Theorie wondzorg
Theorie wondzorg
Theorie wondzorg
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
1 Anatomie en fysiologie van de<br />
bloedvaten, lymfe en huid.<br />
1.1 Bloedvaten<br />
Arteriën en venen hebben dezelfde opbouw<br />
en bestaan uit 3 lagen:<br />
• de tunica intima,<br />
• tunica media<br />
• tunica adventitia.<br />
De tunica intima is de<br />
binnenste laag en<br />
bestaat uit<br />
endotheelcellen. De endotheelcellen in deze laag zijn in staat veranderingen waar<br />
te nemen zoals druk, zuurstofgehalte en bloedstroom. Om dit optimaal te houden<br />
kunnen de endotheelcellen bepaalde factoren produceren.<br />
30-8-2012<br />
De middelste laag, tunica media, bestaat uit gladde spiercellen en collageen.<br />
Arteriën dicht bij het hart hebben in de media ook veel elastische vezels. Het<br />
collageen zorgt voor stevigheid en tegelijkertijd elasticiteit.<br />
De buitenlaag (tunica adventitia), bestaat uit dun fibreus bindweefsel,<br />
vaatnetwerk dat het bloedvatweefsel van bloed voorziet, lymfevaten en<br />
zenuwen. De verschillende lagen worden gescheiden door elastische<br />
membranen.<br />
1
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
Een ader of vene is een soort bloedvat dat zorgt voor de terugvoer van het bloed richting het hart. Het<br />
bloed stroomt hier rustiger dan in een slagader en<br />
onder lage druk. (Aders zijn wijder dan arteriën van<br />
dezelfde vertakkinggeneratie, en er zijn er ook vaak<br />
meer van). De wanden van aders zijn minder dik dan<br />
die van slagaders, omdat de druk in aders veel lager<br />
is.<br />
Aders liggen vaker aan de oppervlakte van het<br />
lichaam, terwijl slagaders meestal veel dieper liggen.<br />
Veel aders hebben terugslagkleppen die ervoor<br />
zorgen dat het bloed niet de verkeerde kant op<br />
stroomt. De aders bevatten zuurstofarm bloed,<br />
behalve de longader(venae pulmonalis). De longader leidt namelijk het bloed terug van de longen<br />
naar het hart en bevat zuurstofrijk bloed.<br />
1.2 Het Lymfvaatstelsel<br />
Het lymfvaatstelsel bestaat uit een netwerk van lymfvaten, lymfatisch weefsel en groepjes<br />
boonvormige lymfklieren. De lymfvaten absorberen vocht (lymfe) uit de lichaamsweefsels en geven<br />
het aan het bloed af zodat de vochtbalans van het lichaam gehandhaafd blijft. De lymfe wordt door de<br />
lymfklieren gefilterd. lymfklieren zitten vol met een bepaald soort witte bloedlichaampjes, lymfocyten<br />
genoemd. Lymfocyten worden voornamelijk in het beenmerg geproduceerd en helpen het lichaam<br />
tegen infectie te beschermen.<br />
1.2.1 Doorsnede van een lymfvat<br />
Lymfvaten hebben dunne wanden waardoor vocht, dat lymfe wordt genoemd, uit de omringende<br />
weefsels de vaten in kan stromen. De lymfe stroomt door de vaten door de samentrekking van<br />
spieren. In de vaten zitten kleppen om terugstromen te voorkomen.<br />
1.2.2 Lymfatisch weefsel in een klier<br />
30-8-2012<br />
1. LYMFVATWAND: Dunne, gespecialiseerde wanden laten wel vocht<br />
naar binnen, maar niet naar buiten<br />
2. KLEP: De klep gaat open (zoals op de foto) om de lymfe door te<br />
laten en sluit om terugstromen te voorkomen<br />
Deze microscopische opname toont een fijn, vezelig netwerk<br />
van lymfatisch weefsel. In het netwerk zitten witte<br />
bloedlichaampjes, die een sleutelrol in het immuunsysteem van<br />
het lichaam spelen.<br />
1. Vezelig weefsel<br />
2. Wit bloedlichaampje<br />
2
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
1.2.3 Een lymfklier<br />
De stroom lymfe vertraagt als hij door de nauwe kanaaltjes in de lymfklier beweegt. Door de vertraging<br />
hebben de macrofagen de tijd om ziektekiemen uit de lymfe te filteren.<br />
. 1. Klep<br />
30-8-2012<br />
2. Toevoerend lymfevat: Er komen talrijke<br />
lymfvaten op een lymfklier uit<br />
3. Sinus<br />
4. Macrofaag: Dit witte bloedlichaampje<br />
stulpt zich om lichaamsvreemd en dood<br />
materiaal heen en vernietigt het<br />
5. Kapsel: De lymfklier is omgeven met<br />
vezelig weefsel<br />
6. Slagader<br />
7. Ader<br />
8. Afvoerend lymfevat: De gefilterde lymfe<br />
wordt door dit ene vat afgevoerd<br />
9. Kiemcentrum: Dit gebied bevat witte<br />
bloedlichaampjes die lymfocyten worden<br />
genoemd<br />
3
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
1.2.4 Het lymfvaatstelsel (structuur)<br />
30-8-2012<br />
1) Elleboogklier<br />
2) Okselklieren: Deze klieren<br />
filteren lymfe uit armen en<br />
borsten<br />
3) Vena subclavia: Deze ader, die<br />
naar het hart leidt, ontvangt<br />
gefilterde lymfe van de borstbuis<br />
en andere lymfvaten<br />
4) Milt: Dit is het grootste<br />
lymforgaan, waar veel<br />
lymfocyten (witte<br />
bloedlichaampjes) hun werk<br />
doen en waar tevens ‘oude’<br />
bloedcellen uit het bloed worden<br />
gefilterd.<br />
5) Plaques van Peijer: Gebieden<br />
met lymfatisch weefsel in de<br />
darmen worden plaques van<br />
Peyer genoemd<br />
6) Klier van Rosenmüller: Deze<br />
klier filtert lymfe uit het<br />
onderlichaam<br />
7) Knieklieren: Deze klieren achter<br />
de knieën filteren lymfe uit benen<br />
en voeten<br />
8) Lymfvat: Talrijke lymfvaten<br />
vervoeren lymfe van de weefsels<br />
naar de hoofdlymfvaten via<br />
lymfklieren<br />
9) Cisterna Chyli: Dit lymfvat, dat<br />
versmalt en overgaat in de<br />
borstbuis, ontvangt lymfe uit het<br />
onderlichaam<br />
10) Borstbuis (Ductus Thoraticus):<br />
Dit hoofdvat ontvangt lymfe van<br />
de meeste lymfvaten<br />
11) Schhildklier: De schildklier<br />
produceert belangrijke witte<br />
bloedlichaampjes<br />
12) Rechter lymfbuis: Deze buis<br />
ontvangt gefilterd lymfe van de<br />
rechterarm en het rechterdeel<br />
van het bovenlichaam<br />
13) Halsklieren: Hier wordt lymfe uit<br />
hoofd en hals gefilterd<br />
4
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
1.3 De huid<br />
1.3.1 De opperhuid of epidermis<br />
Deze bovenste huidlaag wordt elke maand vervangen en is ongeveer 0,1mm dik.<br />
De opperhuid bestaat uit :<br />
Verhoorningslaag,<br />
Deze bestaat uit 3 lagen:<br />
-hoornlaag<br />
-heldere laag<br />
-korrellaag<br />
De verhoorningslaag bestaat uit dode cellen.<br />
Naarmate de cellen meer naar de oppervlakte schuiven<br />
worden ze meer afgeplat en bevatten ze geen kermen meer.<br />
De hoornlaag bevat dan ook afgeplatte dode cellen zonder<br />
kern, die gemakkelijk loslaten en constant door<br />
nieuwgevormde cellen worden afgestoten.<br />
Als deze hoornlaag abnormaal dik is spreekt men van eelt.<br />
Kiemlaag<br />
Deze bestaat uit 2 lagen:<br />
-stekelcellenlaag<br />
-basale laag<br />
De kiemlaag bestaat uit levende cellen.<br />
De basaallaag zijn levende opperhuidcellen die gevoed<br />
worden vanuit de lederhuid. (De opperhuid bevat geen<br />
bloedvaten)<br />
De cellen veranderen van uiterlijk (meer hoekig en stekelige<br />
verbindingen met de anderen cellen) en worden dan<br />
stekelcellen genoemd.<br />
Het duurt 28 dagen voordat een cel van de kiemlaag is opgeschoven<br />
1.3.2 De lederhuid of dermis<br />
De lederhuid of dermis bestaat uit de:<br />
papillaire laag en de reticulaire laag<br />
De papillaire laag vormt een gegolfde overgang met de opperhuid. In de papillen die zo gevormd<br />
worden zitten bloedvaten, zenuwen en lymfevaten.<br />
De papillaire laag= losmazig bindweefsel (collageen en elastinevezels)<br />
De reticulaire laag =stevig netwerk van parallel gerangschikte collageen en elastinevezels<br />
Deze laag zorgt voor de nodige stevigheid en elasticiteit van de huid.<br />
In de dermis bevinden zich kleine bloedvaten, lymfevaten, zenuwuitlopers, zintuigcellen voor koude,<br />
warmte, tastzintuig, haarfollikels, talgklieren, zweetklieren.<br />
De afvoerbuizen van talgklieren, zweetklieren en haarfollikels doorboren de opperhuid.<br />
De haarfollikels, talgklieren en zweetklieren vormen een reservoir van waaruit na een verwonding<br />
epitheel kan groeien.<br />
30-8-2012<br />
5
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
1.3.3 Onderhuids bindweefsel<br />
Kenmerkend van deze huidlaag is het gemis van een scherpe begrenzing, het vetdepot dat dient voor<br />
isolatie van warmte.<br />
Bij vermindering van vetreserves en afhankelijk van de plaats kan een zeer<br />
beweeglijke verbinding ontstaan tussen de huid en de onderliggende structuren bv botdelen (stuit,<br />
hielen)<br />
Hierdoor is er een verhoogde kans op beschadiging van de bloedvaten die dwars door de<br />
onderhuid de dermis van voeding voorzien.<br />
Dit is vaak een probleem bij wat oudere mensen.<br />
Huid direct op bot samen met schuifkrachten geeft een afscheuring van onderhuids bindweefsel en<br />
bloedvaten; dus decubitus<br />
1.4 Functies van de huid<br />
1.4.1 Barrière functie<br />
De huid vormt door de aaneengesloten ligging van de epitheelcellen een ondoordringbare laag<br />
Door talg en zweet is de huid voor veel niet tot de eigen flora gerekende huidbacteriën onleefbaar<br />
De huid schilfert af waardoor micro-organismen worden verwijderd<br />
Op de huid zijn reeds eigen bacteriën aanwezig, die laten geen ruimte toe voor nieuwkomers. Samen<br />
met het transpiratievocht vormen (huid)bacteriën de<br />
zuurgraad v/d huid=bescherming tegen pathogene micro-organismen.<br />
• Na elke verwonding,ongeacht klein of groot treedt besmetting op van het<br />
onderliggend weefsel.<br />
1.4.2 Temperatuurregeling<br />
1.4.3 Uitscheiding<br />
Transpiratievocht bevat zouten en afbraakproduct<br />
1.4.4 Zintuigen<br />
30-8-2012<br />
De lichaamstemperatuur wordt beïnvloed door kippenvel en transpiratie.<br />
Door kippenvel vormt er zich een lucht isolerende laag tussen de haartjes.<br />
Door verdamping van het transpiratievocht wordt warmte aan het lichaam<br />
onttrokken.<br />
De receptoren in de huid zijn de waarnemers voor koude, warmte druk, tast en pijn.<br />
1.4.5 Vitamineproductie<br />
Door het inwerken van zonlicht op de huid, wordt er vitamine D geproduceerd. Deze vitamine draagt<br />
bij aan de kalkhuishouding in het lichaam.<br />
6
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
2 Wonden<br />
2.1 Wat is een wond?<br />
Pathologische toestand waarbij weefsel van elkaar gescheiden en<br />
of vernietigd is, gepaard gaande met weefsel en functieverlies.<br />
2.2 Indeling van wonden<br />
2.2.1 Acuut of chronisch<br />
Een acute wond ontstaat plotseling bijvoorbeeld een snijwond en een chronische wond geneest erg<br />
langzaam, bijvoorbeeld Ulcus Cruris (open been)<br />
2.2.2 Zwart-Geel-Rood<br />
Je kunt spreken van zwart/geel/rode wonden, dan deel je in naar aanleiding van een kleur die je in de<br />
wond ziet.<br />
2.3 Oorzaak<br />
2.3.1 Mechanische verwonding<br />
de schaafwond =><br />
Een voorbeeld van een schaafwond na een val met de fiets.<br />
Ook de donorsite van een huidtransplantatie is een forse<br />
schaafwond.<br />
de bijtwond<br />
De honden of mensenbeet is ook een mechanische verwonding<br />
Je ziet op de foto nog de tanden om de wond staan.<br />
Beetwonden zijn erg gevoelig voor infecties.<br />
30-8-2012<br />
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
2.3.2 Chemische verwonding:<br />
2.3.3 Thermische verwondingen:<br />
30-8-2012<br />
Deze meneer heeft op zijn knieën de vloer geëgaliseerd. In het<br />
middel dat hiervoor gebruikt wordt zit een sterk zuur. In de avond<br />
had meneer alleen rode knieën.Toen hij s`nachts wakker werd,<br />
waren de knieën zwart<br />
Dit is dus een ernstige chemische verwonding.<br />
Verder kun je ook denken aan verwondingen door logen, chloor en<br />
chemische strijdgassen.<br />
De verbrandingen, maar ook bevriezingen geven dezelfde<br />
verschijnselen.<br />
2.3.4 Elektrische verwonding:<br />
2.3.5 Stralingswonden:<br />
De elektrische verwonding ontstaat door bv een blikseminslag, of blijven<br />
“hangen” aan de elektriciteitsmast. De uitwendige verwonding valt meestal wel<br />
mee, alleen een inslagwondje en soms ook een uitslagwond (vnl bij bliksem)<br />
Inwendig kan de schade enorm zijn, hartschade beschadiging van zenuwbanen<br />
enz.<br />
Wonden door radiotherapie maar ook de normale zonnebrand is een<br />
stralingswond.<br />
Zonnebrandwonden zullen onder normale omstandigheden goed<br />
genezen, maar stralingswonden tgv radiotherapie zijn wonden die<br />
moeilijk genezen en veel aandacht nodig hebben. Beide soorten<br />
wonden zijn erg pijnlijk.<br />
2.3.6 Oncologisch Ulcus:<br />
2.3.7 Circulatiestoornis wonden:<br />
Een oncologisch ulcus geneest erg slecht.<br />
Vaak is de oorzaak de primaire tumor, maar ook zie je soms<br />
huidmetastasen van tumoren elders in het lichaam<br />
Primaire tumoren zie je vaak bij oudere mensen die zich verwaarloosd<br />
hebben of zich schamen om naar de dokter te gaan.<br />
Ze verspreiden een typische geur.<br />
Deze wonden ontstaan door een tekort aan bloedtoevoer.<br />
Dit is een wond van een patiënt met meningitis (hersenvliesontsteking)<br />
en daarmee gepaard gaande bloedstollingproblemen.<br />
Er ontstaan kleine niet wegdrukbare vlekjes, dit wijst op<br />
circulatiestoornis.<br />
8
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
30-8-2012<br />
Ook de Ulcus Cruris (arterieel of veneus) is een circulatieprobleem. De<br />
problemen liggen in de aanvoer van voedingsstoffen of in de afvoer van de<br />
afbraakproducten, of in beide.<br />
Mensen met diabetes hebben een verhoogde kans op dichtslibben van het<br />
arteriële systeem, dus krijgen ze problemen met de aanvoer van<br />
voedingsstoffen. Dit geeft smerige wonden die slecht genezen.<br />
Doorligwonden vallen ook onder de circulatiestoornissen, omdat de circulatie<br />
bij deze patiënten afgesloten is geweest doordat ze op het lichaamsdeel<br />
hebben gelegen<br />
De wondgenezing van deze wonden verloopt altijd gestoord.<br />
2.4 Wondgenezing<br />
2.4.1 Fasen in de wondgenezing<br />
2.4.1.1 Fase 1 Vaatreactiefase<br />
Deze fase bestaat uit:<br />
Bloedingsfase:<br />
In deze fase komen er 2 mechanismen na elkaar in<br />
werking:<br />
Plaatje 1:Vasodilatatie vaatverwijding waardoor<br />
bloeding ontstaat met als doel het reinigen van de<br />
wond.<br />
Plaatje 2:Vasoconstrictie vaatvernauwing (boa<br />
constrictor) de stolling komt op gang, bloedplaatjes<br />
gaan klonteren(coaguleren)waardoor een uitwendig<br />
stolsel ontstaat met korstvorming.<br />
Ontstekingsfase<br />
Plaatje 3: Ontstekingsfase:<br />
De rode bloedcellen scheiden chemische stofjes af die<br />
leucocyten aantrekken.<br />
De ontstekingsfase begint (er is weer vasodilatatie)<br />
Kenmerken: zwelling, roodheid, warmte, pijn,<br />
functieverlies.<br />
• Zwelling ontstaat door een verhoogde<br />
doorlaatbaarheid van de vaatwand waardoor er<br />
extra vocht in de weefsels komt.<br />
• Roodheid ontstaat door vasodilatatie, dit is het<br />
openzetten van de bloedvaten<br />
• Warmte ontstaat door vasodilatiatie en toegenomen<br />
vacularisatie<br />
• Pijn door druk op de zenuwuiteinden<br />
• Functieverlies door pijn en oedeem in het gebied<br />
In het wondoedeem zitten witte<br />
9
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
bloedcellen(leucocyten)die zorgen voor het opruimen van dood weefsel, bacteriën en vreemd<br />
materiaal. Dit verlaat het lichaam inde vorm van<br />
pus uit de wond of via het lymfesysteem.<br />
Soms ontstaat er in deze fase een lichte lichaamstemperatuurstijging,<br />
Duur van deze fase is ongeveer 3 tot 5 dagen.<br />
2.4.1.2 Fase 2 Granulatiefase<br />
Na ongeveer 5 dagen wordt de wond zogenaamd in de steigers<br />
gezet.<br />
Dit gebeurt door de opbouw van een collageennetwerk, door<br />
bindweefsel producerende cellen(fibroblasten). Deze groeien in de<br />
wond en zorgen ook voor opvulling en nadien contractie.<br />
Vervolgens vindt er re-vascularisatie plaats. Vanuit de wondranden<br />
(kapotte capillairen) ontstaat nieuwgroei van eencellige<br />
bloedvaten. Zij groeien in het collageennetwerk en zijn voorzien<br />
van voedingsstoffen waardoor granulatieweefsel kan ontstaan.<br />
2.4.1.3 Fase 3 Maturatiefase<br />
Maturatie ook wel genoemd het weefselherstel.<br />
Deze fase bestaat uit:<br />
Bindweefselreorganistatie bindweefsel veranderd van vorm en<br />
geeft versterking van weefsel<br />
Wondcontractie omdat het bindweefsel in andere vorm gaat liggen<br />
ontstaat er contractie.<br />
Epithalisatie vanuit de wondranden is er vorming van nieuw epitheel<br />
evenals vanuit de haarfollikels, de talgklieren en de zweetklieren<br />
onder invloed van diverse groeifactoren.<br />
Over gezond granulatieweefsel en vanuit gezonde wondranden groeit<br />
er max 1 mm nieuw epitheel per 24 uur.<br />
Epitheel beschermt het lichaam tegen uitdrogen en infectie.<br />
Bij een gehechte wond gebeurt het wondgenezingsproces binnen 24 uur<br />
Bij grotere wonden ontstaat eerst collageenvorming en granulatieweefsel voordat er groei van<br />
epitheelcellen plaatsvindt.<br />
Duur van deze fase 14-18 dagen.<br />
2.4.1.4 Fase 4 Littekenvorming<br />
Deze fase kan enkele maanden tot jaren duren.<br />
Tijdens deze fase wordt er bindweefsel gevormd in de herstellende huid.<br />
30-8-2012<br />
2.4.2 Primaire en secundaire wondgenezing.<br />
2.4.2.1 Primaire wondgenezing<br />
Bij een chirurgisch gesloten wond kan een ongestoorde of primaire<br />
wondgenezing plaatsvinden. Binnen 24 uur is de gekliefde epitheellaag door<br />
epitheelcellen overbrugd en daardoor is de beschermende functie van de huid<br />
weer hersteld (wel kwetsbaar). Hechtmateriaal moet afhankelijk van de plaats<br />
minstens 5 dagen blijven zitten.<br />
10
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
2.4.2.2 Secundaire wondgenezing<br />
Vertraagde of secundaire wondgenezing vindt plaats als een (chirurgische) wond<br />
niet direct gesloten kan worden bv doordat er wondvocht wordt geproduceerd, de<br />
wond geïnfecteerd is of het huiddefect niet kan worden overbrugd.<br />
2.5 Factoren die wondgenezing beïnvloeden<br />
2.5.1 Plaatselijke factoren<br />
• Plaats van de wond: Een wond in het gezicht heelt snel, een wond aan het scheenbeen heeft<br />
langer tijd nodig omdat de bloedvoorziening daar minder is.<br />
• Vorm en diepte: grillige diepe wonden genezen minder snel dan een snijwond met rechte<br />
snijvlakken.<br />
• Aard van de verwonding: Een schaafwond geneest sneller dan een zaagverwonding.<br />
• Weefselbeschadiging: Een verwonding van alleen de epidermis geneest sneller dan wanneer ook<br />
onderliggend weefsel aangetast is of als er sprake is van een onderliggende bloeduitstorting.<br />
• Corpus aliënum: Indien er zich een vreemd voorwerp in de wond bevindt heeft dit meestal een<br />
negatief effect op de wondgenezing. Denk hierbij aan straatvuil,<br />
mespunt nog in wond, kogel<br />
• Ziektekiemen: Hierdoor kan er een infectie ontstaan die de<br />
wondgenezing hinderd. Bijvoorbeeld een hondenbeet<br />
• Bloedvoorziening: de wond kan op een erg ongunstige plek<br />
zitten, decubituswond op de stuit. Hier is altijd al minder<br />
bloedtoevoer als bv in je bovenarm, waardoor de genezing<br />
vertraagd.Algemene factoren die beïnvloeden en beïnvloed<br />
kunnen worden<br />
2.5.1.1 Lichamelijke factoren<br />
De volgende lichamelijke factoren hebben meer of minder invloed op het wondgenezingsproces:<br />
• de algehele gezondheid, leeftijd, voedingstoestand(vit a-d,eiwit,zink),<br />
• onderliggend lijden zoals diabetes, vaatlijden, infecties, oncologie +<br />
bestraling<br />
• medicamenten: bijvoorbeeld cytostatica, remmen de celdeling!,<br />
corticosteroïden remmen de ontstekingsreactie en contractie<br />
collageen (op te heffen door extra vit A)<br />
• prednisonhuid, meer vocht in de weefsels waardoor genezing<br />
vertraagt<br />
• roken, belemmerd O2 transport<br />
2.5.1.2 Psychische factoren:<br />
Blijvende verminking of amputaties, invaliditeit of contracturen, angst voor pijnbeleving en<br />
verschillende soorten pijn kunnen een enorme invloed hebben op het psychische welbevinden van de<br />
patiënt en andersom ook weer de wondgenezing negatief beïnvloeden.<br />
30-8-2012<br />
11
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
2.5.1.3 Sociale factoren:<br />
Geurverspreiding bij oncologische wonden of bij infecties en ook pijn en immobiliteit belemmeren de<br />
sociale omgang en leiden soms zelfs tot arbeidsongeschiktheid.<br />
Ook verminking na(grote)verwonding .grote buikwond, brandwonden en littekenbreuk kunnen<br />
aanleiding zijn tot sociale beperkingen.<br />
2.6 Beoordelen van wonden<br />
Er zijn verschillende classificatiemodellen waarin de soorten wonden kunnen worden ondergebracht.<br />
2.6.1 WCS:<br />
Dit is het classificatiemodel voor lokale wondbehandeling en wordt sinds de oprichting in 1984 door de<br />
WCS uitgedragen. Hiermee kan structuur worden aangebracht in de wondbehandeling. Het model<br />
gaat uit van een stadia-indeling volgens de kleuren Zwart-Geel-Rood en is daardoor makkelijk<br />
toepasbaar.<br />
Het is een prima hulpmiddel in de dagelijkse praktijk van wondbehandeling.<br />
Zwarte necrotische wonden: necrose verwijderen<br />
Gele exuderende wonden :reinigen<br />
Rode granulerende wonden: beschermen<br />
Dit is zeker geen slecht model, maar kijkt alleen naar het aspect van de wondbodem.<br />
2.6.2 TIME<br />
Dit model is uitgebreider dan het WCS model. Het werd in 2003 geïntroduceerd door het team van<br />
wondexperts uit de VS, Falanga proffesional dermatologie en biochemie in Boston<br />
Iedere letter staat voor een woord dat verband houd met een goed te observeren fase van de<br />
wondgenezing<br />
T= Tissue; tissue, bevat de wond ongezond of necrotisch weefsel?<br />
I= Infection; is er sprake van een infectie of ontsteking?<br />
M= Moisture; produceert de wond te veel vocht of is ie juist te droog?<br />
E= Edge; hoe staat het met de conditie van de wondranden?(ondermijnd, wel of geen<br />
epitheelvorming)<br />
2.6.2.1 Tissue<br />
Necrotisch weefsel;<br />
Necrotisch weefsel kan eruit zien als: zwarte droge korst, bruin<br />
of zwart leerachtig weefsel of geel fibrineus weefsel. Wanneer<br />
geel beslag uitdroogt wordt het ook vaak zwart.<br />
Necrose is een bron voor infectie!<br />
Necrose beperkt het zicht op de diepte van de wond<br />
30-8-2012<br />
12
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
Necrose kan op verschillende manieren verwijderd worden.<br />
De keuze van de methode is afhankelijk van een aantal factoren zoals:<br />
• De conditie van de patient,<br />
• Onderliggend lijden, zoals diabetes<br />
• Pijn<br />
De volgende methodieken zijn mogelijk:<br />
-chirurgisch met mes en of schaar: de snelste manier om necrose te verwijderen.<br />
Hierbij is het noodzakelijk om te controleren op bloedingen en immunosuppressie (kunstmatige<br />
onderdrukking van het afweersysteem tegen lichaamsvreemde stoffen)<br />
-autolytisch: door het lichaam zelf opruimen van de debris (dode cellen). Gebeurt eigenlijk in iedere<br />
wond. Fagocyten(soort witte bloedcellen) en enzymen maken het necrotisch weefsel vloeibaar. Dit<br />
gebeurt het beste in een vochtig wondmilieu. Dit creëer je met de moderne verbandmiddelen, die<br />
zorgen voor een vochtig wondmilieu. (zie paragraaf verbandmiddelen)<br />
-enzymistisch: door aan producten enzymen toe te voegen en deze op of in de wond aan te brengen<br />
wordt de necrose afgebroken. Je laat eigenlijk de eigen enzymen met toegevoegde enzymen samen<br />
het werk doen.<br />
-biologisch: mbv maden de necrose oplossen. Maden scheiden een necroseoplossend enzym af dat<br />
het gezonde weefsel intact laat . De maden die hiervoor gebruikt worden, zijn steriel gekweekt.<br />
-mechanisch: bv wondirrigatie: met hoge drukspuit de wond uitbruisen, hierdoor kun je ook de wond<br />
beschadigen en de behandeling kan pijnlijk zijn.<br />
Het meest bekend is de nat-droog methode.<br />
Het nat verband wordt in de wond gelegd, in laten drogen en vervolgens het verband eruit trekken.<br />
2.6.2.2 Infection<br />
In iedere wond zijn micro-organismen aanwezig (huidflora). Normaal gesproken richten deze geen<br />
schade aan. Infecties kunnen we indelen in 4 stadia:<br />
• Contaminatie:<br />
er zijn niet-delende micro-organismen in de wond aanwezig<br />
• Kolonisatie:<br />
Er zijn delende micro-organismen in de wond aanwezig die geen schade toebrengen aan de wond.<br />
Normaal gesproken komt het eigen immuunsysteem van de patiënt hiertegen in actie.<br />
• Kritieke kolonistie:<br />
Er zijn zoveel micro-organismen aanwezig dat de wondgenezing stagneert, de wond scheidt veel<br />
vocht af, granulatieweefsel bloedt snel, er is sprake van meer pijn bij de<br />
wondverzorging.<br />
• Lokale infectie:<br />
Er zijn zoveel micro-organismen in de wond dat er schade wordt<br />
toegebracht aan de wond/wondomgeving/patiënt.<br />
Symptomen van infectie zijn roodheid, warmte, zwelling,<br />
functieverlies, pijn, vieze geur en etter (wondvocht wordt<br />
troebel)<br />
Deze infectie kan zich gemakkelijk uitbreiden naar<br />
onderliggend weefsel zoals spieren en of botten en of leiden<br />
tot een totale bloedvergiftiging (sepsis).<br />
Bij decubitus graad 4, sterft 50% van de patiënten door sepsis.<br />
Of de patiënt een uitgebreide infectie krijgt hangt veelal af van de schadelijkheid van de microorganismen<br />
en de algehele conditie van de patiënt<br />
• Behandeling: lokaal gebruik van anti-septica zoals povidonjood, azijnzuur, zilververbanden en<br />
honingverbanden. Deze verbanden mogen slechts voor een korte periode gebruikt worden. Met<br />
antibiotica is men terughoudend gezien de kans op resistentie.<br />
30-8-2012<br />
13
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
2.6.2.3 Moisture<br />
Te natte wonden genezen niet, de wondranden zullen beschadigen terwijl juist vanuit de wondranden<br />
de wondgenezing plaats moet vinden. Bovendien gedijen de bacteriën in een natte wond overmatig.<br />
Bij natte wonden is het belangrijk om een verband te gebruiken dat de overmaat aan wondvocht kan<br />
absorberen.<br />
Bij patiënten met oedeem (ulcus cruris patient) is compressietherapie noodzakelijk.<br />
Doordat het vocht wordt afgedreven zal de wond eerder genezen.<br />
Vochtige wonden: in een vochtige wond vindt de<br />
wondgenezing ongestoord plaats. De groeifactoren kunnen<br />
dan normaal hun werk doen.<br />
Een droge wond zal niet genezen. De wond zal zich alleen<br />
maar verdiepen. Gebruik maken van een product dat de wond<br />
vochtig maakt zoals (hydrogels) is wenselijk.<br />
Het is dus belangrijk de juiste verbanden te gebruiken om<br />
herstel van de vochtbalans te bewerkstelligen.<br />
30-8-2012<br />
2.6.2.4 Edge<br />
Wondranden beschermen! Wondgenezing begint vanuit de wondranden of vanuit het epitheel bij de<br />
haarwortels, zweetklieren en talgklieren Het is dus belangrijk de wondranden goed te beschermen.<br />
Wondrandbescherming toepassen: :<br />
Dit kan met zalven, barrièrefilm of barrièrecrèmes.<br />
Zink/vaseline wordt ook veel gebruikt. Een nadeel is het verwijderen hiervan omdat je hiervoor moet<br />
wrijven op een toch al kwetsbare beschadigde huid.<br />
Na het verwijderen met zoete olie bestaat er meer kans op lekkages omdat folie of schuimverband<br />
onvoldoende kunnen plakken op de vette huid.<br />
Indien de wondrand wijkt of niet over het wondbed (granulatieweefsel) heen groeit alle aspecten van<br />
TIME nog eens herhalen.<br />
Met dank aan de International Advisory Board on Wound Bed Preparation 2003.<br />
Aangepast aan de hand van tabel 6 - Schultz GS, Sibbald, RG, Falanga V et al (2003) Wound bed<br />
preparation: systematic approach to wound management Wound Rep Reg 11; 1-28.<br />
Wondbed preparatie en TIME zijn door Smith & Nephew ondersteunde klinische concepten.<br />
14
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
TIME in een overzicht<br />
30-8-2012<br />
15
<strong>Theorie</strong> <strong>wondzorg</strong>:<br />
Anatomie fysiologie van bloedvaten, lymfe en huid<br />
Soorten wonden, wondgenezing, wonden beoordelen en wondproducten<br />
2.7 Wondproducten kort samengevat<br />
Soort Eigenschappen<br />
Hydrocolloïd<br />
- geleert met wondvocht<br />
- zelfklevend<br />
- pijnreductie<br />
Hydro active verbanden - grote absorbtie<br />
- gelvorming<br />
- reiniging<br />
- contact wond<br />
Alginaat - absorptie<br />
- gelvorming<br />
-reiniging<br />
- bloedstolling++<br />
- biologisch afbreekbaar<br />
Schuimverband<br />
-hoge absorptie<br />
-warmte isolerend en polsterend<br />
Absorberend verband - sterk absorberend materiaal<br />
-dampdoorlatende folie<br />
Hydrogel -hydrateert necrotisch weefsel<br />
-hydratie /absorbtie<br />
Transparante wondfolie<br />
Vette gazen en<br />
Wondcontactmaterialen<br />
30-8-2012<br />
-pijnbestrijding<br />
- pijnreductie<br />
- doorzichtig<br />
- soepel en rekbaar<br />
- niet verklevend<br />
- voorkomt ingroei<br />
granulatieweefsel<br />
Jodiumhoudende gazen - anti-bacterieel<br />
- ontsmettende werking<br />
Zilverproducten - anti-bacterieel<br />
- ontsmettend ook bij<br />
pseudomonas<br />
Honingverbanden<br />
Gazen:<br />
Hydrofiele gazen<br />
Non woven<br />
Verbandpleisters<br />
- anti-bacterieel<br />
- ontsmettende werking<br />
-vochtabsorbtie<br />
-wondafdekken<br />
- Gaasje met een pleister<br />
- Vochtabsorbtie<br />
- Beschermen<br />
Wondrandbeschermers - voorkomen inwerking wondvocht<br />
- maceratie<br />
- pijn/jeuk voorkomen<br />
16