Protocollenboek Voorbehouden en Risicovolle en Overige ...

Protocollenboek 

Voorbehouden en Risicovolle 

en Overige handelingen 

Hoofdstuk 

Sondevoeding 

onbewaakte kopie

Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 1 

Inhoudsopgave 

Sondevoeding, wat is het en wanneer wordt het gegeven................................................................................1 

Soorten, bereiden en bewaren van sondevoeding............................................................................................3 

Voedingssonde via neus ...................................................................................................................................6 

Inbrengen en controle ligging neus-maagsonde ...............................................................................................8 

Controle ligging van de sonde met een pH-indicator .....................................................................................11 

Toedienen van medicijnen via de sonde .........................................................................................................13 

Druppelsnelheid sondevoeding .......................................................................................................................16 

Sondevoeding bij kinderen ..............................................................................................................................18 

Verzorgen cliënt met sondevoeding en mondverzorging ................................................................................19 

Frequentie vervanging sonde/toedieningssysteem .........................................................................................20 

Complicaties bij sondevoeding ........................................................................................................................22 

Sonde via gastrostomie (PEG) ........................................................................................................................26 

Toedienen sondevoeding via PEG, PEG-J of button ......................................................................................34 

Complicaties bij PEG.......................................................................................................................................35 

Neus-maagsondes...........................................................................................................................................39 

PEG-sonde ......................................................................................................................................................41 

MIC KEY ..........................................................................................................................................................44 

© Vilans 29-05-2012 

onbewaakte kopie


Sondevoeding, wat is het en wanneer wordt het gegeven 

Sondevoeding wil zeggen dat de voeding via een sonde (= buigzame slang) wordt toegediend. 

De sonde ligt in de maag of in de darmen. Aan het uiteinde van de sonde zitten meerdere 

gaatjes waardoor de voeding in de maag of darmen komt. 

tekening van de maag tekening van duodenum, jejunum en ileum 

Het geven van sondevoeding kan voorkomen dat de cliënt ondervoed raakt en kan helpen de 

voedingstoestand te verbeteren. Een goede voedingstoestand is een voorwaade voor een 

goede lichamelijke conditie. 

Voeding via een sonde wordt gegeven aan cliënten die niet kunnen of niet mogen eten. 

Voorbeelden hiervan zijn cliënten met: 

problemen met slikken en/of kauwen, zoals: 

– bij neurologische aandoeningen, bewusteloosheid 

– door operatie aan mond of keel; 

slikdarm aandoeningen, zoals: 

– een te nauwe slokdarm 

– een onsteking van de slokdarm; 

aandoeningen aan de maag of darmen waarbij de voeding niet goed wordt opgenomen of 

verteerd. 

Sondevoeding kan ook worden gegeven bij cliënten: 

die een verminderde eetlust hebben door bijvoorbeeld kanker of chemotherapie; 

die een slechte lichamelijke conditie hebben en die 

– een risico hebben op wonden of decubitus; 

– een grote operatie moeten ondergaan. 

Ook kinderen die langdurig voedsel weigeren krijgen soms sondevoeding. 

Neus-maagsonde, neus-duodenum-/jejunumsonde of PEG-sonde 

onbewaakte kopie 

De sondevoeding wordt toegediend via een: 

neus-maagsonde 

de sonde wordt door de neus, via de keel en de slokdarm in de maag geschoven. 

Nb. er is een risico dat de sonde niet in de maag maar in de longen wordt geschoven. 

Neus-duodenum sonde of neus-jejunumsonde 

de sonde wordt door de neus, via de keel, slokdarm en maag voorbij de pylorus in de darm 

geschoven (in duodenum of jejunum). 

PEG-sonde 

PEG-sonde (= Percutane Endoscopische Gastrostomie) is een sonde die rechtstreeks door 

de buikhuid in de maag of dunnedarm wordt geplaatst. De voeding wordt toegediend via de 

sonde of button op de buik. 

Nb. Ook een PEG-sonde kan verschuiven, maar de kans dat deze in de longen komt is 

minder groot. 

© Vilans 31-01-2012 Inleiding 

Sondevoeding, wat is het en wanneer wordt het gegeven: 1 (van 3)


Toedienen van sondevoeding 

De voeding kan op verschillende manieren via de sonde worden toegediend, met een spuit of 

uit een (plastic) fles hangend aan een infuusstandaard. Voor de toediening uit een (plastic) fles 

kan ook een voedingspomp worden gebruikt 1 . De voeding wordt per portie of druppelsgewijs 

(continu) toegediend. Soms alleen ’s nachts. 

Het is altijd belangrijk te controleren of de sonde goed ligt (en niet in de longen terechtgekomen 

is door beweging of hoesten). 

Verzorging van de sonde en mondverzorging 

Het is belangrijk om hygiënisch te werken bij het inbrengen van de sonde en het toedienen van 

de sondevoeding. Bij een cliënt die voeding via een sonde krijgt is extra aandacht voor 

mondverzorging belangrijk. 

Voeding via een sonde kan belastend zijn 

Sondevoeding kan belastend zijn. 

Bij onrustige en angstige cliënten is het belangrijk om de tijd te nemen en extra aandacht aan 

de cliënt te besteden. Ga na wat een goede benadering is, waardoor de cliënt minder angstig 

wordt. 

Adviezen hiervoor zijn: 

Bedenk of voeding via de sonde echt nodig is. Zijn er alternatieven? Bespreek dit met de arts 

en/of andere betrokkenen. Als er geen alternatieven zijn, valt er dan wel te kiezen voor een 

neus-maagsonde of een PEG-sonde? 

Neem de tijd en benader de cliënt rustig. 

Wees kalm en zelfverzekerd. Zorg dat je zelf de handeling goed en snel uit kunt voeren. 

Ga na wat de cliënt prettig vindt, waar hij angstig van wordt, wie of wat hij graag om zich 

heen wil hebben. 

Bereid de cliënt goed voor: 

– Leg uit wat er precies gaat gebeuren. 

– Gebruik aanrakingstherapie en massage (hand, rug). 

– Bereid een cliënt die niet aangeraakt wil worden, langzaam voor. Neem kleine stapjes en 

oefen met de cliënt. 

Leidt cliënt af. 

Verminder externe stimuli (tv, radio, geluid) of zet juist lievelingsmuziek van de cliënt op. 

Zorg dat je niet gestoord wordt tijdens de handeling. 

Bevorder gevoel van veiligheid; zorg voor een vertrouwde omgeving. 

Zorg voor een prettige stoel, waar cliënt ontspannen in zit. 

Betrek de familie. 


Geef eventueel in overleg met de arts rustgevende medicatie bij het inbrengen van de sonde. 

1 voor voeding via duodenumsonde of jejunumsonde wordt altijd een voedingspomp gebruikt 

© Vilans 31-01-2012 Inleiding 

Sondevoeding, wat is het en wanneer wordt het gegeven: 2 (van 3)


Soorten, bereiden en bewaren van sondevoeding 

Soorten sondevoeding 

Sondevoeding wordt ingedeeld in twee groepen: 

polymere 

monomere voeding. 

Beide voedingen zijn volwaardig. Dit wil zeggen dat de voeding, mits in voldoende mate 

ingenomen, voldoende energie en voedingsstoffen bevat om in een gemiddelde dagbehoefte te 

voorzien. Een volwaardige voeding voorziet ook in de behoefte aan vitamines, mineralen en 

sporenelementen. 

De indeling polymeer - monomeer is gebaseerd op de vorm waarin eiwitten, vetten en 

koolhydraten in de voeding voorkomen. 

Polymere sondevoeding 

Polymere sondevoeding bevat eiwitten, vetten en koolhydraten in de vorm van intacte, grote 

moleculen. Deze voeding vereist een normale vertering en resorptie en kan dus worden 

gebruikt bij een goed functionerend maagdarmstelsel. 

Monomere sondevoeding 

Monomere sondevoeding wordt ook wel volledig resorbeerbare, elementaire of 

astronautenvoeding genoemd. De voeding bestaat uit voorverteerde eiwitten, vetten en 

koolhydraten, die als kleine moleculen voorkomen. Monomere sondevoeding is geschikt voor 

patiënten met verterings- en/of resorptiestoornissen. 

Soms wordt als een speciale groep van de monomere voedingen nog de oligomere voedingen 

genoemd. De oligomere voeding bestaat evenals de monomere voeding uit 'voorverteerde' 

eiwitten, koolhydraten en vetten, maar de moleculen zijn minder klein. 

Vormen van sondevoeding 

Sondevoeding is verkrijgbaar in vloeibare kant-en-klaarsondevoeding en sondevoeding in 

poedervorm. 

Bij de keus tussen zelf op te lossen voeding en vloeibare kant-en-klare sondevoeding gaat de 

voorkeur uit naar de laatste, omdat deze onder gecontroleerde omstandigheden is bereid 1 . 

Vloeibare kant-en-klaarsondevoeding 

Vloeibare kant-en-klaar sondevoeding wordt steriel geleverd en heeft een uiterste 

houdbaarheidsdatum 2 . 

De voeding kan zowel in flessen of in plastic zakken ('packs') worden geleverd. 


1 

Werkgroep Infectie Preventie Sondevoeding. Ziekenhuizen. September 2007 (www.wip.nl 

april 2011) 

Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Verpleeghuis- woon en thuiszorg. September 

2004 (www.wip.nl; april 2011). 

2 


april 2011) 

Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Verpleeghuis- woon en thuiszorg. September 


© Vilans 23-11-2011 Achtergrondinformatie 

Soorten, bereiden en bewaren van sondevoeding: 1 (van 3)


Bewaren 3 

Controleer altijd de verpakking van de sondevoeding op houdbaarheid en wijze van bewaring. 

Vaak staat ook vermeld hoe de voeding op kamertemperatuur kan worden gebracht. 

Over het algemeen geldt het volgende: 

Na opening kan de voeding, in originele verpakking, afgesloten en gekoeld, bij een temperatuur 

van 4 – 7 ºC (koelkast), maximaal 24 uur bewaard. 

Datum en tijd van opening wordt op de verpakking aangegeven. 

Echter: Er zijn voedingen die niet in de koelkast bewaard mogen worden. Deze voedingen 

bevatten een bepaald gehalte aan gemodificeerd zetmeel als stabilisator, dat klontert bij lage 

temperatuur. Deze voedingen worden direct na opening gebruikt en restjes worden 

weggegooid. 

Wanneer stoffen aan de kant-en-klaar voeding worden toegevoegd, is de houdbaarheid van de 

voeding, mits gekoeld, ten hoogste 24 uur. Datum, tijd en aard van de toevoeging, worden op 

de verpakking vermeld, evenals datum en tijd van opening. 

In plaats van de originele verpakking kan een afgesloten kan worden gebruikt, die eenmaal per 

24 uur (in de wasmachine) dient te worden gereinigd. Een niet in gebruik zijnde kan moet na 

reiniging droog worden bewaard. 

Een eenmaal aangehangen fles of “pack” mag maximaal 24 uur aanhangen. 

Een glazen fles (500 ml) met sondevoeding mag maximaal 8 uur aanhangen 4 . 

Industrieel bereide (zuigelingen)voeding in poedervorm 

Industrieel bereide volledige zuigelingenvoeding in poedervorm dient te voldoen aan de eisen 

die gesteld worden in de Regeling Zuigelingenvoeding in de Warenwet 5 . 

De overige industrieel bereide voeding in poedervorm moet voldoen aan de eisen gesteld in het 

Warenwetbesluit `Producten voor bijzondere voeding’ 6 . 

Bereiden 

De voeding in poedervorm dient onder aseptische omstandigheden te worden bereid. 


Vóór de bereiding dienen de handen te worden gewassen of ingewreven met handalcohol 

(handdesinfectie). Personen met wondjes aan handen of onderarmen en personen met diarree 

waarvan een microbiële oorzaak niet is uitgesloten bereiden geen sondevoeding. 

Voor het oplossen van het poeder wordt vers gekookt en weer afgekoeld kraanwater dan wel 

steriel water gebruikt. 

Materialen en hulpmiddelen die gebruikt zijn bij de bereiding van sondevoeding worden 

gereinigd in een vaatwasser bij een voldoende hoge temperatuur (> 60 º C). 

3 


april 2011) 

Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Verpleeghuis- woon- en thuiszorg. September 


4 


april 2011) 

5 

Warenwetregeling zuigelingenvoeding, Francken ea. Warenwet. Vermande, Den Haag 2003. 

6 

Vermande K. Producten voor bijzondere voeding. Warenwetbesluit 1992, Besluit van 16 april. 




De schone materialen worden droog en stofvrij opgeslagen in afgesloten kasten. 


Bewaren 

Blikken poeder worden droog en afgesloten bewaard, tot de voor geopende verpakkingen 

maximaal door de fabrikant aangegeven termijn. 

De datum van opening moet daarom op de verpakking worden aangegeven. 

Met gekookt of steriel water bereide voeding mag maximaal 24 uur in de koelkast worden 

bewaard (4 – 7 ºC). Datum en tijd van bereiding moeten daarom worden genoteerd. 




Voedingssonde via neus (of mond) en toedienen voeding 

De voedingssonde wordt via de neus of mond ingebracht in het spijsverteringskanaal (tractus 

digestivus). Het uiteinde van de voedingssonde wordt in de maag, de twaalfvingerige darm (het 

eerste deel van de dunne darm: het duodenum) of de nuchtere darm (middelste deel van de 

dunne darm: het jejunum) geplaatst, afhankelijk van de aandoening van de cliënt en/of het doel 

van de behandeling met sondevoeding. 

Neus-maagsonde 

Indicaties en contraïndicaties voor het inbrengen van neus-maagsonde 

Een neus-maagsonde kan ingebracht worden om: 

sondevoeding of enterale voeding toe te dienen; 

de maag te hevelen ter ontlasting van het spijsverteringskanaal na operatie of ileus; 

de maag te hevelen in verband met een maagbloeding; 

de maag te spoelen na een overdosis of verkeerde inname van medicatie of toxische stoffen; 

maaginhoud op te zuigen voor diagnostiek 

Contra-indicaties voor het inbrengen van een neus-maagsonde kunnen zijn: 

in- en uitwendige vergroeiingen van keelholte, slokdarm, maag of omliggende organen; 

tumoren in de keelholte, slokdarm, maag of omliggende organen; 

post-operatieve fase van slokdarm-, maag- of hoofd-/hals chirurgie; 

ernstige stollingsstoornissen. 

Een maagsonde kan na een goede instructie in principe door cliënt zelf en/of verzorger worden 

ingebracht. 

Duodenumsonde 

Bij cliënten met een goede darmfunctie maar een gestoorde maagontlediging kan de voeding 

via een duodenumsonde worden toegediend (voeden voorbij de maag, postpylorisch). 

Een duodenumsonde wordt onder röntgendoorlichting of met behulp van een endoscoop 

ingebracht 1 . Daarom vindt het inbrengen en verwisselen van een duodenumsonde in het 

ziekenhuis plaats. 

Indicaties voor een duodenumsonde zijn o.a.: 

het vermijden van maagretentie 

het verlagen van de kans op aspiratie 

Van een sonde met meerdere lumen, wordt de voedingslumen met de endoscoop in het 

duodenum geplaatst, terwijl het maaglumen in de maag wordt gelegd. Hiermee wordt de inhoud 

van de maag gedraineerd. Soms wordt een derde lumen gebruikt voor beluchting van de maag. 

De kans op aspiratie verkleint alleen bij het voeden via het duodenum met daarnaast het 

leeghouden van de maag via het maaglumen 2 . 

Ondanks afwezigheid van de maagvertering hoeft de vertering van de voeding in de dunne 

darm geen problemen te geven als de sondevoeding goed van samenstelling is. Meestal wordt 

speciale voeding voorgeschreven om door de duodenumsonde toe te dienen. 

De voeding wordt toegediend met behulp van een voedingspomp. 

Jejunumsonde 


1 Alleen een sonde met een enkele lumen kan zonder endoscoop ingebracht worden. Een 

sonde met meerdere lumen (maximaal 3) wordt altijd met een endoscoop ingebracht. 

2 Mathus-Vliegen, E.H.M., Toedieningswegen en –wijzen van enterale voeding op de intensive 

care. Richtlijn NVIC. 2005. www.nvic.nl (richtlijnen) 


Voedingssonde via neus: 1 (van 2)



De reden waarom een jejunumsonde wordt ingebracht en de wijze waarop deze wordt 

ingebracht, zijn vergelijkbaar met die voor een duodenumsonde. 

Een jejunumsonde heeft het voordeel dat de kans op aspiratie van de voeding en verschuiving 

van de sonde door hoesten nog kleiner is (maar kan nog wel voorkomen). 

Krampen en diarree komen wel vaker voor bij toediening van voeding via een jejunumsonde. 

Een jejunumsonde wordt even als de duodenumsonde onder röntgendoorlichting of met behulp 

van de endoscoop ingebracht (in het ziekenhuis). 

Verschillende jejunumsondes: 

enkel lumen: uitstroompunt ligt in het jejunum; 

dubbel lumen (altijd met endoscoop ingebracht). Het voedingslumen ligt in het jejunum en het 

maaglumen in de maag om maaginhoud te draineren; 

drie lumen (altijd met endoscoop ingebracht). Het voedingslumen ligt in het jejunum, het 

maaglumen in de maag om maaginhoud te draineren en het derde lumen om de maag te 

beluchten. 

Vertering van (meestal speciaal samengestelde) sondevoeding kan ook via het jejunum 

plaatsvinden. 

Voor de toediening van de voeding wordt een voedingspomp gebruikt. 


Voedingssonde via neus: 2 (van 2)


Inbrengen en controle ligging van een neus-maagsonde 

Het inbrengen van de sonde en controle van de ligging van de sonde vraagt veel aandacht. Er 

bestaat altijd een kans dat een sonde via de luchtwegen in de longen wordt geplaatst of door 

beweging of hoesten in de longen terecht komt. 

Door een verkeerd geplaatste sonde kan voeding in de longen komen (aspiratie van voeding) 

en daar luchtwegontstekingen veroorzaken. Hierdoor kunnen levensbedreigende situaties 

ontstaan. 

Aandachtspunten bij het inbrengen zijn: 

bepalen van de juiste lengte van het in te brengen deel van de sonde; 

wijze van inbrengen: 

– controle neusgaten 

– positie van het hoofd 

– nat maken van de sonde 

fixatie van de ingebrachte sonde; 

controle van de ligging van een (op)nieuw ingebrachte sonde; 

controle van de ligging van de sonde bij elke handeling aan de sonde. 

Naast bovengenoemde methodes blijft goede observatie na plaatsing en tijdens toediening van 

de voeding nodig. 

Bepalen van de juiste lengte van de sonde 1 

In de richtlijn van V&VN 2 worden twee methoden beschreven in volgorde van voorkeur: 

Voorkeursmethode: 

neem het uiteinde van de sonde en meet de lengte vanaf het puntje van de neuspunt via de 

oorlel naar het uiteinde van het borstbeen (NEX: nose-earlobe-xyphoïd). 

Lees vervolgens de daadwerkelijk in te brengen lengte van de neusmaagsonde af in de tabel 

(zie tabel Omrekentabel Volwassenen NEX) 

Tweede methode: 

neem de NEX: nose-earlobe-xyphoïd 

Noteer de benodigde lengte van de neusmaagsonde en markeer de lengte met een 

watervaste stift op de sonde. 

NEX lengte 

sonde 


sonde 


sonde 


sonde 


sonde 

40 45,8 50 49,7 60 53,6 70 57,5 80 61,3 

41 46,2 51 50,1 61 54,0 71 57,8 81 61,7 

42 46,6 52 50,5 62 54,4 72 58,2 82 62,1 

43 47,0 53 50,9 63 54,7 73 58,6 83 62,5 

44 47,4 54 51,3 64 55,1 74 59,0 84 62,9 

45 47,8 55 51,7 65 55,5 75 59,4 85 63,3 

46 48,2 56 52,0 66 55,9 76 59,8 

47 48,6 57 52,4 67 56,3 77 60,2 

48 48,9 58 52,8 68 56,7 78 60,6 

49 49,3 59 53,2 69 57,1 79 60,9 

Tabel: Omrekentabel volwassenen in cm (formule: (NEX x 0.38696) + 30.37 

1 Let Wel deze beide methoden gelden alleen voor Volwassenen 

2 V&VN, Richtlijn neusmaagsonde inbrengen, nov. 2011: Nieuwe-richtlijn-voorneusmaagsondes 

(externe link naar de website VenVN). 



Inbrengen en controle ligging neus-maagsonde: 1 (van 3)


Controle neusgaten op doorgankelijkheid 

Laat de cliënt de neus snuiten; 

Laat de cliënt wisselend door het linker- en rechterneusgat uitademen om het neusgat met de 

beste doorgankelijkheid te selecteren; 

Controleer de doorgankelijkheid van de neus eventueel ook met een lampje. 

Positie van het hoofd bij het inbrengen van de maagsonde 

Laat de cliënt het hoofd iets naar achteren buigen, zo wordt de maagsonde over de 

neusbodem ingebracht. Houd als zorgverlener een hand tegen het voorhoofd van de cliënt. 

Breng de sonde in tot aan de keelholte. 

Als de sonde in de keelholte ligt moet de cliënt het hoofd naar voren buigen. Het 

strottenklepje sluit op deze manier de luchtpijp af. 

Een natte sonde glijdt gemakkelijker naar binnen 3 . Soms verdient het gebruik van een 

glijmiddel de voorkeur. Alvorens de sonde in te brengen wordt deze met kraanwater 

natgemaakt 

Instructie aan de cliënt bij opschuiven maagsonde 

Vraag de cliënt die bij bewustzijn is om slikbewegingen te maken en schuif de sonde bij elke 

slikbeweging een stukje op. Controleer tussendoor of de sonde niet opkrult in de mondholte. 

Fixeren van de sonde 

Markeer de sonde altijd met een watervaste markeerstift (als er geen maatverdeling op de 

sonde is aangebracht). Zo is gemakkelijk te zien of de sonde is verschoven. 

Als de sonde is ingebracht, dient deze goed te worden gefixeerd. Verder moet bewegen van de 

sonde zo veel mogelijk worden voorkomen. 

Fixeer de maagsonde met een pleister op het voorhoofd of de wang. Gebruik eventueel een 

speciaal fixatiepleister voor sondes. En stuk hydrocolloïd kan de huid beschermen. 

Fixeer de sonde op ongeveer 20 – 25 cm van de neus aan de kleding met een pleister of 

veiligheidsspeld. 

Controleer na de fixatie of de sonde niet verschuift bij slikken of draaibewegingen. 

Controle van de positie van de (op)nieuw ingebrachte maagsonde 


De landelijke Richtlijn Neusmaagsonde 4 geeft aan dat alleen het meten van de zuurgraad en 

het nemen van een röntgenfoto 5 betrouwbare methodes zijn als controle van de ligging van een 

(op)nieuw ingebrachte sonde 6 . Deze methode is ook in de protocollen voor Inbrengen 

Maagsonde opgenomen 

3 

In het verleden werd wel geadviseerd om voor inbrengen de sonde in de koelkast te leggen. 

Bij de huidige generatie sondes is dit niet meer nodig. 

4 

Richtlijn Neusmaagsonde van V&VN (nov. 2011) 

5 

Röntgenfoto is de meest betrouwbare methode, maar als regelmatige controle en buiten het 

ziekenhuis niet haalbaar 

6 

Luchtinsufflatie, het inspuiten van lucht en het luisteren met een stethoscoop naar een 

borrelend geluid is geen betrouwbare methode. De sonde kan ook diep in de longen zijn 

geplaatst. 




Controle van de positie van de maagsonde bij elke handeling 

Voordat er voeding of medicijnen worden toegediend, is het belangrijk na te gaan of de sonde 

niet is verschoven. Vooral bij cliënten die een verminderd bewustzijn hebben en niet goed op 

prikkels reageren moet hiervoor extra aandacht zijn. 

Wanneer de ligging van een (op)nieuw ingebrachte sonde met behulp van de pH-indicator is 

gecontroleerd is bij volgende handelingen aan de neus-maagsonde een “visuele controle” (= 

nagaan of je kunt zien of de sonde is verschoven) voldoende. Handelingen die vragen om de 

ligging te controleren zijn: 

aanhangen van nieuwe voeding; 

toedienen van voeding; 

toedienen van medicijnen; 

maar ook: 

nadat cliënt erg hoestte; 

na heftige bewegingen van de cliënt; 

bij verschijnselen zoals benauwdheid, blauwverkleuring van de huid, hoesten, zweten, angst. 

Voer de “visuele controle”, dus zorgvuldig nagaan of je kunt zien of een sonde is verschoven, 

als volgt uit: 

contoleer of de maagsonde nog gefixeerd is. Is de pleister nog vastgeplakt of hangt de sonde 

er losjes bij? 

controleer de ligging van de maagsonde aan de hand van het (aangebrachte) 

markeringspunt op de sonde. Is de plaats van het markeringspunt ten opzichte van de neus 

nog dezelfde? 

inspecteer indien mogelijk de mondholte en keelholte. Ligt de sonde zichtbaar in de mond- en 

keelholte en ligt de sonde niet opgekruld? 

Problemen bij inbrengen door vergroeiingen 

Bij cliënten met in- of uitwendige vergroeiingen of (verdenking van) tumoren in keelholte, 

slokdarm, maag of omliggende organen, bestaat een kans op letsel en/of bloedingen bij het 

inbrengen. Het is daarom van belang om altijd goed na te gaan of een cliënt bekend is met een 

vergroeiing of aandoening in het gebied van slokdarm of maag. 

Informatie hierover wordt vastgelegd in het zorgdossier van de cliënt (en wordt door arts 

verstrekt in de opdracht tot voorbehouden handeling). 

Mocht de cliënt bekend zijn met een vergroeiing dan wordt met de behandelend arts overlegd: 

welke problemen verwacht kunnen worden en hoe te handelen bij die problemen; 

of een neus-/maagsonde ingebracht kan worden; 

wie de sonde inbrengt. 

Bronnen 


V&VN. Richtlijn Neusmaagsonde, 2011. Nieuwe-richtlijn-voor-neusmaagsondes (externe link) 

Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Ziekenhuizen. Sept 2007 (www.wip.nl jan 09) 

Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. September 

2004 (www.wip.nl; okt. 2004). 

Maagsonde: weg stethoscoop, welkom pH-strip. B. Kluijver. Nursing februari 2009: 31-33 




Controle ligging van sonde met pH-indicator 

Het opzuigen van maaginhoud en het meten van de pH (zuurgraad) is een goede methode om 

onderscheid te kunnen maken tussen vocht (aspiraat) uit de luchtwegen en uit de maag 1 . De 

pH waarde wordt bepaald door het opzuigen van maagsap en een pH-indicator. Gebruik een 

pH-indicator met een indeling tussen 2.0 – 9.0 met tussen stappen van minimaal 0,5. 

Raadpleeg voor de werkwijze altijd de gebruiksaanwijzing van de pH-indicator. 

Werkwijze 

Spuit de neusmaagsonde door met 5 - 10 ml lucht. Het inspuiten van lucht kan de sonde vrij 

maken van voeding, water of medicatie. Bovendien kan het ervoor zorgen dat de sonde vrij 

van de maagwand komt te liggen. 

Gebruik voor het inspuiten van lucht een spuit van 50 ml. Het gebruik van grote spuiten geeft 

minder druk, dan wel zuigkracht. Door de hogere zuigkracht van kleine spuiten kan schade 

aan het maagslijmvlies ontstaan. 

Zuig een paar druppels maagsap op (0,5 ml – 1 ml is voldoende om de pH te bepalen). 

Inspecteer het aspiraat aan de hand van onderstaande tabel. 

Herkomst aspiraat Kenmerken 

Maag Helder of troebel, half verteerde voeding met 

‘krullend’ aspect, kleurloos, wit (melkachtig) of 

gebroken wit, lichtbruin, grasgroen, bloederig of 

donkerbruin (bloed/maagsap) 

Darm Helder geel, donkergroen of kleurloos 

Luchtwegen Dik-vloeibaar, sputum bevattend, gebroken wit 

Pleuraholte (na perforatie) Sereus lichtgeel, eventueelmet bloed gemengd 

Tabel uit richtlijn neusmaagsonde van V&VN 


Als het opzuigen van maagsap niet lukt; draai de cliënt op een zij zodat de tip van de sonde 

alsnog in het maagsap terecht komt. 

Nogmaals inspuiten van lucht (5 - 10 ml) met behulp van een 50 ml spuit kan de tip van de 

voedingssonde losmaken van de maagwand waardoor alsnog maagsap kan worden 

opgezogen. 

Breng de neusmaagsonde wat verder in (5 cm tot maximaal 10 cm) in of trek de 

neusmaagsonde wat terug (tot maximaal 10 cm) en trek opnieuw maagsap op. 

Het verder opvoeren van de maagsonde kan er voor zorgen dat de tip van de sonde alsnog 

in het maagsap komt te liggen. Lukt het alsnog niet, herstel de oorspronkelijke positie van de 

sonde. 

Overleg met de arts. 

Overleg met de arts. Een röntgencontrolefoto is de ‘gouden standaard’ voor het bepalen van 

de juiste ligging van de sonde. Dit is echter niet altijd mogelijk. 

1 

Richtlijn Neusmaagsonde V&VN, november 2011. Nieuwe-richtlijn-voor-neusmaagsondes 

(externe link naar de VenVN) 


Controle ligging van de sonde met een pH-indicator : 1 (van 2)



Bepaling van de zuurgraad 

Hang de pH-indicator in het maagsap gedurende 1-30 seconden (volgens gebruiksaanwijzing) 

tot de strip verkleurt en lees af volgens gebruiksaanwijzing. 

Voorzichtigheid bij de beoordeling van de zuurgraad is geboden. 

Als de pH-waarde lager is dan of gelijk is aan 5,5 (≤ 5,5), mag men aannemen dat de sonde in 

de maag ligt, ongeacht het gebruik van zuurremmers. 5.5 wordt daarom het afknappunt 

genoemd. 

Wanneer de waarde kleiner dan of gelijk is aan 5.5 kan de voeding (her)starten. 

Is de waarde hoger dan 5.5 start de voeding niet, maar herhaal de meting nog eens na 15 – 30 

minuten. Mocht de waarde dan nog hoger dan 5.5 zijn: overleg met de arts. Deze zal dan 

overwegen om de neusmaagsonde te verwijderen en/of een nieuwe in te brengen. 


Controle ligging van de sonde met een pH-indicator : 2 (van 2)


Toedienen van medicijnen via de sonde 


Het toedienen van medicijnen aan cliënten die hun voeding via een sonde toegediend krijgen, 

blijkt in de praktijk nogal eens op problemen te stuiten. Zie stappenplan op volgende pagina 

voor juiste werkwijze. 

Inwerking van medicijn op voeding en omgekeerd 

Bij het toedienen van medicijnen via de sonde dient men in eerste plaats na te gaan of het 

materiaal van de sonde tegen het desbetreffende medicijn bestand is en omgekeerd. 

Het toevoegen van medicatie mag uitsluitend geschieden na overleg met een apotheker 1 . 

Verpulveren 

Verder wordt nogal eens geprobeerd de tabletten en capsules te verpulveren zodat ze opgelost 

in een beetje water via de sonde kunnen worden toegediend. Deze methode om medicijnen toe 

te dienen mag alleen uitgevoerd wanneer de apotheker geen andere oplossing heeft. 

Vloeibare vorm 

Het verdient aanbeveling om alleen medicijnen die in vloeibare vorm beschikbaar zijn toe te 

dienen via een sonde. 

Veel medicijnen zijn in vloeibare vorm voor enterale toepassing te verkrijgen. Deze vloeibare 

medicijnen kunnen op een eenvoudige wijze en in een nauwkeurige dosering met behulp van 

een injectiespuit (eventueel met behulp van een voedingsconnector) in de sonde worden 

gespoten. 

Mengen met water 

Meng geen medicijnen met sondevoeding (alleen met water). Mengen kan het therapeutisch 

effect van het medicijn en de voedingsemulsie verstoren, waardoor deze het uiterlijk van zure 

melk kan krijgen. 

Meerdere medicijnen 

Indien meerdere medicijnen worden gebruikt, dien dan elk medicijn afzonderlijk toe en spoel de 

sonde met ten minste 5 ml water na ieder toegediend medicijn. 

Meng geen medicijnen met elkaar vóór het toedienen. Medicijnen kunnen invloed op elkaar 

uitoefenen en de werkzaamheid kan daardoor beïnvloed worden. 

Voor en na de toediening van het medicijn moet de sonde altijd worden doorgespoten met lauw 

water. 

Geen vloeibare vorm 

Wanneer geen vloeibare vorm van het medicijn te verkrijgen is en toch een tablet en/of capsule 

moet worden toegediend, dient op de volgende wijze te worden gehandeld: 

verwijder de zuiger van een 50 ml spuit (bij kinderen afhankelijk van afgesproken 

hoeveelheid toe te dienen vloeistof); 

doe de tablet of capsule-inhoud in de spuit; 

plaats de zuiger in de spuit; 

trek ongeveer 20-30 ml lauw water op en doe een afsluitdopje op de spuit (bij kinderen 

afgesproken hoeveelheid en bij prematuren steriel water gebruiken); 

doe het dopje op de conus van de spuit; 

schud de spuit met inhoud goed; 

dien de inhoud toe als de tablet uiteengevallen is of als de capsule-inhoud opgelost is, via 

medicatiepoort of rechtstreeks in de sonde. 

NB. Tabletten of capsules met een vertraagde afgifte (over het algemeen de medicijnen met de 

toevoeging - Retard) en tabletten en capsules met niveau-2-stoffen (zoals cytostatica, te 

herkennen aan de oranje niveau-2-sticker) mogen niet worden verpulverd. 

1 


2004. (www.wip.nl; okt. 2004). 


Toedienen van medicijnen via de sonde: 1 (van 3)


Stappenplan toediening medicijnen via de sonde 1 

Voor toediening van medicatie bij cliënen met een sonde worden de volgende stappen 

doorlopen: 

arts of verpleegkundige brengt apotheker op de hoogte dat de cliënt een neusmaagsonde 

heeft. Het is voor apotheker van belang om het materiaal van de sonde te kennen (in 

verband met eventuele interactie van medicatie met materiaal van de sonde); 

medicatie langs de sonde 

ga na of en welke medicatie langs de sonde geslikt kan worden (kleine tabletten kunnen 

meestal in zijn geheel worden doorgeslikt, grotere tabletten kunnen vooraf in kleinere stukken 

worden gebroken. Als slikken mogelijk is kan ook medicatie worden gebruikt, die snel 

uiteenvalt op de tong (smelt) en daardoor makkelijk in te nemen is met speeksel (= 

orodispergeerbare toedieningsvorm); 

indien slikken langs de sonde niet mogelijk is, moet nagegaan worden welke toedieningsweg 

wel mogelijk is: 

– arts gaat na of de medicatie gestopt kan worden; 

– apotheker gaat na of andere toedieningsweg mogelijk is (onder de tong, parenteraal, 

rectaal of transdermaal); 

– als andere toedieningsweg niet mogelijk is, gaat apotheker in overleg met arts na of er een 

ander medicijn is dat wel toegediend kan worden via een andere toedieningsweg; 

indien medicijn toch via maag-darmkanaal toegediend moet worden: 

– apotheker gaat na of de werking van het medicijn wordt beïnvloed door toediening via een 

neusmaagsonde; 

– vloeibare vorm van het medicijn heeft de voorkeur; 

toedienen van medicijn in vloeibare vorm: 

– apotheker gaat na of er een vloeibare vorm is voor oraal gebruik 

– apotheker gaat na of een parenterale vorm geschikt is voor gebruik via het maagdarmkanaal. 

Indien een injectievloeistof kan worden gebruikt brengt de apotheek, om 

verwarring te voorkomen, de injectievloeistof over in een fles, voorzien van een doseerdop 

en –spuit met luer aansluiting. Gebruik bij glazen ampullen die gebroken moeten worden 

een glasfilternaald om de oplossing uit de ampul te halen; 

indien een vaste vorm (meestal tablet of capsule) gebruikt moet worden: 

– gebruik geen geneesmiddelen die via het slijmvlies in de mond worden geabsorbeerd, 

tenzij ze ook in de maag wordt geabsorbeerd; 

– gebruik geen tabletten met gereguleerde of verlengde afgifte of medicijnen die is voorzien 

van een (maagsapresistente) coating, tenzij de fabrikant aangeeft dat het medicijn geschikt 

is om toe te dienen via de sonde; 

– er zijn, afhankelijk van toedieningsvorm, verschillende methoden om vaste medicijnen voor 

toediening gereed te maken via een sonde. 

Eerste voorkeur is het uiteen laten vallen van de medicijnen in een spuit. 

Tweede voorkeur is het fijnmaken van de medicijnen in een tablettenvermaler; 

toediening van de medicijnen 

elk geneesmiddel moet apart gereed gemaakt worden voor de toediening, tenzij de cliënt een 

vochtbeperking heeft én is onderzocht dat de combinatie van meerdere medicijnen tegelijk 

niet tot onverenigbaarheid leidt. Wanneer er sprake is van veel verschillende soorten 

geneesmiddelen die op één moment toegediend moeten worden, overleg dan met de 

apotheker over andere toedieningswijzen/de verenigbaarheid van verschillende soorten 

tegelijkertijd. 

NB. Voeg geen medicijnen toe aan sondevoeding. 


1 Uit: V&VN, Richtlijn neusmaagsonde inbrengen, nov. 2011: Nieuwe-richtlijn-voorneusmaagsondes 

(externe link naar de website VenVN) 





V&VN, Richtlijn neusmaagsonde inbrengen, nov. 2011: Nieuwe-richtlijn-voorneusmaagsondes 


Egberts ACG dr. Sondevoeding en geneesmiddelen. Zoetermeer: Nutricia, 2000 





Druppelsnelheid sondevoeding 

Berekening aantal druppels per minuut 

Uitleg over de wijze waarop de juiste hoeveelheid sondevoeding kan worden berekend die per 

minuut via een druppelsysteem wordt toegediend. 

Afhankelijk van de viscositeit van de sondevoeding bevat een milliliter 16 tot 20 druppels (water 

bevat 20 druppels per ml). 

Door dit getal, vermenigvuldigd met het beschikbare aantal milliliters, te delen door het 

beschikbare aantal minuten verkrijgt men de druppelsnelheid per minuut. 

Formule: 

aantal milliliter per 24 uur x druppels per milliliter 

----------------------------------------------------------------- = aantal druppels per minuut 

1440 (= aantal minuten per 24 uur) 

Berekening hoeveelheid per uur en per minuut 

Formule: 

totale hoeveelheid milliliter sondevoeding x druppels per milliliter 

-------------------------------------------------------------------------------------- = aantal druppels per minuut 

totaal aantal uren dat sondevoeding gegeven wordt x 60 min 

Stapsgewijs ziet dat er als volgt uit: 

Totale hoeveelheid milliliter sondevoeding vermenigvuldigen met het aantal druppels per 

milliliter geeft het aantal druppels dat gegeven moet worden. 

Het aantal druppels dat gegeven moet worden delen door het aantal uren waarin het 

gegeven moet worden geeft het aantal druppels per uur. 

Het aantal druppels per uur delen door 60 minuten geeft het aantal druppels per minuut. 

Voorbeeld 1 

Een cliënt moet 2 liter sondevoeding per 24 uur krijgen. Wat moet de druppelsnelheid zijn? 

2 liter = 2000 milliliter 

1 ml = (in dit voorbeeld) 20 druppels 

2000 milliliter x 20 druppels = 40.000 druppels 

40.000 druppels delen door 24 uur = 1666 druppels per uur 

1666 druppels delen door 60 minuten = 28 druppels per minuut 

Voorbeeld 2 

Een cliënt moet 1 liter sondevoeding in 8 uur krijgen (alleen ’s nachts). 

1 liter is 1000 ml 

1 ml = (in dit voorbeeld) 16 druppels 

1000 ml x 16 druppels is 16.000 druppels 

16.000 druppels delen door 8 uur = 2.000 druppels per uur 

2.000 druppels delen door 60 minuten = 33 druppels per minuut 



Druppelsnelheid sondevoeding: 1 (van 2)


Berekenen inloopsnelheid van voedingspomp 

Een voedingspomp wordt over het algemeen ingesteld in milliliters per uur en niet in druppels 

per uur. 

Formule: 

totale hoeveelheid sondevoeding in milliliters 

----------------------------------------------------------------- = aantal milliliters per uur 

totale afgesproken toedieningsuren 

Voorbeeld 1: 

Een cliënt krijgt 2 liter sondevoeding in 24 uur. 


2000 ml delen door 24 uur = 83 milliliter per uur 

Op de pomp wordt 83 milliliter per uur ingesteld 

Voorbeeld 2: 

Een cliënt krijgt gedurende de nacht van 22.00 uur tot 8.00 uur 1 liter sondevoeding. 


1000 milliliter delen door 10 uur = 100 ml/uur. 

Op de pomp wordt 100 milliliter per uur ingesteld. 

Tabel voor voedingspomp 

Hoeveelheid 

sondevoeding 

Stand van de pomp in ml 

per uur bij 

Hoeveelheid per 24 uur 

Stand van de pomp in 

ml per uur bij 



Stand van de pomp in 

ml per uur bij 


1 liter = 1000 ml 42 63 125 

1,5 liter = 1500 ml 63 94 188 

2 liter = 2000 ml 83 125 250 

2,5 liter = 2500 ml 104 156 313 


Druppelsnelheid sondevoeding: 2 (van 2)


Sondevoeding bij kinderen 

De indicaties voor sondevoeding bij kinderen komen overeen met de indicaties bij volwassenen. 

Volledige sondevoeding is geïndiceerd bij kinderen die: 

niet kunnen eten; 

niet mogen eten. 

Bij kinderen wordt soms sondevoeding geïndiceerd wanneer ze niet willen eten. 

Aanvullende sondevoeding wordt geïndiceerd bij kinderen die onvoldoende eten via de mond 

binnen krijgen. 

Het geven van voeding dient langzaam te gebeuren. Als vuistregel geldt dat de tijd die nodig is 

voor een gewone fles- of borstvoeding, ook nodig is voor de voeding per sonde. Dit zal dus 

gemiddeld ongeveer 20 minuten duren. Indien de voeding te snel gegeven wordt, kan dit braken 

en benauwdheid veroorzaken. 

Om de sonde doorgankelijk te houden wordt de sonde 4 tot 6 x daags doorgespoeld met 1 – 5 

ml lauw (kraan) water 1 . 

Bij kinderen vanaf een lichaamsgewicht van 10 kg kan met 20 ml worden doorgespoeld. 

Bij de normale ontwikkeling van een kind is de mond niet alleen voor de voedselopname, maar 

dient de mond ook als tastorgaan. Het ontdekken van de wereld, gebeurt eerst met en in de 

mond. Indien kinderen sondevoeding krijgen, vallen deze normale prikkels in het mondgebied 

weg. Dit gemis kan gecompenseerd worden door eenvoudige spelletjes die erop gericht zijn om 

het kind te helpen zijn mond te ontdekken, te leren bewegen met tong en lippen, en te wennen 

aan diverse voedselervaringen in de mond. 

Jonge kinderen die om wat voor reden dan ook langdurig op sondevoeding aangewezen zijn 

geweest, hebben vaak moeite met de overgang naar orale voeding. Er ontstaan problemen 

zoals het afweren van voedsel in de mond, afweren van de speen of niet goed kunnen omgaan 

met speen of voedsel in de mond. 

In elk geval is het van belang om bij de combinatie van orale voeding en sondevoeding eerst de 

orale voeding aan te bieden en daarna aan te vullen met sondevoeding. De overgang van 

sondevoeding naar orale voeding kan vergemakkelijkt worden door het kind al vroeg te laten 

wennen aan prikkels in het mondgebied. Het veel zuigen op een speen kan de ontwikkeling van 

de mondmotoriek stimuleren bij pasgeborenen en zuigelingen 2 . 

1 V&VN, Richtlijn neusmaagsonde inbrengen, nov. 2011: Nieuwe-richtlijn-voorneusmaagsondes 


2 Uit Protocol Toedienen sondevoeding kinderen van Thuiszorg Zaanstreek/Waterland, maart 

2001. 



Sondevoeding bij kinderen: 1 (van 1)


Verzorgen van de cliënt met sondevoeding en mondverzorging 

Doorspoelen van de sonde 

Na elke toediening van voeding en/of medicijnen, dient de sonde te worden doorgespoeld met 

20 - 30 ml lauw water uit een flink stromende kraan (of fysiologisch zout). Doorspoelen moet 

minimaal 4 - 6 keer per dag gebeuren 1 . De spuit die hiervoor wordt gebruikt mag binnen 

maximaal 24 uur worden hergebruikt, mits zuiger en huls, los van elkaar, worden gereinigd en 

droog bewaard. 

Met het doorspoelen wordt het dichtslibben van de sonde voorkomen 2 . 

Aandachtspunten bij sondevoeding: 

De fixatie van de sonde dient dagelijks te worden gecontroleerd. Wanneer de fixatie niet 

meer voldoet, dient deze te worden vervangen. Vervang de fixatiepleisters in ieder geval 

eens per week. 

Bij sondevoeding verandert het defecatiepatroon. De ontlasting is over het algemeen dun van 

consistentie en de hoeveelheid en de frequentie nemen af. Een patroon van eenmaal per 4 

dagen kan normaal zijn. 

Bij sondevoeding is controle van lichaamsgewicht, huidturgor en urineproductie van belang. 

Bij te veel toe- of afname van het gewicht dient de samenstelling of hoeveelheid voeding 

eventueel te worden gewijzigd. 

De overgang van sondevoeding naar normale voeding dient geleidelijk plaats te vinden. 

Schenk aandacht aan mondverzorging. 

Mondverzorging 3 

Cliënten die niet op normale wijze kunnen eten hebben dikwijls een droge mond, waardoor 

de kans op ontsteking van het mondslijmvlies en de speekselklieren wordt vergroot. 

Speekselafvloed kan worden bevorderd door het gebruik van snoepjes of kauwgom. 

Het gebit (kunstgebit) van de cliënt dient minstens tweemaal per dag gepoetst te worden met 

tandpasta of een reinigingsmiddel voor kunstgebitten. Maak ook de tong schoon met een 

gaasje. 

Wanneer poetsen niet mogelijk is, wordt de mond driemaal daags verzorgd met mondwater 

(een waterige 0,2% chloorhexidine-oplossing voor mondspoeling of met NaCl 0,9%). 

Tandpasta en chloorhexidine neutraliseren elkaars werking en mogen daarom niet 

tegelijkertijd gebruikt worden. Chloorhexidine kan een verkleuring van de tanden 

veroorzaken. 

De lippen worden ingevet met een cliëntgebonden lipbalsem. 


De neus- en mondslijmvliezen worden dagelijks geïnspecteerd en gecontroleerd op leasies 

(beschadigingen). 

1 

V&VN, Richtlijn neusmaagsonde inbrengen, nov. 2011: Nieuwe-richtlijn-voorneusmaagsondes 


2 

Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Ziekenhuis. September 2007. revisie 2012 

3 

Werkgroep Infectie Preventie. Lichaamsverzorging van de cliënt. Verpleeghuis- woon- en 

thuiszorg. Maart 2004 (www.wip.nl; april 2011). 


Verzorgen cliënt met sondevoeding en mondverzorging: 1 (van 2)


Frequentie van vervanging van sonde/button/ toedieningssysteem 1 

Neus-maagsondes 

De voedingssonde dient niet routinegewijs te worden vervangen, maar alleen als daar aanleiding 

toe is. De fabrikant geeft per product de verblijfsduur aan. 

De neus-maagsonde wordt na inbrengen zo snel gekoloniseerd met keel- of darmflora, dat 

frequent vervangen niet bijdraagt tot verlaging van het infectierisico. Manipulatie aan de sonde is 

niet goed vanwege optreden van beschadigingen van het slijmvlies. 

Het verwisselen vindt vooral plaats na (mechanische) complicaties zoals: 

verstopping, 

druknecrose van neus of slokdarm 

het ontstaan van voorhoofdsholte ontsteking (sinusitis maxillaris) 

een oorontsteking (otitis media) 

en 

op geleide van informatie van de fabrikant. 

PVC 2 

Sondes van PVC worden in het algemeen niet langer dan 10 dagen in gelaten (in situ gelaten). 

Het materiaal verhardt onder invloed van darm-, maagsappen en toegediende medicatie, kan 

afbreken en scherpe randjes krijgen en zo schade veroorzaken aan darm- of maagwand. 

PUR 

Bij een sonde van PUR vindt geen verharding plaats onder invloed van darm-, maagsappen en 

toegediende medicatie. De sonde kan volgens de fabrikant 6 – 8 weken in blijven (in situ blijven). 

Materiaaltechnisch kan de sonde zelfs wel gedurende langere tijd blijven zitten als er geen 

mechanische complicaties optreden. De maximale verblijfstijd is tevens afhankelijk van het 

gebruik en dient per cliënt afzonderlijk te worden beoordeeld. 

Siliconen 

Sondes van silicone kunnen volgens de fabrikant 3 maanden in blijven (in situ blijven). 

Materiaaltechnisch kan de sonde zelfs wel gedurende langere tijd blijven zitten als er geen 

mechanische complicaties optreden. De maximale verblijfstijd is tevens afhankelijk van het 

gebruik en dient per cliënt afzonderlijk te worden beoordeeld. 

PEG-sonde en PEG-J-sonde 

PEG-sondes 3 zijn vervaardigd van PUR of siliconen. 


PUR 

De sonde die van PUR gemaakt is wordt over het algemeen alleen gebruikt in het ziekenhuis op 

het moment dat de PEG sonde net is aangelegd. Deze sonde kan 6 – 8 weken in situ blijven. 

1 Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Ziekenhuizen. Sept 2007 (www.wip.nl jan 2009) 


2004 (www.wip.nl; okt 2004). 

2 Verblijfstijden zijn aangegeven door Tefa; folder Informatie Sondevoeding, februari 2010; 

Sorgente, Handleiding bij gebruik van sondevoeding thuis; 13 januari 2010. 

3 PEG-sonde = PEG katheter. Termen worden door elkaar gebruikt. Wij gebruiken sonde 


Frequentie vervanging sonde/toedieningssysteem: 1 (van 2)



Voor PEG-sondes die gemaakt zijn van siliconen wordt door de fabrikant een verblijfstijd van 3 

maanden aangegeven. Materiaaltechnisch kan de sonde zelfs wel gedurende langere tijd blijven 

zitten als er geen mechanische complicaties optreden. De maximale verblijfstijd is tevens 

afhankelijk van het gebruik en dient per cliënt afzonderlijk te worden beoordeeld. Een verblijfstijd 

van 6 maanden of langer is geen uitzondering 

Button 


Buttons zijn vervaardigd van siliconen. Door de fabrikant wordt een verblijfstijd van 3 maanden 

aangegeven. Materiaaltechnisch kan de button zelfs wel gedurende langere tijd blijven zitten als 

er geen mechanische complicaties optreden. De maximale verblijfstijd is tevens afhankelijk van 

het gebruik en dient per cliënt afzonderlijk te worden beoordeeld. Over het algemeen wordt een 

button in de praktijk eens per 2 - 3 maanden vervangen. 

Onderhoud toedieningssysteem/voedingsslang 

Bij intermitterende toediening mag het gedeelte van het voedingssysteem tussen de 

voedingszak en de sonde 4 maximaal 24 uur worden gebruikt, mits de tijd tussen twee 

voedingen niet langer dan 8 uur is. 

Omdat in een continu flowsysteem (dus bij continu gebruik van de sonde en de voedingsslang) 

geen relevante uitgroei van bacterieën en vorming van schadelijke stoffen (bijvoorbeeld 

endotoxinen) plaatsvindt, kan de voedingsslang tot aan de sonde in de 

thuissituatie/verpleeghuis tot maximaal 96 uur blijven zitten 5 . 

NB. In het ziekenhuis moet de voedingsslang eenmaal per 24 uur worden vervangen 6 . 

Pas handhygiëne toe bij het af- en aankoppelen van het toedieningssysteem. 


Een spuit, waarmee de voeding wordt toegediend kan meerdere malen gebruikt worden, mits 

deze na gebruik worden gereinigd, gedroogd en uit elkaar worden bewaard. Vervang de spuit 

eens per 24 uur. 

Een afgekoppelde voedingsslang wordt afgesloten met behulp van een schoon afsluitdopje. 

Let Wel: er zijn sondes met een aangegoten afsluitdopje (vast aan de sonde) en sondes die 

afgesloten worden met een los afsluitdopje. 

Reinig elk afsluitdopje als deze uit de sonde is gehaald, voordat het teruggeplaatst wordt. 

Vervang een los afsluitdopje eens per 24 uur. 

Reinig de voedingspomp aan de buitenkant dagelijks met huishoudelijk sopje. Verder zijn geen 

bijzondere maatregelen nodig bij een voedingspomp (rollerpomp). 

4 

Het deel tussen voedingszak en sonde wordt voedingslang genoemd. 

5 


2004 (www.wip.nl; jan 2009) 

6 

Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Ziekenhuizen. Sept 2007 (www.wip.nl jan 2009) 

Nb de termijn van 24 uur is momenteel bij WIP in heroverweging. 


Frequentie vervanging sonde/toedieningssysteem: 2 (van 2)


Complicaties bij sondevoeding 

De complicaties die kunnen optreden bij sondevoeding zijn onder te verdelen in: 

Mechanische problemen: 

– een verstopte sonde; 

– irritatie van neus, keel of slokdarm door de sonde; 

– prikkelhoest en/of aspiratie, door de sonde 

Mond-, maag- of darmproblemen: 

– irritatie van de mondholte; 

– misselijkheid en braken; 

– diarree; 

– obstipatie; 

– uitdroging; 

– maagretentie. 

Stofwisselings / metabole problemen: 

– bijvoeding (refeeding); 

– tekort aan vitamines, mineralen en spoorelementen; 

– gewichtsverlies. 

Bovengenoemde problemen worden kort toegelicht. 

Mechanische problemen 

Verstopte sonde 

Oorzaken kunnen zijn: 

dislocatie of een knik in de sonde; 

te dunne sonde in verhouding met de voeding; 

sonde is niet goed doorgespoeld; 

sonde is aan vervanging toe; 

er is medicatie door de sonde toegediend en niet goed nagespoeld. 


Preventieve maatregelen om verstopping te voorkomen: 

controleer op dislocatie; 

breng bij gebruik van energie-, vezelrijke of geconcentreerde sondevoeding, een dikkere 

sonde in (minimaal Ch. 10 met enterale voedingspomp of Ch. 12 zonder enterale 

voedingspomp); 

spoel de sonde minimaal 4-6 x per dag door met 20-30 ml kraanwater (duodenum of 

jejunumsonde met 20 ml kraanwater); 

spoel de sonde voor en na elke bolusvoeding, medicatie of na iedere fles / pack door met 20- 

30 ml kraanwater (duodenum of jejunumsonde met 20 ml kraanwater); 

spoel ook wanneer de sonde tijdelijk niet wordt gebruikt eenmaal per dag door met 

(kraan)water; 

Let wel: wanneer de cliënt een vochtbeperking heeft wordt de hoeveelheid kraanwater 

waarmee doorgespoeld in overleg met arts vastgesteld. 

Maatregelen bij verstopte neusmaagsonde: 

sluit rolregelklem en zet eventueel de pomp uit; 

let op de houding van de cliënt en de ligging van de sonde, haal deze iets terug; 

spuit de sonde krachtig door met een 5 ml-spuitje met (kraan)water, doe dit met een 

pompende beweging; 

er zijn aanwijzingen dat het om de 4 uur preventief toedienen van een oplossing van 

alvleesklierenzymen en natriumbicarbonaat leidt tot minder verstoppingen van de sonde. 

Spoel na met kraanwater. 


Complicaties bij sondevoeding: 1 (van 4)


Let Wel: geen Natriumbicarbonaat gebruiken bij verstopping door medicijnen 1 ; 

vruchtensappen (appelsap, zwarte bessensap) en koolzuurhoudende dranken (Spa Rood: 

pH 4,4 en Cola: pH 2,7) kunnen beter niet gebruikt worden. Deze producten zijn zuur en 

zullen de eiwitten in de voeding doen uitvlokken in plaats van oplossen. Daarnaast kunnen 

luchtbellen ervoor zorgen dat de vlokken los raken van de sonde. Bovendien zorgt fosforzuur 

in cola voor een reactie met calcium waardoor een neerslag wordt gevormd en is de 

osmolariteit van cola hoog waardoor tolerantieproblemen kunnen optreden 2 . 

breng zo nodig een nieuwe, eventueel dikkere, sonde in (na overleg arts). 

NB Gebruik nooit de voerdraad, waarmee de sonde is ingebracht (of een soortgelijk 

hulpmiddel), om te proberen een verstopping in de voedingssonde op te heffen. Het gevaar 

bestaat dat de voerdraad door de wand van de sonde heen prikt als deze bijvoorbeeld in een 

bocht ligt. Hierdoor zou een perforatie in het maag-darmkanaal veroorzaakt kunnen worden 3 . 

Irritatie neus, keel en slokdarm 


te dikke sonde; 

te stugge sonde; 

foute bevestiging. 

Maatregelen bij irritatie: 

gebruik een dunnere, soepeler sonde, afhankelijk van de soort voeding (max Ch 12); 

bevestig de sonde zodanig dat deze kan meebewegen met de slikbeweging (bijvoorbeeld 

m.b.v. veterband). 

Prikkelhoest 


de sonde is verschoven en bevindt zich niet meer in de maag (duodenum of jejunum); 

aspiratie (een duodenum- of jejunumsonde zijn geen garantie dat aspiratie niet kan 

plaatsvinden). 

Maatregelen bij prikkelhoest: 

stop onmiddellijk het toedienen van de sondevoeding; 

controleer of de sonde nog in de maag zit. 

Problemen aan mond, keel, maag of darmen 

Irritatie mondholte 


onvoldoende stimulatie van de speekselklieren; 

ontsteking; 

te laat vernieuwen van de sonde. 


Maatregelen bij irritatie in de mondholte: 

spoel regelmatig de mond of drink iets, als dit is toegestaan; 

kauw op een (suikervrije) kauwgom, zuigtabletten, zuurtje, pepermuntje of ijsblokje, mits 

toegestaan; 

verzorg de mond goed. Verzorg de mond niet na toediening van sondevoeding, in verband 

met braakneigingen; 

verwissel de sonde op tijd (zie sondes). 

1 Uit Rosier J. Voeden voorbij de mond. Nursing maart 2004. 

2 A.W.H. Krings, ziekenhuisapotheker / specialistmanager Atrium Medisch Centrum. 

3 Mariël Klos, Voedingsverpleegkundige/coördinator voedingsteam; Gelre Apeldoorn; 2010. 




Misselijk of braken 


te hoge toedieningssnelheid; 

te groot volume per portie; 

te koude voeding/ te warme voeding; 

darmafsluiting (ileus). 

Dit treedt vooral op bij het starten van sondevoeding, voornamelijk bij oncologische 

aandoeningen of maagontledigingsstoornissen. 

Maatregelen bij misselijkheid of braken: 

maak bij ondervoeding, langer dan 3 dagen geen voeding en/of een slecht functionerend 

maagdarmkanaal gebruik van een opklimschema (in overleg met een diëtist); 

verlaag de toedieningssnelheid; 

verminder het volume per portie, ga over op continu voeden; 

ga na of cliënt ontlasting heeft gehad; 

dien voeding toe op kamertemperatuur; 

stop voeding (in overleg met arts en/of diëtist). 

Diarree 

Ontlasting is dun wanneer alleen sondevoeding wordt gebruikt. 

Oorzaken en maatregelen kunnen zijn: 

te hoge toedieningssnelheid (meer dan 150 ml per uur); verminder de snelheid. Gebruik 

eventueel een voedingspomp; 

te groot volume per portie (meer dan 250 ml); ga over op continu voeden of verminder het 

volume per portie; 

te koude voeding; geef voeding op kamertemperatuur; 

bacteriële besmetting; werk hygiënisch en let op houdbaarheidstermijnen; 

lactose-intolerantie; ga in overleg met diëtist/arts over op lactosevrije voeding; 

ondervoeding, langer dan drie dagen nuchter geweest of slecht functionerend maag- 

darmkanaal; maak gebruik van opklimschema; 

radio-/chemotherapie; maak gebruik van een opklimschema; 

gebruik van medicijnen zoals: antibiotica, magnesium bevattende antacida, lactulose, enz.; 

stop of verander de medicatie in overleg met arts; 

onregelmatige toediening; maak gebruik van een voedingspomp; 

laxerende werking van producten, die naast de sondevoeding gebruikt worden; 

laag natriumgehalte van de voeding; geef zoutsuppletie in vorm van NaCl drank 25% in 

overleg met arts. 

Obstipatie 

Ga na of er daadwerkelijk sprake is van obstipatie of alleen sprake van minder ontlasting (als 

gevolg van sondevoeding). 


te weinig vocht; 

(pijnstillende) medicatie; 

neurologische aandoeningen die de motoriek van de darm verminderen; 

geen of te weinig lichaamsbeweging. 

Maatregelen bij obstipatie: 

zorg voor voldoende vochtinname indien mogelijk: minimaal 2 liter; 

overweeg vezelrijke sondevoeding en overleg dit met diëtist; 

overleg met arts over toediening van laxantia of eventueel een klysma. 

Uitdroging 


te weinig vocht inname; 





diarree; 

braken; 

koorts; 

warme omgeving. 

Maatregelen bij uitdroging: 

overleg of de vocht-/voedingsinname verhoogd kan worden; 

dien bij koorts, braken, diarree en warme omgeving extra vocht en zout via de sonde toe en 

kijk naar de achterliggende oorzaak van de klachten. 

Maagretentie 


verminderde beweeglijkheid (motiliteit) in de maag; 

verminderde beweeglijkheid motiliteit in de darm; 

te hoge toedieningssnelheid; 

te grote volume per portie; 

let op houding: half zittend/zittend tijdens voeden; ook na voeding. 

Maatregelen bij maagretentie: 

overleg met arts; 

verminder toedieningssnelheid; 

ga over op continu voeden of verminder het volume per portie in overleg met diëtist/arts; 

laat maaginhoud aflopen via de dubbellumen sonde. 

Problemen met de spijsvertering 

Refeeding 

Oorzaak kan zijn: 

slechte voedingstoestand en lange tijd geen voeding, waardoor verstoring van de 

elektrolytenhuishouding kan optreden. 

Maatregelen bij bijvoeding (refeeding): 

maak in overleg met diëtist gebruik van opklimschema. 

Tekort vitamines, mineralen en spoorelementen 

Oorzaak kan zijn: 

onvoldoende aanbod, door ziekte en/of verhoogd verlies zoals bij diarree of fistels. 

Maatregelen: 

dien minimaal 2 liter sondevoeding toe. 

Gewichtsverlies 


onvoldoende inname van voeding; 

diarree/overgeven; 

gevolg van ziekte. 

Maatregelen bij gewichtsverlies: 

één maal per week wegen; 

hoeveelheid of soort voeding wijzigen. 





Sonde via gastrostomie, bijvoorbeeld PEG 

Een sonde 1 kan in plaats van via de neus en slokdarm ook via een niet-natuurlijke weg in de 

maag, het jejunum of duodenum gebracht worden. Hiertoe wordt een sonde via een kunstmatig 

aangelegde fistel/opening door de buikwand naar de maag (= gastrostoma) in de maag 

gebracht. 

De gastrostoma wordt aangelegd: 

door een operatie (chirurgische gastrostomie); 

met behulp van een endoscoop (percutane endoscopische gastrostomie = PEG); 

met behulp van röntgendoorlichting (Percutane Radiologische Gastrostomie = PRG). 

Wat de voordelen, de indicaties en contra-indicaties van een gastrostoma zijn, worden in 

volgende paragrafen belicht. Ook zijn de gebruikte methodes voor aanleggen van een 

gastrostoma beschreven. 

Voordelen van een gastrostomie 

Voeden via een sonde door een niet natuurlijke opening (gastrostomie) heeft een aantal 

voordelen ten opzichte van de sondes via neus of mond: 

kleinere kans op verschuiving/dislocatie van de katheter; 

kleine kans op aspiratie (inhaleren van de voeding) en daardoor op luchtweginfecties; 

geen neus- en/of keelirritatie ten gevolge van de ingebrachte katheter; 

betere acceptatie doordat de sonde onzichtbaar is voor de omgeving; 

doordat de sonde over het algemeen wijder is (groter lumen of voedingskanaal): 

– is dikkere voeding mogelijk; 

– gaat voeden per portie sneller; 

– is toedienen van medicatie beter mogelijk. 

Indicaties gastrostomie 

Het aanleggen van een gastrostoma is ingrijpender dan het inbrengen van een neusmaagsonde. 

De nadelen van een dergelijke ingreep moeten daarom opwegen tegen de 

voordelen. Indicaties voor een gastrostomie zijn: 

langdurig (langer dan 4 à 6 weken) gebruiken van sondevoeding; 

betere behandelingsmogelijkheden van de primaire aandoening; 

neus-maagsonde is niet mogelijk; er zijn contra-indicaties voor sondes die via de neus of 

mond. 

Contra-indicaties gastrostomie 


Contra-indicaties zijn onder te verdelen in: 

contra-indicaties voor de ingreep zelf, zoals: 

– stoornissen in de stolling; 

– stoornissen in het hartritme; 

– sepsis. 

absolute contra-indicaties met betrekking tot de buikwand, zoals: 

– ernstige hoge bloeddruk veroorzaakt door de poortader (portale hypertensie met varices of 

portale gastropathie); 

– oedeem van de buikwand; 

– wondinfectie van de buikwand; 

– de noodzaak tot peritoneale dialyse. 

relatieve contra-indicaties met betrekking tot de buikwand, zoals: 

1 Een (voedings)sonde wordt ook (voedings)katheter genoemd. De beide termen worden door 

elkaar gebruikt. Voor toedienen van voeding gebruiken wij (voedings)sonde. 


Sonde via gastrostomie (PEG): 1 (van 8)


– vroegere maagoperaties; 

– maagaandoeningen; 

– ziekte van Crohn. 

Chirurgische gastrostomie 

Een chirurgische gastromie is het openen van de buikwand (laparatomie) en het plaatsen van 

een voedingsstoma in de maag tijdens een operatie onder algehele narcose. Deze techniek 

wordt niet veel meer gebruikt. 

Percutane endoscopische/radiologische gastrostomie (PEG/PRG) 

Een Percutane Endoscopische Gastrostomie (PEG) is een stoma, aangelegd met behulp van 

een endoscoop. Door deze stoma wordt een sonde (ook wel voedingskatheter genoemd) 

ingebracht waarmee rechtstreeks in de maag, duodenum of jejunum kan worden gevoed. 

Een PRG (Percutane Radiologische Gastronomie)-sonde is een PEG-sonde die direct door de 

buikhuid met behulp van röntgendoorlichting is ingebracht en niet via het spijsverteringskanaal. 

De PRG-sonde heeft altijd een (interne) fixatieballon en externe fixatiedisk. 

Sondes 

Voor het voeden via een PEG wordt gebruik gemaakt van: 

PEG-sonde: 

– met aangegoten interne fixatiedisk; 

– met fixatieballon. 

Button: 

– met basketfixatie; 

– met fixatieballon. 

Voor het voeden via een PRG wordt gebruik gemaakt van: 

PRG-sonde met fixatieballon; 

Button met fixatieballon. 

De interne fixatiedisk, een fixatiebasket of fixatieballon voorkomt dat de PEG-sonde of button 

door de maag naar buiten schuift. 

Het materiaal van een PEG- of PRG-sonde is gelijk, maar de wijze van inbrengen geeft de 

naam aan de sonde. 

Het inbrengen van de PEG-sonde 


Het inbrengen van een PEG-sonde bij volwassenen gebeurt (poli)klinisch onder plaatselijke 

verdoving. 

Bij kinderen wordt de PEG-sonde meestal ingebracht onder algehele narcose. 

De cliënt, mantelzorg en/of verzorgenden moeten goed zijn ingelicht over de ingreep en het 

gebruik en de verzorging van de PEG-sonde. 

Goede uitleg over de PEG, voor de ingreep is erg belangrijk. Het kan voor een niet goed 

ingelichte cliënt een uitermate schokkende ervaring zijn, wakker te worden na de ingreep met 

een slang die uit de buik steekt. 

De cliënt moet voorafgaand aan de ingreep nuchter zijn. Als de cliënt al sondevoeding gebruikt, 

wordt dit minimaal 24 uur van tevoren gestopt. 




Om te voorkomen dat bacteriën uit de mondkeelholte de gemaakte wond kunnen infecteren 

krijgt de cliënt vaak een antibioticakuur. De PEG-sonde passeert bij het inbrengen namelijk dit 

gebied. Dit houdt tevens in dat het gebit en de mond goed gereinigd moeten zijn. 

Verder krijgt de cliënt soms preventief een infuus met vocht. Hierdoor kunnen eventueel 

rustgevende medicijnen of antibiotica worden toegediend. 

Voor het inbrengen van de PEG-sonde bestaan de volgende technieken: 

de PULL-techniek; 

de PUSH-techniek, ook wel Transducer-techniek genoemd; 

de PRG-techniek. 

In principe bepaalt de medisch specialist de methode van inbrengen. De PULL-techniek wordt 

het meest toegepast, en hier zijn de meeste ervaringen mee opgedaan. 

Pull-techniek 

Het inbrengen van de endoscoop (een flexibele slang waarmee binnen in het lichaam kan 

worden gekeken; endoscopie is letterlijk binnenin kijken) is een vervelend gevoel, daarom wordt 

de keel vooraf verdoofd. 

Nadat de endoscoop via de mond in de maag is gebracht wordt lucht in de maag geblazen 

zodat de maagwand tegen de buikwand drukt. Door het uiteinde van de endoscoop tegen de 

maagwand te houden is het lampje van de endoscoop door de buikwand waarneembaar 

(transilluminatie). Met dit licht wordt een goede plaats van de gastrostomie bepaald. 

Bij volwassenen worden huid en buikwand lokaal verdoofd en er wordt een klein sneetje van 

ongeveer 2 à 3 mm in de huid gemaakt. Hierdoor wordt de maag aangeprikt met een speciale 

naald met canule. De naald wordt verwijderd en de canule blijft achter. Door de canule wordt 

een draad in de maag opgeschoven. Deze draad wordt met de endoscoop in de maag 

opgepakt en door de mond naar buiten gebracht. Aan deze draad wordt de PEG-sonde 

bevestigd. 

Door voorzichtig aan het andere uiteinde van de draad te trekken wordt de PEG-sonde door de 

keelholte via de slokdarm en maag door de maagwand naar buiten gehaald waardoor de 

interne fixatiedisk van de PEG-sonde tegen de maagwand wordt aangetrokken. 

De PEG-sonde wordt daarna voorzien van een uitwendig plaatje (de externe fixatiedisk) dat 

samen met de tegen de maagwand drukkende interne fixatiedisk de PEG-sonde op zijn plaats 

houdt. 

Gebruik van fixatiemateriaal is hierbij niet nodig. De pleisters kunnen de huid irriteren, en 

kunnen de PEG-sonde beschadigen. 

De PEG-sonde wordt na plaatsing op een voor de cliënt prettige lengte afgeknipt en vervolgens 

voorzien van een voedingsconnector. Op de voedingsconnector kan een toedieningssysteem 

(slang en kolf met voeding) aangesloten worden. 

Het inbrengen duurt gemiddeld 20 minuten. 

Push-techniek, ook wel Transducer-techniek genoemd 

De PUSH-techniek verschilt in zoverre van de PULL-techniek dat de PEG-sonde via de 

buikwand in de maag wordt opgevoerd. Meestal wordt gebruik gemaakt van PEG-sonde met 

fixatie-ballon of met een hele soepele interne fixatiedisk. Het inbrengen van de PEG-sonde via 

de buikwand in de maag is technisch gecompliceerder omdat de kans bestaat dat de maag 

verschuift door de van buitenaf uitgevoerde druk. Om dit te voorkomen worden een drietal 

'ankertjes' aangebracht die de maag fixeren aan de buikwand. De PUSH-techniek wordt niet 

veel toegepast. 

PRG-techniek 

Voor deze techniek wordt gekozen wanneer: 

goede doorlichting met een endoscoop niet mogelijk is; 

transilluminatie niet lukt; 

doorgang te nauw is voor een endoscoop; 





door anatomische afwijkingen of eerdere operaties de toegang met een endoscoop 

onmogelijk of te riskant is. 

Een PRG-sonde wordt onder plaatselijke verdoving ingebracht. De cliënt krijgt een infuus om zo 

nodig antibiotica, spierverslappende of kalmeringsmiddelen toe te dienen. Ook wordt een 

maagsonde via de neus ingebracht om tijdens de ingreep lucht in de maag te kunnen spuiten. 

Hierdoor kan de maag gemakkelijker worden aangeprikt. 

Onder röntgendoorlichting wordt de maag aangeprikt met een holle naald waardoor een PRGsonde 

wordt achtergelaten. Het uiteinde van de sonde is voorzien van een ballon. Deze wordt 

gevuld met (steriel) water. 

De maag wordt tegen de buikwand getrokken door middel van hechtingen of een ankertje dat 

zich in de maag bevindt. Het ankertje wordt aan de externe fixatiedisk vastgemaakt met 

hechtdraad. 

Aan de buitenkant (de huidzijde) wordt de sonde gefixeerd met een uitwendig schotelvormig 

plaatje (externe fixatiedisk). De gevulde ballon en het schotelvormig plaatje zorgen ervoor dat 

de PRG-sonde goed op zijn plaats blijft zitten. 

Het inbrengen duurt ongeveer een half uur. 

Fistelvorming 

Na de operatie moet de wond zich zodanig herstellen dat een open verbinding naar de maag 

(=fistel) blijft bestaan. Goede fistelvorming is van belang. Het duurt ongeveer 3 weken voordat 

een fistel is gevormd. 

Over de wijze waarop de fistelvorming bereikt wordt bestaat (nog) geen consensus. 

Bij de ene methode mag de externe fixatiedisk gedurende enkele (meestal ± 7) dagen beslist 

niet verwijderd worden. 

Bij de andere methode wordt juist afgesproken de externe fixatiedisk dagelijks even te 

verwijderen om de PEG-sonde een kwartslag in de fistel te draaien en de huid goed te reinigen. 

Omdat beide methoden voorkomen worden ze kort toegelicht. 

NB Goede afspraken over welke methode wordt gebruikt zijn essentieel. 

Methode 1: fixatie (advies van WIP 1 ) 

De fixatie wordt bereikt door de externe fixatiedisk dicht tegen de huid te plaatsen. Sommige 

PEG-sondes hebben een veiligheidsklem om de sonde te fixeren. De fixatie zorgt er tevens 

voor dat de maag goed tegen het buikvlies wordt aangetrokken. Dit is belangrijk omdat anders 

het risico bestaat dat maaginhoud langs de fistel tussen maag en buikvlies lekt. Dit kan leiden 

tot gevaarlijke infecties in de buikholte. De fixatie voorkomt ook heen en weer bewegen van de 

PEG-sonde. Dit kan het slijmvlies prikkelen, wat resulteert in extra maagzuurproductie. 

Tevens is het van belang de PEG-sonde rechtop in het fistelkanaal te fixeren om drukplekken 

(met name in het maagslijmvlies) te voorkomen. Bij de meeste PEG-sondes wordt deze 

loodrechte situering 'vanzelf' geregeld door de vorm en fixatiemethodiek van de externe 

fixatiedisk. Bij sommige PEG-sondes is fixatiemateriaal (bijv. pleisters) nodig om een juiste 

stand van de katheter te realiseren. 

LET WEL: Gedurende deze periode van 5 tot 7 dagen mag de externe fixatiedisk niet worden 

losgemaakt. 

De huid rondom de sonde wordt gedesinfecteerd met een huiddesinfectans. 


De fixatiedisk wordt aan de onder- en bovenkant gereinigd en daarna gedesinfecteerd met 

chloorhexidine alcohol 70%, door de fixatiedisk iets op tillen. Laat de alcohol goed aan de lucht 

drogen, alvorens de fixatiedisk weer terug te plaatsen op de huid. 

De wond kan de eerste dagen vocht afscheiden. Eventueel kan een steriel gaasje (bijvoorbeeld 

een metalline draincompres met aluminiumzijde) onder de externe fixatiedisk worden gelegd. 




De PEG-sonde of de externe fixatiedisk wordt niet afgeplakt met pleisters of enig ander 

afplakmateriaal. 

Na de periode van 5 tot 7 dagen kan de externe fixatiedisk iets losser geplaatst worden. Tussen 

huid en disk mag dan ca. 2 mm zitten, de dikte van een munt. 

Vaak is de juiste positie niet helemaal goed te bepalen aan de hand van de markeringen en 

wordt met een watervaste viltstift een streepje op de PEG-sonde gezet op de plaats waar de 

externe fixatiedisk zit. 

Methode 2 

De tweede methode (die dus niet door de WIP wordt geadviseerd) gaat ervan uit dat een fistel 

zich goed vormt door te voorkomen dat de PEG-sonde met het wondweefsel verkleeft. Direct na 

het inbrengen van de katheter moet deze één keer per dag een kwartslag worden gedraaid. 

Verzorging van de PEG-sonde 

Voor de verzorging van de PEG-sonde wordt onderscheid gemaakt in: 

eerste periode na plaatsing; 

tweede termijn; 

langere termijn. 

Eerste periode na plaatsing 

De eerste uren na de plaatsing mag de cliënt niet eten of drinken omdat de verdoving in de keel 

nog nawerkt, waardoor de cliënt zich makkelijk kan verslikken. 

Bij een cliënt met een PEG-sonde kan de keel wat rauw aanvoelen en de huid in de omgeving 

van de PEG-sonde blijft de eerste dagen gevoelig. Soms blijft de cliënt nog een nacht ter 

observatie in het ziekenhuis. 

Met het voeden via de PEG-sonde wordt gewacht tot 6 -12 uur na plaatsing (maak hierover 

afspraken met de behandelend arts). In het nazorgtraject moet de cliënt goed geïnstrueerd 

worden over het omgaan met de gastrostoma en PEG-sonde. 

Plak de PEG-sonde niet af met pleisters of enig ander afplakmateriaal. Lokale infecties worden 

behandeld overeenkomstig het voorschrift van de behandelend arts. 

Routinematig gebruik van (desinfecterende) zalf wordt afgeraden. Zalf verweekt de huid, 

waarmee de kans op beschadiging en dus op het ontstaan van infectie, wordt vergroot terwijl 

het desinfecterend effect nihil is. 

Gedurende de eerste week na het inbrengen van de sonde is het niet toegestaan te douchen of 

een bad te nemen 2 . 

Hechtingen bij een PRG-sonde worden na 14 dagen verwijderd. 


Wanneer een PEG-sonde in deze eerste periode naar buiten valt, dient men zo snel mogelijk 

contact op te nemen met de behandelend arts. Meestal is het de eerste uren nog mogelijk om 

via het oude kanaal de maag weer te bereiken en zo een nieuwe sonde te plaatsen. 

Tweede termijn 

De PEG-sonde met interne fixatiedisk wordt één keer per dag gedraaid om de lengte-as en 

eens per week gedompeld 3 (als een theezakje). Over de grootte van de draaicirkel bestaat 

geen consensus. Meestal wordt een 90 graden (kwartslag) of 360 graden (helemaal rond) 

geadviseerd. 

2 


2004 (www.wip.nl; okt. 2004). 

3 

Advies van de Vereniging voor Voedings-en Infusieverpleegkundigen (VVIV), februari 2004. 




De PEG-sonde met ballonfixatie hoeft in principe niet gedraaid te worden omdat de ballon zich 

niet vasthecht aan de maagwand (mucosa). 

De huid rondom de PEG-sonde wordt gereinigd met kraanwater (en eventueel weinig zeep) en 

vervolgens goed gedroogd. Gebruik van een föhn wordt daarbij afgeraden. Routinematig 

gebruik van desinfecterende zalf wordt ook afgeraden. Zalf verweekt de huid, waarmee de kans 

op beschadiging en dus op het ontstaan van infectie wordt vergroot, terwijl het desinfecterend 

effect nihil is 4 . 

Om druknecrose te voorkomen, dient tussen de disk en de huid een ruimte van ongeveer 2 mm 

te zijn. Ook hier geldt dat er niet wordt afgeplakt met pleisters. 

Langere termijn 

De geplaatste PEG-sonde kan, wanneer deze goed wordt verzorgd, geruime tijd meegaan. 

Een versleten PEG-sonde kan worden vervangen door een nieuwe sonde met fixatieballon of 

een button. 

Een PEG-sonde met fixatieballon kan van buiten af door de fistel in de maag worden geplaatst. 

Een PEG-sonde met interne fixatiedisk moet altijd met behulp van een endoscoop worden 

ingebracht. 

Een PEG-sonde of button die (tijdelijk) niet wordt gebruikt moet minimaal 4 x per dag worden 

doorgespoten. 

Verwijderen van de PEG-sonde 

Verwijderen van PEG-sonde met interne fixatiedisk 

Het verwijderen van de PEG-sonde met interne fixatiedisk gebeurt in het ziekenhuis. De externe 

fixatiedisk wordt verschoven en de PEG-katheter wordt zo dicht mogelijk bij de buikwand 

doorgesneden. Met behulp van de gastroscoop wordt het afgeknipte deel dat zich in de maag 

en fistel bevindt, via maag, slokdarm en mond naar buiten gehaald. 

De methode om het afgeknipte deel via natuurlijke weg het lichaam te laten verlaten, kan leiden 

tot een verstoppingen en/of een ileus en wordt dan ook niet geadviseerd. 

Wanneer men hier toch voor kiest moet goed worden opgelet dat het afgeknipte deel met de 

defecatie het lichaam verlaat. 

Verwijderen van PEG-sonde met fixatieballon 

Om de PEG-sonde met fixatieballon te verwijderen wordt deze eerst met behulp van een spuit 

leeggezogen. Hierna kan de PEG-sonde voorzichtig uit de fistel worden getrokken. Een PEGsonde 

kan even worden verwijderd uit de stoma voor bijvoorbeeld de verzorging van de fistel 

en/of de vervanging van een versleten PEG-sonde. De fistel kan vrij snel dichtgroeien. Het is 

daarom van belang een reserve sonde bij de hand te hebben. Eventueel kan een blaaskatheter 

die één maat kleiner is als de PEG-sonde tijdelijk als 'noodsonde' voldoen. 

Sonde verwijderen zonder terugplaatsing 


In het geval dat een PEG-sonde blijvend wordt verwijderd sluit de fistel zich normaal gesproken 

spontaan tussen 1 – 6 uur. Als de fistel zich niet sluit kan het wondje verzorgd worden als een 

rode of gele wond. 5 

4 

Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Verpleeghuis- woon- en thuiszorg. September 

2004 (www.wip.nl; okt. 2004). 

5 

WCS wondenboek. 




Plaatsen van button 

Een button (met basket- of ballonfixatie) kan pas worden geplaatst als door een PEG-sonde 

een stevige fistel gevormd is. Hiervoor wordt over het algemeen een termijn van minimaal 6 

weken gehanteerd. 

De button moet dezelfde diameter en lengte hebben als de fistel. De diameter van de button is 

af te leiden van de dikte van de gebruikte PEG-sonde. Om de juiste lengte te kunnen bepalen 

wordt een speciaal meetinstrument gebruikt, de zogenaamde Stoma Measuring Device. 

Met basketfixatie 

De button met basketfixatie is voorzien van een verdikking vlak boven het uiteinde. Deze 

verdikking kan worden uitgerekt zodat hij smaller wordt en via de fistel in de maag kan worden 

geplaatst. 

Obturator 

Dit uitrekken gebeurt met behulp van een zogenaamde obturator. Een obturator is een staafje 

(meestal van roestvrij staal) dat via de schacht van de button tot in de tip wordt opgeschoven, 

waarna het uiteinde met de verdikking kan worden uitgerekt. De button wordt samen met de 

obturator die voor het uitrekken van het uiteinde zorgt, ingebracht. Na plaatsing wordt de 

obturator verwijderd. 

De plaatsing van een button met basketfixatie is vrij pijnlijk daar het uitgerekte uiteinde met de 

obturator altijd nog een stuk dikker is dan de fistel. Plaatsing moet dan ook, zeker bij kinderen, 

onder algehele anesthesie plaatsvinden. Dit betekent dat deze button thuis niet vervangen kan 

worden. 

Met ballonfixatie 

Plaatsing van de button met ballonfixatie is eenvoudig; cliënten kunnen in principe zelf de 

button verwisselen. 

Het plaatsen van een button bij een kind gaat niet altijd pijnloos. Het gebruik van een glijmiddel 

kan het inbrengen minder pijnlijk maken. Gebruik hiervoor een glijmiddel op waterbasis. Een 

glijmiddel op oliebasis kan het materiaal van de button aantasten. 

De button met ballonfixatie is vlak boven de uitstroomopening aan de maagzijde voorzien van 

een ballon die de interne fixatie verzorgt. Na plaatsing van de button in de fistel wordt de ballon, 

via het ventiel op de externe fixatiedisk, gevuld met water (hoeveelheid staat op verpakking). 

Na het inbrengen van de button moet altijd worden vastgelegd (in dossier) met hoeveel water 

de ballon is gevuld. 

De ballon mag niet worden gevuld met lucht, omdat de lucht in de loop van enkele uren uit de 

ballon zal verdwijnen. Hierdoor wordt de button minder goed gefixeerd. Ook bij een defect aan 

de ballon kan de button uit de fistel vallen. 

Wanneer de button uit de fistel valt, moet direct een reservebutton, of blaaskatheter met 

dezelfde dikte worden geplaatst, om te voorkomen dat de fistel zich gaat sluiten. 

Verzorgen button 


De huid rondom de button kan worden gereinigd met kraanwater en (eventueel weinig) zeep. 

Het routinematig, dus zonder dat er een indicatie voor is, gebruik maken van een 

desinfecterende zalf wordt afgeraden. Zalf verweekt de huid, waarmee de kans op 

beschadiging en dus op het ontstaan van infectie wordt vergroot 6 . 

6 

Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg September 

2004 (www.wip.nl; okt. 2004). 




Basketfixatie 

Om vasthechting aan de mucosa van de maag te voorkomen wordt de button met basketfixatie 

één keer per dag gedraaid. De button wordt niet gedomperld omdat er geen ruimte voor is. 

Over de lengte van de draai bestaat geen consensus. Meestal wordt een kwartslag of 360 

graden geadviseerd. 

Ballonfixatie 

Regelmatig wordt de ballon leeggezogen en gecontroleerd of de hoeveelheid opgezogen water 

overeenkomt met de oorspronkelijk ingespoten hoeveelheid. Over de frequentie van de 

balloncontrole bestaat geen consensus. Het voorschrift van de arts of van de fabrikant dient als 

leidraad. 

Over het algemeen is 1 – 2 x per maand voldoende (wanneer bij de controle veel vloeistof uit de 

ballon verdwenen is, wordt de frequentie opgehoogd). 

De button met ballonfixatie hoeft in principe niet gedraaid en of gedompeld te worden omdat de 

ballon zich niet vasthecht aan de mucosa. 

Verwijderen Button 


Basketfixatie 

Het verwijderen van de button met basketfixatie gebeurt zonder de obturator. De button wordt 

verwijderd door deze met een draaiende en geleidelijke beweging uit de fistel te trekken. 

Evenals het inbrengen is ook het verwijderen van de button vrij pijnlijk. Verwijderen gebeurt dan 

ook bij voorkeur in het ziekenhuis. Bij volwassenen wordt de huid rond de button verdoofd 

alvorens de button te verwijderen. Bij kinderen wordt de button onder algehele anesthesie 

verwijderd. 

Ballonfixatie 

Om de button met fixatieballon te verwijderen wordt met behulp van een spuit de ballon 

leeggezogen. Hierna kan de button voorzichtig uit de fistel worden getrokken. De button kan 

tijdelijk verwijderd worden (bijvoorbeeld voor de verzorging van de fistel en button). Omdat een 

fistel snel kan dichtgroeien is het van belang een reserve button bij de hand te hebben. 

Eventueel kan een blaaskatheter die één maat kleiner is dan de button als 'noodbutton' worden 

gebruikt. 




Toedienen sondevoeding via PEG, PEG-J of button 1 

In principe gelden voor het toedienen van sondevoeding via een PEG, PEG-J of button de zelfde 

uitgangspunten wat betreft de hygiëne en het voorkomen van dichtslibben, als voor het 

toedienen van sondevoeding via een neus-maagsonde: 

Voor het aanhangen of toedienen van de voeding worden de handen gewassen of met 

handalcohol ingewreven. Het is niet nodig handschoenen te dragen. 

Wanneer de sondevoeding continu wordt toegediend, moet de voedingsslang (slang tussen 

fles en sonde) na maximaal 96 uur worden vervangen. 

NB. In ziekenhuizen moet de voedingsslang elke 24 uur worden vervangen. 

De voeding via de PEG, PEG-J of button wordt binnen 24 uur toegediend, wat inhoudt dat de 

pack of fles met voeding niet langer dan 24 uur mag aanhangen. 

Bij het wisselen van de fles of pack wordt de voedingsslang doorgespoeld met een spuit met 

water (uit een flink stromende kraan). 

Bij bolustoedieningen wordt de PEG, PEG-J of button na elke toediening afgesloten met een 

schoon dopje. Het dopje moet elke 24 uur vervangen. 

Na iedere toediening van voeding of medicijnen, maar in ieder geval 4 – 6 x per dag wordt de 

PEG of button doorgespoeld met 20-30 ml (lauw) kraanwater. 

Bij kinderen tot 10 jaar is dit te veel, bij hen wordt doorgespoeld met 1 – 5 ml (bij kinderen 

ouder dan 10 jaar kan gespoeld worden met 20 ml (lauw) kraanwater 2 . 

NB. De PEG-J wordt bij continue voeding 8 x per dag door gespoeld met 20-30 ml kraanwater. 

De spuit die hiervoor wordt gebruikt mag binnen maximaal 24 uur worden hergebruikt, mits de 

stamper en de huls los van elkaar worden gereinigd en droog bewaard. 

Met het doorspoelen wordt het dichtslibben van de PEG, PEG-J of button voorkomen. 

De voedingspomp wordt dagelijks en na morsen huishoudelijk gereinigd. 


1 

Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Ziekenhuizen. Sept 2007. (www.wip.nl jan 2009) 


2004 (www.wip.nl; jan 09). 

2 

Richtlijn Neusmaagsonde V&VN, november 2011. Nieuwe-richtlijn-voor-neusmaagsondes 

(externe link naar de VenVN) 


Toedienen sondevoeding via PEG, PEG-J of button: 1 (van 1)


Complicaties bij PEG-sonde 

Naast de complicaties die in het algemeen bij sondevoeding kunnen optreden, zijn bij een PEGsonde 

1 nog een aantal specifieke complicaties mogelijk. Deze zijn te onderscheiden in vroege 

en late complicaties. Vroege complicaties kunnen ontstaan vlak na het inbrengen van de PEGsonde. 

Late complicaties kunnen ontstaan door problemen met de fistel. Complicaties die 

mogelijk optreden tijdens de ingreep worden hier niet beschreven. 

Ook kunnen zich specifieke technische problemen voordoen. 

Vroege complicaties 

Complicaties die kunnen optreden als gevolg van de ingreep zijn: 

lucht in de buikholte (pneumo-peritoneum) 

lucht onder de huid (subcutaan emfyseem) 

infectie van de wond 

pijn 

Lucht in de buikholte (pneumo-peritoneum) 

Kan ontstaan bij het doorprikken van de buik- en maagwand. Een pneumoperitoneum komt veel 

voor als complicatie, maar behoeft geen behandeling. 

Lucht onder de huid (subcutaan emfyseem) 

Een subcutaan emfyseem ontstaat waarschijnlijk doordat de lucht die in de maag wordt 

geblazen bij het aanbrengen van de gastrostomie, door drukverhoging de maag wordt 

uitgeperst via de wond. Drukverhoging in de maag treedt vooral op bij hoesten, persen of 

niezen. De lucht begeeft zich dan onder de huid, met name in de omgeving van de borst. Ook 

een subcutaan emfyseem hoeft niet te worden behandeld. 

Infectie van de wond 

Een infectie van de wond komt regelmatig voor. De oorzaak is niet altijd bekend, maar 

waarschijnlijk neemt de PEG-katheter bij het passeren van de mond, keelholte en slokdarm, 

ondanks de preventief gegeven antibioticakuur, micro-organismen met zich mee. Deze microorganismen 

kunnen de wond infecteren. 

Indien de wond geïnfecteerd is, dient deze regelmatig schoongemaakt te worden met gaasjes 

met desinfectans. De desinfectans mag alcohol bevatten. Alcohol heeft alleen een schadelijke 

werking op het materiaal (siliconen, PUR) als de sonde in een bad met alcohol gelegd zou 

worden. Dit is niet het geval bij desinfectie van de wond, waarbij het contact met alcohol 

kortstondig is. 

Pijn 

Een normaal gevolg van de ingreep is wondpijn. Behandeling met een pijnstiller, bijvoorbeeld 

paracetamol, voldoet in het algemeen. 

Late complicaties 


Onderstaande problemen kunnen zich voordoen ten gevolge van de aangelegde PEG-sonde. 

1 

PEG-sonde = PEG-katheter. De begrippen worden door elkaar gebruikt. Wij gebruiken PEGsonde 


Complicaties bij PEG: 1 (van 4)


Lekkage via de fistel 

Oorzaken zijn: 

De externe fixatiedisk zit niet op zijn plaats. 

Tussen de externe fixatiedisk en de huid moet ± 2 mm speling zitten. Wanneer de externe 

fixatiedisk niet op juiste plaats zit, kan lekkage optreden. Te veel speling is te voorkomen 

door met een watervaste viltstift een streepje op de PEG-sonde te plaatsen, zodat de externe 

fixatiedisk steeds op de juiste plaats kan worden teruggeschoven. 

De ballon is onvoldoende gevuld. 

Bij de PEG-sonde en button met fixatieballon is het mogelijk dat de ballon niet voldoende 

gevuld is. Controleer daarom de inhoud van de ballon regelmatig. Controle vindt plaats door 

het opzuigen van de inhoud. Eventueel kan 2 ml kraanwater extra worden bij gespoten. De 

ballon mag echter nooit met meer dan de toegestane hoeveelheid water bevatten. De 

toegestane hoeveelheid staat vermeld op de verpakking. Leg de hoeveelheid ingespoten 

water en de maximale hoeveelheid van de ballon vast in het dossier van de cliënt. 

Gebruik in gebieden met hard water geen kraanwater maar gedestilleerd water. 

De button is te lang. 

Wanneer de button te lang is, is de fistel niet goed afgesloten. Dit is op te lossen door het 

plaatsen van een button van de juiste lengte 

De PEG-sonde is te dun. 

Wanneer de PEG-sonde of button te dun is vergeleken met de diameter van de fistel, kan de 

maaginhoud langs de PEG lekken. Plaats een PEG-sonde waarbij de dikte meer 

overeenkomt met de diameter van de fistel. 

Bloeden van de fistel 

Soms bloedt de fistel licht door de groei van wild vlees. Stop de bloeding door met een gaasje 

lichte druk op de fistel uit te oefenen. Waarschuw de arts als het bloeden niet stopt. 

Huidirritatie 


Lekkage via de fistel. 

Huidirritatie door lekkage ontstaat door de etsende werking van de zure maaginhoud. Het 

verhelpen van de lekkage is vaak voldoende. 

Overgevoeligheid voor pleisters. 

Gebruik voor het fixeren van de PEG-sondes geen pleisters omdat daardoor huidirritatie kan 

optreden. Voor een goede fixatie van de PEG-sonde is gebruik van pleisters ook niet nodig. 

Overgevoeligheid voor silicone. 

Leg bij overgevoeligheid voor silicone een zacht non-woven gaasje onder de externe 

fixatiedisk. Vervang een PEG-sonde van silicone door een sonde van PUR. 

Infectie 

Waarschuw de arts bij het optreden van huidinfecties. 


Drukplekken 

Als de externe fixatiedisk te strak op de huid zit, kan er druknecrose ontstaan rond de fistel. 

Druknecrose is te voorkomen door de externe fixatiedisk zodanig te plaatsen dat er ± 2 mm 

speling tussen huid en fixatiedisk is. Overleg met de arst wanneer toch druknecrose ontstaat. 




Technische problemen bij het gebruik van een PEG-sonde 

Deze zijn te verdelen in: 

vastzitten van de sonde/button; 

dislocatie van de PEG-sonde; 

dislocatie van de button. 

Vastzitten van de PEG sonde/button 

Als de PEG-sonde of button niet meer kan worden rondgedraaid in de fistel betekent dit dat: 

de maagmucosa over de interne fixatiedisk of fixatiebasket is gegroeid; 

de PEG-sonde of button is vastgegroeid in de fistel. 

Om vasthechting aan de mucosa van de maag te voorkomen wordt de PEG-sonde dagelijks 

gedraaid om de lengteas (90 - 360 in overleg met arts) en één keer week gedompeld (als een 

theezakje). Een PEG-sonde met ballonfixatie hoeft niet gedraaid omdat vergroeiing niet kan 

plaatsvinden. 

Een button wordt wel gedraaid, maar niet gedompeld. Er is geen ruimte om te kunnen 

dompelen. Wanneer vergroeiing heeft plaatsgevonden dient in overleg met de arts gehandeld te 

worden. 

Dislocatie/verschuiving van de PEG-sonde 



Verschuiven van de PEG-sonde in de richting van de maag doordat: 

– De PEG-sonde vettig is geworden. 

Wanneer de PEG-sonde vettig is geworden, is de fixatie door de externe fixatiedisk niet 

meer optimaal, de PEG-sonde glijdt als het ware door de externe fixatiedisk. Reining de 

PEG-sonde en externe fixatiedisk met water en zeep. 

– De externe fixatiedisk niet meer functioneert. 

Vervang de externe fixatiedisk wanneer deze beschadigd is (bijv. gescheurd, beschadigde 

fixatieklem). 

Verschuiven van de PEG-sonde met interne fixatiedisk naar 'buiten' doordat de interne 

fixatiedisk niet goed functioneert. Stop met voeden. Fixeer de PEG-sonde met een pleister 

als deze nog niet uit de fistel is geschoven. 

Verschuiven van PEG-sonde met ballonfixatie (= PRG) naar 'buiten' doordat de fixatie ballon 

niet goed functioneert. 


– Te weinig water in de ballon. 

Zuig het water uit de ballon op met een spuit, en vergelijk dit met de oorspronkelijk 

ingespoten hoeveelheid water. Enige lekkage van water is normaal. Vul de ballon weer 

met de vermelde hoeveelheid water. 

– Defect aan de ballon. 

Een gat of scheur in de ballon is te constateren doordat bij opzuigen van water uit de 

ballon lucht of maaginhoud wordt opgetrokken. Vervang PEG-/PRG-sonde door een 

nieuwe als deze defect is. Indien de fistel gevormd is (na minimaal 6 weken) kan eventueel 

een button geplaatst worden. Dit kan na 6 tot 12 weken (alleen na overleg met arts). 

NB. Wanneer de PEG-sonde geheel uit de fistel gevallen is, moet direct een nieuwe sonde 

worden geplaatst om te voorkomen dat de fistel dichtgroeit. Een blaaskatheter die één maat 

kleiner is dan de PEG-sonde kan eventueel als ’noodsonde’ dienst doen. 

Dislocatie (verschuiving) van de button 


Te dunne schacht van de button. 

Hierdoor is de fixatie in de maag niet toereikend om de button op zijn plaats te houden. 

Vervang in dit geval de button door een button met een dikkere schacht. 




Niet goed functioneren van de basketfixatie. 

Hoewel niet waarschijnlijk kan het gebeuren dat de basketfixatie niet meer goed functioneert, 

waardoor de button uit de fistel komt. Stop de voeding en ga in overleg met de arts. Plaats 

zonodig een nieuwe button. 

Niet goed functioneren van de fixatieballon. Oorzaken kunnen zijn: 

– Te weinig water in de ballon. 

Zuig het water uit de ballon op met een spuit, en vergelijk dit met de oorspronkelijk 

ingespoten hoeveelheid water. Enige lekkage van water is normaal. Vul de ballon weer 

met de vermelde hoeveelheid water. 

– Een defect aan de ballon. 

Een gat of scheur in de ballon is te constateren doordat bij het opzuigen van water uit de 

ballon lucht of maaginhoud wordt opgetrokken. Vervang de button als de ballon defect is. 

NB. Wanneer de button geheel uit de fistel gevallen is moet direct, indien mogelijk, een nieuwe 

button worden geplaatst om te voorkomen dat de fistel dichtgroeit. Een blaaskatheter die één 

maat kleiner is dan de button kan eventueel als ’noodsonde’ dienst doen. 



Percutane Radiologische Gastrostomie. Academisch Ziekenhuis Groningen, Afdeling 

Radiologie. 




Neus-maagsondes 

Neus-maagsondes zijn flexibele slangen, met aan de 'mondzijde' (of proximale einde) een 

conische of mannelijke luerlockaansluiting 1 voor een toedieningssysteem, een spuit of een 

trechter. Aan de uitstroomzijde (of distale einde) bevinden zich één of meerdere 

uitstroomopeningen. Op de sonde zijn een aantal markeringen aangebracht die als 

oriëntatiepunt kunnen dienen bij het inbrengen. 

Veel sondes hebben een voerdraad of een verzwaarde tip aan de uitstroomzijde om het 

inbrengen te vergemakkelijken. 

NB 1 Bij zuigelingen worden geen sondes met voerdraad gebruikt omdat een voerdraad de 

slokdarm kan beschadigen. 

NB 2 Een voerdraad mag niet gebruikt worden om een verstopte sonde doorgankelijk te maken. 

De neus-maagsondes hebben verder veelal een radiopaquelijn waardoor controle van de 

ligging door middel van röntgen doorlichting mogelijk is. Tevens kunnen sondes voorzien zijn 

van een extra toedieningspoort voor het toedienen van medicatie. Met een afsluitdopje kan de 

sonde worden afgesloten. 

Neus-maagsondes kunnen uit verschillend materiaal vervaardigd zijn zoals: 

Polyvinylchloride (PVC) 

Polyvinylchloride is een stug materiaal. Voor een PVC-sonde is het materiaal soepel gemaakt 

door er een weekmaker aan toe te voegen. Maagzuur is van invloed op deze weekmakende 

stof. In 7 tot 10 dagen lost deze stof op in het maagzuur. De PVC-sonde wordt dan hard, wat 

kan leiden tot perforatie van het maagslijmvlies. 

Een PVC-sonde is daarom alleen geschikt voor kortdurend en/of eenmalig gebruik. Voor 

langdurig gebruik is de PVC-sonde niet geschikt. Een PVC-sonde wordt (meestal) zonder 

voerdraad ingebracht. 

Poly-Urethaan (PUR) 

Poly-Urethaan (PUR) is een soepel en glad materiaal en het is erg sterk. Het maagzuur heeft 

hier geen invloed op. Het toevoegen van een weekmaker is niet nodig. PUR-sondes blijven in 

ieder geval 6 maanden soepel. 

Omdat het materiaal soepel is, wordt de PUR-sonde over het algemeen met een voerdraad 

in gebracht. 

Door de aard van het materiaal is de wand van de sonde heel dun. De verhouding externe 

diameter/interne diameter is optimaal. 

Silicone 

Silicone is een zeer soepel materiaal. Een silicone sonde kan niet zonder voerdraad 

ingebracht worden. Silicone is een zwak materiaal. De wand van de sonde is in vergelijking 

met sondes van andere materialen vrij dik. Een siliconen sonde wordt over het algemeen 

goed verdragen. 

Naast het soort materiaal zijn verder de volgende aspecten van belang voor de keuze voor een 

bepaalde sonde: 

de lengte van de sonde; 

de diameter van de sonde; 

de uitstroomopeningen; 

de aansluitmogelijkheden. 

Lengte van de neus-maagsonde 

Er zijn sondes van verschillende lengtes verkrijgbaar. 

Een neus-maagsonde voor volwassenen, is over het algemeen 110 cm lang. 

De duodenum sonde is over het algemeen 125 cm lang. 

Een neus-maagsonde voor kinderen is meestal: 50 cm lang. 

1 zie Aansluitmogelijkheden 


© Vilans 23-11-2011 Materiaalbeschrijving 

Neus-maagsondes: 1 (van 2)


Dikte van de neus-maagsonde 

De externe diameter of de dikte van de sonde wordt uitgedrukt in Charrière (Ch: 0,3 mm) of 

French (Fr: 0,2 mm). Dikkere sondes zijn gemakkelijker in te brengen, maar geven sneller 

irritatie in de neus, keelholte en slokdarm. Zoals aangegeven is het soort materiaal waaruit de 

sonde vervaardigd is maatgevend voor de dikte van de wand van de sonde. De wand van de 

siliconen sonde is in vergelijking met de PVC- en PUR-sonde vrij dik. Bij eenzelfde externe 

diameter is het lumen (de interne diameter) veel kleiner dan bij de PUR-sondes. Bij een kleiner 

lumen neemt de kans op verstopping toe. 

Bij volwassenen wordt over het algemeen gebruik gemaakt van sondes met een Ch 8, 10 of 12. 

Bij kleine kinderen wordt ook de Ch 6 gebruikt. 

Gebruik bij toediening van visceuze sondevoeding (bijvoorbeeld vezelverrijkt, energieverrijkt) 

minimaal een sonde met Ch 10. Als het plaatsen van een dikkere sonde niet mogelijk is, moet 

de sonde iedere 2 uur met 20-30 ml water (kinderen 10 ml) worden doorgespoten. 

Uitstroomopeningen 

De meeste neus-maagsondes zijn voorzien van een 'eindstandige' uitstroomopening en twee 

zijopeningen. Dit garandeert een goede doorstroming van de sondevoeding. Bovendien kan op 

een veilige manier de retentie worden bepaald; de sonde kan zich niet aan de maagwand 

vastzuigen waardoor slijmvliesbeschadiging zou kunnen optreden. 

Aansluitmogelijkheden 

De Europese Unie heeft een richtlijn opgesteld over de aansluitmogelijkheden van enterale 

toedieningssystemen en intraveneuze lijnen. De aansluiting van een enteraal voedingssysteem 

op een sonde mag niet gelijk zijn aan de aansluiting van een infuussysteem op een perifere of 

centrale infuuslijn, zodat het abusievelijk intraveneus toedienen van sondevoeding onmogelijk 

is. Voor de voedingssonde betekent dit dat de volgende aansluitmogelijkheden toegestaan zijn: 

een conische aansluiting; 


een luerlockverbinding, waarbij voor een sondevoedingsysteem geldt dat de sonde het 

mannelijk luerlockgedeelte heeft en het toedieningsysteem of spuit het vrouwelijk 

luerlockdeel (NB. bij intraveneuze infuussystemen is dit andersom). 

Bij voorkeur hebben de sondes met een luerlockaansluiting een adapter waarop een spuit 

kan worden geplaatst. Hierdoor kan met een 'gewone' spuit medicatie worden toegediend, de 

sonde worden doorgespoeld en/of de retentie worden bepaald. 


Neus-maagsondes: 2 (van 2)


PEG-sondes 

PEG staat voor: 

Percutaan; dat wil zeggen door de huid. 

Endoscopisch; dat wil zeggen inwendig onderzoek spijsverteringskanaal met behulp van een 

endoscoop (= soepele bestuurbare slang met een camera). 

Gastrostomie; dat wil zeggen maag (gaster) uitmonding (stoma). 

De PEG-sonde 1 bestaat uit een dunne doorzichtige slang die door fixatiedisk en/of fixatieballon 

stevig op zijn plaats blijft. 

Voor het voeden of toedienen van medicijnen via PEG wordt gebruik gemaakt van: 

PEG-sondes 

Buttons 

NB: Een PRG- (Percutane Radiologische Gastronomie) katheter is een PEG-sonde die direct 

door de buikhuid met behulp van röntgendoorlichting wordt ingebracht en niet met behulp van 

een endoscoop via het spijsverteringskanaal. Een PRG heeft altijd een fixatieballon en geen 

fixatiedisk. 

Soorten PEG-sondes 

PEG-sondes zijn gemaakt van Poly-Urethaan (PUR) of silicone en 

de lengte varieert van 25 tot 35 cm of langer (de lengte kan worden afgeknipt); 

de dikte varieert van Ch 9 tot Ch 24. 

Voedingsconnector 

Het deel van de PEG-sonde dat uit de buik steekt, wordt voorzien van een voedingsconnector. 

Elke PEG-sonde heeft zijn eigen voedingsconnector, die standaard bijgeleverd wordt. De 

voedingsconnector is vaak conisch van vorm (soms heeft hij een luerlockaansluiting). Hierop 

kan een toedieningsysteem of spuit worden aangesloten voor de toediening van sondevoeding. 

Uitstroomopeningen 

Het deel van de PEG-sonde dat in de maag zit, is voorzien van één of meerdere 

uitstroomopeningen. 

Soorten 

Er zijn twee soorten PEG-sondes: 

met interne fixatiedisk; 

met ballonfixatie. 


PEG-sonde met interne fixatiedisk 

Aan de PEG-sonde is vlak boven de uitstroomopeningen een plaatje bevestigd, de interne 

fixatiedisk. De interne fixatiedisk is rond of klaverbladvormig en gemaakt van silicone, waardoor 

hij zacht is en zich goed samenvouwt. Deze eigenschap zorgt ervoor dat de keelholte en 

slokdarm niet worden beschadigd tijdens het inbrengen. De interne fixatiedisk zit na plaatsing in 

de maag en zorgt ervoor dat de PEG-sonde niet uit de maag naar buiten kan schuiven. 

PEG-sonde met fixatieballon 

Vlak boven deze uitstroomopeningen is de sonde voorzien van een ballon die de interne fixatie 

verzorgt. Deze ballon wordt via een ventiel opgeblazen met kraanwater. De ballon mag niet 

worden gevuld met lucht omdat de lucht in de loop van enkele uren uit de ballon zal verdwijnen. 

Het gevolg hiervan is vermindering van de interne fixatie. 

1 

PEG-sonde = PEG-katheter. De termen worden door elkaar gebruikt. Wij gebruiken PEGsonde 


PEG-sonde: 1 (van 3)


Externe fixatiedisk (bij zowel PEG met interne fixatiedisk als met fixatieballon) 

Beide PEG-sondes hebben een externe fixatiedisk. De externe fixatiedisk is voorzien van een 

gat waardoor de PEG-sonde loopt. Soms is de externe fixatiedisk voorzien van een soort 

borging waarmee de PEG-sonde in de externe fixatiedisk wordt geklemd. De externe fixatiedisk 

kan verschillende vormen hebben en is gemaakt van silicone. Deze externe fixatiedisk zorgt er 

samen met de interne fixatiedisk voor dat de PEG-sonde goed is gefixeerd. 

Markeringen 

Op de PEG-sonde zijn markeringen aangebracht, die het mogelijk maken om de externe 

fixatiedisk in dezelfde positie terug te plaatsen en de lengte van de fistel te bepalen. Dit is met 

name van belang bij een pas aangelegde gastrostoma, omdat de fistel zich nog moet vormen. 

Buttons 

De button is gemaakt van silicone en 

de lengte van de schacht varieert van 0,8 cm tot 4,5 cm; 

de dikte varieert van Ch 14 tot Ch 24. 

Externe fixatiedisk 

De silicone externe fixatiedisk (de 'hoed van de paddestoel') is rond of driehoekig van vorm. De 

opening van de button is in de fixatiedisk geïntegreerd. Op de opening kan door middel van 

bijgeleverde koppelstukjes (voedingsconnector, extensionset) een spuit of toedieningssysteem 

worden aangesloten waarmee sondevoeding kan worden toegediend. De fixatiedisk is verder 

nog voorzien van een aangegoten afsluitdopje waarmee de button kan worden afgesloten als er 

geen sondevoeding wordt gegeven. 

Uitstroomopening 

Aan de maagzijde heeft de button één uitstroomopening. De button is voorzien van een 

zogenaamde antireflux klep, die voorkomt dat maaginhoud terug kan vloeien. 

Soorten buttons 

Er zijn twee verschillende soorten buttons: 

buttons met basketfixatie; 

buttons met ballonfixatie. 


Button met basketfixatie 

De button met basketfixatie (bijvoorbeeld: Entristar, Flexiflo Stomate ® ) is voorzien van een 

verdikking vlak boven het uiteinde. Deze verdikking kan worden uitgerekt zodat hij smaller wordt 

en via de fistel in de maag kan worden geplaatst. Dit uitrekken gebeurt met behulp van een 

zogenaamde obturator. Een obturator is een staafje (meestal van roestvrij staal) dat via de 

schacht van de button tot in de tip wordt opgeschoven, waarna het uiteinde met de verdikking 

kan worden uitgerekt. De button wordt, samen met de obturator die voor het uitrekken van het 

uiteinde zorgt, ingebracht. Na plaatsing wordt de obturator verwijderd. 

De antirefluxklep is in de uitstroomopening verwerkt. 

Button met ballonfixatie 

De button met ballonfixatie is vlak boven de uitstroomopening aan de maagzijde voorzien van 

een ballon die de interne fixatie verzorgt. Na plaatsing van de button in de fistel wordt de ballon, 

via het ventiel op de externe fixatiedisk, gevuld met kraanwater (in gebieden met hard 

leidingwater wordt gedestilleerd water aanbevolen). Op de verpakking is aangegeven met 

hoeveel water de ballon gevuld kan worden. 

De ballon mag niet worden gevuld met lucht, omdat de lucht in de loop van enkele uren uit de 

ballon zal verdwijnen. Hierdoor wordt de button minder goed gefixeerd. Ook bij een defect aan 

de ballon kan de button uit de fistel vallen. 




Bij de button met ballonfixatie is de antirefluxklep opgenomen in de externe fixatiedisk. 

Stoma Measuring Device 

Voorafgaand aan de plaatsing van een button moet de juiste maat van de button worden 

vastgesteld. De button moet dezelfde diameter en lengte hebben als de fistel. De diameter van 

de button is af te leiden van de dikte van de gebruikte PEG-sonde. Om de juiste lengte te 

kunnen bepalen wordt een speciaal meetinstrument gebruikt, de zogenaamde Stoma 

Measuring Device. 

De Stoma Measuring Device bestaat uit een dunne slang van PVC, met aan het uiteinde van de 

tip een ballon. Op de slang is een schaalverdeling aangebracht. Na het inbrengen van de 

Stoma Measuring Device in de fistel wordt de ballon opgeblazen. De Stoma Measuring Device 

wordt teruggetrokken, totdat de ballon tegen de maagwand aanligt. Aan de hand van de 

schaalverdeling wordt de lengte van de fistel bepaald. Op basis hiervan wordt de juiste maat 

van de button gekozen. Als het kan wordt de maat genomen als de cliënt zit. Er wordt altijd naar 

boven toe afgerond zodat de button niet in de knel komt. Indien sprake is van ondervoeding, 

moet er, op termijn, rekening gehouden worden met een toename van de omvang van de buik. 

Ieder merk button heeft zijn eigen Stoma Measuring Device. 

Zwemmen met PEG-sonde of button 


Cliënten met een PEG-sonde of een button kunnen in bad of zwemmen zonder de PEG-sonde 

of button apart af te plakken. Bij voorkeur niet zwemmen in stilstaand natuurwater! Het is wel 

van belang om de huid onder de fixatiedisk na het baden goed te drogen. 

NB Gedurende de eerste week na het aanbrengen van de PEG-sonde is het niet toegestaan 

om te douchen of een bad te nemen. 




MIC KEY 1 

De MIC KEY is een button, een voedingssonde via een gastrostoma. De MIC KEY is gemaakt 

van siloconen. 

Van de sonde is alleen een plat knoopje op de buik zichtbaar. Het biedt de cliënt meer 

bewegingsvrijheid doordat er geen voedingsslang aangekoppeld blijft. Bovendien is de MIC 

KEY niet zichtbaar onder de kleding. 

Plaatsing MIC KEY 

De MIC KEY wordt geplaatst in een stoma (gastrostoma). Eerst wordt glijmiddel aangebracht. 

Gebruik glijmiddel op waterbasis (oliehoudende glijmiddel kan de katheter aantasten). 

Vul de fixatieballon van een geplaatste MIC KEY via een ventiel met 5 ml water. Gebruik in 

gebieden met hard water gedestilleerd water om de fixatieballon te vullen. 

De fixatieballon zorgt voor interne fixatie van de MIC KEY. Vul de fixatieballon nooit met meer 

dan 10 ml water. Noteer de hoeveelheid water waarmee de ballon gevuld is in het dossier. 

Toediening voeding 


Om voeding en medicijnen toe te dienen moet altijd een verlengslang aan de MIC KEY 

aangekoppeld worden. 

Voeding wordt toegediend met een spuit, maar ook de voedingsslang van een voedingspomp 

kan aangesloten worden op de verlengslang van de MIC KEY. 

1 Uit: Cobra Medical, Verzorging van PEG-katheters en voedingskatheters met 

ballonfixatiesysteem. www.cobramedical.com 


MIC KEY: 1 (van 1)

Protocollenboek Voorbehouden en Risicovolle en Overige ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?