Download als PDF - Arthur Meijer

EIKONIKON
101
jaargang 22 - oktober 2008

1012
Huizen
als mensen
[Kees van Veen] “Dit huis heeft
ramen aan één kant. Je hebt maar een bescheiden
uitzicht; dan wil je niet alles zien
van de wereld. Ja, er is wel een trap, maar
die is erg steil. Deze heeft wél ramen
rondom. Maar daar is weer een ander huis
half ingebouwd. Dat geeft een beetje
weinig privacy. Maar wel knus.
Als je daar van houdt.”
De eerste mens werd van leem gemaakt.
Maar de goden zagen dat dat niet goed was.
Leem spoelde weg, het had geen kracht en geen
beweging. De goden vernietigden hun creatie.
De tweede mens werd van hout gemaakt.
De houten mensen konden praten, maar ze
hadden geen ziel. Ook deze mensen werden
vernietigd. De derde mens werd van maïsmeel
gemaakt. Zij waren perfecte mensen en met
deze mensen kwam het licht.’
(uit: ‘Popol Vuh’ van de Maya’s)
‘
Leem
Mooi dat de Maya’s er naast zaten. De goden hadden het
misschien niet zo snel moeten opgeven. Want Arthur Meijer
lukt het namelijk wel. Hij schept huizen als mensen van klei.
Zijn scheppingen ontstaan in een licht atelier, een halve
gymzaal van een voormalig schoolgebouw aan de verstilde
Nieuwe Teertuinen in Amsterdam. Uitzicht op groen, het
water van de gracht en pakhuizen aan de overkant op het
Prinseneiland. Leem en klei. En als ik weer naar huis rijd
vogelpoep op mijn fietszadel: van de hemel naar de aarde.
Tijdens een open atelierroute zie ik Arthurs huizen en herken
ze onmiddellijk van ikonen. Dit zijn de Romaanse complexen
– al dan niet met rode doek – die op de
achtergrond van ikonen staan. Ze staan symbool voor het
Oude en Nieuwe Testament, of duiden er op dat wat afgebeeld
staat zich binnenshuis afspeelt in plaats van voor de
deur. In veel gevallen ziet het er maar raar uit. Soms lijken
de lijnen als een omgekeerd perspectief te eindigen in de
beschouwer en verwijdt – vanuit de beschouwer – het
beeld zich door de ikoon. Soms ook is het gewoon knullig.
Alsof de makers geen flauw benul hadden van perspectivische
wetten. Wat ook zo was.
Architect en bouwvakker
Arthur bekijkt een EIKONIKON, en draait de cover om te
kijken wat er op de achtergrond staat. Oog voor detail...
Sinds een tijdje beelden we een landschap af, dat verdraaid
is of op z’n kop staat, als teken voor de veranderde wereld
die in ikonen wordt bedoeld. In ikonen zijn de figuren langgerekt,
de huizen smal en vreemd. Stapstenen op berghellingen,
pilaren die hemel en aarde verbinden: hier wordt
contact gelegd.
Bij de torens van Arthur voelt dat niet anders.

Arthur Meijer is altijd gefascineerd geweest door architectuur.
Ook het klooster van Egmond was bron van inspiratie: “Toen ik
als kind in Egmond was, kon ik me eigenlijk best voorstellen dat
ik ooit in een klooster heb gezeten en als ‘Broeder Hak’ door het
leven gegaan moet zijn.
In de tijd dat ik handenarbeidles gaf in het middelbaar onderwijs
heb ik ook vaak in steen gehakt. Hakken is een heel meditatieve
bezigheid: het geluid van het kloppen, de beweging, het vallen
van de scherven. Je zoekt naar de vorm. Dat is met het kleien van
nu minder, je bent dan wisselend architect en bouwvakker, je
moet toch eerst bepalen wat je gaat doen.”
Het goede en het kwade
Het begon ooit in Siena – een scheppingskleur zouden ikoonschilders
bevestigen. Arthur zag in het stadhuis, het ‘Palazzo Publico’
de door Ambrogio Lorenzetti in 1337-38 beschilderde
wanden waarin de gevolgen van een goed en een slecht bewind
getoond worden. De goede gevolgen (foto onder) zijn prachtige,
geabstraheerde huizen met pilaren en balkonnetjes. Een slecht
bewind (foto rechts) heeft ruïnes tot gevolg, bedelaars en onverzorgde
Landerijen.
Het Italiaanse Siena boeide Arthur direct. Er waren woningen die
half tegen de berg waren gebouwd. De benedenverdiepingen
hadden blinde muren en ter hoogte van de derde verdieping was
aan de achterkant een gelijkvloerse ingang. “Zo zou ik wel willen
wonen,” dacht hij. “Uitzicht over de wereld, een beetje teruggetrokken
als je dat wilt.”
In een filmpje op je website zeg je dat het huis symbool staat
voor de mens?
“Als je bovenaan ramen hebt en onderaan gesloten muren, dan
zou je kunnen zeggen dat je vanuit je bovenkamer – je kantoor –
leeft. Daar beredeneer je en maak je plannen. Beneden is de we-
reld van je gevoel en van de ervaring. Daar verteer je het leven.”
En daar laat je zo snel niet iemand binnen?
“Ik heb net als mijn broers en zussen de behoefte om me te kunnen
terugtrekken. Ik ben ervan overtuigd dat dat ontstaan is,
doordat mijn moeder overleed toen ik negen jaar was. Ik ben
daar wel wat gewond door geraakt. Ik leefde in een wat chao-

1014
tisch gezin als derde van acht kinderen. Mijn tante ‘nam
ons over’ en in het leven daarna mochten we eigenlijk
nooit vrolijk zijn. Tante is ook overspannen geraakt. Maar
hoe dan ook, we hebben geleerd ons op de vlakte te houden.
Schutgedrag heet dat, hebben ze me later verteld.”
Waarom merk ik dat niet aan je?
“Nou ja,” glimlacht Arthur, “ik heb wel wat geleerd. Vooral
een cursus droomuitleg heeft me flink verder geholpen. Ik
merkte dat mijn huizen meer over me vertelden, dan ik zelf
doorhad. Toen de cursusleider mijn beelden zag, zei hij: ‘Jij
maakt hele hoge, blinde huizen. Als ik jou was zou ik heel
nieuwsgierig zijn naar wat er beneden zit.”
Is bovenin verkeerd dan?
“Nee hoor!”, lacht Arthur. “Ik stel me zo voor dat je de
trappen opgaat naar een terras en dan lekker uitkijkt over
de stad. En dat je dan ‘s avonds naar boven gaat en daar
in een loggia zit met een biertje en een sigaartje of zo.
Maar in mijn gebouwen speel ik nog graag met de toegankelijkheid.
Er zijn lange steile trappen, gangetjes, plekjes om
je te verstoppen.”
Op zoek naar je huis
“Het rijzige van mijn huizen refereert aan menselijke proporties.
De manier waarop de huizen zich tot elkaar verhouden,
toont hoe menselijke verhoudingen en karakters
kunnen zijn. Mijn huizen hadden eerst maar een enkel
raam bovenin. Gaandeweg is dat veranderd. Nu ontstaan
er ook meer stukjes stad. Meer samen dus. Maar ik realiseer
me toch steeds weer dat iedereen alleen is. Je moet
het toch zelf doen.
Nee, ik loop echt niet altijd te somberen hoor,” lacht Arthur.
“Ik kan het wel, maar ik geniet ook. Van mijn gezin,
muziek en van dit atelier. En dat mensen mijn werk mooi
vinden. Maar ik vind het wel iets om stil bij te staan. Ik las
vorig jaar over een tentoonstelling over ‘Melancholie in de
kunst’. Zoiets spreekt me wel aan. Toen ik in Umbrië was
en in plensweer tussen die aardse huizen stond, vond ik
dat ook lekker, ja.”
Moorse invloeden
De eerste huizen waren Romaans. Hoge, brede steunberen,
kleine raampjes. Beige klei met roze daken. De nieuwere
huizen van Arthur hebben Jemenitische, Spaanse en Marokkaanse
invloeden. “De mooiste huizen worden gebouwd
van leem,” zegt hij. “Architecten doen het met
stenen en mallen, maar in landen als Jemen graaf je een
kuil, gooi je er stro in en water en leem, meng je dat en
mik je dat op de muur. Is de laag gedroogd, dan komt de
volgende laag. Gigantisch hoge bouwwerken zijn er gemaakt
in die landen. Met vloeren van takken en leem.
Ieder jaar moet je ze opnieuw insmeren, want anders
spoelt zo’n huis weg door de regen. Zo’n huis is eindig. Als
mensen zo’n woning verlaten, hoef je dus ook niets af te
breken. De geesten hebben dan tijd om afscheid van het
huis te nemen, zeggen ze daar. Mooi he? Het is een natuurlijk
proces: in zo’n bouwwerk zitten geen metalen of
andere blijvende materialen. De aarde neemt het huis weer
in zich op. En de leem vormt weer een vruchtbare bodem
voor voedsel.”
Keramiek
Arthurs huizen worden gebakken van klei. Soms voegt hij
gruis toe om een doorleefder oppervlak te krijgen. In het
atelier staat een grote oven, die zelfs over de objecten
heen getakeld kan worden, omdat je een kwetsbare kleitoren
van meer dan 1 meter hoog en 40 kilo zwaar niet zo
gemakkelijk in de oven kunt laten zakken. Tijdens een
rondgang door het atelier pakt Arthur ze overigens met het
grootste gemak op. Deze huizen moet je van alle kanten
bekijken.
“Ik maak mijn beelden van keramiek omdat de huid, de
kleur en textuur van gebakken klei (zonder glazuur), mooi
past bij de zomerse sfeer en verwondering die ik wil oproepen.
Net als de voorbeelden in de landen waar ze staan. Je
raakt daar niet uitgekeken: al dat geploeter wat mensen er
voor over hebben om hoekjes te hakken en versieringen
aan te brengen. In West-Europa maken we alles heel sober
– dat vind ik ook mooi. Maar deze huizen zijn een soort labyrinthen.
Ze hebben onverwachte kanten en versieringen.
Bijna ongeneerd worden hier verschillende stijlen gemengd.
Ik vind daar levensvreugde uit spreken.”
Spinoza
Je moet toch interesse hebben in het ‘hemelse’ om dit zo
te kunnen maken, denk ik. “Maar of je daar nou persé een
godsdienst voor nodig hebt?”, betwijfelt Arthur. Ik ben op
plekken in de natuur geweest waarbij ik dacht ‘Als God bestaat,
dan is dit het’. Heb je wel eens wat van Spinoza gelezen?”
vraagt Arthur tot slot. “Ik vind dat zo interessant.
Hij geeft richting hoe te denken, hoe je zou kunnen leven.
Respect, vrijheid van meningsuiting en een Godsbeeld dat
je ruimte geeft. ‘God‘ staat gelijk aan ‘natuur’ oftewel:
alles wat er is. Hij gaat uit van een eeuwige kringloop van
alles: het geestelijke en het stoffelijke. Dat geeft je het
besef deel te zijn van een begin- en eindeloze cyclus.
Hoog tussen hemel en aarde. De huizen van Arthur nodigen
uit om te verkennen en te dagdromen. Eén huis
heeft een bijna verborgen inscriptie meegekregen. Het is
een heel gesloten onderstuk geworden, dat een verwijzing
meekreeg naar zijn moeder. ‘Jij bent niet hier’, staat
er in Italiaans spiegelschrift. Wie het zien wil, ontdekt het.

i
De achterkant van Vicolo a Altocozzi
(op de voorzijde de voorkant)
Arthur Meijer