evolutie in actie

Pundamilia vrouwtje beschermt
haar broed in haar bek.
Foto: Kees Hofker.
Pundamilia pundamilia met blauwe
mannetjes en Pundamilia nyererei
met rode mannetjes.
♂
♀ ♀
zorgt alleen het vrouwtje voor de jongen. Die exclusieve broedzorg door
vrouwtjes maakt ze kieskeurig bij het uitzoeken van een mannetje. De investering
van het vrouwtje in de jongen is aanzienlijk: allereerst de kostbare productie
van de eieren zelf, die net als bij andere muilbroeders relatief groot en
voedselrijk zijn. Vervolgens houdt ze die, afhankelijk van de soort, twee tot drie
weken in de bek. In deze periode kan ze niet eten, en ze moet dus in goede
conditie zijn om dat te kunnen volhouden. Tenslotte volgt een periode waarin
ze de jongen bewaakt en zelfs weer terug in de bek neemt bij dreigend gevaar.
Mannetjes investeren helemaal niets
in de broedzorg, hun enige bijdrage
aan de jongen is hun genetisch (erfelijk)
materiaal. Om ervoor te zorgen
dat hun jongen gezond en fit zijn, willen
vrouwtjes daarom alleen maar
paren met mannetjes van hoge erfelijke
kwaliteit. Deze kieskeurigheid
van vrouwtjes is een vorm van zgn.
‘seksuele selectie’. Mannetjes laten
hun kwaliteit op verschillende manieren
zien: een groot territorium, prachtige
balts, en vooral: mooie kleuren.
Bij het onderzoek naar de stamboom
van de haplochrominen-groep is verschillende
onderzoekers opgevallen
dat nauwverwante soorten, die morfologisch erg op elkaar lijken, vaak verschillen
in kleur. Zo zijn er veel voorbeelden van zustersoorten waarvan de één
blauwe mannetjes heeft, en de ander rode of gele. Omdat deze kleuren een
rol spelen bij de partnerkeuze, leidde deze observatie tot de theorie dat de
kieskeurigheid van vrouwtjes misschien iets te maken heeft met het ontstaan
van nieuwe soorten. Deze theorie hebben we onderzocht tijdens ons promotieonderzoek
aan de Universiteit van Leiden.
Kleur en partnerkeuze
Allereerst hebben we onderzocht in hoeverre de felle kleuren van haplochrominen
een rol spelen bij de partnerkeuze van vrouwtjes. Dat hebben we bekeken
bij Pundamilia nyererei en Pundamilia pundamilia, twee nauw verwante soorten.
In de aquaria in Leiden hebben we
partnerkeuze-experimenten uitgevoerd.
Daarbij worden twee mannetjes
aan weerszijden van een drie
meter grote bak in plexiglas containers
gezet. We geven ze een paar
stenen, zodat ze zich snel thuis voelen
en territoriaal worden. Na een
paar dagen zijn de mannetjes mooi
♂
opgekleurd en kan het experiment
beginnen. We laten een vrouwtje los
in de grote bak, en registreren haar
gedrag nauwkeurig. Als het goed
gaat, baltsen beide mannetjes vol
9 EVOLUTIE IN ACTIE