Supervisie beoordelingen in de nieuwe NVPPstructuur, kader voor ...

Inleiding.
SUPERVISIEBEOORDELINGEN
IN DE NIEUWE NVPP-OPLEIDINGSSTRUCTUUR.
Rapport van de Commissie Implementatie Nieuwe Structuur NVPP
nov. 2011
Door de ledenvergadering d.d. 3-2-2010 is de notitie “Op weg naar een brede
psychoanalytische beweging” unaniem aangenomen.
Enkele kernpunten van deze notitie zijn:
1. de ervaring dat selectie voorafgaande aan de opleiding maar een beperkte
voorspellende waarde heeft over het toekomstige functioneren als psychoanalytisch
psychotherapeut, en dat de NVPP zich daarom dient te beperken tot een
kennismakingsgesprek met de kandidaat om in te schatten wat zijn/haar reeds bereikte
niveau van functioneren is en waar zijn/haar verdere leerbehoeften liggen.
2. de constatering dat in feite de supervisor de enige is, die adequaat kan beoordelen of
het therapeutisch werk van een opleidingskandidaat het vereiste niveau heeft, en dat
daarom meer dan in het verleden diens kwaliteit getoetst moet worden binnen de
supervisie, en dat daarom de procedures rond het superviseren moeten worden
aangescherpt. Hiertoe dient in de supervisorenopleiding en in een in te stellen
verplichte nascholing voor bestaande supervisoren extra aandacht geschonken te
worden aan de integratie van de evaluatie met de ‘learning alliance’. Hiermee kunnen
supervisoren getraind worden in het houden van een voortdurende dialoog tussen
supervisor en supervisant, waarin evaluaties een onderdeel zijn van de leerervaring.
De commissie “Implementatie Nieuwe Structuur NVPP” is mede ingesteld om met
voorstellen hiervoor te komen.
Deze notitie is een aanzet hiertoe.
De opzet ervan is als volgt:
- Eerst wordt besproken waarom de meeste supervisoren een hekel aan evalueren
hebben en hoe dit ondervangen kan worden.
- Dan wordt aangegeven hoe deze tegenzin te overwinnen valt door van meet af heldere
kaders en leerdoelen te stellen, en hoe het geven van feedback een dusdanig onderdeel
van elke supervisiezitting kan zijn, dat formele evaluaties daar op een natuurlijke
manier bij aansluiten.
- Daarna worden voorbeelden van verschillende vormen van feedback besproken.
- Dan de tussentijdse en eindevaluaties.
- Dan de evaluaties van de supervisor door de supervisant.
- En tenslotte worden richtlijnen gegeven hoe correct om te gaan met problematische en
incompetente supervisanten.
1. Mentaliteitsomslag m.b.t. evalueren.
In de notitie “Op weg naar een brede psychoanalytische beweging” is aangegeven dat het
zwaartepunt van de beoordeling bij de supervisie komt te liggen.
1

Er bestaat echter onder supervisoren veel, doorgaans onuitgesproken, weerstand tegen
evalueren. Deze is doorgaans gebaseerd op één of meer van de volgende redenen:
a. gebrek aan heldere criteria en dus gevaar van subjectieve beoordelingen en
moeite om je oordeel te beargumenteren.
b. angst om de supervisierelatie te belasten en vijandigheid op te roepen.
c. angst om de carrière van de supervisant te schaden.
d. angst om het instituut of de vereniging in diskrediet te brengen.
e. angst dat negatieve evaluatie op je eigen reputatie terugslaat, gezien de realiteit
dat een negatieve evaluatie kan leiden tot verzwaring of beëindiging van de
opleiding voor de supervisant.
f. je eigen gebrek aan assertiviteit om een negatief oordeel te durven geven.
g. je angst om zelf je werk te laten beoordelen.
h. onvoldoende ervaring met incompetente supervisanten.
i. geen zin om zoveel tijd en energie aan evalueren en extra verbeteractiviteiten
te besteden, etc.
Bovendien leven er onder supervisoren de volgende vooroordelen tegen evalueren:
a. Het ervaren van een contrast tussen het geven van steun in de supervisie
relatie, en het moeten geven van kritiek.
b. Het fundamentele misverstand dat je evaluatie ziet als straffend en
beoordelend, terwijl het in feite een onderdeel van een effectief leerproces en
een manier van omgaan met problematisch gedrag, en in sommige gevallen
een correctie ervan zou moeten zijn.
c. Het feit dat supervisie te vaak wordt gezien als eenrichtingsverkeer, terwijl de
al of niet uitgesproken evaluatie van de supervisor door de supervisant even
goed effect heeft op de supervisierelatie. Daarom kan ook de evaluatie door de
supervisant maar beter expliciet onderdeel zijn van het evaluatieproces.
Dit alles vergt een mentaliteitsomslag bij veel supervisoren.
Allereerst zal elke supervisor zich moeten realiseren dat het evalueren van de vooruitgang een
continu proces is vanaf het allereerste begin en gedurende de hele supervisie, en niet een
onaangename plicht aan het eind van de supervisie, waar men zich het liefst zoveel mogelijk
van afmaakt.
De continuïteit begint met de toelating tot de opleiding en eindigt met de toelating tot het
gewoon lidmaatschap. Om deze continuïteit helder te krijgen dient men datgene wat men in
feite altijd al impliciet deed nu ook expliciet te gaan doen.
Wat expliciet gemaakt moet worden is:
1. het kader waarbinnen de supervisie zich afspeelt. zie bijlage 1)
2. het niveau waarop de supervisant zich aan het begin van de opleiding bevindt
(de zogenaamde nulmeting in het kennismakingsgesprek, zie § 2).
3. heldere criteria voor de eindtermen van de opleiding, die vereist zijn om op niveau het
vak van psychoanalytisch psychotherapeut te kunnen uitoefenen. (de Leerdoelen voor
supervisie evaluatie, bijlage 2)
4. idem voor de vereiste tussentijdse resultaten om te kunnen spreken van vooruitgang
van het leerproces. (zie Leerdoelen voor supervisie evaluatie, bijlage 2.)
5. heldere afspraken over wat supervisor en supervisant over en weer van elkaar kunnen
verwachten. (het supervisiecontract, § 3, en bijlage 3)
6. heldere procedures met betrekking tot de voortgang van de opleiding. (§ 4 t.m. 7 en
bijlagen 4 en 5.)
2

2. De nulmeting in het kennismakingsgesprek.
In het kennismakingsgesprek dient aan de orde te komen:
1. In hoeverre de applicant in staat is om een psychoanalytisch proces door te maken dan
wel een dergelijk proces heeft doorgemaakt, en wat de kwaliteit en het effect van een
eerdere doorgemaakte leeranalyse/leertherapie is geweest. (zie de notitie Vragen t.b.v.
het kennismakingsgesprek.)
2. welke kennis hij/zij reeds bezit,
3. welke vaardigheden hij/zij reeds bezit,
4. welke sterke en zwakke punten in voorgaande opleidingen zijn gebleken.
5. wat zijn/haar eigen leerdoelen zijn.
Dit alles is als het ware de nulmeting, op basis waarvan de vooruitgang (of het gebrek er aan)
in de loop van de supervisie moet worden afgemeten.
Deze informatie dient door de toelatingscommissie aan de opleidingscommissie te worden
doorgegeven. De opleidingscommissie ziet er op toe dat deze informatie aan de betrokken
supervisoren wordt meegedeeld.
3. Het kader voor supervisie en het supervisie contract.
(zie bijlagen 1 en 3)
Om fatsoenlijk te evalueren moet je tevoren met de supervisant een supervisiecontract
hebben opgesteld, waaraan de doelstellingen worden vastgelegd, waartegen de prestaties van
de supervisant worden afgemeten.
Hierin dienen de volgende zaken aan de orde te komen:
- de leerbehoeften van de supervisant
- de sterke en zwakke kanten van de supervisant
- de leerdoelen voor elke supervisie. Deze moeten:
o specifiek,
o realistisch en
o meetbaar zijn,
o een duidelijke prioriteitsvolgorde
o en een inschatting van de te verwachten tijdsduur hebben.
- de aard van de te hanteren supervisiemethoden, zoals: gespreksverslagen, audio-
en videobanden, life-supervisie, one-way screen, rollenspelen, etc.
- procedurele aspecten, zoals
o duur van de zittingen
o aantal sessies en duur van de supervisie
o de plaats en manier van supervisie
- de te hanteren eindtermen en evaluatiecriteria
- informed consent aspecten t.a.v. de patiënten.
- formatieve en summatieve evaluatieprocedures
- de plichten en verantwoordelijkheden van zowel de supervisor als de supervisant,
met name wanneer de prestaties van de supervisant beneden het vereiste niveau
blijven (informed consent)
- due process aspecten voor het geval de eindevaluatie onvoldoende is.
3

Uitleg van gebruikte begrippen:
Informed consent = een term uit de medische ethiek, die inhoudt dat je verplicht bent om de
patient te informeren:
- over medische procedures die mogelijk schadelijk voor hem zouden kunnen zijn,
- over elk risico dat aan een aanbevolen behandeling kleeft,
- en over de mogelijke alternatieve behandelingen met hun voor- en nadelen.
In de supervisie omvat informed consent 3 aspecten:
Als supervisor moet je:
1. vaststellen dat de cliënten door de supervisant zijn geïnformeerd over de
parameters van de behandeling:
o het soort therapie, dat wordt voorgesteld, de voor- en nadelen en de risico’s
ervan.
o de logistieke aspecten van de behandeling: duur van de zittingen, kosten,
mogelijkheid voor telefonische consulten etc.
o of de supervisant voldoende tijd zal hebben om de behandeling af te maken
of niet.
o de voor- en nadelen van mogelijke alternatieve therapieën, en van helemaal
geen behandeling.
2. je ervan vergewissen dat de cliënten zich bewust zijn van de aspecten van de
supervisie die invloed op hen kunnen hebben:
o gebruik van aantekeningen, video- of audio-opnames of directe observatie
o aantal supervisanten als de therapie in een groepssupervisie wordt
besproken
o mate waarin de supervisie in het therapieproces ingrijpt
o procedures in noodsituaties: is de supervisor direct bereikbaar voor de
cliënt?
o grenzen van de geheimhoudingsplicht
o kwalificaties van de therapeut in opleiding.
3. de supervisant de mogelijkheid geven van informed consent met betrekking
tot de implicaties van de supervisie.
Daartoe moet je supervisanten aan het begin bij het opstellen van het
supervisiecontract expliciet duidelijk maken:
o de verantwoordelijkheden van supervisant en van supervisor zijn,
o welke vaardigheden en gedragingen van elk van hen verwacht worden.
o wat de verantwoordelijkheid van de opleiding is om hem te helpen om aan
deze vereisten te voldoen.
o welke evaluatieprocedures er gebruikt zullen worden: hun inhoud, het
gebruik van mondelinge en geschreven feedback, evaluatieformulieren en
mogelijkheden om als supervisant kritiek te geven.
o aan het begin van elke supervisie vermelden dat een aanbeveling om
(opnieuw) in leertherapie te gaan een van de vereisten voor het succesvol
afronden van de opleiding kan zijn.
o dat jij als supervisor ook een poortwachtersfunctie hebt en dus de
opleidingscommissie moet adviseren om ongeschikte kandidaten af te
wijzen om als vereniging het publiek kwaliteitsgaranties te kunnen blijven
bieden.
4

Formatieve evaluatie. (Tussentijdse, doorlopende feedback over supervisants
functioneren)
Dit is een manier om de vaardigheid van de supervisant bij te slijpen, en om hem te wijzen op
persoonlijke zaken, die zijn leerproces in de weg staan. (doorlopend feedback geven om het
functioneren te verbeteren)
Hoe duidelijker het supervisiecontract is m.b.t. de leerdoelen, hoe beter je dit kunt gebruiken
om de supervisant te wijzen op wat hij al wel, en wat hij nog niet bereikt heeft.
Summatieve evaluatie. (Tussentijdse of eindbeoordeling)
Dit is bedoeld om te beoordelen en te rapporteren in hoeverre supervisant voldoet aan de
eindtermen.
Hoe openlijker de doorlopende feedback is geweest, hoe eenvoudiger de conclusies in de
beoordelingen daaruit voortvloeien.
Due process = een Amerikaanse juridische term voor een procedure die garandeert dat de
betrokkene tijdig in kennis gesteld wordt van een voorgenomen beslissing en de mogelijkheid
heeft gekregen om zich te verbeteren, voordat hem een belangrijk recht wordt ontnomen.
4. Feedback geven.
Feedback geven dient een inherent onderdeel van elke supervisiezitting te zijn en moet
voldoen aan de volgende vereisten:
Het communiceren van (“formatieve”) feedback:
- geef regelmatig feedback aan de hand van directe stukjes werk van de supervisant
- balanceer tussen steun en kritiek.
- geef kritiek tijdig, specifiek, niet veroordelend, gebaseerd op gedrag, en geef aan hoe
supervisant zich kan verbeteren.
- baseer deze op de eerder afgesproken leerdoelen.
- richt je op haalbare leerdoelen.
- luister goed of je feedback wordt ervaren zoals je hem bedoelde.
- breng het als professionele waarneming, niet als feit of waarheid.
- besef dat supervisanten eerlijke feedback willen en er tegelijk bang voor zijn.
- besef dat acceptatie van feedback rechtstreeks samenhangt met de mate van
vertrouwen.
- wees direct en helder, maar nooit bedreigend of krenkend.
Voorbeelden van (formatieve) feedback:
1. Reflectief:
- “Ik vraag me af hoe dat voor jou voelde”;
- Ik vraag me af wat je dacht of voelde, toen …”;
- Reflectie op de impact van een bepaalde cliënt op de supervisant.
- Observatie van een gedraging of gebeurtenis die in de zitting onopgemerkt is
gebleven.
- Een algemene observatie m.b.t. de rol van de therapeut tegenover zijn cliënten.
2. Integratief:
- “Laten we eens nagaan hoe dat aspect past in de richting waarin je wilt dat de
5

patiënt zich gaat ontwikkelen.”
- “Wat zou het gevolg geweest zijn als je die optie zou hebben uitgewerkt?”
- “Wat ging er in je om toen je die gelegenheid voorbij liet gaan?”
3. Neutraal: "Het zou interessant zijn om te weten of …”
4. Bemoedigend:
- “Je vaardigheden zijn duidelijk toegenomen, en daarmee ook je integratie van het klinische
materiaal.”
- “De manier waarop jij metaforen gebruikt wijst op een veel grotere competentie in
speltherapie dan je zelf vindt.”
- “Bedenk nou toch even hoe goed je de vorige keer het probleem hebt aangepakt toen
de patiënt zo boos was.”
- “Vergeet niet hoezeer jouw research ervaring met angststoornissen je een perspectief
geeft hoe je deze situatie moet aanpakken.”
- “Ik ben verbaasd over het contrast tussen de manier waarop je jezelf wegpoetst in
supervisie en hoe effectief je omgaat met patiënts afweer.”
- “Je bekwame gebruik van die metafoor maakte het mogelijk voor de patiënte om het
niveau van haar pijn te beleven.”
5. Analytisch:
- “Laten we eens kijken naar het patroon van wat er in de laatste 3 zittingen is gebeurd.”
- “Ik vraag me af hoe je gedachtegang geweest zou zijn als er andere mogelijkheden waren
geweest om die situatie te koppelen aan haar misbruikgeschiedenis.”
6. Responsief:
“Het leek alsof je niet zeker was hoe je verder moest.”
“Welke gevoelens overvielen je toen je cliënt je beschuldigde dat je gevoelloos was?”
7. Correctief:
“Het zou interessant zijn om te zien of je nog andere openingszinnen zou kunnen gebruiken
behalve verontschuldigingen.”
“Ik vraag me af op welke andere ideeën wij samen zouden kunnen komen om het probleem
aan te pakken dat patiënte voortdurend haar kind bekritiseert en het adequate gedrag van het
kind over het hoofd ziet.”
8. Uitingen van bezorgdheid: niveau 1:
Specificatie van je bezorgdheid en de context ervan:
“Ik maak me zorgen dat patiënte het onderwerp straffen aansneed en dat jij toen op iets anders inging.
Waarom gebeurde dat, denk je? (in de context van een eerdere vermelding van kindermishandeling,
waardoor je dus heel zorgvuldig moet nagaan hoe er gestraft wordt.)
9. Uitingen van bezorgdheid, niveau 2:
Specificatie van je bezorgdheid met een direct oordeel:
“Het feit dat je in dit geval niet doorvroeg of er weer misbruik had plaatsgevonden is een wettelijke
overtreding en een ernstige professionele fout.
10. Evaluatieve feedback:
• Positief:
“Je reageert veel helderder en empathischer op deze patiënt, wat een van je leerdoelen
was. Prima gedaan!”
“Je interventie had het gewenste effect op het kind.”
• Negatief:
“Je blijft steeds de gevoelsuitingen van je patiënt negeren. Aandacht voor zijn
6

gevoelsuitingen is een van je leerdoelen, en ik ben in toenemende mate
bezorgd dat onze inspanningen om hier verbetering in te brengen geen succes
hebben.”
“Ik blijf me zorgen maken dat het je steeds maar niet lukt om het begrip proces te
integreren in je klinische werk. Gezien jouw niveau van training en ervaring ben ik
verbaasd dat je vooruitgang zo traag gaat.”
Stimuleer zelfevaluatie tijdens het geven van formatieve feedback.
- goede zelfevaluatie leert iemand pas tijdens de supervisie; beschouw het dus als een
leerdoel, en niet als een voorwaarde.
- vraag daartoe de supervisant regelmatig om een stukje therapie in detail te bekijken op
zijn/haar reactiepatronen.
- laat zelf ook zien hoe je tot je indrukken komt en waar je die op baseert.
- laat het nooit een test worden.
- evalueer bij de eindevaluatie de zelfbeoordeling als een vaardigheid, en niet als een
alternatief voor jouw eindevaluatie.
5. Tussentijdse en eindevaluaties. (zie bijlage 4)
Evaluaties moeten zoals gezegd een inherent onderdeel van de supervisie zijn, niet het
eindpunt ervan.
In de tussenevaluatie kun je nagaan wat de supervisant heeft opgepikt van je formatieve
feedback. Als supervisant daar weerstand tegen vertoond heeft, moet je specifiek aangeven
welke vooruitgang vereist is om door de eindevaluatie heen te komen.
Doe het face-to-face en leg het schriftelijk vast.
In de literatuur worden talloze evaluatieformulieren beschreven, die voor het merendeel
ongevalideerd zijn en die allen het nadeel hebben dat hoe groter de exactheid is, des te
geringer de bruikbaarheid.
Het tot nu toe gebruikte NVPP evaluatieformulier leed aan het tegenovergestelde: het was
veel te algemeen om een goed doordacht oordeel te kunnen geven, en verleidde tot
gemakzuchtige indrukken en halo-effecten.
Daarom heeft de commissie Implementatie Nieuwe Structuur NVPP het evaluatieformulier
van de psychotherapie opleiding van de RINO Noord Holland aangevuld met elementen uit
andere evaluatieformulieren, en exacte omschrijvingen van de vereiste niveaus van de
gebruikte 7 puntsschaal.
Hieruit resulteert het nieuwe NVPP evaluatieformulier. (zie bijlage 4)
Dit formulier dient 2 x per jaar door de supervisor te worden ingevuld en met de supervisant
te worden besproken en door beiden te worden ondertekend.
Daarnaast dienen supervisanten zelf ook deze halfjaarlijkse evaluatieformulieren in te vullen,
zodat een open discussie over wat wel en niet bereikt is mogelijk is.
Daarbij gaat het niet om een onderhandeling om tot een gemeenschappelijke evaluatie te
komen, maar heeft de zelfevaluatie van de supervisant tot doel dat hij/zij leert om kritisch
naar /haar eigen functioneren te kijken.
7

Als hulpmiddel bij het beantwoorden van de vragen van dit evaluatieformulier kunnen de
Leerdoelen voor de verschillende fasen van de opleiding (eind 1 e jaar, middenfase, eindfase)
dienen. (bijlage 2).
Deze leerdoelen bevatten per fase gespecificeerde criteria wat een supervisant moet kunnen
met betrekking tot:
1. diagnose, indicatiestelling, behandelplan
2. het tot stand brengen van een therapeutische werkrelatie
3. empathie en analytisch luisteren
4. techniek (herkennen van vrije associatie, onbewuste fantasieën, dominante
weerstanden, overdrachten, en tegenoverdrachten, verschuivingen in de
afweerstructuur als reactie op therapeutische interventies)
5. het kunnen formuleren van karakterpathologie, weerstanden, overdrachts- en
tegenoverdrachtsconstellaties
6. gebruik van supervisie,
6. Evaluatie van de supervisor door de supervisant. (zie bijlage 5)
Evaluatie van de supervisor door de supervisant dient een integraal onderdeel van elke
evaluatieronde te zijn.
Bijlage 5 bevat een reeks vragen om de supervisie en de supervisor te evalueren.
Ook de supervisor moet zichzelf aan de hand van dit evaluatieformulier beoordelen, met
aandacht voor zijn/haar successen, fouten, en gebieden waarin hij/zij nog zou kunnen groeien
of verbeteren.
Deze zelf-evaluatie dient voor supervisor om zichzelf bij te sturen en hoeft dan ook niet
besproken te worden.
Ook moet de supervisor zich afvragen in hoeverre hij voldoet aan de volgende competenties
als supervisor:
1. Vaardigheid om een systeem voor beoordeling van nieuwe supervisanten toe te passen,
om zo hun sterke kanten en verbeterpunten te identificeren, als ook om een plan voor hun
ontwikkeling tijdens de trainingsperiode op te stellen.
2. Vaardigheid om een supervisiecontract op te stellen.
3. Vaardigheid om een niet-bedreigende samenwerkingsrelatie op te bouwen.
4. Vaardigheid om gereedschap te ontwerpen om het werk en het gedrag van de supervisant
tijdens de training te kunnen beoordelen.
5. Vaardigheid om zelfbeoordeling toe te passen, en om de supervisant met zelfbeoordeling
te helpen.
6. Vaardigheid om gedurende het hele proces (formatieve) feedback en tussentijdse en
eindevaluaties te geven.
7. Vaardigheid om feedback uit te lokken en om deze te gebruiken.
(Te scoren op een 3-punts schaal. (1= te zwak; 2= voldoende; 3= zeer goed)
Per item moet minstens 2 gescoord worden.)
8

7. Hoe om te gaan met problematische en incompetente
supervisanten?
Je herkent problematische supervisanten aan de volgende zaken:
1. De problematische supervisant herkent en begrijpt het probleem niet wanneer het
geïdentificeerd wordt.
2. Het probleem is niet louter een tekort in vaardigheden dat door verdere training kan
worden verholpen.
3. de kwaliteit van het werk wordt er systematisch negatief door beïnvloed.
4. het probleem is niet beperkt tot één gebied van professioneel functioneren
5. er is een buitensporige hoeveelheid aandacht van de opleiders vereist, en/of
6. het gedrag verandert niet door feedback, verbeterpogingen en/of de tijd.
7. Kortom: het betreft onoplosbare blind spots.
Types professionele incompetentie:
1. gebrek aan kennis.
2. inadequate klinische vaardigheden.
3. tekortschietende technische vaardigheden.
4. slecht klinisch oordeelsvermogen.
5. niet in staat zijn of onwil om professionele standaarden te verwerven en te integreren.
6. niet in staat zijn om professionele vaardigheden te verwerven om een acceptabel niveau
van competentie te bereiken.
7. storende interpersoonlijke trekken en slechte interpersoonlijke vaardigheden.
8. niet in staat zijn om persoonlijke stress, psychologisch disfunctioneren en/of overmatige
emotionele reacties te beheersen. (psychopathologie en onrijpheid).
9. onethisch gedrag, gebrek aan integriteit
(Scoor elke vorm van functioneren op een 3 puntsschaal:
1= onvoldoende; 2=marginaal; 3=voldoende.)
Als een supervisant blijft disfunctioneren dien je de volgende 4 stappen procedure toe te
passen met inachtneming van zijn rechten op:
a. informed consent, en
b. due process.
ad a. Informed consent:
Daartoe moet je supervisanten aan het begin bij het opstellen van het supervisiecontract
expliciet duidelijk maken:
c. welke vaardigheden en gedragingen van hen verwacht worden,
d. wat de verantwoordelijkheid van de opleiding is om hen te helpen om aan deze vereisten
te voldoen.
e. welke evaluatieprocedures er gebruikt zullen worden: hun inhoud, het gebruik van
mondelinge en geschreven feedback, evaluatieformulieren en mogelijkheden om als
supervisant kritiek te geven.
ad b. Due process stappen:
Stap 1.
Vroeg in het evaluatieproces moet je als supervisor de sterke en zwakke punten van je
9

supervisant identificeren.
Hierbij is een steungroep van supervisoren of de mogelijkheid om op de opleidingscommissie
(m.n. de studie-coördinator of de coördinator supervisies) terug te kunnen vallen
essentieel.
De due-process procedure vereist dat van alle kritiekpunten, consultaties en wijzigingen in
het programma van de supervisant een schriftelijk verslag in het dossier van de supervisant
komt, zodat de supervisant ruim de tijd krijgt om zich te verbeteren en om formeel
bezwaren in te dienen.
Een verbeterplan met gespecificeerde tijdslimieten en duidelijk geformuleerde eisen m.b.t.
de prestaties moet worden opgesteld en met de supervisant besproken.
Stap 2.
Als de maatregelen van stap 1 geen verbeterde prestatie opleveren, is een aanvullende
discussie van de problematische gedragingen en documentatie ervan vereist.
De opleidingscommissie voert alle noodzakelijke interventies uit en beoordeelt het effect
ervan.
Zo nodig wordt de supervisieprocedure aangepast en worden andere interventies gedaan.
De supervisant dient officieel gewaarschuwd te worden middels een brief waarin het volgende
vermeld wordt:
- het specifieke gedrag of de specifieke gebieden van functioneren waarover zorgen
bestaan.
- De geschreven evaluaties, waarop dit oordeel gebaseerd is.
- De wijzen waarop deze tekortkomingen kunnen worden gecorrigeerd.
- Een specificatie van de tijd waarbinnen dit dient plaats te vinden.
- Zo nodig een specificatie van extra voorwaarden gedurende de waarschuwingsperiode
(b.v. meer supervisie of opnieuw in leertherapie gaan).
- Een verwijzing naar de due process procedure, waarin zijn rechten staan.
De supervisant dient te tekenen voor ontvangst van de brief.
De supervisor dient de tijd intensief te gebruiken voor consultatie met collega’s en de
opleidingscommissie.
Stap 3. Beëindiging van de opleiding.
De opleidingscommissie dient vooraf na te denken over alle gevolgen voor ze actie
onderneemt.
De opleidingscommissie stuurt een brief aan de supervisant waarin zij:
- de argumenten, waarom hij/zij een waarschuwing heeft gekregen, en de
voorwaarden, die nodig waren voor verbetering, herhaalt,
- constateert dat de vereiste verbeteringen binnen de gespecificeerde tijd zijn
uitgebleven, zodat zij moet besluiten zijn opleiding te beëindigen,
- en hem/haar ten slotte wijst op zijn mogelijkheden om tegen de beslissing in beroep
te gaan.
Stap 4. De opleidingscommissie bespreekt de weerslag van het beëindigen van de opleiding
van de betrokkene zorgvuldig met alle resterende opleidelingen, stafleden, de cursusleiding en
de supervisant zelf.
Hans Wiersema,
nov. 2011.
10

Geraadpleegde literatuur:
Bernard and Goodyear, Fundamentals of clinical supervision. 2009
Falender & Safranski, Clinical supervision, a competency-based approach. 2004
Bijlagen.
1. Kader voor supervisie
2. Leerdoelen voor supervisie evaluatie
3. Supervisiecontract
4. Evaluatieformulier van supervisant door supervisor
5. Evaluatieformulier van supervisor door supervisant
11

Bijlage 1. KADER VOOR SUPERVISIE.
Inleiding
Supervisie is essentieel voor de vorming van een (psychoanalytisch) psychotherapeut. Supervisie
heeft grote betekenis in de technisch theoretische vorming en bij het tot stand komen van een
stabiel, betrouwbaar zelfgevoel van de psychotherapeut. Naast het onderwijzen van het vak, is het
van groot belang om een groeibevorderend klimaat te scheppen waarin de supervisand zich kan
ontplooien en een gevoel kan ontwikkelen voor onbewuste processen ten aanzien van zijn patiënt
en zichzelf.
Voor het leren werken in een taak- en doelgerichte samenwerkingsrelatie zijn meerdere
superviseren nodig. Zo wordt een breed scala aan identificatiemogelijkheden geboden en wordt de
groei van een eigen stijl het beste gegarandeerd.
De vereniging heeft tot taak om de kwaliteit van haar opleidelingen, leden en opleiders te
bevorderen en te bewaken (kwaliteitsborging). Door systematische evaluaties van kandidaten en
superviseren kan kwaliteit worden getoetst. Procesbewaking gedurende de hele opleiding is
nodig om gekwalificeerde psychoanalytische psychotherapeuten te kunnen afleveren. Er
worden duidelijke eisen gesteld ten aanzien van supervisie: het beloop wordt vastgelegd,
evaluatie en beoordeling worden gereglementeerd, de kwaliteit van de superviseren wordt
gewaarborgd en beroepsprocedures worden geregeld.
Basisvoorwaarden en uitgangspunten met betrekking tot supervisie
1. De NVPP biedt een kader waarin supervisor en supervisand zich, met inachtneming
van de geformuleerde uitgangspunten voor supervisie, in een zo groot mogelijke vrijheid
aan hun taken kunnen wijden. Enerzijds faciliteert de NVPP waarbij ze zo min mogelijk
stoort in het persoonlijk leerproces van de supervisand, anderzijds geeft ze duidelijke
grenzen aan. Hiervoor is nodig dat alle participanten loyaal zijn aan de opleidingseisen.
2. De relatie tussen de supervisand (psychotherapeut) en patiënt staat centraal, waarbij
gewaakt wordt voor de veiligheid van de patiënt.
3. De supervisand (psychotherapeut) is primair verantwoordelijk voor de patiënt. De
supervisor heeft een daarvan afgeleide verantwoordelijkheid.
4. De supervisor heeft namelijk de inspanningsverplichting om de supervisand optimaal de
kans te bieden in alle veiligheid zijn verantwoordelijkheid jegens de patiënt te kunnen
dragen.
Hierbij krijgt de supervisand de mogelijkheid om in de supervisie zijn relatie met de patiënt
te (re)construeren en leren reflecteren over de weerslag die deze therapeutische relatie
heeft op de supervisierelatie. Supervisor en supervisand streven ernaar om samen een
vertrouwenwekkende relatie op te bouwen die tevens voorwerp van exploratie is,
waardoor het observerend-ik van de supervisand kan groeien. De supervisierelatie wordt
zo een voor supervisand en supervisor volgbaar proces waarin gewenste veranderingen
mogelijk worden van patiënt, supervisand en supervisor.
5. Zowel voor psychoanalytische psychotherapie als voor supervisie geldt dat een
therapeutische en intermediaire ruimte nodig is die tevens onderwerp van beschouwing in
12

de supervisie is. Dit kan met zich meebrengen dat de supervisor de externe omgeving van
de supervisand in moet brengen om duidelijk te maken hoezeer deze de primaire
voorwaarden voor het doen van psychoanalytische psychotherapie kan beïnvloeden.
6. Om optimale productie van materiaal mogelijk te maken, is er voldoende veiligheid
voor de supervisand. Hiervoor is nodig dat er ten tijde van de supervisie geen andere
gezagsverhoudingen bestaan tussen supervisand en supervisor.
7. Een belangrijk doel van supervisie is eigen leerstoornissen op te sporen, en blinde
vlekken ('blind spots') en kennistekorten ('dumb spots') te verminderen. Het
ontdekken van tegenoverdrachtsverschijnselen kan de zelfanalytische activiteit van de
supervisand vergroten. Hierbij kan openheid van de supervisor over zichzelf geremdheid en
terugtrekken van de supervisand voorkómen. Identificatie met de analytische houding
van een actief werkend supervisor vormt een belangrijk leereffect voor de supervisand.
Parallel-processen, projectie, en projectieve identificatie kunnen zo worden bestudeerd.
8. De supervisand is bereid zich een aantal bereikbare werkdoelen te stellen zoals
onderwezen worden en leren; mede de supervisie-werkrelatie dragen; exploratief,
associatief en introspectief actief zijn; werken met de aanname van het onbewuste;
zichzelf leren kennen door overdracht en tegenoverdracht; openhartig zijn ondanks angst,
schaamte en onzekerheid; en weerstanden en leerstoornissen exploreren.
9. De supervisand geeft de supervisor de mogelijkheid om zijn werk conform de
uitgangspunten te verrichten. Hiervoor is nodig dat de supervisor bij het begin van
de supervisie deze uitgangspunten uitlegt, en exploreert wat de supervisand zich van
de supervisie voorstelt en welke moeilijkheden en mogelijke stagnaties deze voorziet.
Hierdoor wordt ook duidelijk dat de persoonlijke ontwikkeling van de supervisand mede
gestalte krijgt door zijn supervisor.
10. Supervisand en supervisor zijn bereid om het supervisieproces en elkaar, als
deelnemers daaraan, te evalueren.
13

Checklist bij start supervisie
1. Voorbereiding
De schriftelijke voorinformatie wordt door supervisor en therapeut bestudeerd. 1
In het eerste supervisiecontact wordt de casus besproken aan de hand van deze
informatie.
Aandachtspunten: Diagnose en psychodynamiek. Indicatiestelling psychotherapie: aard
problematiek, lijdendsdruk, introspectie, te verwachten ontwikkelingsmogelijkheden
c.q.
begrenzingen. Hypothese over de vorming van een werkrelatie en de te verwachten
overdracht/tegenoverdracht-dynamiek.
Vastgesteld wordt wat in het materiaal ontbreekt om tot een oordeel te
komen. Vervolgprocedure wordt afgesproken:
- Inwinnen aanvullende informatie door therapeut bij indicatiesteller of bij patiënt in
eerste gesprek (zie 2.)
- Bij grote onduidelijkheid of twijfel: supervisor overlegt zelf met indicatiesteller
en/of supervisor ziet de patiënt zelf.
- Supervisor stemt in met de indicatie.
- Volgende supervisiecontact wordt afgesproken.
2. Wat in het eerste gesprek van therapeut en patiënt aan de orde komt (zonodig
meer dan één gesprek)
- Kennismaking. Vaststellen situatie; bijvoorbeeld: "U heeft enkele gesprekken gehad
met dokter X (intaker), en deze heeft u psychotherapie aangeraden. Hij/zij heeft mij
gevraagd deze behandeling uit te voeren. Ik beschik over de informatie, die u dokter
X hebt verstrekt. Ik begrijp daaruit, dat.......... Aanvullend wil ik u nog enkele
vragen stellen ....".
- Toetsen van verwachtingen: o.a. aan de hand van eerdere therapie-ervaringen
(en ook andere contacten) van patiënt.
- Uitleg wat van patiënt wordt verwacht; de grondregel.
- Uitleg wat therapeut ziet als zijn taak. Toelichten; o.a. verschil met 'gewone
gesprekken'.
- Aandachtspunt bij met name onervaren therapeuten: U/je zeggen; wat vertel je
wel/niet over jezelf (over het in opleiding zijn, gesuperviseerd worden).
- Het (eventueel) gebruik van opname-apparatuur.
- Regelingen: plaats, tijd, vakantie en ziekte. Frequentie en duur van de zittingen.
Betaling: vaststellen op welke wijze wordt gedeclareerd en wat regelingen zijn
t.a.v. niet verschijnen zonder bericht, e.d. Supervisanden in instituten werkzaam
moeten op de hoogte zijn van de regelingen in het instituut en hoe zij daarmee
omgaan.
- Vermelden van (eventuele) verplichte rapportages aan 'derden' (verzekering), en
hoe men dit bespreekt met patiënt.
Evaluatiemomenten. Besproken wordt dat er bepaalde momenten van evaluatie zijn,
of juist niet.
- WGBO.
14

Het moment van overgang van kennismaking/introductie/aanvullende intake/regeling naar het
begin van de psychotherapie wordt duidelijk gemarkeerd. Dit kan op verschillende manieren:
- Na inventarisatie etc. wordt vastgesteld dat "we de volgende keer beginnen". De therapeut kan
uitleggen dat hij dan niet meer zozeer zal vragen, maar zal wachten wat de patiënt bezig
houdt. Dit biedt de mogelijkheid voor een vervolg supervisiecontact vóór de eigenlijke
therapie begint.
- De inventarisatie etc. kan (bij meer ervaren therapeuten) overgaan in de therapie; ook dan is
het goed dat de therapeut dit markeert.
3. Het supervisiecontract
- Vaste tijden.
Frequentie: in beginsel l supervisiezitting op 2 therapiezittingen. Verder afhankelijk van
ervaring therapeut en patiëntenproblematiek.
- In te brengen materiaal: vrije inval/bandopname/schriftelijke informatie. Mogelijk te
hanteren bij beginnende therapeuten: 'processnotes'. Maximaal een half A-4 met daarin:
besproken thema's, gedachten en belevingen van de therapeut, knelpunten.
- Wijze van evalueren 2 . Naast institutioneel vereiste wordt een eigen systematiek gehanteerd: in
elk geval na een halfjaar (bij beginners na drie maanden); vervolgens eens per halfjaar of per
jaar. De wijze van bespreking (inbreng beiderzijds) en schriftelijke vastlegging (formulier) 3
wordt besproken.
- Honorering. Afspraken hierover bij niet tijdig afzeggen. Indien een derde instantie betaalt
afspraken over consequenties bij niet tijdig afzeggen.
1 Er wordt van de situatie uitgegaan, dat het indicatiestellingsonderzoek reeds is verricht; meestal door derden. Zo
niet, dan kan de supervisie ook dit traject betreffen.
2 Besproken wordt de in het betreffende opleidingskader vereiste evaluatie en rapportage (aan wie wordt
gerapporteerd). Dit betreft bij sommige opleidingen alleen een eindrapportage.
3 Gehanteerd formulier: bijlage
15

Bijlage 2. LEERDOELEN VOOR SUPERVISIE EVALUATIE.
(Ontleend aan: www. columbiapsychoanalytic.org/map.html)
EIND 1 E JAAR: Supervisant moet in staat zijn om:
1. Diagnose,
Indicatiestelling,
behandelplan
2.Therapeutische
relatie tot stand
brengen
3. Empathie/
Analytisch
Luisteren
Te beginnen met indicatiestelling voor de verschillende vormen van
psychoanalytische psychotherapie, met aandacht voor diagnose en
geschiktheid voor de behandeling.
Het behandelplan met de patiënt te bespreken.
Zich het belang van het kader van de psychoanalytische psychotherapie
te realiseren.
Het kader (tijden, honorarium etc.) afspreken en weerstanden ertegen
herkennen.
Het concept technische neutraliteit begrijpen en in de supervisie kunnen
bespreken.
Te beginnen met het ontwikkelen van een psychoanalytische houding,
met inbegrip van de vaardigheid om psychoanalytisch te luisteren en om
interventies te kiezen die de verdieping van het analytisch process
bevorderen.
Te beginnen met het inschatten en volgen van het affect van de patiënt
tijdens de zittingen.
Te beginnen met het inschatten van het intrapsychisch niveau waarop de
patiënt bezig is, wat een patiënt kan verdragen om te horen, en wat het
materiaal zou kunnen verdiepen.
Te beginnen met het luisteren naar / herkennen van dominante onbewuste
thema’s in een zitting.
Te beginnen met het overbrengen van dit begrip middels
psychoanalytische interventies.
Te beginnen met flexibel en fantasievol denken tijdens het luisteren naar
de patiënt.
4. Techniek De volgende aspecten te herkennen tijdens de bespreking van het
materiaal in de supervisie:
1. gevoel voor onbewuste betekenissen bij de patiënt (vrije
associaties en onbewuste fantasies)
2. dominante weerstanden
3. dominante overdrachten
4. dominante tegenoverdrachten
5. momenten in het proces waarin het inzicht en de associaties van
de patiënt zich verdiepen als reactie op therapeutische interventies
6. verschuivingen in de afweerstructuur en objectrelaties als reactie
op therapeutische interventies.
Te beginnen met het begrijpen van de concepten technische neutraliteit
en abstinentie, en met het inschatten in welke mate dit op elk moment
geïndiceerd is.
5. Formuleren Patiënten-evaluaties te schrijven met aandacht voor analyseerbaarheid,
diagnose, psychodynamische formuleringen en behandel aanbevelingen.
6. Supervisie De supervisie te gebruiken om patiënten-evaluaties, diagnoses,
behandelplannen en tegenoverdracht te bespreken.
De flexibiliteit te ontwikkelen om het besprokene in klinische situaties
toe te passen.
16

MIDDENFASE: Supervisant moet in staat zijn om:
1. Diagnose,
Indicatiestelling,
behandelplan
2.Therapeutische
relatie tot stand
brengen
3. Empathie/
Analytisch
Luisteren
In toenemende mate karakter-/ structurele diagnoses te maken en
weerstand tegen de behandeling en motivatie in te schatten.
Blijk geven van een toegenomen vaardigheid in het herkennen van
patiënten die geschikt zijn voor een van de vormen van psychoanalytische
psychotherapie en dat met hen adequaat kunnen bespreken.
Toegenomen vaardigheid om bij die patiënten as I pathologie te
herkennen en het behandelplan aan te passen.
Het behandelkader te kunnen handhaven en de weerstanden ertegen te
kunnen confronteren en interpreteren.
Een therapeutische relatie te kunnen bewerkstellingen en herkennen.
Een psychoanalytische houding te gaan ontwikkelen, met inbegrip van
vrij flotterende aandacht, technische neutraliteit en abstinentie.
In toenemende mate vaardigheid te tonen in het psychoanalytisch
luisteren en het bewust kiezen tussen interventies die het
psychoanalytisch proces verdiepen en die dat tegengaan.
Toenemende vaardigheid te tonen in het inschatten en volgen van het
affect van de patiënt tijdens de zittingen.
Toenemende vaardigheid te tonen om het intrapsychisch niveau te
herkennen waarop de patiënt bezig is, wat de patiënt aan kan om te
horen, en wat het materiaal kan verdiepen.
Toenemende vaardigheid te tonen in het luisteren naar / herkennen van
dominante onbewuste thema’s in een zitting.
Toenemende vaardigheid te tonen in het overbrengen van dit begrip
middels psychoanalytische interventies.
Toenemende vaardigheid te tonen in het flexibel en fantasievol denken
tijdens het luisteren naar de patiënt.
4. Techniek Te beginnen met het zelfstandig herkennen van 1-6.
In toenemende mate tactvolle, goed getimede interventies te maken, die
patients huidige niveau van begrip weerspiegelen, en die een
weloverwogen afweging zijn tussen technische neutraliteit en abstinentie
demonstreren en daarmee het materiaal verdiepen enerzijds, en een nietneutrale,
niet-abstinente houding anderzijds.
Tegenoverdracht te kunnen herkennen met hulp van de supervisor, om
blinde vlekken te identificeren en de techniek aan te passen.
Confrontatie, clarificatie en interpretatie te begrijpen en te kunnen
toepassen.
Vrije associatie te faciliteren en te beginnen om dromen te leren
interpreteren.
Te beginnen om met hulp van de supervisor doorwerken te herkennen.
Duidingen te doen gericht op weerstand, dromen en overdracht, met af en
toe een connectie met genetisch materiaal.
Te beginnen om met hulp van de supervisor enactments te herkennen.
(Indien nodig) de overdrachtsaspecten van de combinatie van
psychotherapie en medicatie te herkennen.
5. Formuleren Een beginnende formulering te construeren m.b.t. psychopathologie,
karakterstructuur, beweging, onbewuste fantasie, weerstanden en
overdracht/tegenoverdrachtsparadigma’s.
Te beginnen met het herkennen van elementen die de fase aangeven
17

waarin het geval zich bevindt.
Een jaarrapportage te schrijven, die alle bovengenoemde aspecten bevat
en een vaardigheid om levendig te schrijven over microprocessen
vertoont.
6. Supervisie Zoals eerder, plus vaardigheid om de supervisie te gebruiken om
manieren te bespreken hoe het geval te formuleren.
Te tonen dat de relatie met de supervisor zich ontwikkelt in de richting
van toenemende vaardigheid om eigen ideeën te ontwikkelen, en de
supervisie te gebruiken voor discussie i.p.v. leiding en advies.
EINDFASE: Supervisant moet instaat zijn om:
1.Diagnose,
Indicatiestelling,
behandelplan
2.Therapeutische
relatie tot stand
brengen
3. Empathie/
Analytisch
Luisteren
Zelfstandig indicaties en accurate karakterologische/structurele diagnoses
te stellen en geschiktheid te evalueren.
Zelfstandig patiënten te herkennen die geschikt zijn voor de
verschillende vormen van psychoanalytische psychotherapie en dat met
hen adequaat kunnen bespreken.
Zelfstandig bij die patiënten as I pathologie te herkennen en het
behandelplan aan te passen.
Zelfstandig het behandelkader te kunnen handhaven en de weerstanden
ertegen te kunnen confronteren en interpreteren.
Zelfstandig een therapeutische relatie te kunnen bewerkstellingen en
herkennen.
Zelfstandig en consistent een psychoanalytische houding te handhaven,
met inbegrip van vrij flotterende aandacht, technische neutraliteit en
abstinentie.
Consistent psychoanalytisch te kunnen luisteren en interventies die het
psychoanalytisch proces verdiepen te kunnen toepassen.
Consistent en accuraat het affect van de patiënt tijdens de zittingen te
kunnen inschatten en volgen.
Consistent het intrapsychisch niveau te herkennen waarop de patiënt
bezig is, wat de patiënt aan kan om te horen, en wat het materiaal kan
verdiepen.
Consistent en accuraat dominante onbewuste thema’s in een zitting
kunnen herkennen..
Consistent dit begrip middels psychoanalytische interventies te kunnen
overbrengen.
Consistent flexibel en fantasievol te denken tijdens het luisteren naar de
patiënt.
4. Techniek Zelfstandig 1-6 te herkennen.
Consistent tactvolle, goed getimede interventies te maken, die patients
huidige niveau van begrip weerspiegelen, technische neutraliteit en
abstinentie demonstreren, en het materiaal kunnen verdiepen.
Zelfstandig tegenoverdracht te kunnen herkennen, om blinde vlekken te
identificeren en de techniek aan te passen.
Confrontatie, clarificatie en interpretatie adequaat toe te passen.
Adequaat vrije associatie en associaties op onbewuste fantasieën te
18

faciliteren en dromen te interpreteren.
Zelfstandig doorwerken te herkennen.
Zelfstandig duidingen te doen gericht op weerstand, dromen en
overdracht.
Zelfstandig genetische reconstructies maken.
Zelfstandig enactments te herkennen..
(Indien nodig) de overdrachtsaspecten van de combinatie van
psychotherapie en medicatie te herkennen.
(Indien nodig) te herkennen dat de patiënt rijp is voor termineren, en dit
met hem te kunnen bespreken.
5. Formuleren Een samenvattende formulering te construeren m.b.t. alle
bovengenoemde elementen en enactments en structurele verandering, die
de ontwikkeling van het geval in een theoretisch kader plaatst en
hypotheses geeft m.b.t. het therapeutisch handelen.
Zelfstandig begrijpen in welke fase de behandeling zich bevindt.
Een jaarrapportage te schrijven, die alle bovengenoemde aspecten bevat
en een vaardigheid om levendig te schrijven over microprocessen
vertoont.
6. Supervisie Zoals eerder, plus gebruik van de supervisie om een standpunt over het
macroproces te construeren.
De supervisie voornamelijk te gebruiken voor discussie, meer dan om
leiding en advies te krijgen.
19

Bijlage 3.
SUPERVISIECONTRACT okt. 2011.
DOEL.
Het doel van de supervisie is:
- de supervisant te helpen om de wisselwerking met zijn patiënt te begrijpen om hem
zodoende op te leiden tot een goede psychoanalytische psychotherapeut.
- ervoor te zorgen dat de patiënt de best mogelijke behandeling krijgt.
- supervisants vaardigheid tot zelf-exploratie, d.w.z. de vaardigheid om zichzelf als
een analytisch instrument te gebruiken, te vergroten door ook aandacht te besteden
aan de interactie met de supervisor.
- Het uiteindelijke doel is het bereiken van een professionele identiteit als
psychoanalytisch psychotherapeut.
- De doelen voor supervisie worden geoperationaliseerd in de evaluatiecriteria.
TAKEN EN VERANTWOORDELIJKHEDEN VAN DE SUPERVISOR.
- De supervisor verwacht een supervisieproces gebaseerd op coöperatie, open
communicatie en wederkerige feedback.
- Hoewel hij/zij in de supervisie waar nodig ook persoonlijke aspecten van de
supervisant zal betrekken, zal hij/zij er voor zorgen dat de supervisie geen verkapte
psychotherapie wordt.
Het gaat hierbij vooral om onopgeloste conflicten van de supervisant die gezien
kunnen worden als de oorzaak van tegenoverdrachtsreacties op de patiënt. Hij/zij zal
waar nodig de supervisant er wel mee confronteren, en ze clarificeren voor zover ze de
interactie met de patiënt storen, maar hij/zij zal ze niet interpreteren.
- Hij/zij draagt er zorg voor dat de supervisie plaats vindt in een helder afgebakend
kader, bestaande uit de volgende grondregels, minimale condities en vereiste grenzen:
- Plaats van de supervisie: …
- Duur van de sessies: ….
- Frequentie van de sessies: 1 x per week/ …weken
- Totale aantal sessies: ….
- Individuele / groepssupervisie met max. … deelnemers
- Prijs van elke sessie en wijze van betaling
- Vereiste vorm van verslaglegging en eventuele deadlines voor inleveren ervan.
- Bij verhindering laat hij/zij dit de supervisant op de volgende manieren weten: … en
stelt hij een alternatief tijdstip voor.
- Bij crisissituaties in de therapie is de supervisor op de volgende tijden ….
beschikbaar voor telefonisch overleg op nummer: …..
- De supervisor verwacht dat de supervisant eventuele verschillen van mening en
conflicten openlijk met de supervisor bespreekt.
- De supervisor eist van de supervisant dat deze zijn/haar patiënt opening van zaken
geeft met betrekking tot het feit dat die behandeling gesuperviseerd zal worden, op
welke manier verslaglegging zal plaatsvinden, en dat hij zijn patiënt toestemming
vraagt tot het gebruik van (audio-)visuele opnames van de gesprekken voor
leerdoeleinden.
- De supervisor bespreekt met de supervisant dat de wettelijke aansprakelijkheids-
verzekering tegen juridische procedures m.b.t. onprofessioneel handelen door de
supervisant geregeld moet worden: ….
20

- Hij/zij zal zich onthouden van multipele relaties (inclusief seksuele) met de
supervisant.
- Hij/zij geeft regelmatig zijn indrukken over het professioneel functioneren van de
supervisant, uitmondend in halfjaarlijkse schriftelijke evaluaties, die hij/zij met de
supervisant bespreekt en aan de opleidingscommissie toezendt, met zo nodig
aanbevelingen over te nemen maatregelen.
- Hij/zij beheert het supervisiecontract en draagt dit na afloop van de supervisie over
aan de coördinator supervisies van de opleidingscommissie.
TAKEN EN VERANTWOORDELIJKHEDEN VAN DE SUPERVISANT:
- De supervisant zal zich inzetten om de gestelde doelen in samenwerking met de supervisor
te bereiken en stelt zich daartoe open voor feedback, kritiek en formele evaluaties door de
supervisor.
- Hij/zij zal zich houden aan alle ethische, wettelijke en institutionele vereisten voor het doen
van psychotherapie.
- Hij/zij zal zich onthouden van multipele relaties (inclusief seksuele) met patiënten en andere
betrokkenen, omdat deze het risico van misbruik of gebrek aan objectiviteit met zich mee
kunnen brengen.
- Hij/zij zal zich houden aan de afgesproken tijden voor supervisie.
- Hij/zij zal op de volgende manier(en) verslag doen van de therapiezittingen:
- mondelinge en/of schriftelijke therapieverslagen met de volgende opzet: ….
- audio- en video-opnames
- Hij/zij maakt een schriftelijk verslag van elke therapiezitting en van elke supervisiezitting.
Het verslag van de supervisiezitting wordt met de supervisor besproken en zo nodig
aangevuld en gecorrigeerd.
- Bij verhindering laat de supervisant dit de supervisor zo spoedig mogelijk weten op de
volgende wijze(n): …. en zoekt z.s.m. contact voor het maken van een nieuwe afspraak.
- Eventuele verschillen van mening, conflicten dient de supervisant z.s.m. openlijk met de
supervisor te bespreken.
- Hij/zij sluit zo nodig tijdig een wettelijke aansprakelijkheidsverzekering voor zijn
beroepsmatig functioneren.
- Hij/zij geeft regelmatig feedback over de wijze waarop hij/zij de supervisor en het
supervisieproces ervaart, uitmondend in halfjaarlijkse schriftelijke evaluaties.
- Ook vult hij als zelfbeoordeling zelf de evaluatieformulieren in zoals de supervisor die over
hem invult.
DE SUPERVISIERELATIE.
- De supervisie is een twee-richtingsproces, waarin de groei van de supervisant wordt
bevorderd door een weliswaar asymmetrische, maar wel gelijkwaardige relatie tussen twee
volwassenen, waarin de autonomie van de supervisant wordt gerespecteerd.
Naam en handtekening supervisor: Plaats en datum:
Naam en handtekening supervisant: Plaats en datum:
21

Bijlage 4.
Beoordelingsformulier door supervisor. okt. 2011
gebaseerd op:Stichting Postdoctorale Beroepsopleidingen GGZ Amsterdam
BEOORDELINGSFORMULIER SUPERVISIE
Psychodynamische psychotherapie volwassenen
Naam supervisant
Naam supervisor
Praktijkinstelling/afdeling
Is dit een jaarlijkse of een eindbeoordeling?
Datum eerste en laatste supervisie zitting
Frequentie supervisie zittingen
Duur supervisie zittingen
Aantal supervisie zittingen
Aantal aanwezige supervisanten
Aantal therapie zittingen
1. UW OORDEEL OVER SUPERVISANT IN DIENS FUNCTIONEREN ALS
PSYCHOTHERAPEUT
Criteria: 0. niet van toepassing of (nog) niet te beoordelen 1. onvoldoende 2. zwak
3. matig 4. voldoende 5. ruim voldoende 6. goed 7. zelfstandig.
Betekenis van de schaalwaarden:
0 N.v.t. De vraag is niet van toepassing of (nog) niet te beoordelen.
1. Onvoldoende. De supervisor moet er bovenop zitten om te bewerkstelligen dat
supervisant de basis taken op dit gebied uitvoert.
2. Zwak. Vereist voordurende supervisie en begeleiding om routine taken op dit terrein uit
te voeren. Ingewikkelder taken kunnen helemaal niet zonder supervisie gedaan worden.
3. Matig. Vereist enige supervisie en begeleiding bij het uitvoeren van routine taken op dit
gebied. Vereist begeleiding, training, onderwijs en voortdurende supervisie om meer
gevorderde taken te kunnen uitvoeren.
4. Voldoende. Beheerst routine taken op dit gebied. Heeft doorgaande supervisie nodig voor
het uitvoeren van meer gevorderde taken.
5. Ruim voldoende. Beheerst routine taken op dit gebied. Heeft af en toe supervisie nodig
voor het uitvoeren van meer gevorderde taken.
6. Goed. Beheerst routine taken op dit gebied. Kan nog profiteren van enige supervisie over
meer gevorderde en niet-routine taken op dit gebied.
7. Zelfstandig. Functioneert op zelfstandig niveau en is in staat om anderen op dit gebied te
onderwijzen. Heeft geen behoefte meer aan supervisie, maar maakt gebruik van
consultatie als dat nodig is.
Na 1 jaar dient voor elke vraag niveau 3 bereikt te zijn. (“onder leiding van de supervisor”)
In de middenfase dient voor elke vraag niveau 5 bereikt te zijn. (“redelijk zelfstandig met
enige steun”)
22

Na de eindfase dient voor elke vraag niveau 6 of 7 bereikt te zijn.(“consistent en
zelfstandig”)
(Zie ook: “Leerdoelen voor supervisie evaluaties “.)
Vragen:
1. Het vermogen om een karakter-/structurele diagnose van de patiënt te formuleren, een
indicatie te stellen en het behandelplan te maken en met de patiënt te bespreken.
Norm: Beginfase: onder leiding van de supervisor
Middenfase: redelijk zelfstandig met enige steun
Eindfase: consistent en zelfstandig
Opmerkingen:
0 1 2 3 4 5 6 7
2. Het vermogen om een behandelkader en een therapeutische werkrelatie tot stand te
brengen en te onderhouden.
Norm: Beginfase: onder leiding van de supervisor
Middenfase: redelijk zelfstandig met enige steun
Eindfase: consistent en zelfstandig
Opmerkingen:
0 1 2 3 4 5 6 7
3. Het vermogen om empathisch het affect van de patiënt te herkennen en te verwoorden, en
om daarbij de voor elke patiënt verschillende optimale nabijheid en optimale therapeutische
neutraliteit te handhaven.
Norm: Beginfase: onder leiding van de supervisor
Middenfase: redelijk zelfstandig met enige steun
Eindfase: consistent en zelfstandig
Opmerkingen:
0 1 2 3 4 5 6 7
4. Het vermogen om indien nodig de vrije associatie op gang te helpen.
Norm: Beginfase: herkent het als supervisor het signaleert
Middenfase: begint het zelfstandig te herkennen, met enige steun
Eindfase: herkent het consistent en zelfstandig
0 1 2 3 4 5 6 7
23

Opmerkingen:
5. Het vermogen om dominante onbewuste thema’s (zoals b.v. dominante objectrelatie
eenheden en patronen) te herkennen en dit begrip middels adequate interventies over te
brengen.
(B.v. gebruik van eigen primair proces in dienst van het therapie proces;
ontvankelijkheid voor en het vermogen tot fantaseren over en associëren op het
materiaal dat de cliënt brengt.)
Norm: Beginfase: herkent het als supervisor het signaleert
Middenfase: begint het zelfstandig te herkennen, met enige steun
Eindfase: herkent het consistent en zelfstandig
Opmerkingen:
0 1 2 3 4 5 6 7
6. Het vermogen om weerstanden tijdig te herkennen en adequaat te confronteren en te
clarificeren, en om zo nodig langdurige perioden van weerstand te verdragen.
Norm: Beginfase: herkent het als supervisor het signaleert
Middenfase: begint het zelfstandig te herkennen, met enige steun, en kan in
toenemende mate tactvol confronteren, clarificeren en interpreteren.
Eindfase: herkent en hanteert het consistent en zelfstandig
0 1 2 3 4 5 6 7
Opmerkingen:
(indien niet adequaat, welke reacties vertoont supervisant dan?)
7. Het vermogen om adequaat met overdrachtsverschijnselen om te gaan.
Norm: Beginfase: herkent het als supervisor het signaleert
Middenfase: begint het zelfstandig te herkennen, met enige steun, en kan in
toenemende mate tactvol confronteren, clarificeren en interpreteren.
Eindfase: herkent en hanteert het consistent en zelfstandig
0 1 2 3 4 5 6 7
Opmerkingen:
(indien niet adequaat, welke reacties vertoont supervisant dan?)
24

8. Het vermogen tot zelfanalyse.
(De mate waarin supervisant zijn/haar eigen associaties en affecten opmerkt en zich bewust is
van de betekenis ervan; de mate waarin hij/zij in staat is de onbewuste oorsprong van
tegenoverdrachtsreacties op te sporen en optimaal te benutten.)
Norm: Beginfase: herkent het als supervisor het signaleert
Middenfase: begint het zelfstandig te herkennen, met enige steun, en kan het in
toenemende mate gebruiken om patiënt beter te begrijpen
Eindfase: herkent het consistent en zelfstandig en hanteert het zonder schaamte
als informatie over de patiënt
0 1 2 3 4 5 6 7
Opmerkingen:
(indien niet adequaat, welke reacties vertoont supervisant dan? Zijn er hardnekkige
tegenoverdrachtsverschijnselen, die negatieve invloed uitoefenen op het therapieverloop?)
9. Het vermogen tot adequaat interveniëren: de patiënt op het juiste tijdstip en de juiste
manier begrijpen, en dit begrip soepel te hanteren t.b.v. exploratie, clarificatie, confrontatie en
interpretatie.
Norm: Beginfase: onder leiding van de supervisor
Middenfase: redelijk zelfstandig met enige steun
Eindfase: consistent en zelfstandig
Opmerkingen:
0 1 2 3 4 5 6 7
10. Het vermogen om het therapieproces op korte en langere termijn te begrijpen en om dit
klinisch-theoretisch te verwoorden.
Norm: Beginfase: slaagt hierin dankzij intensieve begeleiding door de supervisor
Middenfase: begint het meer en meer zelfstandig te doen
Eindfase: doet het consistent en zelfstandig
Opmerkingen:
0 1 2 3 4 5 6 7
25

2. UW OORDEEL OVER SUPERVISANT IN DE SUPERVISIERELATIE
0. n.v.t. of (nog) niet te beoordelen 1. (ontbreekt) 2. (onvoldoende) 3. (matig; net voldoende)
4. (ja) 5. (zeer zeker)
1. Het vermogen om leerdoelen te stellen en zo nodig bij te stellen.
0 1 2 3 4 5
Opmerkingen:
2. Het vermogen om zich als therapeut in zijn/haar vakvaardigheid aan de supervisor te
tonen.
0 1 2 3 4 5
Opmerkingen:
3. Het vermogen om zich als therapeut discutabel te stellen:
(In hoeverre kan supervisant missers, moeilijkheden en tegenoverdrachtsproblemen met
de supervisor te bespreken zonder overmatige afweer; blijft "working-alliance" intact
tijdens probleemdiscussies ?).
0 1 2 3 4 5
Opmerkingen:
4. Mate waarin supervisant productief gebruik maakt van de geboden feedback.:
0 1 2 3 4 5
Opmerkingen:
3. OPEN VRAGEN:
1. Hoe verloopt de supervisie in het algemeen?
2. Hoe ervaart u de wijze waarop de supervisant functioneert?
3. Komt dat overeen met de opinie van de supervisant?
4. Zo nee, waarin is er verschil van mening?
5. Wat zijn de sterke en minder sterke punten van de supervisant?
6. Welke werkdoelen, resp. afspraken ter verbetering zijn er geformuleerd?
26

4. SAMENVATTEND OORDEEL.
1. (nee) 2. (onvoldoende) 3. (matig; net voldoende) 4. (ja) 5. (zeer zeker)
1. Vindt u dat supervisant zich ontwikkeld heeft in het supervisieproces?
1 2 3 4 5
Opmerkingen:
2. Is het niveau van de supervisant passend bij de fase van de opleiding?
1 2 3 4 5
Opmerkingen:
3. Vindt u dat supervisant nu in staat is tot zelfstandiger werken?
1 2 3 4
Zo nee (1), waarom niet?:
4. Verwacht u dat supervisant in de toekomst in staat zal zijn zelfstandig te werken?
(bij zelfstandig werken hoort ook tijdig hulpbehoefte onderkennen):
1 2 3 4 5
Zo nee (1), waarom niet?:
Wilt u hieraan bepaalde condities verbinden?:
(meer ervaring opdoen, eigen leertherapie e.d.)
5. Wat raadt u (uzelf en) andere supervisoren aan om in het vervolg bij het werk met
deze supervisant als leerpunten / aandachtspunt(en) te nemen?:
27

5. CONCLUSIE: : ONVOLDOENDE / VOLDOENDE / GOED
Eventuele slotopmerkingen:
Datum: Handtekening supervisor: Handtekening supervisant:
(Voor gezien)
(ingevulde formulieren, voorzien van originele handtekeningen, aan de coördinator
toezenden)
28

Bijlage 5.
EVALUATIEFORMULIER SUPERVISOR DOOR SUPERVISANT
Naam supervisant:
Naam supervisor:
Praktijkinstelling::
Supervisieperiode:
1. Van welke mogelijkheden, die de supervisie u heeft geboden, heeft u vooral
gebruik gemaakt?
2. Welke bijdrage heeft de supervisie aan uw professionele vorming geleverd?
Wat hebt u in deze supervisie geleerd?
3. Voelt U zich na deze supervisie meer in staat om deze therapiemethode toe te passen?
1. (nauwelijks) 2. (voldoende) 3. (zeer goed)
Toelichting:
4. Is U na deze supervisie meer duidelijk geworden of U voldoende affiniteit met
deze therapiemethode heeft?
1. (nauwelijks) 2. (voldoende) 3. (zeer goed)
Toelichting:
5. Welke ontwikkeling heeft er plaats gevonden in het supervisieproces?
6. Hoe zou u de supervisiestijl van de supervisor onder woorden willen brengen?
29

7. Hoe hebt u deze stijl ervaren?
8. Bent u tevreden over:
de inzet van de supervisor ? 1 2 3
de begeleiding van uw leerproces? 1 2 3
de frequentie van de supervisie? 1 2 3
de tijdsduur per supervisiezitting? 1 2 3
het aantal supervisiezittingen? 1 2 3
de setting (individuele s.v./groeps s.v.)? 1 2 3
9. Wat hebt u gemist in deze supervisie?
10. Welke suggesties zou u uw supervisor willen meegeven?
11. Aan welke aspecten wilt u in uw volgende supervisie werken?
12. Zou u deze supervisor aan een collega aanbevelen? ja nee
13. Zou u te zijner tijd eventueel weer naar deze supervisor teruggaan? ja nee
14. Heeft u nog andere opmerkingen over deze supervisie?
Datum:
Handtekening supervisor voor gezien: Handtekening supervisant:
30