Download hier - Zeitgeist - Studievereniging Sowieso

APRIL 2011
Jahrgang 5 - Nr. 1
http://zeitgeist.sowieso-uva.nl
Tandemproject 2011
De moderne Beier Dagje kerstmarkt
tussen laptop
en Lederhosen
Mijn opa was
een Duitser
in Düsseldorf

sowieso. studievereniging duitse taal en cultuur universiteit van amsterdam
Het woord is aan het bestuur
Een greep uit het leven van een secretaris
22 maart, 08:00
Dinsdagochtend, een wekker die vertelt dat het afgelopen
is met het geduizel en gedroom over tropische oorden en
verre treinreizen. Hup, badjas en computer aan, printertje
op ´on´ en g-mail openen. Daar is ´ie dan! De Agenda,
vers in mijn postvak-IN. Printen maar, denk ik. Maar het printerpapier
is, voor het eerst in mijn carrière, op. Geen nood
echter, want schrijven kan ik als de beste...Dus schrijf ik ´m
over, ja, echt waar. Kopje thee erbij en het voelt zowaar
alsof ik aan het studeren ben...
Zoals altijd gaat de tijd sneller dan ik, en voor ik het weet is
het dus 09:15. Aankleden, kloddertje mascara hier en daar
en weg zijn we.
Stipt om 10:00 zet ik mijn hippe fiets tussen de andere hippe
fietsen in de CREA-fietsenstalling; het café is echter nog
niet open. Ach, dan maar lekker even chillen in de zon.
Daar komt Karen aan!
Om 5 over 10 stappen we met z´n drieën het CREA-café
binnen (Thomas was overal bij, maar dat spreekt voor zich,
toch?) en na tien minuten gaat het al gauw over
´penningmeesterzaken´; of het wat explicieter kan, vraagt
Thomas. Ja hoor, zegt de voorzitter. Voor onze penningmeester
is ´financieel weekverslag´ wat beter te begrijpen.
De Agenda wordt verder goedgekeurd. Dan is daar schorsing
nummer 1. Voorzitter K. wil graag worteltjestaart. 10
seconden later gaan we verder, maar zonder worteltjestaart.
Dan zijn daar de afgelopen en komende uitjes. Tevreden
over de lezing van professor Moser en de voorafgaande
borrel (waar wás iedereen?), volgt schorsing 2.
Neus snuiten en zo. Dan wil ik, net iets te laat, toch ook wel
graag een broodje gezond. Kortom: schorsing nummer 3.
Iedereen voorzien? Thomas' ´penningmeesterzaken´ a.k.a.
´financieel weekverslag´ worden uitgebreid besproken,
evenals de belangrijke ingekomen en uitgaande post. Zoals
altijd heeft niemand wat te melden bij de rondvraag
(dat komt altijd pas later...). Eenmaal uitvergaderd bedenk
ik me hoe ik De Weekmail dit maal weer eens zal inleiden.
Wordt vervolgd...
Liefs Maartje
Om nu een greep te doen uit het leven van een
voorzitter zou misschien een beetje afgezaagd zijn.
Toch wil ik graag nog even iets toevoegen aan
Maartjes column hiernaast en de voorzitterkant belichten.
Een aantal maanden geleden heb ik via de
ASVA een cursus vergaderen gevolgd. Het leek me,
als kersverse voorzitter, een goed idee om me een
beetje te verdiepen in wat ik eigenlijk ging doen de
komende maanden. Deze cursus, die nauwelijks een
cursus genoemd mag worden, bestond uit maar
een avondje. Tijdens deze avond heb ik echter geleerd
hoe een agenda op te stellen (vergeet niet de
punten ‘Opening’ en ‘Sluiting’), hoe lang een vergadering
maximaal mag duren om nog functioneel te
zijn (2 uur), de beste manier om beslissingen te nemen
(volgens het BRAB-model ofzo), welke spullen je
mee moet nemen als je vliegtuig is gecrasht
(spiegeltje) én de techniek van het schorsen van
een vergadering. Het leuke hieraan is dat alleen de
voorzitter een vergadering mag schorsen. Volgens
mijn cursusleider kan het heel belangrijk zijn om een
vergadering te schorsen en moet je niet schromen
dit te doen. En dat heb ik natuurlijk opgevolgd. Nou
is er in de hierboven beschreven vergadering wel
erg veel geschorst, en ik haast me te zeggen dat dit
zeker een uitzondering was. Gelukkig zijn onze vergaderingen
meestal erg efficiënt (keurig binnen
twee uur) en schors ik de vergadering dan ook
zelden.
Rest mij nog te melden dat ik het erg fijn vind dat de
zon mijn kamertje weer in knalt! Met de lente zijn we
alweer ruimschoots over de helft van het jaar. Enerzijds
baart het me ernstige zorgen, ik heb nog een
aantal papers (lees: 5) waarmee ik aan de slag
moet, aanmeldingsperioden voor het komende jaar
staan voor de deur en ik moet ook echt eens aan
mijn scriptie beginnen. Maar dan denk ik aan de
goede dingen die gaan komen, met wijntjes aan de
Amstel, een mooie, heeerlijke studiereis naar Zürich,
buiten vergaderen, bbq’en in het Westerpark… En
dan lijkt het allemaal niet meer zo’n probleem…
Liefs Karen!
www.sowieso-uva.nl
2 APRIL 2011 ZEITGEIST

DIE REDAKTION INHOUD
Liebe LeserInnen,
Und da bin ich dann doch wieder! Wer hätte das gedacht?
In der letzten Ausgabe von Zeitgeist, September 2010, habe
ich mich noch von euch verabschiedet und die Redaktion
an Gideon Jessayan übergeben. Leider musste er aus persönlichen
Gründen vor einiger Zeit aufhören mit seinen diversen
Aktivitäten für Sowieso, also auch Zeitgeist. Wir hatten
aber schon wieder ein Haufen Beiträge bekommen, also
dachte ich mir, ich mach‘s einfach noch einmal. Jetzt aber
wirklich das letzte mal!
Obwohl sich die Endredaktion nicht verändert hat seit dem
letzten mal, sind die Autoren dieser Ausgabe fast alles Neulinge!
So liest ihr zwei Kolumnen von Alex Dekker, ein Artikel
über mittelalterliche und moderne Liedermacher von
Thomas Hazewinkel und eine Auseinandersetzung zu
„Schopenhauer, Hofstadter und der frei Wille“ von Duco
Burgers und Sebastian Diergaardt. Außerdem haben diverse
Erstsemester Berichte geschrieben über Aktivitäten beim Studiengang.
Auf Seite 6 und 7 könnt ihr Miranda Ammerlaan‘s
Bericht über das Tandemprojekt 2011 lesen und auf Seite 15
beschreibt Lidewei van der Poel das letzte Winterfestijn von
Sowieso.
Aber auch vertraute Namen wie Gideon Jessayan, Micha
van der Wal, Erwin Vervloed und Thomas Langbroek haben
wieder etwas beigetragen: Nach diesem Zeitgeist wisst ihr
alles über die BVG-Piktogramme, Überraschungen von runden
Dozenten, Nazikultur und die wahre Art des Beiers.
Also wie gesagt, ich höre nach dieser Ausgabe wirklich auf
mit der Endredaktion von Zeitgeist. Darum sucht Sowieso im
Moment neue begeisterte Leute für diesen Job. Hast du Lust
mit zu helfen? Es macht wirklich eine Menge Spaß. Melde
dich einfach bei Sowieso!
Liebe Grüße,
Marieke Hökberg
COLOFON
Zeitgeist: Die Zeitschrift des Studienvereins Sowieso
Spuistraat 210, 1012 VT Amsterdam,
zeitgeist@sowieso-uva.nl
Sowieso ist der Studienverein des Germanistikstudiengangs
der Universität von Amsterdam
Website: http://zeitgeist.sowieso-uva.nl
Redactie Nederlands: Olga Hökberg
Redactie Duits: Hanns Schneider
Eindredactie: Marieke Hökberg
Tekstbijdragen: Miranda Ammerlaan, Duco Burgers, Claudia
Daiber, Alex Dekker, Sebastian Diergardt, Thomas Hazewinkel,
Marieke Hökberg, Gideon Jessayan, Thomas Langbroek, Bettina
Merten, Lidewei van der Poel, Erwin Vervloed, Micha van der Wal
Beeldredactie: Marieke Hökberg
Fotografie: Britta Bendieck, Alex Dekkers, Heidi Denzel-de Tirado,
Thomas Hazewinkel, Marieke Hökberg, Gideon Jessayan, Claire
Manuel, Erwin Vervloed
Vormgeving: Marieke Hökberg
Drukwerk: Xerox
Artikel: Dit was het 4
Column: Ouders en grootouders kan 5
je niet kiezen
Verslag: Tandemproject 2011 6
Artikel: Liedermacher, 8
zwischen Spaß und Ernst
Neues vom Studiengang: 10
Verrassing voor Carla
Column: Duitsland is zo gek nog niet 11
OC Oproep 11
Artikel: Schopenhauer, 12
Hofstadter und der freie Wille
Artikel: 14
De pictogrammen van het GVB
Verslag: Winterfestijn 2010/2011 15
Pinnwand: 16
Britta bevallen van zoon
Straffen in de Middeleeuwen
Secretariaat verhuisd
Das Mittelalter im Kinder- und Jugendbuch
Artikel: Werken als docent Duits 17
op een Amsterdamse school
Recensie: 18
Derde lezing Duitsland en het Kwaad
Puzzelpagina 19
Reisgeist: De moderne Beier, 20
tussen laptop en lederhosen
Goethe Institut 22
Weg met Sowieso: Dagje Düsseldorf 23
ZEITGEIST APRIL 2011 3

ARTIKEL
Door Gideon Jessayan
Dit was het
Eén keer nog begeef ik mij in de S-Bahn en nog één
keer stap ik over op Bahnhof Friedrichstraße. Nog
een laatste blik op de stad waar ik zo van ben gaan
houden. De koepel van de Bondsdag en die van de
dom, de wolkenkrabbers aan de Potsdamer Platz en
daar, aan de horizon, de televisietoren, die zich zo
trots boven de stad verheft! Zijn spits geraakt tot in
de hoogste hemelen en aan zijn voeten speelt zich
het leven af. Een reusachtige speld, die de stad op
haar stukje aarde vastprikt en die jeugdig Europa
haar navel wijst. Uw feest begint hier. Per slot van rekening
was het vanaf de Alexanderplatz niet meer
ver naar de glittermeisjes op hoge hakken in de Russische
disco, de foto van een opengesperde anus in
het Berghain en het leger opgedirkte mensen dat
zich elke avond in de omgeving van de Warschauer
Straße naar een van de vele
dansvloeren begeeft. Daar
was het goedkope bier, dat
nog lekker was lang nadat
het uit alle gaten weer naar
buiten was gestroomd, en
het dansen, dat doorging ver
nadat de okselholtes het klotsen begonnen waren.
Tegen de geur van bier en zweet was alleen nog die
van andermans sigaret opgewassen. Zij aan zij danste,
dronk en rookte men in de schaduw van de televisietoren
de ochtend tegemoet. De luiken voor de
ramen gingen dicht om de nacht niet te vergeten,
maar de horloges wisten beter: vierentwintig uur waren
in deze stad gewoonlijk te weinig voor een dag.
En dan, plotseling, was Berlijn, Hauptstadt der Bundesrepublik
Deutschland, gewoonweg voorbij. Vijf
maanden omgevlogen als één dag, voorbijgeflitst
“Vierentwintig uur waren
in deze stad gewoonlijk te
weinig voor een dag”
als de Savignyplatz en de Kaiser-Wilhelm-
Gedächtniskirche in het raam van mijn intercity, die
vanaf Hauptbahnhof gestaag en zonder omkijken
naar Nederland raast. De bovenleiding klimt omhoog
en valt weer naar beneden, omhoog en naar beneden,
en met dat klimmen en vallen maakt de stad
allengs plaats voor bedrijventerreinen en bedrijventerreinen
uiteindelijk voor platteland. Honderden kilometers
niets anders dan grasland waarin windmolens
staan en af en toe wat koeien grazen. Tot slot: Meine
Damen und Herren, in Kürze erreichen wir Bad Bentheim
Bahnhof. Bad Bentheim ist der letzte Bahnhof in
Deutschland: Hier verabschiedet sich das Zugteam
von Ihnen. Wir wünschen Ihnen eine angenehme
Fortsetzung Ihrer Reise in die Niederlande und danken
Ihnen, dass Sie sich für Ihre Reise für die Deutsche
Bahn entschieden haben. Auf
Wiedersehen!“
En Herr Schaffner geeft het
gezag over de trein aan meneer
de conducteur, die, nadat
ook de Duitse locomotief
voor een Nederlandse heeft
plaatsgemaakt, zichzelf en een collega in de Bistrowagen
een bakkie zwart veroorlooft. Deutschlandende:
Welkom in Nederland, waar de bovenleiding net
als in Duitsland omhoog en naar beneden gaat, koeien
grazen en windmolens draaien. Maar waar is de
stad? Nog altijd grasland en indien eens geen grasland,
dan wel rijtjeshuizen met aangeharkte voortuinen
of industrieterreinen zonder schoorstenen. ‘Ga
terug!’ schreeuwt het in mijn hoofd omdat het bruisende
leven al tijdens de reis tot een vale herinnering
verwordt, maar de trein jakkert door het troosteloze
landschap voort.
Enkele dagen later, in Amsterdam, titulaire hoofdstad
van het Koninkrijk der Nederlanden, nog altijd de
vraag waar de stad dan toch is. Toeristen slenteren
over de Dam en langs de grachten, in de omgeving
van het Centraal Station de gebruikelijke
mensenmassa’s op zoek naar de juiste tramlijn. De
etablissementen en hun terrassen zitten vol, voller nog
dan in Berlijn. Maar in al dat vrijdagmiddaggebral is
geen muziek te bekennen. Tevergeefs zoek ik op 't
Spui naar stoephoeren, in de metrostations naar krantenverkopers
die ’s avonds al de krant van morgen
verkopen, op het Leidseplein naar de hobbyschilder
die het excentrieke uitgaanspubliek op zijn doek probeert
over te brengen en overal naar bier dat uit flesjes
in plaats van glazen gedronken wordt. En na een
week rondkijken kan ik niet anders dan de conclusie
trekken dat ik het fijn vond in Berlijn te zijn. Misschien
wel iets té fijn.
4 APRIL 2011 ZEITGEIST

COLUMN
Ouders en grootouders kan je niet kiezen
Door Alex Dekker
Toen ik jong was, dacht ik regelmatig na over mijn ouders
en mijn grootouders. Stel dat ik ze kon ruilen voor
andere mensen. Stel dat ik andere mensen als familie
kon nemen. Zou ik ze in willen ruilen? Er waren momenten
dat ik dat wilde. Uit een soort frustratie of woede.
Omdat zij, mijn oma, mijn ouders, de rest van de familie,
mij hadden voorgelogen. Mijn opa Dekker was nooit
mijn opa geweest. Mijn echte opa was een Duitser.
Vandaar dat ik wilde ruilen. Ik wilde een doorsnee familie,
geen aparte familie zoals die was. Juist de oneerlijkheid
en het verzwijgen had me pijn gedaan. Ik had liever
gehad dat meteen bij mijn geboorte verteld was
dat ik dan wel ‘Dekker’ zou heten maar het nooit zou
zijn of worden. Simpelweg omdat dat niet kon. De
meeste verwijten heb ik mijn vader gemaakt. Hij was de
zoon van een Duitser. Hij had één en ander recht kunnen
zetten. Alleen had hij dat nooit gedaan. Hij wilde
het niet. Mijn vader had vrede met de situatie. Dan
maar een halve Duitser. Het zat ook in zijn naam:
Herbert Dekker. Een typisch Duitse voornaam met een
regionaal bekende achternaam.
Waarschijnlijk was ik zestien toen ik het ware verhaal
over mijn vader en mijn opa hoorde. Precies kan ik het
niet meer plaatsen. Wel dat het een enorme indruk
heeft gemaakt. Sindsdien kreeg ik moeite met scheldpartijen
die tegen Duitsers gericht waren. Immers, voor
een kwart deel ben ik er zelf één. Het verhaal was het
volgende. Volgens mijn moeder was mijn vader niet de
zoon van opa Dekker. Zijn echte vader was een Duitse
militair geweest. Hij had een relatie met mijn oma gehad
tijdens de oorlog. Dat maakte het pijnlijk. Met een
Duitser tijdens de oorlog? Oma was dus fout. Maar wat
was er dan met opa gebeurd? Zowel mijn moeder als
mijn vader konden deze vraag niet beantwoorden. Hij
was verdwenen.
Het heeft enige tijd geduurd voordat ik mijn oma weer
onder ogen kon komen. Ik wilde de geschiedenis verwerken.
Daarna kon ik wel verder kijken. Dat verwerken
ging vrij snel. Ik accepteerde het feit en sprak er verder
niet over. Zeker niet met mijn oma. Pas toen het te laat
was, wilde ik er met haar over praten. Alleen kon dat
niet meer. Mijn oma was dementerend in de laatste
fase van haar leven.
Toen ik geschiedenis ging studeren, ben ik goed gaan
zoeken naar mijn opa. Ik schreef brieven naar Berlijn en
Braunschweig. De antwoorden waren teleurstellend.
Niemand gevonden, niet bekend, geen Herbert Noah
in onze bestanden, enzovoort. Meerdere malen dacht
ik dat het verhaal niet kon kloppen. Ik vond niets, geen
enkel spoor. Totdat ik een oudoom sprak. Die vertelde
me dat mijn opa uit Hannover kwam. Een doorbraak! Ik
kon verder zoeken! Binnen afzienbare tijd was het verhaal
compleet.
Herbert Christoph Friedrich Noah werd in 1908 in
Hannover geboren. In 1940 werd hij opgeroepen voor
het Duitse leger. In de zomer van 1940 diende hij in
Frankrijk aan de kust. Een jaar later stond hij met zijn divisie
in Polen. Op 22 juni 1941 trok hij de Sovjet-Unie binnen.
Eind november raakte hij gewond: bevriezingsverschijnselen
en difterie. Mijn opa keerde terug naar
Duitsland en lag enkele maanden in een ziekenhuis.
Daarna werd hij opgeleid tot Sanitäter en bevorderd
tot Sanitätsunteroffizier. Zijn nieuwe standplaats werd
Alkmaar. In april 1943 kende hij mijn oma, Anna
Jongsma. Diezelfde maand vertelde hij mijn oma en de
andere Jongsma’s het nieuws van de dood van zijn
tweede zoon. Omgekomen tijdens een bombardement
op Hannover. Alleen zijn vrouw had het overleefd.
In september 1944 verdween mijn opa weer. Mijn oma
liet hij zwanger achter. Hij kwam nooit meer terug, hoewel
mijn oma daar jarenlang op hoopte. In februari
1945 werd mijn vader geboren. Hij kreeg dezelfde
naam als zijn vader: Herbert. In januari 2000, mijn oma
was al enkele jaren dood, overleed mijn vader.
In oktober 2004 stond ik bij het graf van mijn opa in
Hannover Langenhagen. In 1985 was hij aan kanker
overleden. De ziekte die mijn vader ook had geveld. In
het voorjaar van 2005 stond ik er voor een tweede
maal. Toen nam ik een plukje gras mee van het graf.
Als mijn opa niet meer naar mijn vader kon komen dan
moest het stukje gras maar naar het graf van mijn vader.
Dan kon ik ze toch nog een klein beetje bij elkaar
brengen.
Wil je meer weten over Alex en zijn opa? Zijn verhaal is
inmiddels in boekvorm verschenen: 'Mijn opa was een
Duitser', ISBN 97890 8975 1584, verkoopprijs €18,95
Op Hyves, Facebook en Twitter plaatst hij trouwens
regelmatig extra's en updates:
www.mijnopawaseenDuitser.hyves.nl, 'Alex
Dekker' op Facebook en twitter.com/MijnOpa
ZEITGEIST APRIL 2011 5

VERSLAG
Tandemproject 2011
Door Miranda Ammerlaan
Woensdag 16 Februari is niet alleen
de eerste zonnige dag na weken
van traditioneel Hollands winterweer
(lees: uitsluitend regen en
wind), ook is het de aankomstdatum
van de Bochumse tandemstudenten.
Langzaam vult het lokaal
op de tweede verdieping van het
P.C. Hoofthuis zich met studenten,
de een iets wakkerder dan de ander.
Het zal vooral een kennismakingsdag
worden. We beginnen
met een kennismakingsspel waarna
een korte introductie van het
project volgt door Tandembegeleiders
Annelies de Jonghe en Hendrik
Neukäter. Na dit heftige begin
van de dag waren wij natuurlijk
toe aan een geruime
tijd pauze. Het uur werd
nuttig besteed aan het eerste
cafébezoek van de
week.
Na de pauze introduceerden
de Nederlanders ieder
het interculturele thema
van hun keuze. De Duitsers mochten
nu bedenken over welk van
deze thema’s zij graag de komende
maanden een onderzoek wilden
opzetten en uiteindelijk een
afsluitende presentatie wilden geven.
Na enige discussie en wat geschuif
met Duitsers, die (cultuurkenmerkend?)
massaal de voorkeur
gaven aan het thema ‘eetgewoonten’
werd uiteindelijk een
aantal tweetallen en drietallen gevormd.
Nu was het tijd voor het
eerste overleg, er werd alvast ge-
brainstormd over de invulling van
het thema en de onderzoeksvragen.
Hoewel iedereen vanzelfsprekend
vol zat met inspiratie moest er
wel tussendoor ook gesocialised
worden tussen de kersverse tandemgroepjes.
Na dit eerste overleg
was het tijd voor… de spreekvaardigheidtest.
In tweetallen werd
door middel van een paar gesprekjes
in de te leren taal de taalvaardigheid
voorafgaand aan het
project beoordeeld. Uiteindelijk zullen
we dit tijdens het afsluitende
bezoek aan Bochum nog eens
moeten herhalen om te kijken hoeveel
vooruitgang we hebben ge-
“Ik had respect voor ze:
fietsend op oranje
huurfietsen door onze
onoverzichtelijke hoofdstad”
boekt. Een kleine onaangename
bijkomstigheid was dat de gesprekken
in kwestie op beeld werden
vastgelegd, maar iedereen heeft
zich er dapper doorheengeslagen.
De avond werd, in ieder geval door
de Nederlanders, doorgebracht in
een Ethiopische restaurant. De Duitsers
waren iets later wegens een
extreem geval van desoriëntatie. Zij
waren per ongeluk bij Duivendrecht
terechtgekomen terwijl het restaurant
zich op de Overtoom bevond.
Toch is het ze gelukt om uiteindelijk
het restaurant te bereiken (ik geef
toe dat ik wel respect heb voor ze,
fietsend op oranje huurfietsen door
onze onoverzichtelijke hoofdstad)
en daar alsnog te genieten van
een geheel nieuwe eetervaring.
Wij moesten namelijk met onze
handen van een schaal af eten
die we met zijn vieren deelden.
Nadat we eraan gewend waren,
beviel het best goed. Dat een van
de studenten uiteindelijk sneuvelde
door een voedselvergiftiging
deed daar niets aan af.
De volgende dag bezochten we
het Amsterdams Historisch
Museum waar wij een
rondleiding kregen waarvan
ook de Nederlanders
nog wat konden leren. De
avond mochten wij vrij in-
vullen en er werd gekozen
voor een avondje rondom
het Leidseplein. De harde
kern at in een van de vele
Italiaanse restaurantjes rondom
het plein en geleidelijk aan kwamen
er steeds meer tandemers bij.
Met een behoorlijke groep begaven
wij ons uiteindelijk richting wat
kroegjes waar wij genoten van bijvoorbeeld
een biertje, of twee.
Gezien het feit dat de vrijdagochtend
weer vroeg zou beginnen, 9
uur stipt, zagen we af van een
avondje Paradiso.
Na de korte presentatie die elk
tandemgroepje op vrijdagoch-
6 APRIL 2011 ZEITGEIST

tend moest geven om zijn onderwerp
te introduceren, bezochten
we de Amsterdamse Stadsschouwburg.
Hier kregen wij een
rondleiding van een van de leden
van Toneelgroep Amsterdam,
een presentatie van de regisseur
van het theaterstuk
‘Spoken’ (van de Noor Ibsen) en
uiteindelijk een workshop acteren.
We begonnen met een kleine
warming-up voor de workshop,
waarna we verdergingen met de
presentatie. Er werd over de inhoud
van het stuk verteld, maar
vooral ook over het vertalingproces:
een tijdrovende aangelegenheid
vanwege de moeilijkheden
die men had met het vinden
van de goede synoniemen in
een andere taal en het aanpassen
van het taalgebruik aan de
moderne tijd. De rondleiding
bracht ons langs verschillende
mooie zalen en vertelde ons in
woord en beeld de geschiedenis
van de Stadsschouwburg en
daarmee ook deels die van het
Nederlandse theater. Afsluitend
vond de workshop plaats. Iedereen
kreeg hierbij de kans verborgen
acteertalenten aan de buitenwereld
tentoon te stellen of
beleefde bij minder kundigheid,
in ieder geval een leuk uurtje!
De dag, en daarmee ook het
officiële programma, eindigde
met beschuit met muisjes vanwe-
ge de geboorte van Joris, het zoontje
van docente Britta Bendieck.
Behalve dat het een gezellige aangelegenheid
was, gaf dit ook nog
eens de mogelijkheid een van de
vele cultuurverschillen tussen Duitsland
en Nederland te bespreken
aangezien Duitsers blijkbaar helemaal
niet aan deze leuke beschuittraditie
doen, schade!
Afgelopen 12 maart was de uitvoering
van ‘Spoken’ in de Stadsschouwburg
waar een aantal van
VERSLAG
de studenten naartoe is geweest.
Om onze contacten met de Bochumers
te onderhouden en om aan
onze onderzoeksthema’s te werken,
vinden er nu wekelijks skypesessies
plaats. Eind mei zullen wij, de Nederlanders,
naar Bochum vertrekken
voor het afsluitende deel van het
tandemproject waarbij we onder
anderen de resultaten van onze onderzoeken
zullen presenteren. Hopelijk
wordt de rendez-vous in Bochum
net zo succesvol als de eerste meeting
in Amsterdam!
ZEITGEIST APRIL 2011 7

ARTIKEL
Liedermacher
zwischen Spaß und Ernst
Das Genre des Liedermachers könnte man gleichstellen mit dem des 'Singer-Songwriters' im englischen und mit
dem Genre des 'Chansonniers' im französischen Sprachraum. Auch in Schweden gibt es eine große Tradition in dieser
Gattung, dort werden diese Künstler 'sångare', 'låtskrivare' oder 'trubadurer' genannt. Einer der bekanntesten und
größten Liedermacher in Schweden war der Niederländer Cornelis Vreeswijk. Aus Frankreich sind uns natürlich
George Brassens, Édith Piaf, Juliette Gréco, Charles Aznavour und Jacques Brel bekannt. Letztgenannter stammte
zwar aus Belgien und hat daher auch einige Lieder in niederländischer Sprache gesungen, doch er befasste sich
ausschließlich mit der Tradition des französischen Chansons und seine Lieder sind vornehmlich in französischer Sprache.
Für den englischen Sprachraum brauche ich nur Bob Dylan zu nennen und alle wissen genau, um was es in diesem
Artikel geht.
Text & Bilder: Thomas Hazewinkel
Was zeichnet nun diese Musikrichtung
im Einzelnen aus? Es geht bei
den Liedermachern meistens um
einen ziemlich minimalistischen
Vortrag. Die Musik dient dabei eigentlich
nur der Begleitung des
Textes und oft begleitet sich der
Liedermacher selbst mit einer Gitarre.
Er steht also meistens allein
auf der Bühne. Liedermacher
schreiben ihre Songs und Texte
vorwiegend selbst, ganz im Gegensatz
zu vielen anderen Künstlern
wie Elvis Presley, dessen Songs
unter anderen von Jerry Leiber
und Mike Stoller geschrieben worden
sind.
Die wichtigste Besonderheit des Liedermachens
sind also die Texte. Diese
sind inhaltlich ganz unterschiedlich:
persönlich, witzig, emotional
und nicht selten auch mit politischem
Inhalt. Dabei handelt es sich
nicht nur um einfache, sondern häufig
um poetische Texte und solche
mit kritischer Aussage. Wichtig ist
also die Konzentration auf den Text
und damit wird die Thematik betont.
Politik, Witz, Liebe und Alltag sind die
wichtigsten Motive. Oft gehen die
Liedermacher mit Ironie oder Satire
und Sarkasmus ans Werk. Die Lieder
sind oft sehr lebensnah und dem
Zuhörer fällt es leicht, sich mit ihren
Inhalten und Geschichten zu identifizieren.
Auf diese Weise wird der
Gesellschaft, beziehungsweise den
Zuhörern ein Spiegel vorgehalten,
was bisweilen absolut ernüchternd
auf den Einzelnen wirken kann!
Die Tradition des heutigen Liedermachers
kann man auf den Barden
der alten keltischen Kultur zurückführen.
Die Barden traten hauptsächlich
an Königshöfen als Dichter, Sänger
und Musiker auf. Sie werden
schon von den römischen Geschichtsschreibern
beschrieben. Es
gibt Bildnisse aus dieser Zeit, auf denen
der Barde als Solist dargestellt
wird und sich außerdem beim Gesang
auf einem Saiteninstrument,
zum Beispiel einer Harfe, selbst begleitet.
Diese Sänger sind herumgereist
und haben in den Dörfern und
Städten ihre Gesänge und Helden-
dichtungen vorgetragen. Die Äquivalente
zu diesen sind Troubadoure
im heutigen Südfrankreich und
Norditalien, Minnesänger im mittleren
germanischen Sprachraum und
Skalden im mittelalterlichen Skandinavien
(vor allem im heutigen Norwegen
und in Island). Es gibt jedoch
einen wichtigen Unterschied
zu den heutigen Liedermachern:
heutzutage handelt es sich nämlich
nicht mehr allein um eine mündliche
Tradition, die nur weitergeführt
wird, weil der Sänger herumreist
und seine Lieder und Geschichten
weitervermittelt. Die Lieder wurden
damals von verschiedenen Sängern
vorgetragen und haben sich
somit frei entwickelt.
Aber zurück in unsere Zeit: Es gibt
im Genre des Liedermachers viele
verschiedene Möglichkeiten. Gerade
weil Liedermacher so individuell
auftreten, entstehen auch sehr viele
unterschiedliche Richtungen,
was Stil und Musik betrifft. Einige
sind zum Beispiel Gesellschaftskritik
und Politik, Humor, Ironie und, Lyrik,
aber auch Religion. Besonders witzig
sind Liedermacher, die in Mundart
vortragen. Zum Beispiel Hans
Söllner, der grundsätzlich in bayrischem
Dialekt singt und dabei irre
Geschichten aus seinem Leben
preisgibt. Zu nennen ist auch Fredl
Fesl. Meistens haben wir es aber mit
einer Mischung all dieser Richtungen
zu tun.
8 APRIL 2011 ZEITGEIST

Einige bekannte Liedermacher in Deutschland
und Österreich sind Gerhard Schöne,
Reinhard Mey, Hannes Wader, Wolf Biermann,
Rainald Grebe, Georg Kreisler und
auch hier versteckt sich wieder ein Niederländer:
Herman van Veen. Er ist neben Liedermacher
auch Komiker und wegen seiner kleinen
Ente nicht nur in den Niederlanden und
Deutschland, sondern international sehr bekannt
geworden. Herman van Veen setzt sich
unter anderem, nicht nur in seinen Texten, für
die Rechte von Kindern ein.
Gerhard Schöne ist vor allem für seine schönen
Kinderlieder bekannt, er hat aber auch
Lieder für Erwachsene geschrieben, die oft
von seinem tiefen christlichen Glauben zeugen.
Er singt ausschließlich auf Deutsch. Dagegen
hat Reinhard Mey neben deutschen
auch viele englische, französische und sogar
niederländische Texte geschrieben. Mal ehrlich,
wer kennt nicht die folgende Zeile:
„Gute Nacht, Freunde, es wird Zeit für mich
zu gehen, was ich noch zu sagen hätte, dauert
eine Zigarette, und ein letztes Glas im Stehen“.
Mey hat in seiner Karriere mit der ganzen
Palette des Liedermachers gearbeitet:
Liebe, Politik, Gesellschaft, Alltag. Heute setzt
er sich besonders für Frieden und Freiheit ein.
Hannes Wader war besonders politisch engagiert
und seine Lieder sind geprägt von unüberhörbarer
Gesellschaftskritik. Er war politisch
links orientiert, schloss sich sogar der
Deutschen Kommunistischen Partei in Westdeutschland
an und setzte sich für die Friedensbewegung
ein. Wolf Biermann wurde in
Hamburg in Westdeutschland geboren, siedelte
aber aus eigener Initiative und sozialistischer
Überzeugung in die DDR über. Er
schrieb Gedichte und Lieder, hat aber auch
Theater und Kabarett gemacht. Während er
in Westdeutschland bekannt wurde bekam
er ein totales Auftritts- und Publikationsverbot
in der DDR. Im Jahre 1976 „verletzte Biermann
seine staatsbürgerlichen Pflichten grob“ während
eines Konzertes in Köln und wurde daraufhin
'ausgebürgert'. Biermann setzte seine
Karriere im Westen fort, brach mit dem Sozialismus
und kritisierte in seinen Liedern die DDR.
Rainald Grebe ist ein zeitgenössischer Liedermacher
und Komiker, seine Lieder beinhalten
vor allem alltägliche Themen, in stumpfwitzig-dreister
Art und Weise vorgetragen. Bei
seinen Auftritten bleibt garantiert kein Auge
trocken. Grebe warnt sein Publikum aber
auch vor den Gefahren des Klimawandels
mit seinem Programm „Alle reden vom Wetter
– Die Klimarevue“.
ARTIKEL
Georg Kreisler wurde in Wien geboren, dieser Ausnahmemusiker
hat auch Bücher veröffentlicht. Er emigrierte aber wegen des
'Anschlusses' Österreichs in die USA und wurde amerikanischer
Staatsbürger. Er ist in Amerika als Entertainer mit englischsprachigen
Liedern aufgetreten, die aber nicht veröffentlicht wurden,
weil die Texte den Amerikanern zu makaber waren („I hate you“,
„Please, shoot your husband“). Kreisler lieferte Kritik an Gesellschaft
und Politik mithilfe heftiger Satire.
Und wer sich jetzt noch fragt, wer eigentlich mit dem ganzen Liedermacher-Hokuspokus
angefangen hat:
Walther von der Vogelweide wurde um 1170 geboren und ist
circa 1230 gestorben.
Sein Geburts- und sein
Todesort sind unbekannt.
Er war ein reisender
Berufssänger und
hat Minnelieder und
Sangsprüche geschrieben.
Auch er bediente
sich der typischen Thematik
der Liedermacher.
In seinen Liedern
handelt es sich vor allem
um Politik und um
Liebe. Schon zu seinen
Lebzeiten im 13. Jahrhundert
gehörte von
der Vogelweide zu den
Vorbildern und er hatte
einen gewissen Kultstatus
inne. Walther von
der Vogelweide war
zweifellos ein mittelalterlicher
Liedermacher.
Und somit wird deutlich,
dass die Tradition der
Liedermacher weit in
die Vergangenheit zurückreicht…
…aber so lustig wie heute waren die Texte damals noch lange
nicht:
Nicht weit von uns im Westen, da liegt ein kleines Land,
das ich immer, wenn ich da war, ziemlich überzeugend fand.
Ein Land mit alten Windmühlen und mit netten kleinen Städten,
mit Bami, Vla, Frikandeln und frittierten Fleischkroketten.
In Edam gibt’s den Käse und in Amsterdam die Grachten,
ich steh auf Frauen in Holzschuhen und in blauweißroten Trachten.
Ich komme gern zum Baden und ich bleib auch gern zum Zelten,
ja sie sind tolle Nachbarn, und doch trennen uns Welten.
Ich liebe Superskunk und ich liebe Sauce special
aber eine Sache gibt’s, da bin ich mega-national,
es kam über die Jahre und jetzt sitzt es ziemlich fest:
Solang’s um Fußball geht, hasse ich Holland wie die Pest.
(Joint Venture – Extremliedermaching)
ZEITGEIST APRIL 2011 9

NEUES VOM STUDIENGANG
Verrassing voor Carla
Door Thomas Langbroek Foto’s: Marieke Hökberg
Op 4 november 2010 mocht Carla Dauven
haar “runde Geburtstag” vieren. Daarom
werd er voor haar de dag die eraan vooraf
ging een verrassingsfeestje georganiseerd in
het Bungehuis. Trixie en Roman hebben docenten
en studenten met veel enthousiasme
gemobiliseerd om op de bewuste middag
ter plaatse te zijn en wellicht ook een kleinigheid
voor te bereiden om Carla eens lekker
in het zonnetje te zetten.
Om iets leuks voor te bereiden, dacht ik al
snel aan het Redentiner Osterspiel. Bij een
college van Barbara Mariacher hadden we
al een keer kennis kunnen maken met een
bewerking van het Redentiner Osterspiel, dus
er was al wat inspiratie. Gelukkig waren er
ook enkelingen te vinden die me wilden bijstaan
en die de kleine vernedering aan wilden
gaan om voor de verzamelde groep de
rol aan te nemen van gestrafte studentjes.
’s Middags deed de spanning iedereen zich
weer op de middelbare school wanen, maar in algehele
chaos en meligheid lukte het iedereen wel om klaar te
staan toen Carla aan kwam lopen. Door een haag van
studenten en docenten en onder begeleiding van Duco's
trombone mocht Carla, die nog even tijd nodig had om
van de verrassing te bekomen (positief), naar 4.20, waar
een versierde stoel, veel hapjes en drankjes op haar stonden
te wachten.
Naast roerende toespraken, een zelfgeschreven minnelied
en een staaltje zangkunst mochten we dan ook ons
Osterspiel opvoeren. Na afloop konden we gezamenlijk
genieten van wat drankjes en (zelfgemaakte) hapjes. De
missie was geslaagd: Carla gaf de indruk zich erg jarig te
voelen.
De docenten namen Carla vervolgens mee voor een gezellig
etentje. Helaas bleven wij achter om op te ruimen,
maar ach, daar ligt in ieder geval nog een goede motivatie
om zelf nog eens docent te worden.
Om af te sluiten nog een klein stukje van het Osterspiel:
Das Osterspiel vom Bungehuis
Das Bungehuis. Die Dozenten bringen Carla, die mit Ketten
gebunden ist,
und setzen ihr in ein Fasz. Sie spricht klagend also:
Ik danke ju, myne leven knechte,
Dat gym y denet al na rechte.
Wat ik ju hete, des en late gy nicht,
Des weset alle van my bericht.
Jk hebben ok wol van ju vornamen,
Gy stat alle tid na myneme vramen.
Dat schal ju ruwen nummer mere,
Wente ik bun jo juwe rechte here.
Weiter Ohne Versform, und auf nhd.:
Liebe Dozenten, das Deutschstudium ist nicht mehr, was
es einst war. Wir müssen alle faule Studenten suchen
und Strafen!
Geht alle hin, und suche die Studenten, die uns zur
Schande machen!
Die Dozenten kommen zurück mit einigen Studenten.
Student 1 (Marieke): Ach Frau Carla, ich bin so schlecht
gewesen, ich habe nie meinen Wortschatzkartei für
Britta selber gemacht, sondern immer meine kleine
Schwester dazu gezwungen, es für mich zu machen!
Jetzt schon bereue ich es!
Carla: Ha! Als Strafe wirst du jetzt ein ganzes Wortschatzbuch
schreiben müssen!
10 APRIL 2011 ZEITGEIST

COLUMN
Duitsland is zo gek nog niet
Door Alex Dekker
Sinds ik twaalf ben, kom ik al in Duitsland. Meestal ter
ontspanning: vakantie, een dagje weg of voor mijn
werk. Vooral in de laatste hoedanigheid is het erg
leuk. Ik werk als docent op een Alkmaars VMBO. Hoewel
onze leerlingen meer dan uitstekende leraren
Duits hebben, denken ze nog steeds dat ze geen enkel
woord Duits spreken of kunnen verstaan. Om maar
niet te beginnen over de dingen die zij vinden als het
gaat om Duitsland.
Laat ik met het laatste beginnen. Onze leerlingen zijn
ogenschijnlijk tussen de 15 en de 17 jaar oud. Ogenschijnlijk.
In werkelijkheid zijn ze veel ouder. Een deel
heeft namelijk de voetbalkampioenschappen van
1974 en 1978 bewust meegemaakt. Zij zagen Nederland
van Duitsland verliezen. Helaas bleef de overwinning
van Nederland tijdens het Europees kampioenschap
van 1988 niet hangen. Nederland won van
West-Duitsland met 2-1 en kwam daardoor in de finale.
Wat wel goed blijft hangen bij onze leerlingen is de
oorlog. De Tweede Wereldoorlog. Ook die hebben ze
waarschijnlijk bewust mee gemaakt. De woordgrappen
die ze weten te verzinnen zijn erg origineel:
‘Schade Deutschland, alles ist vorbei’ (wat er dan ook
voorbij mag zijn, desgevraagd slaat het op de oorlog)
of ‘Ik wil mijn fiets terug!’ (die ze gewoon hebben) tot
en met ‘Das ist mijn kuil!’ (vooral op het strand).
Ieder jaar gaan we naar een kerstmarkt in Duitsland.
Cliché, toeristisch en vernederlandst. Toch blijft een
dergelijk bezoek de moeite waard. Juist omdat wij niet
teveel op de (overigens erg gezellige!) markt zelf willen
blijven. Er zijn immers ook winkels zoals boekhandels.
Daar willen wij altijd graag heen. Ikzelf wil eigenlijk
altijd proberen een lokaal biertje te kopen. Leuk
voor thuis. Onze leerlingen waarschuw ik altijd voor dit
gedrag. Als ze me kwijt zijn, mogen ze proberen mij te
vinden. Vragen naar een ‘Buchhandlung’ voldoet,
dan vinden ze mij vanzelf. Daarnaast vertel ik ze het
een en ander over de Duitse gewoonten. Beleefd,
vriendelijk en niet zo direct als Nederlanders. Allemaal
dingen waar een gemiddelde VMBO’er moeite mee
kan hebben.
OC Oproep
Jungs und Mädels, Sehr geehrte Damen und Herren, Liebe Studenten und Studentinnen,
in meiner Funktion als Vertretung der Studentenschaft in der sogenannten opleidingscommissie
an der Fakultät Duitse taal en cultuur an der Universität Amsterdam, mochte
ich euch bitten, mir in einer kurzen Mail zu schicken, falls ihr: Anregungen, Kritik, Fragen,
Lob, Verbesserungsvorschläge, sonstige Anliegen habt. Vielen Dank.
Meine E-Mail Adresse: claudia.daiber@gmail.com
Claudia Daiber
Ieder jaar voltrekt zich hetzelfde patroon. Ieder jaar
zijn er meerdere leerlingen die zich opeens de oorlog
herinneren. Wat er precies gebeurde en wanneer, dat
is niet helemaal duidelijk. Dat Duitsland de oorlog verloor,
dat dan weer wel. Hun geheugen is uitermate
selectief. Zo ook met het Duits spreken. ‘Opeens’ kunnen
ze dat niet meer. Düsseldorf spande wat ons betreft
de kroon. De leerlingen die pertinent weigerden
om Duits te spreken, werden op hun wenken bediend.
In meerdere eetcafés was het mogelijk om volledig in
het Nederlands te bestellen. Zelfs de McDonalds bleef
niet achter. Nederlands was ook daar als Fries in Nederland.
Iedereen leek het te verstaan, alleen het
spreken was soms wat lastig. Dat laatste kon niet gelden
voor onze leerlingen: die hadden een door mij
geschreven ‘Sprachhilfe’ mee gekregen. Juist omdat
ze tijdens de busreis alle Duitse woordjes zo maar konden
vergeten.
De afloop was bij iedere reis hetzelfde: Alle leerlingen
waren blij dat ze mee waren. Unaniem verklaarden
alle leerlingen dat Duitse mensen best aardig zijn. En
beleefd. En geduldig. Duitsers schreeuwen niet en
streng zijn ze al helemaal niet. Duitse winkels lijken in
de ogen van leerlingen groter, schoner en voorzien
van meer keus. Zelfs de McDonalds lijkt beter dan de
Nederlandse variant van deze Amerikaanse fastfoodketen.
Kortom, Duitsland is, volgens de leerlingen, opeens
een leuk land. De flauwe grappen over Duitsland
of Duitsers in het algemeen verdwijnen steevast na
een tripje naar de toeristische kerstmarkt. Na een dergelijk
bezoek staan Duitsers opeens te boek als echte
mensen. Als een soort Nederlanders, maar dan met
geduld, met vriendelijkheid en beleefdheid.
Ieder jaar opnieuw willen leerlingen een tweede keer
mee. Ieder jaar opnieuw moeten we mensen teleurstellen.
Ook collega’s. Want eigenlijk is het een uitje
voor de docenten Duits. En die twee mannen willen
ieder jaar naar Duitsland. Alleen willen wij eigenlijk wel
iedere maand naar Duitsland. Alleen de directie staat
ons dat niet toe. Want dan komen we te weinig aan
lesgeven toe…
ZEITGEIST APRIL 2011 11

ARTIKEL
Schopenhauer, Hofstadter
und der freie Wille
Es existiert an der Universität von Amsterdam im Studium der Germanistik eine Lese-Liste. Wer es jetzt unternähme, sie
einer näheren Betrachtung zu unterziehen, würde dort eine ziemlich breitgefächerte Übersicht hinsichtlich der wichtigsten
deutschsprachigen literarischen Dokumente antreffen. Manche Werke sind mit einem Sternchen bezeichnet,
was bedeutet, dass sie zum von offizieller Seite festgelegten Kanon der von jedem Studenten der Germanistik zu studierenden
literarischen Zeitdokumente gehören. Jeder aufgeklärte Mensch würde natürlich zum mindesten ein Werk
Schopenhauers auf besagter Liste erwarten, möglicherweise gar mit einem Sternchen versehen. Aber nichts trifft indes
weniger zu! Kein einziges Werk dieses großen Philosophen findet Berücksichtigung. Ich befinde mich in meiner
Begeisterung für Schopenhauer übrigens in durchaus illustrer Gesellschaft: So hat Rüdiger Safranski uns im September
2010 noch im Zuge eines Interviews auf die Aktualität Schopenhauers hingewiesen. Leo Tolstoj dagegen ging noch
weiter, indem er Folgendes in Bezug auf seine Lektüre Schopenhauers festhielt: „Ich habe mir alle seine Werke kommen
lassen und las und lese... Jetzt bin ich überzeugt, daß Schopenhauer der genialste Mensch ist...“. Diesen indirekten
Rat eines so wichtigen Autors der Weltliteratur sollte man, meiner bescheidenen Ansicht nach, nicht in den Wind
schlagen! Text: Duco Burgers & Sebastian Diergardt
Aber lassen wir uns jetzt nicht durch
diese negative Denkungsart leiten,
sondern zum Kern dieses Artikels vordringen;
also erlauben Sie mir bitte,
meine Hauptfrage wie folgt zu formulieren:
„Würde Schopenhauer, lebte
er in der heutigen Zeit, schreiben beziehungsweise
meinen, dass Computer,
der Vision Hofstadters entsprechend,
künftighin einen freien Wille
besitzen können?“ Für die geschätzten
Leser dieses vorliegenden Aufsatzes
werde ich also, erstens, Grundlegendes
über Hofstadter und dessen
Hauptwerk „Gödel, Escher, Bach: An
Eternal Golden Braid“ und mehr
noch hinsichtlich Schopenhauer &
dessen Preisschrift „Über die Freiheit
des menschlichen Willens“ vorausschicken
müssen, weil der diese äußerst
hypothetische Frage umkreisende
Diskurs andernfalls nicht zu führen
wäre.
Douglas Hofstadter gehört meiner
eigenen Einschätzung gemäß zu
den meist inspirierenden, klügsten
und vielseitigsten Wissenschaftlern
unserer Zeit. In New York im Jahre
1945 geboren, wuchs er danach in
der Schweiz auf und studierte im
Folgenden Phy-
sik in Oregon,
um danach in
dieser Disziplin
auch zu promovieren.Hofstadter
begann seine Arbeit an „Gödel,
Escher, Bach: An eternal Golden
Braid“ schon während seines Studiums,
doch vollendete er dieses philosophische
Opus erst im Jahre
1979. Hofstadter ehelichte Carol
Brush 1985,zeugte mit ihr zwei Kinder,
die er schließlich allein aufzog,
nachdem Carol 1993 einem Gehirntumor
erlegen und gewaltsam von
seiner Seite gerissen worden war.
Auch heutigentags ist er noch tätig
als Schriftsteller, und ich lehne mich
bestimmt nicht zu weit aus dem
Fenster, indem ich vermessen meine
Mutmaßung äußere, seine Bücher
würden sich allzeit als der Beachtung
und der eingehenderen
Lektüre wert erzeigen.
„Gödel, Escher, Bach: An eternal
Golden Braid“ ist ein sehr reiches
Buch, worin ein sehr weit gefächerter
Themenkomplex tangiert wird
und zur Debatte steht. Es werden
sowohl Mathematik, Malerei, Musik,
Tolstoj: „Jetzt bin ich überzeugt,
daß Schopenhauer
der genialste Mensch ist.”
Logik als auch, gewisslich nicht
ganz unwichtig, Philosophie in ein
und demselben Atemzuge berührt.
Eingangs jedes Kapitels wird
der Dialog, welcher sich zwischen
Achilles und der Schildkröte entspannt,
in eine musikalische Form
gegossen; zum
Beispiel gibt es
verschiedene
Fugen, einen
Krebskanon
und so weiter.
Alles setzt er aber in sehr zugänglicher
Manier dar, so dass sich die
Materie jedem erschließbar zeigt
(wenn man sich nur Mühe gäbe).
Diese Themata aber leihen sich
alle nur als Instrumente, um dem
Rezipienten das relativ neue Forschungsgebiet
Artificial Intelligence
etwas näherzubringen. Ich
kann meinen geschätzten Lesern
dieses Buch also nur aufs Wärmste
anempfehlen!
Bei Arthur Schopenhauer, der das
Licht der Welt anno 1788 erblickte,
um schließlich im Jahre 1860
abzuleben, dessen Hauptwerk
„Die Welt als Wille und Vorstellung“
seinen Weltruhm begründete
und auch heute noch viel Beachtung
genießt, handelt es sich
um einen deutschen Denker. Diese
meine Betrachtungen nehme
ich zum Anlass, um mich ausschließlich
mit seiner Preisschrift
„Über die Freiheit des menschli-
12 APRIL 2011 ZEITGEIST

chen Willens“ auseinanderzusetzen. In dieser Preisschrift,
deren Form allein schon eine Lektüre berechtigte
und ob seiner Sprachmeisterschaft meinen sehr geehrten
Lesern schon anempfohlen sei, demonstriert
Schopenhauer auf unnachahmliche Art und Weise,
dass der freie Wille als solcher nicht existiere; und eben
gerade jene Preisschrift soll meiner Meinung nach auf
jeden Fall auf jene Leseliste gesetzt werden.
In Aufführung der wichtigsten Lebensdaten und Beleuchtung
der maßgeblichsten Umstände ist jetzt ein
adäquater Rahmen zum besseren Verständnis der beiden
zu besprechenden Verfasser geschaffen : So lasset
uns also flugs zur Kernfrage dieses Aufsatzes übergehen!
Ich habe die Schlussforderung Hofstadters hier oben
ein bisschen umformuliert (nur aus dem Bedürfnis nach
Effekthascherei und mit dem Ziel, einen unauslöschlichen
Eindruck in das Gedächtnis der Leser zu brennen
): Hofstadter gelangt in seinem Hauptwerk nämlich
nicht zu der Schlussfolgerung, Computer würden in
Zukunft über einen freien Willen verfügen, sondern er
zieht vielmehr die Konsequenz, dass der freie Wille an
sich schlicht nicht existent sei und Computer gerade
aus diesem Grunde künftig ebenso intelligent und frei
sein würden wie Menschen.* Hofstadter postuliert weiter,
Menschen schrieben etwas ausschließlich dem eigenen
Willen zu, wenn man dessen Agieren nicht bis
auf die kleinsten Faktoren und Nenner zurückzuverfolgen
und zur Gänze zu analysieren vermöchte: „It is irrelevant
whether the system is running deterministically;
what makes us call it a "choice maker" is whether we
can identify with a high-level description of the process
wich takes place when the program runs. On a
low (machine language) level, the program looks like
any other program; on a high (chunked) level, qualities
such as "will", "intuition", "creativity", and
"consciousness" can emerge.“** Gödel, Escher, Bach S.
713-14. (Es ist irrelevant, ob das System deterministischen
Abläufen entspricht; der Faktor, welcher ihn uns
als eine beschlussmächtige Autorität nahelegt, ist, ob
wir uns identifizieren können mit einer „high-level“-
Beschreibung des Prozesses, der unweigerlich stattfindet,
sobald das Programm in Betrieb ist. Auf einem low
(Maschinensprache) level ähnelt das Programm jedem
willkürlichem anderen Programm; auf einem high
(chunked) level können Qualitäten wie beispielsweise
"Wille", "Intuition", "Kreativität", und "Bewusstsein" auftauchen.)
ARTIKEL
Schopenhauer gelangt in seiner Preisschrift zu der
Schlussfolgerung, allein zwei Fragen würden bereits zu
einer erschöpfenden Feststellung ausreichen, ob der
freie Wille existiere oder nicht: „1) Sind einem gegebenen
Menschen, unter gegebenen Umständen, zwei
Handlungen möglich, oder nur eine? - Antwort aller
Tiefdenkenden: Nur eine. 2) Konnte der zurückgelegte
Lebenslauf eines gegebenen Menschen - [...] - irgend
wohin, auch nur im Geringsten, in irgend einem Vorgang,
einer Scene, anders ausfallen, als er ausgefallen
ist? - Nein! ist die konsequente und richtige Antwort. Die
Folgerung aus beiden Sätzen ist: „Quidquid fit necessario
fit.“ (Alles was geschieht, geschieht notwendig) -
Über die Freiheit des menschlichen Willens S. 99. Erschreckt
aber nicht beim Lesen solcher Sätze, weil ihr,
so Schopenhauer jedenfalls, darin erkennen werdet,
„dass sie die ergiebigste Quelle des Trostes und der Beruhigung
sind. Unsere Thaten sind allerdings kein erster
Anfang, daher in ihnen nichts wirklich Neues zum Daseyn
gelangt: sondern durch das was wir thun, erfahren
wir bloß was wir sind.“ - Ebd. S. 99.
Da Schopenhauer und Hofstadter beide konkludieren,
dass der freie Wille als solcher nicht bestehe, könnte
man sich anmaßen zu behaupten, ihrer beider Denkweise,
wenigstens diesen Punkt betreffend, sei kongruent.
Das wird auch offenbar, sobald wir gewahr ►
* Ich habe mich der Annahme verschrieben, dass die meisten Menschen der Freiheit des menschlichen Willens verhaftet
seien. In diesem vorausgesetzten Falle gelten die zwei Fragen als sich recht eigentlich gleich.
** Eigentlich ist die Schlussfolgerung Hofstadters zu komplex, als dass nämliche hier in einigen Zeilen erschöpfend
behandelt werden könnte. Man kann aber aufgrund dieses Zitates im Ungefähren ahnen, an welchen Gedanken
sich Hofstadter orientiert. Ich kann Euch, der vieledlen und hochmögenden Leserschaft, also nur nahelegen, Euch
das Buch in seiner allumspannenden Vollständigkeit einmal zu Gemüte zu führen, erhöbe Euch dies doch in den
Stand, der Hauptfrage dieses Artikels ein höheres Maß an Verständnis abzuringen.
ZEITGEIST APRIL 2011 13

ARTIKEL
► werden, dass Hofstadter die zweite Frage Schopenhauers fast buchstäblich und wortgetreu, doch etwas weniger
unmittelbar, folgendermaßen in Worte kleidet : „[...] is there a n y reason to suspect that you would be able
to change any of your own past decisions if every last detail -[...]- were reset to the way it was the first time
around?“ - G.E.B. 712. (Gibt es einen Grund anzunehmen, Sie könnten auch nur eine ihrer früheren Entscheidungen
ändern, wenn sich jedes letzte Detail -[...]- genauso verhielte als beim erste Mal?) Diese Analogien zwischen
Hofstadter und Schopenhauer unterstreichen auf jeden Fall die Richtigkeit, unterfängt man sich, die umgekehrte
Frage zu bejahen: „Würde Hofstadter, träfe man ihn jetzt und würde man ihm die Preisschrift Schopenhauers vorlegen,
der Vision Schopenhauers gemäß, des Philosophen Ansicht teilen und sich zu der Ansicht versteigen, der freie
Wille würde mit nichten bestehen?“
Die im ersten Absatz summierten Gründe, wobei oben erläuterte Fragestellung noch ergänzend angefügt sei, die
dem Germanistikstudenten zur Ausbildung einiger Gehirnaktivität gereichen möge, geben schließlich zusammenfassend
wieder, warum StudentInnen zum vernetzten Denken angeregt werden sollten. Diese Beweiskette allein
berechtigte meiner Auffassung nach bereits zu dem Entschluss, Schopenhauer im Kanon der zu lesenden
deutschsprachigen Autoren Einlass zu gewähren. Die Grundfrage dieses Aufsatzes aber bleibt leider dem Zweifel
unterworfen und gründet sich lediglich auf Spekulationen. Auf diese 'Hauptfrage' würde ich aber, der großen Seelenverwandtschaft
ihrer beider Denkungsart wegen und die Bejahung der umgekehrten Frage Hofstadters &
Schopenhauers berücksichtigend, überzeugt mit einem bewussten Ja! beantworten.
Arthur Schopenhauer: Die beiden Grundprobleme der Ethik. Zürich: Diogenes Verlag. 1977;
Douglas R. Hofstadter: Gödel, Escher, Bach: An eternal golden Braid. United States of America: Penguin Books.
1980;
Für das Interview mit Rüdiger Safranski: http://www.goethe.de/ges/phi/eth/de6482864.htm.
De pictogrammen van het GVB
Tekst & foto’s: Gideon Jessayan
Een vrijdagavond, iets voor elf uur. Ik sta op het perron
van station Zuid en wacht op metro respectievelijk
sneltram 51. De winkels in de stationshal zijn, op de Burger
King na, allemaal gesloten. Een korte wandeling
naar het Zuidplein, in de hoop dat de AH To Go wel
open zou zijn, heeft niets opgeleverd. De perrons van
Zuid, een van de grotere stations van Amsterdam, zijn
op een hand vol mensen verlaten. Amsterdam, provinciestad.
Maar dan valt mijn oog plotseling op het blauwe, lichtgevende
bord dat boven mijn hoofd hangt. Een groot
feest van herkenning. Zie ik dat nu goed? Zijn de pictogrammen,
die het GVB gebruikt om haar reizigers de
weg naar de bus- en tramhaltes aan te wijzen, nu écht
hetzelfde als die in Berlijn? De bus, een aubergine
rondje met in witte letters het woord 'bus'. En de tram,
een rood vierkant met in witte letters het woord 'tram'.
Dit kan niet missen, dit is domweg gekopieerd van de
Berliner Verkehrsbetriebe.
Als je met het grootste plezier een half jaar in Berlijn
hebt doorgebracht, is het erg fijn om op een verrassende
plaats zomaar een stukje Wahlheimat tegen te
komen. Nu schijnt Berlijn zelfs als het op onbenullige
zaken als pictogrammen aankomt, richtinggevend te
zijn. Maar nadere beschouwing leert dat dat vooral
betreurenswaardig is: want welke betekenis kan een
stad zich nog toedichten, als haar openbaar vervoerbedrijf
niet eens de moeite neemt, eigen pictogrammen
te ontwerpen? Amsterdam, provinciestad.
14 APRIL 2011 ZEITGEIST

Winterfestijn 2010/2011
Na al die tijd was het dan zover, donderdag 3 maart 2011 vond eindelijk het langverwachte Winterfestijn plaats! Aangezien
zo ongeveer alles tegen leek te zitten tijdens de voorbereidingen, was het winterfestijn dit keer, anders dan
andere jaren, meer een afsluiting van de (lange en koude) winter. De feestelijke gelegenheid vond plaats in de opgepimpte
Leeuwenkuil in het P.C. Hoofthuis. De Kerstversiering hadden we deze keer maar even achterwege gelaten,
desondanks zag de Leeuwenkuil er zeer sfeervol uit. Met het eten zat het ook helemaal goed, er was van alles
aanwezig, van cheesecake tot (door moeder gemaakte?) sushi. Iedereen kon in ieder geval fijn zijn of haar buikje vol
eten. Brigitte Ehrreich was zelfs zo aardig om ons, ondanks de tijd van het jaar, te verblijden met haar heerlijke Glühwein.
Gelukkig was de temperatuur buiten daar nog laag genoeg voor.
Naast het adorabele blonde zoontje van Anna Seidl waren er natuurlijk
ook nog fijne acts te aanschouwen. Allereerst was daar ons eigen Sowieso-bestuur
met een buitengewoon vermakelijk en origineel stukje. Het publiek
kreeg de opdracht om uit te zoeken wie Carla Dauven ontvoerd
had. Dit inspireerde een aantal mensen om fanatiek op onderzoek uit te
gaan en de ‘docenten’ (acteurs) te ondervragen. Literatuurliefhebber
Bob droeg met al zijn enthousiasme een paar gedichten voor, van onder
andere Heinrich Vogeler en Rainer Maria Rilke. Iedereen hing aan zijn lippen,
zittend in een heuse kampvuurkring. Duco verraste ons met wat verbazingwekkende
goocheltrucs (voorzien van commentaar) waardoor de
oeh’s en aah’s in het rond vlogen. Gudo, onze ex-Duits student maar nog
altijd FeCo lid, vermaakte ons met een indrukwekkend stukje hiphopdans.
En heel spontaan en onverwacht was er een echte Duitse die een verbluffend
stukje operazang neerzette, dat flink door het P.C. Hoofthuis galmde.
Tegen het einde van de avond waren mensen aan het dansen, zingen,
er werd zelfs volop geflirt! Dat krijg je met een ‘’lente’’festijn. Al met al was
het een zeer geslaagd Winterfestijn, en na het opruimen leek het alsof er
niets was gebeurd die avond in de Leeuwenkuil..
VERSLAG
Door Lidewei van der Poel Foto’s: Marieke Hökberg
ZEITGEIST APRIL 2011 15

PINNWAND
Britta bevallen van zoon
Op 18 februari jongstleden, vroeg in de
ochtend, is onze eigen docente Britta
Bendieck bevallen van een gezonde zoon:
Joris Otto Peter van Genderen Stort.
Volgens de gelukkige ouders is het een lieve
baby en vindt zusje Hanna het ook erg leuk!
Straffen in de Middeleeuwen
Dames en heren van Duitse taal en cultuur,
Bij deze wil ik jullie attenderen op het tijdschrift MADOC – tijdschrift over de Middeleeuwen.
Dit tijdschrift had als laatste uitgave van het jaar 2010 het themanummer ‘Straffen in de
Middeleeuwen’. De uitgave is onderverdeeld in drie thema’s: levend gevild – schande –
godsoordeel. Guy Geltner van de faculteit geschiedenis heeft ook een bijdrage geleverd.
De Volkskrant van 26 maart 2011gaf een korte recensie.
Dus, wie er aan slapeloosheid leidt of wil gaan leiden, kan even ‘Straffen in
Middeleeuwen’ op het nachtkastje leggen.
Claudia Daiber
Secretariaat verhuisd
Door een grote reorganisatie van de
kantoren in het Bungehuis moest ook
het secretariaat van Duits, Italiaans en
Roemeens (inclusief secretaresse
Brigitte Ehrreich) verhuizen en wel naar
Kamer 4.34. Hiernaast nog even een
paar afscheidsfoto’s van het oude secretariaat
(inclusief secretaresse Brigitte
Ehrreich).
De openingstijden zijn overigens hetzelfde
gebleven:
ma 10.00 - 18.00 uur
do 10.00 - 14.00 uur
vrij 10.00 - 17.00 uur
Kom een keertje langs!
Foto’s: Heidi Denzel-de Tirado
16 APRIL 2011 ZEITGEIST

Das Mittelalter im Kinder- und Jugendbuch
Das Zentrum für Mittelalterstudien an der Otto-
Friedrich Universität Bamberg veranstaltete vom 9. -
11. Dezember 2010 eine Tagung zum Thema: Das
Mittelalter im Kinder- und Jugendbuch. Es wurden
insgesamt über 30 Kurzreferate präsentiert, die das
Mittelalter im Kinder- und Jugendbuch unter den
unterschiedlichsten Aspekten beleuchteten. Unter
anderem kam auch die didaktische Bearbeitung
von einigen Texten zur Sprache, die im Studiengang
‚Duitse taal en cultuur’ behandelt wurden.
Insgesamt eine sehr interessante Tagung, interessant
auch unter dem Aspekt wie die Lehrerschaft
an den Schulen in Deutschland mit dem Thema
Mittelalter umgeht.
Es erscheint eine Publikation mit den einzelnen Beiträgen.
Claudia Daiber
ARTIKEL
Werken als docent Duits
op een Amsterdamse school
Toen ik in januari vorig jaar, nietsvermoedend het Bungehuis van
de UvA inging om aldaar koffie te drinken met mijn vriendin,
kwam plotseling Carla Dauven (Hoofd Afdeling Germanistik, UvA)
op mij af. Ze was erg enthousiast over een zwangerschap op het
Barlaeus Gymnasium. Uiteraard begreep ik de context niet helemaal
totdat zij uitlegde, dat er op het Barlaeus voor drie maanden
een invaldocente Duits moest komen en zij mij daar erg geschikt
voor vond. Door Bettina Merten
Ik, die helemaal niet met kinderen kan opschieten, sterker nog,
kinderen eigenlijk helemaal niet zo leuk vindt, voor de klas. Mijn
moedertaal overbrengen aan kleine, intelligente, uiterst mondige
grachtengordel kinderen. Daar moest ik even over na denken.
Dat duurde een week, een maand later stond ik voor “de klas”,
of anders gezegd voor 5 klassen. Meteen kreeg met alle leeftijdscategorieën
te maken. Zo doceerde ik aan een 2 e , 3 e , 4 e en 5 e
klas Duits. Wat dat precies inhield, mocht ik bij sommige klassen
helemaal zelf uitzoeken. De andere klassen hadden een zogeheten
Methode, een leerboek.
Nadat ik netjes met iedereen kennis had gemaakt, konden mijn
lessen beginnen. Na driekwart jaar een docente te hebben gehad
en op eens een jonger, onervaren, ietwat chaotisch iemand
voor je te hebben, is best spannend. Daarom werd ik op allerlei
fronten getest en uitgeprobeerd. Maar ik wilde dit goed doen en
besloot de slimme, graag pratende kindertjes te laten zien met
wie ze te maken hadden. Mijn tweede les begon ik met een stoer
Duits raplied waarvan zij de ontbrekende woorden moesten invullen.
Ze waren onder de indruk van de rossige man die heel stoer
‘s ochtends ergens in Kreuzberg een discotheek uitrolt en over
alcohollijken struikelt.
“Ik, die helemaal niet met kinderen kan
opschieten, sterker nog, kinderen eigenlijk
helemaal niet zo leuk vindt?”
Voor mijn 4 e klas moest ik ook iets creatiefs bedenken, daarom
was ik aangenaam verrast, toen er een toneelstuk van de getrouwde,
feministische Elfriede Jelinek opgevoerd zou worden.
Toen had ik schandaal, controverse en Nestbeschmutzerliteratuur
in een. Mijn vierde klas was erg nieuwsgierig en wilde de teksten
en het daarop gebaseerde toneelstuk maar al te graag lezen en
zien. Zo ging ik met 30 middelbare scholieren naar een toneelstuk
over kontneuken van een Oostenrijkse Nobelprijswinnares.
Het was een groots succes.
Met de 5 e klas ben ik op een prachtige dag, na de vraag of ze
toch alsjeblieft les in het park mogen hebben, naar het Vondelpark
gegaan in het kader van: Op zoek naar Duitsers. Die hebben
we gevonden en er kwamen interessante conversaties tot
stand, vanzelfsprekend in het Duits.
Nu is het bijna een jaar later, ik heb weer twee 2 e klassen, een 3 e
en een 4 e , er zijn al twee ouderavonden geweest en ik ga in april
weer mee naar Berlijn op de zogenaamde kunstreis.
Iedere dag gebeuren er weer nieuwe, spannende, leuke en verrassende
dingen. Voor Valentijn vond ik zelfs een roos, van mijn
stille aanbidder, klas 2 E.
Carla Dauven wist het meteen, ik moest er maar aan wennen,
dat ik kinderen en kinderen mij best leuk vinden.
ZEITGEIST APRIL 2011 17

RECENSIE
Derde lezing Duitsland en het Kwaad
Door Micha van der Wal
Op dinsdag 9 november kwam Frits
Boterman, professor Moderne Geschiedenis
van Duitsland na 1750
alhier aan de UvA, naar Crea om,
naar eigen zeggen, het publiek
eens goed wakker te schudden.
De aanleiding hiervoor was de derde
lezing in de reeks “Duitsland en
het Kwaad”, georganiseerd door
studievereniging Sowieso. Hij deed
dit met behulp van allerlei boude
stellingen, die hij bedacht had op
zijn oude fiets, op weg naar de lezing.
Het onderwerp was volgens
de aankondiging het faustische
pact van kunstenaars en wetenschappers
met het naziregime,
maar Boterman kwam met zo’n
veelvoud aan ideeën dat het dit
onderwerp ver oversteeg.
Boterman, wiens academische
carrière voor een groot deel in het
teken van het Derde Rijk stond, begon
de avond met enkele prikkelende
stellingen. Deze hadden als
doel debat uit te lokken. Allereerst
ontkrachtte hij een aantal populaire
opvattingen over de aard van
het Nazisme en het waren de minsten
niet, wier opvattingen bekritiseerd
werden. Zo was de hoogleraar
moderne Duitse geschiedenis
het niet eens met Ian Kershaw’s
stelling dat Hitler een non-person
was, en niet met Hannah Arendt
die beweerde dat het derde rijk
een totalitaire staat was: misschien
tussen ‘41 en ‘45, maar zeker niet
tussen ’33 en ’39. Niet met Menno
ter Braak die beweerde dat de Nazi-revolutie
een gedachteloze en
nihilistische was. Niet met Griffin die
beweerde dat het Nationaalsocialisme
puur een modern project
was.
Volgens Boterman was er zeker
een bepaald idealisme, en een
positief programma te destilleren
uit het gedachtegoed van de
Nazi’s. Het was juist de mengelmoes
van reactionair en progressief
dat het Nationaal-socialisme
als stroming zo interessant maakte.
Ook benadrukte hij eens te meer
dat het succes van het Nazisme
niet te begrijpen is zonder
Versailles, en de nasleep van de
Eerste Wereldoorlog en de economische,
politieke en ethische crisis
van de Weimar-republiek. De Nazi’s
waren zo populair omdat ze pretendeerden
hier een antwoord op te
hebben.
Ook het Duitse probleem was in deze
constellatie erg belangrijk: omdat
Duitsland relatief laat een natiestaat
werd, namelijk in 1871,
werd de eenheid tot die tijd gevonden
in de Duitse cultuur. Vanaf
Schiller, Goethe en Herder werd de,
als uniek ervaren, Duitse cultuur gezien
als het Duitse bindmiddel bij
uitstek. Duitsland was een Kulturnation.
De machtsovername kon volgens
Boterman dan als een gewelddadige
culturele revolutie, een
Nationalrevolution gezien worden,
evenals vele andere gebeurtenissen
van tijdens het Nazi-regime: onder
andere de boekverbrandingen
van 10 mei 1933.
Cultuur speelde dus een belangrijke
politieke rol tijdens het Nazi-regime,
waarschijnlijk niet in het minst vanwege
Hitler’s persoonlijke voorkeur
en interesse voor kunst en kunstenaars.
Wagner haalde hij veelvuldig
aan als zijn grote voorganger. Albert
Speer had een grote invloed
op Hitler’s beleid en Riefenstahl’s
Triumph des Willens speelde een
grote rol in de Nazi-propaganda.
Op deze wijze werd cultuur enerzijds
aangewend ter esthetisering
van de politieke macht, anderzijds
als politiek instrument, dat zingeving
en onderbouwing voor het regime
geeft. Belangrijk is dat het volk dit
aanvaardde, en zich er door voelde
aangesproken. Zo werd het ideaal
van een etnisch zuivere Volksgemeinschaft
ook in de cultuur gezocht
en niet alleen op het vlak van
‘ras’.
Het is daarom des te interessanter
dat hoewel de Nazi’s een zeer sterk
cultuurbeleid voerden, waar het
volk zich door aangesproken voelde,
er geen Nazi-kunst als stroming
ontstond. De agenda keerde zich
tegen de moderne, Entartete Kunst,
maar kwam als positieve agenda
op literair en beeldend vlak niet ver.
Maar hoe zat het nou met die kunstenaars
en wetenschappers die de
gemene zaak maakten met de
Nazi’s? Boterman betoogde dat hier
elk geval op zijn eigen merites –of
het gebrek daaraan –bekeken
moest worden. Veel kunstenaars,
die tijdens Weimar het gevoel hadden
gefnuikt te worden in hun ambities
zagen hun kans schoon en werkten
naar de Nazi-agenda toe:
Selbtsnazifizierung. Een bepaalde
naïviteit kan sommige kunstenaars
ook niet ontzegd worden. Daarnaast
mag opgemerkt worden dat
sommige kunstenaars al snel gedesillusioneerd
het land verlieten, en
sommigen hun hoge positie aanwendden
om mensen te redden
van de kampen. Zo bleek eens te
meer dat de geschiedenis zich niet
laat generaliseren.
De vragenronde bracht de gehoopte
discussie, waarin Boterman’s stellingen
aangevochten werden en
onder andere de historicus George
Mosse en de filosoof Walter
Benjamin de revue passeerden. Op
de vraag of het zo intensief bestuderen
van de beweegredenen van de
Nazi’s niet een zeker begrip opriep,
verklaarde Boterman dat je niet
moet moraliseren als het gaat om
het bestuderen van de beweegredenen
van de nazi's. De dag dat hij
ook maar een greintje begrip zou
hebben voor het Nationaalsocialisme
zou hij ermee op houden. Uiteindelijk
werd de discussie in het café
voortgezet, een toepasselijk einde
voor een lezing die zwanger ging
van ideeën.
18 APRIL 2011 ZEITGEIST

Logigram
Het is het pinksterweekend van 2011 en Sowieso
gaat naar op studiereis naar Zürich. Vijf deelnemers
hebben wel erg veel meegenomen.
Weet jij welke Sowieso-lid, met welke lengte,
welke koffer bij zich had?
Aanwijzingen:
1. Pauline is kleiner dan Matthijs en kleiner dan
Debby die groter is dan Matthijs.
2. De enige heer heeft de zwarte koffer bij
zich. De zwaarste koffer is paars.
3. De lichtste koffer is niet zwart of rood en
wordt niet gedragen door de kleinste persoon.
De koffers van Sabine en Roos zijn samen
twee keer zo zwaar als die van Pauline.
4. De langste heeft een blauwe koffer. Die is
niet zwaarder dan de koffers van de twee
meiden die kleiner zijn dan 1.60 meter.
5. Debby heeft een hekel aan groen, net als
Roos, die een lichtere koffer heeft dan
Debby en vijf centimeter kleiner is dan
Matthijs.
Woordzoeker
PUZZELPAGINA
Stuur het antwoord naar
zeitgeist@sowieso-uva.nl
en win een boekenbon
van Die Weiße Rose!
Deze keer een woordzoeker met woorden uit
Kapitel 2 van één van de meest gebruikte
Duitsboeken op de middelbare school ’Neue
Kontakte’ . Kun jij alle woorden vinden?
(ä=ae ö=oe ü=ue ß=ss)
allerdings
Angebot
Anspruch
anstrengend
außerhalb
Ausstattung
benötigen
benutzen
bequem
bevorzugen
bis
egal
einschüchtern
erledigen
erziehen
fehlen
gemütlich
gerade
Grundriss
Klamotten
kontinuierlich
Kredit
Kuschelecke
Laufsteg
Mahnung
Miete
ordern
Rasen
rege
Sehnsucht
sich
Sprachrohr
Stau
Stockwerk
Teich
überwachen
Umfrage
umziehen
vegetieren
verfügen
Verfügung
versuchen
verzweifeln
vielfältig
Vorlesung
wählen
Welle
Wohngegend
zentralbeheizt
Zuzug
Als je alle woorden hebt weggestreept vind je
de twee woorden die nog missen van de
idioomlijst!
Stuur de woorden naar zeigeist@sowiesouva.nl
en maak kans op een boekenbon van
Die Weiße Rose!
ZEITGEIST APRIL 2011 19

REISGEIST
De moderne Beier
tussen laptop en lederhosen
Erwin Vervloed studeert Ost-West-Studien in Regensburg. Na enkele maanden in de Beierse stad heeft hij de plaatselijke
bevolking al aardig leren kennen. Zijn de bewoners van Beieren echt de bierdrinkende, onverstaanbare
CSU’ers, zoals ze vaak worden voorgesteld? Tekst & foto’s: Erwin Vervloed
Clichés over Beieren en haar bewoners
zijn er genoeg. De typische Beier
werkt in de Gaststätte de ene na
de andere Weiβwurst naar binnen,
die hij rustig wegspoelt met rijen halve
liters, waarna hij de bretels van
zijn lederhosen nog wat strakker
over zijn tonnetjesronde bierbuik
trekt. Na het eten rijdt hij weg in zijn
dikke BMW, op de weg terug naar
een suffig, heuvelachtig provincieplaatsje
als Dingolfing of Schrobenhausen,
om thuis ten slotte zijn
‘Heidi’ uit haar iets te strakke dirndl
te helpen. Wat is er precies waar
van de clichés over de Beierse bevolking?
Tien antwoorden op tien
bekende stereotypen.
1. De echte Beier loopt in lederhosen,
zijn Beierse vrouw hijst zich in
een dindrl.
De gemiddelde Beier loopt eerder in
een zakenpak dan in zijn lederhosen.
Wie echter een Beier in lederhosen
of dirndl (jurk voor de Beierse
vrouw, met decolleté) in het wild wil
zien, hier een aantal tips: zondag is
de beste dag, dan trekt de Beier het
liefst zijn lederhosen aan. Winter is
het slechtste jaargetijde, de zomer
het beste. Wil je echt zeker zijn van
je zaak, dan is het Oktoberfest in
München natuurlijk de place-to-be.
Duizenden lederhosen, dirndls en
mooie hoedjes trekken aan je neus
voorbij.
Antwoord: niet echt.
2. De echte Beier drinkt graag een
biertje en eet veel vlees.
Met het Oktoberfest ben je ook
meteen in het culinaire epicentrum
van Beieren beland. Bier gaat hier
per liter (‘maβ’) en wordt door vrouwen
net zo makkelijk meegedronken.
Tussendoor werkt men ‘Wiesn-
brezn’, Weiβwurst en
Leberkäse naar binnen.
Voor je vriend
(in) koop je buiten
op de kermis een
Lebkuchenherzen.
Beieren is voor vegetariërs
niet de makkelijkste
plek op aarde,
want ook in restaurants
staan voornamelijkvleesgerechten
op de kaart.
In de supermarkt
vechten de vlees- en
bierafdeling om de
het grootste territorium.
Antwoord: waar!
3. De echte Beier is fan van Bayern
München.
Bayern München is een club die je
als Duitser lief hebt of haat. FC Hollywood,
zoals de club waar altijd
iets gebeurt, ook wel wordt genoemd,
is in Beieren mateloos populair.
Gek genoeg in thuisstad
München veel minder dan op het
platteland. In de Beierse hoofdstad
is de tweede club van de stad,
1860 München, in verhouding veel
populairder.
Antwoord: waar!
4. De echte Beier heeft een goedgevulde
portemonnee.
Beieren heeft het laagste aantal
werklozen en de hoogste koopkracht
van Duitsland. Het Bundesland
heeft een stabiele economie
en na Saksen de laagste schuld
van de 16 Bundesländer. De criminaliteit
is er laag en de levensstandaard
opvallend hoog.
Antwoord: waar!
5. De echte Beier rijdt in een BMW,
Audi of Mercedes.
Het zuur verdiende geld geeft de
Beier graag uit aan een goede auto.
En dat is geen betrouwbare Japanner
of een snelle Italiaanse bolide,
maar een degelijke Zuid-Duitse
BMW, Audi of Mercedes. Met BMW
uit München en Audi uit Ingolstadt
heeft Beieren twee sterke merken
in de autowereld, die bovendien
hun imago van Duitse degelijkheid
graag naar voren brengen.
Antwoord: waar!
6. De echte Beier spreekt een onverstaanbaar
taaltje.
Boarisch (Bairisch) is a Sproch im
Sidostn vom deitschn Sprochraum.
Zamma mitm Alemannischn, Sidfränkischn,
Ostfränkischn und Erzgebirgischn
buidns de obadeitschn
Sprochn. S Vabroadungsgebiet
vom Boarischn is da oidboarische
Tei vom Freistaat Bayern, des Sidvogdland
in Saxn, Esterreich (estli
20 APRIL 2011 ZEITGEIST

vom Arlberg), Sidtirol und de zimbrisch-karnischn Sprochinsln
z Obaitalien. Meara wia de Hejftn vo de Boarischn
Muaddasprochla wohna aussahoib vom heitign
Freistoot Bayern (Boarn).
Antwoord: waar!
7. De echte Beier is katholiek en zit elke zondag braaf in
de kerk.
Grüβ Gott! Na het Saarland heeft Beieren het hoogste
percentage katholieken. Meer dan de helft van de Beieraars
is (in naam) katholiek. In het noorden van Beieren
is dat percentage zelfs hoger dan 75%. Verwacht
op zondag niet rustig je was op te kunnen hangen zonder
opgetrokken wenkbrauwen van je Beierse buren. Of
de Beier zelf ook echt elke zondag in de kerk zit, is met
de ontkerkelijking van Duitsland maar de vraag. Voor
de kinderen houdt de broer van de paus graag een
oogje in het zeil, maar of die daar zo blij mee zijn is een
andere vraag. Georg Ratzinger raakte vorig jaar in opspraak
met de seksschandalen in de katholieke Kerk.
Antwoord: gedeeltelijk waar.
8. De echte Beier stemt CSU.
De CSU is in Beieren veruit de grootste partij. Hoewel de
trend neerwaarts is, haalt de Beierse zusterpartij van de
CDU bij elke verkiezing bijna de helft van het aantal
stemmen. De Christlich-Soziale Union staat bekend om
zijn conservatieve gedachtegoed. Prominente (oud-)
partijleden zijn onder meer Frans Jozef Strauβ en Karl zu
Guttenberg.
Antwoord: waar!
9. De echte Beier is nogal patriottistisch.
Graag benadrukken de Beieraars hun ‘uitzonderlijke’
afkomst. Wie de ‘Freistaat Bayern’ doorkruist, komt regelmatig
de blauw-wit-geruite vlag tegen, loopt in
München het standbeeld van Bavaria, de vrouwelijke
beschermheilige van Beieren, tegen het lijf, of wordt in
een doodnormale winkel in het Boarisch te woord gestaan.
Niet overal in Beieren wordt er zo aan deze identiteit
vastgehouden. Het bundesland Beieren bestaat uit
7 Regierungsbezirke en vooral de drie Frankische delen
en Schwaben koesteren hun eigen identiteit.
Antwoord: deels waar.
REISGEIST
10. De echte Beier woont op het platteland.
Veel grote steden heeft Beieren niet. Behalve München
(1,2 miljoen inwoners), Nürnberg (500.000 inwoners) en
Augsburg (250.000 inwoners) zijn er enkele steden met
ongeveer 100.000 inwoners, maar op 12,5 miljoen Beieraars
zijn dat geen enorme aantallen. De typische Beier
woont dus vooral op het platteland. Het landschap van
Beieren is zeer divers, maar het clichébeeld van een
idyllisch, tussen de heuvels gelegen dorpje is niet geheel
onterecht: het zuiden van Duitsland is in zijn geheel
behoorlijk heuvelachtig en ten zuiden van München
beginnen de Alpen al.
Antwoord: deels waar.
Wil de echte Beier nu opstaan?
Net zoals dé Nederlander niet bestaat, kun je ook niet
van dé Beier spreken. Niet alle clichés zijn dan ook waar
en niet alle ware clichés zijn op de hele Beierse bevolking
van toepassing. Klederdracht draagt men bijvoorbeeld
tegenwoordig vooral nog met het Oktoberfest en
ook het diepe katholicisme van de gemiddelde Beier
maakt steeds meer pas op de plaats. Toch klopt het
beeld van de rijke, CSU-stemmende, ietwat patriottistische
en conservatieve Beier grotendeels wel. De Beieraars
proberen in de moderne wereld hun regionale
identiteit te behouden en dat lijkt ze goed af te gaan.
Ganz schee!
ZEITGEIST APRIL 2011 21

GOETHE INSTITUT
Herengracht 470
Tel.: 020 - 531 29 00
Fax: 020 - 638 46 31
cultuur@amsterdam.goethe.org
www.goethe.de/amsterdam
GESPREK
Donderdag 12 mei, 16.00 uur
Art Amsterdam, RAI, Europaplein 22,
Amsterdam
toegang: € 20,00 / € 10,00
voertaal: Engels/Duits
i.s.m. Art Amsterdam e.a.
www.artamsterdam.nl
Focus Berlin
De afgelopen jaren is Berlijn een boeiend
centrum voor internationale hedendaagse
kunst geworden. Tijdens Art Amsterdam zal
de Nederlandse kunsthistoricus en auteur
Jurrian Benschop met kunstenaars en
galeriehouders in gesprek gaan over de bijzondere
aantrekkingskracht van Berlijn.
Jurrian Benschop (1963) woont sinds 2004 in
Berlijn. In 2009 publiceerde hij Wonen tussen
de anderen. Een portret van de kunststad
Berlijn.
Ronald de Bloeme (1971) studeerde aan de
Willem de Kooning Academie en woont
sinds 2000 in Berlijn. Op de Art Amsterdam
wordt zijn werk bij de Berlijnse galerie Hamish
Morisson vertoond.
Katrin Korfmann (1971) is geboren in Berlijn
en bleef na haar studie aan de Gerrit Rietveld
Academie in Amsterdam. Tijdens Art
Amsterdam heeft ze een solo show bij Art
Affairs.
Emmo Grofsmid opende in 2007 een vestiging
van MK galerie in Berlijn.
LEZING / GESPREK
Woensdag 11 mei, 19.00 uur
Openbare Bibliotheek, Oosterdokskade
143, Amsterdam
toegang: € 5,00
reserveren: (020) 523 09 00 of www.oba.nl
voertaal: Engels/Duits
SOWIESO-LEDEN GAAN
GRATIS OF MET KORTING
CHECK DE WEBSITE VAN
SOWIESO VOOR DETAILS!
i.s.m. Openbare Bibliotheek Amsterdam en de Europese Culturele Instituten in
Nederland (EUNIC)
Nacht van de Europese Literatuur
In meerdere Europese hoofdsteden vindt op 11 mei de Nacht van de Europese
literatuur plaats. In Amsterdam zullen onder leiding van Frans Timmermans
en Margot Dijkgraaf de volgende auteurs met elkaar discussiëren:
Gabriela Adamesteanu (RO), Stéphane Audeguy (F), Maureen Freely (GB),
György Konrád (H), Vicente Molina Foix (E), Nelleke Noordervliet (NL), Ingo
Schulze (D).
Ingo Schulze (1962) is een van de succesvolste hedendaagse schrijvers uit Duitsland.
Zijn laatste boek, Sinaasappels en engelen: Italiaanse verhalen, wordt in
Nederland begin mei 2011 gepubliceerd door uitgeverij Meulenhoff.
Tijdens de Nacht worden ook foto’s van de Duitse kunstenaar Matthias Hoch
(1958) getoond die in Sinaasappels en engelen de teksten van Ingo Schulze
aanvullen.
FILM / MUZIEK
Vrijdag 13 mei, 20.00 uur
Goethe-Institut
toegang: € 5,00
www.cinesonic.nl - www.myspace.com/dagora666
CINE/SONIC
Cine/Sonic presenteert klassieke en hedendaagse, zwijgende,
avant-garde en experimentele films met een nieuwe electroakoestische
soundtrack, live uitgevoerd door vooruitstrevende
muzikanten en geluidskunstenaars. In een intieme sfeer komen
bezoeker, film en live muziek samen tot één originele en verrassende
cinema ervaring.
Von morgens bis Mitternacht
D 1920, 73 min., regie: Karlheinz Martin, met Engelse tussentitels
Dit zelden vertoonde juweeltje van de avant-garde cinema blijft
een van de meest originele en baanbrekende films uit de begindagen
van de cinema. Een bankmedewerker uit een kleine
Duitse stad probeert te ontsnappen uit zijn middenklasse bestaan
door een grote som geld te stelen en richting stad te trekken.
Live soundtrack
door Dagora, een
live improvisatiegroep
die bestaat
uit twee
drummers en een
koffer vol met
zelfgebouwde
synthboxen en
electro-akoestischeinstrumenten.
22 APRIL 2011 ZEITGEIST

WEG MET SOWIESO
Dagje Düsseldorf
Door Thomas Langbroek Foto’s: Marieke Hökberg & Claire Manuel
Het leek ons leuk om eens zo'n echte Duitse kerstmarkt te gaan bezoeken. Dat hebben we dus gedaan, en daarvoor
gelijk maar een beroemde uitgezocht. De kerstmarkt in Düsseldorf is zodanig internationaal bekend dat we de eerste
uren ter plekke meer Nederlands om ons heen hebben gehoord dan het verwachte prachtige Duits. Over die lichte
verrassing hebben we ons echter snel heen kunnen zetten, omdat het ook zó ontzettend gezellig was, en het in de
loop van de dag alleen maar gezelliger werd!
Het was een, toch wat regenachtige, vrijdagmiddag in december, waarop we 's ochtends vroeg met een lekker snel
treintje naar deze romantische Duitse stad zijn afgereisd, met in de wetenschap dat we laat in die avond ook weer
met een zelfde soort treintje terug in Amsterdam zouden komen.
De belevenissen van Düsseldorf zijn echter slecht in woorden te vatten. Daarom wil ik alleen maar een figuurlijke regenboog
in de lucht tekenen, van een ijsbaan, liters glühwein, warme kastanjes, chocolade, worsten, engeltjes,
(nep)sneeuw, houten poppetjes, wollen sokken, veel Duitsers, veel Nederlanders, en verder nog vele stalletjes met
alle mogelijke knusse dingen die je kan bedenken! Die regenboog wordt hopelijk aangevuld door bijgevoegde
foto's! Volgend jaar wil ik nog wel eens, kijken of het in een andere Duitse stad net zo gezellig kan zijn!
ZEITGEIST APRIL 2011 23