en Biotechnologie, Flor Verschaeren, 2012 - Regionaal Landschap ...

1 Abstract
Knoteiken zijn landschappelijk en cultuurhistorisch zeer waardvol en wenst men deze
bomen te behouden dan moet er nu actie ondernomen worden. Regionaal Landschap
Rivierenland voert een inventarisatie uit van de knoteiken met het oog op het proactief
contacteren van de eigenaars van knoteiken met achterstallig onderhoud. De eigenaars
kunnen aanspraak maken op middelen van het Agentschap Onroerend Erfgoed via de
landschapsanimator van het regionaal landschap.
In dit werk wordt de inventarisatie van aanwezige knoteiken behandeld in de relictzone
Open akker- en valleigebied Land van St.-Katelijne-Waver door het Regionaal landschap
Rivierenland en meer specifiek de deelgebieden op het grondgebied van Heist-op-den-
Berg. Deze inventarisatie maakt deel uit van een groter, nog te realiseren, project namelijk
de inventarisatie van de knoteiken in de relictzones in de gemeenten Heist-op-den-Berg,
Putte, St.-Katelijne-Waver en Bonheiden.
Er werden 255 knoteiken geïnventariseerd in vijf deelgebieden van de relictzone met een
totale geïnventariseerde oppervlakte van het 267 hectare.
De knoteiken zijn nog in redelijke staat, slechts 16%is dood of ten dode opgeschreven. De
meeste knoteiken (66%) bevinden zich in uitstekende conditie. De categorie behoorlijk
(18%) bestaat uit eiken die dringend geknot moeten worden of waar externe factoren, zoals
gestegen waterstand, de vitaliteit aantasten
Uit de inventarisatie blijkt dat 47% van de knoteiken recent gesnoeid is, 19% heeft echter
een knotbeurt nodig aangezien ze lang geleden geknot zijn. 34% van de knoteiken heeft
zeer dringend een knotbeurt nodig, men spreekt hier van achterstallig beheer.
4

2 Voorwoord
In dit voorwoord wens ik het team van Regionaal Landschap Rivierenland te danken voor
de medewerking aan de totstandkoming van dit werk. In het bijzonder dank ik Tim Ghysels
die me in het knoteikenproject begeleidde.
Voorts wil ik mijn promotor, Mevr. Op de Beeck, danken voor de begeleiding van dit werk.
Ook dank ik de Hogeschool Gent en de faculteit Natuur en Techniek.
5

3 Inhoudsopgave
1 Abstract ..................................................................................................................................... 4
2 Voorwoord ................................................................................................................................. 5
3 Inhoudsopgave .......................................................................................................................... 6
4 Lijst met gebruikte afkortingen ................................................................................................... 7
5 Inleiding ..................................................................................................................................... 8
6 Situering van het project ............................................................................................................ 9
7 Knotbomen .............................................................................................................................. 10
7.1 Knotbomen ....................................................................................................................... 10
7.2 Cultuurhistorische waarde knotbomen .............................................................................. 11
7.3 Vormen van knotbomen .................................................................................................... 14
7.4 Beheer en onderhoud ....................................................................................................... 16
7.4.1 Omlooptijd .................................................................................................................. 16
7.4.2 Onderhoud ................................................................................................................. 18
7.5 Besluit knotbomen ............................................................................................................ 22
8 Project ..................................................................................................................................... 23
8.1 Knoteiken .......................................................................................................................... 23
8.2 Afbakening van de regio. .................................................................................................. 27
8.2.1 Relictzone Open akker- en Valleigebied Land van St.-Katelijne-Waver ...................... 30
8.3 Methodiek ......................................................................................................................... 35
8.3.1 Inventarisatie ............................................................................................................. 35
8.3.2 Beschrijving van de resultaten ................................................................................... 38
8.3.3 Kaartmateriaal............................................................................................................ 55
8.4 Conclusie .......................................................................................................................... 61
9 Lijst met figuren ....................................................................................................................... 62
10 Lijst met tabellen ................................................................................................................... 64
11 Literatuurlijst ......................................................................................................................... 65
12 Bijlagen ................................................................................................................................ 67
12.1 Overzicht knotbomen ..................................................................................................... 68
12.2 Relictzones .................................................................................................................... 69
12.3 Kaart deelgebied Bergsebeek........................................................................................ 70
12.4 Open akker- en valleigebied Land van St.-Katelijne-Waver ........................................... 71
12.5 Inventarisatiefiche .......................................................................................................... 72
12.6 Inventarisatiefiche: veldwerk .......................................................................................... 73
12.7 Screenshot database ..................................................................................................... 74
6

4 Lijst met gebruikte afkortingen
RLRL
Regionaal Landschap Rivierenland
VLM
Vlaamse Landmaatschappij
INBO
Instituut voor Natuur en Bosbeheer
KLE
Kleine landschapselementen
HODB
Heist-op-den-Berg
R10132
Relictzone Open akker- en valleigebied Land van St.-Katelijne-Waver
7

5 Inleiding
Inleidend vindt u een korte beschrijving van het project en vervolgens wordt er een overzicht
gegeven van de verschillende knotbomen die voorkomen in ons landschap en hun
cultuurhistorische waarde. Er wordt ingegaan op hun economische, ecologische en
landschappelijke waarde. Het beheer en onderhoud van knotbomen wordt verder
uitgediept met aandacht voor de omlooptijd en knottechnieken.
De hoofdmoot van dit werk bestaat uit de inventarisatie van de knoteiken in Heist-op-den-
Berg en meerbepaald in de relictzone Open akker- en valleigebied Land van St.-Katelijne-
Waver. U vindt in dit deel een verdere toelichting over de knoteik als knotboom, de
afbakening van de regio. De inventarisatie en de methodiek worden besproken en de
bekomen resultaten worden weergeven in figuren en tabellen. Het deel wordt afgesloten
met het bekomen kaartmateriaal en een conclusie.
Afsluitend vindt u de lijst met figuren, lijst met tabellen, de literatuurlijst en de bijlagen.
8

6 Situering van het project
Regionaal Landschap Rivierenland voert een inventarisatie uit van de knoteiken met het
oog op behoud van deze landschappelijk en cultuurhistorisch waardevolle bomen.
De knoteiken in de relictzones en ankerplaatsen op het grondgebied van Heist-op-den-
Berg, Putte, St;-Katelijne-Waver en Bonheiden worden beschreven en in kaart gebracht.
Men inventariseert enkel de relictzones en ankerplaatsen aangezien de
landschapsanimator hier zijn middelen kan gebruiken. Deze middelen zijn afkomstig van het
Agentschap Onroerend Erfgoed en de landschapsanimator kan deze enkel gebruiken in de
ankerplaatsen en relictzones.
Na de inventarisatie kan men de eigenaars die bomen hebben met achterstallig onderhoud
proactief contacteren. Zij kunnen aanspraak maken op de middelen van het Agentschap
Onroerend Erfgoed via de landschapsanimator.
9

7 Knotbomen
7.1 Knotbomen
Het merendeel van de knotbomen die voorkomen in het Vlaamse landschap zijn knotwilgen,
deze zijn dan ook zeer gekend bij het grote publiek. Er bestaan echter nog soorten die
geschikt zijn om te knotten: de es, de els, de linde, de populier, de beuk, de esdoorn en de
eik geknot.
De knoteik heeft in het werkingsgebied van Regionaal Landschap Rivierenland een hoge
cultuurhistorische waarde en is nu nog aanwezig. Het regelmatig beheer van deze bomen
blijft meestal echter uit, dit werk is een eerste stap tot het behoud van deze bomen. In het
volgende hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de knoteik. Hier behandelen we knotbomen
in het algemeen.
Een knotboom is een boom waarvan de top op regelmatig tijdstip wordt verwijderd. Een
verschil met toppen is dat bij knotten ook de zijtakken verwijderd worden. Men houdt een
lange takloze stam over (Verniest, s.a.) (Minkjan & Kruk, 2010).
Figuur 1: knotboom
(Minkjan & Kruk, 2010) duiden de afgeknotte plaats waarop de nieuwe scheuten beginnen
te groeien aan met de term kroon of pruik. Deze zal na de omlooptijd worden afgezet. Op
de plaats waar de takken zijn afgezet zal door het uitlopen van de slapende knoppen een
nieuwe pruik gevormd worden.
10

7.2 Cultuurhistorische waarde knotbomen
Knotbomen zijn een deel van de Europese culturele erfenis en bezitten een grote
landschaps- en natuurwaarde.
In een niet bosrijk gebied was de knotboom een middel om hout te bekomen. De pachtboer
kon zo het noodzakelijke gebruikshout oogsten van de bomen aan zijn velden, de boom en
de stam bleven echter eigendom van de eigenaar. De stam kapte men ook zodra er
tekenen waren van verval en er werden direct één of meerdere nieuwe bomen voor in de
plaats geplant. In bepaalde gebieden was het ook regel dat er voor elke gerooide knotboom
twee nieuwe moesten aangeplant worden (Tack, Van Den Brempt, & Hermy, 1993). De
eigenaars waren dus zeer beschermend over hun knotbomen, een praktijk die momenteel
afwezig is.
Het hout werd gebruikt voor verschillende doeleinden en in verschillende industrieën.
In de agrarische sector werd het stamhout gebruikt als constructiehout en om onderdelen
voor molens, wagens e.d. uit te maken. Het snoeihout, de zogenaamde tenen bij wilg,
werden gebruikt voor het vlechten van afschermingen, als onderbouw voor rieten daken,
rijshout voor bonen en voor allerlei vlechtwerk. Uit de dikkere takken weden ook
gereedschapsstelen en klompen vervaardigd. Als brandhout werd het hout gebruikt in
broodovens en in de kaasmakerij. De dunnere takken werden hiervoor samengebonden tot
takkenbossen. Een werkwijze die nog tot de twintigste eeuw gebruikt werd, is het begraven
van takkenbossen in gleuven als drainage. De wortels liet men ook niet verloren gaan, ze
werden gebruikt als brandhout (Minkjan & Kruk, 2010).
In de industriële sector werd het hout gebruikt voor het maken van klompen en het
vervaardigen van houtskool. Met de opkomst van de stoommachines werden er op grotere
schaal takkenbossen gebruikt. Bij de verbranding van takkenbossen komt er zeer snel veel
warmte vrij waardoor ze geschikt zijn voor het aansteken van ovens. Ook voor de
broodovens en de heetwaterstokerijen gebruikte men de takkenbossen.
In de weg- en waterbouw werden de tenen aangewend. De takkenbossen werden gebruikt
voor de bouw en onderhoud van dijken. Deze werden tot grote lengtes samengebonden tot
zinkstukken. Deze werden verzwaard met stenen en afgezonken om de waterbodem te
versterken. Zo creëerde men het fundament voor een dijk, maar ook de fundering voor
wegen werd opgebouwd met gevlochten matten.
De economische waarde van knotbomen is lang nihil geweest. Met de stijgende interesse in
hout als energieleverancier voor particulieren en bedrijven kan dit echter veranderen.
Particulieren tonen grote interesse in het hout van knotbomen, zo leiden verschillende
regionale landschappen mensen op tot knotters die bomen gratis komen knotten in ruil voor
het brandhout. (Regionaal Landschap Rivierenland, 2012). Industriële toepassingen van het
snoeihout zijn de verwerking ervan in energiecentrales en composteerbedrijven.
11

Knotbomen bezitten een hoge ecologische waarde. Niet alleen als deel van een ecologisch
grotere structuur, maar ook als schuil- en woonplaats op zich.
Flora
De knot van de boom stoelt uit na verloop van enkele jaren, bladeren en afgevallen takken
verzamelen zich in de knot en verteren tot humus. Deze vruchtbare humus vormt een
kiemplaats voor tal van planten (Provincie West-Vlaanderen, 2009).
Men maakt een onderscheid tussen epifyten zoals korstmossen, algen en mossen en
facultatieve epifyten zoals varens en vaatplanten. In een onderzoek naar de variatie van
plantensoorten bij knotwilgen telde men 109 soorten zaadplanten en varens, 34 soorten
korstmossen, 26 soorten mossen en 32 soorten paddenstoelen (Van den Hurk, 1995). Ook
op andere knotbomen vond men deze grote variëteit, zo telde men in een Noors onderzoek
bij knotessen 72 mossoorten, 84 korstmossen en 17 zaadplanten. Schimmels zijn aanwezig
op knotbomen, door de regelmatige kap en het ontstaan van grote wonden kunnen deze
gemakkelijk binnendringen (Mie & Botn, 1997).
Fauna
Uit Duits onderzoek (Braun & Konold, 1998) bleek dat aan wilgensoorten 450 soorten
insecten verbonden zijn, dit is meer dan aan beuken (98), berken (334) en eiken (424).
Door de huidige achteruitgang van de bijenpopulatie is het belangrijk hier te melden dat
bijen voordeel halen uit de vroege bloei van de wilg. Bijen halen hun eerst stuifmeel en
nectar van de wilgenkatjes aangezien wilg een van de weinige drachtplanten is die vroeg
bloeit. Ook mieren, zoals de boommier en glanzende houtmier treft men vaak aan op
knotbomen, ze maken hun nesten in het dode hout. De glanzende houtmier is afhankelijk
van bladluizen waar hij het sap van onttrekt. De wilgenbladluis is gebonden aan een aantal
wilgensoorten, de dromedarisluis komt ook veel voor op wilg. Er zijn nog meer insecten die
aan wilg gebonden zijn, bijvoorbeeld de wilgentopgalmug en wilgentakgalmug. Deze
profiteren van de verse jonge scheuten en bladeren die ontstaan door het veelvuldige
snoeien. Ook bladwespen profiteren hiervan en komen dus ook veelvuldig voor, het
geslacht Pontania is gebonden aan wilg (Minkjan & Kruk, 2010).
In een onderzoek nabij Stuttgart in Duitsland door Braun & Kobold (1998) werden 223
keversoorten geteld op knotwilgen. De kevers leven op de bladeren en de katjes maar ook
in het dode hout en in de humus of molm. Zo zijn er de juchtleerkever, het bronzen en
blauwe wilgenhaantje, de tweeoogwilgenboktor, de metaalgroene of –blauwe muskusboktor
en de weverboktor. In hetzelfde onderzoek kwam aan het licht dat ook libellen hun voordeel
halen uit de aanwezigheid van knotbomen. Zo legt de houtpantserjuffer haar eitjes in de
schors van knotwilgen die aan het water staan. Ook vlinders zijn aanwezig rond knotbomen.
Het onderzoek telde 162 soorten vlinders, voornamelijk nachtvlinders, die aan wilgen
verbonden zijn.
De holten leveren goede broedplaatsen voor diverse vogelsoorten. De holenbroeders, als
de ransuil, steenuil, koolmees en holenduif zijn het meest vertegenwoordigd maar ook de
wilde eend, scholekster en nijlgans treft men vaak aan in knotbomen (Figuur 2).
12

Figuur 2: broedende eend in pruik van knotwilg (Landgoed Hizzard, 2011).
Vleermuizen gebruiken knotbomen als schuilplaats overdag en als voortplantingsplaats.
Landschappelijk dienen de knotbomen in rijverband als oriëntatiepunten voor hun
vliegroutes.
Figuur 3: vleermuis in holte (Natuurmonumenten, 2012).
Naast de opgesomde soorten zijn er ook nog verschillende diersoorten die op een of
andere manier gebruik maken van knotbomen, zoals wezel, bunzing, muissoorten, hazen,
steenmarters, hermelijn e.d. (Minkjan & Kruk, 2010).
De grootste waarde van de knotbomen ligt in de ecologische en landschappelijke waarde.
Ze sieren het buitengebied en kenmerken de vergezichten in de agrarische landschappen.
Een knotboom geeft karakter aan het landschap en doorbreekt het beeld van de intensieve
landbouw. Hierin zit ook de recreatieve waarde, het is leuker vertoeven in een gevarieerd
landschap, de bewoners van het landschap voelen zich beter en fietsen en wandelen wordt
13

aangenamer (RLRL 2010). Door de schaalvergroting en de intensivering van de landbouw
verliest men niet alleen de traditionele functies van kleine landschapselementen maar
tevens de ecologische functies. Als klein landschapselement kunnen ze een stapsteen – en
corridorfunctie vervullen, zoals te zien in Figuur 4.
7.3 Vormen van knotbomen
Figuur 4: KLE als corridors (Dochy & Hens, 2005).
Men onderscheidt drie knotvormen, naargelang de knothoogte. Zo onderscheidt men de
hakhout of stoofvorm, de stoelvorm of griend en de gewone knotvorm.
Bij hakhoutbeheer worden de opschietende takken tot vlak tegen de grond afgezet, de
slapende knoppen gaan terug uitschieten en er ontstaat een hakhoutstoof. Hoe ouder de
stoof, hoe groter de diameter. Deze beheersvorm wordt toegepast in bossen en houtkanten
(Veestraeten, 2008) (Mouton, 2012).
14

Figuur 5: hakhout of stoofvorm (Natuurpunt, 2011).
De stoelvorm wordt hoger geknot, op een tiental centimeter (Agentschap voor Natuur en
Bos, 2008). Dit werd toegepast waar het oogsten van het rijshout centraal stond. Deze
grienden bevonden zich meestal op zeer natte tot moerasachtige gronden met eerder wilg
als boomsoort.
Figuur 6: stoelvorm (Veestraeten, 2008). Figuur 7: wilgengriend (Rijkswaterstaat,
s.a.).
De knotvorm heeft een rechte stam waarna er een knot of knoest volgt. De hoogte van de
knot hangt samen met de soort en het gebruik (Veestraeten, 2008). Zo zijn er bij kastelen
heel hoge knotbomen te vinden. Aangezien de eigenaars het vroeger als een
statussymbool zagen om zo een moeilijk te onderhouden, en dus dure, boom op hun
15

landgoed te hebben. Eiken werden meestal in knotvorm gesnoeid, dit omdat het hout van
de stam waardevol was (Tack, Van Den Brempt, & Hermy, 1993).
7.4 Beheer en onderhoud
Figuur 8: knotvorm
De knotbomen hebben hun traditionele functies, zoals te lezen in 7.2, grotendeels verloren.
Men knot nu om deze bomen, en bijhorende tradities, te behouden. De omlooptijd, dit is de
frequentie die aangehouden wordt bij het knotten, en de wijze van onderhoud, maken hier
deel van uit.
7.4.1 Omlooptijd
De omlooptijd verschilt naargelang het beheer dat men voert, zo zullen hakhoutgrienden
veel sneller geknot worden dan hogere knotvormen. Hoge knotbomen werden tussen de vijf
en zeven jaar geknot, hakhout en grienden kenden een intensiever beheer. De grienden
werden gekapt elke 3 tot 5 jaar, de nog intensievere hebben een 1-of 2jarige kapcylus
(Ministerie van LNV, 2008).
De omlooptijd verschilt ook van soort tot soort, zo hebben trage groeiers als eik en
haagbeuk een langere omlooptijd dan de snellere groeiers als wilg en es (Minkjan & Kruk,
2010). Een overzicht van verschillende soorten die men kan knotten vindt u in bijlage 12.1,
deze zijn gerangschikt volgens hun groeisnelheid.
16

Wanneer men de knotbomen meer ecologisch wil beheren houdt men een langere
omlooptijd aan, 10 tot 12 jaar (persoonlijke mededeling, Vaes, 2012).
Ook het rooien van de stam werd traditioneel bij de omlooptijd gerekend, deze kapte men
zodra er tekenen waren van aftakeling.
Wanneer men een rij knotbomen heeft is het beter om de omlooptijd variërend te maken.
Door ze niet allemaal op hetzelfde moment te knotten, zoals te zien in Figuur 9, behoudt
men voldoende nest- en schuilgelegenheden voor dieren en bekomt men een afwisselend
landschap (Provant, s.a.).
Figuur 9: variatie in knottijdstip (Provant, s.a.).
De omlooptijd wordt berekend in functie van het beheer en de boomsoort maar men moet in
het huidige beheer ook rekening houden met bijvoorbeeld de aanwezigheid van
elektriciteitslijnen of de zichtbaarheid van verkeersborden (Veestraeten, 2008).
17

7.4.2 Onderhoud
1 2 3 4
Figuur 10: onderhoudsmomenten knotboom (Provant s.a.).
In bovenstaande figuur ziet men de verschillende onderhoudsmomenten van een
knotboom. Fase 2 is de groei na de knotbeurt (fase1). De knoppen lopen uit en men krijgt
veel gesteltakken. Deze worden in fase 3 gedund en dit in de tweede winter na de
knotbeurt. Afhankelijk van de leeftijd en de dikte van de stam verwijdert men 6 tot 12
takken. Het knotten gebeurt in een periode dat de temperatuur niet lager ligt dan -5°C en er
geen bladeren meer aan de bomen hangen. Men laat een stomp staan zodat de slapende
knoppen hierop terug kunnen uitschieten(Provant, s.a.). Vanuit ecologisch perspectief laat
men beter ‘kapstokjes’ staan. Zo kan er meer organisch materiaal verzamelen in de knot.
(Vaes, persoonlijke mededeling 2012).
Een stelregel bij het knotten is dat men gave wonden achterlaat, dit verkleint de kans op
aantastingen en infecties (Shigo, 1989). Men zaagt de takken nooit dichter bij de stam af
dan de oude zaagsnede. Wanneer men deze wel korter zet krijgt men veel grotere wonden
en daalt de vitaliteit (Minkjan & Kruk, 2010). De takken worden net na de takkraag (Figuur
12, snijlijn 3) afgezaagd, dit geeft de beste kansen op een geslaagde genezing. Wanneer
men takken van grotere diameter afzaagt werkt men in drie zaagsneden zoals aangegeven
in Figuur 12. Dit voorkomt het uitscheuren van de tak. Toen men nog niet beschikte over
motorisch gereedschap werd deze techniek automatisch toegepast, dit was namelijk de
kortste weg door de tak (Agentschap voor Natuur en Bos, 2008).
Men moet de grootte van de wonden zoveel mogelijk beperken, dit kan door gebruik te
maken van goed gereedschap en de juiste techniek.
Het gebruikte materieel moet scherp en degelijk zijn. Voor de kleinere takken kan men een
snoeischaar, takkenschaar of handzaag gebruiken, historisch gebruikte men hier een
kapmes voor. De dikkere takken zaagt men met de kettingzaag. Men mijdt beter het gebruik
van een tophandle wegens de grotere kans op een kickback (Figuur 11). Een kettingzaag
op een uitschuifbare arm kan men ook aanwenden om te knotten. Dit heeft het voordeel dat
men van op de grond kan werken (Fiedeldij Dop De Groene Praktijk, 2011).
18

Figuur 11: kickback (department of labour New Zealand, s.a.).
Een belangrijk aspect bij het werken met de kettingzaag is het juiste gebruik van
persoonlijke beschermingsmiddelen. Het dragen van een helm, veiligheidsbroek, gehoor-
en gelaatbescherming, handschoenen en veiligheidsschoeisel is essentieel voor het
verantwoord werken met een kettingzaag (Inverde, s.a.).
Werken op hoogte brengt veiligheidsrisico’s met zich mee. Om veilig te knotten zijn er een
aantal opties: werken van op de knoest en gezekerd met touwen, vanuit de bak van een
hoogtewerker of werken met een stelling. Het knotten van bomen, of het uitvoeren van elke
andere werkzaamheid, van op een ladder is zeer gevaarlijk en verboden. In de Belgische
wetgeving is dit ook opgenomen, een ladder mag men uitsluitend gebruiken voor het
overbruggen van een hoogteverschil en niet om werkzaamheden op uit te voeren. 70% van
de arbeidsongevallen zijn ‘vallen’,waarvan de zwaarste ongevallen worden toegeschreven
aan werken op ladders en stellingen (Provinciaal Veiligheidsinstituut, 2000).
Waar mogelijk kan men gebruik maken van een hoogtewerker. Dit kan een zelftrekkende
zijn of een aanbouw op een trekker. Wanneer het terrein er zich niet voor leent, of men
beschikt niet over een trekker met hoogtewerker, opteert men best voor een plooisteiger.
De aluminiumvarianten zijn licht en zeer sterk maar moeten tijdens het gebruik wel
gezekerd worden aan de stam. Dit kan snel en gemakkelijk met een spanband met ratel
(Fiedeldij Dop De Groene Praktijk, 2011).
19

Figuur 12: snoeien op takkraag (Shigo, 1989).
Een techniek die men moet toepassen bij het knotten van andere bomen dan wilg of
gewone es, is die van de saptrekker. Dit zijn, idealiter, dunne scheuten die fungeren als
saptrekker. Ze laten het herstel vlotter verlopen door de boom de kans te geven
gemakkelijker uit te lopen in het nieuwe seizoen. In de winter volgend op het knotten kan
men desgewenst de saptrekkers wegsnoeien (Minkjan & Kruk, 2010). Bij gebrek aan dunne
scheuten, deze komen weinig voor bij bomen met achterstallige snoei, gebruikt men dikkere
takken als saptrekker die men dan op twee meter boven de knot afzaagt (Vaes, persoonlijke
mededeling, 2012). Dit is op onderstaande figuur goed te zien.
20

Figuur 13: geknotte eiken met saptrekkers (Zemstenaar,2010).
Bij het knotten van bomen die de laatste 10 tot 12 jaar niet meer geknot zijn moet men
voorzichtig te werk gaan wil men de bomen terug tot een gezonde knot krijgen. Wanneer
knotbomen achterstallig beheer kennen bezitten zij veel zwaar hout in hun kruin. Dit gewicht
kan te groot zijn voor de stam. Bij hevige wind kunnen takken uit de kruin scheuren of zelfs
de stam openrijten. Wanneer men deze bomen terug tot een gezonde knotvorm wil
herleiden, moet men, zoals aangeduid in Figuur 14, werken in fases. Deze zijn gespreid
over verschillende jaren, op de figuur zijn dit de vier bogen. In vier snoeibeurten brengt men
de boom terug tot de knotvorm. Hoe zwakker de boom hoe kleiner de ingrepen en hoe
langer de spreiding tussen de ingrepen en hoe meer ingrepen er dus nodig zijn om terug tot
een knotvorm te komen. De boom krijgt dan meer tijd om te herstellen van kleinere wonden
en bijgevolg duurt het terug in goede conditie brengen langer (The Woodland Trust, s.a.).
21

Figuur 14: snoeifasen bij achterstallig onderhoud (Woodland Trust s.a.).
7.5 Besluit knotbomen
Knotbomen zijn zeer waardevolle elementen in ons landschap. Ze zijn getuigen van onze
agrarische geschiedenis en sieren het landschap langs velden en aan hoeves. Ook
ecologisch zijn zij van grote betekenis doordat zij allerlei fauna en flora herbergen. Als klein
landschapselement vervullen zij een stapsteen – en corridorfunctie.
De kennis over het beheer en onderhoud is beschikbaar en er zijn voldoende
mogelijkheden om de knotboom te blijven onderhouden. Het project van het regionaal
landschap “knotboom zoekt kachel” is hier een mooi voorbeeld van.
De kennis over knoteiken is eerder beperkt, het bredere publiek heeft hier in vele gevallen
nog nooit over gehoord en het onderhoud wordt niet of niet degelijk uitgevoerd. In het
volgende deel wordt de knoteik verder besproken samen met het project.
22

8 Project
8.1 Knoteiken
Knoteiken zijn minder gekend maar komen vandaag nog veel voor in het landschap. In
Figuur 15 ziet u een typisch beeld, knoteiken op een rij naast een akker. Er zijn nog een
aantal zeer oude exemplaren bewaard gebleven. Voorbeelden hiervan zijn de duizendjarige
eik te Lummen en de dikste knoteik van de Benelux te Liernu (Figuur 16).
Figuur 15: knoteikenrij met achterstallige snoei (Ghysels, 2012).
23

Figuur 16: dikste knoteik van de Benelux (Grandmont, 2010).
Er zijn cultuurhistorisch enkele verschillen of aanvullingen met andere knotbomen
Knoteiken werden ’s winters geknot en bij regelmatig beheer werden alle takken van de
knot verwijderd. Een direct gevolg hiervan is dat de boom in de lente die volgde op het
knotten, geen bladeren had en dus geen voedingsstoffen kon aanmaken. De boom vormde
het eerste, het tweede en het derde jaar nog een onvolledige jaarring. Drie jaar op rij
worden de voedselreserves aangesproken en wordt er een dunne jaarring van zacht hout
gevormd, het donkere en hardere zomerhout blijft afwezig (Burny, 2009).
Hierdoor wacht men best zeven tot negen jaar alvorens opnieuw te knotten, zo heeft de
boom voldoende tijd om te herstellen en put men de reserves niet uit (Burny, 2009)
(persoonlijke mededeling, Claes, 2012). Eik heeft meer moeite met uitlopen wanneer men
deze vergelijkt met wilg of esdoorn, hierdoor is het gebruik van een saptrekker bij knoteiken
bij elke kapbeurt aan te raden. De saptrekkers kunnen in de winter, volgend op de
knotbeurt, ook gekapt worden (Minkjan & Kruk, 2010).
Het houtgebruik is vergelijkbaar met dat van andere knotbomen, maar men koos knoteiken
voor het hardere hout dat deze opbracht. Dit kwaliteithout is ook één van de redenen
waarom men een zeer hoge knot toepaste, zo bekwam men een lange stam die men als
constructiehout kon gebruiken. De stammen werden ook als decoratief element gebruikt
aan huizen en prieeltjes. Zo staat er op het dorpsplein in Lummen een gerestaureerd
prieeltje van knoteiken en ook in het Hof van Ringen te Lier vindt men een knoteikenprieel.
Dit werd gebouwd als decoratief element, een“folie”, in het Engels landschapspark.
24

Figuur 17: knoteikenprieel Ringenhof (D. Verschaeren, 2010).
Recenter werden knoteiken gebruikt als dwarsligger voor de spoorwegen. De aanplant
hiervan werd gestimuleerd (Tack, Van Den Brempt, & Hermy, 1993).
Net zoals met wilgentenen kan men met de eikentenen vlechtschermen en takkenwallen
construeren. Het hout kan natuurlijk ook versnipperd en gebruikt worden als
bodembedekker of verwerking in een energiecentrale (Veestraeten, 2008).
In gesprekken met lokale landbouwers, gevoerd te Heist-op-den-Berg op 10 en 14 mei
2012, bleek dat het hout van de knoteiken voornamelijk gebruikt werd als brandhout, voor
zowel de kachel als de broodoven. Het brandhout werd in takkenbossen samengebonden
of opgestapeld tot een mijt. Lange dunne takken werden gebruikt als rijshout voor bonen of
erwten.
25

Figuur 18: rijshout bij erwten (Gemeente Brecht, s.a.).
Een industrieel gebruik van de eik was het gebruik van eikenbast als looistof. Voor er, tegen
het einde van de negentiende eeuw, synthetische looistoffen ontwikkeld werden, was
eikenbast de belangrijkste leverancier van run. Dit is de stof waarmee men leer kan looien.
Men verkrijgt het door water toe te voegen aan de gedroogde bast van eik. De bast werd
gemalen in een molen, de zogenaamde runmolen. Er zijn geen gegevens beschikbaar die
erop wijzen dat er in het te inventariseren gebied een runmolen heeft bestaan. Met het
beschikbaar worden van de synthetische looistoffen verloor de eik veel van zijn
economische waarde (Burny, 2009) (Minkjan & Kruk, 2010).
De grootste bedreiging voor de knoteiken vormt de landbouw, maar hier liggen tevens de
beschermingsmogelijkheden. Door de intensivering en de schaalvergroting zijn er al veel
bomen gesneuveld, ze staan hierbij letterlijk in de weg. Ook door het (diep) ploegen,
drainage en het gebruik van meststoffen en de toegenomen begrazing sneuvelen de
knoteiken. Hier komt nog eens bovenop dat de nood aan het hout van de knotbomen
grotendeels verdwenen is waardoor het knotten een vervelende, want tijdrovende,
bezigheid is (The Woodland Trust, s.a.).
Vanuit de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) kunnen de landbouwers
beheersovereenkomsten sluiten voor het beheer van kleine landschapselementen. De
overeenkomst bestaat uit één of meerdere beheerpakketten die maatregelen en
voorschriften bevatten en gericht zijn op de verbetering en het behoud van de kwaliteit van
het milieu, het landschap of de natuur. Deze overeenkomsten lopen over vijf jaar en starten
steeds op 1 januari (Vlaamse Landmaatschappij, 2012). Een overzicht van de pakketten die
gesloten kunnen worden voor knoteiken, en knotbomen in het algemeen, vindt u hierna in
Tabel 1.
26

Tabel 1: overzicht beheersovereenkomsten en vergoedingen (VLM, 2012).
Ook sommige gemeenten voorzien reeds subsidies voor het aanplanten en onderhouden
van knotbomen. Zo voorziet bijvoorbeeld de gemeente Torhout een subsidie van 3 euro per
aangeplante boom en 15 euro per boom om de zes jaar. Hier zijn wel een aantal
voorwaarden aan verbonden. Zo moet de bomenrij minstens 25 meter lang zijn, de
overeenkomst geldt voor tien jaar en de bomenrij moet aan een agrarisch gebied grenzen
(Gemeente Torhout). In de gemeente Berlaar moedigt men ook het knotten van bomen in
het agrarisch gebied aan en voorziet men een gelijkaardige subsidie als die van het eerste
voorbeeld. Bijkomstig is dat de subsidie enkel verkregen kan worden wanneer men bij de
aanplant streekeigen plantgoed gebruikt (Gemeente Berlaar).
Er moet nu actie ondernomen worden voor het behoud van de knoteiken. Er zijn er nog veel
die ons landschap sieren, maar veel daarvan kennen achterstallig onderhoud. Door een
inventarisatie uit te voeren krijgt men zicht op de aantallen en de conditie van de bomen.
Vervolgens kan er proactief gehandeld worden door eigenaars met achterstallige snoei te
contacteren en ondersteuning te bieden bij de knotwerkzaamheden.
8.2 Afbakening van de regio.
Dit werk past in de inventarisatie van alle knoteiken, gelegen in ankerplaatsen en
relictzones, te inventariseren in de gemeenten Putte, St Katelijne Waver, Heist-op-den-Berg
en Bonheiden.
In deze bachelorproef wordt enkel de inventarisatie van de knoteiken in de relictzones
besproken in Heist-op-den-Berg en meer specifiek in de relictzone Open akker- en
valleigebied Land van St.-Katelijne-Waver.
De ankerplaatsen en relictzones zijn aangeduid in de landschapsatlas, de inventaris van het
landschap in Vlaanderen vanuit cultuurhistorische invalshoek. Relictzones zijn gebieden die
waardevolle landschapselementen herbergen met een relatief gave en herkenbare
27

onderlinge samenhang. Ze bevatten een groot aantal punt- en lijnrelicten, zichten en
ankerplaatsen. Het meest landschappelijk waardevol zijn de ankerplaatsen. Ze vormen een
geheel van verschillende maar samen voorkomende erfgoedelementen.
Ze kunnen uitzonderlijk zijn in gaafheid of representativiteit, een ruimtelijk belangrijke plaats
innemen voor het herstel of de zorg van de landschappelijke omgeving of uniek zijn
(Hofkens & Roosens, 2001). Op onderstaande figuren vindt u de ankerplaatsen en
relictzones in het werkingsgebied van Rivierenland en in de gemeente Heist-op-den-Berg.
Een overzichtslijst van de relictzones in het werkingsgebied met de bijhorende codes vindt u
in bijlage 12.2.
Figuur 19: ankerplaatsen en relictzones in het werkingsgebied van RLRL (RLRL 2010).
28

Figuur 20: relictzones in het zuiden van HODB
Figuur 21: relictzones in het noorden van HODB
29

8.2.1 Relictzone Open akker- en Valleigebied Land van St.-Katelijne-
Waver
De Relictzone Open Akker – en Valleigebied Land van St Katelijne Waver telt zes
deelgebieden op het grondgebied van Heist-op-den-Berg (Figuur 22). Eén deelgebied
bevindt zich op het grondgebied van Putte (Figuur 22) en nog vijf kleine deelgebieden aan
de Goorbosbeek te Duffel (Figuur 23). In bijlage 12.4 vindt u de beschrijving van de
relictzone uit de landschapsatlas.
Figuur 22: relictzone Open akker- en valleigebied Land van St.- Katelijne-Waver (RLRL,
2011).
30

Figuur 23: relictzone 10132: Open akker- en valleigebied Land van Sint-Katelijne-Waver
De verschillende deelgebieden in de relictzone zijn Achterheide (31 hectaren),
Pandoerenhoek (24 hectaren), Rommershoeven (65 hectaren), Zonderschot (9.7 hectaren)
en de Verdronken Vors.
De Verdronken Vors is met zijn oppervlakte van 113 hectare het grootste deelgebied van
de relictzone en was het eerste gebied dat geïnventariseerd werd. Er was reeds bekend dat
er zeer veel knoteiken voorkwamen, vandaar dat dit deelgebied in detail wordt besproken.
Het is een zeer nat gebied, vandaar ook de naam, en staat in de landschapsatlas
beschreven als een beemdlandschap. Het is een beemdlandschap van de Scheiloop met
een herkenbaar en relatief gaaf wegenpatroon en perceelsstructuur met resten opgaande
randbegroeiing. Landbouw is de hoofdactiviteit in dit gebied en wordt beoefend door
landbouwers die er al generaties wonen. Op het Gewestplan (Figuur 25) staan de reeds
bebouwde delen ingekleurd als landelijke woongebieden (code 0102) en de overige als
agrarisch gebied (code 0900). Op het Ruimtelijk Structuurplan (Figuur 26) van de gemeente
Heist-op-den-Berg staat dit gebied ook opgetekend als open ruimte.
31

Figuur 24: detailkaart Verdronken Vors
Figuur 25: gewestplan Verdronken Vors
32

Figuur 26: Ruimtelijk Structuurplan Heist-op-den-Berg, kwaliteiten (HODB, 2001).
De bodemsoort is overheersend lemig zand afwisselend met lichte zandleem. De
drainageklasse is zwak tot matig gleyig met als profielontwikkeling een diepe antropogene
humus 1 horizont. Op verschillende plaatsen is dit een dikke antropogene humus A horizont
met grijsachtige kleur.
33

Figuur 27: bodemkaart Verdronken Vors
Figuur 28: foto-impressie Verdronken Vors (2012).
34

8.3 Methodiek
8.3.1 Inventarisatie
De inventarisatie gebeurde in de hierboven beschreven deelgebieden. Knoteiken die buiten
dit gebied vielen kwamen niet in aanmerking voor de inventarisatie. Voor deze
plaatsbepaling werd gebruik gemaakt van kaartmateriaal en een gps-toestel. Het
kaartmateriaal bestond uit detailkaarten in A3 formaat van de gebieden met als achtergrond
de topografische kaart.
De inventarisatie werd uitgevoerd tussen 19 april 2012 en 1 juni 2012. De terreinbezoeken
worden uitgevoerd met behulp van een topografische kaart van het gebied, een rolmeter,
schuifmaat, gps-toestel, digitale fotocamera en vouwmeter.
Er werd een inventarisatiefiche opgesteld die deels is overgenomen van een inventarisatie
uitgevoerd door Veestraeten in 2008. De fiche kan u vinden in bijlage 12.5. en de
beschreven elementen worden hier kort toegelicht.
Opname:
De opnemer en de datum waarop de opname gebeurde.
Algemene gegevens
Boomcode: Elke knoteik krijgt een unieke code. Deze kan later gebruikt worden om
detailgegevens aan de boomcode te koppelen. De code wordt samengesteld uit de
code van de relictzone, de afkorting van de gemeente en een nummer. Bijvoorbeeld:
R10112HODB5
Gps mark: dit is de waypoint die met het draagbaar gps-toestel genomen werd.
Fotonummer: de bestandsnaam van de foto.
Straat + nummer:
Eigenaar: de naam van de eigenaar en indien geweten het adres.
Bij de verwerking wordt hier ook het perceelsnummer aan toegevoegd.
Landschapsverband: Het is belangrijk een beeld te krijgen van hoe de knoteik
voorkomt in het landschap. Dit beïnvloedt het latere beheer. De volgende verbanden
zijn mogelijk:
Bomenrij: de knoteiken staan op een rij.
Bomengroep: een groepering anders dan een rij
Solitaire boom: spreekt voor zich
Houtwal: houtkant op een verhoogde wal
Houtkant: lijnvormig element beplant met verschillende soorten struiken en
bomen.
35

Figuur 29: solitaire knoteik Figuur 30: knoteikenrij
Standplaatskwaliteit
Uitwijkmogelijkheid stam: zijn er obstakels die de diktegroei kunnen
belemmeren zoals paaltjes, afsluitingen, gebouwen, e.d.
Bodemverdichting: zijn er zichtbare tekenen van bodemverdichting zoals
betreding door voertuigen, gebruik als wendakker.
Knotwijze/knotvorm: zie hiervoor 7.2.
Hakhout/stoofvorm
Stoelvorm
Knotvorm
Beschrijving
Omtrek stam: Deze wordt gemeten op een hoogte van 1.5 meter met behulp van een
lintmeter of schuifmaat.
Hoogte: Dit is de hoogte van de gehele boom.
Hoogte van de knot: dit is de afstand van het maaiveld tot aan het begin van de knot
en deze wordt gemeten met een vouwmeter.
Aantal gesteltakken: dit zijn het aantal gesteltakken die op de knot staan.
Gemiddelde omtrek gesteltak
Klasse 1: diameter van de tak kleiner dan 2.5cm
Klasse 2: diameter van de tak ligt tussen de 2,5 en 10cm
36

Klasse 3: diameter van de tak tussen de 10 en 40cm
Klasse 4: diameter van de tak tussen de 40 en de 60cm
Klasse 5: diameter van de tak groter dan 60 cm.
Klasse 0: diameter onbekend of niet van toepassing, bijvoorbeeld bij dode
bomen of wanneer deze juist gesnoeid zijn en er nog geen nieuwe
gesteltakken aanwezig zijn.
Holtes aanwezig: zijn er holtes waar te nemen, zo ja specificeer de plaats bij
opmerkingen.
Dood hout in kruin: is er dood hout waar te nemen in de kruin van de knoteik.
Stamopslag: is er stamopslag waar te nemen.
Snoei:
Recent: de knoteik is recent nog gesnoeid, de gesteltakken hebben een
diameter van klasse 1 of klasse 2.
Lang geleden: de knoteik is al lang niet meer gesnoeid, de gesteltakken
hebben een diameter van klasse 2, de dikkere exemplaren, tot en met klasse
3.
Zeer lang geleden ( achterstallig): er staat veel en zwaar hout op de knot, de
gesteltakken hebben een diameter van klasse 4 of klasse 5.
Conditie
Uitstekend: vitale indruk, geen visuele gebreken
Behoorlijk: de boom leeft nog maar is in slechte staat, weinig bladeren, grote
wonden.
Bijna dood: de boom is duidelijk aan het afsterven
Dood: geen levende takken meer, de schors is verdwenen.
Figuur 31: knoteik conditie: uitstekend Figuur 32: knoteik in behoorlijke conditie
37

Figuur 33: knoteik conditie: bijna dood Figuur 13: knoteik conditie: dood
Gebreken
Stamschade: is er schade aan de stam waar te nemen, deze kan van
mechanische aard zijn zoals schade door voertuigen of natuurlijke schade zijn,
bijvoorbeeld blikseminslag
Ingroeiingen: zijn er elementen in de boom ingegroeid, dit zijn meestal
weidepaaltjes, prikkeldraad, bordjes, e.d.
Aantastingen: zijn er bepaalde aantastingen waar te nemen, staat er zwam op
de stam en welke soort is het, insectenschade, e.d.
Opmerkingen hier kan men nog opmerkingen neerschrijven over de boom, dit kan
gaan over zijn standplaats, de afstand tot de volgende knotboom, met hoeveel ze
naast een veld staan, of er directe opvolging wenselijk is na hevig snoeien, e.d.
Vervolgens worden de gegevens gedigitaliseerd. De inventarisatiefiche wordt in een
database ingebracht, de fotogegevens en gps-locaties worden ingelezen en in een gislayer
omgezet. Een screenshot van de database vindt u in 12.7. De database is niet publiek
toegankelijk en bevindt zich op de servers van het RLRL.
8.3.2 Beschrijving van de resultaten
De volgorde waarin de resultaten van de inventarisatie weergegeven worden is deze van de
inventarisatiefiche, deze wordt behandeld in 8.3.1.
38

Het totaal aantal geïnventariseerde knoteiken bedroeg 255, in onderstaande tabel ziet u
een overzicht van de knoteiken die voorkomen in de verschillende deelgebieden. In drie
gebieden zijn geen knoteiken waargenomen.
Alle knoteiken die voorkomen in deze gebieden werden geïnventariseerd, met uitzondering
van de ontoegankelijke exemplaren. Dit zijn de bomen die door hun ligging niet zichtbaar
waren of waar er geen toestemming voor inventarisatie werd gegeven. Studie van het
kaartmateriaal leert ons echter dat dit een zeer kleine fractie is waardoor besloten kan
worden dat er een zeer volledige inventarisatie is uitgevoerd.
Landschapsverband
Tabel 2: overzicht aantallen en oppervlakte in de deelgebieden
naam aantallen hectaren
Verdronken Vors 235 113
Achterheide 8 31
Pandoerenhoek 2 23,9
Rommershoeven 2 65
Zonderschot 3 9,7
Bergsebeek 0 24,7
totaal 255 267,3
Tabel 3: landschapsverband
Landschapsverband aantallen
Bomenrij 254
Bomengroep 0
Solitaire boom 1
Houtwal 0
Houtkant 0
0%
0%
0% 0%
100%
Bomenrij
Bomengroep
Solitaire boom
Houtwal
Houtkant
39

Figuur 34: landschapsverband
Uit de bovenstaande figuren leert men dat de knoteiken uitsluitend voorkomen in rijverband.
Één exemplaar is geïnventariseerd als solitaire boom. In 7.2 kon men al lezen dat
knotbomen, en vooral knoteiken zeker, aangeplant werden in rijverband.
Uitwijkmogelijkheden
Tabel 4: uitwijkmogelijkheden
Uitwijkmogelijkheden Aantallen
ja 252
nee 3
Figuur 35: uitwijkmogelijkheden
De knoteiken hebben voldoende uitgroeimogelijkheden. In die gevallen waar wel
uitwijkmoeilijkheden werden vastgesteld betrof dit ingroeiing van een weidepaal (eenmaal)
en de aanwezigheid van prikkeldraad (tweemaal).
Bodemverdichting
1%
99%
Tabel 5: bodemverdichting
Bodemverdichting Aantallen
ja 11
nee 244
ja
nee
40

Figuur 36: bodemverdichting
Uit de resultaten van de inventarisatie bleek duidelijk dat er zeer weinig (4%)
bodemverdichting voorkomt bij de geïnventariseerde knoteiken. Bij de gevallen waar wel
bodemverdichting is waargenomen, kwam dit vooral voor in de vorm van betreding met
auto’s en tractoren. Een opmerking die hier geplaatst moet worden is dat de knoteiken
vrijwel steeds voorkomen langs velden en weiden. Hierdoor is er ook steeds een vorm van
verdichting door de grondbewerkingen die men erop uitvoert.
Knotwijze
96%
4%
Tabel 6: knotwijze
Knotwijze Aantallen
Hakhout/stoofvorm 7
Stoelvorm 0
Knotvorm 247
ja
nee
41

3% 0%
97%
Figuur 37: knotwijze
Hakhout/stoofvorm
Stoelvorm
Knotvorm
De knotwijze betrof vrijwel uitsluitend de knotvorm. In zeven gevallen (3%) waren de eiken
als stoofvorm geknot. Hierbij is op te merken dat deze bomen waarschijnlijk ontstaan zijn
als hergroei van gekapte knoteiken met knotvorm. Er werden geen knoteiken geknot als
stoelvorm waargenomen.
42

Omtrek stam
Tabel 7: stamomtrek
stamomtrek categorie aantallen percentage
0-0,49 m stamomtrek 11 4,3
0,5-0,99 m stamomtrek 16 6,3
1-1,49 m stamomtrek 52 20,4
1,5-1,99 m stamomtrek 136 53,3
2-2,49 m stamomtrek 38 14,9
2,5-2,99 m stamomtrek 1 0,4
3-3,49 m stamomtrek 1 0,4
3,5-3,99 m stamomtrek 0 0
totaal 255 100
15%
53%
1%
1%
0%
4%
6%
20%
Figuur 38: omtrekcategorieën
0-0,49 m stamomtrek
0,5-0,99 m stamomtrek
1-1,49 m stamomtrek
1,5-1,99 m stamomtrek
2-2,49 m stamomtrek
2,5-2,99 m stamomtrek
3-3,49 m stamomtrek
3,5-3,99 m stamomtrek
43

omtrek in meterl
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
0 50 100 150 200 250 300
geïnventariseerde bomen
Figuur 39: spreidingsdiagram omtrek knoteiken
Omtrek stam
Gemiddelde omtrek stam
In bovenstaande figuren ziet met dat de stamomtrek van de meeste knoteiken tussen de
1.5 en 1.99 meter ligt. De gemiddelde stamomtrek bedraagt 1,58m. De leeftijd kan echter
niet bepaald worden aan de hand van deze informatie door de grillige groeiwijze van de
knotbomen en de invloed van het beheer op de diktegroei. We kunnen wel vaststellen dat
er recent nog maar zeer weinig nieuwe knotbomen aangeplant worden. Slechts 4.3% heeft
een stamomtrek van minder dan 0.5meter.
44

Boomhoogte
11%
14%
4%
Tabel 8: boomhoogte
hoogtes aantallen percentage
0-1,99 meter 7 2,7
2-2,99 meter 12 4,7
3-3,99 meter 18 7,1
4-4,99 meter 48 18,8
5-5,99 meter 33 12,9
6-6,99 meter 39 15,3
7-7,99 meter 35 13,7
8-8,99 meter 28 11,0
9-9,99 meter 11 4,3
10-10,99 meter 12 4,7
11-11,99 meter 4 1,6
12-12,99 meter 5 2,0
13-13,99 meter 2 0,8
>14 meter 1 0,4
totaal 255 100
1% 1% 0%
2%
5%
15%
3% 5%
7%
13%
Figuur 40: boomhoogte
De boomhoogte is een minder interessante parameter uit deze inventarisatie. Deze is wel
interessant wanneer men in het kader van een beheersproject een idee moet hebben van
de hoogte van het te beheren exemplaar.
19%
0-1,99 meter
2-2,99 meter
3-3,99 meter
4-4,99 meter
5-5,99 meter
6-6,99 meter
7-7,99 meter
8-8,99 meter
9-9,99 meter
10-10,99 meter
11-11,99 meter
12-12,99 meter
13-13,99 meter
>14 meter
45

Knothoogte
23%
Tabel 9: knothoogte
knothoogte aantallen percentage
0-0,99 meter 8 3,1
1-1,49 meter 5 2,0
1,5-1,99 meter 16 6,3
2-2,49 meter 17 6,7
2,5-2,99 meter 13 5,1
3-3,49 meter 67 26,3
3,5-3,99 meter 59 23,1
4-4,49 meter 59 23,1
4,5-4,99 meter 3 1,2
5-5,49 meter 4 1,6
5,5-5,99 meter 0 0,0
6-6,49 meter 3 1,2
6,5-6,99 meter 1 0,4
totaal 255 100,0
1% 2%
2% 0% 1% 1%
23%
3%
6%
7%
26%
5%
Figuur 41: knothoogte
0-0,99 meter
1-1,49 meter
1,5-1,99 meter
2-2,49 meter
2,5-2,99 meter
3-3,49 meter
3,5-3,99 meter
4-4,49 meter
4,5-4,99 meter
5-5,49 meter
5,5-5,99 meter
6-6,49 meter
6,5-6,99 meter
46

Knothoogte in meters
7
6
5
4
3
2
1
0
0 50 100 150 200 250 300
geïnventariseerde bomen
Figuur 42: spreidingsdiagram knothoogte
Hoogte hoofdknot
Gemiddelde knothoogte
Uit bovenstaande figuren leert men dat de meeste knoteiken (72%) geknot werden op een
hoogte tussen de 3 en 4,5 meter. Dit is hoger in vergelijking met de resultaten van
Veestraeten die in 2008 bij de inventarisatie van knoteiken in de gemeente Lummen een
meest voorkomende knothoogte vaststelde tussen de 1.5 en 2.1m.
Dit verschil is moeilijk te verklaren en ook gesprekken met lokale bewoners gaf geen
uitsluitsel. Een mogelijke verklaring is dat men met de groter wordende trekkers en
machines de knoteiken ook hoger knotte waardoor er nu hogere knotten zijn. Een hoogte
van twee meter was vroeger voldoende, zo kon het vee niet aan het loof maar kon er wel
vlot geknot worden. De zeer lage knothoogtes (0-0.99) houden knoteiken in die beheerd zijn
als stoofvorm.
47

Aantal gesteltakken
Het aantal gesteltakken werd tijdens de inventarisatie geteld, om deze resultaten
overzichtelijker weer te geven werden deze onderverdeeld in zes klassen. De categorie
“niet van toepassing” werd gebruikt bij bomen waar geen gesteltakken meer aanwezig
waren, dit doordat ze dood waren of zeer recentelijk gesnoeid.
1%
5%
6%
Tabel 10: aantal gesteltakken
Aantal gesteltakken Aantallen
1 tot 5 56
6 tot 10 62
11 tot 15 46
16 tot 20 14
21 to 25 12
26 tot 30 3
nvt 62
24%
18%
22%
Figuur 43: aantal gesteltakken
Onder de eerste en tweede categorie (22%,24%) vallen de meeste bomen die zwaar tot
zeer zwaar hout in de kruin hebben en achterstallige snoei kennen. De overige categorieën
herbergen de recenter gesnoeide exemplaren.
24%
1 tot 5
6 tot 10
11 tot 15
16 tot 20
21 to 25
26 tot 30
nvt
48

Gemiddelde omtrek van de gesteltakken
18%
Tabel 11: omtrekklasse
Omtrekklasse Aantallen
Klasse 1 5
Klasse 2 55
Klasse 3 44
Klasse 4 43
Klasse 5 47
Klasse 0 62
2%
24% 22%
Klasse 1
17%
Figuur 44: omtrekklasse
Uit de grafieken kan men besluiten dat er, met uitzondering van klasse 1, een gelijke
verdeling is tussen de verschillende klassen. 52% van de knoteiken heeft een knotbeurt
nodig (klasse 3, 4 en 5). Knoteiken met takdikte klasse 4 hebben dringend een knotbeurt
nodig, uit de grafiek leert men dat dit 17% van de geïnventariseerde eiken is. De knoteiken
met takdikte klasse 5 (18%) hebben zeer dringend een knotbeurt nodig.
17%
Klasse 2
Klasse 3
Klasse 4
Klasse 5
Klasse 0
49

Aanwezigheid van holtes
Tabel 12: aanwezigheid van holtes
Holtes aanwezig Aantallen
ja 149
nee 106
Figuur 45: aanwezigheid van holtes
De aanwezigheid van holtes is zeer vaak vastgesteld, 58% van de knoteiken bezat een of
meerdere holtes. Dit is een van de typerende kenmerken van knotbomen.
Dood hout in de kruin
42% ja
58%
Tabel 13: dood hout in de kruin
Dood hout in kruin Aantallen
ja 47
nee 184
nvt 24
nee
50

Figuur 46: dood hout in de kruin
Bij de knoteiken waren er 47 exemplaren (19%) die dood hout in de kruin vertoonden. 72 %
had geen dood hout in de kruin en voor 9% was dit niet van toepassing.
Stamopslag
9%
72%
19%
Tabel 14: stamopslag
Stamopslag Aantallen
ja 227
nee 26
ja
nee
nvt
51

Figuur 47: stamopslag
Bovenstaande grafiek en tabel tonen aan dat er bij 90% van de knoteiken stamopslag
voorkomt. Slechts 10% van de knoteiken bezit geen stamopslag, dit zijn de jonge of dode
exemplaren.
Snoeitijdstip
10%
90%
Tabel 15: snoeitijdstip bij de knoteiken
Snoeitijdstip Aantallen
Recent 112
Lang geleden 46
Zeer lang geleden 80
ja
nee
52

Figuur 48: snoeitijdstip
Uit de inventarisatie blijkt dat 47% van de knoteiken recent gesnoeid is, 53% heeft echter
een knotbeurt nodig aangezien ze lang geleden of zeer lang geleden geknot zijn. Zeer lang
geleden categoriseert men als achterstallig.
Conditie
34%
19%
47%
Tabel 16: conditie van de knoteiken
Conditie Aantallen
uitstekend 167
behoorlijk 45
bijna dood 24
dood 19
Recent
Lang geleden
Zeer lang geleden
53

Figuur 49: conditie
De knoteiken zijn nog in redelijke staat, slechts 16% is dood of ten dode opgeschreven. De
meeste knoteiken (66%) bevinden zich in uitstekende conditie. De categorie behoorlijk
(18%) bestaat uit eiken die dringend geknot moeten worden of waar externe factoren, zoals
gestegen waterstand, de vitaliteit aantasten.
Gebreken
18%
9%
7%
66%
Tabel 17: gebreken bij de knoteiken
Gebreken Aantallen
ja 17
nee 237
93%
7%
Figuur 50: gebreken bij de knoteiken
ja
nee
uitstekend
behoorlijk
bijna dood
dood
54

Er zijn relatief weinig knoteiken (7%) die gebreken vertonen. De meest voorkomende
gebreken zijn bliksemschade, stamschade, stamscheuren en zwamaantasting.
8.3.3 Kaartmateriaal
Op de volgende pagina’s vindt u een detailkaart van de vijf deelgebieden waar wel
knoteiken gevonden werden. Dit zijn Verdronken Vors, Achterheide, Rommershoeven
Zonderschot en Pandoerenhoek. Een detailkaart van deelgebied Bergsebeek vindt u in
bijlage 12.3. Als achtergrond werd steeds de topokaart gebruikt.
55

1
Figuur 51: knoteiken in deelgebied Verdronken Vors
Figuur 52: knoteiken in deelgebied Achterheide
Figuur 53: knoteiken in deelgebied Rommershoeven
Figuur 54: knoteiken in deelgebied Zonderschot
Figuur 55: knoteiken in deelgebied Pandoerenhoek
56

2
57

3
58

4
59

5
60

8.4 Conclusie
Knotbomen, en knoteiken in het bijzonder, zijn waardevolle elementen in ons landschap.
Deze inventarisatie werd aangevat met als doel het in kaart brengen van de knoteiken en
de knoteiken met achterstallig beheer in het bijzonder. Er werden in totaal 255 knoteiken
geïnventariseerd op een totale oppervlakte van 267 hectaren. 92 % van de knoteiken staan
in een deelgebied dat 50% van de totale oppervlakte bedraagt. 34% van de knoteiken kent
achterstallig onderhoud wat neerkomt op 80 exemplaren. Deze hebben zeer dringend een
snoeibeurt nodig. De gemiddelde takdikte bedraagt in deze categorie meer dan 60
centimeter waardoor men een grote kans heeft op het afscheuren van takken of het
openscheuren van de stam. De snoeicategorie lang geleden telt momenteel 46 exemplaren
en dit zijn bomen die geknot moeten worden. Wanneer onderhoud achterwege blijft
verschuiven deze naar de categorie achterstallig. Gericht informatie sturen naar de
betrokken eigenaars is hier wenselijk.
De inventarisatie leert ons dat de knoteikenpopulatie een goede conditie heeft, slechts 16%
is dood of ten dode opgeschreven. De meeste knoteiken (66%) bevinden zich in
uitstekende conditie. De categorie behoorlijk (18%) bestaat uit eiken die dringend geknot
moeten worden of waar externe factoren de vitaliteit aantasten.
Het is aan de landschapsanimator om de eigenaars met achterstallig onderhoud te
contacteren. Op deze wijze kan, met een gerichte en doordachte aanpak, de knoteik in ons
landschap behouden blijven.
61

9 Lijst met figuren
Figuur 1: knotboom ......................................................................................................................................................10
Figuur 2: broedende eend in pruik van knotwilg (Landgoed Hizzard, 2011). .................................................................13
Figuur 3: vleermuis in holte (Natuurmonumenten, 2012).............................................................................................13
Figuur 4: KLE als corridors (Dochy & Hens, 2005). .........................................................................................................14
Figuur 5: hakhout of stoofvorm (Natuurpunt, 2011). ...................................................................................................15
Figuur 6: stoelvorm (Veestraeten, 2008). .....................................................................................................................15
Figuur 7: wilgengriend (Rijkswaterstaat, s.a.). ..............................................................................................................15
Figuur 8: knotvorm .......................................................................................................................................................16
Figuur 9: variatie in knottijdstip (Provant, s.a.). ...........................................................................................................17
Figuur 10: onderhoudsmomenten knotboom (Provant s.a.). ........................................................................................18
Figuur 11: kickback (department of labour New Zealand, s.a.). ....................................................................................19
Figuur 12: snoeien op takkraag (Shigo, 1989). ..............................................................................................................20
Figuur 13: geknotte eiken met saptrekkers (Zemstenaar,2010). ...................................................................................21
Figuur 14: snoeifasen bij achterstallig onderhoud (Woodland Trust s.a.). ....................................................................22
Figuur 15: knoteikenrij met achterstallige snoei (Ghysels, 2012). .................................................................................23
Figuur 16: dikste knoteik van de Benelux (Grandmont, 2010). .....................................................................................24
Figuur 17: knoteikenprieel Ringenhof (D. Verschaeren, 2010). .....................................................................................25
Figuur 18: rijshout bij erwten (Gemeente Brecht, s.a.). ................................................................................................26
Figuur 19: ankerplaatsen en relictzones in het werkingsgebied van RLRL (RLRL 2010). ................................................28
Figuur 20: relictzones in het zuiden van HODB .............................................................................................................29
Figuur 21: relictzones in het noorden van HODB ..........................................................................................................29
Figuur 22: relictzone Open akker- en valleigebied Land van St.- Katelijne-Waver (RLRL, 2011). ...................................30
Figuur 23: relictzone 10132: Open akker- en valleigebied Land van Sint-Katelijne-Waver ............................................31
Figuur 24: detailkaart Verdronken Vors .......................................................................................................................32
Figuur 25: gewestplan Verdronken Vors .......................................................................................................................32
Figuur 26: Ruimtelijk Structuurplan Heist-op-den-Berg, kwaliteiten (HODB, 2001). .....................................................33
Figuur 27: bodemkaart Verdronken Vors .....................................................................................................................34
Figuur 28: foto-impressie Verdronken Vors (2012). ......................................................................................................34
Figuur 29: solitaire knoteik ...........................................................................................................................................36
Figuur 30: knoteikenrij .................................................................................................................................................36
Figuur 31: knoteik conditie: uitstekend ........................................................................................................................37
Figuur 32: knoteik in behoorlijke conditie ....................................................................................................................37
Figuur 33: knoteik conditie: bijna dood ........................................................................................................................38
Figuur 34: landschapsverband ......................................................................................................................................40
Figuur 35: uitwijkmogelijkheden ..................................................................................................................................40
Figuur 36: bodemverdichting .......................................................................................................................................41
Figuur 37: knotwijze .....................................................................................................................................................42
Figuur 38: omtrekcategorieën ......................................................................................................................................43
Figuur 39: spreidingsdiagram omtrek knoteiken ..........................................................................................................44
Figuur 40: boomhoogte ................................................................................................................................................45
Figuur 41: knothoogte ..................................................................................................................................................46
Figuur 42: spreidingsdiagram knothoogte ....................................................................................................................47
Figuur 43: aantal gesteltakken .....................................................................................................................................48
Figuur 44: omtrekklasse ...............................................................................................................................................49
Figuur 45: aanwezigheid van holtes .............................................................................................................................50
Figuur 46: dood hout in de kruin ..................................................................................................................................51
Figuur 47: stamopslag ..................................................................................................................................................52
62

Figuur 48: snoeitijdstip .................................................................................................................................................53
Figuur 49: conditie .......................................................................................................................................................54
Figuur 50: gebreken bij de knoteiken ...........................................................................................................................54
Figuur 51: knoteiken in deelgebied Verdronken Vors ...................................................................................................56
Figuur 52: knoteiken in deelgebied Achterheide ..........................................................................................................56
Figuur 53: knoteiken in deelgebied Rommershoeven ...................................................................................................56
Figuur 54 Knoteiken in deelgebied Zonderschot ...........................................................................................................56
Figuur 55: knoteiken in deelgebied Pandoerenhoek .....................................................................................................56
63

10 Lijst met tabellen
Tabel 1: overzicht beheersovereenkomsten en vergoedingen (VLM, 2012). .................................................................27
Tabel 2: overzicht aantallen en oppervlakte in de deelgebieden ..................................................................................39
Tabel 3: landschapsverband .........................................................................................................................................39
Tabel 4: uitwijkmogelijkheden .....................................................................................................................................40
Tabel 5: bodemverdichting ...........................................................................................................................................40
Tabel 6: knotwijze ........................................................................................................................................................41
Tabel 7. stamomtrek ....................................................................................................................................................43
Tabel 8: boomhoogte ...................................................................................................................................................45
Tabel 9: knothoogte .....................................................................................................................................................46
Tabel 10: aantal gesteltakken .......................................................................................................................................48
Tabel 11: omtrekklasse ................................................................................................................................................49
Tabel 12: aanwezigheid van holtes ...............................................................................................................................50
Tabel 13: dood hout in de kruin ...................................................................................................................................50
Tabel 14: stamopslag....................................................................................................................................................51
Tabel 15: snoeitijdstip bij de knoteiken ........................................................................................................................52
Tabel 16: conditie van de knoteiken .............................................................................................................................53
Tabel 17; gebreken bij de knoteiken.............................................................................................................................54
64

11 Literatuurlijst
(sd). Opgeroepen op Oktober 14, 2010
Agentschap voor Natuur en Bos. (2008). Harmonisch Park- en Groenbeheer: Technisch
Vademecum Bomen. Brussel: Agentschap voor Natuur en Bos.
Agentschap voor Natuur en Bos. (2008). Technisch vademecum Bomen. Brussel.
Braun, B., & Konold, W. (1998). Kopfweiden.Kulturgeschichte und Bedeuting der
Kopfweiden in Südwestdeutschland. Beihefte zu den Veröffentlichungen für Naturschutz
und Landschaftspflege der Landanstalt für Umweltschutz BAden-Würtemberg.
Burny, J. (2009). Historische betekenis van knoteiken in de gemeente Lummen.
Fiedeldij Dop De Groene Praktijk. (2011). wilgen knotten met steiger. Tuin en Park Techniek
, 24-25.
Gemeente Berlaar. (sd). Subsidies milieu. Opgeroepen op mei 18, 2012, van gemeente
Berlaar: www.berlaar.be
Gemeente Torhout. (sd). snoeien en onderrhoud van knotbomen. Opgeroepen op 05 18,
2012, van toelagen milieu: www.torhout.be
Hofkens, E., & Roosens, I. (2001). Nieuwe impulsen voor de landschapszorg. de
landschapsatlas, baken voor een verruimd beleid. Brussel: Ministerie van de Vlaamse
Gemeenschap - Afdeling Monumenten en Landschappen.
Inverde. (s.a.). werken met de kettingzaag.
Mie, B., & Botn, A. (1997). a quantative study of the epiphytic vegetation on pollarded trunks
of Fraxinus excelsior at Hovrao, Norway. Plant Ecology , 157-177.
Ministerie van LNV. (2008, 10 09). Begrippenlijst. Opgeroepen op 5 25, 2012, van
Natuurkennis: www.natuurkennis.nl
Minkjan, P., & Kruk, M. (2010). Het Knotbomenboek voor Nederland en Vlaanderen. Zeist:
KNNV vereniging voor veldbiologie.
Mouton, B. (2012). Bosbeheer, cursus in het 3e jaar groenmanagement Hogeschool Gent.
Provant. (s.a.). Knotbomen: beheer.
Provinciaal Veiligheidsinstituut. (2000). Vallen? in géén geval. Ladder klaar . Antwerpe,,
Antwerpen, België: Departement Welzijn, Onderwijs en Veiligheid.
Provincie West-Vlaanderen. (2009). Leren Beheren.
Regionaal Landschap Rivierenland. (2012). Jaarverslag 2011.
Shigo, A. (1989). Tree Pruning. Durham.
Tack, G., Van Den Brempt, P., & Hermy, M. (1993). Bossen van Vlaanderen - een
historische ecologie. Leuven: Davidsfonds.
The Woodland Trust. (s.a.). Ancient Tree Guides. No. 1 Trees and farming .
Van den Hurk, I. (1995). Knotbomen. Utrecht: stichting Landelijk Overleg Natuur en
Landschapsbeheer.
Van Liefferinge, J. (2007). PDPO II. Vlaamse overheid, beleidsdomein Landbouw en
Visserij.
Veestraeten, Y. (2008). Inventarisatie en onderzoek van knoteiken in de regio Lummen.
Verhofstede, M. (s.a.). hoe compostthee brouwen door Humus, Zulte, België. Opgeroepen
op oktober 24, 2010, van bio compost: http://www.bio-compost.be/pages/compostthee.html
65

Verniest, B. (s.a.). Vormbomen. Opgeroepen op 04 22, 2012, van alba treecare:
www.albatreecare.be
Vlaamse Landmaatschappij. (2012). Beheersovereenkomsten. Opgeroepen op Mei 6, 2012,
van Vlm: http://www.vlm.be
Vogelbescherming Vlaanderen. (2010). Opgeroepen op mei 28, 2010, van www.vogel.be
66

12 Bijlagen
Overzicht knotbomen
Relictzones
Kaart deelgebied Bergsebeek
Open akker- en valleigebied Land van St.-Katelijne-Waver
Inventarisatiefiche
Inventarisatiefiche: veldwerk
Screenshot database
67

12.1 Overzicht knotbomen
Hieronder een overzicht, als richtlijn, van welke bomen zich het best voelen op de
verschillende bodemtypes. Tevens is er aangegeven of het snelle (s), matige (m) of trage (t)
groeiers zijn (Provant, s.a.).
Natte gronden:
o Wilg (Salix spp) s
o Zwarte els (Alnus glutinosa) s
o Populier (Populus spp) s
o Haagbeuk (Carpinus betulus) m
o Gewone es (Fraxius excelsior) s
o Gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus)* s
Zandleem- en leemgronden:
o Haagbeuk (Carpinus betulus) m
o Gewone es (Fraxius excelsior) s
o Populier (Populus spp) s
o Zomereik (Quercus robur) t,m
o Wintereik (Quercus petraea) t,m
o Gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus)* s
o Kleinbladige linde (Tilia coedata) m,s
Zandgronden:
o Zomereik (Quercus robur) t,m
o Wintereik (Quercus petraea) t,m
Droge gronden:
o Veldesdoorn (Acer campestre) m,s
o Wintereik (Quercus petraea) t,m
Boswilg (Salix caprea)* s
68

12.2 Relictzones
Code NAAM
opp. in
hectare
R10074 Vallei van de Kleine Nete 549,6
R10082 Kasteeldomeinen Z-ZO Antwerpen en randgemeenten 27,3
R10083 Polder van Hemiksem en Schelle 1,1
R10084 Vallei van de Lachenen en Babelse Beek 117,9
R10087 Kleiontginningsgebied Niel, Boom en Rumst 717,1
R10088 Gemeentepark Boom en kasteeldomeinen Boom - Rumst 79,5
R10089 Vallei van de Nete en kasteeldomeinen 299,0
R10095 Vallei van de Molenbeek - Beggelbeek 2,7
R10096 Vallei van de Grote Nete 1450,0
R10097 Zijbeken van de Grote Nete 437,3
R10098 Fortengordel Lier
Bos- en akkergebied Bogaartsheide, Kloosterheide en
49,8
R10099 Kesselse Heide 492,3
R10100 Vallei van de Nijlense Beek en aanpalend bosgebied 190,7
R10101 Bosgebied Bouwelse Heide, Meerhoeven en Goorkens
Bos- en akkercomplex Zwartwater, Kruiskensberg, Herlaar
0,0
R10102 en Merodese Bossen 333,2
R10109 Vallei van de Wimp 42,0
R10111 Bos- en akkergebied Itegemse Heide en Averechten 370,5
R10112 Kasteel- en hoevedomeinen Land van St.-Katelijne-Waver 958,5
R10113 Open akkergebied Bernum - Buggeneinde - Locht 252,9
R10114 Bos- en akkercomplex Hulshout - Westerlo
Zandwinningsgebied Miramar - De Maat en akkergebied
193,3
R10116 Stokt, Achterbos en Sluis 18,1
R10127 Fortengordel Klein Brabant - Mechelen 21,3
R10128 Akker- en valleigebied Vaartland 503,8
R10132 Open akker- en valleigebied Land van St.-Katelijne-Waver 295,8
R10134 Bos- en beemdencomplex Houtvenne, Herselt en Veerle 35,0
R12002 Leefdaalbos - Impde - Molenbeek
Kollintenbos en Bos van Aa - Wormelaar - De MotAkker-
102,5
R12003 en bosgebied Tisselt - Hombeek
Zennevallei met haar beemden ten noorden van het
122,5
R12004 Brussels Gewest 2481,2
R12005 Dijle-vallei stroomafwaarts Leuven
Bos- en valleigebied Bruine Beek, Krekelbeek,
1437,2
R12006 Zwartwaterbeek/Raambeek 1237,2
R14001 Scheldevallei van Dendermonde tot Kruibeke 79,7
69

12.3 Kaart deelgebied Bergsebeek
70

12.4 Open akker- en valleigebied Land van St.-Katelijne-
Waver
Naam:
Open akker- en valleigebied Land van St.-Katelijne-Waver
Code:
R10132
Type:
Relictzones
Fusiegemeenten:
Duffel, Heist-op-den-Berg, Putte, Sint-Katelijne-Waver
Lijnrelictenassociaties:
Bergse Beek (L10129)
Puntrelictenassociaties:
Dijkstaphoeve (P10946), Fort van Duffel (P10947)
Herkenbaarheid:
Middel : het omschreven criterium is nog duidelijk aanwezig.
Gaafheid:
Middel : het omschreven criterium is nog duidelijk aanwezig.
Samenhang:
Laag : het omschreven criterium is in mindere mate aanwezig maar nog duidelijk aanwijsbaar.
Cultuurhistorische waarde:
Goorbeekvallei (ten oosten van Fort Duffel): bij Ferraris bos ('Bois Goor') met vermelding van
Dijkstaphoeve; nu slechts enkele restantjes bos langsheen Goorbeek, hoeve met nagenoeg
onveranderd uitzicht (dreven, percelen, enz.) (cf. Ferraris en MGI).
Bruggelanden: perceelsstructuur en wegenpatroon gelijkaardig als bij MGI; restanten opgaande
begroeiing herinneren aan eertijds gesloten uitzicht (cf. MGI); bebouwing tast randen van gebied
aan.
Beerzelberg: bij Ferraris en Vandermaelen een radiale ontginningsstructuur; bosrestanten en
herkenbare structuur als bij MGI; ingesloten door bebouwing.
Pandoerenhoek: oude kleiontginning (cf. MGI).
Achterheide: gehuchtstructuur herkenbaar (cf. Ferraris); sporen van oude steenbakkerij (cf. MGI).
Verdronken Vors: beemdenlandschap van de Scheiloop met herkenbaar en relatief gaaf
wegenpatroon en perceelsstructuur met resten opgaande randbegroeiing (cf. Ferraris en MGI).
Bergbeek nabij Zonderschot: herkenbare perceelsstructuur, maar afgenomen
perceelsrandbegroeiing (cf. MGI).
Rommershoeven: kleiputten en aansluitend beemdenlandschap met herkenbare perceelsstructuur
en veel opgaande begroeiing (cf. MGI).
Archeologische vondst: Mesolithisch materiaal op Beerzelberg.
Esthetische waarde:
Versnipperde stukjes akker- en valleigebied met relatief open uitzicht.
71

12.5 Inventarisatiefiche
Inventarisatiefiche knoteiken
Criteria: Deelaspecten: codering:
Opname
Landschaps
verband
Standplaats
kwaliteit
Opnemer naam
Opnamedatum datum
Gps mark nummer
Fotonummer nummer
Straat + nr naam+nr
Gemeente naam
Eigenaar naam
Bomenrij (1)
Bomengroep (2)
Solitaire boom (3)
1,2,3,4,5
Houtwal (4)
Houtkant (5)
Uitwijkmogelijkheid stam ja/nee
Bodemverdichting ja/nee
Hakhout/stoofvorm (1)
Stoelvorm (2)
Knotvorm (3)
Omtrek stam in cm
Hoogte in m
Hoogte knot in m
Aantal gesteltakken in cijfers
klasse omtrek gesteltak 1,2,3,4,5
Holtes aanwezig ja/nee
Dood hout in kruin ja/nee
Stamopslag ja/nee
Recent (1)
Lang geleden (2)
Zeer lang geleden (3)
Uitstekend (1)
Behoorlijk (2)
Bijna dood (3)
Dood (4)
Stamschade
Ingroeiingen
Aantastingen
Knotwijze 1,2,3
Beschrijving
boom
Snoei 1,2,3
Conditie 1,2,3,4
Gebreken
Opmerkingen:
afstand tot eerste KLE, omgeving: langs weg, gracht, in weide,...
72

12.6 Inventarisatiefiche: veldwerk
73

12.7 Screenshot database
74