet, maar de voorboden
zijn er al of komen snel. De vogels
beginnen weer te zingen, de hazelaar wacht op
een droge, zonnige dag en in de luwte bloeit
het eerste sneeuwklokje. Je kunt het zoeken
naar voorjaarsboden stimuleren door plaatjes
van je voorjaarsboden op te hangen. Dit kan op
een kalender of nog mooier op een spiraal met
voor elke dag een vakje.
En je kunt het vroege voorjaar in huis halen
met een paar takken met katjes of een schaal
met bollen.
Een prentenboekentip voor de komende tijd:
Sybille von Olfers – Het verhaal van de wortelkindertjes.
Op het Lichtmisfeest werden in Nederland en
Vlaanderen traditioneel pannenkoeken gegeten.
Daarom werd deze dag ook wel O.L. Vrouwschud-de-panne
genoemd. Tijdens de
Reformatie werd de Lichtmisviering in Noord-
Nederland afgeschaft en raakte het feest in
onbruik. De pannenkoeken, gebakken van het
meel van het vorige jaar, drukken vruchtbaarheid
en overvloed uit. Overvloed bij het zaaien
geeft overvloed bij het oogsten.
De Kelten vierden in deze tijd Imbolc (spreek
Maria Lichtmis
uit: immolk), een ploeg-, zaai- en reinigingsfeest.
Alle Indo-Europese stammen kenden een
dergelijk feest. Het Ploeg- en Zaaifeest heeft te
maken met rituele reiniging en met het opwekken
van de sluimerende levenskracht van de
natuur. Het ploegen werd door alle Indo-
Europese stammen als een heilige handeling
ervaren. De ploeg werd gezien als een bezield
wezen waaraan wijn of bier en brood geofferd
werden. De akker maakte deel uit van Moeder
aarde, die bij alle stammen oorspronkelijk de
belangrijkste plaats innam onder de goden. Het
ploegen werd gezien als een rituele handeling
waarmee de ploeg het lichaam van de godin
opensnijdt. Dit maakte enorme krachten los.
Door de voor rond de akkers van het dorp te
trekken werd heel het gezamenlijk grondgebied
jaarfeestenbundel – maria lichtmis en carnav al
gereinigd en afgeschermd van de buitenwereld.
Nadat de voor was getrokken en voordat met
het eigenlijke ploegen werd begonnen vierde de
hele gemeenschap feest ter ere van Moeder
Aarde en van de Hemelgod die haar met zijn
zaad zou bevruchten. Vaak werd de voor tijdens
de feesten een tweede en een derde keer
geploegd. In 745 verbood de kerk de heidense
ploeggebruiken, maar in de Baltische staten
zijn ze nooit helemaal verdwenen.
In alle voor-christelijke culturen was een vrouwengestalte
symbool bij de feesten in deze tijd
van het jaar. Voor de Kelten was Imbolc verbonden
met Brigid (Sint Brigitta is 1 februari),
een godin die te maken had met de vruchtbaarheid
van het land. Ze werd gezien als Moeder
43

jaarfeestenbundel – maria lichtmis en carnav al jaarfeestenbundel – maria lichtmis en carnav al
44 45
Aarde zelf. Een van de gebruiken die aan de
verering van Brigid verbonden is, is het maken
van een kruis van het laatste graan vandevorige
oogst. Dit kruis werd in huis of in de stal
opgehangen en bleef daar het hele jaar tot er
het volgende jaar een nieuw was gemaakt. Het
vlechten van het kruis is een magische handeling
die de levenskracht van het oude graan
activeert zodat deze op het nieuwe jaar en op
de nieuwe oogst overgedragen zal worden. In
Ierland en Engeland wordt het Brigittakruis
nog steeds gemaakt.
Brigid of Bride wordt ook wel de Keltische
Maria genoemd. Van haar wordt gezegd dat ze
in een droombeleving in de Kerstnacht het
pasgeboren kind heeft mogen verzorgen.
Een wortelkindje
Boekentip:De legende van Bride van de eilanden
– F. MacLeod – Christofoor.
En van de heidense gebruiken rond Maria
Lichtmis komen we vanzelf bij de oorsprong
van Carnaval. De Germanen kenden uitgebreide
februarifeesten waarbij de magische kracht
die aan de doden werd toegeschreven, werd
ingeroepen om de akkers te reinigen en weer
vruchtbaar te maken. Om de doden daarbij
behulpzaam te zijn werd de wereld opnieuw op
haar kop gezet. Normen en waarden werden
omgekeerd en mensen trokken afschrikwekkende
kleren aan en zetten maskers op om
boze geesten te verjagen. Hierbij maakten ze
met pannen, koebellen en andere attributen
een geweldig kabaal.
Al in de vierde eeuw heeft de kerk een poging
ondernomen de uitbundige februarifeesten
in te dammen door een vastentijd in te stellen.
Eerst waren het enkele dagen, maar in de
zevende eeuw waren het er al 40 geworden
(vanaf de zaterdag voor Pasen 40 dagen terug
tellen, de zondagen niet meegeteld).
Aswoensdag was de eerste dag van de vastentijd.
Vastenavond (Vette Dinsdag) was de laatste
gelegenheid om je te buiten te gaan aan dans,
zang, drank en eten. Later werd dit een hele
week. Nu wordt er meestal drie etmalen voor
Aswoensdag feest gevierd.
De tijd tussen Driekoningen en het begin van
de Lijdenstijd gold in de middeleeuwen als een
tijd om je te bevrijden van onvolkomenheden
en slechte eigenschappen. Door zich te verkleden
en maskers te dragen, probeerde men
dit tot uitdrukking te brengen.
In onze tijd speelt de angst voor demonen of de
vreugde over het beginnende voorjaar nauwelijks
meer een rol. De carnavalstijd geeft de

jaarfeestenbundel – maria lichtmis en carnav al
De wortelkindertjes
mens echter wel de gelegenheid uit het vaste
patroon van alle dag te stappen en als het ware
in de huid van een ander te kruipen. Achter
een beschermend masker kan men de ander
voor de gek houden of eens onverbloemd de
waarheid zeggen.
Drie etmalen volledig uit je bol gaan, alle
grenzen doorbreken. De onderwereld en wat
daar leeft in mensen heeft zich uitgebreid
gemanifesteerd. En dan kom je weer terug
op aarde. De maskers gaan weer af (of op?)
en het gewone leven begint weer. Heeft het
genoeg opgeruimd? Kun je nu ruimte geven
aan je innerlijke gevoelens?
Aswoensdag, als begin van de vastentijd, was
bedoeld om de heidense gebruiken rond het
reinigen en weer vruchtbaar maken van de
akker te kerstenen. Kerkgangers kregen een
askruisje op hun hoofd. Deze as was voor boetedoening
en niet om vruchtbaarheid over te
brengen, zoals de as van het joelblok die men
over de akkers strooide (Het joelblok was
meestal een stuk eikenhout dat men met kerstmis
in de open haard of op het dorpsplein
brandde om de kracht van het hout te activeren).
Toch nam de priester hiervoor de as van
de takken die de vorige lente de palmpaas
gesierd hadden. Voor het gewone volk was de
as net zo magisch geladen als de as van het
midzomervuur of het joelblok.
Bij ons op school wordt het winterfeest gevierd.
Met verkleden en spelletjes kruipen we even in
een andere wereld, zonder de uitbundigheid
van het Carnaval van beneden de grote rivieren.
46
jaarfeestenbundel – palmpasen
Palmpasen is de zondag
voor Pasen. Het is de
dag die ons herinnert
aan de intocht van Jezus
in Jeruzalem. Veel mensen
waren naar die stad getrokken
om er het joodse Paschafeest te
vieren. Ze hadden gehoord over
de vele wonderen die Jezus had
verricht en kwamen hem nu jubelend tegemoet
om hem als de langverwachte koning binnen te
halen. Ze zwaaiden met palmtakken, als symbool
voor de zon.
Palmprocessies, als herdenking van de intocht,
zijn al in de vierde eeuw opgetekend. De populariteit
die dit feest al snel genoot is mede te
danken aan het feit dat het aansloot bij het heidense
gebruik om de vruchtbaarheid van de
lente op te wekken door met groene takken
rond te lopen. In ons land werd vaak buxus
genomen in plaats van de hier niet voorkomende
palmboom. De altijd groene buxus is symbool
voor eeuwig leven. Vanaf het eind van de
zevende eeuw werden de palmtakken voor de
processie in de kerk gewijd. Na de processie
werd in elk van de vier hoeken van een akker
een palmpasentak gestoken. Vaak sprak de
boer dan een magische bezwering uit, want aan
de takken werd een grote kracht toegeschreven.
In de loop van de eeuwen ontstond de
gewoonte om de takken te versieren met
linten, gekleurd papier, vruchten, bloemen
en brooddeegfiguren.
Voor kleuters en peuters nemen we een stok
met daar omheen een zonnerad van geel karton
dat draait rond de stok. Het symboliseert de
bewegende zon en als je er van opzij naar kijkt
is het toch een kruis. Vanaf klas 1 bestaat de
9

jaarfeestenbundel – palmpasen jaarfeestenbundel – palmpasen
48 49
Pallem, pallem maandag
palmpasenstok uit een kruis van twee stokken.
Bovenop de stok komt een broodhaantje van
wit- of lemairebrood (volkorenhaantjes zijn te
los en vallen te gemakkelijk van de stok). De
haan is vanouds het symbool voor potentie en
vruchtbaarheid. Ook is hij symbool voor het
hogere ik. Hij kraait op het moment dat je
wakker moet zijn. Je moet je haan wel voeden,
anders gaat hij dood.
Ook was het slachten en eten van een haan een
onderdeel van veel lentefeesten door de eeuwen
heen.
Aan de palmpasenstok horen ook vruchten die
ons doen denken aan de natuur die weer tot
leven komt. Rozijnen, gedroogde abrikozen,
gedroogde pruimen en gedroogde appeltjes zijn
hiervoor heel geschikt. Popcorn is een handige
lichte versiering. Wees niet te royaal: de stok
wordt snel te zwaar om langere tijd te dragen!
En als je thuis bent... de kettingen met vruchten
zitten er vaak nog wel grotendeels aan,
maar de haantjes zijn onderweg al lekker opgeknabbeld.
Wanneer je een haan van papier met
mooi gekleurde veren maakt, is je stok weer
mooi!
P almpasen, p almpasen, v ersier je g r o en tak
Palm, palm pasen, dat is geen Jan Klaassen
Haantje op een stokje

50
jaarfeesten bundel – palm pasen
Pallem paas, mijn broodhaas is de baas
Pallem pallem pasen
10Pasen
Pasen, lente! Na de winter ontluiken de knoppen
en komen de bloemen weer boven de
grond. En in deze sfeer vieren we het feest
van de opstanding, de kracht om door te gaan
door de dood heen.
Groot is het verschil tussen het kerstfeest, dat
inmiddels ruim achter ons ligt, en het paasfeest.
Niet alleen door de sfeer en de tijd van
het jaar. Ook door de manier waarop het door
kinderen beleefd en gevierd kan worden. Bij
het kerstfeest spreekt het Christelijk verhaal
ook jonge kinderen erg aan. We vieren het met
de gehele school, op dezelfde wijze. Het opstandingsverhaal
is eigenlijk pas voor oudere kinderen
te begrijpen. Met peuters en kleuters vieren
we het lentefeest.
Elk jaar is het weer spannend welk lentegevoel
het paasfeest zal oproepen. Dat ligt niet alleen
aan het weer, maar ook aan de beweeglijke
datum van pasen. Hebben we een vroege
pasen, misschien nog met sneeuw; of hebben
we een late pasen en kan de korte broek al aan?
Pasen valt op de eerste zondag na de eerste
volle maan nadat de zon het lentepunt gepasseerd
is. Wat is er zo bijzonder aan deze
datum? Het gaat om het evenwicht tussen zon
en maan. De zon is met haar licht en warmte
jaarfeesten bundel – pasen
de bron van al het leven op aarde. De maan is
ontstaan uit een afsplitsing van de nog hete
vloeibare aardklomp. In de astronomie
wordt ze gezien als een afvalprodukt van de
schepping. Ze laat ons zien hoe een te grote
afzondering uit de samenhang van de
schepping tot de dood moet leiden. In de eerste
helft van het jaar neemt de baan van de zon steeds
verder toe. De zon komt steeds hoger aan de
hemel te staan. De baan van de maan wordt
iedere maand een beetje kleiner. De maan komt
steeds lager aan de hemel te staan. Na het
lentepunt klimt de zon boven de maan uit, het
licht straalt over de duisternis. Door daarna te
wachten op de zondag na volle maan, vieren
we het paasfeest op de dag van de zon, bij
afnemende maan. Zo kan geen zons- of
maansverduistering ons feest verstoren. Wil je
het actief beleven? Kijk vanaf het lentepunt
elke avond naar de maan. Een leuk verhaal is
“De Paasmaan” (in: Christiane Kutik e.a.
Leven met het jaar, blz. 52-55). De
Germanen vierden bij het lentefeest de verschijning
van Ostara (vgl. Pasen in het Duits en
Engels: Ostern en Easter), de wederkerende
witte godin die de aarde haar levenskracht en
vruchtbaarheid teruggeeft. De paasvuren, die in
het oosten van het land nog steeds een gebruik

jaarfeesten bundel – pasen jaarfeesten bundel – pasen
52 53
zijn, zijn bedoeld om de winter te verjagen.
Vroeger was het gebruik om een in stro of
vacht gehulde pop, als symbool voor de winter,
in dit vuur te verbranden. Aan water, in stilte
geput op paasmorgen, werd een heilige en
geneeskrachtige werking toegekend.
En dan de symbolen die iedereen aan het paasfeest
verbindt: het ei en de haas. Het ei
wordt in alle culturen verbonden met
vruchtbaarheid en het doorgeven van
levenskracht. Het zoeken van eieren is een
magische handeling om de levenskracht van de
lente op te wekken. Ook het schilderen van
eieren is een magische handeling. De kracht van
het voorwerp wordt hierdoor geactiveerd. Het
wordt al duizenden jaren gedaan. Toch maar
niet eerst uitblazen voor we ze in de paastak
hangen?
De haas werd al door de Grieken vereerd om
zijn grote voorplantingsvermogen, zijn snelheid
en zijn ontembare wildheid. Het is een
dier dat je vaak alleen ziet, dat niet
wegkruipt in zijn hol, maar in een ondiep
kuiltje in het veld woont. Een haas heeft ook een
grote offerbereidheid. Als een haas vlucht voor
en moe wordt, zal een tweede haas (als hij
in de buurt is) voor hem in het spoor gaan. Voor
zonsopgang verstopt de haas zijn eieren (het
nieuwe leven) in de ontluikende natuur. En
vind je het gouden ei? Dan mag je dat begraven
om voor die plek zegen, vruchtbaarheid of
genezing te vragen.
En als je eieren gaat zoeken, let dan ook op de
jonge blaadjes die uit de knoppen komen, het
speenkruid, het klein hoefblad. Zijn er al bosanemoontjes?
En zie je nog een glimp van de
haas in de ochtendnevel boven de velden?

jaarfeesten bundel – pasen
11 Meiboomdans
en Pinksteren
Bij Pinksteren gaat het om de verbinding
tussen hemel en aarde. Na het ontluiken van
de natuur met Pasen toont de natuur nu haar
uitbundigheid. Alle bomen zijn weer groen en
er zijn volop bloemen. Met een enorme groeikracht
is alles uit de aarde opgekomen en richting
hemel gegroeid. Moeder Aarde toont zich
als een bruid en maakt zich op voor de
bevruchting. De mannelijke Hemelgod bewerkstelligt
met kosmische krachten de bevruchting
en bedauwt met zijn water de vruchtbare
Aarde. Aan meiregen en –dauw worden nog
steeds bijzondere krachten toegekend. Van
mijn moeder leerde ik het liedje: “Meiregen
maakt dat ik groter word, groter word. Groot
worden vind ik zo fijn!” Bij veel heidense
volkeren werd het pinksterfeest al gevierd met
een pinksterbruid getooid met bloemen. Op
school wordt de bruiloft tussen hemel en aarde
verbeeld met een echte bruiloftsoptocht in de
kleuterklassen en in klas 1/2.
De meiboom die wij ook met het pinksterfeest
verbinden werd traditioneel op de eerste mei
opgezet. Hij werd vroeger met veel ceremonie
in het bos uitgezocht, gekapt en naar het dorp
gebracht. Hij symboliseert de levensboom die,
in het midden van de gemeenschap, een verbinding
tussen hemel en aarde wil zijn. Het is
een lange den met rechte stam die van zijn takken
werd ontdaan. Alleen bovenin bleef nog
een stukje van de kruin over. Tenslotte werd de
schors van de stam gehaald om de duivel niet
de gelegenheid te geven in de vorm van een
klein diertje tussen schors en stam naar boven
te lopen. Vaak werd boven in de meiboom een
krans met vele kleurige linten bevestigd. De linten
hield men vast terwijl men om de boom
jaarfeesten bundel – p i nksteren
54 55
Christja Mees-Henny
danste. Soms waren de linten alleen wit (reinheid,
onschuld) en rood (vuur, kracht, liefde,
bloed). Het dansen was om met elkaar een eenheid
te vormen, samen te gaan. In sommige
streken werd de stam met zeep ingesmeerd.
Boven in de boom werden dan lekkere dingen
gehangen en de jongens hielden een wedstrijd
wie langs de gladde stam tot in het topje kon
klimmen. Alles in de top was voor degene die
de top wist te bereiken.
Bloemen en takken waren belangrijk bij het
meifeeest. In sommige streken wachtten de
meisjes vol spanning op de eerste mei, omdat
de jonge mannen dan een “blije mei” voor hun
meisje konden maken. Een blije mei is een
(denne)tak versierd met papieren bloemen,

56
jaarfeestenbundel – pinksteren jaarfeesten bundel – p i nksteren
Papieren bloemen
Materiaal:
- Gekleurd crêpepapier of zijdevloeipapier
- Groen crêpepapier of zijdevloeipapier
- dun ijzerdraad, garen of plakband
- lijm
- dode takjes voor de bloemstelen
Vouw een strook papier ter breedte van de
gewenste bloemhoogte en vouw deze dubbel en
dubbel tot de breedte overeen komt met de
breedte van de bloembladeren. Knip de ronding
van de bloembladen of knip het papier een stuk-
witte duifjes, bruidsuikers e.d. Zet hem voor
haar slaapkamerraam en ga zitten wachten...
Wie van de jongens durft?
Er zijn veel wedstrijdelementen te ontdekken in
de tradiotionele meitijd, bijvoorbeeld wie het
eerst zijn vee naar de zomerweiden heeft gedreven.
Het was belangrijk om niet als laatste te
eindigen want dan was je de luilak. De luilak
werd in het water geduwd of op een met bloemen
en brandnetels (!) versierde stoel rond het
dorp gesjouwd. Je kon je straf afkopen door op
je in voor een “franjebloem”. Vouw de strook uit
en plooi de strook rond de tak. Maak de bloem
aan de tak vast met (ijzer)draad of plakband.
Knip nu een dunne strook groen papier en
enkele groene bladeren. Wikkel de strook rond
de tak en wikkel daarbij een paar bladeren vast.
Begin en eind van de strook met een drupje lijm
vast plakken.
Je kunt meerkleurige bloemen maken door twee
of meer stroken papier, tegelijk of na elkaar om
de tak te plooien. Gebruik je eigen creativiteit!
luilakbollen te trakteren. Nu gaathetbijluilakken
(Noord-Holland) om het wekken van de
ander door om 3 of 4 uur ‘s nachts mensen uit
hun bed te pesten. Ook de bellenstok van de
bruidsjonkers heeft deze wekkende betekenis.
Ook bij het Christelijk feest gaat het om de
verbinding tussen hemel en aarde, de gemeenschapszin
en het aanspreken van eigen scheppingskrachten.
De discipelen waren voor de kruisiging in een
hoger bewustzijnsniveau gebracht zodat ze in
Hier is onze fiere pinksterblom
de 40 dagen daarna nog veel konden leren van
Christus. Er wordt verteld dat Christus in
deze 40 dagen de meeste leringen heeft gedaan.
Na deze 40 dagen ervaren ze de Hemelvaart en
blijven de discipelen met een enorm verdriet
achter. Vergelijk het met het (onverwacht) verbreken
van een vriendschapsband bij het overlijden
van een dierbare. Maar na dit verdriet
komt er een moment dat je ervaart dat die dierbare
nog heel even dichtbij of zelfs in je is. Dit
heeft een functie bij het aanvaarden van het
verlies. Dit is de ervaring die de discipelen met
Pinksteren hadden. Het opstandingslichaam
verwijdt zich en verwijdert zich niet van de
mens, maar omhult de wereld. De Heilige
Geest is een kracht om de leerlingen te wekken
en bewust te maken van alles wat hen onderwezen
is en waarmee ze de wereld in moeten. Het
maakt bewust wat onbewust is. Ze komen
terug uit het hogere bewustzijn waar ze in
gebracht zijn. De heilige Geest is een helende
geest met een enorme kracht. De Handelingen
57

58
jaarf ees te nb un de l – pi nks ter en jaarfeestenbundel – pinksteren
der Apostelen vertellen ons dat het plotseling
enorm begon te waaien en dat er vlammen uit
de hemel neerdaalden. Vanaf dat ogenblik konden
de apostelen in alle talen van de wereld
spreken. Een aantal gezegden in onze taal wijst
naar deze gebeurtenis: in vuur en vlam raken,
de geest krijgen, het schiet me te binnen. Het
gaat om een kracht tussen de twee werelden
waar wij deel van uitmaken.
Pinkstermomenten kunnen er dus iedere dag
zijn: een kort moment waarop je de materiële
zaken (aarde) verbindt met de wezenlijke waarden
(hemel) van het leven.
We willen dit uitbundig vieren op school. Met
veel witte duiven (en ander vogels) als symbool
Kom mee naar buiten allemaal
voor de boodschapper tussen hemel en aarde.
En met veel papieren bloemen als symbool
voor vergankelijkheid en het aanspreken van
ons eigen bewustzijn en onze scheppende
krachten. We hopen dat onze witte of andere
lichte kleding helend zal werken en spreken
onze gemeenschapszin aan door samen de
grondsteenlegging te herdenken en te dansen
rond de meiboom.
En wie zich echt wil helen gaat natuurlijk met
hemelvaart al dauwtrappen:met je blote voeten
door het natte gras. Vertrekken voor de vogels
zingen zodat je de vogels hoort wakker worden
en je de zon ziet opkomen boven de laaghangende
nevel. Kijk naar de hemelvaart van de
leeuwerik en de vormen van de wolken.

jaarfeestenbundel – sint jan jaarfeestenbundel – sint jan
60 12 Sint Jan
61
Op 24 juni is het de naamdag van Sint Jan,
ofwel Johannes de Doper. Het is het gekerstende
midzomerfeest, een half jaar na Kerstmis.
Met Sint Jan komt er een einde aan de groeikracht
van het voorjaar. De zachte lichte lenteblaadjes
worden stug en donkergroen en ritselen
veel meer in de wind. Sommige bomen,
onder andere de eik, lopen nog één keer uit. Je
kunt nog een keer kleine takjes met jonge
blaadjes zien die rupsenvraat compenseren. Ze
worden het Sint Jans-lot genoemd. Na de uitademing
van de natuur in het voorjaar komt er
een moment van rust en rijpen. Het is nu een
goed moment om naar buiten te gaan, om op
vakantie te gaan en alle ervaringen van het
afgelopen (school)jaar een plek te geven. Zo
worden we in de zomer geestelijk herboren en
kunnen we nieuwe ideeën krijgen om in augustus/september
weer fris aan de slag te gaan.
We worden ons bewust dat de bomen niet
eindeloos tot in de hemel groeien, maar dat de
weg naar binnen begint. We doen krachten op
voor het ingaan van de winter. Dit hoeft niet op
één dag, we kunnen er de weken na Sint Jan
ook nog voor gebruiken.
Rivier de Rhône
Bij het oude heidense midzomerfeest braken in
de natuur alle magische krachten los. De druïden
probeerden tijdens het zomerzonnewende-feest
iets van de wijsheid van de goden in zich op te
nemen. Shakespeare beschrijft in zijn
Midzomernachtsdroom hoe de natuurwezens
die nacht vrij spel met de mensen hebben. Een
andere bron meldt dat in deze nacht de heksen
hun sabbat hielden en dat tijdens deze nacht
het onmogelijke mogelijk werd. In Engeland
kent men de uitdrukking “Midsummer madness”
voor situaties waarin alles uit de hand
loopt. Een mooi voorleesverhaal in deze sfeer is
“De Midzomernacht” uit “De wonderbare avonturen
van Kleine Dot” (Tamara Ramsey,
Christofoor, ook opgenomen in “Leven met het
jaar”, Christiane Kutik e.a., Christofoor).
Het vuur dat in de midzomernacht brandt,
heeft magische krachten en kan elke wens in
vervulling laten gaan.Tijdens het feest dansen
we rondom het vuur (een oeroude manier om
kracht op te wekken) en als het in kracht
afneemt springen we over of door de vlammen
om een beroep te doen op de voorspoedige werking.Voor
de half verkoolde resten en as had De zevensprong

jaarfeestenbundel – sint jan jaarfeestenbundel – sint jan
men de volgende dag allerlei bestemmingen.
Het werd onder andere over de akkers verspreid
om het land vruchtbaar te maken of op de balken
van het dak gelegd om het huis te beschermen
tegen blikseminslag.
Het vuur is het tegenbeeld van het kaarsvlammetje
dat vroeger op Driekoningen in een turf
gestoken in de kelder stond om er overheen
te springen. Het grote, naar de kosmos waaierende
vuur tegenover het kleine verborgen
vlammetje in de aarde. Zoals de hele natuur
omhoog streeft, zenden wij onze vraag naar
boven om een half jaar later antwoord te krijgen
in de donkere wintertijd.
In de Middeleeuwen doofde men op Sint
Jansdag het haardvuur om daarna van het grote
Sint Jansvuur nieuw vuur mee terug te nemen
naar de schoongemaakte stookplaats.
Aan diverse kruiden die in deze tijd bloeien
werden geneeskrachten toegekend, helemaal
als ze door het vuur geschroeid of over het vuur
heen gegooid waren. Ze werden dan op het
hoofd of om de gordel gedragen en aan huizen
en stallen bevestigd en het vee werd ermee
aangeraakt om voorspoed en gezondheid te
bewerkstelligen.
En op deze dag gedenken we ook de geboorte
van Johannes de Doper. Zoals de zaadvorming
In het midden van de zomermaand
63

jaarfeestenbundel – sint jan
Zomer canon
voor het leven op aarde de voorbereiding op de
winter is en het zaad zijn leven offert voor de
nieuwe plant, zo is de geboorte en het leven
van Johannes de Doper de voorbereiding op de
geboorte van Jezus. Het is de opdracht voor
Johannes om de mens niet meer alleen naar
boven te laten kijken en op de godheid te vertrouwen,
maar om hem om zich heen te laten
kijken en zich bewust te worden van zijn eigen
verantwoordelijkheid. Als middel had hij de
doop in de Jordaan. Niet met een paar druppels
op het hoofd, maar door een lange onderdompeling
zodat je een bijna-dood-ervaring krijgt
met een terugblik op je leven. Ook Jezus heeft
hij in de Jordaan gedoopt. Vanaf dit moment is
het universele Christuswezen aanwezig. En het
is er nog steeds: in de mensen om ons heen.
We kunnen nu in de uitbundige natuur “rijkdommen”
verzamelen om in de Adventstijd
kerstversieringen mee te maken. Ook is het een
mooie oude gewoonte om op Sint-Jansdag een
bos veldbloemen te plukken, deze te drogen en
in de kribbe van het kerststalletje te leggen,
opdat het kerstkind er warm en omhuld in mag
liggen.
Bloemenkransen
Hoor je ’t zingen van het vuur Johanneslied
64
Verzamel een flinke bos grassen met lange,
niet te stugge stengels en mooie halmen. Je
kunt de krans vlechten of in elkaar draaien. Als
je de krans vlecht wordt hij steviger, als je de
krans draait kun je meer spelen met de halmen
en ze uit laten steken. Bij een gedraaide krans
moet je er rekening mee houden dat de krans
bij het drogen losser en dus groter wordt. Maak
de krans, met name voor jonge kinderen,
niet te dik (zwaar). Draag de krans direct op
het hoofd (passen!) of rond de bol of op de
rand van een hoed.
Vlechten: neem drie dunne bundels gras en
maak een stevige vlecht. Je kunt de vlecht langer
maken door al vlechtende nieuw gras toe te
voegen. Maak er met binddraad een ronde
krans van.
jaarfeestenbundel – sint jan
Draaien: neem een bundel gras en draai hem
in elkaar, zodat je bundel steviger wordt. Voeg
nieuw gras toe om de krans groter te maken.
Mooie halmen kun je laten uitsteken. Gebruik
binddraad om de krans vast te maken.
Als je graskrans af is kun je hem versieren met
bloemen.Plukzeindetuin(b.v.Roos,Vrouwenmantel)
of in de berm (b.v. Sint-Janskruid,
Duizendblad, Knoopkruid, Kamille, Margriet,
Jacobskruiskruid). Het is nu bloementijd!
Bloemen van bomen (Vlier, Liguster) worden
snel slap.
Je kunt je krans een poosje vers houden door
hem te bewaren in een teil met een laagje
water.
En na het feest? Dan zoek je een mooie plek
waar je bloemen die de Sint-Janskrachtenhebben
opgenomen van betekenis kunnen zijn.

De jaarfeestenbundel is een uitgave van
Vrije School de Zwaneridder te
Wageningen.
De bundel is bedoeld voor intern
gebruik aan de bundel werkten mee:
Jeannette Klaassen,
Paméla Zeylstra,
Ineke Jansonius,
Herman Dijenborgh,
Jan Huijs en Marnix Bras