LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS - Martinusschool

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS 

Vakken: PV Praktijk huishoudkunde/ 

gezinstechnieken 

PV Praktijk huishoudkunde/voeding 

TV Huishoudkunde/gezinstechnieken 

TV Huishoudkunde/voeding 

Specifiek gedeelte 

Studierichting: Verzorging-voeding 

Studiegebied: Personenzorg 

Onderwijsvorm: BSO 

Graad: tweede graad 

Leerjaar: eerste en tweede leerjaar 

Leerplannummer: 2007/032 

(vervangt 2005/109) 

Nummer inspectie: 2007 / 66 // 1 / O / SG / 1 / II / / D/ 

(vervangt: 2005 / 49 // 1 / O / SG / 1 / II / / D/) 

Pedagogische begeleidingsdienst 

GO! Onderwijs van de 

Vlaamse Gemeenschap 

Emile Jacqmainlaan 20 

1000 Brussel 

6/6 lt/w 

6/6 lt/w 

6/6 lt/w 

2/2 lt/w

BSO – 2e graad – Specifiek gedeelte Verzorging-voeding 

PV Praktijk huishoudkunde/gezinstechieken (1e lj: 6 lestijden/week, 2e lj: 6 lestijden/week) 

PV Praktijk huishoudkunde/voeding (1e lj: 6 lestijden/week, 2e lj: 6 lestijden/week) 

TV Huishoudkunde/gezinstechnieken (1e lj: 6 lestijden/week, 2e lj: 6 lestijden/week) 

TV Huishoudkunde/voeding (1e lj: 2 lestijden/week, 2e lj: 2 lestijden/week) 

INHOUD 

Visie............................................................................................................................................................ 2 

Beginsituatie............................................................................................................................................... 3 

Algemene doelstellingen............................................................................................................................ 4 

Leerplandoelstellingen en leerinhouden .................................................................................................... 7 

Pedagogisch-didactische wenken en timing............................................................................................ 64 

Minimale materiële vereisten ................................................................................................................... 72 

Evaluatie .................................................................................................................................................. 75 

Bibliografie ............................................................................................................................................... 76 

1






VISIE 

Op het einde van de tweede graad van het beroepssecundair onderwijs, zijn de leerlingen van de 

studierichting ‘Verzorging-voeding’ in staat om zelfstandig een gewoon huishouden te runnen en 

mantelzorg te verlenen. Dit betekent dat de leerlingen op een vlotte manier voor volgende 

huishoudelijke taken kunnen zorgen: 

• de voeding; 

• de woon- en leefomgeving (inclusief het onderhoud van kleding); 

• het welzijn; 

• de omgang met en de onderlinge relaties tussen de gezinsleden en de sociale omgeving. 

Het leerplan is zo opgevat dat het leerlingen, binnen de context waarin zij elk leven, een vorming kan 

bieden op een aantal terreinen van het maatschappelijk leven. 

• Het wil hen ondersteunen om binnen een consumerende samenleving als een verantwoordelijk 

lid van deze samenleving een visie te ontwikkelen om verantwoord te consumeren; daarbij wordt 

o.m. aandacht geschonken aan criteria als duurzaamheid, burgerzin, respect voor diversiteit. 

• Het wil hen voorbereiden om een plaats in te nemen als professional in een beroepswereld waar 

zij de vaardigheden en de ingesteldheid voor hebben; meer bepaald houden wij daarom rekening 

met de gevraagde vereisten zoals die door de sector van de verzorging worden gevraagd. Het 

beroepsprofiel van de SERV van Verzorgende heeft hiervoor als leidraad gediend opdat 

leerlingen behoorlijk voorbereid worden op een derde graad BSO Verzorging. 

• Het wil leerlingen in volle persoonlijkheidsontwikkeling helpen hun identiteit op een leeftijd-, tijd- 

en cultuureigen manier te ontwikkelen en beleven. 

• Het heeft tot doel na te gaan hoe men op de juiste manier met zichzelf en anderen omgaat. In die 

zin wordt vooral aandacht besteed aan het handelen, aan het oefenen in het omgaan met elkaar. 

De nadruk wordt gelegd op het verwerven en vergroten van de sociale vaardigheden. 

Leerlingen die kozen voor de studierichting Verzorging-voeding zullen doelstellingen bereiken die dus 

te maken hebben met: 

• de zorg voor de mens in zijn leef- en woonsituatie, zijn gezondheid en zijn omgaan met zichzelf 

en anderen, 

• de zorg voor gezonde voeding, met de focus op zelfzorg en zorg voor de directe omgeving, als 

voorbereiding op de beroepsgerichte zorg. De eigenlijke beroepszorg komt hier niet aan bod 

maar bereidt er wel op voor. De leerplanmakers keken er op toe dat een leerlijn kan uitgezet 

worden door de school/vakgroep naar de derde graad, studierichting Verzorging en 

Organisatiehulp. 

Om deze doelstelling te bereiken, dienen we een zo groot mogelijke coördinatie en integratie van de 

technische en de praktische vakken na te streven. De relatie tussen deze vakken is er dan ook een 

van ondersteunende aard. De technische vakken worden functioneel gegeven, namelijk om het ‘hoe 

en waarom’ van een praktijkoefening te verklaren. Men werkt immers vanuit de praktijk naar de 

theorie. 

Specifiek gedeelte Verzorging-voeding Leerjaar: 1 2 

AV Muzikale opvoeding 1 1 

AV Plastische opvoeding 2 2 

PV Praktijk huishoudkunde/voeding 6 6 

PV Praktijk huishoudkunde/gezinstechieken 6 6 

TV Huishoudkunde/gezinstechnieken 6 6 

TV Huishoudkunde/voeding 2 2 

2






BEGINSITUATIE 

Tot het eerste leerjaar van de tweede graad worden toegelaten: 

• de regelmatige leerlingen die het tweede leerjaar van de eerste graad of het 

beroepsvoorbereidend leerjaar met vrucht hebben beëindigd of zij die houder zijn van een 

getuigschrift van de eerste graad van het secundair onderwijs, behaald via de examencommissie 

van de Vlaamse Gemeenschap; 

• de leerlingen die uiterlijk op 31 december volgend op de aanvang van het schooljaar de leeftijd 

van 16 jaar bereiken, onder de volgende voorwaarde: gunstig advies van de 

toelatingsklassenraad. 

Bij de leerlingen die het beroepenveld ‘Verzorging-voeding’ of de basisoptie ‘Sociale en technische 

vorming’ in de eerste graad gevolgd hebben, is er al een elementaire basiskennis i.v.m. 

huishoudkunde aanwezig. 

Daarnaast dienen we rekening te houden met leerlingen die een andere vooropleiding genoten 

hebben. Toch vertonen de leerlingen binnen deze heterogene groep een gemeenschappelijk 

kenmerk, namelijk een sterke gerichtheid naar en interesse voor praktijkgericht onderwijs. 

3






ALGEMENE DOELSTELLINGEN 

1 Algemeen 

De leerinhouden van dit leerplan beogen een volwaardige bijdrage tot de totale 

persoonlijkheidsontplooiing van de leerlingen. 

De drie componenten van de persoonlijkheidsvorming worden evenwichtig opgenomen en uitgewerkt, 

namelijk: 

- de psychomotorische component; 

- de dynamisch-affectieve component; 

- de cognitieve component. 

Zelfredzaamheid stimuleren, handelen, aanvoelen en denken worden afgestemd op het zelfstandig 

uitvoeren van het huishouden. 

Hiertoe streven we bij de leerlingen geleidelijk aan volgende algemene doelen na: 

• belangstelling opbrengen en bereidheid tonen om ‘huishoudelijke’ zorgsituaties aan te pakken, 

namelijk: 

- zelfzorg (het zorgen voor zichzelf, voor zijn eigen geluk en gezondheid), 

- zelfredzaamheid (het vermogen om te leven zonder professionele hulpverlening) en 

- mantelzorg (aanvullende, niet-beroepsmatige hulpverlening aan bejaarden, zieken en andere 

hulpbehoevenden); 

• bereidheid tonen en bekwaamheid bezitten om tijdens de zorgsituaties probleemoplossend te 

denken en te handelen; 

• voorrang verlenen aan preventieve en gezondheidsstimulerende keuzen; 

• aan de dag leggen van een gezonde nieuwsgierigheid zoals vakinformatie kunnen selecteren, 

ordenen en kritisch beoordelen en integreren; 

• leren omgaan met zichzelf en anderen om tot een evenwichtig functioneren te komen binnen 

zorgsituaties; 

• op een gemotiveerde wijze een studiekeuze voor de derde graad maken, met name Verzorging, 

Organisatiehulp … 

2 Vakgebonden 

De algemene doelen worden via volgende vakdoelstellingen nagestreefd, die systematisch en 

progressief in de opbouw van kennis, vaardigheden en attitudes worden omgezet: 

Kennis: 

• de behoefte aan elke voedingsstof motiveren; 

• door inzicht in de behoefte aan verschillende voedingsstoffen tot een gezondheidsbevorderende 

voeding komen; 

• inzien dat sociale vaardigheden fundamenteel zijn binnen de zorg voor het welzijn; 

• inzien dat ‘voedingsgewoonten’ een sociale en maatschappelijke dimensie hebben; 

• vakterminologie m.b.t. de zorgdomeinen welzijn, voeding, woon- en leefomgeving correct 

gebruiken; 

• begrippen in verband met grondstoffen en grondstofkeuze aanwenden in concrete situaties; 

• inzicht hebben in basistechnieken, bereidingen en praktische toepassingen; 

• eenvoudige informatie kunnen ordenen; 

• gebruiken en gewoonten m.b.t. het welzijn, de woon- en leefomgeving binnen de eigen cultuur 

herkennen en op hun waarde beoordelen. 

Vaardigheden: 

• veilig, hygiënisch, ergonomisch en planmatig werken; 

• fouten voorkomen, opsporen en oplossingsvoorstellen kunnen formuleren; 

• sociale vaardigheden toepassen; 

• als consument verantwoord verbruiksartikelen kiezen, kopen, gebruiken en verbruiken; 

4






• elementaire zorgtechnieken organiseren en verantwoord uitvoeren, rekening houdend met de 

gebruikte grondstoffen en hun afwerking; 

• basistechnieken i.v.m. voedselbehandeling toepassen. 

Attitudes: 

• rationeel omspringen met tijd, geld, water, grondstoffen en energie; 

• milieubewust handelen; 

• kwaliteitsbewust handelen; 

• kwaliteitszorg nastreven; 

• informatie raadplegen en kritisch interpreteren; 

• spontaan het materieel onderhouden; 

• consequent de juiste werkwijze toepassen; 

• verantwoordelijkheid tot systematische zorg en verzorging opnemen; 

• op een creatieve wijze omspringen met diverse vormen en toestanden van materiaal, materieel; 

• empathisch inspelen op menselijke factoren. 

5


PV Praktijk huishoudkunde/gezinstechnieken (1e lj: 6 lestijden/week, 2e lj: 6 lestijden/week) 




LEERPLANDOELSTELLINGEN EN LEERINHOUDEN 

Uitbreidingsdoelstellingen worden aangeduid met een U en zijn cursief gedrukt. Deze zijn niet verplicht, maar bedoeld voor de meer gevorderde klassen en/of 

leerlingen. Deze doelstellingen zijn gekoppeld aan uitbreidingsleerinhouden. 

1 Zorg voor de voeding 

PV Praktijk huishoudkunde/voeding (1ste leerjaar: 6 lt/w, 2de leerjaar: 6 lt/w) 

TV Huishoudkunde/voeding (1ste leerjaar: 2 lt/w, 2de leerjaar: 2 lt/w) 

Decr. nr. 

De leerlingen 

LEERPLANDOELSTELLINGEN 

1 VEILIGHEID, HYGIËNE, ERGONOMIE, EN MILIEU IN DE KEUKEN 

1 Veiligheid 

kunnen door eigen handelen hun veiligheidsgevoel verhogen. 

geven in opgegeven situaties het belang aan van 

veiligheidsvoorschriften. 

formuleren in opgegeven, herkenbare situaties voorstellen voor 

veiligheidsmaatregelen. 

geven in hun eigen handelen aan hoe zij ongevallen kunnen helpen 

voorkomen m.b.t. brand, verbranding en elektrocutie. 

kunnen het gebruikte keukenmaterieel in het Nederlands benoemen. 

kunnen aangeven hoe dit in hun thuissituatie wordt benoemd. 

respecteren de vaste plaats van het materieel en de apparaten. 

gebruiken het gepaste materieel of apparaat In functie van de 

bewerking. 

LEERINHOUDEN 

• Onthaal in de keuken: hoe veilig handelen? 

• Veiligheidsvoorschriften 

• Veiligheidsmaatregelen: 

- voorkomen van: verwondingen en verbranding, brand, 

elektrocutie 

• Toepassing in de keuken: materieel: 

- juiste benaming 

- gebruik 

- schikking (inventaris) 

• Toepassing in de keuken: apparatuur: 

- soorten 

- gebruik 

7






Decr. nr. 

De leerlingen 

2 


zijn ingesteld om de dagelijkse persoonlijke hygiëne toe te passen. 

zijn vertrouwd met de hygiëne in de keuken. 

kunnen voedsel hygiënisch behandelen. 

kunnen het materiaal en materieel hygiënisch opbergen. 

Hygiëne 

- plaats 

LEERINHOUDEN 

• Uitgangspunten van HACCP m.b.t.: 

Ergonomie 

3 kunnen het begrip ergonomie verduidelijken met voorbeelden. • Begrip 

kunnen de principes m.b.t. ‘ergonomisch handelen’ in concrete 

situaties verwoorden. 

kunnen in opgegeven, concrete situaties verbetervoorstellen 

formuleren m.b.t. een ‘ergonomische manier’ van werken in de 

keuken. 

4 kunnen de noodzaak verwoorden van milieubewust handelen en van 

het duurzaam omgaan met grondstoffen voor de gezondheid van 

iedereen en voor het voortbestaan van de aarde. 

kunnen in concrete situaties aangeven hoe het menselijk handelen 

een belasting kan zijn voor het milieu. 

kunnen in eigen handelen aangeven hoe zij verspilling van 

grondstoffen voorkomen. 

kunnen afval selectief sorteren in keukensituaties. 

zijn ingesteld om milieusparend te handelen. 

• Principes 

- de persoonlijke hygiëne 

- keukenhygiëne 

- voedselhygiëne 

• Toepassingen in de keuken: 

Milieu 

- houding 

- werkhoogte 

- bijsturing 

• Bronnen van afval 

• Milieubesparend handelen: 

- zuinig omgaan met water, energie en verpakking 

• Afval sorteren 

- soorten afval (huishoudelijk) 

8






Decr. nr. 

De leerlingen 


2 BEGRIPPENKADER EN INFORMATIEMIDDELEN I.V.M. VOEDSELBEHANDELING 

LEERINHOUDEN 

5 Technieken bij het verdelen en verkleinen van voedingsmiddelen 

kunnen de basisvaardigheden m.b.t. verdelen en verkleinen van 

voedingsmiddelen in opgegeven situaties kiezen en uitvoeren. 

6 kunnen de bereidingstechnieken in een opgegeven situatie kiezen en 

uitvoeren. 

• Hakken 

• Kloppen 

• Knippen 

• Persen 

• Pureren 

• Raspen 

• versnijden 

Bereidingentechnieken (basis en afgeleiden) 

• Koken: blancheren, pocheren … 

• Stoven 

• Bakken in de pan, bakken in de oven, fruiten in de pan, 

roerbakken (= wokken) 

• Frituren 

• Garen in de magnetron 

• Gratineren 

• Paneren 

• Stomen onder druk 

Bewaartechnieken 

7 kunnen de houdbaarheid van voedingsmiddelen verlengen door • Koelen 

9






Decr. nr. 

3 TAFELZORG 


De leerlingen 

gebruik van de gepaste bewaartechniek uitvoeren. • Diepvriezen 

8 Informatiebronnen 

kunnen criteria aanwenden om recepten te beoordelen. 

kunnen een basiskookboek gebruiken. 

kunnen de basisbereidingen herkennen in mondeling verwoorde 

recepten. 

kunnen inschatten of een mondeling verwoord recept bruikbaar is 

voor een opgegeven gelegenheid. (U) 

kunnen een nieuw, eenvoudig recept aan de hand van een 

audiovisuele bron bereiden. 

9 zijn er op gericht een verpakking te lezen en er de belangrijkste 

elementen uit te halen. 

kunnen bereidingswijzen op de verpakking volgen en interpreteren. 

LEERINHOUDEN 

• Specifieke technieken, o.m.: steriliseren, konfijten, drogen, 

in het zuur bewaren … (U) 

• Schriftelijke bronnen: 

- losse recepten 

- kookboeken 

• Auditieve bronnen: 

- mond aan mond 

- radio 

- kooklessen 

• Audiovisuele bronnen: 

Etikettering 

- videorecepten 

- tv-programma’s 

10 Tafeldekken 

kunnen een verzorgde tafel voor een brood- en warme gezinsmaaltijd • Benodigdheden 

• Interpreteren m.b.t. milieu, gebruik van iconen, 

samenstelling, suggesties, houdbaarheid 

10






Decr. nr. 


De leerlingen 

dekken. • Richtlijnen 

kunnen op een verantwoorde en hoffelijke manier de tafel open 

afdienen. 

• Op- en afdienen 

kunnen op een efficiënte manier de eetruimte/keuken opruimen. • Opruimen 

11 Tafelafwerking en -versiering 

kunnen voor eenvoudige gelegenheden een tafel voor een brood- en • Benodigdheden 

warme maaltijd afwerken/versieren. 

• Richtlijnen 

4 ZORGOEFENINGEN I.V.M. VOEDING 

12 Voedingsmiddelen 

kunnen het begrip voedingsmiddel met eigen woorden uitleggen en 

er voorbeelden van geven. 

• Begrip en indeling 

kunnen de productgroepen benoemen en hun plaats binnen een 

actueel voedingsvoorlichtingsmodel verantwoord toelichten. 

LEERINHOUDEN 

kunnen opgegeven voedingsmiddelen indelen op basis van hun 

herkomst. 

• Herkomst (plantaardig, dierlijk) 

kunnen het verschil tussen een onbewerkt voedingsmiddel en een 

bewerkt voedingsmiddel aangeven (U). 

• Voorkomen: onbewerkt, bewerkt, bereid (U) 

13 Voedingsstof 

kunnen op etiketten van courante verpakkingen van 

voedingsmiddelen de voedingsstoffen aanduiden. 

kunnen de voedingsstoffen indelen naar hun functie. 

• Indeling volgens de voedingswaarde: 

- bouwstoffen: water, mineralen, eiwitten 

- brandstoffen: vetten, verteerbare koolhydraten 

14 Voeding, beweging en gezondheid 

- beschermende stoffen: vitaminen, mineralen, vezels 

11






Decr. nr. 


De leerlingen 

kunnen in concrete situaties aangeven dat regelmatig bewegen en 

een evenwichtige, gevarieerde voeding bijdraagt tot gezondheid en 

een goede fitheid. 

zijn ingesteld om de voeding van andere culturen op basis van deze 

criteria te beoordelen. 

kunnen in opgegeven situaties aangeven waar een verkeerd 

voedingspatroon de gezondheid in het gedrang brengt. 

LEERINHOUDEN 

• Factoren die de gezondheid m.b.t. voeding bepalen: 

- variatie 

- gematigdheid i.f.v. beweging en activiteit 

- evenwicht 

• Voedingsfouten 

15 Hulpmiddelen m.b.t. het bepalen van gezonde voeding 

kunnen aantonen dat een voedingsmodel een hulpmiddel is om een 

gezonde voeding samen te stellen. 

• Voedingsmodel 

kunnen de voedingsmiddelentabel gebruiken. • Voedingsmiddelentabel 

Voedingsmiddel: water 

16 Water 

kunnen de noodzaak van een evenwichtige vochtbalans voor het 

goede functioneren van het lichaam aantonen. 

kunnen diverse soorten water, koffie, thee en bouillon, presenteren 

en aanbieden/schenken. 

• Situering in de actieve voedingsdriehoek: 

- belang van vocht in de voeding (evenwicht tussen 

waterverlies en waterinname) 

- mogelijkheden voor wateropname: water, groentesoep, 

bouillon, koffie, thee 

12






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen verfrissende en dorstlessende dranken en gerechten maken 

(U). 

hebben oog voor mooie kleur en smaakcombinaties van aperitieven 

(U). 

LEERINHOUDEN 

• Gebruik van water in specifieke bereidingen (U:) 

- alcoholvrije aperitieven 

- sorbets 

kunnen eigen drinkgewoonten verwoorden en verantwoorden. • Eigen gedrag en consumentengedrag: 

kunnen kritisch omgaan met de reclame en het gamma dranken 

- eigen drinkgedrag 

onder diverse vormen. 

kunnen de informatie op het etiket gebruiken om een aankoop te 

verantwoorden. 

- 

- 

gamma dranken 

aankoop 

17 De soepen 

kunnen de basistechnieken i.v.m. het gebruiksklaar maken van 

groenten uitvoeren. 

kunnen de basisbereiding van de verschillende soorten soepen 

maken. 

kunnen het aanbod aan kant-en-klare soepen kritisch beoordelen op 

basis van criteria. 

- … 

• Basistechnieken: 

Voedingsmiddel: graanproducten en aardappelen 

18 Brood 

kunnen het belang van broodproducten in de voeding verwoorden. 

kunnen aan de hand van de voedingsmiddelentabel aantonen dat de 

- reinigen 

- wassen 

- snijden van groenten 

- blancheren en invriezen 

• Basisbereiding van: 

- doorgestoken soep 

- niet-doorgestoken soep 

• Eigen gedrag en consumentengedrag: 

- het aanbod kant-en-klare soepen in de verkooppunten 


- belang van brood in de voeding 

13






Decr. nr. 


LEERINHOUDEN 

De leerlingen 

voedende waarde van de soorten brood kan verschillen. - soorten brood 

kunnen voor diverse gelegenheden en op een gevarieerde manier 

een broodmaaltijd bereiden. 

kunnen een lunchpakket voorbereiden rekening houden met 

aspecten milieuvriendelijkheid, eetwarenhygiëne, versheid. 

kunnen uit het assortiment van brood een verantwoorde keuze 

maken. 

kunnen brood op de goede manier bewaren. 

• Bereiden van o.m.: 

- ontbijt 

- lunch/lunchpakket 

- picknick 

- oudbakken brood verwerken: croque’s, uitsmijter, 

wentelteefjes, broodpudding … 

kunnen aantonen hoe broodproducten uit andere culturen in hun • Eigen gedrag en consumentengedrag: 

cultuur is geïntegreerd. 

- brood in andere culturen (o.m. pizza, ongedesemd …) 

kunnen uit het assortiment van brood een verantwoorde keuze 

maken. 

kunnen een houding verwoorden en verantwoorden tegenover het 

gebruik van bake-off producten. 

- het aanbod bake-off 

19 Deegwaren 

• Situering in de actieve voedingsdriehoek 

kunnen enkele veel gebruikte soorten deegwaren herkennen. • Variëteiten: 

kunnen het belang van deegwaren als energiebron toelichten. 

- volkoren, geraffineerd 

- handelsvormen 

hebben aandacht voor de kooktijd van de verschillende deegwaren. • Basistechnieken: 

- koken (al dente) 

- zoete en hartige bereidingen 

• Bereidingen van o.m.: 

- deegwaren met ham en kaassaus 

- deegwaren met tomatensaus 

14






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen een prijs/kwaliteitsvergelijking maken tussen het verschillend 

aanbod aan deegwaren op basis van de lectuur van de verpakking, 

prijs en smaak (U). 

LEERINHOUDEN 

• Eigen gedrag en consumentengedrag (U): 

- vergelijking tussen het verschillend aanbod aan 

deegwaren (o.m. diepvries, gedroogd, kant en klaar) 

20 Rijst 

kunnen de voedende waarde afleiden uit de samenstelling. • Situering in de actieve voedingsdriehoek 

kunnen soorten rijst kiezen in functie van de bereiding. 

kunnen eenvoudige rijstgerechten bereiden. 

• Soort i.f.v. de bereiding 

• Basistechniek: koken 


- zoete gerechten: rijstpap ... 

- hartige gerechten: rijstkroketten, risotto … 

21 Ontbijtgranen 

kunnen de voedingsstoffen beoordelen op opgegeven ontbijtgranen 

op basis van de gegevens op de verpakking. 


kunnen een onderscheid maken tussen gesuikerde en ongesuikerde • Eigen gedrag en consumentengedrag: 

ontbijtgranen. 

- marktaanbod 

22 Andere graanproducten (U) 

kunnen gerechten met opgegeven graanproducten bereiden. (U) • Bereiden van o.a. couscous, bulghur, tarweproducten … 

23 Aardappelen 

kunnen bij het bereiden van aardappelen rekening houden met het 

behoud van de voedingswaarde. 

kunnen in functie van de bereiding de meest geschikte 

aardappelvariëteit kiezen. 

kunnen met eigen woorden het nut van bewaaraardappelen 

verklaren. 


- belang van de aardappel in de voeding i.f.v. de 

energetische behoeften 

- variëteit i.f.v. de bereiding 

- voorzorgen voor behoud van mineralen en vitaminen 

15






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen bij het schillen van aardappelen rekening houden met het 

behoud van de voedingswaarde. 

kunnen in functie van het gerecht een keuze maken uit de soort 

aardappel en met de basistechnieken en deze uitvoeren. 

kunnen eenvoudige aardappelbereidingen zelfstandig maken. 

kunnen het aanbod van aardappelproducten kritisch bekijken op 

basis van criteria. 

kunnen het belang van bewaaraardappelen verwoorden. 

Voedingsmiddel: groenten en fruit 

24 Groenten 

kunnen de behoefte aan groenten motiveren. 

kunnen met eigen woorden het belang van bereide groenten in een 

gezond voedingspatroon verwoorden. 

kunnen een aantal groenten herkennen in functie van latere 

bereidingen. 

kunnen het verschil duidelijk maken tussen rauwkost en gekookte 

groenten i.v.m. voedingswaarde. 

kunnen het verschil in smaak tussen verse en gedroogde kruiden 

verwoorden. 

kunnen de culinaire waarde van kruiden aantonen. 


- schillen 

LEERINHOUDEN 

- borstelen, wassen, spoelen 

- koken 

- bakken 

- fruiten 


- aardappelen in de pel 

- aardappelpuree 

- frieten 

• Eigen gedrag/waarden en consumentengedrag: 

- aanbod aan aardappelproducten (verse, voorgebakken, 

diepvries, voorgeschilde, vlokken, in blik …) 


- belang van groenten in de voeding 

- mogelijkheden 

- tuinkruiden en specerijen 

16






Decr. nr. 


LEERINHOUDEN 

De leerlingen 


kunnen het verschil in voedingswaarde tussen rauwkost en bereide 

groenten aanduiden. 

- rauwkost 

kunnen enkele soorten rauwkost opnoemen en het gebruik ervan 

- bereide groenten 

aangeven. 

kunnen geschikte rauwkost als broodbeleg kiezen en verwerken. 

kunnen rauwkost en salades bereiden. 

- kruidenomelet, kruidendrank 

kunnen eigen eetgewoonten m.b.t. groenten verwoorden en • Eigen gedrag en consumentengedrag: 


- eigen eetgedrag analyseren 

kunnen in eigen eetgewoonten aangeven waar ze kruiden en 

specerijen kunnen gebruiken als vervanger van zout. 

- aankoop en bewaren 

kunnen groenten in een dagrantsoen verdelen. 

- bio-groenten 

houden rekening met het marktaanbod bij het prijsbewust aankopen 

van groenten. 

kunnen hun houding motiveren tegenover bio-groenten en een 

vegetarische eetwijze. 

- vegetarische eetwijze 

25 Fruit 

kunnen de behoefte aan fruit motiveren. 

kunnen de verschillende handelsvormen van veelgebruikt fruit 

vergelijken. 

kunnen voornaamste fruitsoorten herkennen. 

kunnen fruit op basis van prijs en kwaliteit kopen. 

kunnen i.f.v. het doel en het voorhanden zijnde fruit een aangepaste 

basistechniek uitvoeren. 

kunnen fruitgerechten bereiden. 

kunnen gerechten voor dagelijkse menuplanning en diverse 


- belang van fruit in de voeding 

- mogelijkheden 

• Basistechnieken, o.m.: 

- schillen en pellen 

- persen 

- snijden 

- leeghalen en vullen 


17






Decr. nr. 


De leerlingen 

gelegenheden inventariseren. 

kunnen verschillende gerechten bereiden met fruit: hapjes, 

bijgerecht, hoofdgerecht, nagerecht, tussendoortje, met aangepaste 

technieken en correct gehanteerde middelen. 

kunnen fruit volgens de tafeletiquette eten. 

- vruchtensap 

- vruchtensla 

- appelmoes 

- appelbeignets 

LEERINHOUDEN 

kunnen eigen eetgewoonten m.b.t. fruit verwoorden en 



- aankoopgedrag 

kunnen aan de hand van informatie en documentatie omtrent 

fruitgerechten, factoren die het gebruik ervan (door jongeren) 

bepalen/beïnvloeden, omschrijven. 

kunnen criteria aangeven voor de aankoop van fruit. 

kunnen enkele verpakte fruitsoorten en enkele gamma's van deze 

producten onderling vergelijken, onder meer m.b.t. hun verpakking, 

herkenbaarheid, versheid, houdbaarheid, informatiewaarde en prijs. 

- gammaproducten 

26 

Voedingsmiddel: melkproducten en calciumverrijkte sojaproducten 

Melk 

kunnen veel gebruikte melksoorten en diverse afgeleide producten 

benoemen, herkennen, herkomst aangeven en beoordelen op 

kwaliteitseisen. 

kunnen de samenstelling van de verschillende melksoorten 

opzoeken en vergelijken (U). 

kunnen in functie van het gebruik de meest geschikte melksoort 

kiezen. 

kunnen verwoorden dat melk snel overkookt en de technieken 

kennen om hierop in te spelen. 


- belang 

- soort i.f.v. het gebruik 


- koken van melk 

- yoghurtcultuur 

- shaken 

kunnen eenvoudige melkbereidingen zelfstandig maken. • Bereiden van o.m.: 

18






Decr. nr. 

De leerlingen 


LEERINHOUDEN 

- yoghurt en afleidingen 

- milkshakes 

- puddingen 

27 Gerechten met kaas 

kunnen soorten kazen klasseren volgens het vetgehalte. 


kunnen in opgegeven situaties informatie op de verpakking aflezen 

en gebruiken. 

- keuze i.f.v. het gebruik 

kunnen een variatie aan kaassoorten selecteren bij het samenstellen 

van een kaasplank. 

- soorten kaas 

kunnen kazen op de juiste manier versnijden en interpreteren. • Basistechnieken: 

kunnen aantonen dat het aanbod van de verschillende kaassoorten 

tot ruime en gevarieerde gebruiksmogelijkheden leidt. 

kunnen in het gamma kazen aantonen hoe kazen uit andere culturen 

in ons eetgedrag geïntegreerd zijn (U). 

- snijden (U) 

- gratineren 


- kaasplank 

- gegratineerde schotel 


- eigen eetgedrag 

- marktaanbod 

- cultureel bepaald aanbod (U) 

28 Calciumverrijkte sojaproducten (U) 

kunnen bij een opgegeven opdracht een keuze maken uit het 

marktaanbod aan calciumverrijkte sojaproducten (U). 

• Marktaanbod 

29 

Voedingsmiddel: vlees, vis, eieren en vervangproducten 

Vlees 

kunnen vleeswaren situeren binnen de actieve voedingsdriehoek. 

kunnen aangeven dat de behoefte aan vlees afhankelijk is van de 


19






Decr. nr. 


LEERINHOUDEN 

De leerlingen 

activiteitsgraad. - hoeveelheid per persoon 

kunnen de gepaste basistechniek aanwenden naargelang de aard 

van het vleesstuk. 

kunnen verschillende vleesstukken op diverse manieren bereiden. 

kunnen zelfstandig een recept uitvoeren. 

kunnen aan de hand van verzamelde info en documentatie een beeld 

schetsen van het marktaanbod bij een zelfstandige slager en een 

grootwarenhuis wat betreft vers vlees en bereidingen. 


- braden 

- bakken 

- stoven 

- roosteren 

- barbecue 

• Eigengedrag en consumentengedrag: 

- gamma verse en bereide producten 

30 

kunnen uit het gamma vleesproducten een verantwoorde keuze 

maken i.f.v. criteria smaak, bereidingstijd en prijs. 

kunnen aan de hand van verzamelde info en documentatie over 

vleesproducten factoren aangeven die het gebruik ervan door 

jongeren beïnvloeden. 

Gevogelte 

kunnen enkele soorten gevogelte opnoemen. 

• Soorten 

kunnen verantwoorden dat gevogelte evenwaardig is aan vlees en 

veel variatie in het gebruik biedt. 

• Samenstelling en voedende waarde 

• Aankoop en bewaren 

• Basistechnieken o.m.: 

- versnijden 

- bouillon trekken 

- bakken/braden 

20






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen de bereidingen voor huishoudelijk gebruik uitvoeren. 

kunnen aan de hand van verzamelde info en documentatie over 

gevogelteproducten factoren aangeven die het gebruik ervan door 

jongeren beïnvloeden. 

kunnen aan de hand van de analyse van het etiket van voorverpakt 

vlees de toepassing van de wet op 2003 interpreteren.(U) 

31 Vis 

kunnen vis aangeven als belangrijke bron van eiwitten en mineralen 

en onverzadigde vetzuren. 

kunnen de noodzaak van vis in een weekmenu verantwoorden. 

kunnen door observatie op basis van versheidkenmerken de 

versheid van de vis verantwoorden. 

kunnen enkele vette en magere vissoorten opnoemen. 

kunnen een vissoort kiezen in functie van een opgegeven gerecht, 

basistechniek en bereiding. 


LEERINHOUDEN 

- bakken/braden van gevogelte 

- waterzooi, kippenpasteitje 

• Eigen gedrag en consumentengedrag 


- argumenten pro en contra vlees- en gevogelteverbruik 

- marktaanbod/traceerbaarheid 


- verband tussen kleur van het spierweefsel en het 

vetgehalte 

- versheidkenmerken 

- soort i.f.v. de bereidingen 

• Basistechnieken o.m.: 

- reinigen, wassen, verdelen 

- pocheren 

- paneren en bakken 

- roosteren 

- wokken 


- magere vissoorten 

- vette vissoorten 

21






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen enkele verpakte vissoorten onderling vergelijken, onder meer 

wat betreft verpakking, herkenbaarheid, versheid, houdbaarheid, 

informatiewaarde en prijs. 

LEERINHOUDEN 

- visschotels (met verse vis, gerookte vis, visconserven) 



- argumenten pro en contra visverbruik 

- marktaanbod 

32 Gerechten met schaal- en schelpdieren 

kunnen het belang van versheid van schaal- en schelpproducten 

voor de gezondheid illustreren. 

kunnen het onderscheid van schelp- en schaaldieren maken i.v.m. 

cholesterolgehalte en allergieën. 


- mossel, garnalen/scampi 

- versheidskenmerken 


- reinigen 

- koken 

- pellen 

kunnen schaal- en schelpdieren bereiden. • Bereiden van eenvoudige schaal- en schelpdieren 

33 Eigerechten 

kunnen de delen van een kippenei benoemen. 


kunnen aantonen dat eigerechten een goedkope bron van eiwitten 

zijn. 

- delen van een ei 

kunnen verse eieren en hun kwaliteitsklassen herkennen en 

identificeren. 

kunnen rekening houden met bewaaromstandigheden en duurtijd van 

de bewaring van eieren. 

- versheid 

kunnen een variatie van eigerechten bereiden. • Bereiden van o.m.: 

22






Decr. nr. 


LEERINHOUDEN 

De leerlingen 

kunnen de basistechnieken toepassen bij de bereidingen. - zacht en hard gekookte eieren (verwerken in gerechten) 

kunnen eierverpakkingen onderling vergelijken, wat betreft 

herkenbare kwaliteitsklassen, versheid, houdbaarheid, 

informatiewaarde en prijs. 

kunnen aantonen welke vervangproducten als alternatief kunnen 

dienen voor vleesproducten (U). 

Voedingsmiddel: smeer- en bereidingsvet 

34 Olie 

kunnen uitleggen waarom de oliën en de vetten zich bovenaan de 

actieve voedingsdriehoek bevinden. 

kunnen de oliën indelen volgens dierlijke/plantaardige afkomst en 

volgens hittebestendigheid. 

kunnen oliën kiezen i.f.v. het gebruik. 

kunnen het marktaanbod van vetstoffen kritisch beoordelen 

. 

35 kunnen de afkomst van de vetstoffen aangeven en het effect voor de 

gezondheid afleiden. 

kunnen door middel van de voedingsmiddelentabel de samenstelling 

van de verschillende vetstoffen benoemen en de gevolgen voor de 

gezondheid bespreken. 

kunnen bij de bereidingen de keuze van de vetstoffen bepalen. 



- aankoop en bewaren 

- marktaanbod/traceerbaarheid 

• Vervangproducten (U); keuze uit: 

- peulvruchten 

- sojaproducten 


- indeling volgens afkomst (pitten, zaden, vruchten) en 

hittebestendigheid 

- keuze i.f.v. het gebruik 

• Bereidingen: 

- fruiten 

- wokken 

- koude bereidingen (o.m. dipsausen, vinaigrette) 

Zachte margarine/ minarine/ boter/ halfvolle boter 

• Bereidingen; o.m.: 

- roerdeeg 

- boterkoekjes 

23






Decr. nr. 

De leerlingen 


36 

Voedingsmiddel: restgroep 

Suiker 

kunnen in opgegeven situaties verschillende handelsvormen van 

suiker herkennen. 

kunnen uit de samenstelling de voedende waarde afleiden. 

• Soort i.f.v. de bereiding 

kunnen verantwoorden dat suiker beperkt moet gebruikt worden. • Basistechnieken: 

kunnen lekkere, originele en verzorgde versnaperingen bereiden. 

- … 

- oplossen 

- karameliseren 

- kneden; vormen 


- marsepein/speculaas 

- gebak 

LEERINHOUDEN 

24






2 Zorg voor woon- en leefomgeving en Zorg voor welzijn 

PV Praktijk huishoudkunde/gezinstechnieken (1e leerjaar 6 lt/w , 2e leerjaar 6 lt/w) 

Zorg voor de woon- en leefomgeving (4 – 4) 

Zorg voor welzijn (2 – 2) 

TV Huishoudkunde/gezinstechnieken (1e leerjaar 6 lt/w, 2e leerjaar 6 lt/w) 

Zorg voor de woon- en leefomgeving (2 – 2) 

Zorg voor welzijn (4 – 4) 

2.1 Zorg voor woon- en leefomgeving 

Decr. nr. 

De leerlingen 


1 ALGEMENE BEGRIPPEN I.V.M. WOON- EN LEEFOMGEVING 

37 Wonen 

kunnen in concrete situaties aangeven waarom ‘wonen’ een 

fundamenteel recht van iedere mens is. 

• Begrip 

kunnen woonvormen bespreken i.f.v. de zorg. 

• Woonmogelijkheden: 

kunnen de ruimtes in de woning indelen in elementaire en 

supplementaire ruimtes i.f.v. het gebruik. 

kunnen woonmogelijkheden kiezen in functie van gezinssituaties, 

financiële draagkracht en lifestyle. 

LEERINHOUDEN 

- soorten woonvormen m.b.t. veiligheid, persoonlijk 

comfort, zorgcomfort … 

• Indeling ruimtes: 

- elementaire ruimtes 

- huishoudtechnische ruimtes 

- woon- en leefruimtes 

- sanitair 

- verkeersruimtes 

25






Decr. nr. 

De leerlingen 


2 V.G.V.M. EN WERKORGANISATIE TOEGEPAST IN DE WOON- EN LEEFOMGEVING 

LEERINHOUDEN 

- supplementaire ruimtes 

38 Veiligheid 

kunnen in een opgegeven woon- en leefomgeving risicofactoren 

inventariseren, knelpunten aangeven en veiligheidsmaatregelen 

voorstellen. 

kunnen in voorbeeldsituaties het belang aangeven van voorschriften 

in functie van veiligheid, gezondheid, milieu en ergonomie. 

kunnen bij het uitvoeren van opdrachten aangeven waar zij rekening 

houden met voorschriften in functie van veiligheid, gezondheid, 

milieu en ergonomie. 

• Veilig handelen 

39 Gezondheid 

kunnen met voorbeelden aangeven dat algemene en persoonlijke 

hygiëne noodzakelijk zijn voor de gezondheid van zichzelf en van 

anderen. 

kunnen in opgegeven situaties aangeven waar wordt rekening 

gehouden met principes van ergonomie. 

40 zijn ingesteld om bij het gebruik, verbruik en restverwerking rekening 

te houden met principes van duurzaamheid en milieubesparend 

handelen. 

kunnen afval selectief sorteren. 

41 kunnen de principes van een goede werkorganisatie toepassen bij 

het onderhouden en verwerken van materialen. 

• Hygiënisch handelen 

• Ergonomisch handelen 

Milieu 

• Milieusparend handelen: 

Werkorganisatie 

- keuze van grondstoffen en verpakking 

- omgaan met rest en afval 

26






Decr. nr. 

De leerlingen 


3 KWALITEITSBEWUST HANDELEN IN DE WOON- EN LEEFOMGEVING 

42 Kwaliteit in zorgsituaties 

43 

kunnen in concrete situaties het verschil aantonen tussen product- 

en proceskwaliteit. 

kunnen elementen van integrale kwaliteit in opgegeven zorgsituaties 

aantonen. 

kunnen hun keuze voor grondstoffen en producten verantwoorden in 

functie van criteria gezondheid, tijdbesteding en budget. 

• Productkwaliteit 

• Proceskwaliteit 

• Integrale kwaliteit: 

LEERINHOUDEN 

- aandacht voor de 5 M's: mens, milieu, materiaal, 

middelen, methode 

Kwaliteit en budgetbeheer 

• Verhouding prijs-kwaliteit 

• Keuze tussen niet-bewerkte en bewerkte grondstoffen in 

functie van kwaliteit en budget 

44 Kwaliteitsvol handelen in zorgsituaties 

kunnen in opgeheven situaties aantonen hoe kwaliteitsvol handelen 

ondersteund wordt door gebruik van een OVUR-stappenplan. 

• Systematisch handelen in zorgsituaties: een stappenplan 

(OVUR): 

kunnen een grondstof of een apparaat via een stappenplan 

- oriëntering op de zorgvraag 

onderhouden. - voorbereiding 

zijn gericht op het reflecteren over en het zelf evalueren van het 

bekomen product en het doorlopen proces. 

- uitvoering 

- reflecteren/evalueren 

27






Decr. nr. 

De leerlingen 


4 ANALYSE EN GEBRUIK VAN HULPMIDDELEN IN ZORGSITUATIES 

Producten 

45 Water 

kunnen in concrete situaties het verschil tussen hard en zacht water 

bepalen. 

kunnen oplossingen voorstellen m.b.t. de gevolgen van hard water in 

concrete situaties. 

kunnen in concrete opdrachten huishoudelijke toestellen ontkalken 

door gebruik te maken van richtlijnen op de etiketten en 

toestelinformatie. 

46 Wasmiddelen 

LEERINHOUDEN 

• Indeling volgens hardheid 

• Mogelijke oplossingen m.b.t. hardheid van water 

• Ontkalken van een huishoudelijk toestel 

• Energiebesparend en milieubewust handelen 

kunnen opgegeven wasmiddelen indelen volgens uitzicht en aard. • Soorten volgens uitzicht 

kunnen wasmiddelen gebruiken in functie van het textiel en de 

vuilheidgraad. 

• Soorten volgens de aard van de was 

• Lezen van de verpakking: dosering en gebruik 

47 Specifieke middelen voor reiniging en onderhoud 

kunnen van opgegeven reinigings- en onderhoudsmiddelen de 

etiketten van de verpakking lezen en interpreteren bij het oplossen 

van een concrete zorgsituatie. 

kunnen opgegeven reinigings- en onderhoudsmiddelen m.b.t. 

concrete situaties/materialen onderscheiden. 

kunnen in functie van de aard van de vlek het juiste 

ontvlekkingsmiddel correct gebruiken en het veilig opbergen. 

• Middelen en producten: 

- reinigingsmiddelen 

- onderhoudsmiddelen 

- gecombineerde middelen 

- desinfecteermiddelen 

- ontvlekkingsmiddelen 

28






Decr. nr. 


LEERINHOUDEN 

De leerlingen 

kunnen in functie van het gebruikte product het meest geschikte 

oplosmiddel correct gebruiken en veilig opbergen. 

- oplosmiddelen 

kunnen in een opgegeven opdracht specifieke afwerkingproducten 

gebruiken en veilig opbergen. 

- afwerkingproduct 

nemen veiligheidsmaatregelen in acht bij het gebruik en het opslaan 

van schoonmaak- en desinfecteermiddelen. 

nemen milieuoverwegingen in acht bij de keuze en het gebruik van 

reinigings- en onderhoudsmiddelen en producten. 

• Veiligheids- en milieuaspecten 

48 Materieel 

kunnen in functie van de opdracht het juiste onderhoudsmaterieel 

bepalen. 

kunnen bij het uitvoeren van een opdracht het onderhoudsmaterieel 

correct en veilig gebruiken. 

49 Apparaten 

kunnen in functie van de te reinigen ondergrond de gepaste 

vloerreinigers gebruiken. 

zijn gericht op veilig en ergonomisch gebruik van 

reinigingsapparatuur. 

Onderhoudsmaterieel 

• Soorten i.f.v. de onderhoudsopdracht o.m.: 

- borstel, vloerwisser, emmer … 

- sponzen en zemen 

- schuurmateriaal en materieel 

- synthetische doeken 

• Reinigingsapparatuur: 

- stofzuiger, stoomreiniger, andere vloerreinigers 

- soorten i.f.v. het gebruik 

- veiligheid 

- ergonomie 

29






Decr. nr. 

De leerlingen 


zijn gericht op het veilig, ergonomisch en milieubewust gebruik van 

wasapparatuur. 

kunnen criteria aangeven waarop men zich kan baseren om een 

aankoop van een was- of strijkapparatuur aan te schaffen (U). 

5 ZORGOEFENINGEN I.V.M. MATERIALEN, TECHNIEKEN EN HULPMIDDELEN 

50 kunnen de soorten glas met hun voornaamste eigenschappen in 

functie van het gebruik onderscheiden. 

kunnen het belang van selectief sorteren van glas verwoorden. 

kunnen in concrete situaties de vaat reinigen zowel manueel als 

machinaal (U). 

kunnen op basis van geformuleerde criteria aangepaste, 

milieuvriendelijke producten kiezen bij het onderhoud van glas (U). 

kunnen glazen voorwerpen onderhouden (U). 

LEERINHOUDEN 

• Apparaten m.b.t. wassen en strijken: 

Glas 

• Herkomst 

• Soorten 

- de wasmachine (o.m. gebruik en criteria bij aankoop) 

- de droogtrommel 

- het strijkmaterieel 

- de naaimachine (U) 

• Eigenschappen i.f.v. gebruik 

• Milieuraadgevingen 

• Reinigen (U) 

• Onderhoud van de vaat (manueel en machinaal) (U) 

• Grondig onderhoud van ramen, spiegels, siervoorwerpen in 

glas (U) 

kunnen verschillende glassoorten sorteren en duurzaam omgaan 

met verpakkingsmaterialen (U). 

• Glasafval sorteren (U) 

kunnen versieringen met en op glas uitvoeren (U). • Decoratieve werkvormen (o.m. schilderen op glas) (U) 

51 Hout 

30






Decr. nr. 


De leerlingen 

kunnen houtsoorten die in de woning gebruikt worden, herkennen 

kunnen de voornaamste eigenschappen van hout aantonen. 

• Herkomst 

• Soorten 

LEERINHOUDEN 


kunnen aantonen waarom het nodig is om bedekt en onbedekt hout • Onderhoud van o.a.: 

op de juiste manier en met de juiste producten grondig te reinigen. 

- houten speelgoed 

kunnen onbedekt en bedekt hout met gebruik van de juiste 

onderhoudsproducten en middelen onderhouden. 

- bedekt hout (o.m. meubels, deuren, vensters) 

kunnen de techniek van het boenen uitvoeren in concrete situaties. • Meubels boenen 

kunnen houtbewerkingtechnieken op een veilige manier uitvoeren • Decoratieve werkvormen o.a.: schuren, figuurzagen, zagen, 

met aangepast materieel. 

verbinden, kleven, beitsen, verven, vernissen 

52 Natuursteen 

kunnen veelgebruikte natuurstenen herkennen en hun gebruik in en • Herkomst (U) 

rond de woning verantwoorden. 


• Onderhoud 

53 Metalen 

kunnen in de klas- en schoolomgeving de gebruikte metalen • Herkomst 

onderscheiden i.f.v. hun voornaamste eigenschappen in functie tot 

het gebruik. 

• Soorten: 

- niet edele 

kunnen in functie van het te onderhouden materiaal het aangepaste 

onderhoudsproduct bepalen en gebruiken. 

- edele 

- zeldzame 


• Onderhoud van metalen, metaalbedekkingen en legeringen 

(o.m. kookpotten en bakpannen, bakplaten en bakvormen, 

bestek, opdienschotels, wasbakken en kranen) 

31






Decr. nr. 

De leerlingen 


LEERINHOUDEN 

• Onderhoud van edele metalen (U) 

• Decoratieve werkvormen 

54 Papier 

kunnen enkele veelgebruikte papiersoorten in functie van hun • Herkomst 

eigenschappen en gebruik kennen. 

kunnen het belang van selectief sorteren verantwoorden i.f.v. het 

• Soorten 

duurzaam omgaan met de natuurlijke grondstoffen. 


kunnen decoratieve werkvormen gebruiken voor zowel functionele 

als versierende producten. 


• Decoratieve werkvormen (o.a. vouwen, knippen, inpakken, 

schilderen, sjabloneren, tamponeren, embossing, origami 

55 Plastiek 

kunnen in opgegeven voorwerpen plastiek herkennen en de • Herkomst 

specifieke eigenschappen aangeven in functie van gebruik. 

kunnen het belang van selectief sorteren verantwoorden. 

• Soorten 


kunnen plastieken voorwerpen onderhouden met aangepaste 

producten en krasvrij maken. 

56 Katoen 


• Onderhoud van o.m. speelgoed, tuinmeubelen, 

keukenmaterieel, raambekleding 

32






Decr. nr. 


De leerlingen 

kunnen het verband verklaren verwoorden tussen eigenschappen, 

gebruik en onderhoud. 

kunnen in opgegeven stoffen katoen herkennen aan het symbool en 

het etiket. 

kunnen aangeven waarom veredelingsprocessen worden toegepast 

op katoen. 

kunnen wit en gekleurd katoen wassen, opvouwen en strijken. 

kunnen opgegeven etiketten interpreteren i.f.v. het reinigen van de 

stof. 

kunnen was-, droog- en strijkapparatuur veilig, ergonomisch en 

energiebewust gebruiken volgens de gebruiksaanwijzing. 

kunnen technieken op katoen toepassen met decoratieve 

doeleinden. 

57 kunnen het verband verklaren verwoorden tussen eigenschappen, 

gebruik en onderhoud (U). 

• Herkomst 

LEERINHOUDEN 


• Etikettering 

• Veredelen 

• Reinigen: 

- wassen van wit en gekleurd katoen met de wasmachine 

- opvouwen van spons, interlock … 

- kastklaar maken van wit en gekleurd katoen: onder- en 

bovenkleding 

- diensten voor kastklaar maken van tafellinnen en 

bedlinnen (U) 

• Decoratieve werkvormen o.a.: sjabloneren, appliceren, 

haken, knopen, vlechten, verven, borduren, doorstoppen 

Linnen – Halflinnen (U) 

• Herkomst 


kunnen in opgegeven stoffen linnen en halflinnen herkennen aan de 

hand van het symbool en het etiket (U). 


kunnen aangeven waarom veredelingsprocessen worden toegepast 

op linnen en halflinnen (U). 

• Veredelen 

kunnen linnen en halflinnen op de juiste manier onderhoude.(U). • Linnen en halflinnen wassen (o.m. handdoeken, 

tafelkleedjes, bovenkledij) 

58 Wol/gemengde vezels 

• Linnen en halflinnen kastklaar maken 

33






Decr. nr. 


De leerlingen 

kunnen in opgegeven stoffen wol en gemengde wol herkennen aan 

de hand van het symbool, het etiket en de eigenschappen. 

kunnen verantwoorden waarom er veredelingsprocessen op wol 

worden toegepast. 

• Herkomst 

LEERINHOUDEN 



• Symbool 

• Veredelen 

kunnen een onderscheid maken tussen zuivere wol, gemengde wol • Onderhouden: 

en synthetische wol i.f.v. het gebruikscomfort. 

- handwas 

kunnen wol of gemengde wol reinigen rekening houdend met de 

specifieke eigenschappen. 

- machinewas 

kunnen verschillende technieken uitvoeren met wol. • Decoratieve werkvormen, o.a.: 

59 kunnen in opgegeven stoffen zijde en kunstzijde kunnen herkennen 

aan het etiket (U). 

kunnen de eigenschappen van zijde/kunstzijde herkennen in functie 

van het gebruik (U). 

kunnen zijde en kunstzijde met de juiste techniek en wasmiddelen 

onderhouden (U). 

- breien 

- vervilten - werken met vilt 

Zijde - kunstzijde (U) 

• Herkomst 


• Bewerkingen 

• Reinigen: 

- wassen 

- strijken 

60 Synthetische vezels 

34






Decr. nr. 


De leerlingen 

kunnen aan de hand van het etiket de soorten synthetische vezels 

benoemen. 

• Soorten 

LEERINHOUDEN 

• Algemene eigenschappen 


kunnen synthetische stoffen van andere onderscheiden en de 

gevolgen ervan voor het gebruik verwoorden. 

kunnen op een professionele manier synthetische stoffen 

onderhouden. 

• Reinigen: wassen, vouwen, kastklaar maken 

kunnen producten op een veilige manier gebruiken. • Afwerkingen: waterdicht maken, chemisch reinigen 

61 Natuursteen 

kunnen natuursteen onderhouden met de juiste 

onderhoudsproducten. 

• Onderhoud van o.m., marmer, graniet, leisteen … 

62 Parket – laminaat 

kunnen parket en laminaat onderscheiden. 


kunnen parket en laminaat doeltreffend reinigen met geschikte 

producten. 

• Onderhouden van parket- en laminaatvloeren 

63 Kurk (U) 

enkele doeltreffende eigenschappen van kurk 

• Herkomst 

verwoorden en het gebruik afleiden (U). 


kunnen materiaal in kurk reinigen en verwerken (U). • Reinigen (onderhouden van kurk o.m.: vloeren, tafelsets, 

tafelbeschermer …) 

64 Keramiek 

• Beschermen 

• Decoratieve werkvormen (o.m. stempels en kransen maken) 

35






Decr. nr. 


De leerlingen 

kunnen de soorten keramiek herkennen met hun voornaamste 

eigenschappen i.f.v. gebruik. 

kunnen richtlijnen geven voor de aankoop van een servies. 

kunnen op de juiste manier keramiek reinigen en/of onderhouden 

met aangepaste producten. 

kunnen verschillende technieken op keramiek uitvoeren en keramiek 

bewerken tot een sfeervol werkstuk. 

6 ZORG VOOR BLOEMEN EN PLANTEN 

• Herkomst 

• Soorten 

LEERINHOUDEN 


• Reinigen: 

- onderhoud van keukenbenodigdheden vervaardigd uit 

aardewerk, keramiek, porselein 

- onderhoud van vloeren 

- onderhoud van sanitair 

• Decoratieve werkvormen: 

- keramiek beschilderen 

- boetseren 

65 Kamerplanten 

kunnen kamerplanten, snijbloemen en kruiden verzorgen. 

• Soorten 

66 

kunnen trendgericht decoratieve werkjes maken. 

• Aankoop i.f.v. standplaats 

• Verzorgingsfactoren: water, licht, meststof 

Snijbloemen 

• Schikken 

• Verzorgen 

• Drogen (U) 

36






Decr. nr. 

De leerlingen 


67 Kruiden 

kunnen de voornaamste kruiden herkennen. • Zaaien 

7 DE ZORG VOOR DE WONING IN ZIJN GEHEEL 

• Uitplanten 

• Verzorgen 

• Oogsten 

• Drogen (U) 

LEERINHOUDEN 

68 Plannen en uitvoeren 

kunnen de grondige onderhoudsbeurt in een jaarplanner 

onderbrengen. 

kunnen een onderhoudsbeurt in een stappenplan omzetten. 

kunnen het verschil aangeven tussen de verschillende 

onderhoudsbeurten. 

kunnen een eenvoudige en een grondige onderhoudsbeurt 

uitvoeren. 

• Jaarplanner en stappenplan 

69 Verlichting 

kunnen de eisen gesteld aan verlichting, verwarming, verluchting, 

isolatie en afvalverwijdering weergeven en verantwoorden. 

kunnen een budget- en energiebewuste keuze maken i.v.m. 

verlichting, verwarming, verluchting, isolatie. 

• Eenvoudige onderhoudsbeurt van de verschillende 

woonruimten 

• Grondige onderhoudsbeurt van de verschillende 

woonruimten 

• Begrip: 

- natuurlijk licht 

- kunstlicht: 

• Soorten i.f.v. gebruik 

70 Verwarming 

kunnen het belang van een efficiënte verwarming verwoorden. • Begrip 

• Veiligheid gesteld aan een goede verlichting 

37






Decr. nr. 

De leerlingen 


71 Verluchting 

kunnen soorten verluchting aanduiden met hun voor- en nadelen. 

kunnen de noodzaak van spontaan en regelmatig verluchten met 

eigen woorden uitleggen. 

LEERINHOUDEN 

• Soorten volgens energiebron 

• Veiligheid gesteld aan een efficiënte verwarming 

• Begrip 


• Veiligheid gesteld aan een optimale verluchting 

72 Isolatie 

kunnen in een concrete situatie voorstellen voor een betere isolering • Begrip 

formuleren. 


73 Afvalverwijdering 

74 kunnen sfeervolle decoraties maken voor de seizoen- en 

jaargebonden feesten. 

8 VEILIGHEID EN PREVENTIE 

• Eisen van een degelijke isolatie 

• Begrip 

• Mogelijkheden: selectief afval sorteren in verschillende 

ruimten 

Woonruimten decoreren 

Tafelversiering 

• Thematisch: seizoen in huis brengen 

75 kunnen de begrippen veiligheid en preventie verklaren. De begrippen veiligheid en preventie 

Ongevallenpreventie 

38






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen in opgegeven concrete situaties aangeven waar de 

veiligheid in gevaar is. 

kunnen voorstellen voor preventie formuleren. 

kunnen in een opgegeven situatie de ernst van een brand inschatten 

en hierop reageren met de gepaste middelen. 

9 CONSUMEREN EN BUDGETTEREN 

LEERINHOUDEN 

• Veiligheid in en rondom de woning: 

- keuken 

- badkamer 

- toilet 

- berging/kelder 

- garage/tuin 

- slaapkamer 

- woonkamer 

- sport-, speel-, ontspanningsruimte 

• Brandpreventie: 

- in huis 

76 Inkomsten 

kunnen in opgegeven situaties voorbeelden geven van verschillende • Vaste 

soorten inkomsten. 

• Toevallige 

77 Budgetteren 

- in de tuin (o.m. barbecue) 

- gebruik van een brandwerend deken 

39






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen in opgegeven situaties uitgaven binnen een leefsituatie 

rangschikken van levensnoodzakelijke tot onvoorziene 

omstandigheden. 

kunnen het belang van een kasboek verantwoorden. 

• Begrip 

LEERINHOUDEN 

• Noodzaak van evenwichtig huishoudbudget 

• Betaalmiddelen 

78 Consument 

kunnen aangeven welke rechten en plichten ze hebben als 

• Rechten 

consument. 

kunnen tegenover reclameboodschappen een bewuste 

• Plichten 

consumentenhouding aannemen. 

• Reclame 

• Bescherming 

40






2.2 Zorg voor welzijn 

Decr. nr. 

De leerlingen 

10 GEZONDHEID EN GEZONDHEIDSZORG 


79 Gezondheid 

kunnen het begrip gezondheid met eigen woorden omschrijven. 

kunnen in opgegeven situaties aantonen dat de gezondheid bepaald 

wordt door een samengaan van biologische factoren, 

gedragsfactoren, milieufactoren en factoren gelegen in de 

maatschappelijke omgeving. 

zijn bereid te reflecteren over de factoren die invloed hebben op hun 

gezondheid 

• Begripsomschrijving 

LEERINHOUDEN 

• Factoren die de gezondheid beïnvloeden: 

- biologische factoren 

- gedragsfactoren (leefstijl, leefwijze, (on)gezonde 

gewoonten) 

- milieufactoren: fysieke omgeving (milieu-, luchtvervuiling, 

geluidshinder, woningkwaliteit, klimaat) 

- maatschappelijke omgeving (sociale contacten, relaties, 

(on)veilig voelen, werkloosheid, discriminatie) 

80 Lichamelijke zorg 

kunnen in concrete situaties het belang aantonen van lichamelijke • Begripsomschrijving 

zorg voor de eigen gezondheid en die van anderen. 

• Belang van de lichamelijke zorg voor de eigen gezondheid 

kunnen aangeven waar je zowel inwendig als uitwendig lichamelijke 

en die van anderen 

zorg kan uitvoeren. 

zijn bereid hun eigen gedrag m.b.t. lichamelijke zorg in vraag te 

stellen. 

• Inwendige en uitwendige lichamelijke zorg 

81 Geestelijke zorg 

41






Decr. nr. 


LEERINHOUDEN 

De leerlingen 

kunnen opgegeven situaties analyseren m.b.t. de begrippen • Begripsomschrijving: verhouding draagkracht-draaglast 

draagkracht en draaglast van de persoon. 

• Aspecten die bijdragen tot geestelijke zorg, o.m.: rust, 

kunnen in voorbeelden verantwoorden welke zorgaspecten kunnen 

bijdragen tot het verhogen of herstellen van het welbevinden van de 

persoon. 

slaap, ontspanning, veiligheid, goede sociale contacten … 

82 Gezondheidszorg 

kunnen het begrip gezondheidszorg illustreren door er zorgvormen • Begripsomschrijving 

en zorgdiensten uit de eigen regio van aan te geven. 

• Preventieve zorg tegenover curatieve zorg 

kunnen een onderscheid maken tussen preventieve zorg en 

curatieve zorg. 

• Soorten zorg: 

kunnen het verband uitdrukken tussen zelfzorg en gezondheid. 

- zelfzorg 

kunnen motieven aangeven waarom de zelfzorg bij zichzelf en 

anderen kan verantwoord worden. 

kunnen in concrete situaties het onderscheid aangeven tussen 

mantelzorg en professionele zorg. 

- 

- 

mantelzorg 

professionele zorg 

83 Beroepen in de zorgsector 

kunnen binnen een opgegeven setting beroepen benoemen die • Onderscheid verzorgende/zorgkundige 

binnen de gezondheids- en welzijnszorg actief zijn. 

kunnen het verschil in opleiding en werkgelegenheid aangeven 

tussen verzorgende en zorgkundige. 

• Andere beroepen (U) 

42






Decr. nr. 

De leerlingen 

11 ALGEMENE WELZIJN 


LEERINHOUDEN 

84 Lichaamshouding 

kunnen het belang verwoorden van een goede houding bij het • Ergonomische houdingen bij staan, liggen, zitten en bij 

uitvoeren van huishoudelijke taken en bij rustsituaties. 

huishoudelijke taken; 

kunnen in opgegeven situaties voor zichzelf een goede rugsparende • Rugsparend werken 

houding aannemen. 

kunnen het verband verwoorden tussen een verkeerde 

• EHBO bij huishoudelijke activiteiten: 

lichaamshouding en lichamelijke klachten. 

- ontwrichtingen en breuken 

kunnen hun verantwoordelijkheid als burger aangeven bij de aanpak 

van EHBO. 

reageren binnen deze verantwoordelijkheid correct. 

- 

- 

bloeduitstorting 

verstuikingen 

kunnen bij de besproken ongevallen bij zichzelf de nodige zorg 

toedienen. 

- brandwonden, schaafwonden, snijwonden 

85 Rust en slaap 

kunnen met voorbeelden het begrip rust omschrijven. 

kunnen een verband leggen tussen de behoefte aan rust en slaap 

i.f.v. leeftijd, activiteitsgraad en fysieke en geestelijke toestand. 

kunnen in opgegeven situaties slaapbevorderende en 

slaapremmende factoren herkennen en er oplossingen bij 

voorstellen. 

reflecteren over hun eigen slaapritueel en dat van anderen. 

kunnen veilige, gezonde en comfortabele slaapkamer inrichten, 

aangepast aan de verschillende leeftijdsgroepen. 


• Behoefte aan rust en slaap 

• Slaapbevorderende factoren 

• Het slaapritueel voorbereiden bij baby’s, kinderen, 

adolescenten, volwassenen, bejaarden 

• Inrichting van de slaapkamer 

43






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen voorbeelden opgeven van de gevolgen van onvoldoende 

slaap en een verstoorde nachtrust op de algemene 

gezondheidstoestand. 

LEERINHOUDEN 

• Slaapmoeilijkheden/stoornissen als gevolg van: 

- ziekte/pijn 

- geneesmiddelengebruik en -misbruik 

- vermoeidheid 

- leefgewoonten (o.m. eetgewoonten, dagindeling, stress, 

…) 

86 Bioritme 

kunnen met eigen woorden het begrip bioritme omschrijven. • Begripsomschrijving 

kunnen voorbeelden geven van factoren die het biologisch ritme van • Belang van het bioritme voor een optimaal functioneren; 

de mens verstoren. 

kunnen i.f.v. hun zelf ervaren bioritme een studeer- en werkschema 

voorstellen. 

• Oorzaken van ontregeling (o.m. ploegenwerk, winter- en 

zomeruur) 

87 Ontspanning 

kunnen met eigen woorden en met aangeven van voorbeelden het 

begrip ontspanning en ontspanningsvormen omschrijven. 

kunnen het belang en de behoefte aan ontspanning verantwoorden 

i.f.v. de algemene gezondheidstoestand. 

88 Sport en spel 

kunnen het verband uitdrukken tussen een zittend en te weinig actief 

leefpatroon en beschavingsziektes. 


• Behoefte aan ontspanning 

• Ontspanningsvormen, o.m. sport en spel, audiovisuele 

ontspanningsvormen 

• Lichamelijke invloed van sport en spel, o.m. m.b.t.: 

- de ademhaling 

- de bloedsomloop 

- de conditie en soepelheid 

- de weerstand 

- de spierkracht 

44






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen voor- en nadelen van individuele, groeps- en competitiesport 

herkennen en kritisch beoordelen. 

kunnen met eigen woorden de voor- en nadelen van tv- en 

computergebruik omschrijven. 

kunnen verbanden leggen tussen muziekkeuze, leeftijd en sociale 

achtergrond. 

zijn ingesteld om de muziekkeuze van anderen te respecteren. 

kunnen voorbeelden van creatieve ontspanningsvormen. 

kunnen opzoeken waar in hun omgeving vormen van creatieve 

ontspanningsvormen beoefend worden of leermogelijkheden 

bestaan. 

kunnen eenvoudige ontspanningsmogelijkheden uitwerken, 

voorstellen en in groep beleven. 

leren omgaan met win- en verliessituaties. 

89 EHBO 

kunnen de huisapotheek optimaliseren. 

kunnen een reisapotheek samenstellen. 

LEERINHOUDEN 

• Sociale aspecten van sport en spel: 

- individuele sporten tegenover groepssporten 

- competitiesport tegenover sport om de ontspanning 

- sprotrages … 

• Invloed van audiovisuele ontspanningsvormen, o.m.: 

- invloed van de multimedia 

- invloed van muziek en lectuur 

- invloed van creatieve ontspanningsvormen (o.m. 

ontwikkeling van de persoonlijkheid, sociaal, esthetisch) 

• Uitwerken van ontspanningsmogelijkheden 

- een gezelschapsspel uitleggen voor en spelen in groep; 

- een wandeltocht organiseren; 

- een picknick organiseren; 

- een buitenspelactiviteit organiseren (U). 

• Samenstellen van de huisapotheek 

• Inhoud controleren: ontsmettingsmiddelen, verbanden, 

materieel; inhoud optimaliseren: lijst opstellen 

• Onderhoud: reinigen van het kastje 

45






Decr. nr. 

De leerlingen 


90 kunnen een bijsluiter lezen en correct interpreteren. Geneesmiddelengebruik 

LEERINHOUDEN 

• Ordenen van geneesmiddelen 

• Bijsluiters lezen 

• Verwijderen van vervallen geneesmiddelen 

91 kunnen in concrete situaties verbanden aanbrengen. Aanbrengen van verbanden 

12 ALGEMENE PERSOONLIJKE LICHAAMSVERZORGING 

92 De huid 

kunnen de delen van de huid aanduiden en benoemen. 

kunnen in concrete situaties de functies van de huid omschrijven. 

kunnen de verschillende huidtypes herkennen. 

kunnen het eigen huidtype reinigen en verzorgen met aangepaste 

producten. 

kunnen een onderbouwde keuze maken uit het aanbod producten. 

• Materieel 

• Technieken 

• Toepassingen: 

- snelverband 

- pleisterverband 

- doekverband 

- zwachtelverband 

• Bouw van de huid 

• Functies van de huid 

• Huidtypes 

• Huidreiniging: 

- soorten baden 

- soorten producten 

46






Decr. nr. 


LEERINHOUDEN 

De leerlingen 

kunnen op een onderbouwde manier producten aankopen, rekening • Huidverzorging: 

houdend met prijs/kwaliteit. 

kunnen op een verantwoorde manier producten gebruiken, 

- voeden 

hygiënisch opbergen en bewaren. 

- deodorants 

kunnen de gunstige en de gevaarlijke invloeden van de zon op het • Zonnebaden: 

lichaam omschrijven. 

- gunstige invloed van de zon op het lichaam 

kunnen het verband uitdrukken tussen de toename van huidkanker 

en onverantwoord zonnebaden. 

kunnen in opgegeven concrete situaties de principes van 

verantwoord en gezond zonnebaden aanduiden. 

- 

- 

gevaren: brandwonden, huidveroudering, verhoogd 

risico op huidkanker 

veilig zonnebaden 

kunnen een geschikte beschermingsfactor kiezen en gebruiken in 

- verzorging en bescherming voor, tijdens en na het 

functie van het eigen huidtype. 

zonnebaden 

kunnen in functie van het eigen huidtype een zonneschema lezen 

van de bijsluiter. 

- duurtijd: kinderen – volwassenen 

93 Gelaatsverzorging 

kunnen hun eigen gelaat reinigen, verzorgen en opmaken. 

kunnen de oorzaken van acné aangeven. 

kunnen het verband uitdrukken tussen aangepaste gelaatsverzorging 

en het voorkomen van acné. 

94 kunnen het verband uitdrukken tussen een aangepaste opmaak en 

een goed voorkomen in alle omstandigheden. 

• Reinigen: 

- doel van reinigen en verzorgen 

- producten, materieel 

• Eenvoudige gelaatsverzorging: producten, materieel 

• Acné: 

95 Mondhygiëne 

- begripsomschrijving 

- extra verzorging 

Opmaken (eenvoudige) maquillage: producten, materieel. 

47






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen de delen van de tand op een schema aanduiden. 

kunnen aangeven waar op een tand mogelijk tandbederf kan 

ontstaan. 

kunnen de functies van tandbederf omschrijven. 

kunnen de oorzaken van tandbederf omschrijven. 

kunnen het verband uitdrukken tussen het voorkomen van 

tandbederf en gezonde voeding. 

kunnen dagelijkse tandverzorging en regelmatig tandartsbezoek 

aangeven als preventieve acties tegen tandbederf. 

kunnen aangeven hoe de overheid regelmatig tandartsbezoek 

stimuleert. 

kunnen een verantwoorde keuze maken i.v.m. de soorten 

tandenborstels, tandpasta’s, hulpmiddelen. 

kunnen hun tandenborstel en toiletzakje onderhouden met 

kalkoplossende middelen. 

• Het gebit: 

- bouw van de tand 

LEERINHOUDEN 

- functies van de tanden 

• Oorzaken van tandbederf 

• Tandbederf voorkomen: 

- belang van gezonde voeding 

- tandverzorging 

- raadpleging van de tandarts 

• Mondverzorging: 

96 Handverzorging 

- tanden poetsen: tandenborstel (manueel/elektrisch), 

tandpasta 

- tandzijde en flossen; 

- mondspoelingen 

• Gevolgen van slechte mondverzorging 

• Onderhoud van tandenborstel en toiletzakje 

48






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen het belang van geregeld reinigen en verzorgen van de 

handen aangeven. 

kunnen het verband aantonen van een verzorgd voorkomen en een 

discrete handen nagelverzorging. 

kunnen handen nagelverzorging toepassen met aangepaste 

producten en geschikt materieel. 

LEERINHOUDEN 

• Belang van handen nagelhygiëne 

• Belang van hand en nagelverzorging 

• Reinigen: producten, materieel 

• Verzorgen: producten, materieel 

kunnen het verband aantonen tussen hygiëne en voedsel. 

• Hygiëne (wassen, drogen) 

97 Voetverzorging 

kunnen het belang van geregeld reinigen en verzorgen van de 

voeten aangeven. 

kunnen het verband aantonen van een verzorgd voorkomen en een 

discrete voeten nagelverzorging. 

kunnen het verband uitdrukken tussen enerzijds niet-aangepaste 

voetverzorging en verkeerd schoeisel en anderzijds lichamelijke 

klachten. 

kunnen eenvoudige voeten nagelverzorging toepassen met 

specifieke producten en materieel. 

• Belang van: 

- voeten nagelhygiëne 

- belang van voeten nagelverzorging 

• Voorkomen van voetkwalen 

• Keuze van schoeisel in functie van: 

- de persoon (juiste maat) 

- de gelegenheid 

- het seizoen 

• Reinigen: producten, materieel 

• Verzorgen: 

• Materieel 

- courante producten (voetcrème, voettalk) 

- specifieke producten (voor schimmel, kloven, 

zweetvoeten) 

- keuze van schoeisel 

49






Decr. nr. 

De leerlingen 


98 kunnen in voorbeelden aangeven door welke criteria men zich kan 

laten leiden bij het zich opmaken. 

99 Haarverzorging 

kunnen de delen van het haar aanduiden en benoemen. 

kunnen de verschillende haartypes herkennen. 

kunnen het belang verwoorden van het geregeld reinigen en 

verzorgen van de haren. 

kunnen een verantwoorde keuze maken uit producten en materieel. 

kunnen producten en materieel veilig gebruiken. 

kunnen de producten en het materieel hygiënisch opbergen en 

bewaren. 

LEERINHOUDEN 

Zich opmaken: producten, materieel 

• I.f.v. de gelegenheid, budget, persoonlijkheid, trends … 

• Bouw, types 

• Belang van haarverzorging 

• Wassen: reinigingsproducten 

• Verzorgen: verzorgingsproducten 

• Drogen: materieel; 

• Opmaken: producten (o.m. lak, gel …) 

• Onderhoud van kam en borstel 

• Voorkomen van haarkwalen: 

- schilfers 

- hoofdluizen 

kunnen de functie van beharing omschrijven. • Ontharen van benen en oksels: 

- waarom? 

Zintuigen 

100 De ogen 

- producten: voor- en nadelen 

- apparaten: voor- en nadelen 

50






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen de delen van het oog benoemen bij het verklaren van het 

begrip beeldvorming. 

kunnen in opgegeven situaties voorstellen formuleren voor 

beschermingsmiddelen voor de ogen. 

kunnen in concrete situaties aantonen wanneer de verlichting niet 

optimaal is. 

kunnen de gevolgen van bijziendheid en verziendheid voor de 

persoon uitleggen. 

kunnen het verband uitdrukken tussen goed kunnen zien en een 

aangepaste verlichting. 

kunnen eenvoudige oogzorg bij zichzelf toepassen. 

kunnen op een juiste manier brillen en lenzen onderhouden. 

101 De oren 

• Bouw van het oog 

• Beeldvorming 

LEERINHOUDEN 

• Beschermingsmaatregelen: 

- veiligheidsbril 

- zonnebril 

• Belang van goede verlichting 

• Oogafwijkingen: 

- bijziendheid 

- verziendheid 

• Oogzorg 

- oogbad 

- een vuiltje verwijderen 

- onderhoud van bril, zonnebril, lenzen 

51






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen de delen van het oor aanduiden op een schema en de 

benaming gebruiken bij het verklaren van de geluidsvorming. 

kunnen de begrippen geluidssterkte en geluidsoverlast met eigen 

woorden omschrijving i.f.v. het eigen luistergedrag. 

kunnen het verband aantonen tussen enerzijds een aangepaste 

geluidssterkte en extrabescherming en anderzijds het voorkomen 

van gehoorafwijkingen. 

• Bouw van het oor 

• Geluidsvorming 

• Geluidssterkte 

• Extra bescherming: 

- oordoppen 

- oorkleppen 

• Oorstoppen 

kunnen een correcte oorreiniging toepassen ter voorkoming van 

oorstoppen. 

• Oorreiniging 

102 De neus 

kunnen de delen van de neus aanduiden op een schema. • Bouw van de neus 

kunnen de juiste techniek van het snuiten toepassen. 

kunnen eenvoudige neuszorg toepassen. 

kunnen oorzaken en symptomen van een verkoudheid aangeven. 

kunnen het verband aantonen tussen algemene hygiëne en het 

voorkomen van besmetting. 

kunnen eenvoudige middeltjes zoals inhaleren, gebruik van spray 

toepassen. 

• Neushygiëne: 

LEERINHOUDEN 

- snuiten: de juiste methode aanleren 

- niezen 

• Verkoudheid: 

- symptomen en oorzaken 

103 Het ademhalingsstelsel 

- algemene hygiëne en wellevendheid 

- eucalyptusdampen inhaleren 

- neusspoelingen met fysiologisch mater 

52






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen de noodzaak van zuurstof voor het menselijk lichaam met 

eigen woorden uitleggen. 

kunnen op een schema de weg van de in- en uitgeademde lucht 

aangeven. 

LEERINHOUDEN 

• Waarom is ademen noodzakelijk? 

• De weg van de in- en uitgeademde lucht: neus; keel; 

luchtpijp en -takken; longen 

kunnen het gebruik van buikademhaling verantwoorden. 

• Welke ademhaling passen we toe? 

kunnen buikademhaling toepassen. 

kunnen aangeven waarom borstademhaling niet aangewezen is en 

wanneer het wel wordt toegepast. 

kunnen in opgegeven situaties voorstellen formuleren om te een 

ruimte te verluchten, de lucht te zuiveren. 

• Principes van verluchting en aanpassing van droge lucht 

104 Het spijsverteringsstelsel 

kunnen de rol van een goed functionerend spijsverteringsstelsel voor 

de gezondheid formuleren. 

kunnen op een schema de organen aanduiden die een rol spelen bij 

de spijsvertering. 

kunnen de belangrijkste symptomen van veel voorkomende 

spijsverteringsstoornissen met eigen woorden uitleggen. 

kunnen gerechten aanpassen bij de aanpak van een 

spijsverteringsstoornis of bij darm- en maagklachten. 

• Rol 

• organen 

• Werking 

• Stoornissen: 

- obstipatie, diarree 

- maag- en darmklachten 

- aanpak 

105 Het uitscheidingsstelsel 

kunnen de rol van een goed functionerend uitscheidingsstelsel voor 

de gezondheid en het welbevinden formuleren. 

• Rol 

• Organen 

• Werking 

53






Decr. nr. 

De leerlingen 

13 IK EN DE ANDEREN 


kunnen het verband aangeven tussen een goede persoonlijke 

hygiëne en het voorkomen van problemen met de urinewegen. 

LEERINHOUDEN 

• Problemen met urinewegen 

• Persoonlijke hygiëne 

106 Wie ben ik? 

zijn bereid om over eigen gedrag na te denken. 

• Ik binnen mijn gezinsvorm 

zijn bereid te reflecteren over de invloeden van anderen, typische • Soorten gezinsvormen in deze tijd 

leeftijdsverschijnselen, het eigen zelfbeeld. 

zijn bereid anderen te aanvaarden. 

kunnen een gepaste houding aannemen tegenover pestgedrag van 

anderen/de groep. 

kunnen voorbeelden geven van beïnvloeding door anderen. 

zijn bereid te communiceren over houding en het gedrag van zichzelf 

en van anderen. 

• 

• 

Mijn rol binnen het gezin (o.m. verhouding van de 

gezinsleden t.o.v. elkaar, taken van de gezinsleden, 

verwachtingen …) 

Omgaan met zichzelf (zelfkennis, zelfbeeld …) 

107 Omgaan met zichzelf 

kunnen zichzelf identificeren aan de hand van objectieve 

identificatiegegevens. 

108 kunnen hun zelfbeeld omschrijven als het antwoord op de vraag ‘Wie 

ben ik?’ 

kunnen zich omschrijven wat de verschillende soorten zelfbeeld 

betreft. 

kunnen in opgegeven situaties voorbeelden aangeven van uitingen 

van een positief zelfbeeld. 

• Zichzelf identificeren 

• Subjectieve aspecten als zelfwaardering, zelfpresentatie 

Zelfbeeld 

• Zelfbeeld als het antwoord op de vraag: ‘Wie ben ik?’ 

• Soorten zelfbeeld: het sociale zelfbeeld, het emotionele 

zelfbeeld, het cognitieve zelfbeeld, het fysieke zelfbeeld, 

het materiële zelfbeeld 

54






Decr. nr. 

De leerlingen 


109 kunnen persoonlijkheid omschrijven als het unieke en vrij stabiele 

geheel van gedragskenmerken waardoor we ons onderscheiden van 

anderen. 

kunnen in concrete situaties het onderscheid aangeven tussen 

temperament en karakter. 

110 kunnen in concrete situaties gedrag verklaren als een reactie op een 

bepaalde prikkel. 

kunnen voorbeelden geven van waarneembaar en niet-waarneembaar 

gedrag. 

kunnen een concrete situatie analyseren wat betreft de persoonlijke 

factoren en de situationele factoren. 

111 kunnen hun mening zeggen zonder de relatie met anderen te 

verbreken. 

112 kunnen in concrete situaties het belang van anderen voor onze eigen 

ontwikkeling beschrijven. 

kunnen in concrete situaties de rol van betekenisvolle anderen als 

referentiekader voor ons eigen handelen aangeven en daarbij 

voorbeelden geven van negatieve en van positieve beïnvloeding. 

zijn ingesteld om anderen te aanvaarden met hun mogelijkheden en 

met hun beperkingen. 

zijn vaardig in het tonen van respect voor anderen. 

kunnen in een concrete situatie de rol en houding van de 

verschillende actoren bij pestgedrag aanwijzen. 

zijn ingesteld om zichzelf te blijven tegen de druk van anderen bij 

pestgedrag. 

113 kunnen in concrete situaties de omgangsvaardigheden bewust 

toepassen. 

Persoonlijkheid 

LEERINHOUDEN 

• Onderscheid tussen persoonlijkheid, karakter en 

temperament 

Menselijk gedrag 

• Gedrag als een reactie op een prikkel 

• Uiterlijk waarneembaar tegenover uiterlijk nietwaarneembaar 

gedrag 

• Factoren die het gedrag bepalen: 

- persoonlijke factoren; 

- situationele factoren. 

Omgaan met anderen 

• Belang van de anderen voor de eigen ontwikkeling; (o.m. 

Wilde van Aveyron) 

• Betekenisvolle anderen als referentiegroep 

• Omgaan met positieve en negatieve invloeden van 

anderen (leeftijdsgenoten, ouderen, gezagsfiguren …) 

• Jezelf blijven 

• Aanvaarden van anderen 

• Respect voor anderen 

• Omgaan met vormen van pestgedrag 

Omgangsvaardigheden 

55






Decr. nr. 

De leerlingen 


• Jezelf voorstellen 

LEERINHOUDEN 

• Groeten van leeftijdsgenoten, ouderen, gezagsfiguren 

• Afscheid nemen 

114 Lichaamstaal 

kunnen in opgegeven concrete situaties de lichaamstaal bespreken. 

zijn bereid te reflecteren op eigen lichaamstaal (U). 

kunnen tederheid en warmte herkennen in zorgsituaties. 

kunnen de noodzaak aan tederheid illustreren. 

kunnen aangeven welke gevoelens zij makkelijk uiten en/of 

formuleren. 

kunnen aangeven dat het uiten van gevoelens persoonsgebonden én 

situatiegebonden is. 


• Soorten lichaamstaal (o.m. embleemgebaren, omgaan met 

spanning 

• Non-verbaal gedrag dat kan wijzen op o.m. spanning, 

blijheid, vraag om hulp, twijfel, genegenheid, vriendschap, 

… 

• Gendergebonden gebaren 

• Gebaren die wijzen op nabijheid/afstand: 

- van zichzelf 

- van anderen 

• Omgaan met tederheid binnen zorgsituaties 

56






Decr. nr. 


LEERINHOUDEN 

De leerlingen 

115 

Sociale vaardigheden 

kunnen een het communicatieproces met eigen woorden uitleggen. 

• Het communicatieproces 

kunnen met voorbeelden de voor- en nadelen aantonen van 

éénzijdige en tweezijdige communicatie. 

kunnen voorbeelden binnen de zorg aangeven van éénzijdige en va, 

• Soorten communicatie: 

- éénzijdig/tweezijdig 

tweezijdige communicatie. 

kunnen in opgegeven situaties het belang aangeven van de indruk 

die je op iemand maakt. 

- verbaal/non-verbaal 

kunnen aantonen dat de eerste indruk over iemand een rol speelt in • Communicatievaardigheid 

de verdere houding over en communicatie met een ander. 

zijn zich bewust van het hebben van mogelijke vooroordelen. 

kunnen hun eigen gedrag m.b.t. vooroordelen corrigeren. 

• Communicatiestoornissen 

116 Luisteren 

kunnen in opgegeven situaties het belang aangeven van een goede 

luisterhouding. 

kunnen in concrete situaties de elementen binnenkant en buitenkant 

van de communicatie aangeven. 

kunnen in opgegeven situaties de gevolgen van een foutieve 

luisterhouding voor de interactie tussen mensen. 

• Belang van luisteren voor de communicatie 

• Beschrijving van de gevolgen van een foutieve 

luisterhouding 

zijn bereid na te denken over hun eigen luisterhouding. 

kunnen luistervaardigheden in concrete situaties toepassen. 

• Luistervaardigheden o.m. actief luisteren. 

117 Assertiviteit 

kunnen assertiviteit omschrijven als een opkomen voor jezelf zonder 

de relatie met de ander te verbreken. 

kunnen in opgegeven situaties het onderscheid aangeven tussen 

assertief en agressief gedrag. 

• De begrippen assertief gedrag en agressief gedrag. 

• Oefeningen op assertiviteit 

57






Decr. nr. 

De leerlingen 


118 kunnen de verschillende communicatietechnieken gepast gebruiken 

binnen opgegeven situaties. 

LEERINHOUDEN 

Communicatietechnieken: schriftelijk 

• Brieven en kaartjes schrijven 

• Persoonsgebonden gebeurtenissen o.a.: verjaardag, 

geboorte, huwelijk, ziekte, overlijden …: 

- gebruik 

- gebruiksaanwijzingen 

- toepassing 

• Zakelijke informatie o.a. aanvraag van documentatie, 

subsidie, telefoonaansluiting … 

• Werken met een tekstverwerker 

• Elektronische communicatie: 

- internetgebruik 

- e-mail 

- sms 

- chatten 

119 kunnen in groepsverband een gesprek voeren. Communicatietechnieken: mondeling 

• Een kringgesprek voeren n.a.v. een actueel probleem 

binnen de zorg 

• Telefoneren 

120 Op bezoek gaan 

kunnen gepast handelen bij een bezoek in diverse omstandigheden. • Gelegenheden 

58






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen gepast reageren op een uitnodiging waarop men wil/kan 

ingaan en een op een uitnodiging waarop men niet kan/wil ingaan. 

kunnen een passend geschenk uitkiezen en aanbieden in functie van 

de persoon, de gelegenheid en het budget. 

LEERINHOUDEN 

• Ingaan op of afwijzen van een uitnodiging: 

- schriftelijk 

- telefonisch 

- elektronisch 

• Geschenken 

- wat aan wie aanbieden? 

- geven van het geschenk 

- ontvangen (ruilen) 

- bedanken. 

121 Bezoek ontvangen 

kunnen uitnodigingen opmaken voor diverse gelegenheden, 

verschillende soorten doelgroepen en via verschillende media. 

• Gelegenheden 

• Uitnodigingen: 

- schriftelijk 

- telefonisch 

- elektronisch 

kunnen gepast handelen bij het ontvangen van bezoek. • Algemene omgangsvormen: 

122 kunnen situaties opnoemen waar men zich sterk met de natuur 

verbonden voelt. 

- genodigde/onverwachte gast 

- begroeten 

- voorstellen 

- afscheid nemen 

Omgaan met het materiële en met de natuur 

59






Decr. nr. 

De leerlingen 

14 VOORTPLANTING EN SEKSUALITEIT 


123 Cellen en weefsels 

kunnen de rol van lichaamscellen verwoorden. 

kunnen schematisch weergeven hoe cellen zich splitsen. 

kunnen de hoofdbestanddelen van een cel opnoemen. 

• De cellen 

LEERINHOUDEN 

- bouwstenen van het lichaam 

- levensduur en splitsing 

- anatomie van de cel 

• De weefsels 

124 De geslachtsorganen 

kunnen de ontwikkeling en de structuur van de inwendige en de 

uitwendige vrouwelijke en mannelijke geslachtsorganen schematisch 

situeren. 

125 kunnen de werking van hormonen tijdens de seksuele ontwikkeling, 

de zwangerschap en bij borstvoeding met eigen woorden uitleggen. 

126 Bevruchting 

kunnen de bevruchting met eigen woorden omschrijven en op een 

schema de kernbegrippen situeren. 

• Vrouwelijke geslachtsorganen (inwendig, uitwendig) 

• Mannelijke geslachtsorganen (inwendig, uitwendig) 

Werking van de hormonen 

• Omschrijving en functies van klieren en hormonen 

• Kernbegrippen 

- innesteling 

- moederkoek/vruchtvliezen 

- navelstreng 

127 Verloop van de zwangerschap 

60






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen het verloop van de zwangerschap in grote lijnen weergeven. 

kunnen in opgegeven concrete situaties het belang inzien van een 

goede voorbereiding en nazorg. 

kunnen het belang verwoorden van een aangepaste begeleiding en 

een gezonde levenswijze tijdens de zwangerschap. 

kunnen het verband leggen tussen de maatregelen van de overheid 

en de bescherming van de vrucht/pasgeboren en de moeder. 

128 De bevalling 

kunnen het verloop van de bevalling schematisch weergeven. 

kunnen in opgegeven concrete situaties de voor- en nadelen van 

thuisbevalling en ziekenhuisbevalling onderscheiden. 

kunnen de nazorg aan de baby situeren. 

129 De baby 

LEERINHOUDEN 

• Ontwikkeling van de vrucht 

• Gynaecologisch onderzoek (functie/doel) 

• Lichaamshygiëne van de zwangere vrouw 

- prenatale oefeningen 

- verhouding arbeid/rust/ontspanning 

- kleding 

• Sociale tegemoetkomingen 

• De geboortepremie 

• Zwangerschapsverlof 

• Het verloop: 

- ontsluitingsfase 

- geboorte 

- nageboorte 

• Thuisbevalling versus bevalling in het ziekenhuis 

• Epiduraal/keizersnede 

• Herstel na de bevalling 

• De APGAR-score 

• Miskraam 

61






Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen de voornaamste kenmerken van de pasgeborene 

omschrijven 

kunnen in concrete situaties vaardigheden omschrijven om met 

baby’s om te gaan. 

kunnen het verband aantonen tussen een juiste verzorging en de 

gezondheid en ontwikkeling van de baby. 

kunnen de stappen in het geven van een babybad in een 

demonstratie ervan herkennen (U). 

kunnen het inentingsschema respecteren (U). 

LEERINHOUDEN 

• De voornaamste kenmerken van de pasgeborene: 

- algemeen uitzicht (hoofd, lengte, gewicht, huis, navel, 

reflexen …) 

- premature baby’s 

• Omgang met de baby: 

- vasthouden van de baby 

- liggen en toedekken 

• Verzorging (U): 

- het babybad 

- verluieren 

- melkvoeding bereiden 

- de babyuitzet 

130 Voorbehoedmiddelen 

kunnen de menstruatiecyclus beschrijven. • De menstruatiecyclus 

kunnen het gebruik van voorbehoedmiddelen in deze tijd 


kunnen in opgegeven situaties de noodzaak verwoorden van het 

gebruik van het gepaste voorbehoedmiddel. 

- preventieve gezondheidszorg (inentingen) 

• Verantwoord gebruik van voorbehoedmiddelen 

• Soorten: 

- barrière middelen 

- hormonale middelen 

- chirurgische middelen 

kunnen een genuanceerd standpunt verwoorden m.b.t. het gebruik 

van voorbehoedmiddelen ook in hun contacten met anderen. 

• Eigen houding in seksuele contacten met anderen 

131 Seksueel overdraagbare aandoeningen 

62

BSO – 2e graad 

– Specifiek gedeelte Verzorging-voeding 

PV Praktijk huishoudkunde/gezinstechnieken 

(1e lj: 6 lestijden/week, 2e lj: 6 lestijden/week) 

PV Praktijk huishoudkunde/voeding 


TV Huishoudkunde/gezinstechnieken 


TV Huishoudkunde/voeding 


Decr. nr. 

De leerlingen 


kunnen het begrip SOA omschrijven. • Het begrip SOA 

kunnen aangeven hoe ze in hun eigen leven preventief kunnen 

handelen om SOA te vermijden. 

• Soorten 

• Preventieve maatregelen 

132 Sociale voorzieningen 

kunnen aangeven hoe de besproken voorzieningen bijdragen tot 

zowel preventie als zorg voor alle leeftijdscategorieën. 

kunnen in opgegeven concrete probleemsituaties aangeven welk 

soort voorziening kan aangesproken worden. 

• Het ziekenfonds 

• Het OCMW 

• Opvangcentra 

LEERINHOUDEN 

• Centra voor levens- en gezinsvragen 

• Teleonthaal 

63






PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN TIMING 

1 Algemene pedagogisch-didactische wenken en timing 

1.1 ICT 

1.1.1 Wat? 

Onder informatie- en communicatietechnologie (ICT) verstaan we het geheel van computers, netwerken, 

internetverbindingen, software, simulatoren, enz. Telefoon, video, televisie en overhead worden in deze 

context niet expliciet meegenomen. 

1.1.2 Waarom? 

De recente toevloed van informatie maakt levenslang leren een noodzaak voor iedereen die bij wil blijven. 

Maatschappelijke en onderwijskundige ontwikkelingen wijzen op het belang van het verwerven van ICT. 

Enerzijds speelt het in op de vertrouwdheid met de beeldcultuur en de leefwereld van jongeren. 

Anderzijds moeten jongeren niet alleen in staat zijn om nieuwe media efficiënt te gebruiken, maar is ICT 

ook een hulpmiddel bij uitstek om de nieuwe onderwijsdoelen te realiseren. Het nastreven van die 

competentie veronderstelt onderwijsvernieuwing en aangepaste onderwijsleersituaties. Er wordt immers 

meer en meer belang gehecht aan probleemoplossend denken, het zelfstandig of in groep leren werken, 

het kunnen omgaan met enorme hoeveelheden aan informatie... 

In bepaalde gevallen maakt ICT deel uit van de vakinhoud en is ze gericht op actieve beheersing van 

bijvoorbeeld een softwarepakket binnen de lessen informatica. In de meeste andere vakken of bij het 

nastreven van vakoverschrijdende eindtermen vervult ICT een ondersteunende rol. Door de integratie 

van ICT kunnen leerlingen immers: 

het leerproces in eigen handen nemen; 

zelfstandig en actief leren omgaan met les- en informatiemateriaal; 

op eigen tempo werken en een eigen parcours kiezen (differentiatie en individualisatie). 

1.1.3 Hoe te realiseren? 

In de eerste graad van het SO kunnen leerlingen onder begeleiding elektronische informatiebronnen 

raadplegen. In de tweede en nog meer in de derde graad kunnen de leerlingen “spontaan” gegevens 

opzoeken, ordenen, selecteren en raadplegen uit diverse informatiebronnen en –kanalen met het oog op 

de te bereiken doelen. 

Er bestaan verschillende mogelijkheden om ICT te integreren in het leerproces. 

Bepaalde programma’s kunnen het inzicht verhogen d.m.v. visualisatie, grafische voorstellingen, simulatie, 

het opbouwen van schema’s, stilstaande en bewegende beelden, demo... 

Sommige cd-roms bieden allerlei informatie interactief aan, echter niet op een lineaire manier. De leerling 

komt via bepaalde zoekopdrachten en verwerkingstaken zo tot zijn eigen “gestructureerde leerstof”. 

Databanken en het internet kunnen gebruikt worden om informatie op te zoeken. Wegens het grote 

aanbod aan informatie is het belangrijk dat de leerlingen op een efficiënte en een kritische wijze leren 

omgaan met deze informatie. Extra begeleiding in de vorm van studiewijzers of instructiekaarten is een 

must. Om tot een kwaliteitsvol eindresultaat te komen, kunnen leerlingen de auteur (persoon, 

organisatie...) toevoegen alsook de context, andere bronnen die de inhoud bevestigen en de 

onderzoeksmethode. Dit zal het voor de leraar gemakkelijker maken om het resultaat en het leerproces te 

beoordelen. 

De resultaten van individuele of groepsopdrachten kunnen gekoppeld worden aan een mondelinge 

presentatie. Een presentatieprogramma kan hier ondersteunend werken. Men kan resultaten en/of 

informatie uitwisselen via e-mail, blackboard, chatten, nieuwsgroepen, discussiefora... ICT maakt immers 

allerlei nieuwe vormen van directe en indirecte communicatie mogelijk. Dit is zeker een meerwaarde 

omdat ICT op die manier niet alleen de mogelijkheid biedt om interscolaire projecten op te zetten, maar 

ook om de communicatie tussen leraar en leerling (uitwisselen van cursusmateriaal, 

planningsdocumenten, toetsen examenvragen...) en leraren onderling (uitwisseling lesmateriaal …) te 

64






bevorderen. Sommige programma’s laten toe op graduele niveaus te werken. Ze geven de leerling de 

nodige feedback en remediëring gedurende het leerproces (= zelfreflectie en -evaluatie). 

1.2 Vakoverschrijdende eindtermen 

1.2.1 Wat? 

Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelstellingen, die – in tegenstelling tot de vakgebonden 

eindtermen – niet gekoppeld zijn aan een specifiek vak, maar door meerdere vakken of 

onderwijsprojecten worden nagestreefd. 

De VOET worden volgens een aantal vakoverschrijdende thema's geordend: leren leren, sociale 

vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie en muzisch-creatieve 

vorming. 

De school heeft de maatschappelijke opdracht om de VOET volgens een eigen visie en stappenplan bij 

de leerlingen na te streven (inspanningsverplichting). 

1.2.2 Waarom? 

Het nastreven van VOET vertrekt vanuit een bredere opvatting van leren op school en beoogt een 

accentverschuiving van een eerder vakgerichte ordening naar meer totaliteitsonderwijs. Door het 

aanbieden van realistische, levensnabije en concreet toepasbare aanknopingspunten, worden leerlingen 

sterker gemotiveerd en wordt een betere basis voor permanent leren gelegd. 

VOET vervullen een belangrijke rol bij het bereiken van een voldoende brede en harmonische vorming en 

behandelen waardevolle leerinhouden, die niet of onvoldoende in de vakken aan bod komen. Een 

belangrijk aspect is het realiseren van meer samenhang en evenwicht in het onderwijsaanbod. In dit 

opzicht stimuleren VOET scholen om als een organisatie samen te werken. 

De VOET verstevigen de band tussen onderwijs en samenleving, omdat ze tegemoetkomen aan 

belangrijk geachte maatschappelijke verwachtingen en een antwoord proberen te formuleren op actuele 

maatschappelijke vragen. 


Het nastreven van VOET is een opdracht voor de hele school, maar individuele leraren kunnen op 

verschillende wijzen een bijdrage leveren om de VOET te realiseren. Enerzijds door binnen hun eigen 

vakken verbanden te leggen tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET, anderzijds door 

thematisch onderwijs (teamgericht benaderen van vakoverschrijdende thema's), door projectmatig 

werken (klas- of schoolprojecten, intra- en extra-muros), door bijdragen van externen (voordrachten, 

uitstappen). 

Het is een opdracht van de school om via een planmatige en gediversifieerde aanpak de VOET na te 

streven. Ondersteuning kan gevonden worden in pedagogische studiedagen en nascholingsinitiatieven, 

in de vakgroepwerking, via voorbeelden van goede school- en klaspraktijk en binnen het aanbod van 

organisaties en educatieve instellingen. 

1.3 Begeleid zelfgestuurd leren 

1.3.1 Wat? 

Met begeleid zelfgestuurd leren (BZL) bedoelen we het geleidelijk opbouwen van een competentie naar 

het einde van het secundair onderwijs, waarbij leerlingen meer en meer het leerproces zelf in handen 

gaan nemen. Zij zullen meer en meer zelfstandig beslissingen leren nemen in verband met leerdoelen, 

leeractiviteiten en zelfbeoordeling. 

Dit houdt onder meer in dat: 

− de opdrachten meer open worden; 

− er meerdere antwoorden of oplossingen mogelijk zijn; 

− de leerlingen zelf keuzes leren maken en verantwoorden; 

− de leerlingen zelf leren plannen; 

− er feedback wordt voorzien op proces en product; 

65






− er gereflecteerd wordt op leerproces en leerproduct. 

De leraar is ook coach, begeleider. 

De impact van de leerlingen op de inhoud, de volgorde, de tijd en de aanpak wordt groter. 

1.3.2 Waarom? 

Begeleid zelfgestuurd leren sluit aan bij enkele pijlers van ons PPGO, o.m. 

− leerlingen zelfstandig leren denken over hun handelen en hierbij verantwoorde keuzes leren 

maken; 

− leerlingen voorbereiden op levenslang leren; 

− het aanleren van onderzoeksmethodes en van technieken om de verworven kennis adequaat te 

kunnen toepassen. 

Vanaf het kleuteronderwijs worden werkvormen gebruikt die de zelfstandigheid van kinderen stimuleren, 

zoals het gedifferentieerd werken in groepen en het contractwerk. 

Ook in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer de nadruk gelegd op de zelfsturing van het leerproces 

in welke vorm dan ook. 

Binnen de vakoverschrijdende eindtermen, meer bepaald “Leren leren”, vinden we aanknopingspunten 

als: 

− keuzebekwaamheid; 

− regulering van het leerproces; 

− attitudes, leerhoudingen, opvattingen over leren. 

In onze huidige (informatie)maatschappij wint vaardigheid in het opzoeken en beheren van kennis 

voortdurend aan belang. 


Het is belangrijk dat bij het werken aan de competentie de verschillende actoren hun rol opnemen: 

− de leerling wordt aangesproken op zijn motivatie en “leer”kracht; 

− de leraar krijgt de rol van coach, begeleider; 

− de school dient te ageren als stimulator van uitdagende en creatieve onderwijsleersituaties. 

De eerste stappen in begeleid zelfgestuurd leren zullen afhangen van de doelgroep en van het moment in 

de leerlijn “Leren leren”, maar eerder dan begeleid zelfgestuurd leren op schoolniveau op te starten is 

“klein beginnen” aan te raden. Vanaf het ogenblik dat de leraar zijn leerlingen op min of meer zelfstandige 

manier laat 

− doelen voorop stellen; 

− strategieën kiezen en ontwikkelen; 

− oplossingen voorstellen en uitwerken; 

− stappenplannen of tijdsplannen uitzetten; 

− resultaten bespreken en beoordelen; 

− reflecteren over contexten, over proces en product, over houdingen en handelingen; 

− verantwoorde conclusies trekken; 

− keuzes maken en verantwoorden 

is hij al met een of ander aspect van begeleid zelfgestuurd leren bezig. 

66






2 Specifieke pedagogisch-didactische wenken en timing 

2.1 Uitgangspunten 

2.1.1 De opbouw 

De wijze waarop de leerinhouden en leerplandoelstellingen worden aangebracht in deze 2e graad BSO is 

een centraal gegeven binnen dit leerplan. 

2.1.2 Leraren behouden hun ambtsbevoegdheden in functie van de vakbenamingen zoals vermeld 

in de goedgekeurde lessentabel. 

• Wat de leraren binnen het hen aangewezen pakket uren realiseren met de leerlingen wordt niet 

bepaald door vakonderdelen, want die staan als dusdanig niet vermeld in dit leerplan, maar wel 

door: 

- de manier waarop de vakgroep/school de doelstellingen uit dit leerplan clustert tot zinvolle 

gehelen; 

- de manier waarop de vakgroep/school de doelstellingen spreidt over de 2 jaren van de 2e 

graad; 

- de visie die de vakgroep/school heeft over het onderwijzen door de leraren en het leren van de 

leerlingen; i.f.v. deze ontwikkelde visie (i.f.v. de aard van de leerlingen die de school aantrekt of 

wenst aan te trekken) zullen inhouden eerder theoretisch dan wel praktisch en geïntegreerd 

worden gegeven. 

De leerplancommissie gaat er vanuit dat een geïntegreerde aanpak aangewezen is omwille van: 

- de aard van de inhouden; 

- de doe-ingesteldheid van de doelgroep; 

- de leerstijl van deze leerlingen. 

• Dit leerplan biedt door zijn opbouw alle mogelijkheden om een geïntegreerde aanpak mogelijk te 

maken. 

• De vakgroep werkt de clustering over de 2 jaren van de graad uit in een gezamenlijke 

graadplanning. 

• Na de clustering en bepaling van de onderwijs-leervisie zal de vakgroep een vraag formuleren naar 

het schoolbeleid om aangepaste lokalen (theorie versus praktijklokalen) opdat de visie optimaal kan 

gerealiseerd worden. 

2.1.3 Pedagogische aanpak 

De doelgroepleerlingen vragen een specifieke pedagogische aanpak. 

• Leerlinggericht werken i.p.v. leerstofgericht werken in herkenbare en leeftijdseigen situaties. De 

leerlingen moeten ‘positieve ervaringen’ kunnen opdoen opdat zij tot leren komen. 

• Stapsgewijs leren zorgen. 

Nieuwe technieken en vaardigheden worden geleidelijk aangeleerd o.m. via demonstratie en geleide 

oefeningen. Daarnaast kunnen leermomenten ingeschakeld worden waarop leerlingen 

aangesproken worden op hun probleemoplossend vermogen. Deze leermomenten gaan uit van het 

aanbieden van herkenbare probleemsituaties die zij, individueel of in groep, stapsgewijs zelfstandig 

oplossen. Vormen van Begeleid Zelfgestuurd Leren zijn ook in praktijkmomenten mogelijk. 

• De realisering van dit leerplan vereist een afstemming van de leerinhouden in zinvolle eenheden. De 

opsplitsing in cognitieve inhouden bij een leraar en anderzijds de praktisch-technische doelen bij een 

andere leraar, zijn dus uitgesloten. Bovendien is het noodzakelijk dat de weekopdrachten van de 

leraren uit blokken van meer uren bestaan. Verkaveling in afzonderlijke uren maakt een 

verantwoorde uitwerking van dit leerplan onmogelijk. 

67


68 





• In de jaar/graadplanning plannen de leraren van de vakgroep de leerinhouden verdeeld over 2 x 28 

lesweken. Het is geenszins de bedoeling om de volgorde van de leerinhouden zoals aangegeven in 

dit leerplan op een identieke manier in de planning op te nemen. De leerinhouden uit dit leerplan 

worden door de betrokken leraren tot een samenhangend geheel in elkaar gepast. 

• Op geregelde tijdstippen en zeker bij het begin van het schooljaar, worden vakgroepvergaderingen 

georganiseerd. Tijdens deze vergaderingen kunnen o.m. volgende items aan bod komen: 

- het opmaken van de jaar/graadplannen; 

- vastleggen van de prioriteiten bij het concretiseren van het leerplan; 

- organiseren van de binnenklas/graaddifferentiatie; 

- gebruikmaken van een uniforme vakterminologie; 

- vastleggen van een taalbeleid i.f.v. de leerlingkenmerken; 

- bepalen van de inhoud en de structuur van de leerlingencursus; 

- maken van afspraken m.b.t. de mapindeling; 

- integreren van de attitudinale doelstellingen; 

- organiseren van remediëring bij leerachterstanden; 

- bepalen van evaluatiecriteria en hun onderlinge verhouding; 

- inrichten en gebruiken van vaklokalen; 

- deelnemen aan vakoverschrijdende projecten, wedstrijden … 

De gemaakte afspraken worden vastgelegd in een bondig verslag en door alle betrokkenen 

opgevolgd. 

2.2 Opbouw van doelstellingen en leerinhouden 

2.2.1 Zorg voor de voeding 

• In het eerste leerjaar worden eenvoudige gerechten en naar het einde van het schooljaar 

maaltijden op basis van elementaire basistechnieken bereid met producten die voor een 

voedingstof representatief zijn. De begrippen ‘veiligheid, hygiëne, ergonomie en milieu in de 

keuken’, en werkorganisatie worden geïntroduceerd en geïmplementeerd in 

praktijkoefeningen. 

Daarnaast gaat de aandacht uit naar het algemeen begrippenkader en de instrumenten die 

in functie van het gebruik van gezonde voeding gehanteerd kunnen worden. 

• In het tweede leerjaar ligt de klemtoon op de bereiding van eenvoudige feestmaaltijden en 

streekgerechten op basis van gekende en nieuwe basistechnieken met zowel inheemse als 

uitheemse voedingsmiddelen. Kwaliteitszorg op basis van producten procesevaluatie zijn 

constant in de zorgoefeningen aanwezig. 

De voedingsstoffen en de voedingsmiddelen worden geanalyseerd enerzijds in functie van 

de praktijkoefeningen en anderzijds om een meer fundamenteel inzicht in gezondheid en 

gezonde voeding te verwerven. 

2.2.2 Zorg voor de woon- en leefomgeving 

• In het eerste leerjaar brengen we een algemeen begrippenkader aan en gaan we in op de 

analyse van veelvoorkomende en –gebruikte materialen en hulpmiddelen. 

Het geheel wordt in zorgoefeningen uitgewerkt en/of toegepast. Deze zorgoefeningen zijn 

zowel op het onderhoud in ruime betekenis als op decoratie gericht. 

• In het tweede leerjaar adviseren wij de aspecten budgetteren, huren/kopen/verbouwen, met 

aandacht voor sociale premies. 

Minder frequent gebruikte en delicate materialen en hulpmiddelen worden naast algemene 

elementen uit de woon- en leefomgeving geanalyseerd.






Deze zorgelementen worden eveneens in praktische zorgoefeningen omgezet. 

2.2.3 Zorg voor het welzijn 

• In het eerste leerjaar adviseert de leerplancommissie het algemeen begrippenkader aan te 

brengen m.b.t. gezondheid en gezondheidszorg. De persoonlijke zorg – vanwaar de transfer 

naar zorg voor anderen wordt gemaakt – komt uitgebreid aan bod. Daarbij zijn de 

oefeningen enerzijds gericht op persoonlijke zorg en hygiëne, anderzijds op het 

concretiseren van sociale vaardigheden zoals tafeletiquette, gedrag tijdens uitstappen en 

bezoeken. 

• In het tweede leerjaar adviseert de commissie dieper in te gaan op zelfkennis en 

communicatie. Ook de algemene en de specifieke hygiëne en gezondheid worden 

behandeld, steeds met aandacht voor de beschikbare sociale voorzieningen. 

Het is aanbevolen om doorheen het schooljaar één of meer doorlopende werkstukken te voorzien 

die van leerling tot leerling kunnen verschillen. De bedoeling daarvan is o.m. de onderwijstijd 

maximaal te benutten. Zo kunnen de leerlingen tijdens ‘dode’ lesmomenten aan het doorlopend 

werkstuk verder werken ongeacht de zorgsituatie waaraan de rest van de klas werkt. 

2.3 Rol van de leraar 

De voorbeeldfunctie van de leraar is een belangrijke didactische ondersteuning. Hij zal 

nauwkeurigheid nastreven, zin voor veiligheid en hygiëne tonen, een verzorgde taal gebruiken en 

correct optreden. De leraar is als het ware de vakman die zijn kennis en vaardigheden in optimale 

omstandigheden wil doorgeven aan de leerlingen. Wanneer hij vanuit een positieve houding met 

hen samenwerkt, zal zijn voorbeeldgedrag nog sterker op hen inwerken. 

Het werk van de leerlingen (individueel of in groep) vereist voldoende aandacht. Niet enkel het 

bekomen resultaat is belangrijk maar ook de inzet, het doorzettingsvermogen, de zin voor detail 

en samenwerking. De leraar zal zich bijgevolg niet vastpinnen op deelaspecten, maar een 

evaluatie uitvoeren die betrekking heeft op ‘het globale’. 

Afhankelijk van de situatie dienen fouten individueel of klassikaal besproken te worden, bij 

voorkeur onder de vorm van positieve feedback. Remediëringsopdrachten maken integraal deel 

uit van de opleiding en vorming. 

2.4 Didactische werkvormen 

Het is van fundamenteel belang om vanuit de praktijk naar de theorie te werken. 

De praktijk is hoofdzakelijk gericht op het zich eigen maken van basistechnieken en het trainen 

ervan. Telkens wordt de nadruk gelegd op de verschillende werkwijzen, het gebruik van het juiste 

materiaal en materieel. Het onderhoud van het materieel, de apparatuur en de omgeving wordt 

systematisch aangepakt en via gedifferentieerde opdrachten herhaald en ingeoefend. De 

moeilijkheidsgraad van de zorgsituaties en de oefeningen wordt geleidelijk en stelselmatig 

verhoogd. 

In functie van de zorgsituatie wisselen volgende didactische werkvormen elkaar af: 

- brainstorming; 

- uitleg geven; 

- demonstratie; 

- proefondervindelijke studie; 

- vergelijkende studie; 

- observatie; 

- kringgesprek; 

- eenvoudige gevalsstudie; 

- rollenspel; 

69






- pedagogisch-didactische uitstappen; 

- individuele en groepsopdrachten; 

- projectwerk; 

- thematisch werk; 

- … 

Pedagogisch-didactische uitstappen dienen wat de organisatie betreft telkens grondig voorbereid 

te worden. De doelstellingen en de opdrachten moeten steeds duidelijk wisselen, zo niet gaat het 

effect verloren en biedt deze werkvorm geen meerwaarde. Dergelijke uitstappen lenen zich 

tenslotte uitstekend tot het oefenen van een aantal sociale vaardigheden. 

De leraar dient constant uit de vele soorten werkvormen de meest relevante keuze te maken. 

Hierbij kan hij zich door een aantal factoren laten leiden: 

- de aard van de doelstellingen; 

- het beoogde leerproces; 

- de vertrouwdheid van de leerlingen met een bepaalde werkvorm; 

- de bekwaamheid van de leraar m.b.t. een bepaalde werkvorm; 

- de materiële voorwaarden; 

- de financiële middelen; 

- de organisatorische voorwaarden; 

- … 

2.5 Media 

De werkvormen kunnen op een continuüm geplaatst worden van sterk leraargestuurd naar sterk 

leerlinggestuurd. Beide accenten kunnen doorheen het schooljaar in eenzelfde klas aan bod 

komen. 

In het eerste geval gaat het om breed uitgewerkte opdrachten waarbij de leraar eveneens kansen 

biedt tot zelfwerkzaamheid van de leerlingen. Aan het andere uiterste liggen activiteiten waarbij 

de leerlingen verregaand zelf plannen, uitvoeren en evalueren. Omdat we een zo groot mogelijke 

zelfstandigheid bij de leerlingen beogen, verdient het laatste echter onze voorkeur. 

Met het oog op het leggen van verbanden, het formuleren van besluiten, het duiden van inzichten 

… worden deze werkvormen steeds door individuele of klassikale besprekingen gevolgd. 

Het gebruik van media is noodzakelijk ter ondersteuning van het onderwijsleerproces. We denken 

hierbij o.m. aan: 

- didactische wandplaten en posters; 

- video’s; 

- afbeeldingen en foto’s; 

- cd-roms; 

- transparanten (o.m. met schema’s uit de vakliteratuur); 

- multimedia; 

- … 

Een passende keuze en een goed gebruik van media maakt deel uit van de professionaliteit van 

leraren; de onderwijskwaliteit kan ermee vergroot worden. Ook bij de keuze van de media zal met 

een aantal factoren rekening worden gehouden: 

- de aangepastheid aan de doelstellingen; 

- de relevantie voor de leerinhoud; 

- de flexibiliteit bij voorbereiding en gebruik; 

70






- de organisatorische voorwaarden; 

- … 

Media worden niet zonder meer ingeschakeld in het onderwijsleerproces, maar wel met het oog 

op de mogelijkheid tot verwerkingsactiviteiten van de leerlingen. 

2.6 Handelsactiviteiten 

Huishoudelijke routinetaken zoals wassen, strijken, koken … dienen veelvuldig te worden 

ingeoefend opdat de leerlingen voldoende vaardigheid en tempo zouden verwerven. Het geniet 

hierbij de voorkeur dat de leerlingen een beroep doen op of gebruikmaken van persoonlijk 

materiaal, materieel … Indien echter zou blijken dat de mogelijkheden van de leerlingen te gering 

zijn (zowel financieel als materieel), kan via handelsactiviteiten worden gewerkt (cf. SO 78 

“Zorgvuldig bestuur in het SO”). 

71






MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN1 

1 Zorg voor de voeding 

• Basismaterieel per keukenblok 

- snelkookpan 1 

- kookpannen (1 stel van 3 maten) 1 

- braadpan 1 

- sauspan 2 

- garde 2 

- mixer (revolvermodel) 1 

- spatel 2 

- broodmes 1 

- vleesmes 1 

- bestek (vork, mes, lepel) 6 

- deeglepel 1 

- pollepel 1 

- snijplank 1 

- keukenwekker 1 

- digitale weegschaal 1 

- bloemzeef 1 

- puntzeef 1 

- vergiet 2 

- vuurvaste schotels 2 

- rasp 1 

- maatbeker 1 

- deegkommen 2 

- onderlegger 2 

- nootmuskaatrasp 1 

- plat penseel 1 

- deegrol 1 

- platte borden 6 

- diepe borden 6 

- blikopener 1 

- schaar 1 

• Basismaterieel per leerling 

- aardappelmesje 1 

- dunschiller 1 

- roerlepel 1 

• Basismaterieel per klas 

1 

Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: 

- Codex 

- ARAB 

- AREI 

- Vlarem 

Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.: 

- de uitrusting en inrichting van de lokalen; 

- de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. 

Zij schrijven voor dat: 

- duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; 

- alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct 

kunnen toepassen; 

- de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden; 

- de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de 

wetgeving het vereist. 

72






- olie-, azijn- en mosterdstel 1 

- snij-, schaaf- en haktoestel 1 

- koelkast 1 

- pepermolen 4 

- peper- en zoutvat 4 

- gevogelteschaar 1 

- fonduetoestel 1 

- wok 1 

- frituurketel 4 

- krokettoestel 1 

- frietsnijder 2 

- koffiezetapparaat 1 

- elektrisch mes 1 

- keukenrobot 1 

- slacentrifuge 2 

- wafelijzers 2 

- opdienschotels 4 

- microgolfoven 1 

- bergkasten: 

o eetgerief 1 

o voorraad 2 

- bakovens: 

o gas 2 

o elektrisch 2 

- kookplaat: 

o gas 2 

o elektrisch 4 

- taartvorm 2 

- cakevorm 2 

- springvorm 1 

- spuitzak met hulzen 1 

- kurkentrekker 1 

- appelboor 1 

- branddeken 1 

- tafelkleed 3 

- servetten 12 

- molton 2 

2 Zorg voor de woon- en leefomgeving 

- wasautomaat 1 

- centrifuge 1 

- droogkast 1 

- strijkrol 1 

- mouwplank 6 

- stoomstrijkijzer (per leerling) 1 

- ergonomische strijkplank met stoel 1 

- sprenkelbus 6 

- droogrek 2 

- wasknijpers 60 

- wasmanden 2 

- kleerborstel 2 

- bergkast 2 

- stofzuiger met onderdelen 1 

- boenborstel 4 

- handborstel 4 

- schoenborstel 8 

- tapijtborstel 4 

- schuurborstel 2 

- veegborstel 2 

73






- zwabber 2 

- vloerwisser 2 

- ragebol 1 

- stofdoeken 6 

- dweilen 6 

- poetsdoeken 6 

- vaatdoeken 6 

- spons: 

o natuurlijk 4 

o kunstmatig 4 

- zeemvel: 

o natuurlijk 4 

o kunstmatig 4 

- emmers 6 

- plastiek bekkens 6 

- verfkwast (verschillende diktes) 12 

- verniskwast 6 

- plamuurmes 1 

- verfrol 2 

- handschuurmachine 1 

- figuurzaag 1 

- houtzaag 1 

- schuurblokjes 4 

- schroevendraaiers 6 

- naaimachines (per 2 leerlingen) 1 

- kartelschaar 2 

- schaar (per leerling) 1 

- meetlat (per leerling) 1 

- pen voor embossing (per leerling) 1 

- graveerstiften 4 

- lijmpistool 2 

- hobbymes 4 

- holpijptang 2 

- leerschaar 2 

- universele tang 2 

- houten hamer 1 

- harkje 2 

- plantenstokje 2 

- plantenschopje 2 

- snoeischaar 2 

- plantengieter 2 

3 Zorg voor het welzijn 

- babypop 1 

- babybed 1 

- babybedlinnen 1 set 

- babybad 1 

- spiegel groot 1 

- spiegel klein 6 

- mini-apotheek 1 

- rekverband (diverse breedtes) per ll. 1 

4 Algemeen 

Het is aangewezen dat in de lokalen de leraar kan beschikken over: 

- computer, met internetaansluiting 1 

- overheadprojector 1 

- videorecorder/dvd-speler + scherm 1 

Noot: de aantallen zijn richtinggevend. 

74






EVALUATIE 

Met dit vak worden zowel inzichten als vaardigheden en attitudes beoogd. 

De school stelt zijn schooleigen evaluatiebeleid op rekening houdend met onderwijskundige aspecten 

(o.m. context van de school, de input van leerlingen) en aspecten die te maken hebben met een 

schooleigen visie op leren door leerlingen van een BSO die competenties moeten verwerven binnen een 

zorgcontext. 

Rekening houdend met deze beide aspecten zal de school vragen moeten beantwoorden als: 

- hoe lezen wij de leerplandoelstellingen? 

- hoe zal deze lezing vertaald worden in ons didactisch handelen? 

- hoe integreren wij de inhouden tot zinvolle cognitieve en praktisch-technische gehelen? 

- hoe verhoudt zich het cognitieve en het praktisch-technische in het oordelen over de leerlingen, 

het nemen van beslissingen op basis van deze oordelen en het rapporteren van de beslissing? 

(o.m. verschillen vakonderdelen TV en PV of in een eenheid met een procentuele verdeling van 

TV en PV?) 

Naast het beantwoorden van deze vragen zal de vakgroep/school nagaan of en hoe een onderscheid 

moet gemaakt wordt tussen de evaluatie van het leerproces en de evaluatie van het eindproduct. 

Bij de procesevaluatie wordt doorlopend gepeild naar de verwerking van het leerproces, met de 

bedoeling dit proces zo nodig bij te sturen, zodat elke leerling op de meest effectieve manier kan leren. 

Het toetsen van de vaardigheden en attitudes is een procesmatig gebeuren, dat via observatie van het 

veranderingsproces van leerlingen kan beoordeeld worden, zowel tijdens de lessen als de stages en 

praktijk. Hierbij zal zowel aandacht gaan naar de individuele evaluatie (van bijv. een logboek met 

zelfevaluatie, een spreekbeurt, een eindwerk) als naar het functioneren in groep (als deelnemer aan een 

vergadering. 

De klemtoon ligt hierbij duidelijk op het optimaal functioneren van de leerling. 

Het verloop van het proces wordt, vooraf, door de leraar uitgetekend. Zij/hij bepaalt 

• welke de verschillende stappen zijn; 

• welke fouten op elk moment ontoelaatbaar zijn; 

• welke fouten kunnen gemaakt worden. 

Afhankelijk van het resultaat van feedbackmomenten (kleine toetsen, gesprekken, volgsystemen …) 

wordt het proces verder gezet of zo nodig bijgestuurd. Om de leerling te motiveren, gebeurt dit in een 

constructieve, positieve sfeer. 

Productevaluatie gebeurt op het einde van het leerproces (bijvoorbeeld na een hoofdstuk, een 

opdrachtenreeks, een project, een trimester). Hierbij wordt nagegaan in hoeverre de leerling de 

basisdoelstellingen bereikt heeft. 

Iedere evaluatie gebeurt in 3 stappen. 

• Registreren (veelvuldig afnemen van proeven, oefeningen, opdrachten, kleine toetsen …). 

• Interpreteren (de gegevens toetsten aan de criteria of normen die de vakwerkgroep vooraf duidelijk 

heeft bepaald). 

• Rapporteren (de leerling en de ouders krijgen op een duidelijke wijze een beeld van de vorderingen 

van de leerling door geregelde momenten van feedback voor de leerling en door een schriftelijke 

rapportering door middel van agenda, rapport ...). 

75






BIBLIOGRAFIE 

1 Boeken 

Ons kookboek, KVLV Leuven, 1999. 

Ons bakboek, KVLV Leuven, 1990. 

Belgische voedingsmiddelentabel, Nubel Brussel, 1999. 

Aardappel … begraven schat, Vlam Brussel, SD. 

gezond aan tafel, Christelijke mutualiteit, 2001. 

Koud kunstje, KVLV Leuven, SD. 

Streekgerechten in de kijker, KVLV Leuven, SD. 

Licht … en zo lekker, Colruyt, SD. 

Smakelijk 1 2 3, Colruyt, SD. 

Lekker en snel, Colruyt, SD. 

Lekker soep, Colruyt, SD. 

Zoete lekkernijen, Colruyt, SD. 

Lekker wokken, Colruyt, SD. 

Stoof- en sudderpotjes, Colruyt, SD. 

Lekker pasta, Colruyt, SD. 

Zomerkeuken, Colruyt, SD. 

Lekker Zuiders, Colruyt, SD. 

Lekker Belgisch, Colruyt, SD. 

Toffe dingen in kleurig golfkarton met kinderen, KVLV Leuven, SD. 

Techniekencursus met de naaimachine, KVLV Leuven, SD. 

Koken en knutselen met rijst en deegwaren voor kinderen, KVLV Leuven, SD. 

Meer met papier, KVLV Leuven, SD. 

Geurige zeepcreaties/Oosterse en Westerse inpakkunst, KVLV Leuven, SD. 

Sfeer maken met theelichtjes, KVLV Leuven, SD. 

Creatieve vaardigheden 3 in &, KVLV Leuven, SD. 

Bloemen geschikt voor elk seizoen, KVLV Leuven, SD. 

Met natuur als buur, KVLV Leuven,1989. 

Het textiel ABC, Etitex Brussel, 2001. 

Rugpijn vóór zijn, Christelijke mutualiteit, 2002. 

Eerst water, de rest komt later, Christelijke mutualiteit, SD. 

Geneesmiddelen juist gebruiken, Christelijke mutualiteit, 1998. 

Jongeren hoeven niet alles te slikken!, Christelijke mutualiteit, 1997. 

Praktijkboek eerste hulp, Rode Kruis Vlaanderen, 2003. 

BAEKELANDT, S., Kookblaadjes Uitgeverij, De Boeck, 2004. 

BELMANS, F., Ik,Jan en alleman Omgangskunde 2e graad, 1e leerjaar, Wolters-Plantyn, 2004. 

BELMANS, F., Ik,Jan en alleman Omgangskunde 2e graad, 2e leerjaar, Wolters-Plantyn, 2004. 

DE WOUTERS, M., De regels van het spel; etiquette en omgangsvormen, Lannoo, 1999. 

76






FANTON, P., Zorg voor leef- en woonsituatie, Wolters-Planteyn, 2004. 

GOOVAERTS, H., Omgangskunde 1, ik en mezelf, Acco, Leuven, 2003. 

GOOVAERTS, H., Omgangskunde 2, de anderen en ik, Acco, Leuven, 2003. 

GOOVAERTS, H., Omganskunde 3, mijn omgeving en ik, Acco, Leuven, 2003. 

GOOVAERTS, H., Zorg voor voeding 1, Acco, Leuven, 2002. 

GOOVAERTS, H., Zorg voor voeding 2, Acco, Leuven, 2002. 

HUYBRECHTS, L., Huishoudkunde 1, Uitgeverij De Boeck, 2005. 

HUYBRECHTS, L., Praktische gids voor het huishouden, Uitgeverij De Boeck, 2006. 

KIMPEN, S., Gezond eten, gemakkelijker dan je denkt, Standaard uitgeverij, 2006. 

MARTAZ, L., Van cake tot shake, Standaard uitgeverij, 2001. 

MEUS, M.J.,Voeding BSO 2e graad 1e leerjaar, Wolters-Plantyn, 2003. 

SCHILDERMANS, A., Voeding BSO 2e graad 2e leerjaar, Wolters Plantyn, 2003. 

SCHLOTJES-BELLE, H., Stof genoeg in de kraamtijd. Richtlijnen voor schoonmaakwerkzaamheden, 

textiel en maaltijdverzorging, Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn, Utrecht, 2002. 

SCHOLLAERT, A. Leren huishouden, Acco Leuven, 2002. 

VAN BLOMMENSTEIN, I., Kook ook, Het Nederlands Zuivelbureau, Antwerpen,2002. 

VAN DIJCK, Naslagwerk huishoudkunde voeding, WoltersPlantyn, 2006. 

VAN EDEN, J.G., Receptenleer, HB uitgevers, 1997. 

2 Periodiek publicaties 

Nutrinews, Nutrition Information Center, Leuvenseplein 4 1000 Brussel 

GVO folders, Christelijke mutualiteit 

GVO folders, Liberale mutualiteit 

GVO folders, Onafhankelijke ziekenfondsen 

GVO folders, Socialistische mutualiteit 

Testaankoop, Hollandstraat 13 1060 Brussel 

Test gezondheid, Hollandstraat 13 1060 Brussel 

De eetbrief, Biblio Kalmthout 

Feeling, Sanoma magazines Belgium 

Goed gevoel, Persgroep Publishing 

Libelle, Sanoma magazines Belgium 

Nest, Roularta Media Group 

TIP, Uitg. Mij. J., Blokxstraat 7 2000 Antwerpen 

3 Softwarepakketten 

Weet wat je eet, KU Leuven 

Maaltijdwijzer, Socialistische mutualiteit 

Eetmeter 99, Voedingscentrum Den Haag 

Eetflop, Socialistische mutualiteit 

Veilig en gezond de klok rond, Beeldtaal 

77






Drugflop, Socialistische mutualiteit 

Omo, Lever 

Sexplorer, Socialistische mutualiteit 

(W)eet je alles?, VIG Brussel 

Niet roken, mijn vrijheid, VIG Brussel 

4 Nuttige adressen 

IPB, Jezusstraat 16 bus 23, Antwerpen 

5 Websites 

http://www.colruyt.be/ 

http://www.delhaize.be/ 

http://www.vig.be/ 

http://www.test-aankoop.be/ 

http://www.nubel.com/ 

http://www.kvlv.be/ 

http://www.mja.be/ 

http://www.solo.be/ 

http://www.kokkieblanda.nl/ 

78

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS - Martinusschool

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?