Studenthandleiding - OSO Windesheim

Dialogen over
onderwijsbehoeften
Opleidingen Speciale
Onderwijszorg
School of Education
Docenthandleiding
Studenthandleiding
Master SEN
Windesheim OSO
In samenwerking met:
Hogeschool INHOLLAND
(Hoofddorp)
P.C. Hogeschool Marnix Academie
(Utrecht)
Stenden Hogeschool
(Leeuwarden)

Module Dialogen over onderwijsbehoeften
Code ENSO-CDIALOG
ENSO-DIALOG
Versienummer en datum Augustus 2011
Vakspecialist drs. Dewi Piscaer
Ontwikkelaar(s) R. Jansen MEd, drs M.E.E.P. Limpens, drs
M.J.M. Nelen
School School of Education
Opleiding Master Special Educational Needs
Christelijke Hogeschool Windesheim
Opleidingen Speciale Onderwijszorg
Postbus 10090
8000 GB ZWOLLE
Telefoon: 088 4699151
Fax: 088 4699020
In samenwerking met:
Hogeschool INHOLLAND Hoofddorp
Saturnusstraat 2-24
2132 HB HOOFDDORP
Telefoon: 06 - 11449682
P.C. Hogeschool Marnix Academie
Marnix Onderwijscentrum
Vogelsanglaan 1
3571 ZM UTRECHT
Telefoon: 030 2753426
Fax: 030 2711324
Stenden Hogeschool
Instituut Service Management
Postbus 1298
8900 CG LEEUWARDEN
Telefoon: 058 2441550
Fax: 058 2441501
De auteursrechten van deze reader liggen bij de Christelijke Hogeschool Windesheim.
Voorschriften inzake auteursrechtelijk beschermde werken en maatregelen bij overtreding
van de voorschriften zijn opgenomen in het Studentenstatuut.

Inhoudsopgave Pagina
1. Inleiding ................................................................................. 4
2. Plaats in het totaalaanbod ..................................................... 6
3. Algemene gegevens ............................................................... 7
3.1. Opzet van de module .............................................................................................................. 7
3.2. Motto/Missie/Visie ................................................................................................................. 7
3.3. Kwaliteitsspecificaties ............................................................................................................. 8
3.4. Competentieschema ............................................................................................................... 9
3.5. Beroepsproduct ...................................................................................................................... 9
3.6. Spoorboekje .......................................................................................................................... 12
3.7. Bijeenkomsten ...................................................................................................................... 13
3.7.1. De bijeenkomst 1 ................................................................................................................ 13
3.7.2. De bijeenkomst 2 ................................................................................................................ 15
3.7.3. De bijeenkomst 3 ................................................................................................................ 17
3.7.4. De bijeenkomst 4 ................................................................................................................ 19
3.7.5. De bijeenkomst 5 ................................................................................................................ 21
3.8. Literatuuroverzicht ............................................................................................................... 24
4. Aanvullende kennisbronnen ................................................. 30
5. De beoordeling ..................................................................... 30

1. Inleiding
De module in woord…….
In ‘dialogen over onderwijsbehoeften’ staat de dialoog centraal. De student wordt daarbij
uitgedaagd om vanuit verschillende perspectieven te kijken naar wat leerlingen nodig hebben.
Leerlingen bij wie de student ervaart dat het lastig is om in de interactie het gedrag te sturen,
leerlingen bij wie de student handelingsverlegenheid ervaart. De student gaat zich verdiepen in de
leerling en de leeromgeving en formuleren de onderwijs-en opvoedingsbehoeften waarbij de
student gebruik maakt van verschillende ‘bronnen’. De student zet zo de eerste stappen in het
formuleren van hun persoonlijke praktijktheorie.
Als leraar vind ik het belangrijk om positieve verwachtingen te hebben van leerlingen. Volgens
Van Lieshout (2007) levert positieve verwachtingen aantoonbaar betere resultaten op (student
MasterSEN).
Voorwaarde hiervoor is een kritische onderzoekende houding, met andere woorden: thinking out of
the box. Dit vergt een oprechte nieuwsgierigheid en een open houding. Eigen overtuigingen en
handelen worden op de proef gesteld. Meerdere gedachten en gezichtspunten moeten overwogen
worden. Botsende concepten moeten vergeleken worden waarbij de student zich niet haast om
een standpunt in te nemen. Het gaat daarbij om ‘slow thinking’: de tijd nemen, afstand nemen,
overwegen, op je in laten werken, delen en in dialoog gaan met anderen en met de literatuur.
De de Self-determination Theorie (Deci & Ryan, 2002) stemt overeen met mijn visie op kinderen.
Deze theorie stelt dat bij mensen (kinderen) drie psychologische basisbehoeften moeten worden
vervuld, om optimaal te kunnen functioneren. Namelijk de behoefte aan competentie,
verbondenheid en autonomie (student MasterSEN).
De student wordt uitgedaagd om vragen zichzelf vragen te stellen en een reflecterende houding
aan te nemen:
“Wat vraagt deze leerling van mij?”, ”Wat zijn onderwijsbehoeften?”
maar ook:
“Wat zijn mijn overtuigingen en hoe is dit zichtbaar in mijn pedagogische- en didactisch handelen
en in hoeverre is dit conflicterend met de onderwijs- en opvoedingsbehoeften van de
desbetreffende leerling?”
Kortom in dialoog over onderwijsbehoeften...
……en beeld

Interactie en
reflectie
ongoing process
Persoonlijke praktijktheorie
Interactie en
reflectie
(ortho)pedagogisch en (ortho)didactisch handelen

2. Plaats in het totaalaanbod
Plaats van de module
in het totaalaanbod
van het curriculum
Plaats van de module
in het totaalaanbod
van de leerroute
Geef in het vak hiernaast aan
voor welke (doel)groepen
deze module bedoeld is
Geef in het vak hiernaast aan
voor of deze module
voorwaardelijke is voor het
volgen van een andere, of
door een andere
voorafgegaan dient te worden
Alle leerroutes.
Verplichte eerste module.

3. Algemene gegevens
3.1. Opzet van de module
De module “Dialogen over onderwijsbehoeften” belicht in vijf bijeenkomsten de onderwijsbehoeften
van leerlingen vanuit verschillende perspectieven: vanuit het perspectief van de professional (de
student), de leerling, de leeromgeving en vanuit de maatschappij. Op deze manier komen diverse
onderwerpen aan bod die studenten kunnen helpen de dialoog aan te gaan over onderwijs- en de
opvoedingsbehoeften van leerlingen in hun eigen werkomgeving hetgeen ondersteunend is bij het
maken van de toetsopdracht.
3.2. Motto/Missie/Visie
Op de volgende wijze wordt aantoonbare aandacht besteed aan het motto, de missie en visie van de
opleiding
Motto Onderwijs: speciaal voor
iedereen
Studenten verdiepen zich in deze module in leerlingen
met specifieke onderwijsbehoeften en komen tot een
persoonlijke praktijktheorie. Daardoor zijn zij in staat
onderwijs te onderwerpen dat aansluit bij de
onderwijsbehoeften van alle leerlingen.
Missie Uitgaan van verschillen Door een leerling te begrijpen zijn studenten als
professional ook beter in staat deze leerlingen te
Vraaggestuurd en
competentiegericht
begeleiden.
De toetsopdracht biedt mogelijkheden voor
studenten om keuzes te maken die passen bij de
eigen werksituatie. Door het uitvoeren van de
toetsopdracht kunnen ze aan de gevraagde
competenties werken.
Onderzoekende studenten Studenten gaan zich divers en diepgaand verdiepen in
de materie, doen zelfstandig onderzoek en komen tot
een ontwerp voor handelen in de praktijk.
Visie Lerende organisatie De module nodigt studenten uit binnen de eigen
beroepspraktijk specifieke onderwijs- en
opvoedingsbehoeften te onderzoeken en te
bespreken met professionals uit de eigen
beroepspraktijk. Hierdoor wordt in de
schoolorganisatie leren van en met elkaar
gestimuleerd.
Laten excelleren De studenten komen tot een eigen praktijktheorie en
Passend onderwijs
Verantwoorde inclusie
reflecteren hierop.
Studenten leren denken vanuit mogelijkheden en
perspectieven voor leerlingen. Zij worden uitgedaagd
hoge- en realistische verwachtingen van leerlingen te
hebben. De thema’s Passend onderwijs
Verantwoorde inclusie staan centraal in een van de
bijeenkomsten in deze module.
Onderzoekende houding In deze module wordt de basis gelegd voor een
blijvende onderzoekende houding van studenten door

de studenten de persoonlijke praktijktheorie te laten
formuleren en onderzoek te doen naar specifieke
onderwijsbehoeften van leerlingen.
Burgerschap Vanuit begrip voor leerlingen worden studenten
gestimuleerd een krachtige leeromgeving te creëren,
passend bij de kwaliteiten en behoeften van
leerlingen zodat leerlingen zo veel mogelijk kunnen
participeren als kritisch nadenkende burger in onze
Kwaliteit van leren en
kennis
3.3. Kwaliteitsspecificaties
samenleving.
De module start met het doen van onderzoek en
maakt gebruikt van feedback en reflectie als
instrumenten om de eigen kennis te vergroten en het
eigen handelen te bevorderen.
Op de volgende wijze wordt aantoonbaar aandacht besteed aan de kwaliteitsspecificaties
Onderzoekend ontwerpen Studenten doen onderzoek naar onderwijsbehoeften van
leerlingen met complex gedrag en komen tot een ontwerp voor
een pedagogisch klimaat.
Gefundeerd handelen Studenten gaan op basis van theorie in gesprek met
professionals, leerlingen, ouders en collega’s. Deze informatie
verwerken zij in hun ontwerp voor een pedagogisch klimaat.
Professioneel reflecteren Studenten reflecteren op hun eigen ontwikkeling en
professioneel handelen en verbinden dit met hun eigen
praktijktheorie.
Functioneel rapporteren Studenten leggen de onderdelen van de toetsopdracht
schriftelijk vast.

3.4. Competentieschema
Modulenaam Dialogen over onderwijsbehoeften
Modulecode ENSO-CDIALOG
competentiematrix
a b c d e f
1 X X
2 X X
3 X
4
5 X X X
6 X X X
3.5. Beroepsproduct
7 X X X X X X
Beroepsproduct De studenten tonen de bovengenoemde competenties aan, door in hun eigen
onderwijspraktijk verkennend onderzoek te doen naar de onderwijs- en
opvoedingsbehoeften van één of meer leerlingen. Bij deze leerlingen ervaart
de leraar dat zijn handelingsrepertoire niet toereikend is om de interactie
met / het gedrag van deze leerling(en) te kunnen sturen.
De studenten doen dit door:
I:
- Het formuleren van een persoonlijke praktijktheorie vanuit de eigen
beroepsidentiteit op basis van literatuur, in de module behandelde
concepten en gesprekken met derden;
- Het in dialoog gaan met collega’s, medestudenten en overige extern
betrokkenen over de persoonlijke praktijktheorie.
II:
Vanuit de persoonlijke praktijktheorie en op basis van gesprekken met
leerlingen, ouders, collega’s en overige betrokkenen te komen tot een
inventarisatie en het formuleren van de specifieke onderwijs- en
opvoedingsbehoeften van één of meer leerlingen. Studenten bereiden
deze gesprekken voor en reflecteren hierop .
III:
- Te komen tot een ontwerp van een pedagogisch en didactisch klimaat
voor de desbetreffende leerling(en), rekening houdend met de specifieke

onderwijs- en opvoedingsbehoeften;
- Daarbij dienen het didactisch en pedagogisch handelen van de leraar en
zijn eventuele ondersteuningsbehoeften meegenomen te worden.
M.b.t. onderdeel I – III formuleren studenten hun persoonlijke professionele
leerdoelen. De opbrengst van hun verkennend onderzoek (namelijk de
onderwijs- en opvoedingsbehoeften van de leerling(en) en het ontwerp voor
een pedagogisch en didactisch klimaat ) bespreken studenten met de
desbetreffende leerling(en), de ouders en hun collega’s.
Studenten construeren op basis van door hen verzamelde informatie uit
verschillende invalshoeken en bronnen, met onderbouwing vanuit de gelezen
literatuur, een consistent verhaal.
In de reflectie geven studenten aan wat van invloed is geweest op:
I. het tot stand komen van hun praktijktheorie
II. de inter-persoonlijke competenties 1,5 en 6
III. het tot stand gekomen ontwerp
Studenten zorgen voor een consistente verslaglegging van bovengenoemde
onderdelen.
Studenteninstructie Hoofdstuk 1: persoonlijke praktijktheorie (max. 3 A4)
Studenten beschrijven op basis van de aangeboden theorie wat hun
persoonlijke praktijktheorie is binnen de context waarbinnen zij werken. Bij de
beschrijving maken de studenten gebruik van de volgende onderdelen:
1. Initiële persoonlijke inzichten en opvattingen (overtuigingen/ beliefs):
wat denken en vinden studenten zelf?
2. expertkennis (professionals): wat vinden andere, meer ervaren
professionals? Veranderen daardoor het eigen inzicht en de
opvattingen van studenten?
3. formele kennis (theorie/ literatuur): wat zegt de literatuur erover en
verandert hierdoor het inzicht en de opvattingen?
Voor onderdeel 2 voeren de studenten minimaal 2 gesprekken met
professionals vanuit hun eigen samenwerkingsverband. Dit kunnen collega’s,
medestudenten en overige extern betrokkenen zijn. De studenten
verantwoorden waarom gekozen is voor deze professionals.
Voor onderdeel 3 verwerken studenten de theorie / literatuur volgens de APA
richtlijnen in het verslag.
Bij zowel onderdeel 2 als 3 is het de bedoeling dat studenten expliciteren tot
welke nieuwe inzichten en/of veranderde opvattingen in hun persoonlijke
praktijktheorie (met betrekking tot hun competenties, attributies, waarden en
normen) deze expertkennis en formele kennis hebben geleid. Ook wanneer
dat niet het geval is, beargumenteren studenten dat.
Voor studenten in het uitstroomprofiel ‘begeleiden en innoveren’ geldt dat zij
in hun persoonlijke praktijktheorie aandacht besteden aan:
1. het begeleiden van professionals
2. de onderwijs- en opvoedingsbehoeften van leerlingen.
Hoofdstuk 2: Onderwijsbehoeften van de leerling(en) (max. 6 A4)

Studenten verzamelen gegevens over de leerling(en) door in gesprek te gaan
met de leerling(en), de ouders/verzorgers, collega’s en andere extern
betrokkenen bij de leerling(en). Zij reflecteren op de mate waarin zij
competentie 1,5 en 6 denken te beheersen zowel voorafgaand aan de
gesprekken als achteraf .
Daarnaast gaan studenten op zoek naar overige relevante informatie over de
leerling(en) afkomstig uit dossieranalyse en observatie. Doel is het komen tot
een overzicht van de onderwijs- en opvoedingsbehoeften.
Hoofdstuk 3: Analyse en ontwerp (max. 3 A4)
Op basis van de geformuleerde onderwijs- en opvoedingsbehoeften van de
leerling(en) ontwerpen studenten een pedagogisch/ didactisch klimaat
waarbinnen tegemoet gekomen kan worden aan de geconstateerde
onderwijs- en opvoedingsbehoeften. Tevens beschrijven studenten waaraan
een krachtige leeromgeving voor deze leerling(en) moet voldoen. Vervolgens
besteden zij expliciet aandacht aan de rol van de leraar en welke
ondersteuningsbehoeften leraren ervaren om dit pedagogisch didactisch
klimaat vorm te kunnen geven en in hoeverre dit mogelijk conflicteert met
hun normatieve professionaliteit.
Studenten leggen bij onderdeel II en III steeds een relatie met de eigen
persoonlijke praktijktheorie (I).
Voor studenten uit de leerroutes ‘Begeleiden en innoveren geldt dat zij het
verzamelde materiaal analyseren en nagaan wat voor consequenties ‘dit heeft
voor hun wijze van begeleiden. Net als studenten van de andere leerroutes
leggen zij bij alle onderdelen steeds een relatie met hun persoonlijke
praktijktheorie.
Hoofdstuk 4: Reflectie (max. 1 A4)
In dit hoofdstuk maken studenten expliciet een verbinding met de
competenties van de opleiding: wat hebben zij geleerd bij het werken aan
deze opdracht en hoe verhoudt zich dat tot de opleidingscompetenties? Dit
vormt de eerste aanzet van het Persoonlijk Professioneel Opleiding Plan
(PPOP) van studenten. Zij bespreken de opzet met het leerteam en de
studiecoach en nemen de tekst van dit hoofdstuk ook op in hun portfolio
Studenten reflecteren op hun eigen ontwikkeling en professioneel handelen
en verbinden dit met hun eigen praktijktheorie. In deze opdracht vindt dit
geïntegreerd plaats in hoofdstuk 1 en hoofdstuk 3.
In hoofdstuk 1 beschrijven studenten de concrete veranderingen die zij
hebben doorgemaakt met betrekking tot competenties, attributies, waarden
en normen in hun eigen professionele handelen.
In hoofdstuk 3 beschrijven de studenten wat zij nodig hebben om vanuit de
persoonlijke praktijktheorie te werken aan de onderwijs- en
opvoedingsbehoeften van de leerling(en).
Literatuurlijst
Studenten nemen in de literatuurlijst alle literatuur waarnaar in het verslag
verwezen wordt op volgens de APA richtlijnen.

3.6. Spoorboekje
Planning studielast Bijeenkomst Praktijkopdrachten
Studie Belasting
Uren per
onderdeel
Totaal SBU
(aantal uren)
Bestuderen
literatuur
(aantal uren)
1 4 SBU o lezen
o begrijpen
o bijdrage
leveren aan
discussie
2 4 SBU o lezen
o begrijpen
o bijdrage
leveren aan
discussie
3 4 SBU o lezen
o begrijpen
o bijdrage
leveren aan
discussie
4 4 SBU o lezen
o begrijpen
o bijdrage
leveren aan
discussie
5 4 SBU o lezen
o begrijpen
o bijdrage
leveren aan
discussie
Verwerken literatuur
(aantal uren)
20 SBU 10SBU 71 SBU 67 SBU
168 SBU
o lezen
o begrijpen
o onthouden
o samenvatten/essentie
o met elkaar in verband
brengen
o lezen
o begrijpen
o onthouden
o samenvatten/essentie
o met elkaar in verband
brengen
o verwerken tot een
kennisproduct
(stelling, verslag ed.)
o lezen
o begrijpen
o onthouden
o samenvatten/essentie
o met elkaar in verband
brengen
o verwerken tot een
kennisproduct
(mindmap, verslag
ed.)
o lezen
o begrijpen
o onthouden
o samenvatten/essentie
o met elkaar in verband
brengen
o verwerken tot een
kennisproduct
(mindmap, verslag
ed.)
o lezen
o begrijpen
o onthouden
o samenvatten/essentie
o met elkaar in verband
brengen
o verwerken tot een
kennisproduct
(mindmap, verslag
ed.)

3.7. Bijeenkomsten
3.7.1. De bijeenkomst 1
Thema Het perspectief van de professional: persoonlijke praktijktheorie
Doel Onderwijs- en opvoedingsbehoeften van leerlingen vanuit het
perspectief van de professional benaderen:
- persoonlijke praktijktheorie studenten
- normatieve professionaliteit
Studenten handvatten aanreiken om hun persoonlijke
praktijktheorie te formuleren: interviews met professionals.
Praktijkopdracht
(ter voorbereiding van deze
bijeenkomst).
Literatuur bestuderen
(ter voorbereiding van deze
bijeenkomst).
Zie het literatuuroverzicht voor bijeenkomst 1.
Werkvormen Hoorcollege Discussie
Interactief college Brainstorm
(Sub)groepswerk Literatuurverwerking
Casuïstiek Presentatie
Audio-Visuele werkvorm Reflectieve schrijfopdracht
Internetopdracht
Inhoud Materialen
Persoonlijke praktijktheorie
De PowerPoint wordt met de studenten besproken en de
oefeningen worden tijdens de bijeenkomst gedaan. De oefeningen
staan beschreven in de PowerPoint. Het gaat hierbij om de
verduidelijking van wat een persoonlijke praktijktheorie is. Hierbij
wordt het schema van de persoonlijke praktijktheorie verder
toegelicht. Studenten doen verschillende oefeningen m.b.t. de
verschillende onderdelen van hun persoonlijke praktijktheorie (zie
PowerPoint).
Ppt. Persoonlijke
praktijktheorie/ Normatieve
professionaliteit
Schema persoonlijke
praktijktheorie
Schema persoonlijke
praktijktheorie / onderwijs-en
opvoedingsbehoeften
Filmfragment: What makes a
good teacher?

Normatieve professionaliteit
Centrale vraag hierbij is: Wat zijn leidende normen en
overtuigingen? Hoe worden deze zichtbaar in het professioneel
handelen
Uitwerking interview met professionals
De PowerPoint wordt met de studenten besproken en de
oefeningen worden tijdens de bijeenkomst gedaan. De oefeningen
staan beschreven in de PowerPoint. De studenten bereiden
vervolgens een interview voor die ze gaan houden met een
professional.
Maak hierbij ook de verbinding met de module PGO op
Blackboard. Bij deze module is materiaal te vinden over het
voorbereiden en houden van een interview.
Afsluiting
De docent sluit de bijeenkomst af door het besprokene samen te
vatten en vooruit te blikken naar bijeenkomst 2.
Praktijkopdrachten worden kort besproken.
Opdracht Blackboard (discussieruimte)
De student gaat met medestudenten in dialoog over:
Bruggen, B., van der. (2007). Wisselspanning. Energie voor
onderwijsinnovatie (pp.47-67). Apeldoorn-Antwerpen: Garant.
(zie ook powerpoint ‘Het ware, het schone, het goede’ bij bijeenkomst 1: te vinden
bij: cursusmaterialen/bijeenkomst 1/ overige materialen).
Jansen, R. (2007). Ik zie ik zie wat jij (nog) niet ziet. In J. van
Balkom, T., van Dollevoet, & P.Vos (Eds.), Creativiteit & Speciale
Onderwijszorg (pp. 55-75). Antwerpen: Garant.
De student plaats zijn reactie op de artikelen op BB en reageert
minimaal drie keer op een reactie van een mede-student
(wat doet het met je als je de artikelen leest? Wat neem je mee
voor jouw persoonlijke praktijktheorie? Waar ben je het mee
eens? Waar plaats je vraagtekens bij? Etc.)
Ppt. Persoonlijke
praktijktheorie/ Normatieve
professionaliteit
Ppt. Voorbereiding interview
Ppt. Afsluiten bijeenkomst

3.7.2. De bijeenkomst 2
Thema Het perspectief van de leerling: Onderwijs- en opvoedingsbehoeften
(1)
Doel Onderwijs- en opvoedingsbehoeften van leerlingen vanuit het
perspectief van de leerling benaderen:
- begripsbepaling: wat verstaan we onder de term onderwijs-
en opvoedingsbehoeften?
- vanuit het kader van HGW kijken naar onderwijs- en
opvoedingsbehoefte van de leerlingen
Praktijkopdracht
(ter voorbereiding van deze
bijeenkomst).
Literatuur bestuderen
(ter voorbereiding van deze
bijeenkomst).
Lezen toetsopdracht
Kies 1 of meer leerlingen uit je klas met complex gedrag bij wie je
ervaart dat je handelingsrepertoire niet toereikend is om in de
interactie met deze leerling(en) het gedrag van deze leerling(en) te
kunnen sturen. Verzamel informatie over deze leerling(en).
Neem materiaal over de gekozen leerling(en) mee naar de
bijeenkomst.
Voor studenten uit de leerroutes ‘Begeleiden en innoveren’: kies 1
of meer professionals uit je eigen werkomgeving die je gaat
begeleiden (of reeds begeleidt) die ervaren dat hun
handelingsrepertoire niet toereikend is om in de interactie met
leerlingen het gedrag van deze leerlingen te kunnen sturen.
Verzamel informatie over deze leerling(en).
Plan de gesprekken met leerlingen, ouders en professionals.
Zie het literatuuroverzicht voor bijeenkomst 2.
Werkvormen Hoorcollege Discussie
Interactief college Brainstorm
(Sub)groepswerk Literatuurverwerking
Casuïstiek Presentatie
Audio-Visuele werkvorm Reflectieve schrijfopdracht
Internetopdracht
Inhoud Materialen
Toelichten van toetsopdracht
Toetsopdracht

Wat zijn onderwijs- en opvoedingsbehoeften?
Verduidelijken van de begrippen.
De docent gaat ook in op de begrippen ondersteuningsbehoeften,
ontwikkelingsopgaven/taken, beschermende en bedreigende
factoren.
Vanuit de geschetste begrippen krijgen studenten stapsgewijs
opdrachten om te komen tot een eerste aanzet voor het
formuleren van de onderwijs- en opvoedingsbehoeften voor de
leerling(en) die zij gekozen hebben.
Handelingsgericht werken
De docent bespreekt aan de hand van Pameijer ea (2007, 2010) de
uitgangspunten van Handelingsgerichte diagnostiek en
Handelingsgericht werken. Hierbij besteedt de docent aandacht
aan het transactioneel kader, tevens één van de uitgangspunten
van Windesheim OSO: Het gaat om deze leerling met deze
kenmerken, in deze situatie, met deze leraar en zijn kenmerken,
deze materialen.
Opdrachten:
Studenten exploreren de 5 fases van HGW voor de door hen
gekozen leerling(en)
Studenten formuleren de onderwijs- en opvoedingsbehoeften van
de leerling(en) die zij gekozen hebben vanuit HGW.
Studenten bereiden het gesprek met de leerling(en) (en ouders)
voor door te reflecteren over de mate waarin zij competentie 1, 5
en 6 denken te beheersen.
Afsluiten
De docent sluit de bijeenkomst af door het besprokene samen te
vatten en vooruit te blikken naar bijeenkomst 3.
Praktijkopdrachten worden kort besproken.
Optioneel: onderzoeksartikelen mbt de relatie tussen gedrag en
leren van bijeenkomst 3 worden onder studenten verdeeld.
Studenten mogen ook zelf literatuur aandragen waarin de relatie
tussen gedrags- en leerproblemen wordt behandeld.
Ppt. Onderwijsbehoeften bk 2
Ppt. HGW bk 2
Handelingsplan formulier
LBRT beoordelingsformulier
Kopjes LBRT handelingsplan
Onderbouwen
Ppt. Afsluiten bijeenkomst

3.7.3. De bijeenkomst 3
Thema Het perspectief van de leerling: Onderwijs- en opvoedingsbehoeften
(2)
Doel Onderwijs- en opvoedingsbehoeften van leerlingen vanuit het
perspectief van de leerling benaderen:
- wisselwerking tussen leren en gedrag
- cognitie en leren
- wat is complex gedrag?
Studenten handvatten bieden om de onderwijs- en
opvoedingsbehoeften van leerlingen te kunnen achterhalen:
- dossieranalyse en observatie
- gesprekken met leerlingen
Praktijkopdracht (ter
voorbereiding van deze
bijeenkomst).
Literatuur bestuderen (ter
voorbereiding van deze
bijeenkomst).
Optioneel: In bijeenkomst 2 heeft de docent onderzoeksartikelen
verdeeld onder de studenten. Studenten lezen hun artikel en
bereiden dit voor.
Alle beschikbare materialen mee betreffende de gekozen
leerling(en) meenemen naar de bijeenkomst.
Onderwijs- en opvoedingsbehoeften van de leerling(en) zijn
geformuleerd en worden meegenomen naar de bijeenkomst.
Studenten bereiden het gesprek met de leerling(en) (en ouders)
voor door te reflecteren over de mate waarin zij competentie 1, 5 en
6 denken te beheersen. Zij nemen dit mee naar de bijeenkomst.
Zie het literatuuroverzicht voor bijeenkomst 3.
Werkvormen Hoorcollege Discussie
Interactief college Brainstorm
(Sub)groepswerk Literatuurverwerking
Casuïstiek Presentatie
Audio-Visuele werkvorm Reflectieve schrijfopdracht
Internetopdracht
Inhoud Materialen
Inleiding.
Stand van zaken t.a.v. de toetsopdracht bespreken.
Behoeften van studenten inventariseren.
Pedagogiek en didactiek
Ppt. leren en gedrag bk 3
Leren en gedrag gaan hand in hand
De docent bespreekt aan de hand van een aantal voorbeelden de
relatie tussen leer- en gedragsproblemen.

Hij maakt daarbij gebruik van bestaande onderzoeken op dit
gebied. In de keuzeliteratuur zijn enkele voorbeelden
opgenomen. Studenten mogen ook zelf literatuur aandragen.
Suggesties:
- verdeel een aantal interessante artikelen onder
studenten
- studenten bestuderen een artikel en presenteren dit kort
of bereiden vragen hierover voor.
Circle of failure
De docent bespreekt de circle of failure, zoals door Westwood
(1997) weergegeven
Wat is complex gedrag?
De docent discussieert met de studenten over de vraag wat
complex gedrag nu eigenlijk is aan de hand van stellingen.
De docent inventariseert en categoriseert samen met studenten
wat complex gedrag is.
Hierbij wordt de relatie naar de toetsopdracht gelegd.
Dossier analyse en observatie
De docent gaat in op een aantal basisbegrippen van observeren.
Hij zoomt samen met studenten in hoe dossieranalyse ten
behoeve van het maken van de toetsopdracht ingezet kan
worden.
Zie ook BlackBoard: praktijkgericht onderzoek master sen
(9so.prakt) > cursusmaterialen > instrumenthulp > observeren
Gesprekken met leerlingen
Bespreking van powerpoint waarin aandacht is voor het houden
van gesprekken met leerlingen.
Onderdelen die aan de orde komen zijn:
Basisprincipes communicatie
Oplossingsgericht communiceren
Opbouw van een leerling-gesprek
Aandachtspunten leerling-gesprek
Samen met leerling onderwijs- en opvoedingsbehoeften
formuleren
Afsluiting
De docent sluit de bijeenkomst af door het besprokene samen te
vatten en vooruit te blikken naar bijeenkomst 4.
Praktijkopdrachten voor bijeenkomst 4 worden kort besproken.
Zie Dialogen e-learning versie,
week 4, leereenheid Pedagogiek
en didactiek (alleen voor
docenten).
Document Circle of failure
Stellingen complex gedrag
Ppt. observeren en
dossieranalyse.
Filmopname Remi of eigen
materiaal als oefenmateriaal.
Zie ook Dialogen e-learning
week 3 Observeren (alleen voor
docenten).
Ppt. gesprekken met leerlingen
Document: Aandachtspunten
‘communiceren met leerlingen’
Document: Voorbeelden van
oplossingsgerichte vragen
Document: Schaalvraag
Document: Basisprincipes
communicatie Watzlawick
Document: Voorbereiding
gesprek leerling
Ppt. afsluiten bijeenkomst

3.7.4. De bijeenkomst 4
Thema Het perspectief van de leeromgeving centraal
Doel Onderwijs- en opvoedingsbehoeften van leerlingen vanuit het
perspectief van de leeromgeving benaderen:
- pedagogisch klimaat op school
- pedagogische kwaliteit van onderwijs
- onderzoekende houding van de leraar
- ondersteuningsbehoeften van de leraar
- samenwerken met ouders
Praktijkopdracht (ter
voorbereiding van deze
bijeenkomst).
Literatuur bestuderen (ter
voorbereiding van deze
bijeenkomst).
Studenten beschrijven het pedagogisch klimaat van de groep/school
van de gekozen leerlingen in steekwoorden en nemen dit mee naar
de bijeenkomst.
Zie het literatuuroverzicht voor bijeenkomst 4.
Werkvormen Hoorcollege Discussie
Interactief college Brainstorm
(Sub)groepswerk Literatuurverwerking
Casuïstiek Presentatie
Audio-Visuele werkvorm Reflectieve schrijfopdracht
Internetopdracht
Inhoud Materialen
Inleiding
De docent schetst het kader van de bijeenkomst in relatie tot de
toetsopdracht.
Pedagogisch klimaat
De docent exploreert samen met studenten het begrip
pedagogisch klimaat aan de hand van de literatuur (Hattie,
Marzano et al, Montague et al.)
Suggestie:
- inventariseer wat studenten hebben opgeschreven over
het pedagogische klimaat in hun klas en/of op hun school
- bespreek de inhoud van het begrip aan de hand van de ppt
- kijk dan nogmaals naar hetgeen studenten hebben
opgeschreven
Pedagogische kwaliteit van onderwijs
De docent exploreert samen met studenten het begrip
Pedagogische Kwaliteit van onderwijs en brengt dat in verband
met de toetsopdracht.
Suggesties:
Ppt. pedagogisch klimaat
Schema Marzano
Zie ook e-learning versie van
dit onderdeel (alleen voor
docenten)
Ppt. Pedagogische Kwaliteit.
Aantekeningen Pedagogische
Kwaliteit.
Werkvorm Pedagogische
kwaliteit.
30 kaartjes Pedagogische

- werken met de pedagogische kwaliteitskaartjes
(verschillende werkvormen)
- bespreken van de ppt
- Kwaliteitskaartjes verbinden met de theorie en de eigen
werksituatie
De leraar (onderzoekende houding/ ondersteuningsbehoeften)
Powerpoint ‘onderzoekende houding en ondersteuningsbehoeften
leraar’
Onderdelen die aan de orde komen:
Wat is een onderzoekende houding
Basiskerkmerken onderzoekende houding
Onderzoekende houding in relatie tot
ondersteuningsbehoeften leraar
Zie ook BlackBoard: praktijkgericht onderzoek master sen
(9so.prakt) > cursusmaterialen > leereenheden > jaar 1, tweejarige
opleiding > leereenheid 1 (startseminar) > onderzoekende houding
Samenwerken met ouders
1. Powerpoint ‘ouders klant of partner’
(educatief partnerschap)
2. Powerpoint: ‘gesprekken met ouders’
Onderdelen die aan de orde komen zijn:
Vaardigheden
Basisbehoeften
Opbouw oudergesprek
Aandachtspunten oudergesprek
Constructief communiceren met verschillende
typen ouders
Afsluiting
De docent sluit de bijeenkomst af door het besprokene samen te
vatten en vooruit te blikken naar bijeenkomst 5.
Praktijkopdrachten worden kort besproken.
Kwaliteit.
Zie ook de e-learning versie
van dit onderdeel (alleen voor
docenten)
Ppt. onderzoekende houding
en ondersteuningsbehoeften
leraar.
Ppt. klant of partner: over
educatief partnerschap
Ppt. Gesprekken met ouders
Document: constructief
communiceren met ouders
Document: constructief
communiceren met
verschillende typen ouders
Document: voorbereiding
oudergesprek
Ppt. afsluiting bijeenkomst

3.7.5. De bijeenkomst 5
Thema Het maatschappelijk perspectief
Doel Onderwijs- en opvoedingsbehoeften van leerlingen vanuit het
perspectief van de maatschappij benaderen:
- inclusief onderwijs en passend onderwijs
- theoretische concepten om naar opvoeding en onderwijs te
kijken
- theoretische concepten over leren
- samenwerken met ketenpartners
Praktijkopdracht (ter
voorbereiding van deze
bijeenkomst).
Literatuur bestuderen (ter
voorbereiding van deze
bijeenkomst).
Studenten formuleren in steekwoorden hun visie op Passend
Onderwijs
Studenten inventariseren met welke ketenpartners hun school te
maken heeft.
Studenten bekijken welke preventieve en curatieve inspanningen de
ketenpartners verrichten in samenwerking met hun school.
Studenten nemen vooraf de informatie over ‘hersenen en leren’
door. De informatie is te vinden op Blackboard.
Zie het literatuuroverzicht voor bijeenkomst 4.
Werkvormen Hoorcollege Discussie
Interactief college Brainstorm
(Sub)groepswerk Literatuurverwerking
Casuïstiek Presentatie
Audio-Visuele werkvorm Reflectieve schrijfopdracht
Internetopdracht
Inhoud Materialen
Inleiding
De docent schetst het kader van de bijeenkomst in relatie tot de
toetsopdracht.
Passend onderwijs/inclusief onderwijs
Als voorbereiding op dit onderdeel hebben de studenten de
literatuur bestudeerd. In het leerteam (of als er geen leerteam
samengesteld is, een groepje van 4 of 5 personen) gaan de
studenten aan het werk met de volgende opdracht:
Vanuit het Integratief model (Van der Bruggen, 2007) bespreek je
je visie op passend/inclusief onderwijs. Je probeert met je
leerteam tot een gezamenlijke visie te komen (consensus) en
beschrijft de pedagogische uitgangspunten (vanuit de literatuur).
Vervolgens beschrijf je (als leerteam) het onderwijskundig
concept en de didactische realisatie.
Ppt. passend- en inclusief
onderwijs.
Document:
Integratief model (Van
Bruggen, 2007)

Tevens wordt er aandacht besteed aan de volgende items:
de voordelen van de pedagogische uitgangspunten
de ondersteuning / expertise die nodig is voor de leraren
de bezorgheden (en hoe je hiermee om kunt gaan)
eventuele consequenties voor de PPT
Koppeling met PPT
Brillen waardoor je kijkt
De docent bespreekt de theoretische concepten die in de
geschiedenis van de pedagogiek en psychologie als belangrijkste
naar voren zijn gekomen aan de hand van de powerpoint.
De docent bevraagt de studenten op hun eigen theoretische bril
en koppelt dit aan de persoonlijke praktijktheorie (PPT) van
studenten.
Hersenen en Leren
De student neemt vooraf aan bijeenkomst vijf de informatie over
hersenen en leren door. De informatie is te vinden op BlackBoard
bij bijeenkomst vijf. In de bijeenkomst wordt verder stilgestaan bij
de informatie die de student zelfstandig heeft doorgenomen.
De volgende vragen kunnen in de bijeenkomst besproken worden:
Is het nu beter veel te oefenen, omdat je daardoor je geheugen
traint, of kun je beter wachten tot je hersenen gerijpt zijn? Of:
Rijpen je hersenen ook als je ze niet oefent? Of:
Zullen we onze leerlingen nu juist veel laten oefenen met
onthouden van feiten, of zullen we heel selectief kiezen wat echt
nodig is om te onthouden?
Maak daarbij weer een verbinding met de Persoonlijke
Praktijktheorie van de student.
Zorg in de keten
De docent introduceert het begrip ketenzorg vanuit het lectoraat
van Windesheim: Onderwijszorg en samenwerking in de keten van
dr. Sui Lin Goei en dr. Ria Kleijnen.
Suggesties:
- laat studenten in kaart brengen met welke ketenpartners
hun school te maken heeft
Ppt. Brillen
Document: Brillen waardoor je
kijkt.
Document: ‘Hersenen en
leren’(BlackBooard)
Lectorale rede Ria Kleijnen
Document Zorg in de keten
Brochure: Jeugdketens
sluitend verbinden

- welke preventieve en curatieve inspanningen leveren
ketenpartners om de zorg aan leerlingen vorm te geven?
- zoek naar mooie voorbeelden waarin ketenpartners
samenwerken
Wrapping up
De docent sluit de module af door samen met studenten het
schema van de opzet van de module te doorlopen.
Laatste mogelijkheid om vragen te stellen mbt de toetsopdracht.
Ppt. afsluiting bijeenkomst

3.8. Literatuuroverzicht
Bijeenkomst
Verplichte literatuur
1 Bergen, T. , & Vermunt, J. (2008). Het leren van leraren op de werkplek.
Tijdschrift voor Lerarenopleiders, 29 (4), 45-53.
Touw, H. , & Beukering, T., van (2009). Professional in de spiegel:
achtergronden. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 48 (11), 453-460.
Enthoven, M. (2003). De meester in de spiegel. In K. van der Wolf, In het
hoofd van de meester. Gedragsproblemen in de onderwijspraktijk in
ecologisch perspectief (pp. 63-77). Utrecht: Agiel.
Korthagen, F. A. J. (2001). Waar doen we het voor? Rede, uitgesproken
bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar, vanwege het
Universiteitsfonds, op het vakgebied van de Didactiek voor het opleiden
van leraren. Utrecht, Universiteit Utrecht, 16 januari 2001.
Nelen, M. (2003). En hoe zit het met de leraar zelf? In J. van Balkom, T.
Dollevoet & P. Vos. Integrale leerlingenzorg in het voortgezet
onderwijs, (pp. 55-67). Apeldoorn: Garant.
Wolf, K., van der, & Beukering, T., van (2011). Interpersoonlijke
vaardigheden bij gedragsproblemen: reflectie als interventie. In K. van
der Wolf, & T., van Beukering, Gedragsproblemen in scholen: het
denken en handelen van leraren (pp. 183-189). Leuven: Acco.
2 Goei, S. L. , & Kleijnen, R. (2009). Omgaan met zorgleerlingen met
gedragsproblemen. Literatuurstudie Onderwijsraad. Lectoraat
Onderwijszorg en Samenwerking binnen de Keten. Zwolle: Hogeschool
Windesheim.
Goei, S.L. (2010). Bekend maakt bemind: leraar en leerling binnen
onderwijs en zorg. Lectorale rede uitgesproken bij de installatie als
lector Onderwijszorg en Samenwerking binnen de Keten. Zwolle,
Hogeschool Windesheim, 22 september 2010.
Groenendaal, J. H. A. , & Yperen, T. A., van (1994). Beschermende en
bedreigende factoren. In J. Rispens, P. P. Goudena, & J. J. M.
Groenendaal (Eds.), Preventie van psycho-sociale problemen bij
kinderen en jeugdigen (pp. 90-110). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Goudena, P. P. (1994). Ontwikkelingsopgaven en opvoedingsopgaven.
In J. Rispens, P. P. Goudena, & J. J. M. Groenendaal (Eds.), Preventie van
psycho-sociale problemen bij kinderen en jeugdigen (pp. 59-70).
Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Pameijer, N. , Beukering, T., van, Schulpen, Y., & Veire, H., van de
(2007). Handelingsgericht werken op school. Samen met leerkracht,
ouders en kind aan de slag. Leuven: Acco.
Pameijer, N. , & Beukering, T., van (2010). Handelingsgerichte
diagnostiek en remedial teaching (1): De uitgangspunten. Tijdschrift
voor Remedial Teaching, 18 (1), 6-11.
Pp
van
tot
45-
53
453-
460
63-
77
55-
67
183-
189
1-10
90-
110
59-
70
1-31
6-11
Pp
totaal
8
7
7
26
12
6
76
10
20
11
30
6
Wo,
hbo,
wo/hbo
wo/hbo
wo/hbo
wo/hbo
wo/hbo
hbo
wo/hbo
Wo
Wo/hbo
Wo
Wo
Hbo
Hbo

Pameijer, N. , & Beukering, T., van (2010). Handelingsgerichte
diagnostiek en remedial teaching (2): De verschillende fasen op
leerlingniveau. Tijdschrift voor Remedial Teaching, 18 (2), 6-9.
Wolf, K., van der, & Beukering, T., van (2009). Gedragsproblemen in
scholen. Het denken en handelen van leraren. Leuven: Acco.
3 Onderdeel leren en gedrag:
Wolf, K., van der, & Beukering, T.,van (2009). Gedragsproblemen in
scholen. Het denken en handelen van leraren. Leuven: Acco.
Onderdeel gesprekken met leerlingen:
Pameijer, N. , Beukering, T., van, & Lange, S., de (2009).
Handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteam. Samen
met collega’s, leerlingen en ouders aan de slag. Leuven: Acco.
4 Onderdeel Pedagogisch klimaat:
Hattie, J. (2003). Distinguishing Expert Teachers from Novice and
Experienced Teachers. Teachers Make a Difference. What is the research
evidence? Melbourne, ACER conference, 19-21 october 2003.
Marzano, R. J. , Marzano, J. S., & Pickering, D. J. (2010). Wat werkt:
Pedagogisch handelen & klassenmanagement. Evidence-based
strategieën voor iedere leraar. Vlissingen: Bazalt.
Montague, M. , & Rinaldi, C. (2001). Classroom dynamics and children
at risk: a follow up. Learning Disability Quarterly, 24, 75-83.
Onderdeel Onderzoekende houding/ Ondersteuningsbehoeften:
Bruggen, B., van der (2007). Wisselspanning. Energie voor
onderwijsinnovatie. Apeldoorn: Garant.
Harinck, F. , & Goei, S. L. (2010). De onderzoekende houding in het
onderwijs; begripsverheldering. Presentatie gehouden op de
Onderwijsresearchdagen. Geraadpleegd op 9 juli 2011. Van
http://www.windesheim.nl/cdl/servlet/CDLServlet?p_file_id=22608.
Leeman, Y. , & Wardekker, W. (2010). Verbetert onderzoek het
onderwijs? Tijdschrift voor lerarenopleiders, 31 (1), 19-22.
Onderdeel samenwerken met ouders:
Broersen, A. , & Spreij, L. (2009). Parameters in de dynamiek van
educatief partnerschap. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 48 (11), 483-
492.
Pameijer, N. , & Beukering, T., van (2006). Handelingsgericht werken:
een handreiking voor de interne begeleider. Leuven: Acco.
5 Onderdeel Passend- en Inclusief onderwijs:
Bruggen, B., van der (2007). Wisselspanning. Energie voor
onderwijsinnovatie. Apeldoorn: Garant.
Dijkstra, K. (2008). Wat vinden leerkrachten van inclusief onderwijs en
wat betekent dat voor de opleidingen? In: J. van Balkom (Eds.), Naar
een inclusieve omgeving (pp. 9-35). Apeldoorn: Garant.
6-10
15-
31 +
69-
91
69-
91
103-
159
9-20
75-
83
81-
95
19-
22
483-
492
71-
90
106-
117
9-35
5
16 +
22=
38
22
56
17
11
8
14
9
3
9
19
11
26
Hbo
Hbo
Hbo
Hbo
Wo
Hbo/wo
Wo
Hbo
Wo
Hbo/wo
Hbo/wo
Hbo
Hbo
Hbo

Bijeenk
omst
Kreike, W. , & Bruïne, E., de (2009). Passend Onderwijs, past dat iedere
leerling goed? Geraadpleegd op 9 juli 2011. Van
http://www.leoz.nl/passendonderwijs.aspx
European Agency for Development in Special Needs Education. (2005).
Inclusief onderwijs en de praktijk in de klas in het voortgezet onderwijs.
Brussel: European Agency for Development in Special Needs
Eduacation.
Schuman, H. (2010). Inclusief Onderwijs - dilemma's en uitdagingen.
Apeldoorn: Garant.
Schuman, H. (2007). Passend Onderwijs - pas op de plaats of stap
vooruit? Tijdschrift voor orthopedagogiek, 46, 266-278.
Onderdeel Brillen
Ploeg, J. D., van der (2007). Gedragsproblemen. Ontwikkelingen en
risico’s. Rotterdam: Lemniscaat.
Aanbevolen literatuur
1 Leeman, Y. , Wardekker, W., & Majoor, D. (2007). Pedagogische
kwaliteit op de kaart. Baarn: HB Uitgevers.
Nakielki, K. (2005). The Reflective Practioner. In M. Raynor, J. Marshall,
A. Sillivan. Decision Making in Midwifery Practice. 1st. Elsevier Churchill
Livingstone, pp. 143-156.
Palmer, P. J. (2005). Leraar met hart en ziel. Groningen: Wolters
Noordhoff.
Roebben, B. (2011). Scholen voor het leven. Kleine didactiek van de
hoop in 7 stappen. Leuven: Acco.
2 Riksen-Walraven, M. (1996). Inspelen op baby’s en peuters,
Ontwikkelingsspellettjes. Houten: Bohn Stafleu van Loghum
Slot, W. , & Spanjaard, H. (1999). Competentievergroting in de
residentiële jeugdzorg. Hulpverlening voor kinderen en jongeren in
tehuizen. Baarn: Intro.
3 Onderdeel leren en gedrag:
Algozinne, B. , Wang, C. , & Violette, A. S. (2010). Reexamining the
relationship between academic achievement and social behavior.
Journal of Positive behavior interventions, 13 (1), 3-16.
Filter, K. J. , & Horner, R. H. (2009). Function-based academic
interventions for problem behavior. Education and treatment of
children, 32 (1), 1-19.
Kercood, S. , & Grskovic, J. A. (2010). Reducing the effects of auditory
and visual distraction on the math performances of students with
Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Australian Journal of Learning
Difficulties, 15 (1), 1-11.
McIntosh, K. , Horner, R. H. , Chard, D. J. , Boland, J. B. & Good III, R. H.
97-
123
266-
278
56-
78
Pp
van
tot
143-
156
38-
42
3-16
1-19
1-11
275-
5
36
26
12
22
Pp
totaal
4
13
19
11
16
Hbo
Hbo/wo
Hbo/wo
Hbo/wo
Wo
Wo,
hbo,
wo/hbo
Hbo/wo
Hbo/wo
Hbo
Hbo
Hbo
hbo
Wo
Wo
Wo
Wo

(2006). The use of reading and behavior screening measures to predict
nonresponse to School-Wide Positive Behavior Support: a longitudinal
analysis. School Psychology Review, 35 (2), 275-291.
Passolunghi, M. C. (2011). Cognitive and emotional factors in children
with mathematical learning disabilities. International journal of
disability, development and education, 58 (1), 61-73.
Reay, D. (2006). “I’m not seen as one of the clever children”: consulting
primary school pupils about the social conditions of learning.
Educational Review, 58 (2), 171-181.
Sherman, J. , Rasmussen, C. , & Baydala, L. (2008). The impact of
teacher factors on achievement and behavioral outcomes of children
with Atrention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD): a review of the
literature. Educational Research, 50 (4), 347-360.
Onderdeel Observeren
Sanden, P., van (1989). Met de ‘betrokkenheidsbril’ de klas in. Wereld
Van Het Jonge Kind, 17, 156-163.
Onderdeel gesprekken met leerlingen:
Delfos, F. (2005). Ik heb ook wat te vertellen! Communiceren met pubers
en adolescenten. Amsterdam: SWP.
Delfos, F. (2000). Luister je wel naar mij? Gespreksvoering met kinderen
tussen vier en twaalf jaar. Amsterdam: SWP.
Cauffman, L. (2009). Handboek oplossingsgericht werken in het
onderwijs . Den Haag: Boom Lemma uitgevers.
Mahlberg, K. , & Sjoblom, M. (2008). Oplossingsgericht Onderwijzen:
Naar een gelukkiger school! Apeldoorn: Garant.
Teggelaar, J. , Bosch, J., van den, & Monster, T. (2010).
Oplossingsgericht werken met leerlingen, sleutels voor het
professionaliseren van de begeleiding. Amsterdam: Nelissen.
4 Onderdeel Pedagogisch klimaat:
Buyse, E. , Verschueren, K. , Doumen, S. , Damme, J., van, & Maes, F.
(2008). Classroom problem behavior and teacher-child relationships in
kindergarten: The moderating role of classroom climate. Journal of
School Psychology, 46, 367-391.
Buyse, E. , Verschueren, K. , Verachtert, P. , & Damme, J., van (2009).
Predicting School adjustment in early elementary school: Impact of
teacher-child relationship quality and relational classroom climate. The
elementary school journal, 110 (2), 1-23.
Emmer, E. T. , & Stough, L. M. (2001). Classroom management: a critical
part of educational psychology, with implications for teacher education.
Educational psychologist, 36 (2), 103-112.
Hattie, J. (1999). Influences on student learning. Inaugural Lecture:
Professor of Education. Auckland, University of Auckland, 2 augustus,
1999.
291
61-
73
171-
181
347-
360
156-
163
367-
391
1-23
103-
112
5-10
12
10
13
7
24
23
9
Wo
Wo
Wo
Hbo
Hbo
Hbo
Hbo
Hbo
Hbo
Wo
Wo
Wo
Hbo/wo

Hester, P. P. , Baltodano, H. M. , Hendrickson, J. M. M. , Tonelson, S. W.
, Conroy, M. A. , & Gable, R. A. (2004). Lessons learned from research
on early intervention: what teachers can do to prevent children’s
behavior problems. Preventing school failure, 49 (1), 5-10.
Marzano, R. J. , Marzano, J. S. , & Pickering, D. J. (2010). Wat werkt:
Pedagogisch handelen & klassenmanagement. Evidence-based
strategieën voor iedere leraar. Vlissingen: Bazalt.
Onderdeel Pedagogische kwaliteit van onderwijs
Dam, G., ten, & Volman, M. (1999). Scholen voor sociale competentie.
Lisse: Swets & Zeitlinger.
Leeman, Y. , & Wardekker, W. (2004). Onderwijs met pedagogische
kwaliteit. Lectorale rede uitgesproken bij de aanvaarding van het
lectoraat Pedagogische Opdracht van het onderwijs. Zwolle,
Hogeschool Windesheim, 6 oktober 2004.
Leeman, Y. , Wardekker, W. , & Majoor, D. (2007). Pedagogische
kwaliteit op de kaart. Baarn: HB uitgevers.
Oers, B., van, Leeman, Y. , & Volman, M. (Eds.), 2009.
Burgerschapsvorming en identiteitsontwikkeling. Een bijdrage aan
pedagogische kwaliteit in het onderwijs. Assen: Koninklijke Van
Gorcum.
Selman, R. L. (2003). The promotion of social awareness: powerful
lessons from the partnership of developmental theory and classroom
practice. New York: Russell Sage Foundation.
Wardekker, W. , Geerdink, G. , & Volman, G. (2006). Pedagogische
kwaliteit op de basisschool. Baarn: HB uitgevers.
Onderdeel onderzoekende houding/ ondersteuningsbehoeften:
Korthagen, F. , Koster, B. , Melief, K. , & Tigchelaar, A. (2002). Docenten
leren reflecteren: Systematische reflectie in de opleiding en begeleiding
van leraren. Soest: Nelissen.
Onderdeel samenwerken met ouders:
Bolks, T. (2011). Professioneel communiceren met ouders. Den Haag:
Boom Lemma uitgevers.
Vries, P., de (2007). Handboek Ouders in de School. Amersfoort: CPS.
Langedijk, A. Communiceren met ouders? Maak er werk van!
Amsterdam: Uitgeverij SWP.
Pameijer, N. , Beukering, T., van, & Lange, S., de (2009).
Handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteam. Samen
met collega’s, leerlingen en ouders aan de slag. Leuven: Acco.
Wit, C., de (2005). Ouders als educatieve partner, Een handreiking voor
scholen. Den Haag: Q*Primair.
5 Onderdeel Passend- en Inclusief onderwijs:
Adema, E. , Loeffen, E. , Miltenburg, E. , & Voets, M. (2009). Passend &
121-
159
5
38
Wo
Hbo/wo
Hbo/wo
Hbo/wo
Hbo
Hbo/wo
Wo
Hbo/wo
Hbo
Hbo
Hbo
Hbo
Hbo
Hbo
Hbo/wo

Competent. Onderzoek naar competenties van leraren Passend
Onderwijs. ’s-Hertogenbosch: KPC Groep.
Franchamps, J. , Dijkstra, K, Miedema, I, & Velthooven, B., van (2009).
Vademecum voor de invoering van regionale projecten Passend
Onderwijs. Antwerpen: Garant.
Franke, R. (2008). Passend inclusief onderwijs. Apeldoorn: Garant.
Houten, D. van (2004). De gevarieerde samenleving. Over
gelijkwaardigheid en diversiteit. Utrecht: De Tijdstroom.
European Agency for Development in Special Needs Education. (2009).
Multiculturele diversiteit en onderwijs aan leerlingen met specifieke
behoeften.Brussel: European Agency for Development in Special Needs
Eduacation.
Mortier, K. , Hove, G., van, Schauwer, E., de, Putte, I., van de, & Loots,
G. (2008). Het is gewoon een kind. Onderzoek over inclusief onderwijs:
ervaringen van leerkrachten. Signaal, 64, 4-21.
Schuman, H. (2010). Inclusief Onderwijs - dilemma's en uitdagingen.
Apeldoorn: Garant.
Onderdeel Zorg in de keten
Kleijnen, R. (2011). Onbekend maakt onbemind: onderwijszorg en
samenwerking binnen de keten. Lectorale rede. Zwolle, Hogeschool
Windesheim, 4 maart 2011.
Rijksoverheid (2010). Jeugdketens sluitend verbinden. Brochure. In
opdracht van de Ministeries van Jeugd & Gezin, Onderwijs en Justitie
i.s.m. het Nederlands Jeugdinstituut en het Centrum voor
Criminaliteitspreventie en Veiligheid. Den Haag: Ministerie van justitie,
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
Projectdirectie Veiligheid begint bij Voorkomen.
Onderdeel Hersenen en Leren
Jolles, J. (2011). Ellis en het verbreinen. Amsterdam: Neuropsych
Publishers.
4-21
17
Hbo
Hbo
Hbo
Hbo/wo
Hbo/wo
Hbo
Hbo/wo
Hbo/wo
Hbo

4. Aanvullende kennisbronnen
De volgende bronnen worden ter bestudering aanbevolen
Tijdschriften Nederlands
Tijdschriften Engels
Websites
5. De beoordeling
Onderdeel Passend- en Inclusief onderwijs
The European Agency for Development in Special Needs Education
www.europeanagency.org
Stichting Perspectief
www.inclusie.nl
Stichting Inclusief Onderwijs
www.inclusiefonderwijs.nl
Collectief Inclusief
www.collectief-inclusief.nl
Passend Onderwijs
www.passend onderwijs.nl
Voor het beoordelingsformulier zie Blackboard; Project: Studie-informatie Master SEN.
Voor een voldoende tot goed moet de student het volgende niveau hebben kunnen aantonen:
Startbekwaam master ( voorheen ontwikkelingsniveau 3)
De student heeft aangetoond in meerdere en diverse complexe* beroepssituaties – indien nodig -
andere dan standaard benaderingen te hanteren, die leiden tot een wenselijk effect. Er is blijk
gegeven van denken en handelen vanuit het besef deel uit te maken van verschillende systemen en
een multidisciplinaire context. Het zelfstandig en onderzoeksmatig werken volgens de cyclus:
ontwerpen, uitvoeren, reflecteren en evalueren is een kenmerkende beroepshouding. Deze vormt
de basis voor de voortdurende, professionele ontwikkeling, waarbij het inzetten, gebruiken,
genereren en delen van hoogwaardige kennis over de beroepspraktijk kenmerkend is.
De geleverde bewijzen tonen volledige verwerking van het aangeboden materiaal. Er is voldoende
eigen materiaal en bronnenonderzoek toegevoegd en geïntegreerd in een samenhangende
praktijktheorie. Er is sprake van een uitgebreide kennisbasis.