De Matrasheffer - Arbocatalogus voor Verpleeg-, Verzorgingshuizen ...

onderzoek in opdracht van onder andere
De Matrasheffer
Evaluatie van een nieuw hulpmiddel
Fysieke belasting, gebruikservaringen,
financiële aspecten, gebruiksbegrenzingen en
indicaties in kaart gebracht.
het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
onderzoek naar kwaliteit van arbeid en zorg
Januari 2005,
Hanneke Knibbe,
Liddy Geuze,
Nico Knibbe.
LOCOmotion, Bennekom.

Inhoudsopgave
Samenvatting II
1. Inleiding en vraagstelling 1
2. Methode 9
3. Resultaten metingen 17
4. Veldevaluatie en financieel overzicht 39
5. Financiële aspecten en omvangschatting 60
6. Conclusies en aanbevelingen 72
Literatuurlijst 83
Tekeningen:
GoedGebruik, project Thuiszorgtechnologie ZonMw, uitvoering: LOCOmotion,
Bennekom (tekenaar Auke Herrema).
Dit rapport volgt uit het project 'Opstaan, wassen en aankleden .. '
onderzoek naar de invloed van nieuwe zorgtechnologie op de fysieke belasting van
zorgverleners (Wassen zonder Water, Aangepaste Kleding en de Matrasheffer). Knibbe et
al., 2005.

Samenvatting
In dit onderzoek zijn de voor- en nadelen van de matrasheffer in kaart gebracht.
Het gaat hier om een relatief nieuw hulpmiddel dat bestaat uit een soort luchtbed
van vier lagen (ruim 10 cm) dat onder het bestaande matras op een gewoon bed
geplaatst kan worden. Door achtereenvolgens deze lagen, stuk voor stuk, met een
elektrische pomp op te pompen kan de bedhoogte gevarieerd worden. Daarmee zou
de werkhoogte voor zorgverleners optimaal kunnen worden en de zelfredzaamheid
voor cliënten verbeteren.
De onderzoeksvragen hebben betrekking op de fysieke belasting, de
gebruikservaringen van zowel cliënten als zorgverleners en de financiële aspecten
van de matrasheffer. Voor zover mogelijk zijn vergelijkingen gemaakt met de veel
eenvoudiger bedverhogers ('bedklossen'), de bedden op verpleeghoogte (vaste
hoogte) en de elektrisch verstelbare hoog-laag bedden.
Er zijn directe metingen naar de fysieke belasting uitgevoerd; er werd een korte
enquête gehouden onder uitleencentra; er zijn interviews gehouden en tenslotte zijn
schriftelijke bronnen geraadpleegd.
Als criterium voor de beoordeling van fysieke belasting zijn algemeen
geaccepteerde gezondheidkundige grenswaarden gehanteerd en de daarvan
afgeleide Praktijkregels en Praktijkrichtlijnen voor de zorg, zoals die door sociale
partners en de overheid (het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en
het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) zijn afgesproken als
uitvloeisel van de arboconvenanten die in vrijwel alle zorgsectoren zijn getekend.
Belangrijk in dit onderzoek was zodoende de vraag in welke mate de matrasheffer
een bijdrage zou kunnen leveren aan het beperken van de fysieke belasting van
zorgverleners.
LOCOmotion, knibbe & knibbe II

Fysieke belasting
In vergelijking met de klassieke bedverhogers en het bed op verpleeghoogte pakt
de vergelijking op het gebied van fysieke belasting over het algemeen gunstig uit.
Dat geldt zeker wanneer de fysieke belasting van kraamverzorgenden wordt
beoordeeld. In de kraamzorg wordt veel gebruik gemaakt van klossen en wordt in
de eerste dagen na de bevalling zorg op bed geboden, terwijl over het algemeen de
kraamvrouw zich verder goed kan redden en geen hulp bij til- of
transferhandelingen nodig heeft. Wel zijn de kosten van de matrasheffer belangrijk
hoger dan de op dit moment veelal gebruikte bedklossen. Belangrijk om te
vermelden is wel dat wanneer een kraamvrouw daadwerkelijk zorg op bed nodig
heeft, anders dan de kortdurende handelingen zoals reguliere controles, er een
hoog-laag bed ingezet kan en zal worden.
In vergelijking met de hoog-laag bedden kent de matrasheffer enkele met hoog-
laag bedden vergelijkbare voordelen en enkele voordelen boven het hoog-laag bed
(het transport is lichter en de opslag eenvoudiger), maar er zijn ook een paar
belangrijke beperkingen die het indicatiegebied beduidend kleiner maken. Een
belangrijk probleem is het ontbreken van een (elektrische) hoofdeindverstelling en
de te grote fysieke belasting die optreedt bij een aantal til- of transferhandelingen
binnen de grenzen van het bed (hogerop in bed tillen, zijwaarts verplaatsen e.d.).
Dat laatste wordt vooral veroorzaakt door het lichte kuiltje waarin de cliënt altijd
ligt wanneer het matras is opgeblazen. Hoewel het onderzoek laat zien dat met een
glijzeil (een transferhulpmiddel) een deel van de transfers wel mogelijk zijn, geldt
dat niet voor alle transfers. Het probleem van de te zware transfers wordt met een
glijzeil dus niet opgelost. Daarnaast is de fysieke belasting ten opzichte van het
hoog-laag bed iets hoger, omdat de matrasheffer niet traploos instelbaar is, maar
alleen per laag van ruim 10 centimeter en ontbreekt de hoofdeinde verstelling.
Verder zijn bedhekken bij de matrasheffer niet mogelijk. Alhoewel de lighouding
stabiel is, juist door het hele lichte kuiltje, is dit voor een deel van de doelgroep
(onrustige of verwarde cliënten) een beperking. Dat geldt ook voor de
zelfredzaamheid in bed, omdat de bedhekken ook gebruikt worden voor kantelen
en draaien in bed.
LOCOmotion, knibbe & knibbe III

Iets soortgelijks geldt voor het gebruik van een papegaai. De papegaai beweegt niet
mee met de matrasheffer en komt dus deels op een niet optimale hoogte uit,
waardoor de cliënt deze niet goed kan benutten.
Praktijkervaringen
instellingen
De gebruikservaringen zijn wisselend en vooralsnog beperkt. De ervaringen die er
zijn, zijn vrijwel allemaal afkomstig van de thuiszorg. Een groot deel van de
thuiszorginstellingen heeft er echter niet of nog niet voor gekozen om de
matrasheffer op te nemen in het assortiment van het uitleencentrum, ondanks dat
voor 2004 daartoe een keuzemogelijkheid bestond op de Basispakketlijst Uitleen
2004. Allerlei argumenten spelen daarbij een rol. Soms was dat heel praktisch: men
heeft er nog geen mogelijkheid voor gehad of heeft geen behoefte aan uitbreiding
gesignaleerd. Soms ook heeft men op basis van (een inschatting van) de kosten,
ervaringen elders of ingeschatte voor- en nadelen besloten af te wachten of de
matrasheffer niet of niet meer in de uitleen op te nemen.
In intramurale instellingen is de inzet zeer incidenteel en vooral beperkt tot de
verzorgingshuizen. Ervaringen uit verzorgingshuizen laten zien dat de matrasheffer
als noodvoorziening en voor uitzonderingssituaties ingezet wordt (bijv. als een
cliënt een hoog-laag bed weigert). De ontwikkeling naar de reguliere inzet van
hoog-laag bedden is daar sterk, waardoor men zelf verwacht dat de matrasheffer in
beperkte mate ingezet zal blijven en zich zal beperken tot incidentele situaties.
Mogelijk voordeel is wel dat de matrasheffer makkelijk door de deur van de soms
krappe verzorgingshuisappartementen kan.
Voor instellingen als verpleeghuizen en ziekenhuizen is het indicatiegebied te smal
omdat de meeste cliënten daar hulp nodig hebben bij transfers op bed. Een hoog-
laag bed zal zodoende daar vrijwel altijd nodig zijn. Daarnaast is daar geen sprake
van 'eigen' bedden, waardoor de inzet van de matrasheffer als alternatief voor een
hoog-laag bed niet logisch is. Naast de matrasheffer zou men daar immers toch
LOCOmotion, knibbe & knibbe IV

altijd nog aanvullend een bed en een matras nodig hebben. De kosten zijn dan
hoog.
zorgverleners
De ervaringen van zorgverleners stroken met de meetresultaten. Ze zijn positief
voor het verlenen van zorg op hoogte, maar bevestigen de problemen met de
transfers. Bij cliënten die zichzelf wel kunnen redden in bed, waarbij de transfers
dus niet nodig zijn, zijn de ervaringen positief. Deze groep is echter in de reguliere
zorg klein. Wel wordt door zorgverleners in de thuiszorg het emotionele voordeel
voor de cliënt om in het eigen bed te kunnen blijven benadrukt als groot voordeel.
Voor bevallingen lijkt de matrasheffer vooralsnog niet geschikt, ondanks de
verbeteringen die zijn doorgevoerd. Verloskundigen zijn daarbij vooral huiverig
voor mogelijke problemen bij een niet vlottende partus, op momenten dat er een
extra goed overzicht moet zijn en een zeer stabiele ondergrond moet zijn. Ook zou
de kraamvrouw behoefte hebben aan meer stabiliteit dan de matrasheffer kan
bieden. Dat betekent dat de matrasheffer vooral na (poli)klinische bevallingen een
oplossing zou kunnen zijn en niet voor situaties waarin de bevalling zelf ook thuis
plaatsvindt. Wel speelt ook dan dat (begeleiding bij) het geven van borstvoeding
bij een kraamvrouw in liggende houding als lastig wordt ervaren op de
matrasheffer.
cliënten
De ervaringen van cliënten zelf zijn vooralsnog beperkt, maar zijn overwegend
positief, met een enkele negatieve reactie. De ervaringen lijken ook hier in dezelfde
richting te wijzen. Als men zich goed kan bewegen binnen de grenzen van het bed,
is de waardering hoger dan wanneer dat niet het geval is. Bij deze groep wordt
vooral de mogelijkheid om in het eigen bed te kunnen blijven zeer hoog
gewaardeerd.
We merken tenslotte nog op dat de ontwikkelaar in de loop van de tijd
verbeteringen in het product heeft doorgevoerd en daar ook nu mee bezig is. We
LOCOmotion, knibbe & knibbe V

kunnen vaststellen dat dit inderdaad verbeteringen zijn, maar we stellen ook vast
dat dit de evaluatie meer complex heeft gemaakt. Niet voor alle betrokkenen uit de
praktijk was bijvoorbeeld duidelijk over welke versie zij beschikten en dus
oordeelden.
Kosten
De kostprijselementen ten opzichte van de hoog-laag bedden zijn lastig in kaart te
brengen door het grote aantal variabelen en de verschillende wijze waarop daar in
de praktijk mee om wordt gegaan. Duidelijk is wel dat de transport- en
opslagkosten en de uitleen- en transportvergoeding die daar tegenoverstaat zeer
bepalend zijn voor de vergelijking van de kostprijselementen met de klossen en
hoog-laag bedden. Vanzelfsprekend zijn de klossen veruit het goedkoopst, zowel
qua initiële investering als in het verdere traject. De afschrijvingskosten van de
matrasheffer zijn vermoedelijk iets hoger dan die van de hoog-laag bedden. Verder
geldt dat wanneer de cliënt de matrasheffer zelf ophaalt de kosten per uitleen lager
zijn dan die voor een hoog-laag bed. Een hoog-laag bed kan niet door de cliënt zelf
afgehaald worden en zal bezorgd moet worden. Wanneer de situatie bij bezorgen
voor zowel de matrasheffer als het hoog-laag bed wordt vergeleken zijn de kosten
voor de matrasheffer per uitleen waarschijnlijk lager dan die voor de hoog-laag
bedden, door de naar verwachting lagere transportkosten. Daar moet bij opgemerkt
worden dat in een aantal situaties bij een hoog-laag bed voor de veiligheid ook
bedhekken geïndiceerd zijn. Dan is er een dubbele uitleenvergoeding mogelijk.
Voor beide producten (bed en bedhekken) geldt immers de vergoeding. Bij de
matrasheffer zijn geen bedhekken mogelijk en daar zal zodoende altijd het tarief
voor één product gelden. Tenslotte is er nog weinig bekend over de
storingsgevoeligheid, noodzaak tot onderhoud en levensduur van de luchtmatras en
de pompunit. Op de langere termijn kunnen we zodoende nog weinig zeggen over
de kosten.
Intramuraal moet bedacht worden dat een matrasheffer niet op zichzelf bruikbaar
is, maar altijd alleen in combinatie met een gewoon bed en een matras. De
matrasheffer kan alleen in die combinatie als vervanger voor de hoog-laag bedden
LOCOmotion, knibbe & knibbe VI

gezien worden. De kostenvergelijking zal nadelig uitvallen ten opzichte van de
matrasheffer in situaties waarin de matrasheffer niet op een bestaand bed en matras
kan worden ingezet (zoals in de thuiszorg). Er zal immers ook nog een bed plus
matras aangeschaft moeten worden.
Omvangsschatting
Een schatting van de omvang van de inzet van de matrasheffer is complex en heeft
de nodige beperkingen. Een voorzichtige en ruime schatting op basis van recente
en landelijke TilThermometer gegevens laat een percentage zien tussen de 0% en
maximaal 4% van de thuiszorgcliënten (exclusief huishoudelijke zorg). Daarbij zijn
niet de mogelijkheden in de kraamzorg betrokken (inzet na (poli)klinische
bevallingen) en evenmin de gegevens voor inzet bij cliënten die niet in zorg zijn
(mantelzorger en zelfstandig gebruik voor bijvoorbeeld opstaan uit bed). De
potentiële positie voor de matrasheffer is zodoende vrij beperkt, hetgeen
samenhangt met het smalle indicatiegebied.
De omvangsschatting voor de klossen is vergelijkbaar tot iets kleiner dan die van
de matrasheffer (0-3%). Daarbij zij opgemerkt dat klossen met name in de
kraamzorg worden ingezet. Daarover zijn zoals aangegeven geen gegevens bekend.
Voor de hoog-laag bedden hebben we het over minimaal 14% van de
thuiszorgcliënten. Voor de kraamzorg worden hoog-laag bedden echter alleen in
uitzonderlijke gevallen ingezet.
De potentiële inzet voor de hoog-laagbedden is beduidend groter, hetgeen direct
verband houdt met de meer uitgebreide mogelijkheden van deze bedden zowel
voor de cliënt als voor de zorgverlener en met de eisen die gesteld worden vanuit
arbo-perspectief.
Gebruiksmogelijkheden
We komen dan tot de volgende gebruiksmogelijkheden. Ze vormen een
aanscherping van de conclusie uit eerder onderzoek (Knibbe & Knibbe, 2003). Bij
LOCOmotion, knibbe & knibbe VII

gebruik binnen deze kaders voldoet de matrasheffer aan de Praktijkrichtlijnen en -
regels.
Gebruiksmogelijkheden: Wanneer er zorg op bed nodig is mits daarvoor of daarbij
LOCOmotion, knibbe & knibbe VIII
geen geassisteerde transfers of bewegingen nodig zijn,
waarbij meer dan zeer lichte hulp is vereist.
NB. Wanneer er toch transfers nodig zijn, kan de inzet van
een glijzeil en deel van de transfers (kantelingen en
draaiing) weliswaar vergemakkelijken, maar dit geldt niet
voor alle transfers, waardoor dit per situatie bekeken moet
worden en de algemene indicatiestelling gehandhaafd
blijft.
Mobiliteitsklasses 1 : - A, B, deels C.
- C, D en E mits er geen transfers op bed
noodzakelijk zijn die meer dan zeer lichte hulp
vereisen.
Gebruiksbegrenzingen: Zodra de bovengenoemde geassisteerde transfers/
bewegingen op bed noodzakelijk zijn vervalt de
beschreven gebruiksmogelijkheid.
Voor de mantelzorger gelden dezelfde gebruiksbegrenzingen als voor professionele
zorgers.
Bij de noodzaak van het makkelijker in en uit bed komen van de cliënt
(zelfredzaamheid) kan de matrasheffer eveneens ingezet worden. Voor het benutten
van de mogelijkheden tot opstaan en weer gaan zitten met gebruik van de pomp is
echter wel een goede bewegingscoördinatie door de cliënt zelf vereist. Het
indicatiegebied is zodoende ook nu smal.
1 Voor een toelichting op de betekenis van deze mobiliteitsklasses zie hoofdstuk 2. Ter vergelijking
voor een hoog-laag bed geldt mobiliteitsklasse A t/m E en voor klossen A, B en een deel C.

Voor de transfer van en naar bed is de niet traploze hoogteinstelling een beperking
voor een deel van de doelgroep. Het overschuiven op de juiste hoogte is zodoende
lastig.
De beslissing om de matrasheffer in te zetten bij 'voorzienbaar kortdurende zorg'
(terminale zorg of intensieve verpleging of verzorging) kan genomen worden op
basis van emotionele overwegingen (het in het eigen bed of het bed samen met de
partner kunnen blijven slapen etc.). Wel moet benadrukt worden dat dit qua fysieke
belasting voor de zorgverlener een nadeel vormt en zoals aangegeven risico's op
overbelasting oplevert bij zorg aan cliënten in mobiliteitsklassen D, E en een deel
van C. Het overgrote deel van de cliënten in deze doelgroepen zal immers vallen in
klassen D en E. Ook kan het voor individuele zorgverleners betekenen dat zij
meerdere cliënten in een 'voorzienbaar kortdurende' situatie in zorg hebben,
waardoor hun risico op overbelasting gezien over een volledige werkdag, toeneemt.
Over de prioriteitstelling (emotionele overwegingen of arbotechnische aspecten)
die hierin gemaakt zou moeten worden doen wij geen uitspraak.
Subjectief gezien zullen de gebruikers (zowel cliënten als zorgverleners) de
matrasheffer ervaren als een verbetering: objectief gezien is er echter conform de
Praktijkregels en -richtlijnen geen afdoende oplossing bereikt bij cliënten die in
mobiliteitsklassen D, E en deels C vallen. Wel voor de overige cliënten.
Het verdient voorts aanbeveling het gewicht van de pompunit te verlagen. Nu valt
het gewicht bij het dragen van de unit (met name over trappen e.d.) in het 'oranje'
gebied van de Praktijkregels. Ook kan de duur van het in moeilijke houdingen
werken bij de installatie beperkt worden door een logisch (kleur)code systeem voor
het in de juiste volgorde aansluiten van de slangen.
We merken ook op dat het product verder doorontwikkeld zou kunnen worden. We
denken dan aan de belangrijke optie van een hoofdeindeverstelling, meer stabiliteit
en mogelijk ook de optie van bedhekken.
LOCOmotion, knibbe & knibbe IX

Slotopmerking
De matrasheffer neemt daarmee qua functie een middenpositie in tussen de
bedverhogers en de hoog-laag bedden. In feite is die middenpositie vergelijkbaar
met die van de bedcarrier die inmiddels vrijwel verdwenen is. De matrasheffer
werd oorspronkelijk ook als alternatief hiervoor ontwikkeld.
Voor verpleging en verzorging is het indicatiegebied smal en vooral gecentreerd
rond het geven van zorg op hoogte, in situaties waarin er geen transfers nodig zijn.
Te denken valt aan stomazorg, wondverzorging, een deel van de postoperatieve
zorg en dergelijke, waarbij als eis gesteld moet worden dat de cliënt zichzelf verder
goed kan bewegen. Cliënten zien duidelijke en als zeer zwaarwegend ervaren
voordelen omdat zij in het eigen bed kunnen blijven. Daarnaast wegen de
voordelen rondom transport, installatie en mogelijkheden in kleine ruimtes in het
voordeel van de matrasheffer.
De voordelen voor de kraamzorg zijn het meest uitgesproken, zoals ook uit de
praktijkevaluatie naar voren komt. De matrasheffer scoort daar beter dan de op dit
moment meestal ingezette klossen. In de kraamzorg spelen de problemen
gesignaleerd rondom de transfers niet of nauwelijks. Kraamvrouwen kunnen
zichzelf immers veelal prima bewegen. Belangrijk om te vermelden is dat wanneer
een kraamvrouw daadwerkelijk zorg op bed nodig heeft, anders dan kortdurende
handelingen zoals controles, er ook dan een hoog-laag bed ingezet kan worden. In
de kraamsetting zullen de voordelen van de matrasheffer zoals het eenvoudige
transport (door cliënten zelf), en de snelle en eenvoudige installatie het best tot hun
recht kunnen komen en de nadelen, zoals problemen rond de transfers, weinig
invloed hebben. Wel zal de matrasheffer in de kraamzorg momenteel alleen ingezet
kunnen worden na (poli)klinische bevallingen omdat de matrasheffer vooralsnog
niet geschikt lijkt voor gebruik tijdens de bevalling zelf.
LOCOmotion, knibbe & knibbe X

1. Introductie en vraagstelling
1.1. Inleiding
Fysieke overbelasting is een belangrijk arbo-risico bij zorgverleners in alle
zorgbranches. Behalve aandacht voor til- en transferhandelingen is er daarbij in
toenemende mate aandacht voor de problemen rondom statische belasting (lang in
moeilijke houdingen werken). Dat is terecht gezien de mate van blootstelling aan
dit arborisico. De aandacht richt zich daarbij vooral op de werkhoudingen rondom
het bed. Het bed neemt immers een centrale plaats in bij de vele activiteiten die
zorgverleners uitvoeren. Veel til- en transferhandelingen vinden vanuit het bed
plaats en een zeer groot deel van de verzorging en verpleging vindt op bed plaats.
Als het bed niet op de juiste werkhoogte staat of goed instelbaar is, vormen de vele
handelingen rondom wassen, verschonen, wisselen van incontinentiemateriaal,
catheter- en stomazorg, zorg voor de kraamvrouw tijdens en na de bevalling een
bron van fysieke overbelasting.
Een goed bed kan dus een sleutelrol vervullen als het gaat om de bronaanpak van
overbelasting zoals die in alle zorgconvenanten is afgesproken.
Praktijkrichtlijnen wijzen op noodzaak hoog-laag bedden voor alle zorgbranches
De Praktijkrichtlijnen (in de thuiszorg Groene Praktijkregels genoemd) geven aan
dat in de beschreven situaties hoog-laag bedden nodig zijn. Niet in alle gevallen is
dat echter mogelijk of (financieel) realistisch. Voor kortdurende of 'voorzienbaar
kortdurende' zorgsituaties kan het bijvoorbeeld zeer kostbaar of tijdrovend zijn om
een volledig hoog-laag bed aan te schaffen of te lenen via het
hulpmiddelencentrum of uitleenmagazijn van de thuiszorg. Dat neemt niet weg dat
een zorgverlener die aan meerdere patiënten achtereen 'voorzienbaar kortdurend'
zorg verleent, dan uiteindelijk blootstaat aan één lange aaneengesloten periode van
overbelasting. Deze keten van patiënten met 'voorzienbaar kortdurende zorg'
betekent dan voor haar toch duidelijk overbelasting.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 1

Voor reguliere kraamzorg ligt dat iets anders. Daar worden momenteel in principe
bedverhogers of klossen ingezet. Wanneer echter blijkt dat de kraamvrouw zorg op
bed nodig heeft die verder gaat dan de korte controles e.d. dan kan er wel degelijk
ook in de kraamzorg een hoog-laag bed ingezet worden. Daarnaast zal een
kraamverzorgende veelal in een gezin zijn en niet zoals andere zorgverleners naar
diverse cliënten op een dag gaan.
Innovatieve oplossingen
Gezien de zeer veel voorkomende noodzaak van zorg op bed is er gezocht naar
nieuwe, eenvoudige, snel inzetbare en wellicht ook goedkopere oplossingen. Zo is
er inmiddels een innovatieve oplossing op de markt waarmee een aanzienlijke
reductie van fysieke belasting bereikt zou kunnen worden. Het gaat dan om de
zogenaamde 'matrasheffer' 2 . Toch zal ook deze matrasheffer moeten voldoen aan
alle eisen die daar voor wat betreft fysieke belasting aan gesteld worden op basis
van de Praktijkrichtlijnen in de zorg. Op dit moment is dat niet duidelijk en dit
onderzoek zal daar antwoord op kunnen geven.
1.2. Matrasheffer
De matrasheffer is een opblaasbaar systeem van
oorspronkelijk vijf en inmiddels vier, onder elkaar
gelegen luchtcompartimenten dat onder het
bestaande matras wordt bevestigd. Het systeem
wordt onder de naam 'Cairlift' op de markt
gebracht (zie www.cairlift.nl).
Stap voor stap kunnen middels een eenvoudig te
bedienen handset de lagen van iets meer dan 10
cm. hoogte opgeblazen worden, waardoor de
2 De Matrasheffer (Cairlift) heeft in 2004 de KITTZ innovatie prijs en de Design for All
prijs gewonnen.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 2

ovenliggende matras met de cliënt erop hoger of lager komt te liggen afhankelijk
van het aantal opgeblazen compartimenten. Het systeem is te vervoeren in twee
delen: de pomp met draagband en het matras in een tas. De pomp weegt daarbij
rond de 12 kg.
Context matrasheffer
De matrasheffer is de opvolger van de bedcarrier, die niet bleek te voldoen aan
veiligheids-/arbo-eisen. Inmiddels wordt de bedcarrier in de thuiszorg vrijwel niet
meer gebruikt. Ook in verzorgingshuizen wordt deze nog slechts zeer incidenteel
ingezet. Een groot verschil tussen de eerdere bedcarrier en de huidige matrasheffer
is dat de bedcarrier het hele bed optilde, terwijl de matrasheffer alleen het matras
optilt. De matrasheffer is daardoor in meer situaties inzetbaar.
Voordat de matrasheffer in 2003 werd gelanceerd, zijn gebruiksbegrenzingen
bepaald (Knibbe & Knibbe, 2003). Het betrof hier een globale verkenning, waarbij
geen exacte kwantitatieve metingen van fysieke belasting zijn uitgevoerd. De
conclusies komen er op neer, dat wanneer meer dan lichte hulp vereist is bij
geassisteerde transfers/bewegingen op bed, de matrasheffer niet ingezet kan
worden. In die gevallen blijft een hoog-laag bed noodzakelijk. Ook werden
veiligheids- en gebruikerstoetsen uitgevoerd (beide door TNO Preventie en
Gezondheid, Den Adel, 2003), eveneens met medewerking van
thuiszorginstellingen. In deze onderzoeken werd echter niet ingegaan op de
ergonomische aspecten van de matrasheffer of de mate waarin aan de
LOCOmotion, knibbe & knibbe 3

Praktijkrichtlijnen worden voldaan. Den Adel bevestigt in het onderzoeksverslag
wel de conclusies uit het eerdere onderzoek van Knibbe en Knibbe (2003).
De matrasheffer is mede op basis van de onderzoeken voor 2004 als proef als
keuzemogelijkheid toegevoegd op de Basispakketlijst Uitleen Hulpmiddelen, onder
het kopje hoog-laag bed. Bij een indicatie voor een hoog-laag bed kan als
alternatief de matrasheffer worden ingezet. De uitleenorganisatie bepaalt zelf of zij
gebruik maakt van dit artikel. In september 2004 wordt deze proef geëvalueerd
door de LVT en ZN. De conclusies uit het voorliggende onderzoek zullen daarbij
gebruikt worden.
De ontwerper (INDES) heeft sindsdien mede op basis van de conclusies uit de
genoemde onderzoeken aanpassingen doorgevoerd, zodat het systeem ook
makkelijker bij bijvoorbeeld bevallingen en transfers in te zetten zou zijn, transfers
beter uit te voeren zouden zijn en ook het transport (de units werden als te zwaar
beoordeeld) zou verbeterd zijn. Door deze verbeteringen zou het systeem nu ook in
andere zorgbranches met goed resultaat ingezet kunnen worden. Het systeem wordt
momenteel nog slechts op beperkte schaal ingezet. Het gaat dan om de
gehandicaptenzorg, de GGZ, de thuiszorg (verpleging en verzorging en
kraamzorg), verzorgingshuizen en incidenteel als ondersteuning bij bepaalde
semimurale woonvormen (vb. beschermd wonen en sommige vormen van
welzijnszorg). Het is wellicht ook mogelijk dat het systeem in de acute zorg (na
een val van een patiënt op de grond) inzetbaar is. De patiënt kan er dan op gerold
worden, waarna de matras opgeblazen wordt en er een gewone transfer plaats kan
vinden. De ervaringen hiermee zijn nu nog niet bekend.
1.3. Nader onderzoek nodig
Samengevat is dus vooralsnog onduidelijk in welke mate de huidige, vernieuwde
versie van de matrasheffer daadwerkelijk effectief is en voldoet aan de vanuit de
LOCOmotion, knibbe & knibbe 4

verschillende zorgconvenanten geformuleerde Praktijkregels (thuiszorg) en
Praktijkrichtlijnen (overige branches) en verdere eisen op het gebied van
ergonomie en fysieke belasting. Deze gegevens zijn slechts globaal bekend,
gebaseerd op een eerdere versie van de matrasheffer en een nadere specificatie,
toetsing en actualisatie is derhalve noodzakelijk voor weloverwogen gebruik van
de matrasheffer in de zorg.
De noodzaak van nader, kwantitatief onderbouwd onderzoek wordt ook
onderstreept door de subjectief ervaren aantrekkelijkheid van de matrasheffer als
hulpmiddel. We bedoelen hiermee het volgende punt dat als knelpunt uit de
praktijk naar voren komt. De ervaringen tot nu toe laten zien dat het systeem,
behalve de vooralsnog globaal bekende effecten op fysieke belasting, ook enkele
meer gevoelsmatige voordelen zou hebben. Zo zouden (terminale) cliënten
(woonvormen gehandicaptenzorg en thuiszorg) in hun eigen bed en op hun eigen
matras kunnen blijven slapen. Daardoor zouden ook partners (tweepersoons
bedden) niet meer elders en daardoor los van elkaar hoeven te gaan slapen. Dat zijn
belangrijke emotionele argumenten, maar ze mogen, gezien de
convenantafspraken, niet ten koste gaan van de fysieke belasting voor
zorgverleners. De praktijk laat zien dat zorgverleners gevoelig zijn voor dit soort
emotionele argumenten en daardoor mogelijk geneigd zijn de Praktijkrichtlijnen
niet strikt genoeg toe te passen. Dit onderstreept het belang van een exacte,
kwantitatief onderbouwde, uitspraak over de gebruikswaarde van het systeem in
het licht van de zorgconvenanten. Het systeem moet immers voldoen aan de
gestelde richtlijnen. Dergelijke gegevens ontbreken op dit moment.
De Praktijkrichtlijnen wijzen in veel gevallen op de noodzaak van een hoog-laag
bed en in sommige branches ook van een elektrisch verstelbaar hoog-laag bed.
Wanneer de matrasheffer aan de Praktijkrichtlijnen en -regels voldoet kan dat
echter voor een aantal situaties een zeer welkome flexibele en mogelijk kosten-
efficiente oplossing inhouden. De matrasheffer is immers ook middels een handset
te bedienen en kent zodoende niet de nadelen van een hydraulisch systeem.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 5

Daar komt bij dat de belasting voor de medewerkers die het transport, bezorgen,
monteren, demonteren en weer ophalen, verzorgen, onduidelijk is, maar
vermoedelijk beperkter zal zijn bij de matrasheffer dan bij de reguliere bedden. Dit
kan in de thuiszorg, verzorgingshuizen, woonvormen voor verstandelijk
gehandicapten, welzijnszorg en andere zorgvormen waar een tijdelijke oplossing
nodig is een belangrijke reductie van de fysieke belasting van medewerkers in
ondersteunende diensten opleveren. Recent onderzoek in verzorgingshuizen laat
bijvoorbeeld zien dat het installeren van een hoog-laag bed niet alleen in de
thuiszorg, maar ook in de krappe appartementen van verzorgingshuizen als te
belastend wordt ervaren juist door medewerkers van ondersteunende diensten.
Evaluatie effecten op fysieke belasting in meerdere zorgbranches
Er is zodoende behoefte aan een compacte, onafhankelijke evaluatie van de
effecten op fysieke belasting. Dat geldt dan zowel voor de direct betrokkenen in de
zorgpraktijk als voor meer beleidsmatig betrokkenen. Zo zullen inkopers, maar ook
zorgverzekeraars pas een positief besluit nemen over de inzet en vergoeding van de
matrasheffer wanneer de voordelen duidelijk opwegen tegen mogelijke nadelen
en/of kosten. Om beslissingen over aanschaf en gebruik te nemen hebben zij
behoefte aan een objectieve evaluatie en metingen van het feitelijk gebruik en
fysieke belasting in de praktijk zelf. Dat geldt ook voor financiers en beleidsmakers
zoals CVZ (College voor Zorgverzekeringen 3 ) en ZN (Zorgverzekeraars
Nederland 4 ). Zij verlangen tevens een concrete schatting van de omvang van de
doelgroep en potentiële inzet. De onderzoeksvragen worden in de volgende
paragraaf uitgewerkt.
1.4. Vraagstellingen
3 Het CVZ coördineert de uitvoering en financiering van de Ziekenfondswet en AWBZ.
4 Zorgverzekeraars Nederland is de brancheorganisatie van de zorgverzekeraars. Bij ZN zijn alle
ziekenfondsen en particuliere ziektekostenverzekeraars in Nederland aangesloten.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 6

De bovenstaande aanleidingen zijn vertaald in de volgende vraagstellingen.
1. Wat zijn de voor- en nadelen van de matrasheffer ten opzicht van een bed
op vaste hoogte, klossen en een (elektrisch verstelbaar) hoog-laag bed voor
wat betreft de volgende punten:
- de mate van zelfredzaamheid van cliënten
- de fysieke belasting van zorgverleners
- de fysieke belasting van medewerkers in ondersteunende
diensten
- een vergelijking van de kosten (aanschaf, onderhoud,
uitleenproces etc.)
- een overzicht van de gebruikerservaringen tot nu toe in de
verschillende zorgbranches
2. Voor welke indicaties is de matrasheffer een geschikt hulpmiddel en welke
gebruiksbegrenzingen zijn van belang ?
3. Geef een schatting van de kosten en de omvang van de doelgroepen.
1.5. Opbouw
Wat vindt u in dit rapport? In hoofdstuk 2 gaan we in op de door ons gehanteerde
uitgangspunten en methode. Vervolgens worden in hoofdstuk 3 de resultaten van
de metingen gepresenteerd. Hoofdstuk 4 bespreekt de resultaten van de
veldevaluatie. Het financiële overzicht wordt geboden in hoofdstuk 5. We ronden
af met de conclusies en enkele aanbevelingen in hoofdstuk 6.
1.6. Dankwoord
Het onderzoek vond onder grote tijdsdruk plaats. We willen dan ook alle
deelnemende instellingen en organisaties extra danken voor hun desondanks zeer
bereidwillige medewerking. In het bijzonder willen we Verpleeghuis De Halderhof
LOCOmotion, knibbe & knibbe 7

(Stichting Opella), Gert Schimmel en de betrokken ergocoaches danken voor hun
inzet, gastvrijheid en de beschikbaarheid van ruimte en materialen. Onze dank gaat
ook uit naar INDES, de ontwikkelaar van de matrasheffer (Cairlift), waarvan we
alle medewerking hebben gekregen die nodig was om dit onderzoek uit te kunnen
voeren. Verder zijn we de Landelijke Vereniging voor Thuiszorg, zorgmanagers,
zorgverleners en ergocoaches van een aantal (thuis) zorginstellingen dankbaar voor
hun bereidheid om ons in de vakantieperiode op een dergelijke korte termijn van
informatie, namen en adressen te voorzien en, zelfs op hun vrije dagen, aan de
metingen mee te werken. Tenslotte zijn we de managers van een aantal
uitleencentra erkentelijk voor de informatie voor het kostenoverzicht, het toetsen
hiervan en het meedenken daarover. We hopen dat dit onderzoek zal bijdragen aan
een optimale en succesvolle inzet van de matrasheffer.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 8

2. Methode
Het onderzoek bestond uit drie delen. Allereerst een onderzoek onder
gecontroleerde omstandigheden (proefopstelling), dan een onderzoek in de praktijk
(veldevaluatie) en tenslotte een financiële doorrekening. De resultaten zijn
aanvullend op elkaar. Daarnaast zijn ze deels overlappend en in die zin onderling
toetsend.
2.1. Metingen in een proefopstelling
realistische proefopstelling
Allereerst gaat het om metingen in een realistische proefopstelling, waarbij directe
metingen zijn uitgevoerd in verschillende situaties met en zonder de matrasheffer.
Daarbij zijn de volgende aspecten betrokken: de mate van zelfredzaamheid van
cliënten (mobiliteitsklasses), de fysieke belasting van zorgverleners en de fysieke
belasting van medewerkers in ondersteunende diensten.
De cliënten in de proefopstelling zijn voor wat betreft de meest voorkomende
zorgtaken verzorgd op drie soorten bedden, een bed op vaste verpleeghoogte, bed
met matrasheffer en een elektrisch vertelbaar hoog-laag bed. Er is gemeten bij
transferhandelingen en bij allerlei verzorgende handelingen. Alle in de
Praktijkrichtlijnen voorkomende handelingen zijn voor zover van toepassing
beoordeeld. Steeds worden de resultaten onderling met elkaar vergeleken.
mobiliteitsklasses
De cliënten waren geen echte cliënten, zij simuleerden verschillende niveaus of
klassen van mobiliteit. Deze indeling in mobiliteitsklassen is ontwikkeld door
Knibbe et al.(1998) en is enerzijds gekoppeld aan gangbare indelingen voor de
functionele mobiliteit van cliënten (ICIDH, ICF) en anderzijds aan de
LOCOmotion, knibbe & knibbe 9

gezondheidkundige gevolgen daarvan voor de fysieke belasting van zorgverleners
(Knibbe & Knibbe, 2003). Landelijk wordt deze classificatie gebruikt in onder
meer de TilThermometer en de AWBZ Basispakketlijst Uitleen 5 . In totaal worden
er vijf mobiliteitsklassen onderscheiden, aangegeven met de letters A (zelfstandig)
tot en met E (volledig afhankelijk). Bij het vaststellen van de gebruiksbegrenzingen
van een bed speelt de mobiliteit en de zelfzorg van cliënten een grote rol. Naarmate
de cliënt minder kan, is er immers meer begeleiding nodig en neemt de kans op
fysieke overbelasting van de zorgverlener toe. Daarom is er bij hulpmiddelen een
indicatiestelling mede op basis van mobiliteit van de cliënt noodzakelijk.
Voor de basisindeling mobiliteitsklassen verwijzen we naar schema 1 waarin de 5
elkaar uitsluitende categorieën zijn weergegeven.
De matrasheffer is zoals aangegeven bij wijze van proef als keuzemogelijkheid
toegevoegd op de Basispakketlijst Uitleen Hulpmiddelen, onder het kopje hoog-
laag bed. Daarbij zijn de volgende gegevens op basis van de uitgevoerde
onderzoeken overgenomen (LVT / ZN, 2004).
Mobiliteitsklasse:
A, B, deels C
C, D en E mits er geen transfers op bed noodzakelijk zijn
Gebruiksbegrenzingen:
Wanneer meer dan lichte hulp is vereist bij geassisteerde
transfers/bewegingen op bed is een hoog-laag bed vereist.
Ter vergelijking geven we hieronder de officiële informatie over de beide andere
producten waarmee we in dit onderzoek vergelijkingen treffen; het hoog-laag bed
en de bedverhogers of klossen.
Indicatiestelling hoog-laag bed
5 Deze basispakketlijst wordt jaarlijks opgesteld door de LVT en ZN.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 10

Wanneer de cliënt gedurende langere tijd uitgebreide verpleging en/of verzorging
op bed nodig heeft en/of niet zonder hulp van een zorgverlener uit of in bed kan
komen en/of cliënt gestimuleerd moet worden zichzelf in bed te
verplaatsen/bewegen en/of er geassisteerde transfers/bewegingen op bed nodig
zijn.
Schema 1 De mobiliteitsklassen (Knibbe et al., 1998).
Mobiliteits
klasse
Zelfstandig Risico Fysieke
Overbelasting
LOCOmotion, knibbe & knibbe 11
Cliënt Actief ? Mobiliteit
A Ja Nee Ja Ja
B Nee Nee Ja Ja
C Nee Ja Ja Ja
D Nee Ja Nee Ja
E Nee Ja Nee Nee
Stimuleren
Gewenst ?

Contra-indicaties:
- ingeval de cliënt zelfstandig of met gebruik van hulpmiddelen uit bed kan
komen en er geen noodzaak tot zorg op bed is, behoeft geen bed te worden
uitgeleend.
- bij beperkte verpleging en/of verzorging op bed is een hoog/laagbed niet
geïndiceerd, maar kan gebruik gemaakt worden van bedverhogers / klossen
Mobiliteitsklasse: A t/m E.
- met verstelbare rug: A, B
- met verstelbare rug met fowlerspositie: A t/m C
- met verstelbare rug met fowlerspositie en voetverstelling: A t/m E
Gebruiksbegrenzingen:
- om de fysieke belasting van de zorgverlener of mantelzorger te
verminderen en de zelfredzaamheid van de cliënt te bevorderen heeft
elektrische verstelbaarheid van het hoog/laag bed de voorkeur.
- wanneer door gebruik van de ruggesteun er schuifkrachten ontstaan die het
risico op decubitus vergroten is er een indicatie voor een bed met
fowlerspositie.
- aanwezigheid van oedeem is een indicatie voor een bed met fowlerspositie
en voetverstelling.
Klossen / bedverhogers (set van 4 stuks)
Indicatiestelling
Te gebruiken bij cliënten die beperkte verzorging op bed behoeven. Daarnaast kan
een verhoogd bed de cliënt meer mogelijkheden tot zelfredzaamheid bieden.
Mobiliteitsklasse:
A, B en deel C
LOCOmotion, knibbe & knibbe 12

Gebruiksbegrenzingen:
Wanneer er uitgebreidere zorg op bed gegeven moet worden en wanneer assistentie
bij transfers binnen de grenzen van het bed (hogerop, zijwaarts etc.) nodig is, is een
hoog/laag bed noodzakelijk.
2.2. Praktijkonderzoek: ecologische validering d.m.v. veldonderzoek
De metingen in de proefopstelling waren nodig, omdat metingen in de werkelijke
praktijk te belastend zouden zijn voor de betrokken cliënten en/of een zeer
langdurig onderzoekstraject zouden vergen.
Om ervoor te zorgen dat de metingen direct relevant zijn voor de praktijk, werd
ook een aanvullend veldonderzoek uitgevoerd. In een schriftelijke enquête en een
telefonische interviewronde zijn uitleencentra, instellingen en personen met
ervaring met de matrasheffer (zowel zorgverleners als cliënten) benaderd. Daarbij
is gevraagd naar de effecten op korte en langere termijn, de gebruikerservaringen
(waaronder cliënttevredenheid), de kosten en de (kosten) efficiëntie van het
gebruik.
2.3. Vergelijking van de kosten
We hebben tenslotte een vergelijking van de kosten gemaakt van het gebruik van
de matrasheffer ten opzichte van voorzieningen als gewone bedden en hoog-laag
verstelbare bedden (aanschaf, onderhoud, schoonmaken, uitleenproces etc.).
LOCOmotion, knibbe & knibbe 13

2.4. Meetmethodes en normen
2.4.1. Normen fysieke belasting
Toetsing heeft plaatsgevonden aan de algemeen aanvaarde normen voor fysieke
belasting (tillen, duwen en trekken), de Praktijkregels Thuiszorg,
Praktijkrichtlijnen fysieke belasting voor de overige zorgbranches (zie
Werkpakketen fysieke belasting diverse zorgbranches). Er zijn wel
accentverschillen tussen de Praktijkregels voor de thuiszorg en de
Praktijkrichtlijnen voor de overige branches, maar de onderliggende normen zijn
grotendeels identiek. Wanneer er een relevant onderscheid aanwezig is, zullen we
dat expliciet vermelden, maar we gaan uit van de biomechanische grenzen. Deze
onderliggende biomechanische grenzen 6 zijn als volgt geformuleerd:
tillen: niet meer dan 23 kg in ideale omstandigheden (bron: NIOSH)
duwen en trekken: trekken/ duwen met 1 hand maximaal 15 kg
trekken/duwen met 2 handen maximaal 25 kg
trekken vanuit vingergrip 5 kg
(bron: Mital et al., 1993):
statische belasting: niet langer dan 1 minuut werken met een gedraaide of meer dan 30
LOCOmotion, knibbe & knibbe 14
graden voorover of zijwaarts gebogen romp (zie o.a. Chaffin et al.,
1993, Hagberg et al., 1995, Miedema et al., 1993)
manoeuvreren: niet meer dan 20 kg bij het in beweging zetten van iets (Mital et al.,
1993)
2.4.2. Keuze van de methode voor houdings- en bewegingsanalyses
Voor het beoordelen en analyseren van bewegingen in arbeidssituaties is de
zogenaamde OWAS-methode (Ovako Workingposture Analysing System) (Karhu
1977) gebruikt. Deze methode is gevalideerd en breed geaccepteerd. Het is een
weinig kostbare en voor de onderzochte personen nauwelijks belastende methode.
Wel zijn voor een betrouwbare analyse ervaren observatoren nodig en een
voldoende aantal observaties. Er is, om inhoudelijke en efficiëntie redenen,
6 Hoewel krachten in principe in Newton moeten worden uitgedrukt, zijn ze hier voor het praktische
gemak in kilo´s gegeven.

aangesloten bij een parallel lopend onderzoek, eveneens in opdracht van het
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid naar nieuwe technieken voor
wassen zonder water en aangepaste kleding. De nu voorliggende rapportage is een
deelrapportage die deel uitmaakt van de totale eindrapportage. Van beide andere
onderwerpen zijn ook deelrapportages verschenen (Knibbe et al., 2005).
2.4.3. OWAS
Bij OWAS vindt directe observatie van de onderzoekspersoon plaats, in dit geval
door twee observatoren. Daarbij wordt, met vaste intervallen, het voorkomen van
vooraf afgesproken houdingen geregistreerd. Voor dit onderzoek zijn tijdens
observaties in de dagelijkse praktijk in de verschillende zorgbranches vooraf de
meest relevante houdingen/bewegingen uitgekozen. Omdat houdingen elkaar zeer
snel kunnen opvolgen wordt gekozen voor een relatief kort interval namelijk 15
seconden. Door met twee observatoren te scoren, kan dit interval zo kort gehouden
worden. De observaties zijn voor beide observatoren gesynchroniseerd en
geautomatiseerd ingevoerd in een spreadsheet, waarna verdere verwerking middels
SPSS PC+, 12.0 is uitgevoerd. We gebruiken daarbij vooral de op zichzelfstaande
scores. Binnen de OWAS-methode zelf worden de scores uiteindelijk weer verder
geïnterpreteerd en omgezet in zogenoemde actiecategorieën . We hebben deze
verdere interpretatieslag in dit onderzoek bewust niet gedaan, omdat het verband
tussen deze OWAS actiecategorieën en de Praktijkrichtlijnen of onderliggende
ergonomische grenswaarden door deze verdere interpretatie minder eenduidig en
sterk is dan het verband tussen de afzonderlijke en oorspronkelijke OWAS scores
zelf en dezelfde Praktijkrichtlijnen en grenswaarden.
2.4.4. Toetsing middels 3D SSPP
Een nadere toetsing is uitgevoerd met het door Chaffin et al. ontwikkelde 3D SSPP
(Static Strength Prediction Program) programma. Daarmee is het mogelijk om te
toetsen of bepaalde houdingen en handelingen een toelaatbare fysieke belasting
opleveren. Zodoende kan zeer specifiek nagegaan worden of voldaan wordt aan de
LOCOmotion, knibbe & knibbe 15

Praktijkrichtlijnen fysieke belasting en worden de verschillen tussen de
verschillende hulpmiddelen kwantitatief onderbouwd.
Daartoe worden de bewegingen van de zorgverlener in combinatie met de
verzamelde meetgegevens ingevoerd en verder gesimuleerd binnen het genoemde
biomechanische 3D SSPP model. In dit computerprogramma worden de gevolgen
van lichaamshoudingen voor het menselijk lichaam doorgerekend. Daaruit volgen
uitspraken over de toelaatbaarheid van fysieke belasting voor verschillende
gewrichtsgroepen, waaronder de rug en nek/schouder regio. Als basis voor het
model gebruiken Chaffin et al. de zogenaamde NIOSH 7 methode voor het
beoordelen van het handmatig verplaatsen van lasten. Deze methode is ook in ons
land een voorgestane methode en vormt een belangrijke peiler van de
Praktijkrichtlijnen fysieke belasting vanuit de Arboconvenanten.
2.4.5. Materiaal
Via de ontwikkelaar INDES kregen we de beschikking over twee matrasheffers.
Het ging dan om de verbeterde versies, waarbij er een specifiek voor de kraamzorg
bedoeld is. Deze laatste versie kent een gesloten en zeer stevig op te blazen
bovenste laag, die als eerste opgeblazen dient te worden. Het andere matras heeft
die gesloten bovenlaag niet, al is de druk in de matras ook hier hoger dan de druk
in de eerste versies van het matras.
7 NIOSH = National Institute of Occupational Safety and Health. Dit instituut formuleerde de
wereldwijd inmiddels als standaard gehanteerde NIOSH formule die het mogelijk maakt om op vrij
eenvoudige wijze de gezondheidkundige toelaatbaarheid van tilhandelingen te beoordelen. Het
gebruik ervan wordt ondersteund door een advies van de Gezondheidsraad uit 1995 (zie ook
Praktijkregels en Praktijkrichtlijnen en de Concept Beleidsregel Fysieke Belasting Ministerie van
Sociale Zaken en Werkgelegenheid).
LOCOmotion, knibbe & knibbe 16

3. Meetresultaten
Directe metingen en observaties zijn verricht bij 5 zorgverleners die bij
proefcliënten met een verschillende mate van mobiliteit verschillende
zorghandelingen op verschillende bedden uitvoerden. De daarbij optredende
houdingen en bewegingen zijn gemeten en volgens een gestandaardiseerd protocol
geanalyseerd (zie voor details hoofdstuk 2). We bespreken nu achtereenvolgens de
belasting van rug, arm/schouder-regio en de nekregio. In totaal zijn 21.838
multimomentscores verzameld (zie totaalrapportage), maar voor de matrasheffer en
de vergelijkingen met de andere bedden zijn niet alle scores relevant. De resultaten
in deze paragraaf betreffen zodoende 9501 multimomentscores.
Tekeningen van de vergeleken producten: de bedden op vaste hoogte (bijv. met klossen of een
seniorenbed), de matrasheffer en een elektrische verstelbaar hoog-laag bed (bron GoedGebruik,
ZonMw, Thuiszorgtechnologie)
3.1. Resultaten metingen
Rugbelasting
De figuur laat zien dat er een duidelijk verschil is tussen de scores voor de drie
soorten bedden. Het hoog-laag bed scoort voor rugbelasting het best, maar het
verschil met de matrasheffer is vrij klein en niet significant, gevolgd door het bed
op klossen of vaste werkhoogte. Deze laatste verschillen zijn wel significant (Non-
parametrisch getoetst, p < .01). Het gaat dus om scores die aangeduid kunnen
worden als geen overbelasting (zie hoofdstuk 2).
LOCOmotion, knibbe & knibbe 17

100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
41
65
LOCOmotion, knibbe & knibbe 18
68
Vaste hoogte Matrasheffer Hoog-laag bed
Figuur 3.1. De percentages scores in onbelaste of neutrale houdingen voor de rug bij drie
Arm- en schouderbelasting
soorten bedden (n= 9501 en vijf zorgverleners). Naarmate de score hoger is, is de
belasting gunstiger. Alleen het verschil tussen het werken op een vaste hoogte en
de matrasheffer/hoog-laagbed is significant.
Ook voor de arm- en schouderbelasting zijn de resultaten op vergelijkbare wijze als
bij de rug verzameld en geanalyseerd. Ze laten een deels vergelijkbaar beeld zien.
Het elektrische verstelbare bed scoort hier het beste en het bed op vaste hoogte het
minst goed, maar de verschillen met name tussen het hoog-laag bed en de
matrasheffer zijn veel groter (figuur 3.2). Het verschil is 17%.
Nek/hoofdbelasting Tenslotte is ook voor de belasting van de nek- en hoofdregio
op vergelijkbare wijze de belasting in kaart gebracht. De matrasheffer en het hoog-
laag bed scoren nu vergelijkbaar hoog: het verschil is niet significant. Het bed op
vaste hoogte scoort minder goed en in feite vrij laag.
rug

100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
49
Figuur 3.2. De percentages scores in onbelaste of neutrale houdingen voor de
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
schouder/armregio bij de drie soorten bedden (n= 9501 en vijf zorgverleners). De
onderlinge verschillen zijn significant (non-parametrisch, p < .01). Naarmate de
score hoger is, is de belasting gunstiger.
Figuur 3.3. De percentages scores in neutrale of onbelaste houdingen voor de nek/hoofdregio
bij de drie soorten bedden (n= 9501 en vijf zorgverleners). De onderlinge
verschillen zijn deels significant tussen de matrasheffer en het hoog-laag bed
LOCOmotion, knibbe & knibbe 19
70
Vaste hoogte Matrasheffer Hoog-laag
bed
29
87
43 41
Vaste hoogte Matrasheffer Hoog-laag
bed
arm/schouder
hoofd

enerzijds en het bed op vaste hoogte anderzijds (non-parametrisch, p < .01).
Naarmate de score hoger is, is de belasting gunstiger.
Overzicht van alle scores bij elkaar
Om na te gaan in hoeverre er sprake is van onderlinge compensatie: bijvoorbeeld
doordat het ene hulpmiddel beter scoort op rugbelasting en het andere juist op
nekbelasting hebben we de scores ook getotaliseerd. Dan blijft de volgorde
gehandhaafd met (zie figuur 3.4.)
Krachtmetingen
Uit de voorgaande analyses van de houdingen kunnen we afleiden dat de
matrasheffer qua houdingen iets minder goed scoort dan de hoog-laag bedden,
maar dat de scores duidelijk beter zijn dan die van het bed op vaste werkhoogte.
Behalve deze metingen naar de (statische) houdingen zijn ook krachten gemeten
voornamelijk tijdens het uitvoeren van transfers met en zonder
transferhulpmiddelen zoals glijzeilen. Daaruit blijkt dat de krachten bij de
matrasheffer bij transfers binnen de grenzen van het bed in meer dan de helft van
de metingen boven de grenzen van 5 kg trekkracht vanuit de hand en 15 kg. duw of
trekkracht uitkomen. De metingen (bij 50 transfers uitgevoerd en door vijf
verschillende personen) zijn met een rustige opbouw van kracht uitgevoerd en
piekkrachten zijn daarbij zodoende zoveel mogelijk vermeden. Dergelijke krachten
liggen zodoende deels boven de vanuit de Praktijkrichtlijnen aanbevolen normen
(zie hoofdstuk 2). Dit heeft ermee te maken dat de persoon in een licht kuiltje ligt,
waardoor er altijd als het ware tegen een heuveltje aan geduwd of getrokken moet
worden. Dat is ongunstig voor de zorgverlener. We gaan daar bij de totale
interpretatie nader op in.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 20

250
200
150
100
50
0
Figuur 3.4. De percentages scores onbelaste of neutrale werkhoudingen voor alle regio's (rug,
Tijdscores
124
186
arm/schouder en nek/hoofdregio bij elkaar opgeteld(n= 9501 en vijf
zorgverleners). De onderlinge verschillen zijn significant (non-parametrisch, p <
.01). Naarmate de score hoger is, is de belasting gunstiger.
Behalve de fysieke belasting zijn ook tijdsscores vergeleken bij gebruik van de
verschillend bedden. Daaruit zijn geen verschillen naar voren gekomen tussen de
tijd gebruikt voor een bed op hoogte, de matrasheffer en hoog-laag bedden.
3.2. Relatie resultaten in het perspectief van de Praktijkrichtlijnen zorg
Als kader voor de toetsing (metingen en praktijkobservaties) hebben we de
verschillende handelingen zoals die in de Praktijkrichtlijnen centraal staan
gehanteerd. Daar wordt gewerkt met de zogenoemde hoofdbronnen van fysieke
belasting. Onder elk van deze hoofdbronnen vallen allerlei activiteiten. Daarnaast
hebben we de mate van zelfredzaamheid en andere aan de kwaliteit van zorg
gerelateerde onderwerpen betrokken bij de toetsing. Dit is samengevat in het
schema van de Q2Care methode in tabel 3.1. Tabel 3.1. biedt zodoende een
volledig overzicht van de conclusies en de onderlinge vergelijking tussen de
bedverhogers of klossen, de matrasheffer en de hoog-laag bedden.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 21
209
Vaste hoogte Matrasheffer Hoog-laag bed

Tekeningen van de vergeleken producten: (bron GoedGebruik, ZonMw, Thuiszorgtechnologie)
Als referentiepunt is het bed op verpleeghoogte (vaste hoogte) gekozen. Tevens is
voor elk van die handelingen aangegeven of de handeling qua fysieke belasting
uitkomt boven de Praktijkrichtlijnen of de onderliggende ergonomische
grenswaarden gepresenteerd in hoofdstuk 2.
We lichten nu, onder verwijzing naar de tabel, per bron de resultaten toe en sluiten
af met enkele algemene opmerkingen.
Bron 1 Transfers binnen de grenzen van het bed
Bij deze til- of transferhandelingen gaat het om handelingen als zijwaarts, kantelen,
omrollen of hogerop verplaatsen van de cliënt in bed. Deze handelingen komen
zeer veel voor bij cliënten in mobiliteitsklasses C, D en E. Het gaat hier om fysiek
belastende transfers die zonder het gebruik van een goed glijzeil en een hoog-laag
bed over het algemeen (veel) te zwaar zijn. In de Praktijkrichtlijnen wordt daarom
voor deze cliënten geadviseerd om deze hulpmiddelen te gebruiken. De
onderzoeken in het kader van de arboconvenanten laten zien dat in de meeste
zorgbranches deze transfers veel voorkomen. In ziekenhuizen kan deze groep
transfers op sommige afdelingen tot 80% van het totaal aantal transfers beslaan.
Deze transfers worden vaak tijdens de directe lichamelijke zorg uitgevoerd omdat
LOCOmotion, knibbe & knibbe 22

ook bijvoorbeeld bij het aan- en uitkleden, wassen en verschonen nogal eens
omgerold, gedraaid of geschoven moet worden.
Zoals tabel 3.1. laat zien blijkt hier dat deze transfers vooral bij het hoog-laag bed
goed kunnen worden uitgevoerd. Daarbij zij opgemerkt dat er veelal ook een
glijzeil nodig is om ze volgens de Praktijkrichtlijnen uit te voeren. Dat neemt niet
weg dat ook zonder dit glijzeil dit type bedden veel extra mogelijkheden biedt om
de transfer 'door' het bed uit te laten voeren (zie tekening 3.1.) of te voorkomen dat
de transfer nodig is. Bedden met een goede vierdelige verstelling kunnen
bijvoorbeeld voorkomen dat de cliënt onderuit zakt in bed, waardoor transfers
voorkomen worden (Knibbe en Knibbe, 2003, 2004).
Tekening 3.1. Transfer door het bed (links) of bedden die zich omvormen tot stoel (bron:
GoedGebruik, ZonMw Thuiszorgtechnologie)
Bij de matrasheffer is een wat wisselend beeld te zien. De transfers zijwaarts en
hogerop zijn niet goed binnen de grenzen van de Praktijkrichtlijnen uit te voeren.
De krachten komen boven de Praktijkrichtlijnen uit. Dit houdt verband met het
gegeven dat het matras met een licht kuiltje werkt om de cliënt stabiliteit te kunnen
bieden. De zorgverlener moet dan als het ware tegen de helling op werken: zowel
bij duw- als bij trekkend uitgevoerde handelingen. Ook het gebruik van een glijzeil
werkt hier niet goed. De cliënt zakt dan steeds weer terug in het kuiltje dat de
matras maakt. De scores vallen zodoende lager uit dan bij de bedklossen/verhogers.
Wel was in de resultaten zichtbaar dat de krachten afhangen van de hardheid van
LOCOmotion, knibbe & knibbe 23

het matras. Een hardere, stuggere matras werkt beter voor de zorgverlener, in alle
situaties.
De druk in de matrasheffer is in de afgelopen periode verhoogd. Daarnaast is er een
speciale kraamversie (zie inleiding), die een extra stevige en gesloten bovenlaag
kent.
Met de verhoogde druk in de matrasheffer blijkt het wel mogelijk om om te rollen
en te kantelen (rotatie om de lengteas van de cliënt) met behulp van een glijzeil (zie
tekening 3.2.). De matras ondersteunt als het ware deze transfers, juist weer door
dit kuiltje. Hoewel dit belangrijke transfers zijn, blijven er, zoals tabel 3.1. laat
zien, de nodige transfers over, die te zwaar zijn met de matrasheffer, ook met
gebruik van een glijzeil.
Tekening 3.2. Voorbeeld van transfertechniek die wel goed is uit te voeren met de matrasheffer
in combinatie met een glijzeil. (bron: Goedgebruik, ZonMw,
Thuiszorgtechnologie)
Overigens benadrukken we dat deze transfers alleen voorkomen bij cliënten in
mobiliteitsklasses C, D en E. Iemand die bijvoorbeeld een stoma heeft, een
heupoperatie heeft ondergaan of een kraamvrouw zal in de meeste gevallen prima
in staat zijn om de bewegingen in bed zelf, zonder assistentie, uit te voeren en
daardoor niet in deze klasses vallen, maar in A of B. In die gevallen zal de
noodzaak van deze transfers vervallen en is in feite bron 4 (statische belasting) de
bepalende factor (zie tabel 3.1.).
LOCOmotion, knibbe & knibbe 24

Verder viel tijdens de metingen op dat de verschillen in techniek tussen
zorgverleners groot zijn bij het uitvoeren van de transfers. Vooral bij de
zorgverleners die de beweging snel en explosief in gang zetten ontstaan grote
krachten. Dit geldt overigens voor alle onderzochte hulpmiddelen.
Qua mogelijkheden voor zelfredzaamheid scoort het hoog-laag bed het beste.
Vanzelfsprekend houdt dit met name verband met de elektrische verstelbaarheid
van het hoofdeinde en de delen van het voeteneind en de fowlerpositie.
Bron 2 Transfers vanuit bed naar elders en vice versa
Ook deze transfers komen veel voor en zijn belastend als ze zonder voorzieningen
worden uitgevoerd bij mobiliteitsklasses C, D en E. Voor dit deel van het
onderzoek kijken we alleen naar het eerste en laatste traject: het tot zit op de rand
van het bed komen en het opstaan en weer gaan zitten en liggen. Het gebruik van
een tillift valt immers niet binnen de scoop van dit onderzoek.
Bij deze transfers, die beginnen met het tot zit komen, scoren de klossen en de
matrasheffer neutraal ten opzicht van het gewone hoge bed. Bij het hoog-laag bed
is de score gunstig doordat de automatische hoofdinstelling benut kan worden.
Datzelfde geldt voor het weer gaan liggen.
Voor het zelf opstaan en weer gaan zitten scoort de matrasheffer beter dan het
verhoogde bed/ de klossen, omdat de motor benut kan worden voor de beweging.
Wel is dit iets dat niet alle cliënten kunnen: er is een goede coördinatie vereist om
het voordeel hiervan te kunnen benutten. Dat geldt ook voor het hoog-laag bed,
maar de beweging is hiermee iets vloeiender en de mogelijkheid om zich op te
duwen vanaf de rand van het bed zijn iets beter, waardoor dit makkelijker gaat.
Bij de verplaatsing zelf kijken we alleen naar de verplaatsing van zit op de rand
van het bed naar zit in bijvoorbeeld de rolstoel. Als er van hoog naar iets lager
bewogen kan worden, kan de cliënt deze beweging makkelijker zelf uitvoeren dan
wanneer dat niet het geval is. Zowel de matrasheffer als het hoog-laag bed kunnen
steeds de mogelijkheid bieden om van hoog naar laag te gaan. Het nadeel van de
LOCOmotion, knibbe & knibbe 25

matrasheffer is wel dat dit alleen mogelijk is per volle laag van de matras. In de
praktijk luistert het bij veel cliënten nauw en zal de te overbruggen hoogte soms te
veel kunnen zijn. Ook is het gebruik van een glijplank (gebruikt door een deel van
de gebruikers met een dwarsleasie) niet mogelijk met de matrasheffer.
Bron 3 Steunkousen aan- en uittrekken
Het aan- en uittrekken van steunkousen is een zware handeling die bij een deel van
de cliënten bij voorkeur 's ochtends voor het uit bed komen en 's avonds in bed
wordt uitgevoerd om oedeemvorming te voorkomen. We hebben daarom ook
gekeken naar de mogelijkheden van de voorzieningen hiervoor. Daarbij willen we
overigens niet de suggestie wekken dat deze bedden noodzakelijk zijn voor het
aan- en uittrekken van steunkousen. Met kleine werkkrukjes is eveneens een een
goede werkhouding te realiseren 8 , zoals de tekening laat zien.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 26
Tekening 3.3. Aantrekken van steunkousen zittend op
een werkkrukje (bron: GoedGebruik, ZonMw
thuiszorgtechnologie)
Het gebruik van de bedklossen biedt geen voor- of nadeel boven het bed op
verpleeghoogte. De matrasheffer scoort over het algemeen neutraal, maar in een
paar situaties gaat het vooral om het op een optimale hoogte werken. Dan biedt de
matrasheffer net iets extra's. Anderzijds blijkt het lastiger voor de zorgverlener om
een stabiele situatie te krijgen, omdat de matras minder tegenwicht geeft dan een
8 Inmiddels is hierover instructiemateriaal beschikbaar met informatie hierover
(www.goedgebruik.nl)

gewoon bed en omdat het op de rand zitten door de zorgverlener niet goed
mogelijk is.
Het hoog-laag bed scoort beter, omdat er bijvoorbeeld middels de fowlerinstelling
een betere houding gerealiseerd kan worden, beter afgesteund kan worden via de
heup (zie foto 3.1.) en omdat er makkelijker naast de cliënt op bed gezeten kan
worden. Een cliënt kan met die voorzieningen ook makkelijker zelfstandig zijn
steunkousen aan- of uitrekken. Daarmee wordt het voor sommige cliënten als
belastend ervaren diepe vooroverbuigen naar de voet voorkomen.
Bron 4 Statische belasting
Het gaat hier om een groep van allerlei zorggebonden handelingen die fysiek
belastend zijn, vooral wanneer er niet op de juiste werkhoogte gewerkt kan worden.
Duidelijk wordt dat de
matrasheffer beter scoort dan de klossen en, afhankelijk van de mobiliteitsklasse,
iets minder of even goed scoort als het hoog-laag bed. Vooral als de cliënt geen
ondersteuning nodig heeft bij bewegingen binnen bed (A/B) is de score goed. Dat
kan bijvoorbeeld het geval zijn bij iemand met als zorgvraag stomazorg of postope-
Foto 3.1. Voorbeeld van het gebruik van de instellingen bij het aantrekken van
steunkousen
LOCOmotion, knibbe & knibbe 27

atieve problemen, die zichzelf verder goed kan bewegen. We maken daarbij nog
enkele kanttekeningen. Een klein nadeel is dat matrasheffer alleen laag voor laag
instelbaar is in vier lagen van ruim 10 cm. Tussenliggende hoogtes zijn niet
instelbaar, hetgeen voor sommige zorgverleners net lastig kan zijn. Het leidt dan tot
een meer ongunstige romphouding of de zorgverlener moet dit zelf compenseren
door bijvoorbeeld in een vergrootte spreidstand te gaan staan. Een verder nadeel
was zichtbaar omdat de cliënt niet op rand van bed kan komen te liggen, waardoor
de romp van de zorgverlener soms verder gebogen is, dan bij gebruik van een
hoog-laag bed in combinatie met een bedhek. Ook is de mogelijkheid om ernaast te
gaan zitten op bed beperkt bij de matrasheffer. Het zijwaarts zitten op de rand van
de matras is niet voldoende stabiel. Bij een gewoon hoog-laag bed is dat wel
mogelijk (zie foto 3.2.).
Foto 3.2. Zitten op de rand van het bed bij hulp bij het aankleden van de cliënt.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 28

3.3. Overige resultaten
3.3.1. Transport
Het betreft hier in elk geval de aspecten: gewicht, de installatie en het gemak. Het
is evident dat de klossen het beste scoren als het gaat om transport. Ze zijn licht,
klein, eenvoudig te vervoeren. Wel kan de installatie lastig zijn, omdat niet alle
bedden stabiel passen op klossen.
De matrasheffer scoort voldoende. Wel bleek het gewicht van de pomp (12 kg), na
toetsing aan de Praktijkregels te hoog. Er is sprake van een oranje score, hetgeen
wil zeggen dat dragen en zeker het dragen over trappen af te raden is. Ook werd de
band als scherp ervaren: een betere polstering is te overwegen. Tenslotte was er bij
de meeste mensen die voor het eerst de slangen e.d. aansloten verwarring over de
volgorde en bleken de slangen niet meteen goed aangesloten. Dat leidde tot veel
ongunstige werkhoudingen. Een kleurcode en/of nummering op de slangen en een
betere borging zou wellicht helpen. Dat kan voorkomen dat er vrij langdurig in een
ongunstig werkhouding met de slangen gewerkt hoeft te worden.
Het transport van een elektrisch verstelbaar hoog-laag bed is complexer en
zwaarder. Het is evident dat deze bedden hier zodoende laag scoren. Hoewel er wel
ontwikkelingen zijn met deelbare bedden met een veel lager gewicht, blijven het
toch zware voorzieningen die een overschrijding van de Praktijkrichtlijnen
inhouden.
3.3.2. Diversen
In de tabel zijn onder deze noemer indicatieve scores op het gebied van
schoonmaak, onderhoud, bed opmaken, levensduur en gebruiksvriendelijkheid
weergegeven. Het gaat hier niet om kwantitatieve metingen, maar om indicaties op
basis van informatie die we tijdens zowel de metingen als het veldonderzoek (zie
hoofdstuk 4) hebben verzameld.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 29

3.3.3. De GoedGebruik factor
Tenslotte blijkt dat hulpmiddelen sterk verschillen in de mate waarin ze de
eigenschap hebben om snel ook goed gebruikt te worden. Bij het ene hulpmiddel is
dat min of meer vanzelfsprekend en kan het bijna niet fout gaan, ook al wordt er
nauwelijks of geen training gegeven. We noemen hier als voorbeeld 'wassen zonder
water'. Het technische gebruik van deze washandjes is immers identiek aan dat van
gewone washandjes. Bij andere hulpmiddelen is dat proces veel kwetsbaarder en
moet er bijvoorbeeld intensieve training worden gegeven, is de indicatiestelling
complexer en moet men het hulpmiddel regelmatig blijven gebruiken omdat anders
de vaardigheid wegzakt of er risico's voor zorgverleners of cliënten ontstaan. Als
voorbeeld van dat laatste noemen we tilliften of glijzeilen. De acceptatie van een
hulpmiddel en de kans op succesvolle implementatie neemt toe naarmate de score
op deze factor hoger is.
We vatten deze kwaliteit samen onder de noemer de 'GoedGebruik factor' 9 .
Voor de in dit onderzoek centraal staande hulpmiddelen geldt het volgende. De
klossen kennen geen specifieke werktechniek. Bij gebruik van de matrasheffer
speelt dat het gebruik eenvoudig is, maar wel enige instructie vergt. De
indicatiestelling luistert nauw om risico's op overbelasting te voorkomen. Zo zal er
zorgvuldig nagegaan moeten worden of de gebruiksbegrenzingen al dan niet van
toepassing zijn. Het gevoelsmatige voordeel voor de cliënt (eigen bed) zal helder
afgewogen moeten worden tegen de risico's op overbelasting bij zorgverleners.
Wanneer dit niet helder plaatsvindt, bestaat het risico dat zorgverleners de voorrang
geven aan de gevoelsmatige voordelen voor de cliënt.
Bij hoog-laag bedden speelt dat de indicatiestelling in principe eenvoudiger is. Wel
zijn de mogelijkheden soms zo fors, dat deze niet optimaal of vanzelfsprekend
benut worden (Knibbe & Knibbe, 2003). Regelmatig trainen blijft zodoende
noodzakelijk bij hoog-laag bedden.
9 Meer informatie hierover via www.goedgebruik.nl.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 30

Tabel 3.1. Q 2 Care Beoordelingsschema 10
Praktijkrichtlijnen Activiteit Klossen/bedverhogers Matrasheffer Elektrisch hoog-laag bed
Referentie is het vaste hoogte 'verpleeg' bed --/-/= /+/++
bron 1: transfers
binnen de grenzen
van het bed
LOCOmotion, knibbe & knibbe 31
opmerkingen --/-/= /+/++
opmerkingen --/-/= /+/++ opmerkingen
zijwaarts = 1,2 - 3 + 4
omrollen = 1,2 -/+ 3, wel goed met glijzeil + 4
hogerop = 1,2 - 3 + 4
kantelen = 1,2 -/+ 3, wel goed met glijzeil + 4
zelfredzaamheid = =
- papegaai is
mogelijk
- hoofdeinde is
niet verstelbaar,
tenzij bed dat
zonder klossen
ook al kon
= =
- papegaai moet
versteld worden als
bedhoogte verandert
- hoofdeinde niet
verstelbaar
(alleen als bed in
laagste stand staat en
als bed dat zonder
matrasheffer ook kon)
++ - bed met vierdelige
1: Q 2 Care betekent dat we een inschatting maken van zowel de kwaliteit (Q) van zorg, als de kwaliteit (Q) van arbeid, met zorg (Care) voor de cliënt en zorg
(Care) voor de zorgverlener of mantelzorger voor ogen (2Care).
matrasbodem biedt veel
opties
- papegaai is mogelijk

on 2: transfers
van en naar bed,
stoel, toilet etc.
tot zit komen = = ++
weer gaan liggen = = ++
opstaan = bed kan voor
sommigen te
hoog zijn
gaan zitten = bed kan voor
sommigen te
hoog zijn
LOCOmotion, knibbe & knibbe 32
+ - bij + (gebruik pomp)
goede coördinatie
vereist
- hoogteinstelling is
alleen per laag
instelbaar
+ - bij + (gebruik pomp)
goede coördinatie
vereist
- hoogteinstelling is
alleen per laag
instelbaar
verplaatsing = + - hoogte-instelling is
alleen per laag
instelbaar
++ - bij opstaan vanaf bed
met motor goede
coördinatie vereist
-innovatieve bedden
kunnen zich omvormen
tot stoel
(vgl. ZonMw BedWeter)
++ - bij opstaan vanaf bed
met motor goede
coördinatie vereist
- innovatieve bedden
kunnen zich omvormen
tot stoel
(vgl. ZonMw BedWeter)
++ - nauwkeurig instelbaar
zelfredzaamheid = + bij + (gebruik pomp) ++ bij gebruik van motor om

on 3 steunkousen
aan en uittrekken
bron 4 statische
belasting
LOCOmotion, knibbe & knibbe 33
goede coördinatie
vereist
op te staan goede
coördinatie vereist
aantrekken = =/+ + -zit en fowler
uittrekken = =/+ + -zit en fowler
zelfredzaamheid = = + -zit en fowler
zittend wassen = 1 = +
zittend douchen nvt nvt nvt
liggend wassen + 1 +/++ 5. afhankelijk van
mobiliteitsklasse ++
liggend douchen nvt nvt nvt
baden nvt nvt nvt
wondverzorging e.a.
verzorging
= 1 +/ ++ 5. afhankelijk van
mobiliteitsklasse ++
aankleden = 1 +/++ 5. afhankelijk van
incontinentie materiaal
wisselen
mobiliteitsklasse ++
= 1 + 5. afhankelijk van
mobiliteitsklasse ++
uitkleden = 1 + 5. afhankelijk van ++
++
++
++
++

transport
veiligheid (in bed) - valrisico zonder
bedhek
LOCOmotion, knibbe & knibbe 34
mobiliteitsklasse ++
=/- matras ligt stabiel,
maar bedhek is niet
mogelijk
zelfredzaamheid = = +
gewicht ++ + pomp (12 kg) vrij
installatie +/- bij sommige
bedden lastig of
instabiel, maar in
principe
eenvoudig
zwaar (> Praktijkregels
voor dragen (oranje))
en schouderband dun/
als scherp ervaren)
+/- eenvoudig maar
(schriftelijke) instructie
wel nodig
niet op
tweepersoonsbed
toepasbaar
gemak ++ ++ --twee 'tassen'
- matras moet wel op
en af bed
+ bedhekken wel mogelijk
en vaak standaard
aanwezig
__ zwaar transport: bij veel
bedden nog boven
praktijkregels. Enkele
soorten zijn demontabel
in kleine en lichte delen,
maar dit is niet
universeel.
- enige deskundigheid
__
vereist

diversen
Kans op Goed
schoonmaak + eenvoudig en
snel
LOCOmotion, knibbe & knibbe 35
- lagen moeten schoon
en daardoor moet
systeem aangesloten
en opgeblazen
onderhoud + nihil ? matras nihil
bed opmaken = hoogte beter,
maar niet voor
iedereen
optimaal
pomp beperkt
levensduur + ? te weinig bekend
gebruiksvriendelijkheid + geen
aanvullende
training nodig
-
-
+ + snel en exact instelbaar
pomp lang (> 4 jaar)
matras 1 jaar
+ - enige gewenning
nodig, maar went snel
- enige voorlichting /
instructie nodig
+ / variabel
+/= - opties zijn soms zo
groot dat cliënten het
soms niet meer overzien
- voor zorgverleners
eenvoudig. Soms
training nodig om alle
opties optimaal te
benutten

Gebruik
Kans dat het hulpmiddel /
de voorziening juist en
veilig wordt gebruikt
LOCOmotion, knibbe & knibbe 36
= = / ? afhankelijk van mate
waarin het ingeburgerd
- Het aantal plusjes of minnetjes geeft de mate aan waarin aan de Praktijkrichtlijnen en -regels wordt voldaan of bij diversen de waardering.
- NVT betekent dat de handeling niet relevant is voor het hulpmiddel.
raakt.
= is inmiddels goed
ingeburgerd, voor
1. Een bed op klossen is niet voor iedereen op een geschikte werkhoogte te brengen. Daarmee zal de belasting bij zorg op bed voor een deel van de
zorgverleners te hoog zijn.
2. Wanneer voor deze handelingen een glijzeil wordt gebruikt is de handeling met een goede techniek binnen de Praktijkregels/ - richtlijnen te brengen.
Wel zal de werkhouding voor een deel van de zorgverleners door de vaste hoogte niet geschikt zijn. Daardoor zal er veelal sprake zijn van
overschrijding van de Praktijkrichtlijnen.
3. Bed kent altijd een licht kuiltje waar de cliënt zich in bevindt. Afhankelijk van matras zal dit dieper of minder diep zijn. Dit belemmert sommige
transfers: zijwaarts, hogerop en kantelen. Cliënt zal altijd geneigd zijn in kuiltje te blijven liggen. Een deel van de transfers is echter met behulp van een
glijzeil goed (duidelijk binnen Praktijkrichtlijnen) uit te voeren. Dit geldt met name voor de rotatie (draaien) en deels ook de kanteling, mits dit met een
goede techniek wordt uitgevoerd. De cliënt zal liggend op het glijzeil om zijn lengteas draaien, zonder veel moeite. Bijkomend voordeel is dat de cliënt
daardoor goed in het midden van het matras blijft liggen. Het glijzeil voorkomt tevens ongewenst frictie tussen de huid en de onderlaag. De
luchtcompartimenten vergemakkelijken ook het aanbrengen en weghalen van het glijzeil. Dit voordeel vervalt bij de overige transfers (hogerop en
zijwaarts) omdat dan altijd de neiging bestaat om terug te bewegen naar het kuiltje. Ook kan de kanteling (zonder rotatie) naar de rand niet licht genoeg
uitgevoerd worden, waardoor de zorgverlener altijd enigszins van de cliënt af zal staan. Hoewel dit voor de cliënt veiliger is (hij wordt beschermd door
de enigszins, zeer licht, opstaande matrasrand) is dat voor de zorgverlener een lichte vergroting van de lastarm.
optimaal gebruik blijft
regelmatig training nodig

Het luchtmatras is alleen per laag op te blazen (4 x ruim 10 cm), waardoor de hoogte alleen per laag kan variëren. Het kan voorkomen dat de hoogte
zodoende niet optimaal is voor cliënt of zorgverlener. Een elektrisch verstelbaar bed is traploos instelbaar.
4. Om de transfer licht genoeg uit te kunnen voeren is bij de transfers bij mobiliteitsklasses C, D en E een glijzeil nodig. Dit geldt met uitzondering van de
transfers die het bed zelf uit kan voeren, al dan niet met bediening door de cliënt (tot zit komen in bed). Daarnaast voorkomt het bed het onderuit zakken
van de cliënt, waardoor transfers voorkomen worden. De motor van het bed is in sommige situaties te gebruiken voor de transfers (al dan niet in
combinatie met glijmaterialen): bijv. voor het hogerop in bed komen. Innovatieve bedden kunnen rotaties, kantelingen (wisselligging) en hogerop
verplaatsingen met de bedmotor uitvoeren (vgl. ZonMw BedWeter/ Goed Gebruik). Het gaat hier dan echter niet om de standaard hoog-laag bedden (zie
ook ErgoInkoopCoach en Catalogus Hulpmiddelen).
5. Afhankelijk van mobiliteitsklasse gunstig of minder gunstig. Vooral gunstig als de cliënt geen ondersteuning nodig heeft bij bewegingen binnen bed
(A/B). Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn bij iemand met als zorgvraag stomazorg, kraamzorg of postoperatieve problemen, die verder zichzelf goed
kan bewegen.
Matrasheffer is alleen laag voor laag instelbaar (4 lagen van ruim 10 cm). Tussenliggende hoogtes zijn niet instelbaar.
Nadeel kan zijn dat cliënt niet op rand van bed kan komen te liggen, waardoor de romp van de zorgverlener verder gebogen kan zijn.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 37

3.4. Conclusies
De conclusies zijn weergegeven in tabel 3.1. Daaruit blijkt dat hoog-laag bedden
duidelijk het best scoren over de hele breedte, met uitzondering van het transport.
Ze scoren goed zowel op de mogelijkheden tot zelfredzaamheid voor de cliënt als
de fysieke belasting van zorgverleners. De tussenpositie wordt ingenomen door de
matrasheffer die vrij goed scoort op het onderdeel statische belasting (in moeilijke
houdingen werken), maar op het punt van transfers en zelfredzaamheid in bed
minder scoort, en bij enkele handelingen een te zware belasting laat zien. Die lage
scores spelen vanzelfsprekend alleen een rol wanneer cliënten bij die handelingen
ook begeleiding bij nodig hebben of daar problemen mee hebben. Het bevestigt de
indicatiestelling die matrasheffer positioneert bij zorg op hoogte, alleen in het geval
dat er geen geassisteerde transfers op bed nodig zijn (mobiliteitsklasse A, B en een
klein deel van C).
Wel vonden we een uitzondering voor de transfers met behulp van een glijzeil. De
draaiingen blijken met dit hulpmiddel wel goed uit te voeren, ook bij
mobiliteitsklasse D Het betreft hier echter een klein deel van de transfers, waardoor
de indicatiestelling ons inziens niet uitgebreid kan worden. Wel kan in individuele
gevallen bezien worden of de mogelijkheid van glijzeilen bij de matrasheffer toch
kan leiden tot een verantwoorde inzet van de matrasheffer. Tenslotte scoort de
matrasheffer beter dan het hoog-laag bed als het gaat om de zwaarte van het
transport, maar de score is weer iets minder dan de klossen. Daarnaast is er sprake
van een te zware belasting voor het te dragen gewicht bij toetsing aan de
Praktijkregels.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 38

4. Veldonderzoek Matrasheffer
4.1. Inleiding
Om in de korte tijd beschikbaar voor het onderzoek voldoende informatie te krijgen
over ervaringen van uitleencentra, instellingen, zorgverleners, cliënten en
mantelzorgers met de matrasheffer is voor de volgende opzet van het onderzoek
gekozen. Eerst is er een korte vragenlijst naar alle uitleencentra gestuurd om te
inventariseren wie de matrasheffer gebruikt (heeft) en wat men als voor- en
nadelen van de matrasheffer ziet in vergelijking met hoog-laag bedden, bedcarrier
en klossen 11 . Vervolgens is een aantal mensen telefonisch geïnterviewd over hun
ervaringen met de matrasheffer. Daarbij gaat het om managers van uitleencentra,
instellingen, zorgverleners en cliënten. Een beperkende factor voor het onderzoek
was dat er nog maar weinig mensen ervaring hebben met feitelijk gebruik van de
matrasheffer. Ervaringen in de GGZ en de Gehandicaptenzorg waren niet
beschikbaar. Ook zijn er in de loop van het jaar waarin de matrasheffer gebruikt is,
aanpassingen doorgevoerd in het product zelf. Daardoor bleken niet alle ervaringen
uit het beginstadium bruikbaar te zijn.
De opzet van dit hoofdstuk is als volgt: in paragraaf 4.2 worden de reacties
besproken van de uitleencentra. De ervaringen van andere instellingen,
zorgverleners en verloskundigen staan in paragraaf 4.3 en de ervaringen van
cliënten en mantelzorgers in paragraaf 4.4 . Paragraaf 4.5. sluit af met een
conclusie. We geven met opzet een vrij uitgebreide weergave van de reacties, juist
ook omdat ons inziens ook de details in dit geval van belang zijn voor het vormen
van een goed oordeel.
4.2. Mening en ervaring van managers van uitleencentra
Alle managers van uitleencentra (48) hebben een korte vragenlijst ontvangen om te
inventariseren wie de matrasheffer gebruikt (heeft) en wat men als voor- en
11 We hanteren de term 'klossen' hier verder ook om naar 'bedverhogers' te verwijzen.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 39

nadelen van de matrasheffer ziet in vergelijking met hoog-laag bedden, bedcarriers
en klossen. Vervolgens zijn de instellingen die de matrasheffer in de uitleen hebben
telefonisch geïnterviewd. We hebben met opzet gekozen voor een breed uitgezette
enquête om te voorkomen dat we alleen mensen zouden interviewen met positieve
ervaringen met de matrasheffer.
De vragenlijst is ingevuld door 28 instellingen. Een behoorlijke respons (58%)
gezien de korte tijd waarin men kon reageren en de vakantieperiode waarin het
onderzoek plaatsvond. De redenen waarom men niet reageerde hadden vooral te
maken met de vakantieperiode en algemeen gebrek aan tijd.
Twee instellingen hebben de matrasheffer in de uitleen gehad. Daarnaast is hij bij
één instelling één keer uitgeleend en bij een vierde instelling zijn er momenteel
geen cliënten voor. Één van deze instellingen wilde om praktische redenen niet
meewerken aan het vervolginterview. De overige drie zijn, behalve de schriftelijke
enquete, ook telefonisch geïnterviewd evenals drie andere instellingen waarvan al
via andere kanalen bekend was dat zij de matrasheffer in de uitleen hebben.
In paragraaf 4.2.1. staat beschreven waarom uitleencentra de matrasheffer niet in
hun assortiment hebben opgenomen. In paragraaf 4.2.2. komen vervolgens de
ervaringen van de uitleencentra aan bod die de matrasheffer wel in de uitleen
hebben (gehad).
4.2.1. Ervaringen/ meningen van uitleencentra die de matrasheffer niet in de
uitleen hebben (of hebben gehad)
Voor de instellingen die de matrasheffer niet in de uitleen (gehad) hebben, wordt
hieronder eerst beschreven waarom dat zo is en vervolgens wat zij als voor- en
nadelen zien van de matrasheffer in vergelijking met andere hulpmiddelen. Het valt
op dat zij zich daarbij baseren op oordelen en ervaringen van anderen (andere
uitleencentra) die nagevraagd zijn en op (bedrijfseconomische) inschattingen van
de voordelen ten opzichte van hoog-laag bedden en klossen.
Redenen waarom men de matrasheffer niet in de uitleen heeft:
(tenzij anders vermeld is elk antwoord één keer gegeven)
LOCOmotion, knibbe & knibbe 40

Kosten
Te duur om even uit te proberen
Voldoende hoog-laag bedden
Uitleenvergoeding voor matrasheffer is één keer 22,30 voor bed inclusief hekken en
papegaai ontvang je drie keer dat bedrag
Het is nog niet duidelijk of de matrasheffer structureel op de basispakketlijst voor de
uitleen komt
Budget
Onbekendheid/onzekerheid
Niet genoeg mee bekend (zat niet in het awbz pakket van 2004) (2x genoemd)
Onbekendheid met het product (is er vraag naar, kan het veilig en goed ingezet
worden) (2x genoemd)
Wij willen nog even afwachten hoe de bevindingen zijn.
Resultaten pilot afwachten
Wij willen eerst de kat uit de boom kijken en afwachten wat er gaat veranderen met de
nieuwe wet (WMO).
Toegevoegde waarde is niet duidelijk
Voor onze organisatie is het snel inzetten door de verpleging in bijvoorbeeld het
weekend niet echt belangrijk omdat onze uitleendienst 7 dagen per week beschikbaar
is voor alle artikelen.
Hooguit kan de matrasheffer een rol spelen bij beperkte verpleging, maar problemen
met onrusthekken, papegaai en transfers in en uit bed blijven bestaan.
Beperkte zorg kan overgaan/ gaat vaak over in uitgebreide zorg en dan moet je alsnog
overgaan tot plaatsing van een hoog-laag bed.
Inventarisatie onder collega s heeft alleen opgeleverd dat de matrasheffer goed
functioneert in de kraamzorg, maar in dat geval lenen wij alleen de bedklossen uit en
geen hoog-laag bed, dus dat is ook geen reden om de matrasheffer in te zetten.
Wij hebben met een aantal instellingen besloten dat één van ons de matrasheffer zou
testen en die test is niet positief uitgevallen.
Niet overtuigd van het nut.
Onnodige uitbreiding van het pakket.
Geen geschikt artikel voor de uitleen
Bestaande hulpmiddelen zijn toereikend
Voldoende hoog-laag bedden
LOCOmotion, knibbe & knibbe 41

Andere redenen
Nog niet verplicht(2x genoemd)
Te lastig
Verder werden bij deze vraag praktische nadelen van de matrasheffer besproken. Deze
antwoorden staan hieronder vermeld onder het kopje 'nadelen'.
De managers van uitleencentra die de matrasheffer niet in de uitleen hebben gehad
zien of verwachten de volgende voor- en nadelen van de matrasheffer in
vergelijking met andere hulpmiddelen. Vooral het kosten element springt daarbij
naar voren (14x in totaal)
Nadelen:
Kosten
Inzetbaarheid
Kosten: in vergelijking met een hoog-laag bed, is multifuctioneler (8x)
Kosten (3x)
Als alternatief voor bedverhogers is het matras kwalitatief geschikt, maar niet
prijstechnisch.
Als vervanging van klossen te duur (verder wel uitstekend product voor de vrouw na
bevalling)
Wij hebben ervoor gekozen niet mee te werken aan de proefperiode vanwege kosten
en omdat het in de meeste gevallen voor onze organisatie toch beter is om met hoog-
laag bedden te werken.
Prijs van de matrasheffer is vergelijkbaar met een hoog-laag bed, terwijl de verwachtte
levensduur veel korter is en de storingsgevoeligheid en de kans op defecten zoals
lekkage veel groter.
Motoren zijn storingsgevoelig, wat vaker uitrijden van de storingsdienst betekent,
hetgeen binnen de AWBZ niet vergoed wordt.
Reiniging vergelijkbaar met luchtwisselmatras: uitpakken, opblazen, reinigen, leeg
laten lopen en weer inpakken. Dat is bedrijfseconomisch niet verantwoord binnen de
huidige tarieven.
Onderhoud, desinfectie
Vervelend dat het slechts bij 1 leverancier te krijgen is.
Beperkt inzetbaar (3x)
LOCOmotion, knibbe & knibbe 42

Als vervanging van hoog-laag bedden zijn er te weinig mogelijkheden (geen
onrusthekken, papegaai e.d.) (2x)
Moeilijk cq niet te combineren met AD matrassen (2x)
Bedklossen en/of hoog-laag bed voldoen prima
Geen volledige vervanger van het hoog-laag bed
Geen voordeel ten opzichte van hoog-laag bed (zeker niet in verhouding tot de
kosten)(2x)
Elektrisch hoog-laag bed is voor veel meer zaken in te zetten
Ontbreken verstelbaar hoofdeind
Gebruik onrusthekken is niet mogelijk (2x)
Best eng
Geluid
Lijkt minder stabiel
Instabiel (demonstratie)
Niet veilig (geen hekken)
Band papegaai moet steeds ingekort/langer gemaakt worden bij verandering hoogte
Geen traploze instelhoogte, maar 4 vaste hoogte standen
Overstappen van rolstoel in bed en vv kan probleem zijn bij eigen bed op
seniorenhoogte
Elektrisch hoog-laag bed werkt sneller
Verloskundige kan er niet alle handelingen op uitvoeren (hechten e.d.)
Als cliënt slechter wordt, alsnog overstappen op hoog-laag bed.
Kwaliteit/duurzaamheid
Fysieke belasting
Algemeen
Kwetsbaarheid (2x)
Motoren zijn storingsgevoelig, wat vaker uitrijden van de storingsdienst betekent,
hetgeen binnen de AWBZ niet vergoed wordt.
Belasting voor chauffeurs (tillen ipv rijden)
Geen voordelen tov hoog-laag bed: eerder nadelen.
Ondanks dat deze centra kennelijk de nadelen vinden opwegen tegen de voordelen,
melden ze ook voordelen. We geven ze nu weer.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 43

Voordelen:
Neutraal
Ruimtebesparing bij transport en opslag (2x)
Snelle plaatsing mogelijk
Minder fysieke belasting (uitleen)medewerkers in vergelijking met hoog-laag bedden
(met name in flats zonder lift bespaart het veel fysiek ongemak) (2x)
Minder fysieke belasting in vergelijking met bedcarriers, die zijn arbotechnisch
absoluut onverantwoord, veel te zwaar en lastig te plaatsen.
Aantrekkelijke mogelijkheid voor een lastig bereikbaar gebied
Op dit moment zijn alle bedden elektrisch hoog-laag en is de noodzaak nog niet
aangetoond, wel voor in de toekomst als de bedklossen geen verplichting meer zijn
voor de kraamtijd.
Voordeel voor uitleen medewerkers telt voor ons niet omdat wij samenwerken met een
bedrijf dat voor ons alle logistieke handelingen doet. In overleg met hen hebben wij
besloten niet mee te doen, wij denken dat het systeem niet kostenbesparend is.
Fysieke belasting van medewerker is mijns inziens gelijk omdat de pomp toch veel
weegt en dat het matras op een laag bed geplaatst wordt.
4.2.2. Uitleencentra die de matrasheffer in de uitleen (gehad) hebben
De redenen waarom twee instellingen besloten hebben de matrasheffer niet meer
in de uitleen te hebben zijn als volgt:
Te duur (koopt liever 1,5 hoog-laag bed voor de prijs van 1 matrasheffer en er zijn
zoveel andere hulpmiddelen die je graag zou kopen)
Niet overal inzetbaar, de doelgroep is klein
Er is geen vraag naar deze matras als alternatief voor het hoog-laag bed. Cliënten die
een hoog-laag bed aanvragen hebben verzorging aan bed nodig waarbij het bed
voldoende stabiel moet zijn om de verzorging veilig te kunnen uitvoeren. Hieraan
voldoet de matras niet.
Als alternatief voor bedverhogers is de matras kwalitatief geschikt, maar
prijstechnisch is dat niet het geval
Kwaliteit/duurzaamheid
Geen grote toevoeging voor het bestaande assortiment
Voordeel weegt niet op tegen nadeel.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 44

Deze groep instellingen met ervaring (matrasheffer in de uitleen hebben/gehad)
zien de volgende voor- en nadelen:
Nadelen
Voordelen
Niet inzetbaar als langdurig vervanger voor hoog-laag bed
Bij storing was (telefonische) hulp niet direct beschikbaar. (NB onderzoeker LG: dit
was een opmerking uit het beginstadium, later is de service volgens betrokkene
verbeterd)
Schoonmaken is lastig; de plooien moeten goed schoon en je moet hem daarvoor eerst
opblazen
Kwaliteit/duurzaamheid
Cliënten vinden het eng (door de aanpassingen in de matras is dit verbeterd)
Creëren van een onveilige verzorging voor de cliënt (geen bedhekken)
Geluid van de pomp
Niet in te zetten bij één grote tweepersoonsmatras en bij een bredere matras.
Makkelijk vervoerbaar, is ideaal. Ook veel makkelijker in gebruik op plaatsen met
hellingen en kiezels.
Minder belastend voor uitleenmedewerkers
Zelf halen en brengen door cliënten is mogelijk (gebeurt in de praktijk ook)
In elke ruimte te plaatsen (bedverhogers zijn statisch en niet geschikt in alle situaties)
Kosten minder hoog tov hoog-laag bed
Gebruik eigen bed wordt mogelijk
Partners kunnen in gezamenlijk bed blijven
Bij noodgevallen in het weekend in te zetten door verpleegkundige.
4.3. Ervaringen van zorgverleners en instellingen
Om zicht te krijgen op de ervaringen van zorgverleners zijn interviews afgenomen.
De volgende personen zijn benaderd:
- 2 medewerkers van verzorgingshuizen
LOCOmotion, knibbe & knibbe 45

- 6 medewerkers (zorgmanagers e.d.) van thuiszorginstellingen die zicht
hebben op de ervaringen van zorgverleners in hun instelling met de
matrasheffer
- 7 ergocoaches
- 3 cliënten
- 2 verloskundigen
Daarnaast waren van één instelling 32 evaluatieformulieren beschikbaar over het
gebruik van de matrasheffer. Deze zijn niet allemaal volledig ingevuld. De goed
ingevulde formulieren zijn bij het onderzoek betrokken.
4.3.1. Ervaringen in verzorgingshuizen
In verzorgingshuizen en andere instellingen is nog maar heel beperkt ervaring
opgedaan met de matrasheffer. De twee verzorgingshuizen waarvan bekend was
dat ze er een hebben, zijn benaderd. Het was niet mogelijk instellingen te traceren
die wellicht hebben afgezien van verdere inzet van de matrasheffer.
Het ene verzorgingshuis had de matrasheffer pas net in huis en nog niet gebruikt.
Zij hebben hem aangeschaft voor noodgevallen. Het duurt in deze instelling
ongeveer een week voordat er een hoog-laag bed is. In die tijd kan dan de
matrasheffer gebruikt worden.
Het andere verzorgingshuis heeft de matrasheffer nu ongeveer driekwart jaar. In
die tijd is hij drie keer ingezet. Twee keer ging het daarbij om bewoners die ziek
geworden waren en waar niet snel een hoog-laag bed ingezet kon worden. Het
beviel op zich goed alleen vond men hem wel 'een beetje wiebelig'. Wel gaat het
hier vermoedelijk om de eerdere versie van de matrasheffer. Transfers op het bed
zijn er niet uitgevoerd omdat ze bij de betreffende bewoner niet noodzakelijk
waren.
Op dit moment is de matrasheffer in gebruik bij een bewoner die een hoog-laag bed
weigert. Door de matrasheffer kan het bed op hoogte verschoond worden. Verder
kan de betreffende bewoner zich nog voldoende zelf redden zodat er geen zorg op
bed hoeft te worden verleend.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 46

Gevraagd naar de redenen waarom de matrasheffer nog weinig wordt gebruikt
wordt het volgende antwoord gegeven. De matrasheffer is niet zo veel ingezet
omdat er steeds meer bewoners zijn met een hoog-laag bed. De mensen die nu
binnenkomen hebben steeds meer zorg nodig en daarmee een hoog-laag bed en
nieuwe bewoners wordt geadviseerd voor een hoog-laag bed te kiezen. De
medewerkster verwacht daarom dat het gebruik in de toekomst zal afnemen.
4.3.2. Ervaringen bij bevalling en kraamzorg
Van drie instellingen en twee verloskundigen is er informatie over de ervaringen
met de matrasheffer voor de kraamzorg en de bevalling.
Van medewerkers van thuiszorginstellingen is de volgende informatie verkregen
over de bevalling
In het begin was er naast de instabiliteit ook het probleem dat de matras vanzelf
leeg liep na een half uur. Het systeem is nu zo aangepast dat er na een half uur een
piepje gaat, een druk op de knop zorgt er dan voor dat de matras niet leegloopt.
Daarnaast is de matras op zich stabieler gemaakt.
Een ander punt is dat de matras (ook na de aanpassingen) onvoldoende weerstand
biedt bij moeilijke bevallingen waarbij kracht uitgeoefend moet worden op het
lichaam van de vrouw. Ook zakt een zware cliënt met een zachte matras teveel in
een kuil. Om aan deze problemen tegemoet te komen heeft de firma nu een matras
ontwikkeld zonder gaten in het midden: deze kent een stevige en gesloten bovenste
luchtlaag. Met deze matras is nog geen praktijkervaring opgedaan. Doordat deze
luchtmatras dicht is aan de bovenkant vormt de ventilatie een probleem wanneer
men daar langdurig op zou willen liggen.
Sommige cliënten vonden de matrasheffer griezelig tijdens de bevalling: omdat je
hoog ligt, was een vrouw bang dat ze er uit ging vallen. 'Je hebt ook geen houvast
aan de zijkant van het bed (stangen ontbreken)'. Ook vond men het wat smal , een
tweepersoonsbed voelt veiliger. Een ander punt wat genoemd wordt is dat je bij een
bed met ombouw aan het hoofdeind een eindje van de muur af ligt, waardoor er een
gat ontstaat wat een onveilig gevoel geeft; je kunt geen kussen tegen de muur
LOCOmotion, knibbe & knibbe 47

leggen. Als nadeel wordt verder nog genoemd het ontbreken van een hoofdsteun.
Daarbij kan vermeld worden dat de firma bezig is met het ontwikkelen van een
matras met hoofdsteun.
Bevalling
De ervaring van de verloskundigen heeft met name betrekking op de bevalling zelf.
Hun mening is dat de matrasheffer te onstabiel is voor de bevalling. Zolang de
cliënt stil ligt gaat het wel, maar zodra je erbij gaat zitten of je knie in het bed zet,
wordt het te onstabiel. Ook zware vrouwen (120 kg) zakken er in weg. Het is niet
goed te traceren welke ervaringen dateren van voor of na de datum waarop de druk
in de matras is verhoogd.
Kraamzorg
Iedereen is het er over eens dat het grote voordeel van de matrasheffer voor
kraamverzorgsters is dat ze goed op hoogte kunnen werken. 'Met klossen (of
andere materialen om het bed te verhogen, zoals bierkratjes) is het nog maar de
vraag of het bed voldoende hoog wordt'. Ook is het niet bij alle bedden mogelijk
om er klossen of iets anders onder te plaatsen. Daarnaast kan de werkhoogte nu
aangepast worden aan de lengte van de verzorgende, de matrasheffer gaat
gemakkelijk omhoog en omlaag. Andere voordelen die genoemd worden zijn dat
de kans op stoten aan klossen (of andere materialen om het bed te verhogen) nu
niet aanwezig is en dat een bed op klossen soms wankel staat.
Een nadeel komt naar voren bij het aanleggen voor de borstvoeding. 'Omdat je in
een kuiltje ligt' is dat volgens de betrokkenen lastig. Een ander nadeel is dat het bed
van de partner niet mee omhoog komt en dus niet op hoogte opgemaakt kan
worden. Verder ervaart men de pomp en slangen van de matrasheffer ( zo n groot
apparaat ) soms als een sta in de weg.
Ervaringen kraamvrouwen
De ervaringen van cliënten zijn wisselend voor de kraamzorg. Voor het verzorgen
van de kraamvrouw bevalt hij meestal goed. Het makkelijk in en uit bed komen
LOCOmotion, knibbe & knibbe 48

(o.a. bij bekkeninstabiliteit) noemt men als voordeel. Ook cliënten geven aan dat
het aanleggen voor borstvoeding lastig is op de matrasheffer. Een ander nadeel is
het ontbreken van een hoofdsteun. Één vrouw gaf aan dat ze niet op de
matrasheffer kon slapen, omdat je in een kuiltje ligt. Verder wordt ook hier nog
genoemd dat de slangen niet goed zijn weg te werken en dat pomp en slangen veel
ruimte innemen.
Opmerking
De zorgmanager van de instelling die de matrasheffer alleen gebruikt voor de
kraamzorg merkte nog op dat de matrasheffer nu nog niet ideaal is, maar dat ze het
zeker waard vindt om er mee door te gaan.
4.3.3. Ervaringen in de thuiszorg
De ervaringen in de meeste instellingen zijn beperkt omdat de matrasheffer bij één
instelling nog maar zeer kort in de uitleen is, bij één instelling niet meer uitgeleend
wordt en bij twee instellingen weinig is uitgeleend. Er bleek maar één instelling in
onze inventarisatie die uitgebreider ervaring heeft met de matrasheffer in de
reguliere zorgverlening (en dus niet de kraamzorg). Een deel van die ervaringen is
bovendien niet meer goed bruikbaar, omdat de leverancier in de loop van het
afgelopen jaar een aantal aanpassingen heeft doorgevoerd om tegemoet te komen
aan problemen die in het veld gesignaleerd waren. Uit de gesprekken met
zorgmanagers en ergocoaches is het volgende beeld ontstaan over de ervaringen in
de thuiszorg met de matrasheffer:
Doelgroep en gebruiksbegrenzingen
De matrasheffer wordt meestal ingezet voor zorgsituaties op bed, waarbij de zorg
zich beperkt tot situaties zoals wondverzorging, stomazorg en korte wasbeurten.
Daarbij gaat het om mensen die nog enigszins mobiel zijn en zodoende weinig tot
geen ondersteuning nodig hebben bij verplaatsingen binnen het bed. Waar men
hem verder geschikt voor acht zijn terminale patiënten die nog zeer kort (een paar
dagen) verzorgd moeten worden ('voorzienbaar kortdurende zorgsituaties'). Je
LOCOmotion, knibbe & knibbe 49

hoeft dan niet 'het hele huis om te bouwen' en op deze manier kun je deze mensen
die laatste paar dagen zoveel mogelijk in hun waarde laten. Men waardeert dat
hoog. Wel geven ook twee uitvoerende aan dat dat nu eenmaal zo is: bij zorg thuis
"moet je toch eisen stellen" en zij zien de matrasheffer als een ongewenste
tussenoplossing. Transfers uit bed zijn bij deze doelgroep meestal niet meer aan de
orde. Transfers binnen de grenzen van het bed echter veelal wel en de belasting
voor zorgverleners zal in dit gevallen te hoog zijn. Men concludeert dat zelf
overigens ook (zie hierna en in hoofdstuk 3).
Voorts kan het een oplossing zijn voor mensen die klein behuisd zijn, in situaties
waarin een hoog-laag bed niet past en zodoende niet mogelijk is. Ook zetten
sommigen hem in voor vakantiegangers of als noodoplossing in weekenden als er
niet direct een hoog-laag bed beschikbaar is. Het kan dan echter wel ten koste gaan
van de fysieke belasting voor zorgverleners en wanneer we de Praktijkregels
daarop toepassen, zou deze inzet beperkt moeten blijven en zou de matrasheffer
snel door een hoog-laag bed vervangen moeten worden.
Verder kan de matrasheffer door cliënten zelf gehaald en gebracht worden. In de
thuiszorgorganisatie met de meeste ervaring (20 matrasheffers in de uitleen) is de
matrasheffer daadwerkelijk ingezet voor een diversiteit aan zorgsituaties: na
heupoperaties (overwegend positieve ervaringen) en voor langer durende terminale
zorg (wisselende ervaringen, zie voor- en nadelen voor zorgverleners).
Voor langduriger zorg en bedlegerige en onrustige cliënten en cliënten waarbij til-
of transferhandelingen in bed zelf nodig zijn achten de meesten hem echter niet
geschikt. De redenen die daarvoor genoemd worden zijn dat de cliënt dan niet
comfortabel genoeg ligt, dat het matras daar te instabiel voor is (het is bijvoorbeeld
niet goed mogelijk kracht te zetten met je hand op het bed zoals bij sommige
transfers nodig is) en het ontbreken van bedhekken. Deze conclusies komen
zodoende overeen met de meetresultaten gepresenteerd in hoofdstuk 3. Een
zorgverlener voegt daaraan toe dat zij vindt dat volgens haar goede ontwikkeling
richting reguliere inzet van hoog-laag bedden voor zorg thuis erdoor belemmerd
wordt.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 50

Tenslotte wordt nog genoemd dat de matrasheffer in sommige situaties als tweede
bed in de slaapkamer gebruikt kan worden, wanneer in de woonkamer een hoog-
laag bed staat.
Voor- en nadelen voor zorgverleners
Klossen worden ook af en toe ingezet voor de zorgverlening. Het grote voordeel
van de matrasheffer ten opzichte van klossen is dat er op goede, aan de
zorgverlener meer individueel aangepaste hoogte kan worden gewerkt, ondanks het
feit dat er met etappes wordt gewerkt: elk van de vier compartimenten wordt
afzonderlijk al dan niet opgeblazen. Ook kunnen met name oudere cliënten
makkelijker uit bed dan met bedverhogers.
Een voordeel van de matrasheffer ten opzichte van hoog-laag bedden is dat hij
ingezet kan worden in situaties waar het niet mogelijk is een hoog-laag bed te
plaatsen omdat de ruimte daarvoor te klein is of omdat het niet direct mogelijk is
een hoog-laag bed in te zetten.
Verder zien de zorgverleners met name voordelen voor de cliënten, vooral het in
het eigen bed kunnen blijven noemt men altijd als een groot, emotioneel voordeel.
De overige voordelen voor cliënten staan besproken in de volgende paragraaf.
Voor zorgsituaties die langer duren achten de meesten hem minder geschikt. De
redenen daarvoor zijn hierboven genoemd bij de gebruiksbegrenzingen. De
instelling die hem soms wel voor langduriger zorgsituaties inzet, heeft de ervaring
dat transfers op bed van grote mensen moeilijk zijn. Ook zware mensen (met een
zachte matras) liggen te veel in een kuil. Verder is men bij deze instelling redelijk
positief.
Enkele ergocoaches van één instelling die nog maar kort met de matrasheffer
werkt, gaven aan dat de drie matrasheffers van de instelling uitgeleend zijn (er is
sprake van een wachtlijst) en dat ze er graag meer willen hebben.
Bij een andere instelling is de matrasheffer nog onvoldoende bekend in de
organisatie. De zorgmanager verwacht dat 'als daar verandering in komt de vraag
mogelijk zal toenemen'.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 51

4.4. Ervaringen van cliënten en mantelzorgers
Om een beeld te krijgen van de ervaringen van cliënten en mantelzorgers met de
matrasheffer is met drie (mantelzorgers) van cliënten telefonisch gesproken.
Daarnaast zijn uit de gesprekken met zorgverleners en de 32 evaluatieformulieren
een aantal punten naar voren gekomen.
Beschrijving van de gesprekken met cliënten (als aanvulling en illustratie op
formulieren en overige informatie)
De drie situaties waarin de matrasheffer gebruikt wordt zijn zeer verschillend en
worden daarom apart en vrij uitgebreid besproken omdat ze zicht geven op de
mogelijkheden en beperkingen.
casus 1
In het eerste geval gaat het om een vrouw die zich moeilijk kan bewegen. Overdag zit ze in
een rolstoel en s nachts ligt ze op de matrasheffer (ongeveer een half jaar nu). Haar
echtgenoot (75+) heeft er veel gemak van. Hij kan haar nu alleen uit bed begeleiden en in
rolstoel of douchestoel zetten door de matras op de goede hoogte te brengen. Het werkt naar
zijn mening prettig en snel. Hij verzorgt haar niet op bed. Hij heeft één keer een storing
gehad aan de matras. De matras werd daarbij snel vervangen door de leverancier.
Een groot voordeel van de matrasheffer boven een hoog-laag bed vindt hij dat 'je je eigen
bed kunt blijven gebruiken'; 'je hoeft niet het hele huishouden op te breken'. Dat was voor
hem ook de reden om hem zelf aan te schaffen en niet een hoog-laag bed via de verzekering
aan te vragen.
casus 2
In de tweede situatie gaat het om een man met een progressieve aandoening die deels
verzorgd wordt door zijn partner die ernstige rugklachten heeft. Beneden in de huiskamer
staat een hoog-laag bed, boven gebruiken ze de matrasheffer nu ongeveer een jaar. Zij
hebben het matras op proef gekregen.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 52

Deze man is heel enthousiast over de matrasheffer: hij kan op zijn eigen bed liggen met zijn
eigen matras (anti-decubitus) 12 . Hij ligt er prima op en kan gewoon naast zijn vrouw liggen,
wat voor hen beiden erg belangrijk is. Op het hoog-laag bed dat ze beneden hebben kan de
man niet lekker liggen: 'de verhoudingen kloppen niet'. Hij moet zich met de papegaai in
een goede houding leggen, wat hem zwaar valt.
Ook zijn vrouw is zeer positief. Zij kan nu op een goede hoogte werken als zij haar man
naar bed helpt, daardoor blijft de zorg voor haar mogelijk.
casus 3
In de laatste situatie werd de matrasheffer ingezet voor de verzorging van een verstandelijk
gehandicapt kind. Dit gezin heeft de matrasheffer tijdelijk gehad om de ervaringen in kaart
te brengen.
In de thuissituatie zou de vader van het kind niet voor de matrasheffer kiezen. Door het
ontbreken van bedhekken is hij niet veilig genoeg voor het (onrustige) kind. Voor een
verblijf elders, bijvoorbeeld in de vakantie, zou hij er graag één hebben.
Voordeel ten opzichte van een hoog-laag bed vindt hij dat het snel gaat. Voor het kind is het
ook leuk omdat het beweegt en geluid maakt. Het geluid vindt hij echter ook weer een
nadeel: zijn kind slaapt onrustig en als hij het kind dan s nachts moet verschonen kan het
wakker worden. Een ander nadeel is dat de pomp relatief zwaar is.
Verder merkt hij nog op dat de matrasheffer goed te installeren en schoon te houden is en
gemakkelijk is in het gebruik.
Ervaringen van cliënten beschreven door zorgverleners en uit de
evaluatieformulieren
Het grote voordeel (in vergelijking met een hoog-laag bed) van de matrasheffer
voor cliënten is dat ze in hun eigen bed kunnen blijven, naast hun partner kunnen
blijven liggen en dat niet je hele huis verbouwd hoeft te worden .
In het begin zijn cliënten soms een beetje sceptisch. Het wiebelt een beetje, ze
vragen zich af of ze er niet af vallen en of het wel houdt . Als ze er eenmaal aan
gewend zijn vinden ze het meestal prettig en niet eng meer.
12 We verwachten overigens geen bijzondere voor- of nadelen van de matrasheffer op decubitus. Het
systeem bevindt zich immers onder het gewone matras en is het grootste deel van de tijd niet
opgeblazen.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 53

Cliënten die hem na een heup- of knie-operatie gebruikt hebben, zijn op één
uitzondering na enthousiast. Het in en uit bed gaan wordt er makkelijker door. De
uitzondering vond het juist makkelijker zonder matrasheffer.
Een terminale patiënt die klein behuisd was, kon door de matrasheffer thuis in
eigen bed sterven en was daar zeer dankbaar voor. Ook een cliënt met botkanker en
één met longemfyseem waren enthousiast.
Een ander voordeel is dat de matrasheffer altijd boven geplaatst kan worden.
Bedden worden niet altijd boven geplaatst als er geen lift in huis is. Dit verschilt
overigens per uitleencentrum.
Als nadelen worden genoemd het ontbreken van een hoofdsteun, het gewicht van
de pomp, de sterke PVC-geur en de instabiliteit. Over de instabiliteit zijn overigens
na de aanpassingen minder klachten. Op het eerste gezicht kan het instabiel lijken,
maar het systeem als geheel is tijdens de metingen vrij stabiel gebleken (zie
opmerkingen in hoofdstuk 3).
LOCOmotion, knibbe & knibbe 54

4.5. Conclusies
In tabel 4.1. geven we een afsluitend totaaloverzicht van de conclusies uit het praktijkonderzoek. De conclusies zijn grotendeels goed
vergelijkbaar met de resultaten van de kwantitatieve metingen in hoofdstuk 3 en de aldaar opgenomen tabel Wel komen hier enkele
aanvullende voor- en nadelen naar voren. Het gaat dan met name om de waardering voor het in het eigen bed kunnen blijven, het
gemak van transport, gebruik op de eerste etage en in kleine kamers, op vakanties en in noodsituaties. Anderzijds blijkt de beperking
bij bevallingen en bij het geven van begeleiding bij borstvoeding. Het grootste deel van de uitleencentra is afwachtend en
terughoudend over de matrasheffer. Ze zijn deels niet overtuigd van de meerwaarde, vinden het systeem te duur of verwachten dat
het te duur zal zijn, wachten af of hebben in overleg besloten niet over te gaan tot aanschaf. De meest positieve ervaringen worden
gemeld vanuit de kraamzorg, en dan voor de periode na de bevalling.
Tabel 4.1. Overzichtstabel met een inhoudelijke vergelijking op hoofdlijnen (nadere toelichting in de tekst).
Matrasheffer + /++
Resultaten van de kwantitatieve metingen vindt u in hoofdstuk 3 (tabel 3.1.).
Fysieke belasting
uitleenmedewerkers
-Geen fysieke belasting
Fysieke belasting
zorgverleners
- / ++
Afhankelijk van de
Fysieke belasting
kraamverzorgsters
- / ++
LOCOmotion, knibbe & knibbe 55
Afhankelijk van de
Kosten (zie ook
hoofdstuk 5)
-
Duurder dan klossen. Voor
Aanvullende voordelen Specifieke nadelen en/of
++
aandachtspunten
Cliënt kan in eigen bed Bij niet vlottende

13
als ze door de cliënt zelf
gehaald en teruggebracht
worden.
-Gebeurt dit niet dan is
de belasting ook minder
dan bij een hoog-laag
bed zeker als het bed
boven, dat wil zeggen op
een hogere verdieping
geplaatst moet worden of
op plaatsen bereikbaar
via een toegangsweg met
hellingen en kiezels of
grind.
Wel merken we op dat de
pomp rond de 12 kg
weegt en daardoor voor
dragen in het oranje
gebied van de
Praktijkregels terecht
komt. De draagbaarheid
van de pomp (draagriem)
zou verbeterd kunnen
worden.
zorgsituatie en
mobiliteitsklasse: zie
indicatiestelling en
gebruiksbegrenzing
LOCOmotion, knibbe & knibbe 56
en.
In vergelijking met
klossen kan er beter
op hoogte gewerkt
worden. Wel beperkt
de instelling zich tot
de vier lagen van de
matras (4 x iets
meer dan 10 cm).
De tussenliggende
hoogtes zijn niet
mogelijk: niet
traploos verstelbaar.
handeling: voor het
verzorgen van de
kraamvrouw (nakijken
hechtingen, temperatuur
opnemen e.d.) heeft de
matrasheffer duidelijk
meerwaarde t.o.v. klossen.
Hulp bij aanleggen voor
borstvoeding wordt als
moeilijk ervaren door het
kuiltje in de matras 13 .
Bed van partner is voor
verschonen niet op hoogte.
een vergelijking met hoog-
laag bed zie kostenoverzicht
in hoofdstuk 5.
Aanschafprijs ligt gemiddeld
ongeveer gelijk maar de
levensduur van de
luchtmatras (1 jaar) is korter
dan de levensduur van het
matras (2 à 3 jaar) van een
hoog-laag bed.
Transport- en opslagkosten
zijn lager dan bij hoog-laag
bed, doordat de
matrasheffer minder ruimte
inneemt, lichter is in gewicht
en gemakkelijker te dragen
is.
Matrasheffer kan door de
cliënt zelf gehaald en
teruggebracht worden als
het uitleencentrum niet alle
hulpmiddelen standaard
thuisbezorgd. De
matrasheffer wordt bij zelf
blijven. Dit wordt zeer hoog
gewaardeerd.
Cliënt kan soms makkelijker
zelf in en uit bed komen
(voordeel ten opzichte van
klossen).
Ook te gebruiken in kleine
ruimten.
Kan ingezet worden voor
vakantie en in noodsituaties
(in situaties waarin de
uitleendienst niet 7 dagen
per week beschikbaar is).
Wel is dan daarna een
wisseling nodig.
Overigens werd ook door een persoon gemeld dat het aanleggen wel goed gaat, juist ook omdat dit kuiltje de baby een extra gesteund en geborgen
gevoel zou geven. We hebben dit punt niet nader kunnen onderzoeken.
bevallingen of complicaties
biedt de matras
onvoldoende weerstand
voor verloskundige en
kraamvrouw en overzicht
voor de verloskundige.
Praktijkervaringen geven
aan dat de bevallende
vrouw zich niet altijd veilig
op matras voelt (geen
houvast aan zijkant, hoog
en smal)
Na poliklinische bevalling
goed thuis in te zetten voor
kraamperiode (zie
opmerkingen bij fysieke
belasting kraamzorg).
Zware patiënten met zachte
matras zakken diep weg. Dit
hoeft geen probleem te zijn
na de bevalling, zolang
geen geassisteerde
transfers nodig zijn.

Elektrisch
verstelbaar hoog-
laag bed
- ++/+++
Geschikt voor alle
mobiliteitsklasses en
transfers (zonodig
met glijzeil)
In vergelijking met
klossen en
matrasheffer beter
op hoogte werken.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 57
++
Wordt echter normaal
gesproken niet ingezet voor
de kraamzorg.
Bedcarrier - - Onbekend, er wordt Wordt hier niet voor ingezet.
halen goedkoper dan een
hoog-laag bed.
-/=
In vergelijking met
matrasheffer ongeveer
vergelijkbaar (zie boven en
kostenoverzicht in hoofdstuk
5) maar veel duurder dan
klossen.
-/++/+++
-Stabiel
-Bruikbaar in elke
zorgsituatie (mits ruimte).
-Cliënt kan makkelijker zelf
in en uit bed komen..
Ontbreken van verstelbaar
hoofdeind.
Gebruik onrusthekken is
niet mogelijk.
Gebruik papegaai is lastig
(hoogte varieert)
Combineren met AD-
matrassen kan moeilijk zijn
(afhankelijk van de soort
AD-matras).
Geluid van de pomp: extra
optie is nachtstand,
waardoor er minder geluid
geproduceerd wordt, maar
het vollopen iets langer
duurt.
-Neemt veel extra ruimte in.
-Cliënt kan niet in eigen bed
naast partner liggen.
- - - Onbekend, wordt nauwelijks Onbekend, wordt nauwelijks

Te zwaar en lastig te
plaatsen
Klossen ++ / +++
Vaak nihil, omdat ze in de
meeste gevallen en bij de
meeste uitleencentra
door de cliënt zelf
gehaald en teruggebracht
worden.
nauwelijks meer
mee gewerkt
LOCOmotion, knibbe & knibbe 58
- / +
Afhankelijk van de
vraag of het bed met
klossen goed op
hoogte kan worden
gebracht. De
werkhoogte kan niet
worden aangepast
aan de lengte van
de zorgverlener. Wel
zijn er klossen met
verschillende
hoogtes. Nadeel is
dat er verschillende
zorgverleners
komen en dat dus
verschillend kan
uitpakken. Bij
kraamzorg kan door
de vaak vaste
kraamverzorgende
- / +
Afhankelijk van de vraag of
het bed met klossen goed
op hoogte kan worden
gebracht. De werkhoogte
kan niet worden aangepast
aan de lengte van de
zorgverlener.: zie hiernaast.
Er zijn wel klossen met
verschillende hoogtes (zie
hiernaast),maar dit is lastig
planbaar, omdat er
verschillende zorgverleners
bij één cliënt komen..
Verhoudingsgewijs duurder
dan de overige
hulpmiddelen.
+++
(Zeer) goedkoop in
aanschaf, opslag, transport
en onderhoud in vergelijking
met de overige
hulpmiddelen.
nog gebruikt intra- en
extramuraal..
Geen kans op storingen.
Kan ook ingezet worden
voor vakantie en in
noodsituaties
nog gebruikt intra- en
extramuraal..
Kan voor kleine oudere
mensen het in en uit bed
komen lastig maken (te
hoog).

wel gekozen worden
voor de
voorkeurshoogte net
als dat bij
aankleedkussens
wordt gedaan.
NB. Naarmate het aantal plusjes in de tabel groter is, is de beoordeling gunstiger.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 59

5. Financiële aspecten
5.1. Inleiding
Om zicht te krijgen op de kosten die verbonden zijn aan het gebruik en de uitleen
van de matrasheffer in vergelijking met hoog-laag bedden, bedcarriers en klossen is
informatie uit een aantal bronnen gebruikt:
- het signaleringsrapport Signalering Hulpmiddelen 2004 van CVZ
- informatie van een aantal managers van uitleencentra
- informatie van de firma INDES
- internet
Verder zijn managers van uitleencentra benaderd, met name om de logistieke en
financieel technische kant en de kosten die verbonden zijn aan de uitleen van
bedden en matrasheffers helder te krijgen. De rekenvoorbeelden zijn met hen
besproken.
5.2. Kanttekeningen
Het bleek zeer complex om een eenduidig overzicht te krijgen van de kosten die
verbonden zijn aan de uitleen van de verschillende hulpmiddelen. Dit is een
probleem dat deels specifiek is voor de matrasheffer, maar zich zeker niet daartoe
beperkt. We kunnen op basis van onze inventarisatie de volgende redenen daarvoor
aanwijzen:
De kosten die managers van uitleencentra noemden in verband met de uitleen van
bedden en de matrasheffer liepen nogal uiteen. Dat komt onder andere door het
merk en type bed dat men aanschaft en de aantallen waarin men deze aanschaft of
heeft aangeschaft. Daarnaast speelt de structuur van het verzorgingsgebied
(uitgestrekt, landelijk, stedelijk etc.) een rol en de wijze waarop de uitleen en alles
wat daar mee samenhangt georganiseerd is. Dat bepaalt weer voor een niet
onaanzienlijk deel de kosten. Omdat de matrasheffer nog maar kort bestaat en nog
niet zoveel gebruikt wordt, zijn concrete gegevens voor de matrasheffer die ook
LOCOmotion, knibbe & knibbe 60

gebaseerd zijn op feitelijke ervaringen schaars. Voor een indicatie van de kosten
verbonden aan de matrasheffer is gebruik gemaakt van de inschatting van deze
kosten door managers van uitleencentra en feitelijke informatie van de firma
INDES.
Het maken van een exacte kostenvergelijking was dus niet mogelijk. Daarom is
gekozen voor de volgende opzet bij de bespreking van de resultaten. In paragraaf
5.3. worden de gemiddelde afschrijvingskosten per inzet van de hulpmiddelen
berekend. Vervolgens worden in paragraaf 5.4. de overige kosten die verband
houden met de uitleen van de hulpmiddelen besproken en in paragraaf 5.5. de
vergoedingen voor de uitleen van hulpmiddelen. In de laatste paragraaf 5.6. staat
beschreven wat we daaruit kunnen afleiden voor het verschil in (netto) kostprijs
voor de verschillende hulpmiddelen.
5.3. Afschrijvingskosten
In onderstaand schema zijn de afschrijvingskosten per inzet van klossen,
matrasheffer en hoog-laag bed geschat. Vergeleken is wat de afschrijvingskosten
per inzet zijn als de beide hulpmiddelen voor dezelfde zorgvraag (dat wil dus
zeggen vallend onder de gebruiksbegrenzingen van de matrasheffer) aangeschaft
en ingezet worden.
Voor de bedcarrier zijn de kosten niet berekend. Omdat de bedcarrier feitelijk
nauwelijks meer wordt gebruikt in de thuiszorg is er te weinig informatie voor het
berekenen van de kosten.
Tabel 5.1. Vergelijking van de afschrijving van matrasheffer, hoog-laag bed en klossen voor
Bedragen zijn afgerond
op hele euro s
de uitleen (bedragen zijn afgerond op hele euro s)
LOCOmotion, knibbe & knibbe 61
matrasheffer hoog-laag bed klossen
pomp lucht-
matras
bed matras Per 4 stuks
1. Aanschafprijs 900 100 1000 140 26*
2. Levensduur 8 jaar 1 jaar 8 jaar 2 à 3 jaar 15 jaar
3. Aantal keren uitleen per 10 keer 10 keer 10 keer

jaar
4. Afschrijving
per inzet
LOCOmotion, knibbe & knibbe 62
21 21 18 0 0
* de prijs van klossen is afhankelijk van de soort. In de tabel is uitgegaan van simpele, niet in hoogte
instelbare klossen. De prijs van instelbare klossen ligt iets hoger, maar blijft in vergelijking met de
andere hulpmiddelen zeer laag.
Toelichting bij de tabel (nummers verwijzen naar de nummers voor elk
kostenelement in het schema):
1. Het is niet precies bekend wat een nieuw luchtmatras voor de matrasheffer kost. Dat is dan
het deel los van de pomp. De schatting is gebaseerd op informatie van de firma INDES. De
firma verwacht dat de aanschafprijs van de matrasheffer (als geheel, dus zowel pomp als
matras) omlaag kan als hij op grotere schaal wordt ingezet. Voor de prijs van een hoog-laag
bed is globaal het gemiddelde genomen van de bedragen die door uitleenorganisaties
genoemd zijn. Dit komt redelijk overeen (het is iets hoger) met het bedrag dat in het
signaleringsrapport van CVZ genoemd wordt.
2. Voor de levensduur van de pomp van de matrasheffer is afgegaan op schattingen van de
firma INDES. We merken daarbij wel op dat één uitleenorganisatie verwacht dat de pomp
storingsgevoelig is. De praktijk zal dat uit moeten wijzen. We hebben geen signalen
gekregen dat dat ook feitelijk zo is, maar zoals aangegeven er zijn nog weinig ervaringen
met de matrasheffer opgedaan.
De levensduur van het luchtmatras is geschat op basis van praktijkervaringen. Datzelfde
geldt ook voor de levensduur van hoog-laag bedden en de matrassen die daar bij horen.
3. Een hoog-laag bed wordt gemiddeld voor ongeveer 50 à 60 dagen uitgeleend. Het gaat bij
deze vergelijking om zorgsituaties die gemiddeld korter zullen duren, een schatting is 20
dagen, juist omdat we als uitgangspunt de vergelijkbaarheid van de inzet van matrasheffer
en hoog-laag bed hebben gekozen (dus volgens de gebruiksbegrenzingen van de
matrasheffer). Als we daar een aantal dagen bij optellen voor schoonmaak, onderhoud en
tijd waarin het hulpmiddel niet wordt uitgeleend, dan komen we op ongeveer 10 keer
uitlenen per jaar.
4. Voor de afschrijving per inzet zijn de totale kosten per hulpmiddel over 8 jaar gedeeld door
het aantal keren dat het hulpmiddel in die 8 jaar wordt ingezet (80). Daarbij is ervan
uitgegaan dat er in 8 jaar tijd 3 matrassen nodig zijn voor een hoog-laag bed.

Het is duidelijk dat er bij de afschrijving weinig verschil is tussen de matrasheffer
en hoog-laag bedden. Mede gezien de forse kanttekeningen, kunnen we vooralsnog
niet concluderen dat de matrasheffer tot hogere of lagere afschrijvingskosten leidt.
5.4. Overige kostprijselementen van de uitleen
In deze paragraaf wordt een aantal kostenprijselementen beschreven waarvan
verwacht wordt dat ze verschillen voor de uitleen van respectievelijk klossen,
matrasheffer en hoog/laag bed. Andere kostenprijselementen, zoals personele
kosten, huisvestingskosten en overhead blijven buiten beschouwing. Deze blijken
zeer lastig te schatten in verband met de grote verschillen en tevens onvoldoende te
splitsen over de drie soorten hulpmiddelen.
Transportkosten
Het inschatten van de transportkosten (inclusief installeren) van hoog-laag bedden
en de matrasheffer was voor de managers van uitleencentra een moeilijke klus.
Men rijdt immers niet alleen met hoog-laag bedden; er zitten ook nog allerlei
andere hulpmiddelen in de auto. Daarnaast zijn er grote verschillen per
uitleencentrum. In een dunbevolkt gebied zijn de afstanden groot en de aanrijtijden
en transportkosten daarom hoog. Van belang voor de kostenvergelijking met de
matrasheffer zijn de volgende punten:
- Een bed neemt meer ruimte in in een auto dan een matrasheffer, maar
belangrijker nog is het gewicht: door het maximale laadvermogen van de
wagens (ongeveer 500 kg) kan er een beperkt aantal bedden per keer
meegenomen worden (ongeveer 5).
- De structuur van het uitleengebied. Als er veel flats zijn zonder goede lift
zal het transport van de matrasheffer relatief makkelijker zijn en minder
tijd kosten.
- De organisatiestructuur van de uitleenorganisatie: wordt er bijvoorbeeld
met één of twee medewerkers op een auto gereden. Een bed vereist al snel
twee medewerkers.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 63

- De tijd die nodig is voor het installeren van een bed of een matrasheffer en
het informeren van de cliënt daarover, zal waarschijnlijk niet zoveel
verschillen. Bij het plaatsen van een bed kan het wel zo zijn dat er eerst een
ander bed opgeruimd of weggezet moet worden.
Uit bovenstaande wordt duidelijk dat het zeer moeilijk is de transportkosten in te
schatten en daarbij een goede vergelijking te maken tussen matrasheffer en hoog-
laag bedden. Het is wel waarschijnlijk dat het transport van de matrasheffer,
afhankelijk van de wijze waarop de uitleen georganiseerd is, minder kosten met
zich meebrengt dan het transport van de hoog-laag bedden. Uit de gesprekken met
de managers werd verder duidelijk dat de transportkosten een belangrijk
kostenelement zijn van de uitleen.
Van belang is wel om te melden dat de matrasheffer eventueel door cliënten zelf
gehaald en gebracht kan worden (dit kan niet als het uitleencentrum standaard alle
hulpmiddelen thuisbezorgt). Bij klossen gebeurt dat meestal. In dat geval zijn er
geen transportkosten. Er komen wel andere kosten voor in de plaats (zoals de
kosten verbonden aan de thuiszorgwinkel), maar die zullen verhoudingsgewijs laag
zijn.
Schoonmaak kosten
Het grootste deel van de schoonmaakkosten bestaat uit arbeidskosten. Van belang
is daarom de tijd die een medewerker met het schoonmaken bezig is. De meeste
managers verwachten of geven aan dat het schoonmaken van de matrasheffer iets
minder tijd zal kosten dan het schoonmaken van een hoog-laag bed. Er zijn er
echter ook die het omgekeerde denken. Zoals uit hoofdstuk 4 naar voren kwam,
houdt dit verband met de noodzaak het bed volledig op te blazen en alle richels
zorgvuldig schoon te maken. Erg groot zal het verschil in schoonmaakkosten
zodoende waarschijnlijk niet zijn.
Opslagkosten
De mening van de meeste managers is dat voor de opslag van een bed ongeveer
drie keer zoveel ruimte nodig is als voor de opslag van een matrasheffer. Van
LOCOmotion, knibbe & knibbe 64

elang voor het totale beeld is dat het kostprijselement 'opslagkosten' relatief maar
een zeer klein deel uitmaken van de totale kosten verbonden aan de uitleen.
Onderhoudskosten
Over het onderhoud lopen de meningen sterk uiteen: de één denkt dat het
onderhoud van de matrasheffer goedkoper is (meer kans op beschadigingen aan
bedden door transport), anderen verwachten juist dat het duurder is bijvoorbeeld
door een ingeschatte grotere storingsgevoeligheid van de pomp of de lekkans van
het matras.
5.5. Vergoedingen verbonden aan de uitleen
Voor de uitleen van hulpmiddelen krijgt een uitleencentrum een uitleenvergoeding
per hulpmiddel (22,30 ) en een transportvergoeding (19,50 ). Als er meerdere
hulpmiddelen op een adres bezorgd worden, ontvangt men slechts eenmaal de
transportvergoeding, maar wel voor elk hulpmiddel de uitleenvergoeding. Als een
hulpmiddel niet thuisbezorgd wordt vervalt de transportvergoeding. Voor hoog-
laag bedden en de matrasheffer zullen deze bedragen niet verschillen tenzij de
client zelf het bed ophaalt, zoals bij de matrasheffer mogelijk is.
Daar komt nog een ervaringsfeit bij. Bij een hoog-laag bed zullen voor de
veiligheid van de cliënt in een aantal situaties ook bedhekken geïndiceerd worden.
Bij de matrasheffer zijn deze bedhekken niet mogelijk (zie ook hoofdstuk 3). Wel
ligt de cliënt in een kuiltje waardoor de cliënt er niet zo makkelijk af zal vallen. Dit
geldt echter niet voor alle cliënten. De mogelijkheid van bedhekken heeft wel
financiële gevolgen voor de inzet van de matrasheffer of het hoog-laag bed. Voor
een bed inclusief bedhekken ontvangt de uitleenorganisatie zodoende twee keer de
uitleenvergoeding van 22,30 , voor de matrasheffer één keer 22,30 . In engere
zin bestaat op dit punt echter geen verschil tussen matrasheffer of hoog-laag bed.
5.6. Bespreking van de kostprijselementen
Thuiszorg
LOCOmotion, knibbe & knibbe 65

Klossen zijn voor de uitleen het voordeligste hulpmiddel. De afschrijvingskosten
per uitleen zijn zeer laag, transportkosten ontbreken of zijn in vergelijking met
matrasheffer en bedden laag en de vergoeding die er tegenover staat is gelijk aan
die voor de beide andere hulpmiddelen.
Voor de vergelijking tussen de matrasheffer en hoog-laagbedden blijkt uit de
gesprekken met managers dat van de kostprijselementen die relevant zijn voor een
vergelijking van de hulpmiddelen, de transportkosten (naast afschrijvingskosten)
een heel belangrijk onderdeel vormen van de kostprijselementen verbonden aan de
uitleen van hulpmiddelen. De overige kostenprijselementen die besproken zijn
(schoonmaak, opslag en onderhoud) zijn relatief klein en de verschillen tussen de
beide hulpmiddelen zijn daar waarschijnlijk niet groot. Het verschil zal daarom
vooral bepaald worden door de transportkosten en de afschrijvingskosten.
De transportkosten van de matrasheffer zullen naar verwachting lager liggen dan
die van hoog-laag bedden. Indien bij de inzet van een hoog-laag bed ook
bedhekken geïndiceerd worden ontvangt de organisatie een dubbele
uitleenvergoeding. De netto-kosten zullen in die situatie voor een hoog-laag bed
lager zijn, omdat het inzetten van bedhekken bij de matrasheffer niet mogelijk is.
De matrasheffer en klossen kunnen in principe zelf gehaald en teruggebracht
worden. Dat geldt dan uiteraard vooral bij organisaties waarbij niet standaard alle
hulpmiddelen thuisbezorgd worden, zoals in enkele situaties het geval is. De
transportkosten vervallen als cliënten zelf hun matrasheffer of klossen ophalen,
maar daarmee vervalt ook de vergoeding die men krijgt voor het transport. Er
komen wel wat kosten bij die verbonden zijn aan het uitleenpunt, maar die zullen
verhoudingsgewijs een stuk kleiner zijn.
Omdat de transportkosten voor bedden en matrasheffer veelal hoger zijn dan de
transportvergoeding zal het ophalen van de matrasheffer door de cliënt de
matrasheffer in verhouding met het hoog-laag bed goedkoper maken voor de
uitleen. Hoe hoger de transportkosten zijn in een organisatie, des te groter zal dit
verschil worden.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 66

Overige zorgbranches
Voor de verzorgingshuizen, gehandicaptenzorg en GGZ zijn de aanschafkosten, de
levensduur, schoonmaakkosten en onderhoudskosten van belang voor de
kostenvergelijking. Als we ervan uitgaan dat schoonmaakkosten en
onderhoudskosten weinig verschillen, dan zijn de aanschafkosten en de levensduur
bepalend voor de kosten verbonden aan de beide hulpmiddelen. Het hangt dan
sterk af van het merk en type bed dat een instelling koopt en de aantallen die ze
kopen of een hoog-laag bed goedkoper is dan de matrasheffer. Gemiddeld zal de
matrasheffer waarschijnlijk iets duurder uitvallen doordat de luchtmatras naar
verwachting jaarlijks vervangen zal moeten worden. We gaan er daarbij vanuit dat
de matrasheffer op een reeds bestaand laag bed met matras geplaatst wordt. Als dit
niet het geval is, (zoals in ziekenhuizen of verpleeghuizen), dan moeten de kosten
daarvan meegerekend worden. Dan ligt inzet om die reden niet voor de hand.
5.7. Omvangsschatting
Behalve de financiële bedragen per inzet, is het vanzelfsprekend van belang een
schatting te maken van de potentiële inzet van de matrasheffer. Dat blijkt echter
alleen in beperkte mate mogelijk voor de verpleging en verzorging en niet voor de
kraamzorg. Gegevens daarover ontbreken namelijk. We bieden hieronder met de
nodige voorzichtigheid een overzicht van de beschikbare gegevens.
Begin 2004 vond in de thuiszorg landelijk onderzoek onder 73
thuiszorginstellingen plaats met de TilThermometer, een instrument vanuit de
Monitor Arboconvenanten Zorg waarmee in opdracht van convenantpartijen het
feitelijk gebruik van hulpmiddelen in kaart is gebracht (Knibbe et al., 2004). Met
deze gegevens kunnen we een voorzichtige schatting maken van het potentiële
gebruik van de matrasheffer. Deze gegevens hebben overigens helaas geen
betrekking op de kraamzorg. Daarnaast bieden ze geen overzicht van de cliënten
die wellicht in aanmerking zouden komen, maar niet in zorg zijn (mantelzorgers of
zelfstandig gebruik). Zoals de casusbeschrijvingen van de cliënten laten zien, komt
dit wel voor.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 67

Het blijkt dat van de cliënten in zorg 11% op bed gewassen wordt. Deze groep zou
volgens de Praktijkregels een hoog-laag bed nodig hebben, als ze ook hulp bij
transfers nodig hebben. Die hulp hebben ze ook daadwerkelijk nodig. Feitelijk
wordt zo'n hoog-laag bed op dit moment bij 86% van deze cliënten ingezet bij
wassen op bed. In totaal heeft 14% van de cliënten hulp nodig bij transfers op bed:
een groep die dus iets groter is dan de groep die op bed gewassen wordt. Van deze
groep (14%) heeft iets minder dan de helft (6%) daarbij zeer veel hulp nodig ('rode'
risico's). Zij liggen nu vrijwel allemaal (91%) in een hoog-laag bed. Van de groep
die ook daadwerkelijk hulp nodig heeft bij de transfers, maar iets lichter is qua
risicoprofiel ('oranje risico's, oftewel de resterende 7%) ligt dat percentage lager:
49%. Daar zou dus, wanneer we fysieke belasting van zorgverleners als
uitgangspunt nemen, een toename nodig zijn van het gebruik van hoog-laag
bedden. Deze groep zou, gezien de gebruiksbegrenzingen echter niet in aanmerking
moeten komen voor een matrasheffer.
Kijken we naar de matrasheffer dan hebben we het over de groep cliënten die zorg
op bed krijgt, maar geen hulp bij transfers nodig heeft. In feite blijkt uit de cijfers
dat deze groep erg klein is. De totale groep die hulp nodig heeft bij transfers in bed
is zoals aangegeven 14%. Deze komen niet in aanmerking voor de matrasheffer.
De groep die zorg op bed krijgt is 11% (wassen op bed). De laatste groep blijkt
echter ook allemaal hulp nodig te hebben met de transfers en zij komen evenmin in
aanmerking voor een matrasheffer. Dat zou wel kunnen gelden voor de groep die
(wond)verzorging krijgt. Die laatste groep is in totaal 13%. De binnen die groep
relevante groep voor de matrasheffer is helaas niet precies in beeld te brengen. Er
zit namelijk een sterke overlap in met de groep die ook gewassen wordt op bed
(11%) en met de groep die problemen heeft met transfers op bed (14%) en
daarnaast krijgt een deel van deze groep bijvoorbeeld wondverzorging voor een
open been of een oogprobleem. Bij dat laatste is niet altijd een bed op hoogte
noodzakelijk, omdat er bijvoorbeeld met een werkkruk of een
wondverzorgingskruk ook op verantwoorde wijze hulp geboden kan worden aan
een zittende cliënt. Wanneer we proberen de omvang van de resterende groep te
LOCOmotion, knibbe & knibbe 68

schatten, filteren we in elk geval de groep uit die in principe een hoog-laag bed
nodig zou hebben (omdat zij ook hulp bij transfers nodig hebben) en schatten de
groep die toch (wond)verzorging op bed op verantwoorde hoogte nodig zou
hebben. Dat blijft er een groep over tussen de 0% en maximaal 4%. Dit is een zeer
voorzichtige schatting met ruime marges. Voor de bedklossen ligt dat percentage
iets lager (0-3%). Voor de hoog-laag bedden hebben we het over 14% van de
thuiszorgcliënten.
Het blijkt niet mogelijk om deze gegevens te koppelen aan het volume van
landelijke cliënt gegevens, omdat deze gegevens niet bekend zijn bij bijv. het SCP
of het RIVM. Wel kan een uitleenmanager op basis van de genoemde percentages
inschatten wat het volume zou kunnen zijn op uitleencentrum niveau.
Voor de verzorgingshuissituatie zien we een vergelijkbaar beeld, waarbij de
huidige dekking in termen van het percentage hoog-laag bedden iets lager is dan in
de thuiszorg (Knibbe en Knibbe, 2003), maar de groep die problemen heeft met
transfers in bed groter is. De mogelijke inzet van de matrasheffer is daar zodoende
vermoedelijk kleiner.
5.8. Conclusies
Thuiszorg
Als we de kosten verbonden aan de uitleen van klossen, matrasheffers en hoog-laag
bedden vergelijken, is het duidelijk dat klossen verreweg de goedkoopste
hulpmiddelen zijn. Daarbij maakt het niet uit of ze door de cliënt gehaald worden
of dat ze thuisbezorgd worden.
De kosten verbonden aan de uitleen van de matrasheffer en hoog-laag bedden
verschillen per uitleenorganisatie. De afschrijvingskosten, transportkosten en de
vergoeding voor de uitleen zijn de kostprijselementen die het meest van belang zijn
voor de verschillen tussen beide hulpmiddelen. De afschrijvingskosten van de
matrasheffer zijn vergelijkbaar of liggen iets hoger dan die van het gemiddelde
hoog-laag bed door de kortere levensduur van de matras van de matrasheffer. Er
LOCOmotion, knibbe & knibbe 69

zijn grote verschillen in de prijzen die uitleencentra betalen voor een hoog-laag
bed, per uitleencentrum kan deze vergelijking daarom anders uitvallen.
De uitleenvergoeding voor beide hulpmiddelen is identiek. Wel geldt dat als het
voor de veiligheid van de cliënt noodzakelijk is om ook bedhekken uit te lenen,
men voor een bed samen met deze bedhekken twee keer de uitleenvergoeding
ontvangt. Bij de matrasheffer zal dit altijd een maal zijn, omdat bedhekken niet
mogelijk zijn. De uitleen van een hoog-laag bed met bedhekken zal bij
thuisbezorgen van de hulpmiddelen voor de uitleen voordeliger zijn.
De transportkosten vormen het belangrijkste kostprijselement. Die liggen voor de
matrasheffer in het algemeen wat lager dan voor een hoog-laag bed. Dat maakt de
matrasheffer in principe goedkoper voor de uitleen dan een hoog-laag bed. De
matrasheffer kan ook door de cliënt gehaald worden (als dat tenminste mogelijk is
in de uitleenorganisatie). De matrasheffer wordt dan goedkoper voor de uitleen dan
een hoog-laag bed en dit verschil wordt groter naarmate de transportkosten hoger
zijn in de organisatie.
Samengevat zijn vanzelfsprekend de klossen veruit het goedkoopst. Verder geldt
dat wanneer de cliënt de matrasheffer zelf ophaalt de kosten per uitleen lager zijn
dan die voor een hoog-laag bed. Een hoog-laag bed kan niet door de cliënt zelf
afgehaald worden en zal bezorgd moet worden. Wanneer de situatie bij bezorgen
voor zowel de matrasheffer als het hoog-laag bed wordt vergeleken blijken de
kosten voor de matrasheffer per uitleen lager dan die voor de hoog-laag bedden.
Als er echter ook bedhekken geïndiceerd zijn, maakt de dubbele uitleenvergoeding
de hoog-laag bedden plus hekken gunstiger.
Overige zorgbranches
Voor de verzorgingshuizen, gehandicaptenzorg en GGZ zijn de aanschafkosten, de
levensduur, schoonmaakkosten en onderhoudskosten van belang voor de
kostenvergelijking. Als we ervan uitgaan dat schoonmaakkosten en
onderhoudskosten weinig verschillen, dan zijn de aanschafkosten en de levensduur
bepalend voor de kosten verbonden aan de beide hulpmiddelen. Het hangt dan
sterk af van het merk en type bed dat een instelling koopt en de aantallen die ze
LOCOmotion, knibbe & knibbe 70

kopen of een hoog-laag bed goedkoper is dan de matrasheffer. Gemiddeld zal de
matrasheffer waarschijnlijk iets duurder uitvallen doordat de luchtmatras naar
verwachting jaarlijks vervangen zal moeten worden. We gaan er daarbij vanuit dat
de matrasheffer op een reeds bestaand laag bed met matras geplaatst wordt. Als dit
niet het geval is, (zoals in ziekenhuizen of verpleeghuizen), dan moeten de kosten
daarvan meegerekend worden. Dan ligt inzet om die reden niet voor de hand.
Omvangsschatting
Een schatting van de omvang van de inzet van de matrasheffer is complex en heeft
de nodige beperkingen. Een voorzichtige schatting op basis van recente en
landelijke TilThermometer gegevens laat een percentage zien tussen de 0% en de
4% van de thuiszorgcliënten (exclusief huishoudelijke zorg). Daarbij zijn niet de
mogelijkheden in de kraamzorg betrokken en evenmin zijn de gegevens voor inzet
bij cliënten die niet in zorg zijn betrokken (mantelzorger en zelfstandig gebruik).
LOCOmotion, knibbe & knibbe 71

6. Conclusies en aanbevelingen
6.1. Resultaten testen met de matrasheffer
1. De matrasheffer biedt de mogelijkheid om zorg op een goede werkhoogte
te bieden. Het gegeven dat de hoogte, in tegenstelling tot een hoog-laag
bed, niet traploos instelbaar is, maar per opblaasbaar blok van ongeveer 10
cm., is daarbij een klein nadeel. In het slechtste geval staat de zorgverlener
namelijk te werken aan een bed dat iets te hoog te hoog of te laag is.
2. De mogelijkheid om tegen het bed / matras aan te leunen om de eigen
houding te verbeteren is goed. Dit vormt een voordeel ten opzicht van
conventionele hoog-laag bedden die nogal eens scherpe uitstekende
bedranden of bedhekken hebben die dit beperken. Daar komt bij dat bij het
leunen tegen het bed de horizontale lastarm wordt beperkt (het matras
deukt iets in) waardoor de fysieke belasting van de zorgverlener ook wordt
verminderd.
3. Het is echter niet goed mogelijk om schrijlings op het bed te zitten of om
met een knie op bed af te steunen in opgeblazen toestand. De zit is dan
onvoldoende stabiel en/of de knie zakt te ver in het matras weg..
Dit kan bepaalde transfers en een deel van de zorg bemoeilijken en
bemoeilijkt ook zorgactiviteiten als het aantrekken van steunkousen
waarbij de zorgverlener naast de cliënt op enige hoogte op bed zit of
schrijlings op de bedrand zit.
4. De cliënt ligt vrij stabiel op het opgeblazen matras. Wel zal er door het
ontbreken van bedhekken (die zijn niet mogelijk) in de hoogste stand
rekening gehouden moeten worden met zeer beweeglijke/ verwarde
cliënten die toch uit bed willen en dan een val kunnen maken.
5. Het uitvoeten van transfers op de opgeblazen matras is zwaar en veelal te
zwaar volgens de Praktijkregels en Praktijkrichtlijnen. Het gaat dan
bijvoorbeeld om handelingen om de cliënt hogerop, zijwaarts of te draaien
in bed of de kleine, maar zware transfers die nodig zijn om iemand te
LOCOmotion, knibbe & knibbe 72

helpen bij het aan- en uitkleden, wassen etc.. De cliënt ligt namelijk altijd
enigszins in een kuiltje wanneer het matras opgeblazen is.
Hoewel dit probleem van deze transfers een veel voorkomend probleem is
bij zachtere matrassen, is het probleem hier in versterkte mate aanwezig. Er
bleek bij de metingen overigens wel een uitzondering te zijn op deze
problemen. Een transfer die wel mogelijk is die waarbij de transfer op de
plek zelf middels een rotatie om de lengteas van de cliënt wordt
uitgevoerd. Deze transfer is goed binnen gezondheidkundige grenswaardes
uit te voeren met een goed (zeer lage frictie coëfficiënt) dubbel glijzeil. Er
is dan zodoende een tweede hulpmiddel nodig. Wanneer deze handeling
rustig en met een juiste techniek wordt uitgevoerd valt de handeling binnen
veilige grenzen. Een probleem daarbij is wel dat het aanbrengen van het
glijzeil en het weghalen van het glijzeil lastig/ zwaar is.
Omdat het hier echter gaat om een deel van de transfers, blijft in algemene
zin het probleem van de transfers bestaan. Wel kan in individuele situaties
gekeken worden of het de matrasheffer toch niet geschikt is voor een
persoon.
6. De oplossing zou zijn de transfers uit te voeren voordat de zorgverlener het
bed op hoogte zet. Dan worden de transfers echter aan een te laag bed
uitgevoerd met de nodige fysieke overbelasting als gevolg. Ook worden
daarmee de kleine transfers die nodig zijn bij bijvoorbeeld het aankleden
niet opgelost.
7. Omdat het opblaasdeel van het matras alleen horizontaal, opwaarts en
onafhankelijk van het bedframe beweegt kan geen gebruik meer worden
gemaakt van iets als een papegaai. Dit hulpmiddel helpt bepaalde cliënten
zichzelf te bewegen en kan dus alleen met niet-opgeblazen matras gebruikt
worden. Dit nadeel geldt eveneens voor het benutten van (delen van) het
bedhek of kleine hulpmiddelen als touwladdertjes of handblokjes die door
cliënten gebruikt worden om zichzelf te verplaatsen in bed.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 73

8. Ook de eventuele mogelijkheden van een bedframe om hoofd-, midden en
voetdelen onafhankelijk van elkaar te bewegen zijn uitgeschakeld bij dit
type bed. Het bed kan alleen horizontaal omhoog of omlaag. De cliënt kan
dus tijdens de zorgverlening niet goed zitten. De ontwerper is overigens
wel bezig om een module hiervoor te ontwikkelen.
9. Het bij zachtere matrassen veel genoemde nadeel van het bevorderen van
contracturen (in verband met de neiging om te gaan liggen in de
'foetushouding') lijkt bij de matrasheffer niet aanwezig, aangezien de
matras niet voortdurend opgeblazen is, maar alleen opgeblazen wordt bij
zorgverlenende handelingen. Ook zal er vermoedelijk geen verschil zijn op
het risico van het ontstaan van decubitus. Het matras is immers het grootste
deel van de tijd niet opgeblazen. Wel is de combinatie met sommige AD
matrassen lastig.
10. Het aanbrengen en/of weghalen van slings voor het gebruik van een tillift
is lastig, wanneer de cliënt zichzelf niet op de sling kan plaatsen/bewegen.
Dat laatste ligt echter niet voor de hand. De cliënten die gebruik maken van
een tillift kunnen dat immers meestal niet zelf. De zorgverlener zal de
cliënt moeten kantelen. Dat vormt echter zoals gezegd (zie punt 5) een
probleem. Alleen wanneer de stof van de sling zeer goed glijdt, is het
mogelijk om de sling onder de cliënt te plaatsen, door een kuiltje te maken,
al dan niet in combinatie met een lichte kanteling, om de sling vervolgens
verder onder de cliënt door te laten glijden. Bij conventionele slings is dit
echter een probleem. Dat zou betekenen dat de cliënt een speciale sling
nodig heeft wanneer hij of zij gebruikt maakt van de matrasheffer in
combinatie met een tillift. Het aanbrengen van een sling in een dergelijke
situatie vereist daarnaast van de zorgverlener zeer specifieke vaardigheden
en daarmee training.
11. Het is niet goed mogelijk het hoofdeinde van het bed omhoog te doen in
opgeblazen toestand. Dat kan met name voor de cliënt nadelig zijn.
Bijvoorbeeld bij bezoek moet de cliënt in de laagste stand blijven liggen
(en dan gebruik maken van de eventueel aanwezige hoofdsteun van het
LOCOmotion, knibbe & knibbe 74

eigen bed) óf het bed moet worden opgeblazen. De cliënt ligt dan hoger
maar nog steeds horizontaal hetgeen niet ideaal is. Iets dergelijks doet zich
bijvoorbeeld voor bij bijvoorbeeld TV kijken.
12. Het bed is eenvoudig in gebruik, vrij licht en snel te monteren en
demonteren. Het tillen van de onderdelen is weliswaar minder dan 23 kg,
maar het gewicht van de opblaasunit (12 kg) valt wel in de oranje zone van
de Praktijkregels. Het gewicht zou dus omlaag moeten om binnen de
Praktijkregels te vallen. Ook voor (de soms fragiele) mantelzorgers die de
unit in voorkomende gevallen moeten verplaatsen is dit aan te bevelen.
13. Het opmaken van het bed op werkhoogte (zonder de cliënt erin) is beter
mogelijk dan bij een niet in hoogte verstelbaar bed.
14. Het hele systeem blijkt in opgeblazen toestand altijd een licht kuiltje te
houden en het blijft dan moeilijk om naast de cliënt op de rand van het
matras te gaan zitten. Dit is wel enigszins afhankelijk van het matras dat
bovenop de matrasheffer wordt gebruikt: hoe zachter, hoe lastiger.
Daarnaast is het afhankelijk van het gewicht van de cliënt: hoe zwaarder
hoe dieper het kuiltje. Daardoor blijkt het systeem nog niet goed geschikt
voor bevallingen op hoogte, waar veiligheid, een stabiele ondergrond en
een goed overzicht voor de verloskundige van belang zijn.
De genoemde gebruiksbegrenzingen betekenen dat de matrasheffer prima te
gebruiken is bij allerlei verzorgende en verplegende handelingen op bed, onder de
voorwaarde dat de cliënt zelf in staat is om alle transfers en bewegingen zelf uit te
voeren of in situaties dat deze transfers verder niet noodzakelijk zijn. In die
situaties vormt het hulpmiddel een waardevolle aanvulling op de bestaande
hulpmiddelen. Met name de eenvoud van de installatie, het gemak van het halen en
brengen, het feit dat de cliënt in zijn of haar eigen bed kan blijven liggen en de
hoogte-instelling bieden dan extra mogelijkheden boven zaken als bedcarriers en
(instelbare) bedklossen.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 75

In de gevallen echter waarbij wel hulp nodig is bij deze transfers, levert het gebruik
van de matrasheffer verschillende problemen op voor de zorgverlener en verdient
een hoog-laag bed de voorkeur.
Mobiliteitsklasses D en E.
Zodra de cliënt in mobiliteitsklasse D of E valt zal er vrijwel standaard assistentie
bij transfers nodig zijn en zal de matrasheffer problemen veroorzaken met transfers
en/of de positionering van de cliënt in bed (wisselligging geven, van houding
veranderen in bed, aan- en uitkleden etc ). De zorgverlener wordt dan fysiek te
zwaar belast.
De statische belasting veroorzaakt door het werken op een onjuiste werkhoogte
wordt weliswaar goed (zie punt 1) opgelost door de matrasheffer, maar de
transferproblemen veroorzaken een te forse fysieke belasting voor de zorgverlener
en enkele opties voor zelfredzaamheid bij bewegingen binnen bed worden
belemmerd. In die gevallen vervalt de indicatie voor de matrasheffer en zal er altijd
een elektrisch verstelbaar hoog-laag bed noodzakelijk zijn, in een aantal gevallen in
combinatie met transferhulpmiddelen als een glijzeil, rolmatje en/of papegaai.
Dat er om emotionele redenen toe besloten kan worden om iemand in klasse D en
met name E in zijn of haar eigen bed te laten (bijv. bij een voorzienbaar
kortdurende periode van terminale zorg) is een legitiem argument, maar het
betekent wel dat zodra er transfers of assistentie bij verzorgende handelingen nodig
zijn (omrollen, aan- en uitkleden, omhoog in de kussens, omrollen etc.) er
overschrijdingen plaatsvinden van de Praktijkregels en/of algemeen aanvaarde
ergonomische grenswaardes. De vraag of dat een wenselijke situatie is, is niet aan
ons om te beantwoorden.
In organisaties waarin er een tekort aan (elektrisch) verstelbare hoog-laag bedden
is, betekent de matrasheffer een verbetering in vergelijking met een laag bed of
een bed op vaste hoogte. Zorgverleners zullen dit ook als zodanig ervaren.
Anderzijds zal bij toetsing aan de Praktijkregels blijken dat er weliswaar beter
gescoord wordt op de statische belasting, maar er zal een overschrijding blijven bij
LOCOmotion, knibbe & knibbe 76

de transfers binnen de grenzen van het bed. Het gebruik van de matrasheffer zal
dus subjectief door de zorgverleners ervaren worden als beter, maar het vormt
daarmee objectief gezien nog geen afdoende oplossing.
Mobiliteitsklasse C
Voor cliënten in mobiliteitsklasse C zal de inzet helemaal afhankelijk moeten zijn
van de mogelijkheid van de cliënt om zich in bed te verplaatsen. Kan de cliënt dit
zonder of met zeer lichte hulp, dan is er geen probleem en kan er in principe
geïndiceerd worden. Zodra de cliënt echter daadwerkelijk hulp nodig heeft bij
transfers binnen de grenzen van het bed, zal het bovenbeschreven probleem
ontstaan en vervalt de gebruiksmogelijkheid.
Mobiliteitsklasse A en B
Voor cliënten in mobiliteitsklassen A en B zal de matrasheffer zeker geschikt zijn.
Cliënten in klasse A zullen in staat zijn om zichzelf in en uit bed te verplaatsen en
zich zonodig ook binnen het bed te verplaatsen. De indicatie voor het bed moet dan
puur gezocht worden in de noodzaak van verzorgende en/of (gespecialiseerde)
(verpleegkundige) handelingen op bed zelf. Te denken valt aan wondverzorging,
stomazorg, catheter verzorging etc.. In het onderzoek bleek ook een deel van de
postoperatieve patiënten (vb. na een heupoperatie) goed uit de voeten te kunnen
met de matrasheffer. Ook hier geldt dat deze categorie cliënten zichzelf soms prima
kan bewegen op bed, waardoor er geen hulp bij transfers nodig is. Dan valt deze
groep dus inderdaad in mobiliteitsklasses B of C en daarmee binnen het
indicatiegebied. Er is echter ook een groep postoperatieve patiënten (ook na
heupoperaties) die deze zelfredzaamheid niet heeft. Zij vallen buiten de
gebruiksmogelijkheden van de matrasheffer.
Voor cliënten in klasse B geldt dat eveneens. Daarnaast zal de instelbaarheid van
het bed voor hen ook een toename betekenen in de mogelijkheid om zelfstandig op
te staan uit bed, iets dat klasse A niet nodig heeft. Het bed biedt hen de
mogelijkheid om gemakkelijker op hoogte op te staan en weer te gaan zitten.
Eventueel biedt het bed ook de optie om mee te bewegen met het opblazen of
LOCOmotion, knibbe & knibbe 77

leegmaken van het bed. De matrasheffer werkt dan als een soort opsta- of
katapultstoel. Voor dit laatste is echter wel een goede coördinatie vereist en goede
schoenen (geen pantoffels) en vloerbedekking om wegglijden te voorkomen. De
benodigde coördinatie zou een probleem kunnen vormen bij de cliënten in klasse
B. In vergelijking met de opties die een sta-op stoel op dit gebied biedt, biedt de
matrasheffer iets minder mogelijkheden door het ontbreken van de voor veel
mensen in deze doelgroep noodzakelijke armsteunen. Een voordeel is wel dat de zit
op de matras vrij stabiel is, juist door het kuiltje waarin men zit.
6.2. Praktijkervaringen
De conclusies uit de praktijk zijn grotendeels vergelijkbaar met de resultaten van
de kwantitatieve metingen in hoofdstuk 3. Wel komen hier enkele aanvullende
voor- en nadelen naar voren. Het gaat dan met name om de waardering voor het in
het eigen bed kunnen blijven, het gemak van transport, gebruik op de eerste etage
en in kleine kamers, op vakanties en in noodsituaties. Anderzijds blijkt de
beperking bij bevallingen en bij het geven van begeleiding bij borstvoeding. Het
grootste deel van de uitleencentra blijkt afwachtend en terughoudend over de
matrasheffer. Ze zijn deels niet overtuigd van de meerwaarde, schatten de kosten
hoog in, wachten af of hebben in overleg besloten niet over te gaan tot aanschaf.
De meest positieve ervaringen worden gemeld vanuit de kraamzorg, vooral voor de
periode na de bevalling.
6.3. Financiële aspecten
Thuiszorg
Vanzelfsprekend zijn de klossen veruit het goedkoopst. Het investeringsniveau zal
weinig verschillen tussen de matrasheffer en een hoog-laag bed, al zijn de
afschrijvingskosten voor de matrasheffer vermoedelijk iets hoger. Verder geldt dat
wanneer de cliënt de matrasheffer zelf ophaalt de kosten per uitleen lager zijn dan
die voor een hoog-laag bed. Een hoog-laag bed kan niet door de cliënt zelf
LOCOmotion, knibbe & knibbe 78

afgehaald worden en zal bezorgd moet worden. Wanneer de situatie bij bezorgen
voor zowel de matrasheffer als het hoog-laag bed wordt vergeleken zijn de kosten
voor de matrasheffer per uitleen naar verwachting lager dan die voor de hoog-laag
bedden, door de naar verwachting lagere transportkosten. In een aantal situaties
zijn bij een hoog-laag bed voor de veiligheid ook bedhekken geïndiceerd.
Bedhekken zijn niet mogelijk bij de matrasheffer. De dubbele uitleenvergoeding
voor een hoog-laag bed inclusief bedhekken maakt het hoog-laag bed voor de
uitleenorganisatie in die situatie voordeliger.
Intramuraal
Hier wordt het verschil in kosten voornamelijk bepaald door de investering die
ermee gemoeid is en de levensduur. Schoonmaakkosten en onderhoudskosten
zullen waarschijnlijk niet zoveel verschillen. De investering voor een hoog-laag
bed is sterk afhankelijk van het merk en type en de aantallen waarin ze aangeschaft
worden. Voor de matrasheffer moet naar verwachting elk jaar een nieuwe
luchtmatras aangeschaft worden. Voor een hoog-laag bed is dat eens in de twee à
drie jaar. De levensduur van de pomp van de matrasheffer is nog onbekend, maar
men verwacht dat die ongeveer vergelijkbaar is met de levensduur van een hoog-
laag bed. Gemiddeld genomen zullen de kosten voor de matrasheffer dan
waarschijnlijk iets hoger uitvallen. Daar moet bovendien bij bedacht worden dat er
ook een gewoon bed en een matras nodig is voor gebruik van de matrasheffer. De
matrasheffer is immers niet op zichzelf te gebruiken.
Een voorzichtige schatting van de omvang van de inzet op basis van recente en
landelijke TilThermometer gegevens laat een percentage zien tussen de 0% en de
4% van de thuiszorgcliënten (exclusief huishoudelijke zorg). Daarbij zijn niet de
mogelijkheden in de kraamzorg betrokken (inzet na (poli)klinische bevallingen) en
evenmin de gegevens voor inzet bij cliënten die niet in zorg zijn (mantelzorger en
zelfstandig gebruik voor bijvoorbeeld opstaan uit bed). De potentiële positie voor
de matrasheffer is zodoende vrij beperkt, hetgeen samenhangt met het smalle
indicatiegebied.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 79

6.4. Samenvattende conclusies
De indicatiestelling zoals verwoord in eerder onderzoek en in de Basispakketlijst
uitleen blijft grotendeels gehandhaafd, al zou er in individuele cliëntsituatie
bekeken kunnen worden of de mogelijkheden om toch een klein deel van de
transfers met een glijzeil uit te voeren voldoende zijn. Het indicatiegebied blijft
zodoende smal, hetgeen vooral veroorzaakt wordt door de te hoge fysieke belasting
bij geassisteerde transfers op bed. Deze transfers komen veel voor en daardoor
wordt de doelgroep van de matrasheffer sterk beperkt.
Gebruiksmogelijkheden:Zorg op bed mits daarvoor of daarbij geen geassisteerde
LOCOmotion, knibbe & knibbe 80
transfers of bewegingen nodig zijn, waarbij meer dan zeer
lichte hulp is vereist.
Mobiliteitsklasses: - A, B, deels C
- C, D en E mits er geen transfers op bed
noodzakelijk zijn.
Gebruiksbegrenzingen: Zodra de bovengenoemde geassisteerde transfers/
bewegingen op bed noodzakelijk zijn vervalt de
indicatiestelling. In individuele gevallen kan met een
glijzeil de transfer gericht op het draaien in bed een
toelaatbare transfer bereikt worden. Of dit afdoende is om
de indicatie toe te staan, zal per situatie bekeken moeten
worden, aangezien de overige transfers te zwaar blijven.
De beslissing om de matrasheffer in te zetten bij voorzienbaar kortdurende zorg
(terminale zorg of intensieve verpleging of verzorging) kan genomen worden op
basis van emotionele overwegingen (eigen bed etc.) of praktische (kleine kamer,
etage, tekort hoog-laag bedden). Wel moet benadrukt worden dat dit qua fysieke
belasting voor de zorgverlener een nadeel vormt en zoals aangegeven risico's op
overbelasting op kan leveren bij cliënten in mobiliteitsklassen D, E en een deel van

C. Over de prioriteitstelling die hierin gemaakt zou moeten worden doen wij geen
uitspraak. Het lijkt ons wel aan te bevelen om met heldere indicatiecriteria te
werken om te voorkomen dat zorgverleners emotionele of praktische overwegingen
te zwaar laten wegen ten opzichte van fysieke belasting.
Financieel gezien lijken er geen grote verschillen te bestaan tussen het hoog-laag
bed en de matrasheffer. Wel zijn beiden belangrijk duurder dan de klossen. Het
verschil in transportkosten, het wel of niet zelf ophalen van het hulpmiddel en de
hogere uitleenvergoeding voor een hoog-laag bed als het gecombineerd met een
tweede uitleenartikel (bedhekken) spelen een belangrijke rol bij de berekeningen.
Wel zal dit artikel dan ook nodig zijn vanwege de veiligheid. De matrasheffer biedt
deze aanvullende vieligheidsmogelijkheid (bedhekken) niet.
We merken ook op dat het product verder doorontwikkeld zou kunnen worden. We
denken dan aan de belangrijke optie van een hoofdeindeverstelling, meer stabiliteit
en mogelijk ook de optie van bedhekken.
De matrasheffer neemt zodoende een middenpositie in tussen de bedverhogers en
de hoog-laag bedden. In feite is die middenpositie vergelijkbaar met die van de
bedcarrier die inmiddels vrijwel verdwenen is. De matrasheffer werd
oorspronkelijk ook als alternatief hiervoor ontwikkeld.
Voor verpleging en verzorging zijn de gebruiksmogelijkheden beperkt en vooral
gecentreerd rond het geven van zorg op hoogte, in situaties waarin er geen transfers
nodig zijn. Te denken valt aan stomazorg, wondverzorging, een deel van de
postoperatieve zorg en dergelijke, waarbij als eis gesteld moet worden dat de cliënt
zichzelf verder goed kan bewegen. Cliënten zien duidelijke voordelen omdat zij in
het eigen bed kunnen blijven. Daarnaast wegen de voordelen rondom transport,
installatie en mogelijkheden in kleine ruimtes in het voordeel van de matrasheffer.
De voordelen voor de kraamzorg zijn het meest uitgesproken, zoals ook uit de
praktijkevaluatie naar voren komt. De matrasheffer scoort daar beter dan de
huidige klossen. Wel benadrukken we dat ook in de kraamzorg hoog-laag bedden
LOCOmotion, knibbe & knibbe 81

ingezet kunnen worden als blijkt dat de kraamvrouw meer zorg op bed nodig heeft
dan alleen de beperkte controles. Volgens de Praktijkregels moet bij kraamzorg het
bed op hoogte gebracht worden. Als er meer verzorging/verpleging op bed nodig is
dan gebruikelijk is binnen de kraamzorg, moet een nadere toetsing plaatsvinden
van de fysieke belasting. Deze toetsing kan leiden tot de conclusie dat een
hoog/laag bed ingezet moet worden. In de kraamsetting zullen de voordelen zoals
het eenvoudige transport (door cliënten zelf), en de snelle en eenvoudige installatie
het best tot hun recht kunnen komen en de nadelen, zoals problemen rond de
transfers, weinig invloed hebben. Wel zal de matrasheffer in de kraamzorg
momenteel alleen ingezet kunnen worden na (poli)klinische bevallingen omdat de
matrasheffer vooralsnog niet geschikt lijkt voor gebruik tijdens de bevalling zelf.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 82

Literatuur
Adel, RJ den, Gebruikersonderzoek Cairlift, TNO PG, Leiden, 2003.
Arbeidomstandighedenwet 1998 inclusief Arbobesluit.
Bongers, P., L. Hoogendoorn, et al., Risicofactoren voor lage rugklachten, SZW, Den Haag, 2000.
Chaffin, DB, G. Andersson, Occupational Biomechanics, John Wiley & Sons, New York, 1984.
Chaffin, D.B., SSPP 3D, University of Michigan, div.
Knibbe, H., N. Knibbe, Brancheonderzoek fysieke belasting 2002, Verpleeg- en Verzorgingshuizen in
het kader van de CAO Arbeid en Gezondheid, Sectorfondsen Zorg en Welzijn, Utrecht, 2003.
Knibbe, JJ, NE Knibbe, Onderzoek Gebruiksbegrenzingen Matrasheffer, onderzoek in opdracht van
de Sectorfondsen Zorg en Welzijn, LOCOmotion, Bennekom, 2003.
Knibbe, JJ en NE Knibbe, Gebruiksbegrenzingen en mobiliteitsklasses uitleenartikelen, bijlage bij
Basispakketlijst Uitleen Hulpmiddelen 2003, LVT / ZN, 2003.
Knibbe, JJ, NE Knibbe, Werkpakketten fysieke belasting, Sectorfondsen Zorg en Welzijn, Utrecht, 2003
(div.)
Knibbe, JJ, NE Knibbe, Op Koers, monitoring fysieke belasting in het kader van de CAO Arbeid en
Gezondheid verpleeg- en verzorgingshuizen, Sectorfondsen Zorg en Welzijn, 2003.
Knibbe, JJ, NE Knibbe, L Geuze, Rapportage Monitoring Invoering Groene Praktijkregels,
Convenant Arbeidsomstandigheden Thuiszorg, Sectorfondsen Zorg en Welzijn, Utrecht, 2004.
Knibbe, JJ, NE Knibe, L.Geuze, Opstaan, wassen en aankleden , onderzoeken naar wassen-zonder-
water, aangepaste kleding en de matrasheffer, LOCOmotion, Bennekom, 2005 (totaalrapport en
deelrapportages)
Knibbe, NE, JJ Knibbe, BedWeter, over de mogelijkheden van hoog-laag bedden, ZonMw,
Thuiszorgtechnologie, LOCOmotion, Bennekom, 2003.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 83

Knibbe, N, H Knibbe, BedBoekje, een voorlichtingsboekje over goed bedgebruik, Project GoedGebruik,
Thuiszorgtechnologie ZorgOnderzoek Nederland, LOCOmotion, Bennekom, 2004.
Marras, W.S., Spine loading and low back disorder risk during patient handling, A. Nelson (red.), Safe
Patient Handling & Movement Syllabus, VISN Patient Center of Inquiry, Tampa, 2004.
Miedema, M.C., M. Douwes, J.Dul, Ergonomische aanbevelingen voor de volhoudtjd van statische
staande houdingen, Tijdschrift voor Ergonomie,18,2, 1993, p. 7-11.
Mital, A., A.S.Nicholson, M.M.Ayoub, A guide to manual materials handling, Taylor and Francis,
London, 1993.
NIOSH, Waters, T.R., V.Putz-Anderson, Scientific support documentation for the Revised 19991
NIOSH Lifting Equation, Springfield, 1991.
Visser, L., Signalering hulpmiddelen 2004, 22/04/2004, CVZ, Diemen, 2004.
Waters, T., State of the Science in Musculoskeletal Disorders, Audrey Nelson (red.), Safe Patiënt
Handling & Movement Syllabus, VISN Patient Center of Inquiry, Tampa, 2004.
Waters, T.R., V.Putz-Anderson, Scientific support documentation for the Revised 19991 NIOSH
Lifting Equation, Springfield, 1991.
LOCOmotion, knibbe & knibbe 84