Overbetuwe, dijk van een gemeente - t Pakhuis Hemmen

Huidige cultuurlandschap zoete vrucht van
het eeuwenlange functioneren van de dijk

Poortgebied van de delta; water vaagde stuwwallen weg

Late IJzertijd
Vroeg Romeinse tijd
Laat Romeinse tijd

Dijkloze landschap al in Romeinse Tijd volop bewoond; vruchtbare
oeverwallen magneet voor boeren

Mens was in de ban van een bezielde natuur, van de ´Ganga´ van
de Waal; rituele deposities

Eerste poging tot waterbeheersing, de dam van Drusus

Grootscheepse waterbeheersing door dijkbouw; weergaloos grote
aanslag op de ruimte voor de rivier

Fasegewijze verovering land op de Waal schematisch voorgesteld
Fase van vrede tussen mens
en rivier; rivier heeft nog alle
vrijheid en ruimte
Dorpen zijn ontstaan op de
natuurlijke hoogten:
oeverwallen en opduikingen
uit de IJstijd
Deze hoogten bieden kans
op droge voeten en gebruik
van vruchtbaar land

Strijd tegen het water ontbrandt, 1 e stap wording dorpspolders
Rivier ontlast zich via
overloopgeulen in de
oeverwal naar de woeste
komgronden
Noodzaak tot uitbreiding van
het boerenland
Zij- en achterkaden
beschermen het cultuurland
tegen het water uit de
overloopgeulen en de
komgronden

Dijkring dorp bijna voltooid, 1 e stap aanleg rivierdijk
Ontginningen in de delta beroven
de rivier van veel ruimte; de rivier
wordt opstandig; te meer omdat
die herhaaldelijk wordt overstelpt
met water van de bovenrivier,
water dat sneller dan ooit kwam
toestromen als gevolg van
ontbossingen.
Aanleg van voorkaden om het
boerenland op de oeverwal zelf te
beschermen tegen de wassende
rivier

Geboorte van het waterschap
Behoefte aan afdamming van de
overloopgeulen in de oeverwal
voor ontginning van de
komgronden
Honger noopt dorpen samen te
werken bij uitbouw voorkaden tot
gesloten bedijking

Eindfase in de wording van de dorpspolders
Sluiting dijkring effent weg
voor het cultiveren van de
komgronden
De dorpen zijn gedwongen ook
samen te werken in de
afwatering; er wordt een
gemeenschappelijke wetering
aangelegd

Ontstaan buitenpolders, reservering gebieden voor waterberging
Aanleg aanvullende
voorzieningen voor
waterbeheersing, boezems,
gemalen
Voltooiing infrastructuur van de
dijk met de wording van de
uiterwaarden en de inpoldering
hiervan

Aanpassingen voor de strijd met het water
Aanpassing boerenstelsel van
dijken, kaden, watergangen en
sluizen voor militaire
doeleinden: inundaties
Waterbeheersing in het teken
van strijd tegen en met het
water; flexibel
watermanagement

Resultaat ontworsteling aan de rivier; lappendeken dorpspolders

Dijktype: dode (kronkel)waarddijk. Relatie met het natuurlijke
riviersysteem; meanders, kronkelwaarden

Hoe Dodewaard aan zijn naam komt; het verzwolgen dorpsdeel

Dodewaarddijk Ammerzoden;
aan de wieg van het waterschap

Invloed ontginningen
op riviergedrag.
Ecologische ramp
langs de Neder-Rijn?

Water liep vanuit Rijnmeander en bypass naar komgebied
Bergerden; de eerste dijkjes

Eerste strijd tegen het water in Randwijk. Wijk (streek;
rechtsgebied) aan de rand van de meandergordel?

Sluiting dijkring: verbond tegen heug en meug tussen Slijk Ewijk
en Oosterhout

Loenen, heerlijkheid beschermd door moerassen en kaden

Dijk maakte duurzame cultivering mogelijk

Beloofd land had een schaduwkant: de waterwolf. De dijken werden een
strijdperk van mens en water

Dijkenbiografie-kaart Betuwe; landschapselementen vertellend over het
eeuwenlange lot van de dijk

De klassieke dijk; het profiel; laagjes van bloed, zweet en tranen

Oeverwaldijk opgetrokken uit strangslib; Luijendijk; dijkspecie bij
voorkeur in de uiterwaarden gewonnen

Sporen van aardhaling langs de buitenteen van de Rijndijk bij
Zevenaar: dijkdellen

Wielen en uitgedijkt land langs de binnenzijde van schaardijken;
de Kwadendijk

Landschap van de ringdijk, sporen van onderhoud

Sporen van dijkonderhoud: de schaardijk

Sporen van dijkbouw en -herstel: doorlagen, crevassen

Uitlagen, binnenwielen, overslag en kwelkommen

Inlagen, buitenwielen, strangen; uitgedijkt land

Verdronken dorpen, reuzenwielen, overslag

Sporen van dijkonderhoud en –herstel: dwarsdijken

Spanjaardsdijk

Dijklandschap; uniek strijdperk van mens en natuur

Dijkrondje Overbetuwe: wielencomplex Waaiensteinkolk; grote dijkverlegging
1809

Enorme overstroming, tot voorbij Culemborg

Diefdijk begaf het; water rukte op tot aan de Kinderdijk

Doorbraken 1682 en 1820; verdronken Oosterhout

Zandkolk, Verburgtskolk, stille getuigen van de ramp van 1820

Leven tiert welig rond de wielen

Zandkolk; de stem en de verdronken dijkwacht

Loenen, wonde plek in de Betuwse dijk; de Grote Kolk

Agressief kribben heer van Doddendaal rampzalig voor Loenen

Landgoed ontstaan dankzij de overslag

Zwarte Kuil in Loenen; de ondergrondse geheimen

Spookgelui in de kerstnacht

Woerden in de cascaderoute; gelegen dicht bij van oudsher kwetsbare
dijken

Engwoerd in de Romebuurt
van Herveld Noord; boerenerf
opgerekt met akkers

Dorpelingen werken samen;
Hemmen, een grote woerd

Crevasse bij De Dijk, oeroude kolk; rivierdynamiek

Thomaswaai in Lakemond, de taal van de vorm

Thomaswaai mei 2013

Kolk bij het Pierennest; buitenwiel, verland en toch sprekend

Pierennest; wormeninvasie met kwel

Het verdronken Heteren; dijk 1593 belaagd door ambitieus kribben
heer van Doorwerth in flessenhals rivierbedding

Kerk buitendijks in 1642; water en ijs bemoeilijkten kerkgang;
aanleg groene dijk 19 e eeuw

Afgedankte dijk werd vluchtheuvel

Rietkolk in Heteren; dijk op hecht staal weerstond aanvallen van de rivier
in een bottleneck

Kolk bij Hoogeweide; rabattenlandschap met wiel dans van de
ruilverkaveling ontsprongen

Hoogeweide; watergeest, de necker of bullebak, jaagt kinderen de
stuipen op het lijf

Kolk bij De Lindenboom; Drielse dijk bedreigd door agressieve
gekrib van Doorwerth; de Aanval

Kattenlinde Driel; heksen dansen aan rijen met volle maan

Kolk bij de Nieuwstad, raakt een Romeins verleden

Watersnood 1926 een dubbeltje op zijn kant

Dijkmagazijn De Koeweide, lange tijd nog net Driels. Nog altijd een
uitgelezen plek om te verhalen over de dijken in Elden, Driel en elders in
de Over-Betuwe.

Tijd vol dynamiek; nieuwe trends met betekenis voor de dijk en
zijn landschap: ecologische akkers in Doornik bij Bemmel; land dat
motief van de dijkbouw verzinnebeeldt

Herboren liefde voor moeder aarde en boerenwerk; urban farming,
kans om relatie tussen land en dijk te herontdekken

Doorkijk naar een natte en hete toekomst; klimaat verandert. Nieuwe
kansen voor voedsel van eigen bodem

Klimaatomslag geeft reden tot herbezinning op de dijk; revolutionaire
ideeën; cascaderoutes

Puzzelen over de dijk om duurzaam te kunnen wonen en werken
in de delta; scenario’s

Mammoetdijken, ‘doorbraakvrij’ en superbreed

Omgaan met het erfgoed van de dijk; wijsheden van het verleden
herkenbaar doorgeven voor een breed gedragen ontwerp en voor een
vitale, inspirerende delta