METAMORFOSE - Art Valley

voor leerkrachten
basisonderwijs Ede
METAMORFOSE
mede mogelijk
gemaakt door
de Gemeente Ede

Inhoud
Ovidius Introductie van de schrijver van Metamorfose 3
Wachten op Apollo Leestip boek van Lida Dijkstra 3
Metamorfose Arachne Kort verhaal om voor te lezen 4
Metamorfose Korte verklaring van het begrip 5
Zeven lestips Handenarbeid, tekenen en school t.v. 5-7
Escher De koning van de metamorfose met internettip 8
Drie lestips Tekenen, knutselen en tekenen voor twee 9-10
Lestip Hoedjesparade individueel of met de klas 11
Hoedjesparade Fotogalerie en internet 12
Wat nog meer Bezoek scholen en kunstkijkspel 13-14

Geachte leerkracht,
Deze brochure bevat diverse lestips.
Deze lestips geven u enkele ideeën om
naast het kijken en luisteren de leerlingen
aan te zetten om metamorfose in beeld te
brengen.
Wij dagen u en uw leerlingen uit om aan de
slag te gaan met ‘Metamorfose’.
Laat het een geweldige motor worden om
te genieten van de inspirerende verhalen en
de hierop gebaseerde kunst.
Verhalen vertellen, metamorfose, fantasie
en verwondering. Kunst prikkelt en zet aan
tot nadenken. Maar voor de kinderen is het
vooral leuk om er mee aan de slag te gaan.
Met uw hulp en uw enthousiasme hoop ik
dat het Kunstfestival Ede een succes gaat
worden. Doe mee, ieder op een eigen
manier. Maak de jeugd van Ede in oktober
en november een metamorfose rijker.
In de klas aan de slag?
Maak een foto van de resultaten.
Mail deze naar: info@artvalley.nl.
Op de website van het Kunstfestival
Ede is hiervoor een speciaal prikbord
gereserveerd.
www.kunstfestival-ede.nl
Het 3e Kunstfestival Ede wil u
en uw leerlingen kennis laten
maken met ‘Metamorfose’.
Niets moet - alles mag.
Maar we vinden het wel heel erg leuk
als u een onderdeeltje uit deze
brochure gaat gebruiken in de klas.
Heel veel plezier.
Tomiyuki Sakuta
Flowers I en II
Foto
70 x 100cm
2

Publius Ovidius Naso
43 voor Chr. - 25 na Chr.
Ruim 2000 jaar geleden, in de tijd dat
Christus werd geboren, schreef Ovidius zijn
beroemdste werk: ‘Metamorfosen’.
Een epos van 15 boeken met vertellingen uit
de Griekse en Romeinse mythologie.
Een kleurrijke reeks verhalen waarin telkens
een gedaanteverwisseling plaats vindt.
De verhalen lopen van het begin van de
aarde tot aan de tijd van keizer Augustus in
Rome.
Metamorfosen werd een onuitputtelijke
bron voor kunstenaars. In opera, dans,
toneel, film, theater, literatuur en in de beeldende
kunst komen vele thema’s en figuren
telkens opnieuw tot leven. Denk maar aan
het prachtige liefdesverhaal van Orpheus en
Euridice. Een epos waarin we kennis maken
met vele goden, de onderwereld, de liefde,
de wanhoop en trouw. (Afgelopen zomer
weer opgevoerd in de tuin van Paleis Soestdijk).
De goden, zoals Ovidius ze beschrijft hebben
vele menselijke trekjes, ze zijn jaloers,
kleinzerig, ondeugend, trots en verliefd.
Ook de helden zijn niet altijd verstandig
bezig: Koning Middas die na zijn wens alles
wat hij aanraakt in goud laat veranderen en
zo bijna van de honger omkomt. De hoogmoed
van Icarus, die met zijn zelf gemaakte
vleugels te dicht bij de zon komt en neerstort
op de aarde. De babbelzieke nimf, die
gestraft wordt: ze kan slecht spreken in de
herhaling van het gesproken woord van een
ander (Echo). Narcissus, de jongeling die
verliefd wordt op zijn eigen spiegelbeeld
aan de waterkant. Elke vertelling laat je
kennismaken met gedaanteverwisselingen:
Niets is wat het lijkt.
3
Ovidius die Metamorfosen schrijft
houtsnede uit 1586
Orpheus & Euridice
LEESTIP
Speciaal voor de jeugd schreef Lida
Dijkstra: ‘Wachten op Apollo’.
In dit boek wordt op speelse wijze
enkele mythen uit metamorfosen
verteld. De schrijfster heeft een mooie
vorm gekozen, waarbij het epos zijn
karakter heeft bewaard.
Het is verrassend en humoristisch.
In 2002 werd dit boek
bekroond met een vlag
en wimpel door de
griffeljury.
Uitgever: lemniscaat
isbn 90 5637 385 4
In de bibliotheek van
Cultura: kinderafdeling
code J 862

Metamorfose, prikkelt de fantasie
en neemt je mee…..
Een bekend verhaal uit het epos
van Ovidius is het verhaal van
Arachne (om voor te lezen)
Een jong meisje, Arachne, kon heel goed
weven. Zij maakte kleden met hele kleurige
voorstellingen van dieren en de natuur. Alle
mensen waren er enthousiast over, maar zij
raakte te veel gewend aan al die bewondering.
‘Er is niemand die zo goed kan weven
als ik’, zei ze. ‘Ook de godin Minerva niet. Ik
zou zo van haar winnen als we een weefwedstrijd
zouden houden. Waarom zou een
Godin beter zijn dan ik? Ik weet zeker dat ik
de kampioen ben’.
De mensen schrokken van deze uitroep:
sssst, praat niet zo, een mens is nooit beter
dan een god. Zo sprak ook een oude vrouw
met grijze haren, leunend op een stok: ’Hoe
Minerva en Arachne
haal je het in je hoofd om te beweren dat je
beter bent dan de godin Minerva, besef je
niet dat je je daarmee in de nesten werkt?’
Maar Arachne antwoordde: ‘ik mag rustig zeggen dat ik de beste ben, ik daag haar uit, waar
blijft ze? Durft ze niet?’
‘Dat durft ze zeker wel, ze is er al!’ zei het oude vrouwtje met een krachtige stem. En terwijl ze
dat zei, veranderde de vrouw in een prachtige godin.
Beide vrouwen namen plaats achter het weefgetouw en de wedstrijd begint.
Minerva weeft in haar kleed een afbeelding van de goden, stoere helden die sterker zijn dan
mensen. Arachne weeft een afbeelding van goden die van gedaante veranderen en zo de
mensen voor de gek houden. Een prachtig resultaat met veel kleuren , waarmee ze de weefwedstrijd
wint.
Minerva is woedend, scheurt het kleed in stukken en stormt op Arachne af. Geschrokken
probeert Arachne te vluchten, maar voordat ze het weet wordt ze besprenkeld met een toverdrank.
Minerva roept uit: ‘Jij hoogmoedig kind ! De knapste op aarde zul je zijn…. Blijf voor altijd
weven...’ De druppels sissen op het hoofd van Arachne.
Ze verandert: haar lijf wordt bol en rond en haar armen en benen veranderen in dunne
sprieten: ze is een spin geworden! En tot de dag van vandaag blijft de spin haar web weven.
(arachne = Grieks voor spin).
4

Metamorfose
Metamorfose betekent gedaanteverandering.
In het verhaal van Arachne verandert de oude vrouw in een prachtige godin, het meisje
verandert in een spin.
In de natuur zien we prachtige voorbeelden van metamorfose: Denk maar aan de rups die in
een vlinder verandert en het visje dat uitgroeit tot een kikker.
In vele verhalen vinden veranderingen plaats door een toverdrankje en/of toverspreuk:
Doornroosje, Merlijn de tovenaar, Harry Potter etc.
Bekende spreuken zijn: Hocus Pocus, Pilatus Pas, Ik wou dat….,Abacadabra, Simsalabim.
Ovidius vertelt in zijn epos zeer tot de verbeelding sprekende verhalen.
Verhalen van gedaanteverwisselingen. Niets blijft wat het is, alles verandert.
Het kleed van Arachne vertelt ook een verhaal. Er was heel veel op te zien.
Het werd helemaal bijzonder omdat zij het mengen van kleuren toepaste. Met gele draden,
dicht naast die met een rode kleur, toverde zij een nieuwe kleur: oranje.
Zeven lestips
5
TIP KNUTSELEN
Knijpervlinder
Neem een koffiefilter, maak die nat
en laat er druppels ecoline op vallen.
Laten drogen, knip en vorm hiervan de
vleugels van de vlinder.
Versier een wasknijper en knijp de
vleugels er tussen (met meerdere
vlinders maak je een vrolijke vlinder
mobiel).
TIP SCHOOLTV
Van ei tot vlinder
www.schooltv.nl/beeldbank/
clip/20050115_vaneitotvlinder0

TIP VOORLEZEN
Rupsje Nooitgenoeg heeft honger. Hij
eet maar door. Als alle blaadjes op zijn,
begint hij aan taart, worst, snoep, fruit
en chocolade. Elke dag van de week
wordt hij een beetje dikker, totdat
hij verschrikkelijke buikpijn krijgt. Hij
bouwt een huisje om zich heen en aan
het eind van de week komt hij er weer
uit als een prachtige vlinder!
(4 tot 6 jaar)
TIP SCHOOLTV
Van kikkerdril tot kikker
www.schooltv.nl/beeldbank/
clip/20101210_kikkers01
TIP HANDENARBEID
Kikkers van klei
Maak van klei de stadia van dril tot
kikker. Op laten drogen en schilderen/
lakken. Daarna in goede volgorde
leggen.
6

7
TIP TEKENEN
Wereld vol kleur
Teken met een zacht potlood in zeer
dunne lijntjes een spinnenweb.
Op een apart vel heb je met verf het
‘maken’ van nieuwe kleuren al
uitgeprobeerd.
Laat in je web zoveel mogelijk kleurschakeringen
zien. Sla ook af en toe
een vakje over. Teken daarna met stift
de draden van het web en teken of
plak er een dikke zwarte spin in.
TIP TEKENEN
groen = geel + blauw
oranje = rood + geel
paars = rood + blauw
grijs = zwart + wit
bruin = geel + rood + blauw
rose = rood + wit
Verhalen vertellen
Met een tekening kun je een verhaal
vertellen. Je maakt een wereld met
heel veel kleur, waarin mensen,
planten en dieren kriskras op het
papier komen te staan. Leve je fantasie.
Zit er een ‘gedaanteverandering’ bij?
Hang alle tekeningen op. Zo maak je
samen een expositie met heel veel
verhalen.

Escher
Voor veel kunstenaars is gedaanteverandering
(metamorfose) een inspiratiebron.
Tekeningen maken, een wonderlijke wereld
creëren, daar zijn kinderen ook heel goed
in. Fantasie en werkelijkheid kunnen heerlijk
door elkaar heenlopen. Wij hebben de
graficus Escher uitgelicht om een indruk
te geven van wat een kunstenaar met het
onderwerp ‘metamorfose’ kan doen.
Als kind tekende Escher graag en veel.
Hij was niet zo’n goede leerling op school,
maar zijn tekentalent en zijn fantasie hebben
hem wereldberoemd gemaakt. Hij
maakte ingenieuze, wonderlijke prenten
waarbij niets is wat het lijkt.
Tekenen
TIP INTERNET
www.mcescher.nl
http://miekerozing.nl/?s=escher
www.escherinhetpaleis.nl
Maurits Cornelis Escher (1889 - 1972)
Elke afbeelding daagt je uit om telkens
opnieuw te kijken. Bekende voorbeelden
van Eschers werk zijn ‘Tekenen’, waarin twee
handen elkaar tekenen, ‘Lucht en Water’,
waarin een samenspel van licht en schaduw
ervoor zorgen dat vissen in het water overgaan
in vogels in de lucht. ‘Dag en Nacht’,
waarin zwarte vogels in een landschap
overgaan in witte vogels die ’s nachts vliegen.
‘Klimmen en Dalen’, waarin rijen mensen
in een oneindige lus trappen op- en aflopen.
De kunstwerken zijn te zien op de officiële
M.C. Escher-website.
Aan één van zijn werken gaf Escher de titel
‘Metamorphose’. Hij maakte er tussen 1937
en 1968 drie versies van. Escher noemde
zijn werk zo, omdat alles in zijn gravures in
beweging is en van gedaante wisselt: een
vogel wordt een vis, een kubus een stadje,
een vuurtoren een schaakbord enz. De hele
reeks metamorfosen is te zien in Het Paleis,
een museum in Den Haag.
8

Drie lestips
Escher veranderde zijn wereld, nu jij!
TIP TEKENEN
FLipboekje
Materiaal: 20 strookjes stevig papier
van 10,5 cm breed en 5 cm hoog (een
A4 = 21 x 29,7 cm) en 2 knijpers (of 2
splitpennen of elastiekje).
Ga uit van een kantlijn van 2 cm. Teken
op het eerste strookje een figuurtje.
Op de volgende strookjes komt steeds
een kleine verandering. Strookjes
achter elkaar tot een boekje maken.
Zet de lege randen vast met 2 knijpers
(kies eventueel voor een sjabloontje
voor de hoofdfiguur).
Voorbeelden flipboekjes zijn te
vinden op:
http://youtu.be/9X7cfU4umaM
9
TIP TEKENEN VOOR TWEE
Een fantasierijke figuur in
drie stappen
Opdracht voor 2 kinderen:
Vouw een A4 in drie gelijke delen.
Teken op het bovenste stuk papier een
hoofd en laat de lijntjes van de nek tot
voorbij de eerste vouwlijn lopen.
Ruil het vouwwerk met je buurman/
vrouw, die de romp tekent zonder
jouw tekening te zien. De laatste
tekenaar tovert een stel benen naar
keuze. Klaar.
Niet gek genoeg? Begin opnieuw.
Tevreden? Maak hem af met felle
kleuren verf, wasco, stift, glitters, etc.
Knip uit en maak van alle figuren één
groot werkstuk en plaats deze op de
site van het Kunstfestival Ede.

TIP KNUTSELEN
Plaats jezelf in een nieuwe
wereld
Beschilder vier tekenvellen met verschillende
kleurtjes waterverf. Laat de
verf speels in elkaar overlopen. Kies
er eventueel voor om eerst met wascokrijt
te kleuren of… gebruik zout
voor een mooie textuur. Laat de vellen
drogen.
Knip cirkels van diverse grootte uit
deze vellen papier. Ruil, als je dat wil,
beschilderd papier met iemand anders.
Maak een mooie compositie van de
ruimte op stevig zwart papier. Knip de
astronaut uit en plak er een fotootje
van jezelf in.
Plak de planeten en de astronaut vast.
Versier met glitters of confetti uit de
perforator om sterren aan de hemel
toe te voegen.
Kijk voor printversie van
de astronaut op:
www.kunstfestival-ede.nl,
onder het kopje ‘Scholen’.
10

Hoedjesparade
Als een kind een hoedje opzet is er sprake van een kleine metamorfose. Je wordt een prinses,
een zeerover, een kok of een ...
Maak er een foto van en stuur hem naar info@artvalley.nl en hij komt op de website van het
Kunstfestival Ede.
11
TIP FOTO
Op het marktplein in Ede staat een
groot beeld van Auke de Vries.
Gemaakt in 2005.
Allemaal hoedjes van staal.
Laat je voor dit beeld met je hoed
fotograferen. Dit kan natuurlijk ook
met je ouders of klasgenoten.
TIP METAMORFOSE
Breng een hoedje van thuis mee
of maak er een.
Hoeden en petten, een kroon of een
puntmuts. Een hoedje van papier, een
helm of een hoge hoed.
Zet hem op en je bent een ander
mens.

Fotogalerie vol met suggesties
Werkstukken op de website van het Kunstfestival Ede
Maak een foto en mail naar de webmaster:
info@artvalley.nl
Hij geeft ze dan een mooi plaatsje op de website.
12

Met de klas naar Metamorfose
Het is mogelijk om met de klas (bovenbouw)
één van de expositielocaties te
bezoeken.
Elke locatie heeft een kort programma:
- Voorlezen van een verhaal uit het
boek ‘Wachten op Apollo’
- Toelichting op de geëxposeerde
kunstwerken
- Start Kunstkijkspel
- Glaasje limonade
Artlease | Contemporary Art en Cultura
Het Station Lunteren
13
PEK
Huis Kernhem
De Kijkdoos Bennekom
Neem om een bezoek te plannen eerst contact op:
Het Station Lunteren Susanne Vleesch du Bois 06-23239131
Huis Kernhem Toon Nagel 06-41320839
Artlease en Cultura Ria van Dijk 06-22997373
PEK Yoke Ferwerda 06-55945133
De Kijkdoos Bennekom Els Otten 0318-417711

Kunstkijkspel
Speciaal voor leerlingen uit groep 7 en 8 is
er een kunstkijkspel gemaakt.
Om de kinderen te stimuleren een bezoek
te brengen aan de exposities vragen wij u
de flyer ‘Welkom bij het kunstkijkspel’ in de
klas uit te delen.
Op elk van deze locaties kun je beginnen.
Pak je potlood en ga aan de slag.
Het leukste is natuurlijk als je alle werken in
het echt gaat bekijken.
Je hebt de hele maand november de tijd.
Maar lukt dit niet, dan kun je kijken op de
website: www.kunstfestival-ede.nl.
Kom kijken en speel het kunstkijkspel.
Lever jouw oplossing in bij één van de zes
locaties.
Na 30 november verloten we onder de
inzenders driemaal de volgende prijs:
Met vijf personen pannenkoeken eten bij
Kernhem.
14

3e Kunstfestival Ede
Metamorfose
November 2012
Het Station Lunteren
Huis Kernhem Ede
PEK Ede
Cultura Ede
Artlease | Contemporary Art Ede
De Kijkdoos Bennekom
Uitgave Artvalley
Samenstelling Ria van Dijk
Coördinatie scholen Ottelien Groenenberg
Coördinatie festival Artlease | Contemporary Art
Vormgeving Com Combi en Jeroen Hertogh
Met dank aan Gemeente Ede
Artvalley Molenstraat 41 6711AW Ede – 0318 653689 – www.artvalley.nl – info@artvalley.nl