Bewonersplan Energiek Ganzediek - Zembla

ENERGIEK GANZEDIEK
Bewonersplan voor onze nieuwe Toekomst

Colofon
Inhoud
Voorwoord
over onze toekomst en dus de toekomst van Ganzedijk
- pagina 3 -.
Ten -(be)- Geleide
van een vreemde eend in Ganzedijk
- pagina 6 -
Hoofdstuk A
over cultuurhistorie, identiteit en beeldkwaliteit
- pagina 9 -
Hoofdstuk B
over onze woningen, renovatie, nieuwbouw en alles over energie
- pagina 12 -
Hoofdstuk C
over voorzieningen, economische ontwikkelingen, verkeer,
sociale problematiek en zo meer
- pagina 18 -
Hoofdstuk D
over natuur, milieu, landschap en omgeving
- pagina 24 -
Hoofdstuk E
over hoe we met z’n allen de toekomst van Ganzedijk
kunnen organiseren + vervolgvoorstel
- pagina 29 -
Bijlagen
- pagina 34 -
tekst: ©2008 Vereniging Dorpsbelangen Ganzedijk – Hongerige Wolf en
Actie Comité Ganzedijk Blijft
foto’s voorkant en bij voorwoord: ©2008 Peter Buiter
overige foto’s: ©2008 Viory Schellekens
de overige illustraties (met name in bijlage A-I) zijn naar onze mening
copyright-vrij, maar indien dat niet het geval is, bieden wij onze excuses
daarvoor aan
exemplaren van dit Bewonersplan zijn te bestellen via
ganzedijkblijft@live.nl
2

Voorwoord
over onze toekomst en dus de toekomst van Ganzedijk
Hier is het dan: ons Bewonersplan voor de toekomst van Ganzedijk. En tegelijk: voor
de toekomst van onze gemeenschap.
We hebben er afgelopen maanden met hulp van heel veel mensen hard aan
gewerkt: enquêtes gehouden, bewonersvergaderingen gehad, werkgroepen
ingesteld, contacten gelegd, gesprekken gevoerd, op stap geweest, stukken
geschreven, verbeteringen aangebracht en heel veel vergaderd.
Sinds het tumult van Ganzedijk half februari uitbrak is het Actie Comité Ganzedijk
Blijft minstens éénmaal per week bij elkaar geweest, eerst bij ons thuis en later in de
Steun-Stee (zie foto) aan de Remmersweg 14 van de Stichting Welzijn. Dat werken
deden we niet alleen. Ook de werkgroepen met veel Ganzedijkers en Hongerige
Wolvers hebben de afgelopen maanden hard gewerkt.
Hier ziet u het resultaat, het plan dat op donderdagavond 9 oktober 2008 door de
bewonersvergadering van Ganzedijk en Hongerige Wolf is vastgesteld.
Ja, u leest het goed: óók Hongerige Wolf. Ganzedijk en Hongerige Wolf zijn zo hecht
met elkaar verbonden en de Ganzedijkers hebben zóveel steun gekregen van de
buren van Hongerige Wolf, dat dit het Bewonersplan van ons allemaal is.
Wie zijn wij veel dank verschuldigd?
Het klinkt cynisch, maar in de eerste plaats de opstellers en opdrachtgevers van dat
Sloop-Plan, want zonder dat plan en zonder de knullige presentatie ervan in februari
waren wij zeer waarschijnlijk nooit in staat gesteld om ons eigen plan te maken.
3

Dan zijn er heel veel mensen, die ons steun hebben betuigd en een warm hart onder
de riem hebben gestoken: de mensen, die bij ons hebben opgegeven, dat zij graag in
Ganzedijk willen komen wonen èn het omaatje uit Rotterdam dat ons een lieve kaart
stuurde èn de Dorpsvereniging van Nieuw-Beerta, die op 15 maart een
Benefietconcert van de ‘Vrienden van Ganzedijk’ heeft georganiseerd èn Bennie
Drenth, zanger en componist van de Pompers, die op het Benefietconcert een
prachtig lied ten gehore bracht met als refrein:
“Ganzediek, woar ik geboren bin,
“Ganzediek, wat hebbn ze nou in ’t zin,
“Ganzediek, dei willn ze zomoar sloopn,
“Ganzediek, bin ze nou heulemoal bezoopn,
“Ganzediek, doar achter bie het zwoare sliek,
“Héé, wat binn wie toch vreeslek riek,
“Joe bliem mit joen pootn van mien Ganzediek!”
We danken óók de mensen, die de afgelopen maanden meegedaan hebben aan de
evenementen van onze fantastische Activiteiten Commissie: het ringsteekfestival, de
rommelmarkt, de markt van de oude ambachten, het volleybaltoernooi en de eigen
BBQ’s.
Verder de mensen van provincie, gemeente, woningcorporatie, Rijks Universiteit
Groningen, Stichting Libau, het Groningse Bureau voor Beleidsonderzoek en
Beleidsadvies CAB, Seinen Projectontwikkeling en Geveke Bouw. Bovendien danken
wij de journalisten van de verschillende media, die ons berucht en beroemd hebben
gemaakt en zonder wie we nooit zover gekomen waren.
Wie we zeker willen bedanken zijn Leo en Mieke de Raad, Henny van Altena en
Thalina Eppinga, en natuurlijk onze Leonie van Twuijver, die in het begin heel veel
werk hebben verricht, maar die om uiteenlopende en vaak vervelende redenen
hebben moeten afhaken.
Dankzij Jaap Huurman kwam er structuur in ons werk, kwamen ervaringen van
elders en nieuwe ideeën op tafel, is Werkplaats-Hotel Ganzedijk ingewijd en werden
onze gedachten in hoofdstukken omgezet.
En zo kwam er eens een studente uit Rotterdam bij ons camperen. Deze Viory
Schellekens ging een fotoserie maken van ons Ganzedijk om toegelaten te worden
op haar opleiding. Bedankt, Viory, dat we jouw foto’s mogen gebruiken!
Deze maand hebben we nog een mooie hart onder de riem gekregen van
bewonersorganisaties, die van heinde en ver kwamen (Arnhem, Groningen, Zwolle
en Rotterdam) en van omliggende dorpen. We hebben ervaringen uitgewisseld en
een landelijk platform voor bewoners-zelfkracht-initiatieven’ opgericht onder de
schone naam van ‘Vereniging van Vrienden van Ganzedijk’(zie bijlage V-I). Dank
voor jullie komst en ondersteuning.
Naar aanleiding van deze bijeenkomst, maar in de eerste plaats naar aanleiding van
al onze ervaringen met bewonersbetrokkenheid gedurende de afgelopen jaren
willen wij onze provincie, gemeente en woningcorporatie voorstellen om over
een paar maanden met ons een landelijke conferentie te organiseren over
bewonersbetrokkenheid in het algemeen en die bij de toekomst van hun
woningen en woonomgeving in het bijzonder.
We moeten, denken we, met z’n allen kunnen leren van onze ervaringen.
4

En zo zijn we– zeker weten – nog heel veel mensen vergeten, zoals al die
Ganzedijkers en Hongerigewolvers die trouw naar al die bewonersavonden zijn
geweest. Iedereen die ons heeft gesteund, zijn wij enorm dankbaar! Zonder al die
hulp was het ons niet gelukt om dit Bewonersplan te maken en zo’n heldere
toekomstvisie te ontwikkelen.
Ganzedijk, 10 oktober 2008
Actie Comité Ganzedijk Blijft
Rikus Brader, Ronnie Hazewinkel, Bert van der Leest, Sara Lich, Gerda Loorbach,
Willem Nomden en Albert Schwertmann
Bijlage: V-I, verslag bijeenkomst ‘Vereniging van Vrienden van Ganzedijk’
5

Ten -(be)- Geleide
van een vreemde eend in Ganzedijk
‘Heel dorp gesloopt.’ Berichten op radio, televisie en kranten liegen er in februari niet
om. ’De bewoners van Ganzedijk zijn laaiend’, lees ik. Zoeken op de kaart. Ik bel de
regionale krant, of ze contacten hebben daar. Ik vraag de voorzitter van
dorpsvereniging of er behoefte is aan een beetje ervaring.
De Arnhemse wijk Presikhaaf, waar ik woon, heeft soortgelijke problemen achter de
rug. We hadden met de bewoners-eigenaren een vereniging opgericht, subsidie
gekregen van het ministerie van VROM om ideeën en plannen uit te werken en het is
gelukt om onze woningen te redden met een renovatiesubsidieregeling.
De dag na het nieuws reis ik met de trein naar Winschoten en fiets vervolgens naar
Ganzedijk. Ik zie, tot mijn verbazing, een veel gewoner dorpje dan ik had verwacht en
ik mag direct aanschuiven bij het Actie Comité Ganzedijk Blijft. Ja, ze zijn laaiend. Ze
zijn enorm teleurgesteld dat ‘sloop’ de conclusie was van een onderzoek dat de
aanzet moest zijn tot een verbeterplan. Boos zijn ze ook omdat de autoriteiten hen zo
negatief en als asocialen afschilderen. Maar vooral omdat ze zich zwaar
gemanipuleerd voelen. Ze laten mij zien hoe het ‘het bewonersonderzoek’ huis-aanhuis
is gehouden:
- Onderzoeker: “En hoe vindt u het wonen hier, zó achteraf en met die
verwaarlozing om u heen?”
- Bewoner: “Wij hebben het hier prima naar ons zin.”
- Onderzoeker: “Maar stel nou, dat u een goede prijs voor uw woning kunt
krijgen?”
- Bewoner: “Wij hoeven onze woning niet te verkopen, want wij wonen hier fijn.”
- Onderzoeker: “Maar als het nou een hele goede verkoopprijs is?”
- Bewoner: “We willen hier gewoon niet weg!”
- Onderzoeker: “Maar als u nu voor een baan ergens anders heen moet en u
kunt uw huis kwijt, zou u dan uw huis verkopen voor een goede prijs?“
- Bewoner: “Ja, als ik daarom weg wil, dan moet ik mijn huis natuurlijk wel
verkopen!”
- Onderzoeker: “Dank u wel, mevrouw, alweer iemand die weg wil uit
Ganzedijk.”
6

Gemanipuleerd voelen ze zich ook, omdat aan hen na dat ‘onderzoek’ een
Verklaring- van-Geen-Bezwaar ter ondertekening was voorgelegd voor het mogen
doorgeven van de meest persoonlijke gegevens aan zestien verschillende instanties,
zoals de Volkskredietbank, Verslavingszorg, Politie, Reclassering en Bureau
Jeugdzorg, waarmee de Wet op de Privacy op een schandalige manier omzeild
werd.
Aanvankelijk kom ik eens per week als vrijwillig lid van het Actie Comité naar
Ganzedijk. Ons contact wordt in mei omgezet in een formele opdracht. We mogen
van de Stuurgroep met provincie, gemeente en woningcorporatie nu zelf een plan
maken, een Bewonersplan. Veel meer dan een bouwtechnisch onderzoek hoeft dat
plan van de Stuurgroep aanvankelijk niet in te houden. Met gemengde gevoelens
gaan we aan de slag. Een bouwtechnisch onderzoek vinden we te mager. We willen
ons plan handen en voeten geven. Ook is het vreemd dat voor het oude sloopplan
geen onderzoek naar de staat van de woningen gedaan is. Hoewel de onderzoekers
zelf stellen dat zij wel heel grondig naar de woningen gekeken hebben, leveren ze
ons niet hun bevindingen. Ook hun opdrachtgevers, de provincie, gemeente en
woningcorporatie, weten nergens van.
Er zijn meer vraagtekens te zetten bij het eerdere onderzoek. Zo zijn het exact de
woningen met de zogenaamde ‘bouwtechnische mankementen’, waarover het
sloopoordeel werd geveld. Want over precies dezelfde woningen aan de Weg
Finsterwolde-Hamrik 19-a en 19-b achter de molen wordt niets gezegd.
Hoe de autoriteiten er als begeleiders van het eerdere onderzoek ook over dachten,
het moet gezegd: provincie, gemeente en woningcorporatie hebben zich de laatste
maanden van hun beste kant laten zien. De leegstaande, aanvankelijk moedwillig
verkrotte woningen en de tuintjes eromheen zijn een beetje toonbaar gemaakt,
Ganzedijk kreeg een vriendelijke contactpersoon (Lia Rusthoven), op klachten wordt
direct gereageerd, de Steun-Stee ging open, we mogen zelfs meepraten over een
nieuwe speelvoorziening en ze betalen mee aan de extra bewoners-deskundigenenergie-workshop.
Ondanks deze positieve houding, vinden we het jammer dat we (nog) geen
toestemming hebben om onze plannen te onderbouwen met een nader
haalbaarheidsonderzoek, zoals dat voor het uitgebreide dorpshuis gewenst is.
Vervelend is het ook dat de instemmingprocedure voor een bewoners-deskundigenenergie-workshop
zo veel voeten in de aarde moest hebben: in mei komen we erover
aan de praat met de provincie en wat de coördinator betreft mogen we een aanvraag
indienen, maar dan moet eerst de Stuurgroep ernaar kijken en gelukkig zegt die al
‘ja’ op 26 juni en dus mogen we een offerte voorbereiden, maar dan moet er eerst
begin september besloten worden, of we die offerte wel in mogen dienen en gelukkig
krijgen we dan te horen dat dat mag, maar dan moet de offerte nog goedgekeurd
worden en begin oktober hebben we de goedkeuringsbrief nog niet binnen,
enzovoort, enzovoort, enzovoort.
We wilden ons Bewonersplan een mooie vorm geven. Iets waar niet alleen de
bewoners, maar ook gemeente, provincie en woningcorporatie trots op kunnen zijn.
We vroegen daarom om medewerking van de provincie. Die antwoordde dat we dat
vooral zelf moesten doen en bekostigen. Maar gelukkig bood de burgemeester van
Reiderland in de Stuurgroep-vergadering van eind september ons de helpende hand.
Voor ons stond van meet af aan vast dat het een plan met ‘body’ moest worden, een
plan met vlees aan de botten. En daarin zijn we geslaagd. We hielden enquêtes, we
gingen aan de gang met een Droomboek en de Bewonersvergadering van 14 mei
7

stelde vijf Werkgroepen in. Van deze bewonerswerkgroepen komen de volgende vijf
hoofdstukken.
Ik sluit mij graag aan bij alle bedankjes, die het Actie Comité in zijn voorwoord heeft
uitgesproken. Op mijn beurt wil ik de mensen van het Actie Comité Ganzedijk Blijft
bedanken voor de mateloze inzet, de fantastische samenwerking en de grote
gastvrijheid: ik ben er trots op de eerste gast te zijn geweest van Werkplaats-Hotel-
Ganzedijk!
Tenslotte: dit Bewonersplan is niet zozeer een smeekbede aan het adres van
gemeente, provincie en woningcorporatie om mee te helpen om Energiek Ganzediek
een mooie toekomst te geven. Het is vooral een oproep aan de samenleving om
bewoners in de toekomst het eerste woord te geven en bij voorkeur ook het laatste
woord. Het zijn immers de bewoners die de toekomst maken. En zijn wij uiteindelijk
niet allemaal bewoners?
Ganzedijk, 13 oktober 2008
Jaap Huurman
8

Hoofdstuk A
over cultuurhistorie, identiteit en beeldkwaliteit
A-1 Inleiding
Aanvankelijk vond de Stuurgroep voor Ganzedijk (provincie, gemeente en
woningcorporatie) het niet zo logisch, dat we ons voor het Bewonersplan ook met de
Cultuurhistorie gingen bezighouden.
Wij gingen als bewonerswerkgroep echter met groeiend enthousiasme hiermee aan
de slag. We vinden namelijk dat we onze geschiedenis moeten kennen. Niet alleen
omdat het interessant is, maar ook omdat de geschiedenis een belangrijke basis
vormt voor de identiteit van Ganzedijk en de Ganzedijkers. En die identiteit levert
weer bouwstenen op voor de uitstraling en de zogeheten beeldkwaliteit van ons dorp
in de toekomst.
Peter Buiter, Sara Lich, Gerda Loorbach, Antje Nanninga en Titie Speelman hebben
zich met toenemend plezier op dit onderwerp gestort. We zijn trots op ons mooie
verhaal. Onze bronnen zijn historici, de geheugens van de oudere bewoners en
andere mensen met kennis van het verleden uit de omgeving van Ganzedijk, de
Bond Heemschut en archieven.
Alle mensen die tijd en energie aan ons verhaal besteed hebben, zijn we erg
dankbaar.
Het heeft geen zin om dat verhaal hier samen te vatten en we verwijzen daarom naar
bijlage A-I van dit Bewonersplan.
Het verhaal is echter nog lang niet af. Anderen willen ons helpen om het verhaal
verder uit te bouwen. Ook voor dit hoofdstuk geldt: samen komen we er wel!
Eén belangrijk detail willen we de lezer hier echter niet onthouden:
Het betreft de geschiedenis van de huidige generatie Ganzedijkers en
Hongerigewolvers tot en met vandaag. Het oude Sloop-Plan baseerde zich
onder meer op de stelling, dat veel mensen weg zouden willen. Het
tegenovergestelde is waar, want er bevindt zich onder ons slechts een beperkt
aantal doorstromers en heel veel mensen zijn hier geboren en getogen.
Natuurlijk zijn er mensen later komen wonen en sommigen van hen voelen zich
‘stranders’, omdat ze wel wilden verhuizen en dan hun huis niet meer goed
9

konden verkopen. Maar óók het merendeel van hen is inmiddels echte
Ganzedijkers en Hongerigewolvers geworden.
Nog een ander detail:
Tijdens gesprekken en soms zelfs letterlijk spitwerk zijn we dichtbij ons dorp gestoten
op grote en kleine steenmoppen, die wel eens het fundament van een klooster uit
lang vervlogen tijden geweest kunnen zijn. Aan de waterkant van een sloot vonden
we een oud stuk steen met daarin gegraveerd een stuk van een kruis en de letters
‘Chri’. We willen hier meer van weten. Misschien wordt dit wel een mooi fundament
voor onze nieuwe molen (zie paragraaf B-4).
Op deze plek blijft ons hoofdstuk dus het kortste van de vijf.
Hieronder lopen we alleen nog langs, wat we nog van plan zijn en wie ons daarbij
(hopelijk) gaan helpen.
A-2 Mondelinge geschiedenis
We hebben uitgebreid gesproken met Homme Wedman van de Faculteit der Letteren
van de Rijks Universiteit van Groningen. Hij geeft les aan toekomstige journalisten en
dan met name op het vakgebied van de ‘oral histories’, de mondelinge
geschiedenisverhalen. Wij zijn erg blij met zijn aanbod om straks een groep
studenten bewoners te laten interviewen en de belangrijke gegevens en sferen vast
te leggen in een boekwerk over de Geschiedenis van Ganzedijk.
A-3 Beeldkwaliteit
Ook hebben we een inspirerend gesprek gehad met Wijbrand Havik, de directeur van
Pakhuis Libau, die zich in de provincie op deskundige wijze bezighoudt met
cultuurhistorie, met welstand en met monumentenzorg en daartoe de gemeenten
adviseert. We hebben hem gevraagd om ons mee te helpen de geschiedkundige en
landschapsanalyses verder te vervolmaken. Op basis daarvan wil hij met ons, en met
respect voor de onafhankelijkheid van zijn deskundigen, een plan voor de
beeldkwaliteit van Ganzedijk maken.
Het schijnt voor het eerst te zijn, dat Pakhuis Libau voor dit onderwerp benaderd is
door een bewonersgroep. Wijbrand Havik heeft daarom eerst bij zijn reguliere
opdrachtgevers, namelijk de provincie en de gemeente, afgetast of die zijn
ondersteuning aan ons toestaan. Dat mocht! En daarom hebben we op woensdag 8
oktober een inspirerende workshop over dit onderwerp gehad. Zie bijlage A-II.
Niet gehinderd, laat staan geholpen door ‘gestudeerde deskundigheid’ kunnen wij
ons voor de Beeldkwaliteit bijvoorbeeld het volgende voorstellen: als de woningen uit
het sloop-rapport wel gerenoveerd worden met veel aandacht voor energiebesparing
(zie hiervoor met name het volgende hoofdstuk), dan is het logisch dat gewerkt wordt
met buitenisolatie om de binnenruimten zo groot mogelijk te houden. In dat geval
moet er dus gedacht worden over materiaalgebruik en over de andere aspecten die
de uitstraling van de woningen bepalen, ofwel de Beeldkwaliteit van Ganzedijk. We
hebben vijf verschillende woningtypen. Welnu, laten we die woningtypen dan
allemaal een eigen kleur geven!
10

Zoals gezegd verwachten we in de nabije toekomst meer informatie te geven op
basis van onze eerste studie van de cultuurhistorie, waarvoor we nogmaals verwijzen
naar bijlage A-I.
Werkgroep A:
Peter Buiter, Sara Lich, Gerda Loorbach, Antje Nanninga en Titie Speelman
Bijlagen:
A-I, ons verhaal over de Cultuur-Historie,
A-II, verslag workshop met Wijbrand Havik van Pakhuis Libau
11

Hoofdstuk B
over onze woningen, renovatie, nieuwbouw
en alles over energie
B-1 Inleiding
Of de conclusie van het KAW-rapport nu wel of niet van te voren getrokken was,
hoeven we hier niet uit te discussiëren: dat is alleen belangrijk voor de
geschiedschrijving achteraf en daar zijn we nu nog niet aan toe. Kern is, dat de
conclusie van dat rapport was: ‘sloop van het dorp Ganzedijk, of het belangrijkste
deel daarvan, is het allerbeste’. Daarover schrijven we in dit hoofdstuk ons antwoord.
Want dáár is het schrijven van ons Bewonersplan om begonnen: wij accepteren die
conclusie niet, wij willen niet weg, we voelen ons fijn in ons Ganzedijk en we zijn blij
met onze woningen.
Het bedenken van een alternatief voor sloop biedt kansen. Kansen om na te denken
over een grote sprong voorwaarts, want veel woningen zijn toe aan een grote
opknapbeurt. En zo’n beurt geeft mogelijkheden voor comfortverbetering en
tegelijkertijd voor een enorme energiebesparing. Nadenken over de gewenste
ingrepen biedt ook de mogelijkheid om na te denken over andere
eigendomsverhoudingen. Misschien moeten we wat minder afhankelijk worden van
de keuzes die voor ons dreigden gemaakt te worden door gemeente, provincie en
bovenal door de woningcorporatie.
Minder afhankelijk, meer het heft in eigen handen nemen, zoals het heet, en vooral
samen!
Niet alleen ‘samen’ als bewoners van Ganzedijk, maar ook samen met anderen.
Want dit hoofdstuk is géén pleidooi om het zonder de gemeente Reiderland (en
straks na herindeling Oldambt), zonder de provincie Groningen en zonder
woningcorporatie Acantus te doen.
Samen met anderen willen we werken aan een nieuwe toekomst voor Ganzedijk. Met
wonen, werken en welzijn als één samenhangend pakket.
Dit hoofdstuk gaat over wonen en wat daar direct mee samenhangt: het
energieverbruik.
12

Veel van onze plannen gelden niet alleen voor Ganzedijk of voor de bedreigde 57
naoorlogse woningen. van Ganzedijk. Ze gelden deels of soms helemaal ook voor de
oude lintbebouwing aan de Ganzedijk zelf en voor Hongerige Wolf, waarmee
Ganzedijk letterlijk en figuurlijk zo hecht verbonden is. De plannen zijn wel
beredeneerd vanuit de oudste nieuwbouw aan de Remmersweg, de Nuusweg en
aan de Ganzedijk.
Onze Werkgroep had een moeizame start: hij was weliswaar snel samengesteld,
want we wilden het in de eerste plaats over onze woningen hebben. Maar de grote
trekker, Henny van Altena, die óók een van de eerste initiatiefnemers en
woordvoerders was van het Actie Comité Ganzedijk Blijft, werd snel ernstig ziek. We
wisten niet, hoe snel hij er weer bovenop zou komen. Uiteindelijk hebben we het
helaas zonder hem moeten doen. Samen met de bewonersadviseur hebben we het
gelukkig klaargespeeld om een plan te maken. We dragen dit hoofstuk wel op aan
Henny van Altena.
B-2 Onze woningen
We hadden verwacht en misschien tegen beter weten in ook wel gehoopt, dat de
conclusies van ‘het slooprapport’ niet alleen gebaseerd zouden zijn op misleidende
interviews, die ons waren afgenomen en op de zeer veroordelende beelden van
buitenaf. Er zou toch ook wel gekeken zijn naar de bouwtechnische kwaliteiten van
onze woningen?
Dat bleek niet het geval, in ieder geval niet op basis van serieus onderzoek. Dat
moesten we dus zelf laten doen.
Uiteindelijk vonden we in de combinatie van Seinen Projectontwikkeling en Geveke
Bouw een ervaren en dus betrouwbaar team dat verder wilde kijken dan de staat van
de casco’s, de zogeheten schillen van onze woningen. We waren blij met hun offerte,
die abusievelijk gedateerd was op 19 juni 2007 (zie bijlage B-I). Op 19 augustus zijn
zij een dag druk geweest met het analyseren van de vijf verschillende woningtypen.
We waren blij verrast door de eerste bevinding van de onderzoekers: ‘We hebben
wel eens slechtere woningen aangetroffen, die naderhand heel goed gerenoveerd
konden worden’.
Begin oktober kregen we een eerste summiere rapportage (zie bijlage B-II) met als
uitkomst: ‘De conclusie onzerzijds is dat Ganzedijk zeker te renoveren is, Dit zal
zeker forse investeringen en veel energie en inspanning kosten. Echter zal het
resultaat zijn dat er zeker aantrekkelijke woningen (in de breedste zin des
woord) zullen resteren die nog vele jaren woongenot kunnen verschaffen. De
eerste vervolgstap zou moeten zijn om 2 woningen als modelwoning aan te
merken en uit te voeren. Na deze realisatie kan en zal er een brede discussie
ontstaan of heel Ganzedijk op deze wijze aangepakt dient te worden, met
wellicht als resultaat dat heel Ganzedijk t.z.t. als positieve woon- en
leefgemeenschap op de kaart zal staan’.
Omdat wij de rapportage aan de magere kant vonden, hebben wij aangedrongen op
aanvullende informatie, waaronder de beloofde kostenramingen en ‘raming van
besparing d.m.v. voorgestelde energiemaatregelen’.
Een week later ontvingen wij een eerste, niet ondertekende raming van de
verbouwkosten (zie bijlage B-III), waarbij wij de kanttekening willen maken dat de
kosten zeker lager kunnen liggen, als wij andere deskundigen mogen geloven.
Ons advies aan het Actie Comité is om pas voor dit bouwtechnisch onderzoek te
betalen, als alle beloofde gegevens zijn geleverd.
13

Behalve in vijf verschillende woningtypen zijn onze 57 na-oorlogse woningen ook in
te delen in 35 eigen woningen en 22 huurwoningen, waarvan Acantus er 13 verhuurt
en er tot duver 9 leeg en ongebruikt laat (op de woning na, die nu gebruikt wordt als
Steun-Stee). Oorspronkelijk was er één woning meer, dus 58 in totaal, maar twee
woningen zijn samengevoegd.
De huizen zijn gebouwd in de jaren vijftig en begin zestig, toen in de toenmalige
gemeente Finsterwolde meer goede woningen voor arbeiders nodig waren. Het
kerndorp leek volgebouwd en een boer wilde een stuk verderop nog wel wat grond
verkopen aan de gemeente. Ten noorden van de lintbebouwing aan de Ganzedijk
verrees de nieuwbouw, die na ettelijke fusies van woningbouwverenigingen
uiteindelijk in bezit kwam van Acantus.
In de loop der jaren zijn 35 huurwoningen verkocht aan bewoners, voor prijzen
variërend van fl. 45.000 (vóór 2002) tot € 84.000 (na 2001). In de overige woningen
zijn later veel zogeheten ‘probleemgezinnen’ geplaatst. Toen deze deels opgenomen
en deels weer doorgeplaatst waren, bleven negen woningen leeg staan. Ze
verloederden en vervuilden steeds meer het aanblik van Ganzedijk met als gevolg
onder meer de spiraalredenering in het genoemde slooprapport. Dié Spiraal gaat nú
niet meer naar beneden, maar de andere kant op.
B-3 Woningverbetering
We willen onze woningen (en dat kan dus volgens het onderzoek van Seinen-
Geveke) renoveren, afhankelijk van de wensen en van het draagvlak van de
bewoners.
De basis voor de investeringen, in ieder geval voor de huurwoningen, moet
komen van Acantus, omdat deze de laatste jaren de achterstand in het
reguliere onderhoud (die niet leidt tot huurverhoging) behoorlijk heeft laten
oplopen.
Eén klein voorbeeld van de zorg die de woningcorporatie aan haar woningen heeft
besteed, en die boven water kwam in het onderzoek van Seinen-Geveke: de
huurwoningen hebben in de keuken voor de geisers niet eens een rookafvoer, met
alle gevaren van koolmonoxide-vergiftiging van dien (Acantus heeft hier inmiddels op
ons verzoek naar gekeken).
Voor de renovatie van de koopwoningen moet er een subsidiesysteem voor
particuliere woningverbetering in het leven worden geroepen door overheden
en woningcorporatie, die een compensatie vormt voor het jarenlang niet of
nauwelijks naar deze woningen omgekeken te hebben. Collectieve aanpak en
waar mogelijk zelfwerkzaamheid kunnen de kosten voor de woningverbetering
in de hand houden.
Tijdens de workshop over de toekomstige samenwerkingstructuur met Lex de Boer
van de door het Ministerie van VROM betaalde Stuurgroep Experimenten
Volkshuisvesting (SEV) op 11 september jl. (Bijlage E-I) spraken we over de vraag of
er dan géén enkele woning gesloopt en vervangen mag worden door nieuwbouw.
Inmiddels zal duidelijk zijn, dat ‘sloop’ voor de Ganzedijkers een zeer beladen begrip
is, want volgens het slooprapport betekent dat teruggave van grond aan de natuur of
het terugbouwen van dure twee-onder-een-kap-woningen èn in beide gevallen
betekent dat voor ons: Einde Ganzedijk!
Maar een beperkte sloop met vervangende nieuwbouw kan wel verbetering
opleveren, mits het om betaalbare woningen blijft gaan, dus met huren onder de €
420 (prijspeil heden), zodat huurtoeslagen mogelijk zijn en dus in het kader van
Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (zie paragraaf B-5), dat bouwt tegen de
14

laagste prijs. ‘Beperkt’, dat wil zeggen hier en daar een paar kleinere, slechtere
woningen vervangen, want we willen het huidige beeld van Ganzedijk wel overeind
houden.
Voorzover de leegstaande huurwoningen niet gebruikt gaan worden als
overnachtingruimten voor het conferentieoord (‘Werkplaats-Hotel Ganzedijk’, zie
hoofdstuk C) moet samenvoeging met naastgelegen woningen mogelijk blijven. Voor
het overige is er een groeiende belangstelling van mensen die graag in Ganzedijk
een woning willen huren.
B-4 Energie
Woningverbetering moet hand-in-hand gaan met maatregelen voor
energiebesparing.
Omdat dat goed is voor het milieu, maar in de eerste plaats voor onze woonlasten.
Met een drastische verlaging van de energielasten kun je een belangrijk deel en liefst
het totaal van (de afschrijving op de) investeringen voor de woningverbetering
betalen. Een subsidiesysteem voor de woningverbetering wordt dan onder meer
bedoeld voor het overbruggen van de afschrijvingen op de investering en ‘de winst’
van de relatief-lagere energielasten.
Belangrijke aandacht zal er bij isolatie moeten zijn voor de noodzakelijke ventilatie
(met ‘luchtwisselaars’?) en voor de luchtkwaliteit in de woningen. Met goede
luchtkwaliteit hoeven mensen minder een beroep te doen op de gezondheidszorg en
de besparingen daarop kun je meenemen in een totale en samenhangende kostenbaten-opstelling.
We willen echter verder gaan: Ganzedijk (en Hongerige Wolf) stellen zich ten doel
te zorgen voor haar eigen energie en wel op basis van schone energiebronnen,
zoals wind, zonlicht en biomassa. In de nieuwe ‘skyline’ van ons dorp zien we,
komende uit Finsterwolde, rechts de prachtige, historische molen van het jaar 1868
(gerestaureerd en maalt nog altijd) en links een fraaie, efficiënte molen, die in 2018
nog modern is en misschien wel gebruik maakt van de ontdekte restanten van de
fundamenten van het vóór-middeleeuwse klooster. Of misschien worden het wel veel
kleine windturbines in plaats van één grote, nieuwe molen?
Ganzedijk wil geen netto-gebruiker zijn van energie, maar een netto-producent van
energie.
In onze werkgroep is gepraat over de vraag, wat we met een overschot aan energie
willen doen, als de duurzame energiebronnen méér opbrengen dan wij nodig
hebben. Tijdelijk opslaan in accu’s? In ondergrondse warmwaterbassins? In
waterstof? Wie weet wat de toekomst ons nog aan nieuwe technologieën brengt. De
beste ‘opslag’ lijkt vooralsnog teruglevering aan het grote net, waar we dan weer van
af kunnen halen als we te weinig energie produceren en wel op voorwaarde, dat
levering méér opbrengt dan kopen kost, zoals dat in landen als Luxemburg het geval
is.
In ieder geval wil Ganzedijk, binnen de ambitie van Reiderland, een CO2neutrale
gemeente worden, een voorbeeld zijn voor het platteland, dat daarmee
voor ‘de grote stad’ een nieuwe waarde kan krijgen.
Over die CO2-neutrale ambitie van de gemeente hoorden we overigens op de
informatieavond van 3 september, waar ook werd gepraat over een Energie-
Prestatie-Advies (EPA) van € 75 per woning. Ganzedijkers hebben daarover aan de
wethouder gemeld dat we daar graag met z’n allen voor in aanmerking komen,
15

waarop de wethouder een knoop in zijn zakdoek legde om daarover ons ‘op de kortst
mogelijke termijn’ te bellen. Inmiddels heeft de wethouder ons toegezegd dat we van
die subsidie gebruik mogen maken. Dat willen we dan ook graag met z’n allen
doen en vragen, bij deze, die EPA aan voor minimaal alle 35 eigen woningen in
de ‘nieuwbouw’ van Ganzedijk, in de verwachting dat er meer eigen woningen
van Ganzedijk en Hongerige Wolf zich hierbij zullen aansluiten èn dat ook
Acantus voor háár 22 huurwoningen hetzelfde zal laten doen.
Op de Bewoners-Energie-Dag met deskundigen van buiten (zie bijlage B-IV), die
jammergenoeg pas laat tijdens onze plannenmakerij heeft plaatsgehad, hebben we
onze ideeën kunnen toetsen en uitwerken.
Fijn in ieder geval, dat de energiebeleidsmedewerker van de gemeente
Reiderland, Bert Groot Jebbink, op die Energie-Dag beloofd heeft dat hij er met
ons bij de provincie op zal aandringen, dat een collectieve EPA-onderzoek
aanmerkelijk goedkoper wordt voor de bewoners dan de genoemde € 75.
Omdat deze bijeenkomst, als eerste in zijn soort, er een was met een optimale
betrokkenheid van bewoners, hebben we ook aandacht kunnen schenken aan het
aspect ‘gedrag’, want wat heb je aan een innovatief energiesysteem als je de kachel
laat loeien en voor de frisse lucht de ramen maar wagenwijd openzet?
We zijn blij met de belofte van Paul Tameling, de coördinator van het Gronings
Informatiepunt Duurzaam Bouwen, dat Ganzedijk en Hongerige Wolf mee gaan
doen aan een project, waarin bewoners driemaandelijks aan de hand van hun
energiemeldingen adviezen kunnen krijgen, hoe zij hun ‘energiegedrag’ kunnen
verbeteren. Want ‘goed gedrag’ levert al snel een besparing op van 15% op de
energiekosten.
Ter voorbereiding van de Energie-Dag hebben we met een energie-dagboek van
Ganzedijkers het nadenken over dat gedrag alvast willen stimuleren. Tevens hebben
we bij zoveel mogelijk mensen geïnventariseerd wat hun energieverbruik is en wat zij
daar nu voor betalen.
Ganzedijk wil aldus via energiebesparing, via schone energieproductie en via
verantwoord energiegedrag naar het predikaat van ‘een energieactief
voorbeelddorp’.
B-5 Nieuwbouw
In het volgende hoofdstuk leest u dat wij meer (ver)bouw activiteiten van plan zijn,
dan alleen voor onze woningen. Als wij een deel van de bestaande woningvoorraad
gaan gebruiken als overblijfaccommodatie voor zeer tijdelijke bewoners, dan kan zich
vroeg of laat de behoefte opdringen om het aantal woningen uit te breiden.
Vooralsnog zien wij dat dan gebeuren door eigen en gezamenlijke initiatieven van
huidige bewoners (denk aan onze jongeren, die hier willen blijven wonen) en nieuwe
bewoners, die zich tegen betaalbare woonlasten in ons dorp willen komen vestigen.
Zelf en samen bouwen, tegenwoordig Collectief Particulier
Opdrachtgeverschap (CPO) geheten, betekent kopen tegen de kostprijs en niet
tegen de (meestal veel hogere) marktprijs.
CPO in combinatie met koopgarantregelingen (terugverkoop binnen een van te voren
afgesproken prijssysteem, zodat woningen bijvoorbeeld voor starters bereikbaar
blijven) kan ook betekenen, dat de grond voor een opmerkelijk lage prijs ter
beschikking wordt gesteld.
16

We willen graag gebruik maken van de ervaringen uit zulke CPO-projecten in
Finsterwolde en Drieborg, die bewoners daar met het Woonburo voorbereiden. En
natuurlijk meer dan graag gebruik maken van de financiële ondersteuning van de
provincie en de gemeente volgens het CPO-proces-subsidie-systeem dat, naar wij
begrijpen, op 1 januari 2009 in werking treedt.
B-6 Overige financiering
Het liefst in samenwerking met Acantus zouden wij graag ons Ganzedijk in
eigen beheer opknappen en verder ontwikkelen. Het moet mogelijk zijn om met
deze beheerder te praten over overname van haar nog kleine woningvoorraad tegen
een prijs, die dicht tegen ‘de nul’ aanzit. Uitgaande van de sloop, zoals mede in
opdracht van Acantus in het slooprapport bepleit, moet de corporatie haar woningen
toch zeker voor een uiterst minimaal bedrag op de balans hebben staan.
We kunnen hierbij met z’n allen leren van de zogeheten ‘Weg-Geef-Regeling’ in
Rotterdam, ook wel plat ‘Klus-Kot-Regeling’ wordt genoemd. Mochten er toch nog
kosten aan de overname verbonden zijn, dan willen we graag samen met de
overheden, waaronder het Ministerie van VROM, onderzoeken hoe van de regeling
van Individuele Koop Subsidie als experiment of pilot een collectieve regeling te
maken is.
Voor de renovatie willen we met experts als Seinen hypotheekconstructies
bedenken die de investeringen dekken door de verminderde energielasten.
Van de provincie verwachten wij een maximale inzet om samen met de
Rijksoverheid te zoeken naar middelen (bijvoorbeeld in de sfeer van de CO2rechten),
die eventuele resterende, onrendabele investeringen afdekken.
Werkgroep B
Bob Bruins, Jan de Groot en Eltjo Hillinga
Bijlagen:
B-I, offerte van Seinen Projectontwikkeling voor bouwtechnisch onderzoek
B-II, (eerste) rapportage van bouwtechnisch onderzoek
B-III, (eerste) aanvulling van Geveke Bouw op deze rapportage
B-IV, verslag van Energie-Dag van 15 oktober met bewoners en
deskundigen
17

Hoofdstuk C
over voorzieningen, economische ontwikkelingen,
verkeer, sociale problematiek en zo meer
C-1 Inleiding
In het vorige hoofdstuk is beschreven wat we kunnen in - en met onze woningen.
Hier gaan we het hebben over de andere voorzieningen in ons dorp en over de al of
niet vermeende sociale problemen en wat we daaraan kunnen doen. Veel van de
ideeën in dit hoofdstuk komen voort uit de verschillende enquêtes die onder de
bewoners gehouden zijn. De werkgroep is met zeven bewoners meer dan tien keer
bij elkaar geweest om over deze ideeën te praten. Ervaringen en voorbeelden
haalden we uit kranten of zijn ingebracht door onze bewonersadviseur.
Een belangrijke inspiratie was en is ook de beschikbaarheid van de Steun-Stee.
Deze voorziening, die met een provinciale subsidie van € 30.000 aan de gemeente
voor één jaar is ingericht in een van de leegstaande woningen en aan ons ter
beschikking is gesteld, heeft ons aan den lijve laten ervaren hoe belangrijk zo‘n
ontmoetingspunt voor ons dorp is. Er zijn een bingo- en sjoelavond, een kaartavond,
een koffieochtend en een kleine jeugdsoos. Ook is het de vergaderplek voor ons
Actie Comité en onze werkgroepen en mocht de bewonersadviseur er de eerste
slaapkamer van ‘Werkplaats-Hotel Ganzedijk’ in gebruik nemen.
Omdat de Steun-Stee direct al zoveel nut bewijst, vragen we ons bezorgd af wat er
hiermee na het eerste jaar (en met die goede klusjesman Mejo, die vanuit de Steun-
Stee werkt) gaat gebeuren.
We hebben dus gemerkt dat er een grote behoefte is aan een soort dorpshuis. Graag
hadden wij dit belangrijke idee al in dit stadium getoetst aan een haalbaarheidsonderzoek
(zie bijlage C-I), maar helaas kregen we (nog) niet de bestuurlijke
goedkeuring en ambtelijke medewerking om zo’n onderzoek uit te voeren. Jammer,
want dit is wel noodzakelijk om te toetsen of het realiseren van een zelf te exploiteren
dorpshuis-met-commerciële-functies financieel en praktisch haalbaar is.
18

C-2 Een dorpshuis voor Ganzedijk
Niet ver van Ganzedijk, namelijk in Hongerige Wolf, staat een soort dorpshuis. Deze
wordt niet beheerd door bijvoorbeeld de dorpsvereniging, maar door een particuliere
stichting. Tot nu toe hebben we nog geen goede afspraken kunnen maken: anderen
kunnen niet bij het beheer betrokken worden, gedeelten van de inkomsten kunnen de
gemeenschap niet ten goede komen en bovendien is deze voorziening vaak
gesloten. Daarbij komt, dat het gebouw als zodanig niet geschikt is om al onze
plannen waar te maken.
Daarom is het logisch dat in bijna alle enquêtes de wens van een eigen
dorpshuis op de eerste plaats staat. Er is behoefte aan een plek waar de inwoners
van Ganzedijk en Hongerige Wolf elkaar kunnen ontmoeten en waar we activiteiten
organiseren voor onze jongste kinderen en waar ook de oudere jeugd op een even
gezellige als zinvolle manier zoveel mogelijk eigen dingen kan organiseren.
Bovendien is een dorpshuis het brandpunt van de vele eenmalige activiteiten die nu
al in het dorp plaatsvinden, zoals barbecues, het ringsteekfestival, het
volleybaltoernooi, de Ganzedijker markt, de markt van oude ambachten, de
rommelmarkt, enzovoort, enzovoort.
Ook voor de Steun-Stee moet er ruimte zijn. Hier kunnen professionals van welzijn
en andere instellingen spreekuur houden, kan de dorpsvereniging vergaderen en zijn
mensen van buiten makkelijk te ontvangen.
De werkgroep realiseert zich dat gemeente en provincie niet op elke paar honderd
bewoners een dorpshuis draaiende kunnen helpen houden. Dorpshuizen zijn
geprivatiseerd en de bewoners zijn zelf verantwoordelijk voor de inkomsten. Voor het
neerzetten van het gebouw zijn zelfwerkzaamheid en goede-doelen-fondsen vaak
wel voldoende. Maar vooral de exploitatie is een grote uitdaging. De werkgroep is
daarom op zoek gegaan naar andere inkomstenbronnen om de exploitatie van
Ons Dorphuis rond te krijgen. Deze bronnen denkt de werkgroep gevonden te
hebben in de combinatie met andere voorzieningen, zoals een laatste-momentboodschappen-winkel,
een pannenkoekenhuis en het werkplaats-hotel.
C-3 Laatste-moment-boodschappen-winkel
Bij een dorp, hoe groot of klein ook, hoort een dorpswinkel. Acantus heeft niet
zonder reden een speciaal fonds in het leven geroepen om dorpswinkels te helpen
overleven. In een dorpswinkel kun je terecht voor de dagelijkse spulletjes in de
voedingsfeer en in de gebruiksfeer. De werkgroep realiseert zich, dat de
Ganzedijkers voor de meeste boodschappen naar de supermarkt (blijven) gaan. De
dorpswinkel is vooral ideaal als ‘laatste-moment-boodschappen-winkel’. Voor als je
net iets vergeten bent te kopen of als je onverwacht bezoek krijgt. In onze
dorpswinkel zullen ook streekproducten verkrijgbaar zijn. Om de exploitatie mogelijk
te maken, zal de dorpswinkel uitsluitend werken met vrijwilligers. De beperkte
voorraad van dagelijkse voedings- en gebruiksartikelen kunnen zij aanpassen aan de
behoefte. Openingstijden zijn beperkt, maar wel duidelijk en eventueel aangevuld
met ‘opening-op-afroep-voor-de-plotse-grote-nood’. Desgewenst krijgen ouderen,
hulpbehoeftigen en mensen met tijdgebrek extra hulp.
De laatste-moment-boodschappen-winkel (wellicht in combinatie met een
bezoekerscentrum, zie paragraaf D-6) betaalt huur aan het dorpshuis en draagt zo bij
aan de exploitatie ervan. Door onder de supermarkten in de omgeving van Ganzedijk
een soort tender te organiseren, kan gezamenlijk de haalbaarheid onderzocht
worden en kan een ondernemingsplan worden geschreven. De werkgroep zal voor
19

hulp aankloppen bij overheden en andere instanties, zoals Acantus, om de eerste
stappen mogelijk te maken.
Graag willen we leren van ervaringen van elders: zo doet de Universiteit van Kassel
(D) onderzoek naar de ontwikkeling en overlevingsmogelijkheden van maar liefst 142
kleine winkel initiatieven in de haar omliggende dorpen.
C-4 Het pannenkoekenhuis
Een van de voorstellen uit de enquêtes is om bij onze dorpstrots, De Molen,
een pannenkoekenhuis te bouwen. Hiervoor kan zeker bestaanrecht ontstaan als
Ganzedijk aan goede fiets- en looprouten komt te liggen (zoals afgelopen zomer, op
12 augustus, toen Ganzedijk aan ‘De Groninger Ronde’ lag en waaraan Ganzedijk
een bank, een picknicktafel en prullenbak van de gemeente Groningen heeft
overgehouden) en op den duur misschien zelfs aan een kanaal.
In de laatste bewonersvergadering werd het idee ingebracht om aan de losplaats bij
de molen een oud vaartuig te leggen, dat bijvoorbeeld als pannenkoekenschip
ingericht kan worden.
De exploitant van het pannenkoekenhuis betaalt huur aan de eigenaar van het
dorpshuis. Zij zullen ook andere afspraken moeten maken, zoals over welk van de
ruimten gemeenschappelijk en/of meervoudig kunnen worden gebruikt, zoals de
keuken, de grote eetruimte, het terras en de toiletten.
C-5 Werkplaats-Hotel Ganzedijk
Werkplaats-Hotel Ganzedijk is een conferentieoord, een congrescentrum, een
Youth Hostel, een budgethotel of hoe je het ook noemen wilt, maar dan op z’n
Ganzedijks. Dat wil zeggen: niet ergens verstopt in de bossen of op de hei, maar
tussen de mensen.
De grote zaal van het dorpshuis kun je makkelijk indelen in kleinere ruimten.
Hiernaast komt een conferentiezaal voor zo’n honderd personen. Ook deze is in te
delen in kleinere ruimten.
Kleinere ruimten zijn geschikt voor kleinere groepen of door een grote groep die voor
kortere tijd uiteen gaat in subgroepen. Alle ruimten zijn voorzien van
overheadprojectoren en van beamers, alsmede van eenvoudige, doch functionele
audiofaciliteiten voor vertaling en verslaglegging.
De eetzaal van het Werkplaats-Hotel is multifunctioneel. Als er geen conferentie is,
doet het dienst als pannenkoekenhuis. De bar van het Werkplaats-Hotel is tevens het
ontmoetingspunt annex de ‘laatste-moment-boodschappen-winkel’ in het dorpshuis.
Zoals in het vorige hoofdstuk ook al genoemd is, kan slaapgelegenheid geboden
worden in de nu nog leegstaande en op te knappen huur-woningen:
- boven zijn drie slaapkamers waaronder minimaal één twee-persoons,
- de badkamer wordt voorzien van een zitbad,
- de begane grond wordt naar achteren toe vergroot,
- het vóórgedeelte van de oude zitkamer wordt ontbijt- en recreatie-/tv-kamer,
- het achtergedeelte van de oude zitkamer + uitbouw wordt een voor invaliden
toegankelijke en bruikbare slaapkamer,
- de oude keuken wordt invalidenbadkamer, inclusief invalidentoilet,
- de oude bijkeuken wordt pantry voor het gereedmaken van ontbijt,
avondsnacks en kleine, warme maaltijden en
- alle kamers hebben aansluiting op internet en op Ganzedijk-Intranet.
20

Gasten krijgen een mooie, witte badjas met opdruk ‘Werkplaats-Hotel Ganzedijk’ en
mogen deze meenemen naar huis! Op de kamers van de gasten staat tevens een
welkomsattentie in de vorm van een streekproduct.
De gasten krijgen een fiets ter beschikking.
Ganzedijkers tonen bij hen thuis af en toe (wellicht sommigen structureel) tegen
betaling van onkosten hun gastvrijheid met streekverhalen (‘oral histories’), met
legendes en met oude of recente strijdervaringen.
Gasten kunnen hun eigen meerdaagse programma’s organiseren, maar er kunnen
ook thema-conferenties worden aangeboden op de vrije markt.
Groepen van gasten worden o.a. gerecruteerd uit scholen (werkweken),
dorpsorganisaties, buurt- en wijkorganisaties, personeelsverenigingen, kadergroepen
van (semi-)overheden en van het bedrijfsleven.
Ook de landelijke Vereniging van Vrienden van Ganzedijk zorgt voor het nodige
draagvlak, want voor de komst van groepen deelnemers.
Slaapkamer die tijdelijk niet gebruikt worden door gasten van Werkplaats-Hotel
Ganzedijk kunnen beschikbaar worden gesteld aan ‘losse’ toeristen, die bed-andbreakfast
nodig hebben.
De bewoners van Ganzedijk zijn collectief eigenaar van Werkplaats-Hotel Ganzedijk.
De opbrengst komt ten goede aan de ontwikkeling en het beheer van Ganzedijk in
het algemeen en aan de exploitatie van het dorpshuis in het bijzonder.
Voor het werk dat het Werkplaats-Hotel oplevert, komen met voorrang de
Ganzedijkers in aanmerking.
Uiteraard wil de werkgroep ook voor Werkplaats-Hotel Ganzedijk een gedegen
haalbaarheidsonderzoek houden en ondernemingsplannen opstellen.
C-6 Overige economische ontwikkelingen
Het is verwonderlijk hoeveel bedrijvigheid er nog in Ganzedijk en Hongerige Wolf is.
Enkele voorbeelden: het Tatoo-Centrum, de Maker van Kinder-Speel-Apparaten
‘OmGeefMij’, Foto Peter Buiter, Reinoud Bekkema Tekenstudio, LS Communicatie &
Tekst, Hoveniersbedrijf Udema, Rietje Honhof, Udema Houthandel, Stans Edelsmid,
TNT Post Frey, Logeeropvang de Ganzeborg, Peter Buiter Fotograaf en het
Tuiniersbedrijf van Harrie Broekman. Laatstgenoemde heeft plannen om door te
groeien tot een mooi tuincentrum op de schaal van Ganzedijk’s wijde omgeving.
Wij zijn trots op deze bedrijven en hopen dat ze blijven bijdragen aan een levendig
dorp, mits zij niet al te veel autoverkeer aantrekken. We roepen de overheden, dus
de gemeente en de provincie, op om deze ondernemers behulpzaam te zijn bij
eventuele wijzigingen van het bestemmingsplan en bij het vinden van
vervangende ruimte als het bestaande jasje begint te knellen!
C-7 Speelvoorzieningen
De gemeente kwam een paar maanden geleden, medio 2008, met het aanbod om
samen met de Vereniging Dorpsbelangen van Ganzedijk en Hongerige Wolf een
zogeheten Multifunctioneel Ontmoetings Plek (M.O.P.) voor jonge kinderen en
oudere jeugd te gaan ontwikkelen. Na gesprekken met het bestuur van de
Vereniging heeft onze werkgroep op woensdagmiddag 16 juli een geslaagde
bijeenkomst georganiseerd voor kinderen en ouders.
21

Er ontstonden veel ideeën, onder meer voor een minispeeltuin, waar een groepje van
zes ouders toezicht zal houden. Met de lokale maker van speelapparatuur zijn
inmiddels afspraken gemaakt om de speeltuin te realiseren.
We hopen dat de gemeente helpt bij het aanboren van de nodige fondsen, in
aanvulling op de gemeentelijke bijdrage.
Ook voor de oudere jeugd willen we een mooie ontmoetingsplek realiseren. Dat kan
uiteraard in het Dorpshuis. Hier zullen alle groepen, zeker bij slecht en koud weer
onderdak vinden.
Dat geldt ook voor de ouderen die wekelijks een kaartje leggen en straks in het
Dorpshuis misschien wel een balletje kunnen stoten op het biljart. Tot het zover is,
hopen we dat deze ouderen voor een klaverjasje ruimte houden in de Steun-Stee
aan Remmersweg 14.
C-8 Verkeer
Bewoners (en niet alleen met kinderen) aan de Nuusweg en de Remmersweg
ergeren zich groen en geel aan auto’s die te hard rijden. We weten natuurlijk ook wel,
dat dat niet alleen automobilisten van buiten Ganzedijk zijn. Het is belangrijk om op
korte termijn hierover afspraken te maken met de gemeente en te bespreken wat we
samen kunnen doen om het wonen veiliger te maken. Borden (30 km, woonerf) en
regelmatig controleren door de gemeente zijn niet genoeg. We denken aan
drempels, versmallingen en slingers (chicanes). Misschien kunnen op korte
termijn door de gemeente alvast een paar stevige bloembakken op straat
worden gezet.
We houden van Ganzedijk vanwege de rust en omdat de kinderen zonder problemen
op straat konden spelen. Nu houden we onze kinderen van de straat en binnen,
omdat we bang zijn dat hen een ongeluk overkomt.
C-9 Sociale problematiek
Zowel in het KAW-rapport als in uitlatingen van bestuurders klonk regelmatig de
conclusie dat er een enorme sociale problematiek in Ganzedijk zou bestaan. Dit is
niet terecht en nooit met cijfers of kwalitatieve analyses onderbouwd.
Natuurlijk zijn er wel problemen, maar als insiders denken we dat deze niet groter zijn
dan in willekeurig welk ander dorp. Sociale problematiek hangt niet één-op-één
samen met een laag inkomen.
Ganzedijk is er trots op, dat er bij de jaarwisseling van 2007-2008 voor het eerst
géén ongeregeldheden zijn geweest en de politie dus ‘geen kind’ had aan Ganzedijk.
Want de bewoners van Ganzedijk zijn zelf met goede activiteiten aan de gang
gegaan.
Voor ouderen is het moeilijk zich buiten Ganzedijk te bewegen. Wie in de gemeente
Reiderland (dus niet alleen in Ganzedijk) afhankelijk is van Taxi Plus mag hier maar
twee keer in de drie weken gebruik van maken, voor maximaal 375 zones per jaar.
Naar het Ziekenhuis in Winschoten zijn al zoveel zones en het taxi-tegoed is dan al
snel opgebruikt. In de omliggende gemeenten (zelfs in Winschoten, waar de
voorzieningen natuurlijk veel dichterbij zijn) zit de Taxi Plus veel ruimer in het jasje
voor de ouderen. Wij denken dat deze verschillen met hulp van de provincie
genivelleerd moeten worden.
22

C-10 Activiteitencomissie
Onderdeel van de Vereniging Dorpsbelangen Ganzedijk en Hongerige Wolf is de
zeer actieve Activiteitencommissie. Tien enthousiaste bewoners organiseren tal
van evenementen. Zij bewijzen dat juist Ganzedijk, waar de meeste activiteiten zich
concentreren, een levendig dorp is en wil blijven en zich niet onder de zoden zal
laten brengen.
Werkgroep C,
Jasper Ahlers, Fenna Frey, Lisette Heemskerk, Ria Krol, Hilly Kuipers, Willem
Nomden en Marjan Vermeeren
Bijlage:
C-I, aanbod van DBF voor haalbaarheidsonderzoek van (uitgebreid) dorpshuis
23

Hoofdstuk D
over natuur, milieu, landschap en omgeving
D-1 Inleiding
De toekomst van Ganzedijk kun je natuurlijk niet los zien van de toekomst van zijn
omgeving. Daarom lopen we in dit hoofdstuk diverse factoren langs, die op de een of
andere wijze hun invloeden doen gelden. Ganzedijk heeft een unieke omgeving en
voegt daar zelf een uniek element aan toe!
D-2 Natuur, milieu en landschap
Ganzedijk ligt in een weids polderlandschap met onbeperkte vergezichten, dijken,
prachtige Oldambster (villa)boerderijen en fantastische zonsondergangen. Er heerst
een zuiver milieu, dat wordt gekenmerkt door rustgevende stilte, een minimum aan
lichtvervuiling (op sommige plekken in Ganzedijk na, waar het afgelopen jaar enorme
lantaarnpalen zijn neergezet!) en relatief schone lucht. De flora en fauna zijn
afhankelijk van die rust, zuiverheid en afzondering. Tot de samenleving rond
Ganzedijk behoren bijzondere planten als de ruige weegbree, groot heksenkruid, de
donzige klis, zegekruid, boterbloem, fluitenkruid en dieren als reeën (recente
tellingen wijzen op ca. 25), hazen (20) en de zeldzame greppelsprinkhaan, de
buizerd (14), kiekendief, torenvalk, veldleeuwerik, blauwe reiger en soms de
zilverreiger en de zeldzame zwarte ooievaar. De ontwikkeling van deze flora en
fauna is de laatste twintig jaar dankzij noodzakelijke overheidsmaatregelen en mede
dankzij de inzet van boeren - door een deel van het land braak te laten liggen - sterk
toegenomen.
D-3 Blauwe Stad
Een belangrijke ontwikkeling in de omgeving van Ganzedijk is die van Blauwestad.
Oostwold en Midwolda zijn in economisch opzicht en met name op het gebied van
recreatie 'booming business'. De ontwikkeling van Blauwestad zorgt ook voor een
uitbreiding van natuurgebieden in de regio. De directe omgeving van Ganzedijk voegt
24

aan het pallet van recreatieve mogelijkheden in Oost-Groningen een substantieel
element toe. Dit afgelegen gebied is nog altijd een oase van ruimte, rust en natuur.
D-4 Wonen
Kortom: Ganzedijk ligt in een bijzonder gebied.
Een groeiende groep rustzoekers voelt zich hier niet alleen als bezoeker, maar ook
als bewoner thuis. Een grote groep woningzoekenden in Nederland laat zich bij zijn
keuze leiden door ruimte, rust en natuur. Zij voelen zich doorgaans erg betrokken bij
hun omgeving. Vanuit die betrokkenheid proberen zij niet zelden hun noodzakelijke
bijdrage aan het behoud van dit landschap en deze natuur te leveren. De gedachte
dat landschapsontwikkeling en natuurbehoud baat hebben bij deze betrokken
mensen, maakt de beschikbaarheid van voldoende woningen van belang. Een
woningaanbod overigens dat wat betreft de woonlasten voldoende divers is,
aangezien de zorg om en liefde voor het landschap en de natuur bij alle
inkomensgroepen voorkomt.
Het behoud van Ganzedijk met het huidige woningaanbod kan hierin een wezenlijke
rol spelen.
Zowel voor het behoud van natuur en landschap als voor een levend platteland is het
een onwenselijke ontwikkeling wanneer een verdere inkrimping van het betaalbare
woningbestand leidt tot een maatschappelijke tweedeling, waarbij alleen beter
gefortuneerde zich de rust van het platteland kan veroorloven.
D-5 Bevolkingskrimp
De toon in de discussie rond Ganzedijk wordt gezet door o.a. de dreigende sterke
krimp van de bevolking in Oost-Groningen en daardoor een daling van de
woningbehoefte. Velen zien dit als een soort natuurlijke ontwikkeling en dat dit overal
in gelijke mate plaatsvindt. Diverse onderzoeken tonen echter aan dat hierin
nuancering nodig is.
Ja, er zijn enkele duizenden mensen weggetrokken uit Delfzijl, de meeste
weggezogen door Groningen.
Het is echter van een hele andere orde of je verhuist van stad naar stad, dan om het
rustige platteland te verlaten of er juist weer wil terugkeren.
Niet onbelangrijk is de rol van keuzes die ooit door politiek en woningcoöperaties zijn
gemaakt, met als risico dat de kwaliteit van sociale taken steeds meer onder druk
van economische doelen komt te staan.
Inherent hieraan is dat het van belang is welke keuzes nu en in de toekomst worden
gemaakt. Wat bijvoorbeeld te denken van het beleid om voorzieningen en nieuwe
woningen steeds meer te concentreren in grote kernen? Het lijkt op ‘self-fulfilling
prophecy’ waarin beleidsmakers hun voorspelling van de ontvolking willen
waarmaken.
Onderzoeker Derks van de Universiteit van Maastricht komt onder meer tot de
volgende stellingen, welke gesteund worden door zijn collega Ritske Dankert van de
TU in Delft, die bij de workshop was van 26 september:
a. de bevolking in Nederland krimpt, maar het aantal huishoudens in Nederland
groeit (woningbehoefte is dus groter).
b. kleine gemeenten, waar het mooi en rustig wonen is, konden wel eens minder last
van krimp hebben dan stedelijke gebieden, ook omdat de doelgroep van rust en
ruimtezoekers groeiende is (denk o.a. aan 50-plussers die actief en mobiel zijn)
25

c. het is aan de beleidsmakers om ervoor te zorgen dat de dorpen leefbaar blijven,
door o.a. te zorgen voor voldoende en goed onderhouden woningaanbod en
(bereikbare) voorzieningen.
Zelf voegen wij daaraan toe, dat er zich in de Randstad golfbewegingen hebben
voorgedaan van de trek (van midden- en hogere inkomens) de stad-uit en vervolgens
van weer-toenemende-populariteit van de stad, met de daarbij horende
golfbewegingen voor het omliggende platteland.
Er wordt in deze discussies nog wel eens verwezen naar de ontvolking van het
platteland van Frankrijk en zelfs China. Dat zijn onvergelijkbare situaties. Want
het maakt wel verschil, hoe dicht dat platteland bij de stadskernen ligt. Vanuit
Ganzedijk reizen studenten en werknemers dagelijks op en neer naar hun
opleiding en baan in de grote stad.
Uit het zojuist (oktober 2008) door het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP)
gepubliceerde rapport "Het platteland van alle Nederlanders" blijkt overigens
dat 30 % van de Nederlandse stadsbewoners zeker van plan is om ooit op het
platteland te gaan wonen, terwijl 90 % van de plattelandsbewoners daar al naar
volle tevredenheid wonen.
Hoe het ook zij, bij ongewijzigd beleid kàn in deze regio inderdaad sterke
bevolkingskrimp plaatsvinden. Deze ontvolking heeft al een kettingreactie in gang
gezet die diep in de samenleving ingrijpt. Met als dieptepunt, zoals blijkt uit het
Databook 2008 van Kinderen-in-Tel, dat in deze regio en met name in Reiderland de
ontwikkeling van kinderen qua gezondheid en qua vaardigheden en kennis
achterblijft bij de rest van het land. Het ontbreken van voldoende perspectief qua
werkgelegenheid in de regio is hier mede debet aan.
De provincie Groningen wil graag (en terecht) het weidse landschap, de
cultuurhistorische kenmerken, de sterke natuurwaarden en het zuivere milieu van
deze regio behouden en versterken. Ontvolking (krimp) heeft hierop een desastreuze
invloed. Realiseert u zich het volgende scenario: “De prachtige Oldambster
boerderijen verkrotten of worden vervangen door grootschalige varkensmesterijen
die hoog boven het weidse landschap uitsteken en veel stank veroorzaken. Kleine
dorpen kampen met leegstand en verpauperen. Deze ontvolking zorgt dat bedrijven
en overheden steeds minder investeren in voorzieningen en woningbouw en dat de
ontvolking (krimp) steeds dramatischer vormen aanneemt. Uiteindelijk is er geen
mens meer die de zorg voor landschap, cultuurhistorische elementen en natuur op
zich kan nemen.” Voor wie is dit scenario aantrekkelijk?
D-6 Kansen en keuzes voor Ganzedijk
Voor het behoud van de sterke kanten van deze regio (landschap, cultuur, natuur,
rust, ruimte en een schoon milieu) is het nodig dat voldoende mensen, bij wie deze
waarden hoog in het vaandel staan, de kans krijgen hier te wonen en een bestaan op
te bouwen en zich in te zetten voor deze regio.
De volgende elementen en voorzieningen zullen die sterke kanten nog eens extra
benadrukken:
26

a. Het belang van dit landschap, de natuur kan onder de aandacht worden
gebracht in de vorm van een bezoekerscentrum (bij het dorpshuis) in het centraal
gelegen Ganzedijk. Het Groninger Landschap, natuurorganisaties, de gemeente
Oldambt en de provincie kunnen samen het belang van deze regio onder de
aandacht brengen bij scholieren en andere groepen belangstellenden. De
(toekomstige) inwoners van Ganzedijk kunnen hier een belangrijke rol in spelen.
Combinatie met de ideeën voor een dorpshuis en conferentiecentrum leiden tot een
kleinschalige werkgelegenheidsimpuls in de regio.
b. Het behoud van de Oldambt boerderijen die geen functie voor de landbouw
meer vervullen, kan gesteund worden door het zoeken naar nieuwe bestemmingen.
Een van die bestemmingen kan verbouw zijn tot zorgappartementen voor ouderen,
met behoud van de karakteristieke buitenkant van deze boerderijen. Elementaire
voorzieningen en een zorgunit binnen zo’n nieuwe woonfunctie zorgen voor een
betrokken bevolking en kleinschalige werkgelegenheid, zonder het karakter van de
omgeving te veranderen, waarbij natuur- en rustminnende ouderen lang zelfstandig
kunnen blijven wonen, mogelijk met een eigen moestuin en kleine veestapel. Dat
veel ouderen uit de regio moeite hebben om noodgedwongen te verhuizen naar
centra in bijvoorbeeld Winschoten pleit voor deze voorzieningen.
c. Kleinschalige horecavoorzieningen (zie bijvoorbeeld paragraaf C-4) kunnen het
gebied nog aantrekkelijker maken voor de rustzoekende natuurliefhebber. Het
beheer van deze voorzieningen kan in overleg met de gemeente en zorginstellingen
deels toevertrouwd worden aan mensen met een lichte beperking en aan mensen die
op dit moment geen plek op de reguliere arbeidsmarkt kunnen vinden. De hieruit
gegenereerde inkomsten kunnen ingezet worden voor het behoud van
cultuurhistorische elementen, versterking van het landschap en de natuur.
Kleinschalig toerisme wordt tevens bevorderd, als ooit een kanaal vanaf het
Beesterdiep via onze omgeving wordt doorgetrokken richting de Dollard. We
gebruiken bewust nogmaals het woord ‘kleinschalig’, omdat ruimte èn rust de
dragende factoren moeten blijven van Ganzedijk en Hongerige Wolf.
d. Verschillende bijzondere en zeldzame dieren en planten voelen zich hier thuis.
Versterking van hun biotopen kan zorgen voor een duurzame aanwezigheid van
deze flora en fauna. Ganzedijk met faciliteiten voor overnachting kan
natuurliefhebbers en studenten een uitvalsbasis bieden voor excursies.
e. Naast deze initiatieven gericht op Ganzedijk en omgeving is het van belang dat
de grotere regio
(Winschoten, Nieuweschans enz.) investeerders aantrekt die zorgen voor
werkgelegenheid. De spin-off die de grootschalige ontwikkeling van het Eemshaven
gebied (zowel in Nederland als Duitsland) met zich mee brengt, biedt allerlei
mogelijkheden, waardoor meer mensen zich in de regio zullen gaan vestigen.
f. Elders in dit plan wordt ook gesproken over schone energieopwekking. Behoud
en versterking van natuur en milieu is gebaat bij duurzame energieproductie. Als
Ganzedijk en Hongerige Wolf zelfvoorzienend zijn in hun energiebehoefte kunnen ze
een voorbeeldfunctie vervullen.
g. Deze lokale en regionale initiatieven kunnen een ombuiging van de
bevolkingskrimp in gang zetten.
Een combinatie met voldoende scholings- en opleidingsmogelijkheden gericht op de
kansen en ontwikkelingen die de sterke landschaps-, natuur- en milieuwaarden en
die de spin-off van de havenindustrie bieden, geeft de regio ontwikkelingsperspectief.
Wanneer er toekomstmogelijkheden zijn, zullen mensen hier graag werken en
(blijven) wonen. Dat vereist een recreatief aanbod en zowel in de stedelijke als
landelijke gebieden een divers woningaanbod (zoals nu in Ganzedijk) met voldoende
toegankelijke voorzieningen.
27

Tegen deze achtergronden hebben wij met het Centrum voor Arbeid en Bestuur
(CAB) in Groningen een interessante workshop georganiseerd. Voor een verslag
hiervan wordt verwezen naar Bijlage D-I)
D-7 Conclusie
De ontvolking (krimp) in deze regio moet een halt worden toegeroepen om te
voorkomen dat de regio verpaupert en dat de natuur en het karaktervolle landschap
onbeheerd raken. Dat kan door inwoners perspectief te bieden; perspectief qua werk,
ontwikkeling en wonen. Een sloop (waar zowel de provincie als de gemeente nog
geen afstand van genomen hebben) zorgt voor ontvolking en brengt daarmee
onnodige en onherstelbare schade aan het landschap, de natuur, de bevolking en
toekomst van de regio toe.
Wij willen graag met het CAB een marktonderzoek laten verrichten naar de
thema’s, die voor Ganzedijk en Hongerige Wolf de beste
toekomstperspectieven opleveren.
Werkgroep D
Rikus Brader, Victoria de Haas, Anke Hauschild en Henk Limbeek
Bijlage:
D-I, verslag workshop van 26 september over plattelandsontwikkeling
28

Hoofdstuk E
over hoe we met z’n allen de toekomst van
Ganzedijk kunnen organiseren
+ vervolgvoorstel
E-1 Inleiding
We hebben grote plannen voor ons kleine Ganzedijk: we willen onze woningen
opknappen, we willen energie besparen, we willen onze eigen (duurzame) energie
produceren, we willen ons eigen dorpshuis met conferentievoorziening en nog veel
meer.
Een kleine werkgroep, bestaande uit Jacob Gernaat, Ronnie Hazewinkel en Bert van
der Leest, heeft zich gebogen over de vraag, hoe wij ons als Ganzedijkers het beste
kunnen organiseren om onze plannen te realiseren.
Natuurlijk hangt veel af van de vraag of woningcorporatie Acantus met haar
huurwoningen èn met haar grond een rol wil blijven spelen in ons dorp en zo ja:
welke rol.
Voor ons is duidelijk: we bouwen in de toekomst graag door, samen met Acantus.
Niet alleen omdat de woningcorporatie de laatste maanden een betrouwbare partner
gebleken is, maar ook omdat zij over de nodige ervaring en contacten beschikt. Ook
al blijft Acantus evenwel een grote rol in Ganzedijk spelen, dan moeten wij toch als
bewoners een organisatievorm tot stand brengen waarmee we meer kunnen dan
belangenbehartiging en het organiseren van activiteiten. In die organisatievorm
moeten zowel huurders als eigenaar-bewoners hun plaatsen kunnen vinden.
De afgelopen maanden hebben we door gesprekken te voeren en door verhalen te
lezen kennis gemaakt met vier voorbeelden van hoe een woongemeenschap zich
kan organiseren. Elk van deze vier biedt de nodige inspiratie. We noemen daarom
deze voorbeelden, trekken onze conclusies en doen een voorstel voor het vervolg.
Deze voorbeelden zijn ook ter sprake geweest in de workshop, die wij op 11
september 2008 hadden met Lex de Boer, directeur van Stuurgroep Experimenten
Volkshuisvesting (SEV): zie voor verslag bijlage E-I. Naar aanleiding van deze
workshop heeft de SEV ons nog een leerzame notitie gestuurd over collectief
woningbeheer en financiering (zie bijlage E-II).
29

E-2 De Papaverhof
In Den Haag spraken wij met mevrouw Yvonne Epskamp, voorzitter van de
coöperatieve woningbouwvereniging Tuinstadswijk Daal en Berg. Deze is opgericht
in 1917 en bouwde in 1922 op gemeentelijke gronden de Papaverhof met mooie
middenstandswoningen, naar een ontwerp van de architect Jan Wils. In een hoek
staat een café met bovenwoning van een nog beroemdere architect uit die tijd:
Berlage. De Paperverhof heeft dan ook de status van rijksmonument.
Van oorsprong zijn de bewoners als leden van de coöperatieve
woningbouwvereniging gezamenlijk eigenaar van de woningen, die zij vervolgens
zelf weer huren (woonrecht). Leeggekomen woningen zijn in de eerste plaats
bestemd voor de leden en hun nakomelingen, maar één op de zes leeggekomen
woningen in de buitenschil (portiekwoningen) kan aan een buitenstaander
toegewezen worden.
Om de renovatie (inclusief vergroting van woningen en isolatie) van het complex te
kunnen bekostigen is de laatste jaren een deel van de woningen verkocht aan de
bewoners.
Zij blijven op grond van de statuten lid van de woningbouwvereniging, welke
daarmee ook een soort vereniging van eigenaren geworden is. Als een eigenaar de
Papaverhof verlaat kan hij de woning terug verkopen aan de woningbouwvereniging
en houdt in ieder geval zijn lidmaatschap op.
Yvette Epskamp vertelde een paar dingen, die wij goed in onze oren hebben
geknoopt:
- hun woningbouwvereniging heeft een Raad van Commissarissen met
buitenstaanders, waarmee van kennis en ervaring van elders verzekerd zijn,
- zij betalen zowel hun eigen bestuursleden als de leden van die Raad van
Commissarissen een redelijke vergoeding,
- jaarverslagen en jaarrekeningen worden voorgelegd aan alle leden, die
hiermee hun eigen woningbouwvereniging blijven besturen,
- de woningtoewijzing, de inning van de huur en het onderhoudstechnische
beheer zijn ondergebracht bij de grote woningcorporatie Arcade (Den Haag en
omgeving).
E-3 Buurt Ontwikkelings Maatschappij
In Den Haag zijn we ook gaan kijken bij een zogeheten Buurt Ontwikkelings
Maatschappij (BOM). Deze is opgericht in de Haagse Regentessewijk, omdat zowel
winkeliers als bewoners vonden, dat de gemeente te weinig deed aan schoonhouden
en onderhoud van de winkelstraat. De BOM nam toen zelf mensen uit de wijk in
dienst via de toenmalige Melkert-banen.
De activiteiten hebben zich later uitgebreid tot beheer van leegstaande panden en
het samen met een woningcorporatie ontwikkelen van nieuwbouwplannen voor
woningen.
Aanvankelijk was er een duidelijke bestuurlijke relatie tussen de bewonersorganisatie
en deze BOM, maar de BOM van de Regentessewijk is later verzelfstandigd, hoewel
bewoners van de wijk wel de baas bleven.
30

Met de Regentessewijk als voorbeeld zijn soortgelijke
buurtontwikkelingsmaatschappijen in andere Haagse wijken op poten gezet, zoals de
Stichting Buurtbeheer en Ontwikkeling Zeeheldenkwartier (BBOZ). Deze heeft 48
mensen in dienst, waaronder een professionele directeur, de heer Henk Daalmeijer.
Ook met hem hebben wij gesproken.
De organisatie zonder winstoogmerk voert beheer en ontwikkeltaken uit en biedt
werk aan mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Ook verricht zij
maatschappelijk nuttige werkzaamheden ter vergroting van de leefbaarheid in
buurten. Dit is een aanvulling op werkzaamheden van andere (markt)partijen. BBOZ
streeft met alle activiteiten naar interactie met de bewoners, naar
bewonersparticipatie en naar bewustwordingsactiviteiten.
Directeur Henk Daalmeijer gaf ons een paar goede tips:
- zorg dat je goede contacten hebt, zowel met andere bedrijven als met het
gemeentebestuur, en dan zowel met ambtenaren als met politici,
- begin kleinschalig en zorg dat je niet te groot wordt, want anders ben je niet
meer te overzien voor de bewoners, die nauw betrokken moeten blijven bij
een ontwikkelings- en beheermaatschappij,
- wees altijd transparant over hoe je de financiën organiseert.
E-4 Dorps Ontwikkelings Maatschappijen
In Gelderland ondersteunen provincie en gemeenten het programma ‘Dorpen
Groeien op Eigen Wijze’, afgekort DGoEW. Dit programma moet een antwoord zijn
op het gegeven dat er in dorpen weinig woningen worden gebouwd voor de lokale
behoeften van starters en senioren èn dat de leefbaarheid met minder voorzieningen
in gevaar komt.
DGoEW wordt gedraaid door de Vereniging Kleine Kernen Gelderland (de collega
dus van de Vereniging Groninger Dorpen) in samenwerking met de Gelderse Milieu
Federatie, de Stichting Landschapsbeheer Gelderland en het Gelders Genootschap
voor welstand en beeldkwaliteit (vergelijkbaar met de Groningse Stichting Libau). Op
dit moment loopt het programma in vijf dorpen, waarin Hoenderloo (bij Apeldoorn) en
Hellouw in Rivierenland het verst zijn.
Er zijn dorpsvisies gemaakt door dorpswerkgroepen en in workshops met
deskundigen.
Tegelijkertijd werken zij aan de oprichting van de Hoenderloo Ontwikkelings
Maatschappij (HOM) en de Hellouw Ontwikkelings Maatschappij (HeOM). De eigen
projectontwikkelaars HOM en HeOM krijgen de taak om de ambities uit de
dorpsvisie, samen met partners als gemeenten, banken en woningcorporaties, waar
te gaan maken. In beide situaties kozen zij om te werken aan de productie van eigen
energie (via biomassavergisting), om daarmee aan de omzet en de kredieten te
komen waarmee ook andere ontwikkelingen in de dorpen in gang gezet kunnen
worden, zoals woningbouw door verenigingen van starters via Collectief Particulier
Opdrachtgeverschap (CPO) en de instandhouding van het dorpshuis.
Deze ontwikkelingsmaatschappijen worden in meerderheid bestuurd door
dorpsbewoners.
Er is een duidelijke relatie met het bestuur van de dorpsvereniging (waar zo mogelijk
alle bewoners lid van zijn) via de afvaardiging van bestuursleden. Maar verder zijn de
ontwikkelingsmaatschappijen zelfstandige ondernemingen met eigen
verantwoordelijkheden.
31

E-5 Vereniging Viaductstraat
De Vereniging tot Behoud en Herstel van de Viaductstraat (achter het centraal
station van Groningen) is in 1982 opgericht omdat de gemeente als eigenaar destijds
weinig aan het onderhoud deed. De woningen waren aanvankelijk aangekocht om te
worden gesloopt en plaats te maken voor uitbreiding van het station. Daarom waren
ze vijf jaar eerder al door de gemeente dichtgetimmerd, maar later gekraakt. De
bewoners legden ieder 10 procent van hun inkomen opzij om de woningen zelf op te
knappen.
Toen de gemeente een paar procedures, onder andere bij de Raad van State, had
verloren van de bewoners, moest zij in 1986 meewerken aan een echt renovatieplan,
waarvoor toen een slordige drie miljoen gulden aan subsidies werd verkregen.
Voor de woningen (14 zelfstandige woningen, 16 semi-zelfstandige woningen met
gezamenlijk gebruik van sanitair en 8 kamers) betalen de bewoners aan hun eigen
(woningbouw-) vereniging een basisbedrag aan huur met een toeslag voor het aantal
vierkante meters dat men gebruikt plus een percentage van het inkomen dat een
minimuminkomen overstijgt.
Zowel de woningen als de grond zijn eigendom van de vereniging. De organisatie
draait op vrijwillige bestuursleden. De ledenvergadering (‘straatvergadering’) is ‘de
hoogste baas’ van de Viaductstraat.
Ook dit voorbeeld leert dat bewoners hun wijk heel goed zelf kunnen besturen.
E-6 Conclusies
Voor Ganzedijk trekken we voorzichtig de volgende conclusies:
- Voor de uitvoerende taken uit dit Bewonersplan willen we naar een
nieuwe coöperatieve vereniging, waar alle hoofdbewoners van Ganzedijk
en Hongerige Wolf, dus zowel huurders als eigenaar-bewoners, lid van
kunnen worden. Het is nog de vraag of de bestaande Vereniging Dorps
Belangen daarin moet opgaan. Er is namelijk veel voor te zeggen, om de
aspecten belangenbehartiging en daarmee controle los te houden van
uitvoering.
- Voorzover een activiteit niet van een zelfstandige ondernemer is, gaat
hiervoor, op basis van een haalbaarheidsonderzoek en een
ondernemingsplan, een (semi) zelfstandige organisatie (met bestuurlijke
banden met de coöperatieve vereniging) opgericht worden.
- Ganzedijk gaat op deze wijze draaien als een samengestelde
onderneming, waarbij bewoners de belangrijkste aandeelhouders zijn,
maar niet de enige. Ook natuurlijke personen en rechtspersonen buiten
Ganzedijk moeten aandelen kunnen nemen in de toekomstige
ontwikkeling van Ganzedijk, of in een onderdeel daarvan.
- Met de bewoners gaan we praten over een set van
samenlevingsafspraken, waar wij elkaar en nieuwe bewoners aan willen
houden (vergelijkbaar met de ‘Almere Principles’, waarover wordt
gesproken in Bijlage V-I) .
- We willen hierin heel graag (blijven) samenwerken met Acantus,
gemeente en provincie.
32

- Voor het Groningse platteland of beter een deel daarvan, neem het
Old‘Ambt, zou het een goed idee zijn om een regionale
ontwikkelingsmaatschappij te ontwikkelen naar voorbeeld van de
Haagse buurtontwikkelingsmaatschappijen.
E-7 Vervolgvoorstel
Als er van de gemeente Reiderland, van Acantus en van de provincie Groningen een
groen licht komt voor de ontwikkelrichtingen van dit Bewonersplan, dan wordt er (zo
stellen wij voor) een Ganzedijk Ontwikkel Fonds in het leven geroepen.
De basis van dit Fonds wordt door bewoners gelegd via het kopen van een aandeel
voor een bedrag naar draagkracht.
Overige bijdragen, zo nodig in de vorm van ´aandelen’, komen van de drie
genoemde partijen, alsmede van landelijke organisaties.
Voor de provincie en het Ministerie van VROM wijzen we daarbij op de acht miljoen
euro’s, die Minister Vogelaar begin dit jaar aan de provincies ter beschikking heeft
gesteld voor het stimuleren van Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO).
De CPO-initiatieven in Drieborg en Finsterwolde willen we hierbij niet in de wielen
rijden.
Integendeel, want van die initiatieven willen we juist kunnen leren.
We zijn er trots op, dat Lex de Boer in de workshop van 11 september jl. het
aanbod heeft gedaan, dat ‘zijn’ SEV Ganzedijk en Hongerige Wolf bij verdere
ontwikkelingen wil ondersteunen en begeleiden.
Werkgroep E
Jacob Gernaat, Ronnie Hazewinkel en Bert van der Leest
Bijlagen:
E-I, verslag workshop met SEV van 11 september over organisatievormen
E-II, nagekomen notitie van SEV over financiering, etc.
33

Bijlagen
Bij Voorwoord
V-I, verslag bijeenkomst ‘Vereniging van Vrienden van Ganzedijk’
- pagina 35 -
Bij Hoofdstuk A
A-I, ons verhaal over de Cultuur-Historie,
- pagina 38 -
A-II, verslag workshop met Wijbrand Havik van Pakhuis Libau
- pagina 64 -
Bij Hoofdstuk B
B-I, offerte van Seinen Projectontwikkeling voor bouwtechnisch onderzoek
- pagina 67 -
B-II, (eerste) rapportage van bouwtechnisch onderzoek
- pagina 68 -
B-III, (eerste) aanvulling van Geveke Bouw op deze rapportage
- pagina 71 -
B-IV, verslag van Energie-Dag van 15 oktober met bewoners en deskundigen
- pagina 73 -
Bij Hoofdstuk C
C-I, aanbod van DBF voor haalbaarheidsonderzoek van (uitgebreid) dorpshuis
- pagina 80 -
Bij Hoofdstuk D
D-I, verslag workshop van 26 september over plattelandsontwikkeling
- pagina 85 -
Bij Hoofdstuk E
E-I, verslag workshop met SEV van 11 september over organisatievormen
- pagina 90 -
E-II, nagekomen notitie van SEV over financiering, etc.
- pagina 94 -
34

Bijlage V-1
VERENIGING van VRIENDEN van GANZEDIJK
p/a Bureau Zelfkracht – De Houtmanstraat 18 – 6826PJ Arnhem – 026.3629962 –
jaaphuurman@hotmail.com
Verslag mini- conferentie “Vrienden van Ganzedijk”.
Woensdag 1 oktober 2008, van 15.00 tot 18.00 uur, in Buurthuis te Hongerige Wolf.
Aanwezig: Lena Weber (Dorpsorganisatie Nieuw-Beerta), Ria Schuiling (Wijkorganisatie
Vreewijk, Rotterdam), Jaap Matthezing (Dorpsorganisatie Wildervank, Veendam, Vereniging
Groninger Dorpen), Wemke Ketting en Mevrouw E. van Hooren (Stichting Platform
Bewonerscommissies Acantus), Rikus Brader (Dorpsbelangen Ganzedijk – Hongerige Wolf
en overige leden van het Actie Comité Ganzedijk Blijft: Willem Nomden (verslag), Sara Lich
en Gerda Loorbach, alsmede Adri Duivesteijn (wethouder Almere), Aafke de Wijk
(Bewonersgroep Holtenbroek-1, Zwolle), Jacqueline Pieters (Bewonerscommissie Het
Blauwe Dorp, BCBD, Groningen), Peter Struwe (Wilde Klupje, Bewonersorganisatie
Grunobuurt, Groningen), Jouke de Jong,( Woonburo, Groningen), Hans Bergman, (Nieuwe
Indische buurt, Groningen), gespreksleider Jaap Huurman, (De Stoere Houtman,
Eigenarenvereniging in Presik-Heaven, Arnhem), Johan de Veer (verslaggever Dagblad van
het Noorden).
Afwezig: Herman Voorendt, (dorpsorg. Keijenborg, Vereniging Kleine Kernen Gelderland),
Jaap Huurman heet als gastheer iedereen van harte welkom, deelt ‘Arnhemse Meisjes’ (zijn
plaatselijke traktatie!) rond en laat iedereen zichzelf voorstellen.
- Adri Duivesteijn: heeft samen met Jaap Huurman in de gemeenteraad van Den Haag
gezeten en is tegenwoordig wethouder in Almere. Hij is nu veel bezig met ‘zelfkracht’
van bewoners, schaalvergroting en stedelijke vernieuwing
- Jouke de Jong: ondersteunt met zijn bureau bewoners in wijkvernieuwing.
- Lena Weber: voorzitter van dorpsbelangen Nieuw Beerta.
- Aafke de Wijk: is van de bewonersgroep Holtenbroek uit Zwolle.
- Jacqueline Pieters: is van de bewonerscommissie Het Blauwe Dorp uit Groningen.
- Jaap Metthezing: is van de dorpsorganisatie Wildervank en tevens van de vereniging
Groninger Dorpen.
- Peter Struwe: is van het Wilde Klubje, bewonersorganisatie Grunobuurt, Groningen.
- Hans Bergman: is van de Nieuwe Indische buurt uit Groningen.
- Ria Schuiling: is van de wijkorganisatie Vreewijk uit Rotterdam.
- Rikus Brader: is voorzitter dorpsbelangen Ganzedijk en Hongerige Wolf en tevens lid
van het Actiecomité Ganzedijk blijft!
- Wemke Ketting en Mevrouw E. van Hooren: zijn van de overkoepelende organisatie
van huurderbelangen, de Stichting Platform Bewonerscommissies Acantus(S.P.B.A.).
- Sara Lich, Gerda Loorbach en Willem Nomden: bewoners van Ganzedijk en tevens
lid van het Actie Comité Ganzedijk Blijft!.
- Jaap Huurman: is van De Stoere Houtman, eigenarenvereniging in de Vogelaarwijk
Presikhaaf (‘Presik- Heaven’), Arnhem. Tevens is hij adviseur van Ganzedijk Blijft!
Rikus Brader krijgt het woord van Jaap om te vertellen hoe het met Ganzedijk in zijn werk
ging in februari 2008. Rikus geeft aan dat hij niet vanaf het begin af aan aanwezig was in
Ganzedijk. Hij geeft wel aan dat het onderzoeksrapport van KAW architecten in februari
gepresenteerd is. Hierin werd sloop voorgelegd aan de bewoners. Wethouder Hietbrink
(PvdA) en bestuurder Jo Hoefsloot van woningcorporatie Acantus zeiden in de media dat dit
de beste oplossing is om de problemen op te lossen. De provincie Groningen greep
vervolgens in en nam het dossier Ganzedijk over van de gemeente. Het comité Ganzedijk
Blijft! is opgericht en de provincie stelde voor om bewoners een eigen plan te laten
ontwikkelen. Inmiddels zijn we bijna klaar met dat bewonersplan en eind oktober zullen we
het plan presenteren. Er hebben veel bewoners aan mee gewerkt in de werkgroepen.
35

De heer Duivesteijn vraagt of het plan ook ingaat op de leegstand en de krimp. De heer
Brader geeft aan dat dit het geval is, maar wil niet te veel ingaan op de inhoud, omdat de
grote Bewonersvergadering het nog moet bespreken, goedkeuren en vaststellen
Lena Weber legt uit dat Nieuw Beerta in dezelfde situatie zit als Ganzedijk. Ze legt uit wat de
overeenkomsten zijn. Nieuw Beerta heeft een dorpsvisie ontwikkeld en hier gaan ze in op
een “beschermd dorpsgezicht”. Sara geeft aan dat Ganzedijk een belangrijke punt is voor
Nieuw Beerta, want wellicht wil de gemeente eerst afwachten wat er met Ganzedijk gebeurt.
Jouke de Jong heeft een eigen adviesbureau en geeft aan dat je in het plan met een
duidelijke visie moet komen om te laten zien dat Ganzedijk een leefbaar dorp is en blijft in de
toekomst. Rikus geeft aan dat dit in ons plan aan de orde komt en geeft enkele voorbeelden.
Jaap geeft aan dat in het plan bijvoorbeeld een koppeling wordt gemaakt tussen renovatie,
isolatie, energiebesparing en zelfs duurzame energieproductie.
Aafke uit Zwolle vraagt zich af hoe het hier zit met de krimp. Ze heeft met wijkvernieuwing te
maken en vertelt, dat de woningen (circa 350) aan renovatie toe waren in haar buurt. Er is
altijd goede medewerking geweest tussen hun en andere partijen, maar uiteindelijk is het
plan niet uitgevoerd. Er is inmiddels wat gesloopt, is dus een treurige afloop. Ook geeft ze
aan dat de nieuwe huizen niet meer voor de doelgroep bestemd zijn en moesten
noodgedwongen verhuizen. Het besluit van de projectontwikkelaar is zonder overleg met de
bewoners genomen. Er was teveel vertrouwen gelegd bij de overheden en de bewoners
waren niet altijd even te motiveren om actie te voeren. Er zal een vervolg komen.
Jacqueline woont in het Blauwe dorp en hier staan ongeveer 200 huizen. Een deel zou
worden gesloopt en een deel blijven bestaan. Ze geeft aan dat ze eerst op één lijn zaten met
de woningcorporatie Nije Stee, maar later niet meer. Er bleek geen geld voor de renovatie en
ze waren voor sloop. De gemeenteraad wilde zich er niet mee bemoeien, maar het actie
voeren ging door. Uiteindelijk kreeg het dorp een monumentenstatus en de huizen werden
via Collectief Particulier Opdrachtgeverschap verbeterd. Ze zijn alle behouden gebleven.
Hans geeft aan dat de Nieuwe Indische buurt uit 216 woningen bestaat. Ze hebben het
onderhoud van de woonomgeving overgenomen. Vier bewoners zijn hiervoor beschikbaar
gesteld, hiervoor bestaat een beloning in de vorm van een fikse korting op de huur. Hierdoor
kwam aanvankelijk een probleem met de belastingdienst. Het is echter zelfwerkzaamheid,
die mensen ook uit het isolement haalt. Wemke vraagt zich af of mensen met een
bijstandsuitkering dit ook probleemloos kunnen doen. Hans geeft aan dat dit zwart op wit
staat dat dit geen probleem oplevert. Hij geeft aan dat het met WA-jongeren wel een
probleem is. Voor dit gehele project is kleinschaligheid gewenst. Het is niet ontstaan uit
sociale samenhang maar dit leverde het juist op. Rikus vraagt zich af hoe ze de problemen
met de WA-jongeren oplossen. Hans antwoordt, dat zij die oplossing niet kunnen verzinnen,
maar dat de overheid dat moet doen.
Peter Struwe komt van de Grunobuurt (circa 500 woningen). Hij geeft aan dat er aan hun
huizen 20 jaar geleden renovatie is gepleegd. De huizen zijn hier echter eerder slechter van
geworden dan beter. De corporatie wilde de buurt slopen en het is uiteindelijk in fases
gebeurd, er kwam nieuwbouw voor terug. Hun eis was: 50% sociale huur en 50% verkoop.
Het resultaat was: 25% goedkope huur, 25% goedkope koop, 25% dure huur en 25% dure
koop. Het ligt tegen de binnenstad aan en heeft een goede ligging. Dit wekte veel interesse
van projectontwikkelaars voor andere bouw. Ook geeft hij aan dat de eerste actievoerders er
meestal mee ophouden, met andere woorden het dringende advies: zorg voor verjonging!
Ria Schuling uit Rotterdam geeft aan dat ze in de wijk Vreewijk met ongeveer 7000
betaalbare en monumentale (Delftse School) woningen te maken hebben met de
woningcorporatie Kom Wonen, die de wijk grotendeels wilde slopen en vervangen door
duurdere nieuwbouw zelf een bewonerscorporatie zijn begonnen, dat bestaat uit 7000
woningen. Er is in die tijd veel contact geweest met de politiek. Ria geeft aan dat sinds de
komst van minister Plasterk er veel is veranderd in haar wijk. Ze hebben eerst 30 corporaties
aangeschreven met de vraag hen te helpen. Ineens wilden vijf corporaties meewerken aan
36

het opzetten van een bewonerscorporatie. Het gaat nu erg goed en de bewoners worden
collectief eigenaar. Er wordt in de toekomst verhuurd en verkocht. De reactie van de
oorspronkelijke corporatie: eerst was het niet te bespreken, maar nu ineens wel. Ze geeft
aan dat veel bestaande corporaties de slechte weg in zijn geslagen. Ook geeft ze aan dat je
het goed in de gaten moet houden hoe het verloop gaat van een beschermd stads- of
dorpsgezicht.
Wemke van S.P.B.A. geeft aan dat ze verrast is door de ideeën die worden genoemd. Ook
geeft ze aan dat ze wellicht willen gaan samenwerken met het actiecomité Ganzedijk Blijft! in
de toekomst op enkele punten.
Jaap geeft aan dat hij de sloop van zijn buurtje in Arnhem wist tegen te houden en dat hij
een VROM subsidie heeft gekregen om eigen plannen te bedenken. Er wordt nu ingezet op
particulier woningverbetering en er worden goede afspraken gemaakt met de partijen. Ook
stelt Jaap de vraag: “op welke manier moet je een gemeente hiervoor benaderen?”.
Adri Duivesteijn geeft wel aan dat de corporaties en overheden vaak over de hoofden van
bewoners beslist. Hij juicht het initiatief in Vreewijk toe. Volkshuisvesting moet weer van
bewoners worden, zoals de volkshuisvesting in de vorige eeuw ook ontstaan is. Voor de
Ganzedijkers heeft Adri twee boekjes meegenomen, een hiervan is “The Almere Principles”.
Er gaat een adressenlijst rond van de deelnemers vandaag en iedereen krijgt dit via Jaap
thuisgestuurd.
Dan komt er de vraag: “moet er een Vereniging Vrienden van Ganzedijk komen?”. Ria geeft
aan dat Ganzedijk een soort geuzennaam is en dat uitwisseling van ervaring belangrijk is in
landelijk verband. Ook Rikus onderschrijft dit en de andere aanwezigen stemmen hiermee in.
Jaap constateert, dat we feitelijk samen al een club vormen en hij wil kijken of er bij SEV en
VROM ondersteuning bestaat hiervoor. Jaap houdt ons op de hoogte.
Adri geeft nog aan: wat vandaag onmogelijk lijkt, is morgen wellicht wel mogelijk!
Lena zegt dat de vereniging veel steun kan bieden aan dorpen als Nieuw Beerta. Aafke vindt
het ook interessant en wil graag meewerken, evenals Jacqueline. Jaap zegt, dat bewoners
concrete afspreken moeten maken met overheden (“vertrouwen alleen is niet voldoende”).
Johan vraagt zich af hoe je van krimp een kans kunt maken op lokaal niveau. Hier reageren
enkele personen op: voor dorpen moet je nieuwe thema’s en dus perspectieven zoeken
Ria geeft aan dat het benaderen van Tweede Kamerleden erg veelhelpt. Wemke geeft aan
dat ze het een positieve bijeenkomst vond en dat ze dit mee zal nemen naar de SPBA
vergadering. Ook brengen ze binnenkort een bezoek aan de gemeente Reiderland en
Ganzedijk. Sara geeft aan dat ze het belangrijk vindt dat er een soort overkoepelende
organisatie is, zoals de verenging Vrienden van Ganzedijk. Gerda geeft aan dat ze veel
nieuwe voorbeelden heeft gehoord vandaag en dat ze dit zal meenemen voor Ganzedijk.
Adri geeft aan dat de bijeenkomst erg leuk was om ervaring uit te kunnen wisselen.
Jaap bedankt de aanwezigen voor hun komst en geeft aan dat we later weer bij elkaar
komen. Hij wijst tenslotte op de posters van Ganzedijk, om mee te nemen.
Ganzedijk, 2 oktober 2008,
Willem Nomden
37

Bijlage A-1
Hoe het dorp Ganzedijk ooit ontstond
Al in de 16 e eeuw is gesproken over Ganzedijk, Egyptische dijk, Koedijk
en Oude Dijk. Het Buurtschap Ganzedijk ontstond later, eind 18 e eeuw.
De naam is niet altijd dezelfde geweest. Ooit heette het dorpje
Garsthuizen, zo vertelde een schoolmeester in 1928. Garst is een
zandhoogte die werd gebruikt voor akkerbouw. Door de ganzenjacht van
de bewoners langs de dijk, noodzakelijk voor voedsel en veren,
veranderde de naam in Ganzedijk. Het gebied dat nu Modderland heet is
overigens ook een natuurlijke zandrug. Dat is nu nog duidelijk te zien.
Op oude kaarten staan rond 1730 enkele huisjes langs de Egypterdijk,
omgeving Oude Sluisbuurt, maar de eigenaren hebben hun land wegens
de hoge kosten van dijkonderhoud aan de stad moeten overdragen. De
Egypterdijk ontleent zijn naam vermoedelijk aan bivakerende zigeuners.
Ook is er een verhaal dat er eens een Egyptische munt is gevonden.
Ganzedijk ligt op de plek waar vroeger, voor de verwoestende
Dollardvloeden, de St. Nikolaaskerk van Ast-Winserwalda (Oost-
Finsterwolde) ongeveer moet hebben gelegen. Vanwege de verveningen
is het vervenersdorp Ast-Winserwalda in de loop der jaren opgeschoven
naar het zuiden, ongeveer naar de plek van Veenhuizen. De oude plek
van Ast-Winserwalda is langzamerhand door de Dollardvloeden volledig
onder het water verdwenen. Zo ook de St.Nikolaaskerk. In 1826 zijn
achter de boerderij van D.H. Mulder, waarschijnlijk in Modderland, bij
opgravingen muren van vier voet dik blootgelegd. Het gebouw moet
langwerpig zijn geweest met een portaal. Ook kwamen bij deze
opgravingen lijken, doodskisten en zerken naar boven. In de polder
achter de Ganzedijk liggen her en der ook grote stenen in het land
verspreid. Ook wel kloostermoppen genoemd. Zie afbeelding hieronder.
Vermoed wordt dat van deze kerk een kerkpad naar de kerk in
Finsterwolde heeft gelegen. Opvallend aan de kerken in Oost-Groningen
is nog steeds dat de klokkentoren los staat van het eigenlijke
kerkgebouw. Dat zie je ook bij de kerk in Finsterwolde.
38

Voor de Dollard-overstromingen was Ganzedijk waarschijnlijk een bosrijk
gebied. Je ziet in de polder aan een oude slaperdijk langs het water nog
altijd de boomwortels.
In het gebied Oldambt stroomde ooit de Eems. Deze zorgde voor veel
overstromingen, vooral bij springtij en noordoosterwind, die tot ver
landinwaarts schade aanrichtte. Vele dorpen en kloosters zijn
ondergelopen en hun inwoners verdronken. Als verdediging tegen het
water bouwden vooral de monniken dijken om de wierden.
Later ontstond de Dollard. In stukken uit 1485 komen we die naam voor
het eerst tegen. De naam is volgens Ter Laan, zo schrijft hij in het
Groninger Woordenboek, afgeleid van dole = (doden)kuil, maar al snel
verklaarde men deze naam uit de ‘dolle aard’ van de zeeboezem of,
zoals Ubbo Emmius stelde, ‘uit het razen van zijn woede’. Zie kaartje
hieronder.
39

Het gebied zoals het er zag voor de overstromingen.
Het gebied wat nu onderwater zou staan na een overstroming.
De inwoners van Ganzedijk houden droge voeten.
Enkele boerderijen zijn vernoemd naar dorpen die hier voor de
overstroming lagen. Enkele voorbeelden: Donella aan de Weg
Finsterwolderhamrik 17 is vernoemd naar het dorpje Donellen of De
Nellen en Torpsum in de Reiderwolderpolder 18 is vernoemd naar
Torpren.
40

De ontginning van het kwelderlandschap is in de 17 e eeuw begonnen
vanuit de wegdorpen op de aangrenzende hogere gronden. zie kaart.
De Kroonpolder is in 1696 ontstaan, de Stadspolder in 1740, de
Finsterwolderpolder in 1819 (hier is Ganzedijk gevestigd), de
Reiderwolderpolder van 1862 tot 1874 en de Carel Coenraadpolder in
1924. De laatste inpoldering vond plaats nadat de kwelder hoog genoeg
was opgeslibd. Het droogleggen betekende veel werkgelegenheid.
Vooral de laatste inpoldering van de C.C. Polder was een
werklozenproject. Als je commentaar had, dan kon je vertrekken, zonder
recht op een uitkering. Zeker in de crisisjaren zijn hier vele mannen, al
dan niet gedwongen, tewerkgesteld. Voor de boeren ontstonden door de
inpoldering nieuwe landbouwgronden van vruchtbare zeeklei.
De dijk rond de C.C. Polder is deels afgegraven. Her en der zie je nog
restanten in het landschap. Het ingepolderde gebied ligt hoger dan het
gebied er achter. De polder is vernoemd naar Carel Coenraad
Geertsema. Hij was van 1893 tot 1917 commissaris van de Koningin van
de provincie Groningen.
Inpoldering
41

Een verhaal uit het boekje van J.Bakker, schrijver en uitgever. Drieborg
1906:
Doorbraak N.Statenzijl.
Wien heugt alhier niet den vreeselijken stormvloed van het jaar 1877;
dien akeligen nacht van 30 op 31 Januari. Reiderpolder B, waarmee in
1874 met de bedijking begonnen, was nauwelijks afgewerkt, en was de
Duitsche regeering in 1876, nadat de Hollandsche bedijking voltooid
was, begonnen met de inpoldering van den tegenwoordigen
kanaalpolder. Vele polderwerkers, Brabanders, Hollanders en Zeeuwen
waren hier gebleven om bij het leggen van dien dijk hun brood te
verdienen en hadden hunne woningen, strooien keeten, bij de dijken
opgeslagen, zoowel aan Hollandsche als aan Duitsche zijde.
De wind dien den 29sten, des Zondags, sterk uit het Zuidwesten blies,
sloeg ’s Maandags naar ’t N.W. uit, ging tegen den avond van den
30sten tot een orkaan over en werd de Dollard gelijk een briesende
leeuw.
Het werkvolk, meermalen zoo’n werk te hebben voltooid aan de zeekust,
kende den dollen aard van den Dollard niet en zag volstrekt niet in wat
hen te wachten stond. Ze vluchten dan ook niet voor het water reeds
over de dijken sloeg. Tegen 11 uur ’s avonds kon de sluis het zeewater
niet meer trotseeren en had de sluiswachter, die pas veertien dagen de
nieuwe sluiswachterswoning had betrokken, met nog 16 personen de
wijk genomen in het peilhuisje, een huisje dat gewoonweg plaats
verleent voor 4 personen. Rondom het peilhuisje werd alles
weggeslagen, de sluis en de sluiswachterswoning tot met den grond
gelijk.
Een vreeselijke bange nacht voor dat gezelschap, dat ieder oogenblik
den dood voor oogen zag. Gelukkig werden de woorden van moed, hen
door den onder hen zijnden bouwkundige, den heer Bauer,
toegesproken, bewaardheid, dat het peilhuisje alles kon trotseeren; ze
bleven behouden en werden eerst den volgenden morgen uit hun
benarde positie verlost.
Na alle inpolderingen is er van de Dollard nog eenderde deel over. Het
grootste gedeelte is nu onderdeel van een beschermd natuurgebied, dat
loopt vanaf Texel tot aan Noord Denemarken.
42

licht groen is ingepolderd land.
De Dollard is nu ongeveer 100 vierkante meter groot. Het water is brak,
omdat het zeewater zich hier mengt met het water van de Eems. Het
getijverschil in de Dollard is meer dan 3 meter.
De eerste poldermolens ontstonden rond 1750 en daarna kwamen de
stoomgemalen, die op hun beurt weer werden vervangen door
dieselgemalen.
In 1874 zorgden de nieuwe spuisluizen van Nieuw Statenzijl ervoor dat
het boezemwater sneller kon worden geloosd.
43
Nieuw Statenzijl klaar in 1991
De laatste overstroming was in 1877; toen brak de dijk bij de
Reiderwolderpolder door. Inmiddels is een nieuw modern
sluizencomplex in Nieuw Statenzijl gebouwd (zie foto) en de dijken zijn
op deltahoogte gebracht. De afwateringsluis in de C.C. Polder is
opgeheven na de uitvoering van de Deltawet en is gesloopt in 1990.
Sluiswachter Arie Kuiper woont er nog steeds.

Sluis met brugwachtershuisje. Rechts de woning van sluiswachter Arie
Kuiper.
Gain diek, gain laand, gain leven. (tekst Monumentendag 13.9.2008)
Het Beersterzijldiep kwam van Beerta en liep door de Vledderlanden.
Dit gedeelte is nu gedempt. Ook is er een dam aangelegd in het kanaal
en wel tegenover Weg Finsterwolderhamrik 18, familie Ebbens. Vanaf de
andere kant van de dam loopt het kanaal naar de Oude sluisbuurt. Zoals
44

de naam al doet vermoeden, was daar ooit de Oude sluis. Hier vandaar
liep het Beersterzijldiep naar zee. Deze sluis is afgebroken en in 1974 is
het huidige gemaal gebouwd. Dit gemaal bevindt zich langs Hongerige
Wolf en heeft dezelfde naam. Vroeger stonden hier molens om de
polders droog te houden.
Deze 2 molens stonden langs het Beersterzijldiep tussen Finsterwolde
en Beerta voor afwatering. Links De Wolf en rechts De IJsbeer.
Het Bellingwolderzijldiep en het Beersterzijldiep komen samen bij de
Oude sluisbuurt waar nu familie Oolders en Pie Kolthof wonen. Zie kaart.
De diepen werden als één afwateringskanaal doorgetrokken door de
R.W. Polder en daar werd in 1924 – 1925 een sluis gebouwd, de
Beersterzijl.
.
Beersterzijl, huidige vorm van 1924/25, is nu rijksmonument. De
overgang van R.W. Polder naar C.C.Polder is een spuisluis met rolbrug
en wordt ook wel grote slapersluis genoemd. De boten gingen ook door
het vroegere Beersterzijldiep en werden bij gebrek aan wind gejaagd.
Een Dijkcoupure in een slaperdijk.
45

Dit is een doorgesneden plek in een oude slaperdijk voor het verkeer.
Het gat in de dijk kan bij overstromingen worden afgesloten met
schotbalken of deuren. De schotbalken liggen opgeslagen naast de
dijkcoupure in een dijkmagazijn.
Groninger boeren willen graag dat de oude slaperdijken die op hun land
liggen worden afgegraven. Deze oude zeedijken zijn namelijk moeilijk te
bewerken en te onderhouden. De doorgangen zijn vaak te smal voor
moderne landbouwmachines. Zowel het rijk als de provincie Groningen
vindt de oude dijken cultuurhistorisch van zo’n grote waarde dat ze extra
bescherming verdienen.
Het meest kenmerkend van dit gebied zijn de Dollardpolders. Het
landschap is mede ontstaan door de Dollardinbraken in de
middeleeuwen. In een weids agrarisch landschap ligt de oudste
lintbebouwing, op zandruggen of langs oude dijken. Naar het
noordoosten toe wordt de kleilaag dikker, zijn de akkers meer uitgestrekt
en is het uitzicht weidser. De combinatie van een open grootschalig
akkerbouwgebied en de linten met historische bebouwing op de
zandruggen maakt dit landschap uniek. (Bond Heemschut)
46
Dijkcoupure met
dijkmagazijn
Van R.W. Polder naar C.C.
Polder

De naam Hongerige Wolf is pas ontstaan na inpoldering van de
Reiderwolderpolder. De naam van deze streek is misschien afgeleid van
een gelijknamige herberg die hier stond. Er is ook een ander verhaal:
‘Als de Dollard bij vloed en storm het land overspoelde en de vruchtbare
grond de Dollard in trok, zeiden de bewoners: “Daar komt de Hongerige
Wolf weer”.’
Bij de brug naast de molen bevond zich een loswal, waar de schepen
geladen werden met landbouwproducten. Samen met molen, winkelcafé,
garage- en taxibedrijfje en scheepvaart was dit mogelijk het
economische hart van Ganzedijk rond 1900. Bij de Reidertil was er
eveneens een aanlegplaats voor boten. Hier werden goederen
overgeladen naar paard en wagen of andersom.
47
Reidertil
De eerste bewoners van Ganzedijk waren vissers of landarbeiders. De
vissers vingen meestal paling, bot, garnalen (gernoat) en panharing.
Hiermee werd bij Hongerige Wolf handel gedreven. Waar nu het gemaal
staat, was aan de oostkant van het diep een garnalendrogerij. De
specifieke lucht die deze bedrijvigheid met zich meebrengt moet tot ver
in de omgeving waarneembaar zijn geweest.
Ook werd er gevent met vis. Iedere visser had zijn eigen klanten. Het
beroepsvissen is nu verleden tijd; de vissers zijn oud of overleden.

garnalendrogerij
De kleine garnalenvisser gaat met zijn slikslee naar zijn netten die hij in
de geulen op de wadden heeft uitgezet. Op de foto zien we Gerard
Uildriks aan het werk.
Net als elke beroepsvisser heeft ook Willem Bakker een eigen boot
waarmee hij de Dollard op gaat.
48

Op de Dollard gaan de netten uit. De netten worden binnengehaald
De buit zit in het laatste stuk.
.
De eerste vangst is binnen en wordt los in de boot gegooid. Bij
terugkomst moet moeder de vrouw (Stiene Bakker-Koolhof) helpen bij
het lossen.
Vroeger ging hij zelf naar buiten om te vissen. Nu steekt hij een handje
uit om zijn zoon te helpen.
49

De baas gaat zelf ook met twee manden op de juk naar zijn kokerij toe.
In de kokerij worden de garnalen gekookt voordat ze worden verkocht
voor consumptie. Dat waren toen altijd ongepelde garnalen. Je moest ze
zelf nog pellen.
Toen het slechter ging met de garnalenvisserij op de Dollard
veranderden de werkzaamheden. De grote garnalenvissers, die de
Noordzee op gingen, lieten de garnalen door thuispellers pellen. Maar
vanwege de strenge eisen die de wetgeving aan het thuispellen ging
stellen, is deze bedrijfstak volledig verplaatst naar lage-lonenlanden
zoals Polen en Marokko.
Werken bij de boer betekende destijds dat vrouw of kinderen gratis
meewerkten, anders kreeg de man geen werk. Er heerste bittere
armoede en het verschil tussen arm en rijk, oftewel boeren en arbeiders,
was groot. Mede hierdoor zat de haat onder landarbeiders tegen boeren
diep. Er werd te weinig verdiend om het gezin fatsoenlijk te
onderhouden. In 1929 leidde dit tot een staking van vijf maanden. De
landarbeiders verloren de strijd doordat de boeren vrijwilligers van elders
haalden om de gewassen van het land te halen. Ook de marechaussee
werd ingezet en deze voerde een schrikbewind. Dit leidde zelfs tot een
dode: Eltjo Siemens. Met ingezameld geld is een grafmonument
geplaatst op het kerkhof van Finsterwolde. Zie foto.
50

Vaste arbeiders werkten het hele jaar door bij de boer. Losse arbeiders
waren in de winterperiode een aantal maanden zonder werk. Zij werden
in die periode naar de werkverschaffing gestuurd, bijvoorbeeld in
Jipsinghuizen, om daar voor heel weinig geld te werken. Dit was te
weinig om van te leven. Als men geen werk had dan moest je
stempelen, waarschijnlijk iedere dag, om dan toch wat geld van de
gemeente te krijgen.
Vanaf 1970 mechaniseerden de boeren meer en meer en ze hadden
steeds minder arbeiders nodig. De boeren deden meer zelf en de
arbeiders zochten werk buiten Ganzedijk. Doordat ze mobieler werden,
was het voor hen makkelijker om werk in andere gemeenten aan te
nemen.
De arbeidersgezinnen waren vroeger meestal groot. Iedereen had een
grote moestuin voor aardappelen en de meest uiteenlopende bonen:
groene, snieboon’n hardschilln, dreuge, waalske boon’n en maus. De
Ganzedijkers bewaarden de opbrengst uit de tuin meestal in grote
kelders, gedroogd of gezouten. Ook kippen, een varken voor de slacht
en soms zelfs een koe leverde eten op.
De meeste mensen hadden een `aaskegat` bij huis. Hierin gooiden de
Ganzedijkers alles in wat ze kwijt moesten. Als het gat vol was, gooiden
ze het dicht en werd er een nieuw `aaskegat` gegraven. Ook was er bij
ieder huis een regenbak. Als de bak leeg was dan haalde de
Ganzedijkers hun water bij de Norton-pomp of ze kochten het voor 2
cent per emmer bij de waterwagens die langs de deuren kwamen. Er
waren twee Norton-pompen: een in de Reiderwolderpolder en een op
Ganzedijk, op de laadwal bij de molen. De naam is afkomstig van de
Franse wichelroedeloper Norton. Hij heeft indertijd water gevonden in de
grond.
51

Ekamp
laadwal nabij de molen te Ganzedijk
52
deze Norton-pomp staat nog in
Anekdote:
In de winter of als de regenput bij de mensen thuis droog stond, dan
moesten ze naar de pomp lopen om water te halen. Dit gebeurde soms
met een ladder en daar bovenop stonden wasketels, ketels of emmers.
Het waren vaak de kinderen die water moesten halen, maar bij
thuiskomst bleek dat ze de helft van het water verloren hadden door de
vele hobbels in de weg. Ook kieperde er wel eens een emmer, of zelfs
de hele ladder, om. Wie zonder water thuis kwam, trof een boze moeder
en moest vervolgens nog een keer naar de pomp lopen. Uiteraard
gebeurde dit dan met veel tegensputteren. Wie geld had, kocht ook wel
eens voor twee cent water bij de waterwagens die langs de deur
kwamen.
Door al deze ellende kreeg de CPN in dit gebied enorme aanhang. De
communisten zetten zich heel consequent in voor de landarbeiders. In
de Tweede Wereldoorlog zijn veel CPN-ers door de nazi’s opgepakt en
de meesten zijn niet teruggekomen. In Ganzedijk zijn straten vernoemd
naar enkele van deze weggevoerde mensen, zoals H.R. Remmers(weg)
en J.P.Nuus(weg).
Ook na de oorlog was de tweedeling nog steeds erg groot. In 1951
stuurde de Rijksoverheid de communistische gemeenteraad naar huis
omdat hij de boeren extra belasting wilde laten betalen.

Het kan nu toch niet zo zijn dat de geschiedenis zich in het klein gaat
herhalen! Dat onze gewone huizen moeten wijken voor de rijkere
mensen met dure huizen en boten. (zie plan KAW)
Winkels, cafés en gezinnen.
Rond de jaren 30 waren er ongeveer twintig gezinnen op Ganzedijk. Zij
kochten hun eten en drinken vooral in de winkel van Boelsem. Later
woonde hier familie Willems met hun Vivo-winkel. Nu woont familie Leo
de Raad hier, een winkel is er niet meer. Op Ganzedijk woonden onder
meer de twee families Walters, twee families Nap, Koning (Keunk),
Luitjen Tooren, Hilchie ‘Boksem’, Jantje en Freek Van Heuvelen, familie
Gradje Lups, Koert Neus(Nuus) en Vrouwko Nanninga. Sommigen
families hadden gewoon één huis tot hun beschikking, maar er woonden
ook soms twee families in één woning. Dat was enorm krap. De
bewoners van de nummers 59 en 57 zijn sinds vele generaties buren.
Dat zijn de families Speelman en Nap.
In de 20 e eeuw waren er veel winkeltjes aan de Ganzedijk en Hongerige
Wolf, zoals Bakker (Jaaintje Pikom), Wallema, Udema, Willems en Prijt.
Vanaf de R.W. Polder en Hongerige Wolf tot en met het Streekje waren
vele cafés, bijvoorbeeld Tjokje Bolland, Harm Bulten en Jan Bulten. In
het café van Jan Bulten woont nu Rie Honhof. Ze namen het niet zo
nauw met het scheiden van de branches. Bij bakker Mulder kon je
bijvoorbeeld ook terecht voor een borrel. Ook hadden niet alle cafés een
vergunning. Als je de weg een beetje wist kon je in een ‘stille knip’ ook
nog wel een borreltje onder de toonbank krijgen… De bakkers waren
Mulder en Tedinga.`In en op de schuur van bakker Mulder werd in 1900
een molen gebouwd. In 1932 is die molen weer afgebroken, maar het
pand staat er nog, en wel aan Ganzedijk 95.
Andere bedrijven waren schildersbedrijf de Vries en de aannemers
Hazelhof en Nieboer. Ook waren er veel venters die met hun spullen
langs de huizen gingen: Jan Looden en Kootje Meulenkamp met
petroleum, Jan Bennink met groente, Bakker Vos en Bakker Boekje, Jan
Sprang en Japie Sprang en Stoffer Kwant met zuivel, later - tot 1997 -
een SRV-wagen.
Anekdote
Bij mevrouw Prijt, met een winkel en café aan huis, kon je op de pof
boodschappen halen. Je betaalde later als je beter bij kas zat. Het
duurde soms een hele tijd voordat mevrouw Prijt in de winkel verscheen,
vooral als weer eens dronken was. Dit gebeurde regelmatig. Soms
hadden mensen stiekem wat gepakt of ze vergat de boodschappen op te
schrijven in het boek, zodat de klant de boodschappen gratis mee naar
huis nam. Niemand attendeerde haar hierop. De armoe was te groot.
53

In Finsterwolde kregen de inwoners zonder werk rond de kerstdagen een
stookpakket. Tijdens de grootse oudejaarsfeesten reden veel mensen
met een kar door het dorp en maakten ze muziek met de accordeon.
Voor bepaalde dingen waren Ganzedijkers op het dorp Finsterwolde
aangewezen. Als je naar de kerk wilde bijvoorbeeld, of als er iemand
overleed dan werd hij of zij begraven op het kerkhof daar.
In Ganzedijk en Finsterwolde had bijna iedereen een bijnaam. Dit waren
zeker geen scheldnamen. Nu nog zeggen we bijvoorbeeld Noke Nap in
plaats van Hanno Nap.
Anekdote
De familie Schwertman was nogal vindingrijk. Het gezin zorgde zelf met
een propeller en wind bijvoorbeeld voor licht. Soms, met harde storm,
ging de propeller op loop. Dan moesten er meerdere mensen aan
hangen om de propeller in toom te houden.
Eén van de oudste objecten in Ganzedijk is de koren-pelmolen uit 1868.
Behalve dat deze molen graan kon vermalen voor de bakkers, kon hij
ook gerst pellen en deze tot gort produceren. In vorige eeuwen maakte
gort een belangrijk deel uit van het volksvoedsel. Niet alle molens waren
hierop ingericht en het vereiste de nodige vakkennis van de molenaar en
zijn personeel. Enkele molenaars waren Rentema en Udema.
Bij de molen stond een winkel annex café, van familie Prijt, waar de
klanten van de molenaar tijdens het wachten op hun product mooi de tijd
konden doden.
In 1961 de gemeente de molen over en heeft hem gerestaureerd.
Udema huurde daarna de molen van de gemeente. Zware stormen in
november 1972 en april 1973 brachten ernstige schade aan. Kort daarna
is de molen toch weer hersteld. Nu zijn Peter Buiter en Gerda Koster
vrijwillige molenaars. De molen wordt nu ook wel als instructiemolen
gebruikt voor molenaars in opleiding. Officieel heeft de molen geen
naam, maar in de volksmond heet hij nog altijd Udema’s meuln.
54

Tijdens de oorlogsjaren stond op de dijk van de C.C. Polder een Duitse
batterij met luchtafweergeschut ter verdediging van Emden. De soldaten
waren gelegerd in een aantal barakken bij de dijk. Na de oorlog
veranderde deze plek in een interneringskamp van N.S.B.-ers. Toen zij
het kamp verlieten, kwamen hier K.N.I.L.-militairen uit voormalig
Nederlands-Indië te wonen.
Ambonezenkamp
In 1953 kwamen Ambonezen met bussen en vrachtwagens naar de C.C.
Polder. De 59 gezinnen en 18 alleenstaanden woonden in de barakken
van het voormalige NSB-kamp, later Rijkswerkinrichting 1949/1951. De
Ambonezen hadden een centrale keuken en een centrale inkoop. Bakker
Boekje, slager Folkersma en groenteboer Jan Bennink brachten er
dagelijks hun producten. De aanbesteding van de inkoop gebeurde ieder
jaar onder inschrijving. Er zijn in het kamp veel kinderen gestorven. Zij
werden begraven op de begraafplaats van Finsterwolde.
In 1960 verhuisde het grootste deel van de groep naar Appingedam en
na veel verzet zijn de laatste bewoners na ontruiming door 30 man
politie, op 21 december 1961 vertrokken naar Foxhol.
Na ontmanteling van het kamp deed tot eind jaren zeventig nog een
aantal van deze barakken in Finsterwolde dienst als jeugdsoos en
bibliotheek.
55

Bij nummer 6 stond tijdens de oorlog het afweergeschut.
Bij nummer 14 stond de waterpomp en nummer 11 is de woning van de
beheerder.
Verdere indeling zie volgende foto.
De indeling in het Ambonezenkamp.
Op de achtergrond het Ambonezenbos(je)
Woningbouw
De eerste drie van de twee-onder-één-kap woningen zijn waarschijnlijk
gebouwd in 1903. Dat zijn Ganzedijk 30 tot en met 40. In Finsterwolde
wilden boeren geen land meer afstaan voor woningbouw voor arbeiders.
De oorzaak was politieke onvrede tussen boeren en de politiek in
Finsterwolde. Tegelijkertijd was er grote woningnood. Ondermeer
doordat sanering en herstructurering van laantjes en dijkbewoning de
56

mensen dwongen op zoek te gaan naar een andere woning. De
oplossing werd gevonden toen landbouwer Ten Have bereid bleek land
aan de gemeente te verkopen. Daardoor ontstond tussen 1950 en 1958
midden in de polder een nieuwbouwwijk. Tegenover het laatste blok aan
de doodlopende H.R. Remmersweg, 31 en 32, zou nog een weg
aangelegd worden richting de J.P.Nuusweg. Deze zou uitkomen tussen
de nummers 3 en 5. Aan deze weg zou aan weerszijde nog gebouwd
worden. Korte tijd later was er voor Ganzedijk een bouwstop nadat er in
Finsterwolde weer grond vrij kwam om huizen te bouwen. Dat gebied
heet nu in de volksmond de verzetsbuurt.
Het laatste gedeelte van de H.R. Remmersweg, nr 25 tot en met 32,
heette tot eind jaren zestig Oostbaandwarsweg.
Er waren ook huizen (J.P. Nuusweg 9 tot en met 15) in het bezit van de
gemeente Groningen. De oorzaak: de gemeente Groningen had ook een
landbouwbedrijf in de Stadspolder - ’t Stads bedrief - en bood de
arbeiders onderdak in Ganzedijk.
Eind jaren vijftig, begin jaren zestig, lagen achter de Nuusweg een
ijsbaan met speeltuin. Deze grond was van Volkshuisvesting
Finsterwolde, nu Acantus, en later heeft de gemeente dit overgenomen.
Hier is begin jaren zeventig een bos aangeplant. Hier zie je het hele jaar
door reeën, hazen, wilde konijnen en vele soorten vogels, zoals de grote
bonte specht, de vlaamse gaai en uilen. Ook zie je in de zomer bij
schemering, aan het einde van de H.R. Remmersweg, regelmatig
vleermuizen vliegen.
Speeltuinvereniging ’t Ganzenust’
Er is in Ganzedijk ook jarenlang een speeltuinvereniging geweest. ’t
Ganzenust was ideaal voor de vele kinderen van Ganzedijk-Hongerige
Wolf en omgeving. De speeltuin was een initiatief van een groepje
ouders. Eind 1993 was de opening van de speeltuin. Dat het zo’n
geweldige speeltuin werd, had een paar oorzaken, los van de enorme
inzet van de ouders. Het dorp vond de bekende speeltuinbouwer Ger de
Wilde, die op Hongerige Wolf woont, bereid om de speeltuin te maken.
Samen met de subsidie van gemeente, provincie en Jantje Beton is een
van de mooiste speeltuinen uit de omgeving gebouwd.
Het was echter niet alleen maar een speeltuin, er werden ook vele
andere leuke dingen georganiseerd, zoals knutselmiddagen,
oudejaarsdagfeesten en uitjes tijdens de schoolvakanties, zoals
bioscoop- en zwembadbezoek en fiets- en puzzeltochten. Om dat alles
goed te kunnen organiseren had de vereniging jarenlang een eigen
onderkomen.
Helaas kwam op een gegeven moment een eind aan dit alles. Onze
speeltuin werd door absurd strenge regels afgekeurd en de gemeente
verstrekte geen subsidie meer voor herstel. Bovendien waren er minder
57

kinderen en minder vrijwilligers. Lange tijd werd opheffing uitgesteld,
maar in 2004 viel het doek definitief. Na 12 jaar nam Ganzedijk met een
busuitstapje afscheid van de speeltuinvereniging. Veel mensen vonden
het jammer, maar ook werd er gezegd: “Jullie hebben de kinderen
jarenlang een hele leuke tijd bezorgd, wees daar trots op. Aan alles komt
immers een eind.”
Sinds geruime tijd is er weer een activiteitencommissie actief die allerlei
evenementen voor jong en oud organiseert. Ook heeft een aantal ouders
zich opgegeven om de deel te nemen in een werkgroep die een nieuwe
speeltuin van de grond wil krijgen.
School
De kerk stichtte in 1818 de school van Ganzedijk. Kerkvoogden
verkochten de hem in 1882 aan de gemeente Finsterwolde. De school
had een streekfunctie; zelfs uit het dorp Drieborg kwamen kinderen te
voet naar deze school. Aan de andere kant: ook gingen sommige
kinderen van Ganzedijk naar de Finderwolmer school. De kinderen van
alle rangen en standen gingen naar één school. Een paar namen van
schoolmeesters: Fokkens, Tuin, Klamer, Bulthuis, Woldhuis en
Waterholter. Voor de Tweede Wereldoorlog telde de school acht
klassen. Dit werd later minder. Op 21 augustus 1962 moest hij sluiten en
vanaf dat moment gingen de kinderen van Ganzedijk naar de Klokschool
in Finsterwolde. Deze school sloot echter ook in 1974 ook haar deuren,
waarna de kinderen naar de school in de Schoolstraat in de verzetsbuurt
gingen. Vanwege de grote afstand, hebben de ouders in 1975 een
schoolbusdienst opgezet. De gemeente nam de exploitatie van het busje
over. Heel wat kinderen hebben nog herinneringen aan de chauffeurs,
zoals Tammo Kuiper (Koeper), Evert (Epi) Swarts en Harm Schuur. In
1999 besloot de gemeente het busje af te schaffen omdat Ganzedijk niet
voldeed aan de 6 km- norm. De school moest 6 km verwijderd zijn van
het kind dat het verste weg woonde en dat was niet het geval. Om de
veiligheid onderweg te verbeteren, heeft de gemeente toen is er een
fietspad aangelegd tussen Ganzedijk en Modderland.
Na de sluiting van de school van Ganzedijk was hier een tijdlang het
ritssluitingfabriekje Optilon gehuisvest. In de jaren 60, 70 en 80 waren er
ook clubjes actief, zoals een kaart-, handwerk- en sjoelclub. In de 70-er
jaren gaf Titie Speelman particulier gymles en jiujitsu in het
schoolgebouw en korte tijd (in 1987/1988) was er de peuterspeelzaal
gevestigd omdat in Finsterwolde een kleuterschool verbouwd moest
worden tot peuterspeelzaal. Eind 1988 is de oude school afgebroken.
Daarvoor in de plaats verscheen een keet die ook nu nog dienst doet als
buurthuis.
58

59
School Ganzedijk
Omdat de tweedeling groot was, waren in Finsterwolde twee
gymnastiekverenigingen. Aanvankelijk was er alleen GVF, voluit
Gymnastiekverenigng Finsterwolde. Een herengroep was het echter niet
eens met het bestuurlijk beleid en bovendien werden de
arbeiderskinderen gediscrimineerd. Op 12 april 1954 is daarom een
nieuwe gymnastiekvereniging opgericht, AGVF, oftewel Algemene
Gymnastiekvereniging Finsterwolde. Deze vereniging bestaat nog,
weliswaar onder een andere naam (s.v. D.S.B.) omdat ze is
samengegaan met de gymnastiekvereniging uit Beerta. GVF is midden
jaren zeventig opgeheven.
De eerste gymlessen werden gegeven in het gymnastieklokaal bij de
Klokschool en in 1968 is er een sporthal gebouwd in de verzetsbuurt.
Beide sporthallen zijn intussen gesloopt en er is een groot nieuw
sportcomplex gebouwd op het oude zwembadterrein de Hardenberg in
Finsterwolde.
In Ganzedijk zelf waren niet veel sportverenigingen. Degene die dit kon
betalen, moest hiervoor naar Finsterwolde. Wel waren er drie
voetbalverenigingen: Bravery (geel-zwart, arbeiders), de Plevieren
(rood-zwart, middenlui) en Nova Zembla (blauw-wit, arbeiders). De
bijzondere naam van laatstgenoemde club was ook de naam van de
boerderij die land beschikbaar stelde om op te spelen.
De plevieren 1937 Nova Zembla
Ze speelden tegenover het huidige buurthuis. De club van de Plevieren
is opgeheven in 1938. Nova Zembla is in 1940 opgegaan in BNC

(Braverie Nova Zembla Combinatie). Het huidige sportveld van vv. BNC
is aan de Klinkerweg in Finsterwolde sinds 1952.
Naast het sportveld is in Finsterwolde in 1965 een openluchtzwembad
gebouwd. Hier kregen de kinderen van Ganzedijk, Hongerige Wolf,
Finsterwolde en Beerta zwemles. Veel kinderen leerden het zwemmen
tijdens schoolzwemmen. Het zwembad is begin jaren negentig gesloopt
nadat er een jongetje van 7 jaar was verdronken. In 1976 is er een
overdekt zwembad gebouwd. Het zwembad heeft een beweegbare vloer.
Dit bad zit nu sinds 2003 in het moderne sportcomplex.
Op Ganzedijk en Hongerige Wolf waren veel duivenmelkers. Hun
verenigingsgebouw stond in Finsterwolde. Nu ontmoeten zij elkaar in het
gebouw van de ijsvereniging.
Herindelingen
Tot 1990 maakte Ganzedijk deel uit van de voormalige gemeente
Finsterwolde. Samen met Nieuweschans, Beerta, Nieuw Beerta,
Drieborg, Finsterwolde en Hongerige Wolf ontstond de gemeente
Reiderland. In 2010 komt er opnieuw een herindeling en zal Reiderland
samen met Scheemda en Winschoten een nieuwe gemeente vormen:
Oldambt.
De zee weg, kanaal dicht, vissers verdwenen, door mechanisatie de
landarbeiders verdwenen, school weg en winkels weg. Maar de mensen
zijn er nog. En die willen er nog heel lang blijven wonen!
Ganzedijk is ons dorp, onze gemeenschap, ons leven ! !
Uitspraak van een oude bewoner:
Zonder geschiedenis geen toekomst.
Uitspraken van bewoners uit andere delen van het land:
“Je ziet hier een sterrenhemel”
“Je hebt hier prachtige zonsondergangen.”
“Je hoort het bloed in je oren ruisen.”
“Het is hier oorverdovend stil.”
Vlekje
60

Ganzedijk is slechts een vlekje,
op de Nederlandse kaart
net een heel klein olielekje
en dus niet de moeite waard.
Maar zoals wij allen weten,
niet gaan wrijven in een vlek
mocht u dat soms zijn vergeten,
val je op je platte bek.
Vlekje wordt dan almaar groter,
bereikt ook het provinciehuis
op hun hoofd misschien wel boter,
aan een staart zit soms een muis.
Vlekken zijn niet weg te branden,
maar een smet op het blazoen
in het haar met beide handen,
zou er maar 's iets aan doen!
Maart 2008 - gedicht van dorpsbewoner Harry van Eerden
We zijn het helemaal eens met de woorden van de Reiderlandse
wethouder Van der Ham op monumentendag 13 september 2008: “We
zijn trots op ons landschap in al zijn activiteiten.”
Tot slot zeggen we: Moi!
‘Moi’ is onze alledaagse groet zowel bij het komen als gaan. Soms zeg je
bij het gaan ‘moijeuh’, maar dit kan ook bij verbazing worden gebruikt.
Werkgroep Cultuur Historie van Actie Comité Ganzedijk Blijft
Sara Lich, Gerda Loorbach, Titie Speelman, Antje Nanninga, Peter
Buiter
61

Dit verhaal hebben we gemaakt met hulp van bewoners en oudbewoners
van Ganzedijk en verder met
Nans Kolff, Joop Plat
Viory Schellekens
Otto S. Knottnerus
Het Boerderijenboek
Veel boeken uit de bibliotheek
www.remeijer.nl ,
www.reiderland.nl
www.groningerlandschap.nl
www.finsterwoldeonline.nl
www.wikipedia.nl
Bond Heemschut
Foto: Viory Schellekens
62

Van Finderwold
Aan de dieken van de Dollardzee
Boeten de muren van ’t olle Palmarstee.
Doar ligt mien dorp: Mien mooi Finderwold.
Doar woont ain volk woar ik zo veul van hol.
Tussen de Golden Hoorn en Kostverloren til.
Doar ligt verscholen in ’t laandelliek stil.
Mien olle dorp: Mien bluiende Finderwold.
Ain dorp vol ainvold en ain rondborstig volk.
Mien dorp van mooie boerderijen en hoezen.
Van ain flonkerende zindeliekheid.
Mien dörp van kontrasten, doch van ain daipe degeliekheid.
Doar om hen de polder; oetgestrekt in volle laandeliekheid.
Mien dorp….het laug Finderwold….
Mooier noam bestait er nait !
Dörp van stoere waarkers mit voak ain kommervol verleden.
Onversaagd, doch ain klaore blik in het heden.
Dörp van nieveremensen en van ain raine maagdeliekheid.
Mien Oldambster dörpke, grenzeloos heb ik die laif.
Dit stondeens in de Finderwolmer Proathorn.
63

Bijlage A-II
WIJK-, BUURT- EN DORPSONTWIKKELING
bureau zelfkracht – de houtmanstr. 18 – 6826pj arnhem - 026.3629926 – nulmat@bos.nl – kvk. 09096930
sfeermatig verslag van
Brainstorm over Cultuur-Historie en Beeldkwaliteitsplan op woensdag 8 oktober 2008
Aanwezig: Sara Lich (SL), Gerda Loorbach (GL), Antje Nanninga (AN), Wijbrand Havik
(WH), Peter Buiter (PB) en Jaap Huurman (JH)
Afwezig met bericht: Titie Speelman en Otto Knottnerus
JH heet iedereen welkom en opent een rondje-voorstellen.
SL woont hier haar hele leven en wil dat blijven doen. Zij zit in de Werkgroep Cultuur-
Historie, omdat zij vanuit het verleden de toekomst wil veilig stellen.
PB zit al 30 jaar in dit gebied en woont 26 jaar in Hongerige Wolf, is fotograaf en secretaris
van de overkoepelende Vereniging Dorpsbelangen.
GL woont net als Sara haar hele leven hier en is ook lid van het Actie Comité.
AN is hier ook geboren en getogen. Daarom interesseert ze zich voor de geschiedenis.
WH komt weliswaar uit Oostzaan bij Amsterdam, maar woont 36 jaar in deze provincie. Hij
runt de stichting Libau, die met name voor gemeenten een adviesbureau is voor
monumentenzorg, archeologie, welstand en ruimtelijke ordening. Bij Libau hoort de
Monumentenwacht en dus is Libau bezig met ‘het oude’ en met ‘het nieuwe’. Het College van
Burgemeester en Wethouders van de gemeente Reiderland vond het geen probleem, dat Libau
voor deze Brainstorm aanschoof bij Ganzedijk.
JH heeft helaas maar één jaar in de stad Groningen gewoond en de laatste 12 jaar in een buurt
in de Arnhemse herstructureringswijk Presikhaaf, waarvoor aanvankelijk sloopplannen
bestonden maar waar bewoners een verbeterplan voor maakten, inclusief een
Beeldkwaliteitsplan.
GL vertelt hoe haar werkgroep met elkaar veel op afstand, via de email gewerkt heeft. Hun
verhaal is gebaseerd op bronnen van internet en dat geldt ook voor de illustraties. Daarnaast
zijn er foto’s gemaakt van kaarten, etc. tijdens Monumentendag. Morgen hoopt zij van Nans
Kolff een suggestie te krijgen voor de volgorde in hun verhaal.
WH zegt als architect niet veel verstand te hebben (van oorsprong!) van de geschiedenis,
maar hij merkt op dat het verhaal van de Werkgroep voornamelijk over de oude geschiedenis
gaat. Hij mist een discussie over het nieuwere Ganzedijk, over de kwaliteiten van het gebied
en waarom bijvoorbeeld deze woningen hier en op deze manier gebouwd zijn.
GL en PB antwoorden gedeeltelijk, dat er toen in Finsterwolde geen grond beschikbaar was
voor verdere uitbreiding, omdat de boeren dwars lagen. Maar of er voor hier een echt plan
was? Misschien zijn er op de kaart drie strepen getrokken en zijn daar de huizen aan
gebouwd.
WH mist ook het verhaal over de menen: waarom zijn ze hier komen wonen en hoeveel
stroomt er door en hoeveel mensen hebben hier hun hele leven gewoond en willen dat blijven
doen? Zijn er verder tekeningen van de oorspronkelijke planning in het Gemeentearchief?
Waarom zijn de huizen op een gegeven moment in de verkoop gegaan? Hoe is de
bevolkingsontwikkeling in dit gebied? Om een paar belangrijke vragen te noemen. Verder:
hoe de huizen gebruikt werden en worden en bijvoorbeeld ook hoe de tuinen worden
verzorgd?
64

PB antwoordt op de laatste vraag, dat iedereen hier twintig jaar geleden nog een eigen
moestuin had.
WH “En hoe is dat bos er gekomen?”
GL vertelt, dat het bos stamt uit de jaren zeventig, want aanvankelijk zou daarachter ook
nog een straat komen met bebouwing, maar toen had men in Finsterwolde alsnog ruimte voor
uitbreiding gevonden en toen hoefde het hier niet meer.
WH reageert, dat dat interessant is en iets zegt over de oorspronkelijke visie. Maar waarom
is er aan die kant gekozen voor een bos en niet aan de andere kant en zelfs daar niet voor een
‘laanbeplanting?
JH constateert, dat deze vragen eerder opkomen bij buitenstaanders, dan bij onszelf en dat
maakt de betrokkenheid van buitenstaanders zó nodig.
WH vindt het ook belangrijk te weten, juist vanwege de discussie over de toekomst van
Ganzedijk, hoe groot de doorstroming is en hoe groot de kern van blijvers en van geboren-engetogeners.
PB reageert, dat het aantal woningen voor doorstromers relatief klein is en veel huizen
bewoond worden door een vaste kern. Daar kunnen overigens ook tevreden ‘stranders’ bij
horen, zoals hijzelf: heel goedkoop een huis kopen en dan eigenlijk niet meer weg kunnen en
vervolgens niet meer weg willen.
JH constateert instemming, dat we dit moeten melden in de hoofdtekst van het Bewonersplan
en dat we aan de interviewers van de Faculteit Letteren. Afdeling Journalistiek de vraag
moeten meegeven: waarom mensen in Ganzedijk willen blijven wonen (of waarom juist niet)?
WH vraagt, wanneer er voor het laatst aan de woningen groot-onderhoud is gepleegd?
GL antwoordt, dat er in ’81 de mogelijkheid was om nieuwe keukens te plaatsen en in ’83
kunststof kozijnen zijn geplaatst en rond ’98 nieuwe daklijsten en dakgoten.
WH: “Dus er is niet een groot verbeterplan geweest?”
GL: “Wel voor soortgelijke woningen in Finsterwolde, maar voor hier niet.”
WH zegt, dat de grote achtererven een opvallende kwaliteit zijn.
SL beaamt dit, want de mensen zouden er niet aan moeten denken naar een dorp te verhuizen
met vóór en achter maar twee meter ruimte.
GL voegt daaraan toe, dat de meeste mensen vinden, dat zij op de mooiste plek van
Ganzedijk wonen, of dat nu aan het bos is, of tegenover de grote ruimte aan de Remmersweg.
WH zegt, dat het toch belangrijk is, dat er een soort algemene idee komt over wat wel en niet
mooi is in Ganzedijk.
JH legt uit, hoe dat in zijn buurt gegaan is, in samenwerking met het Gelders Genootschap, de
Gelderse collega van Libau hier in Groningen: “Vanuit de gedachte, dat iedereen prettiger
woont en de huizen meer waard worden, als we toewerken naar één samenhangend beeld, zijn
we zelf foto‘s gaan maken van wat bewoners de mooiste en de lelijkste plekjes vonden. In een
bewonersvergadering verder die foto’s voorzien van rode en groen stickers
65

voor de mooiste en de lelijkste plekjes. En zo zijn we langzaam naar een beeld gekomen van
wat de kleuren, bijvoorbeeld, straks moeten worden en of er wel of niet aanbouwen aan de
voorkant toegestaan moesten worden. Zó kwamen we tot ons eigen Beeldkwaliteitsplan, dat
later door de Welstandscommissie is vastgelegd.”
WH vult aan, dat hij nieuwsgierig is, wat hier mooi en lelijk wordt gevonden. “Die vraag
wordt actueel, als er hier gerenoveerd gaat worden en dus geïsoleerd en dan waarschijnlijk
eerder met beplating aan de buitenkant dan aan de relatief kleine binnenkant”. Hij zegt, dat
welstandszorg nauw samenhangt met ‘kapitaalzorg’, met andere woorden: huizen worden
meer waard, als mensen zorg besteden aan de uitstraling en dus hun huizen goed in de verf
zitten en de tuinen er goed uitzien. Bovendien: stel dat er bij gebouwd wordt (al of niet in
plaats van een paar te slopen woningen), hoe moet die nieuwbouw er dan uit zien? En zijn,
bijvoorbeeld, erkers aan hoekhuizen toegestaan?
JH zegt dat zogeheten ‘organische ontwikkeling’, dus af en toe her en der wat bijbouwen,
zoals veel in de Derde Wereld, vaak tot de mooiste dorpjes leidt. “Neem die pitoreske
vissersdorpjes, bijvoorbeeld ook in Portugal en Griekenland.”
PB voegt toe, dat hij laatst een rapportage zag op de TV over Sjanghai, waar ze merkten dat
de toeristen wegblijven, omdat die romantische, smalle straatjes steeds meer plaatsmaken
voor de Westerse wolkenkrabers.
WH nuanceert, dat die wildgroei misschien meer hoort bij een andere cultuur en een ander
klimaat, dan de onze.
JH vraagt, of Libau ondersteuning kan bieden bij zo’n mooi-lelijk-proces van Ganzedijk?
WH benadrukt, dat “het om jullie plan, want jullie toekomst gaat”. Maar hij vindt het wel
leuk en interessant om daarbij betrokken te zijn. Voor zijn beroep is de voorkant van de
woningen natuurlijk het interessants, maar bij het proces gaat het ook om de achterkanten.
Overigens hoeven zijn formele positie (“wat vind ik van de voorkanten”) en zijn informele
positie (“jullie helpen de juiste vragen te stellen”) niet kost-wat-kost met elkaar te stroken.
PB nuanceert mooi-lelijk naar meer-minder-acceptabel.
WH vindt echter, dat het heel uitgesproken kan zijn: de Groningse wijk Paddepoel met
aanvankelijk grauwe flats is geweldig opgeknapt door een nieuwe gevelarchitectuur.
SL vraagt zich af, hoe alles betaald moet worden.
WH antwoordt, dat dat ook afhangt van de politieke besluitvorming: er kunnen in het kader
van de Dorpsvernieuwing bijvoorbeeld subsidies beschikbaar komen voor particuliere
woningverbetering. En hij wil later best nog eens een avond langs komen om mee te helpen
aan zo’n mooi-lelijk-proces-met-foto’s. Maar of er toegewerkt gaat worden naar een groot
Beeldkwaliteitsplan hangt natuurlijk af van de richtingenbeslissing die door de andere partijen
genomen gaat worden.
JH spreekt namens allen, als hij Wijbrand Havik dankt voor zijn bereidheid om betrokken te
blijven, hij zal zorgen dat die wordt vastgelegd in het Bewonersplan, dankt allen voor de inzet
en betrokkenheid en sluit de bijeenkomst.
Ganzedijk, 8-10-8, JH
66

Bijlage B-1
67

Bijlage B-II
68

Bijlage B-III
Maatregelen energie + geriefverbetering woningen Ganzedijk
- Begane grondvloer
De kruipruimten worden voorzien van één laag schoon gewassen schelpen. Schelpen zijn een
natuurprodukt en aangebracht in een laag van 20 á 25 cm creëert het een isolerende laag van
stilstaande lucht welke vocht en kou tegenhoudt.
Tevens wordt het kruipluik geïsoleerd door middel van hardschuimplaat.
- Voor- en achtergevels
De bestaande binnen spouwbladen worden bekleed / voorzien van voorzetwanden. De
voorzetwanden worden samengesteld uit een montagesysteem van vrijstaande regels,
hardschuim panelen met aluminium achterlaag en gipsplaat. Hardschuim is ongevoelig voor
vocht en heeft een zeer laag rookgetal.
Achter de radiatoren wordt een geprefabriceerd, aluminium bekleed, warmte reflectie paneel
aangebracht.
De neggekanten van de gevelkozijn worden eveneens geïsoleerd afgewerkt.
De totaal opbouwdikte van de constructie is ± 60mm inclusief luchtspouw.
- Glas
De buitengevelkozijnen inclusief draaiende delen worden vervangen en voorzien van HR++
spouwglas inclusief de noodzakelijke nachtventilatie roosters.
- CV Installaties
De bestaande verwarmingsvoorziening wordt vervangen door energiezuinige CV installatie.
De HR ketel is tevens voorzien van een warmwater boiler t.b.v. bad / douche water.
De radiatoren worden voorzien van thermostaatventielen en gemonteerd op de
reflectiepanelen.
In het keukenblok wordt in het aanrechtkastje een close-in boiler geplaatst.
Schuin dakvlak (pannendak)
De woning rondom voorzien van een vaste veiligheids- werksteiger. De bestaande pannen
opnemen en opslaan en verwijderen tengels en panlatten. Dakvlak schoonvegen en op het
bestaande dakbeschot en dakrenovatie plaat aanbrengen in geïsoleerde uitvoering.
Nieuwe panlatten aanbrengen en de bestaande pannen herleggen.
Uitgangspunt is dat de bestaande goten gehandhaafd blijven.
Resulaat:
Bovenstaande aanpak leidt tot het resultaat dat de Rc waarde voor de aangepaste casco
elementen minimaal op RC 2 m² / kw komt.
71

Geriefverbetering:
Toilet
Vervangen sanitair, wand- en vloertegels
Mechanische ventilatie aanbrengen
Riolering vernieuwen
Keuken
Keukenblok vervangen
Wandtegels aanbrengen
Mechanische ventilatie aanbrengen
Badkamer
Wand- en vloertegels aanbrengen
Sanitair vervangen
Mechanische ventilatie aanbrengen
Electra
Meterkast uitbreiden en aanpassen
Rookmelders aanbrengen
Binnenriolering
Vernieuwen
De raming van de kosten voor woningtype Ganzedijk 26-28 bedraagt bij boven omschreven
werkzaamheden (zowel energie als geriefmaatregelen) € 67.000,00 exclusief btw per woning
Groningen, oktober 2008
72

Bijlage B-IV
Betrokkenheid, Belangstelling, Verbetering
Energieneutraal Ganzedijk-Hongerige Wolf? Het
kan!
Op de energiedag Ganzedijk-Hongerige Wolf zijn 15 bewoners een hele dag aan de slag gegaan rond
de vraag hoe Energieneutraal Ganzedijk eruit kan zien en hoe je dat kan bereiken. Het was de eerste
energiedag die specifiek voor en door bewoners is georganiseerd, met behulp van bureau ROiD
ruimte en duurzaamheid en financiële ondersteuning van provincie, gemeente en corporatie. Ook zij
zijn geïnteresseerd in de uitkomsten, want energie en klimaatbeleid staat ook bij gemeente en
corporatie op de agenda. En zonder de inzet van bewoners en bedrijven lukt het niet om die doelen te
bereiken.
Het was een succes, bewoners konden prima uit de voeten met het onderwerp en wisten goed aan te
geven wat ze belangrijk vinden. De dag leverde daarmee letterlijk energie op. Energie is concreet, het
is dichtbij. Je kan er direct mee aan de slag. En dat is ook gebeurd.
Snelcursus energie
Aftrap door Pauline Westendorp
Diverse enthousiaste presentaties hebben
bijgedragen aan de gesprekken. Onder andere
Pauline Westendorp van NEWNRG, Gerrit Elsenga
van Grontmij en Paul Tameling van het
Informatiepunt duurzaam bouwen, Joop Boer van
de Stichting Zonnewijzer en Dick van Elk van de
Vereniging Windvogel over potenties van
windenergie. In wezen kregen de bewoners een
snelcursus energie! Alle aspecten zijn
langsgekomen; isoleren, ventileren, zelf
opwekken, voorbeelden van elders, gedrag,
technieken, duurzaamheid, vervoer, voedsel,
samenwerken, partners zoeken en financiering.
Door Pauline Westendorp is aandacht besteed aan het waarom van
energiebesparing en het lokaal opwekken van duurzame energie. Haal energie
dichtbij huis, richt je eigen energiebedrijf op. Dat maakt je meer bewust en je houdt
zelf invloed op bijvoorbeeld de service, het salaris van de directeur, en natuurlijk de
herkomst. Pauline gaf daarmee de aftrap voor de eerste werksessie; met elkaar de
doelen afspreken. Want waar je naar toe wilt, bepaalt ook de route!
73

De eerste werksessie: wat wil je bereiken?
Klimaat
neutraal ?
CO2 Neutraal
?
Renovatie
Ganzedijk en
Hongerige
Wolf:
Energieneutraal
!
Autarkisch?
74
Je kan verschillende doelen
nastreven. Ga je voor
energieneutraal,
klimaatneutraal, CO2neutraal,
autarkisch, en valt daar ook je
eigen water, voedsel, kleding
of bouwmateriaal onder?
Voor Ganzedijk en Hongerige
Wolf is energie vooral
gekoppeld aan de renovatie.
Maar ook leeft de wens om er
op een eigen en bijzondere
manier uit te springen.
Energieneutraal is het doel
waar de bewoners zich voor
willen inzetten.
Energieneutraal betekent dat in de toekomst in Ganzedijk elk jaar evenveel energie
wordt opgewekt als er wordt gebruikt.
De beweegredenen achter dit doel zijn divers:
Bewoners willen besparen op de
energielasten en wensen een
comfortverbetering.
Milieubewust leven, voorzichtig
met de aarde omgaan.
Samen iets opzetten, je eigen
situatie in de hand nemen.
Je op een positieve manier
onderscheiden.
Met een goed plan, kan je meer bereiken; sociale samenhang, een
betere uitstraling en leefkwaliteit.

Concreet gaat het in hoofdzaak om thermische isolatie, gedrag en
productie.
Er zijn ook kanttekeningen:
75
Het is gekoppeld aan renovatie.
Het moet op de lange termijn vol te
houden zijn, geen belasting vormen voor
bewoners;
Het moet betaalbaar zijn en comfortabel.
Faseren, klein beginnen. Wat je zelf doet
en wat anderen doen, moet in de goede
verhouding staan. De eerste stap moet
een succes zijn en de schwung erin
houden. Het moet passen bij Ganzedijk,
de mensen en de problematiek.
Het begint in elk geval bij energiebesparing en renovatie. Daaraan gekoppeld een
gedragscampagne. Het grote voordeel van deze maatregelen is dat het direct geld
oplevert. Geld dat daarmee in de regio blijft en niet naar grote energiebedrijven
weglekt. Geld dat nodig is voor andere dingen, zoals voorzieningen, renovatie en
opleidingen.
De bewoners willen het doel bereiken door
samen te werken met Acantus, de gemeente
en de provincie. Maar ook door zelf actie te
ondernemen, duurzaam bouwen.

De 2 e sessie: Welke kansen biedt renovatie?
Het tweede deel van de dag wordt afgetrapt
door Gerrit Elsenga, planeconoom bij
Grontmij. Hij rekent voor dat een zonneboiler
na 12 tot 13 jaar is afgeschreven, maar dat
je al meteen 68 euro per jaar overhoudt op je
energierekening.
Paul Tameling van het Informatiepunt duurzaam bouwen gaat in op sociale
aspecten. Hij wijst op het probleem van de stijgende energielasten voor bewoners. Je
kan er vanuit gaan dat e woningen in Ganzedijk een F of G label hebben. ER moet
dus iets gebeuren anders heb je steeds minder geld, en gaat al het geld naar Nuon
of Essent. Je moet en kan het geld in de buurt houden. Energiebesparen, isoleren.
Trek je huis een warme jas aan! Ook de zonneboiler is een goede techniek. Het
energielabel wordt steeds belangrijker, en er zal op gestuurd gaan worden. Net als
bij het witgoed zal het energielabel voor woningen gaan meetellen.
Renoveren hoeft overigens niet beperkt te blijven tot na-isolatie. Ook kunnen bij
renovatie zelfs passieve woningen (woningen die geen energie meer nodig hebben)
worden gerealiseerd.
Het Informatiepunt Duurzaam bouwen adviseert bewoners en professionals over
duurzaam bouwen en is betrokken bij tal van projecten, zoals wonen ++. Paul
Tameling adviseert de bewoners in eerste instantie vooral in te zetten op besparing
en isolatie. Dat levert direct geld op en dat is ook een sociaal aspect.
Na deze twee presentaties is het tijd voor de tweede sessie en de uitwerking van
stap 1 van het plan om energieneutraal te worden.
Stap 1. Renovatie en energiebesparing
Met renovatie en energiebesparing wordt een drieslag gemaakt. Woonkwaliteit,
kosten en klimaat zijn er mee gediend. De huurders van woningen willen dat dit
kostenneutraal gebeurt. En ze willen betrokken worden bij de aanpak. In de eerste
plaats omdat het over hun woning gaat. Maar het werken aan het bewonersplan
heeft de belangstelling voor energie aangewakkerd en de kennis vergroot.
De huurders zien isolatie van de buitenschil als een grote kans om ook
de beeldkwaliteit van de woningen te verbeteren.
Ingrepen in de schil kunnen ook de mogelijkheden voor zonne energie vergroten,
door bijvoorbeeld zuidhoeken toe te voegen in de gevel (instraling van licht, warmte)
of dakvlakken op het zuiden toe te voegen.
++ . De gemeente heeft aangeboden om zich ervoor in te zetten dat de eigenaren als
collectief in aanmerking komen voor een korting op de EPA’s.
76

Een EPA is een onderzoek naar de energieprestatie van de woning en een advies
voor renovatie. De bewoners vinden dat de EPA’s dan wel zo moeten worden
uitgevoerd, dat ze passen bij het doel om zoveel mogelijk te besparen en daarna de
rest van de energie zoveel mogelijk uit duurzame bronnen te halen.
Voor zowel huurders als eigenaren geldt dat er individuele verschillen zijn. De een wil
verder gaan met energiemaatregelen dan de ander. Er moet dus ruimte zijn voor
keuzen.
Stap 2. Gedrag
Door energie te besparen met gedrag kan meer dan 15% energie worden bespaard.
Wat je bespaart kost niets. Energieneutraal bereik je makkelijker als je ook je gedrag
aanpast. Er hoeft immers minder energie opgewekt te worden. Gedrag veranderen is
moeilijk. Het informatiepunt Duurzaam Bouwen heeft aangeboden om Ganzedijk aan
te melden voor een energiebesparingsactie (met Universiteit Groningen), waarbij je
elke twee maanden een advies op maat krijgt. Hier willen de bewoners graag gebruik
van maken.
De bewoners zien gedrag als iets wat hand in hand gaat met renovatie.
De 3 e sessie: Welke mogelijkheden biedt produceren van duurzame
energie voor Ganzedijk?
Deze sessie wordt ingeleid door Joop Boer, Stichting Zonnewijzer.
Ook Joop Boer geeft het belang van energiebesparing aan. Hij staat daarna stil bij de
ontwikkeling van zonnepanelen in Nederland. De huidige regelingen zijn niet erg
gunstig. Een paneel van 100 Wattpiek levert zo’n 90 kwh. Zo’n paneel kost circa €
600,-. Je krijgt daarvoor een terugleververgoeding van 33 ct. Dat komt bovenop de
prijs van een gewone kwh die je uitspaart door het zelf op te wekken. Dus een
vergoeding van 55 ct per opgewekte kwh.
Een paneel levert dan 50 € per jaar op. In 12 jaar heb je de aanschafprijs dan terug.
Er zijn nog twee kanttekeningen: je moet de status van producent aanvragen en je
moet een teruglever meter aanschaffen. Daar zijn ook kosten mee gemoeid.
Om een heel huishouden te voorzien zijn zonnepanelen duur.
Positief is dat vraag en aanbod toeneemt. Bijvoorbeeld pv rollen, die een heel dak
kunnen vormen.
De beste plek is georiënteerd op zuid-zuid west tot zuid zuid oost.
Dick van Elk van de Vereniging Windvogel
De eerste windmolen van Windvogel is gebouwd in 1993. Als je zelf wat wilt in
Ganzedijk, gewoon doen, dan is windenergie een optie. Je kan de energie zelf
gebruiken, of ook gaan leveren.
Aan de orde komen de verschillende belangen die om de hoek kijken bij
windenergie.
Zoals geluid hinder en het effect op het landschap.
Dit vraagt nader onderzoek.
77

Windenergie is rendabel. Een windmolen levert meer stroom dan Ganzedijk nodig
heeft. Wat over blijft kan worden verkocht. Het kan een prima bijverdienste zijn van
het dorp, net zoals het dat al is voor boeren. Andere mogelijkheden zijn misschien
het verbouwen van biomassa voor het produceren van bioenergie.
De belangen moeten wel samen worden afgewogen, want er zijn ook kanttekeningen
bij windenergie.
Conclusie: De Agenda voor energie-actief Ganzedijk
De Energiedag heeft veel opgeleverd. Maar hoe ga je ermee verder?
Van belang is dat de aanpak van renovatie in samenspraak moet gebeuren. Alleen al
omdat kopers en huurders onder 1 dak wonen.
Het uitvoeren van EPA’s gaat gebeuren, de bewoners nemen hiervoor zelf het
initiatief.
Bij de renovatie wordt de beeldkwaliteit verder uitgewerkt en ook de mogelijkheden
voor passieve zonne energie. Enerzijds zijn individuele keuzen belangrijk, maar ook
het verzorgd uitzien van heel Ganzedijk.
Gedragsverandering kan worden ondersteund door deelname aan een campagne.
Het aanbod van het Informatiepunt wordt graag aangenomen.
Bij duurzame energie is vooral wind kansrijk. Maar beseft moet worden dat er
kanttekeningen zijn. De stille kwaliteit van Ganzedijk is uniek. Die moet je niet
kwijtraken. Door verschillende groepen uit te nodigen en ervaringen uit te laten
wisselen kan je hier meer inzicht in krijgen.
78

Deelnemers Energiedag Ganzedijk
Organisatie Naam Deskundigheid
ROiD ontwikkeling van ruimte en
Organisatie Energiedag en
duurzaamheid Femke Adriaens procesbegeleiding
NewNRG
Pauline Westendorp, Energie opwekking, lokaal
Amsterdam
produceren
EVA Lanxmeer duurzame wijk De heer Westendorp Bewonersinitiatief duurzaam en
Culemborg
Joop Boer
ecologisch bouwen en wonen
Stichting Zonnewijzer
Groningen
Dick van Elk
Zonne-energie
Windvogel
Reeuwijk Windenergie
Els Kolff
Els Kolff
Stedenbouwkundige en
Stedenbouw en Landschap
Finsterwolde
Gerrit Elsenga
landschapsarchitectuur
Grontmij
Drachten
Anton Remmers
Financieringsmogelijkheden
AntonEr
Boerakker Duurzaam bouwen, Architectuur
Duurzaam renoveren, verbouwen,
Paul Tameling
(wijkgerichte) projecten
Informatiepunt Duurzaam bouwen Groningen
Barbara Houtman
Consumentenvoorlichting
RUG
Groningen
Sebastiaan van der Haar
Student sociale geografie
Provincie Groningen/DHV
- Groningen Energie, duurzaam bouwen
Gemeente Reiderland Bert Groot Jebbink Klimaatbeleid en milieu
Acantus Lia Rusthoven Woonconsulent
Adviseur Beleid en ontwikkeling
Ab van Dalen
Strategisch voorraadbeheer
Bewoners Ganzedijk Eltjo Hillinga Werkgroep energie en renovatie
Bob Bruins Werkgroep energie en renovatie
Bert van der Leest Actiecomite Ganzedijk blijft
Willem Nomden Actiecomite Ganzedijk blijft
Ron Hazewinkel Actiecomite Ganzedijk Blijft
Ineke van der Hoeven Bewoner
Marieke Weites Bewoner
Loes Schrijver Bewoner
Bewonersadviseur
Geinteresseerd in vervolg
Jaap Huurman Bewonersadviseur
Milieufederatie Groningen Sander Berkepas Wijkgerichte projecten
Milieufederatie Groningen Heidi Emes (va middag) Klimaatstraatfeest
Isolatienetwerk Willem Ramaker
Geveke, directeur De heer Hans Boelema
Rabobank, Directeur Particulieren Marcel B. Wehkamp
79

Bijlage C-I
80

Bijlage D-I
WIJK-, BUURT- EN DORPSONTWIKKELING
bureau zelfkracht – de houtmanstr. 18 – 6826pj arnhem - 026.3629926 – nulmat@bos.nl – kvk.
09096930
sfeermatig verslag van
Workshop met CAB e.a. over plattelandsontwikkeling
op vrijdag 26 september 2008, 12-16 uur, in Steun-Stee te Ganzedijk
Aanwezig: Jan Dirk Gardenier (JD, directeur van CAB, Centrum voor Arbeid en Bestuur,
dagvoorzitter), de bewoners Anke Hauschild (AH), Henk Limbeek (HL) en Rikus Brader
(RB), Marije Naninga (MN, CAB), Ritske Dankert (RD, onderzoeker TU-Delft), Leo
Dijkstra (LD, landschapsontwerper, lid Netwerk Noorderstroom), Els Kolff (EK,
landschapsarchitect), alsmede bewonersadviseur Jaap Huurman (JH, verslag)
Afwezig (want we waren te vroeg klaar): Angelika Fuchs, landschapsarchitekt en docent
RB heet iedereen welkom en laat iedereen zichzelf voorstellen:
- LD bezoekt zijn eerste bijeenkomst als Noorderstroom-lid en heeft veel belangstelling
voor dit onderwerp,
- JD vertelt dat 50 jaar geleden al onderzocht is, wat men aan moest met ‘krimp’ in
Noord-Groniongen, waar vervolgens weinig van bleek en nu wil het CAB dat
onderzoek herhalen. Deze bijeenkomst wilde hij graag helpen organiseren, niet als
betaalde opdracht maar omdat hij ervan kan leren. Wellicht dat het CAB later een
onderzoek kan laten verrichten met studenten van de RUG,
- MN heeft voor het CAB vóóronderzoek gedaan naar Noord-Groningen,
- EK kwam 10 jaar geleden uit Randstad naar Finsterwolde met haar zoon, vanwege
baan in Assen. Na 2 jaar burn-out en zorgt nu voor haar gehandicapte kind. Maar heeft
daarnaast onderzoeken gedaan voor Nieuweschans en de Old’Ambt. Veel bezig
geweest met de Blauwestad en met zorgboerderijen,
- HL woont hier sinds 3 jaar, is grafisch vormgever en is hier gekomen vanwege rust,
ruimte en betaalbaarheid,
- AH woont hier sinds 1987, toen ze hier als postbode begon. “Voor mij is de polder
ontspannend”.
- RD is geboren in Friesland, bestudeerde in 2004 in Berlijn de ontvolking van de
omgeving. Bij terugkomst in Delft wierp hij zich op de handel en wandel van
corporaties, maar hield ‘krimp’ aan als hobby. Heeft daarover presentaties gegeven
aan gemeenteraden en PvdA-groepen,
- RB woont een half jaar in Hongerige Wolf bij Ganzedijk en is van begin af betrokken
geweest bij het Actie Comité Ganzedijk Blijft, de laatste maanden als voorzitter (ook
van de Vereniging Dorpsbelangen). Was de afgelopen drie weken in het Oostduitse
Meckelenburg, waar ze ontvolking bestrijden met toerisme en nu pas bezig zijn met de
inburgering van de Vertriebenen uit de voormalige communistische landen.
- JH zorgt voor het verslag en de catering
Daartoe het woord gekregen van RB, toont JD een paar grafieken en ingekleurde kaarten van
Groningen (zie subbijlage), die tonen dat de bevolking van Reiderland daalt, van de provincie
Groningen stijgt, dat er hier relatief veel bijstandsgerechtigden zijn en met name onder
jongeren, veel niet-werkende werkzoekenden, maar toch ook een groei van de werkgelegenheid.
Noord-Oost Groningen is dus een ‘perifeer’ gebied van Randstad, maar met een zich
sterk ontwikkelende hoofdstad. Hij waarschuwt voor het gebruik van voorbeelden in de
discussie in de zin van “maar ik heb een buur uit Rotterdam”, maar het te houden bij de grote
lijnen. De centrale vraag is, wat is goed voor Ganzedijk?
85

AH: “Toch zie ik een hoop import uit het Westen.”
JD reageert, dat we een aantal autonome ontwikkelingen moeten onderkennen, zoals de
krimp: er komen wel nieuwe bij, maar er vertrekken er ook. Anderzijds gaan er veel mensen
dood en worden weinig babies geboren. De stedelijke omgeving wordt steeds aantrekkelijker,
niet omdat er extreem veel nieuwe huizen bijkomen, maar omdat je makkelijk huizen kunt
verkopen. En welke knoppen heb je dan om aan te draaien? De oude Philips-fabriek van
Winschoten is niet meer. Een CAB/onderzoek voor de Noordelijke Ontwikkelings
Maatschappij toont aan, dat bedrijven dicht bij hun klanten willen zitten en in de Randstad
wonen nu eenmaal de meeste mensen. Maar soms zie je ergens een opleving, zoals in
Pieterburen, omdat iemand daar zeehonden ging opvangen. En als dan weer het gerucht zegt,
dat de opvang weggaat, dan sluiten alweer zó een paar gastverblijven.
EK noemt, dat Finsterwolde net zo aantrekkelijk werd als Pieterburen, maar dan vanwege de
´oude´ Waalkens, die zijn stallen openstelde voor exposities en dat trok weer nieuwe
kunstenaars, zoals een klokkengieter (de één-na-grootste van het land) en een orgelbouwer,
die nu gevestigd is in het oude gemeentehuis
JD zegt dus dat het belangrijk is te zoeken naar de kleine initiatieven, die niet van bovenaf
opgelegd worden.
RB noemt de fotograaf en een van beste speeltoestelmakers van Europa en zegt, dat dit soort
intiatieven meer gestimuleerd moet worden.
AH meldt, dat er vroeger al een speeltuin was, maar dat daarna veel ´asocialen´ hier werden
gedumpt. Daar zijn de problemen mee begonnen, waarna de gemeente het dorp ook liet
verslonzen door bijvoorbeeld minder te maaien.
LD vraagt naar bezitsverhoudingen hier en mist visie van de gemeente.
RB zegt, dat zich hier een autonome ontwikkeling heeft voorgedaan na publicatie van het
KAW-rapport׃ dat riep veel verzet op en dat leverde niet alleen deze Steun-Stee op, maar ook
een lijst van veertien huishoudens die hier graag willen komen wonen.
RD meent, dat de corporatie over de hele regio gaat en ´bevolking loopt terug´ betekent meer
ouderen-woningen en minder gezins-woningen. Het KAW-rapport was trouwens genuanceerder
dan de publiciteit.
RB zegt, dat juist de presentatie erg ongenuanceerd richting sloop ging.
RD vervolgt, dat er vaak te simpele oplossingen worden gekozen voor complexe problemen.
Ten onrechte is verwezen naar Delfzijl als vergelijking, want hier gaat het om een hele
gemeenschap. Hier moet gepraat gaan worden met het grote aantal eigenaar-bewoners.
LD vindt, dat corporaties te veel aan geld - en te weinig aan de mensen denken. Alleen maar
sloop is een te simpele oplossing.
EK verwijst naar Rotterdam, waar je slechte huizen voor weinig geld kunt kopen, als je er
maar mee aan de gang gaat. Dat trekt creativiteit aan.
RB zegt, dat hier een sterkere krimp, volgens het KAW-rapport, voorzien wordt dan elders.
De gemeente moet voorzieningen treffen om die negatieve scheefgroei te corrigeren.
86

JD concludeert, dat we het wel met elkaar eens zijn, dat er sprake is van ´krimp´. De vraag is
dan welke voordelen dat voor ons oplevert, zoals dat de huizen goedkoper worden.
AH voegt daaraan toe׃ “en dat de kans kleiner wordt, dat ik bij mijn stukje bos een buurman
krijg”.
Ja, waar tref je in deze omgeving nou zo´n mooi bosje aan bij zo´n mooi dorp, vraagt EK zich
hardop af.
JD zegt naar aanleiding van de constatering van AH, dat de kleinste woningen leeg staan׃
misschien moeten die dan wel gesloopt worden.
RB antwoordt, dat je het volume van het dorp moeten laten bepalen door de behoefte van de
bewoners.
EK zegt, dat het volume bijvoorbeeld ook bepaald wordt door het verdwijnen van opleidingen
uit de omgeving, zoals die uit Winschoten naar Groningen.
Hoe dan ook, aldus JD, er is sprake van ´krimp´ en dan is de vraag voor welk soort Ganzedijkers
wij de toekomst van Ganzedijk gaan ontwikkelen.
AH vindt, dat de nieuwe Ganzedijkers alle inkomens moeten kunnen hebben.
LD bepleit een bredere ontwikkeling en verwijst naar een studie van de gemeente Groningen
in het kader van de Herstructurering, namelijk dat zegt een nieuwbouwwijk van de stad
twintig minuten verderop te bouwen.
RD constateert een denkfout bij de corporaties, die te weinig uitgaan van de wensen van
bewoners, maar hij ziet wel verandering bij corporaties, want het gaat steeds meer in de
richting van het zoeken van de voorwaarden hoe ´onze´ woningen voor ´onze´ bewoners
behouden kunnen blijven.
JD nodigt iedereeen uit om buiten van het lekkere weer te genieten.
PAUZE
JD hervat, dat hij geen concreet voorstel uit deze discussie verwacht, maar meer een suggestie
voor een richting.
AH zoekt het in de richting van toeristische ontwikkelingen, hoewel het dorp daarmee niet
rustiger wordt!
EK heeft al eerder in Ganzedijk mogelijkheden genoemd: milieuwijk met schone (wind)energie,
groene wijk, zorgbuurt, beestenbuurt of zelf-doe-wijk. En dan uitgaan van de kracht
van de bevolking.
RB benadrukt Ganzedijk’s rijkdom met zijn fauna en flora en zegt, dat daar een bezoekerscentrum
aan gewijd zou kunnen worden. ‘En aan de nachtelijke donkertes’.
JD meent dat rust-en-ruimte niet voldoende zijn. Er verdwijnen al veel goedkope woningen.
Wat is er nodig? Dat iedereen in principe kan blijven of komen wonen?
EK gelooft in de kans om woningen zich vrij, óók aan de voorkant, zich te laten uitbouwen.
87

JD merkt op, dat het opvallend is, dat er in Noord-Duitsland veel meer woningen in dorpen
tijdelijk te huur worden aangeboden dan hier.
EK vindt, dat wij met zulke initiatieven ons in het midden van netwerken moeten weten, zoals
het Pieterpad er een is.
RD zegt, dat corporaties dus veel meer moeten zoeken in de richting van te-woonconstructies,
waarmee eigenaar-bewoners ook wat ontlast kunnen worden, als zij hun bezit
onverhoopt niet kwijt kunnen raken.
LD reageert, dat er een lange termijn visie nodig is voor het platteland, die natuurlijk breder
moet zijn dan voor Gansedijk alleen. Hij bepleit de vorming van een Vereniging van
Eigenaren in Ganzedijk.
RD vult in, dat daarin de volgende elementen zullen zitten: rust-ruimte-vrijheid, bescheidenheid-want-het-gaat-om-kleine-veranderingen
èn je moet je verplaatsen in de posities van
gemeenten en corporaties, die beide veel meer ruimte moeten geven aan kleine initiatieven.
RB concludeert, dat Ganzedijk nu niet op een nulpunt begint, maar ergens onder nul zit,
omdat het zo’n dreun heeft gehad met al die stigmatisering door de makers van het
slooprapport en de uitlatingen van de opdrachtgevers. Die zijn nu verplicht Ganzedijk weer
een dreun de goede kant op te geven. Dat kan wat hem betreft met een marktonderzoek: met
welk thema krijgt Ganzedijk de beste toekomstperspectieven?
JD heeft veel optimisme voor Ganzedijk gehoord vanmiddag. Straks zal er een
goede inventarisatie van ideeën van de bewoners moeten komen. Die moeten vervolgens op
haalbaarheid onderzocht worden. Hij dankt alle aanwezigen voor hun inbreng.
EK voegt daar een mooie fotokaart aan toe, die zij uitdeelt.
RB dankt iedereen voor de ideeën en inspiraties en zegt erop te vertrouwen, dat deze
workshop in het genoemde onderzoek zeker een vervolg zal krijgen.
Arnhem, 30 sept. 2008, JH
Subbijlage: 1
88

SUBBIJLAGE
9000
8500
8000
7500
7000
6500
6000
5500
Bevolkingsontwikkeling Reiderland 1960-2025
5000
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025
605000
555000
505000
455000
Bevolkingsontwikkeling provincie Groningen 1960-2025
405000
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025
© Bureau CAB-Groningen, 2008
89

Bijlage E-I
WIJK-, BUURT- EN DORPSONTWIKKELING
bureau zelfkracht – de houtmanstr. 18 – 6826pj arnhem - 026.3629926 – nulmat@bos.nl – kvk.
09096930
sfeermatig verslag van
Workshop met SEV over toekomstige structuur
op donderdag 11 september 2008, 11-14 uur, in Steun-Stee te Ganzedijk
Aanwezig: Lex de Boer (directeur van SEV, Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting), de
bewoners Bob Bruins, Jan de Groot, Ronnie Hazewinkel, Sara Lich, Gerda Loorbach (vóór
lunch), Willem Nomden en Leo de Raad (vóór lunch), alsmede bewonersadviseur Jaap
Huurman
Ronnie heet iedereen welkom, verexcuseert met name mede-lid van Werkgroep E, Bert van
der Leest, en geeft Lex de gelegenheid zichzelf voor te stellen: 8 jaar ambtenaar VROM, 15
jaar organisatie-adviseur (fusies, conferenties, o.a. Stadskanaal), 5 jaar directeur van een
woningcorporatie in Leiden en sinds maart jl. directeur van de SEV. Hij legt uit, dat er twee
aandachtsvelden van de SEV zijn, die raken aan Ganzedijk, namelijk
‘bevolkingsontwikkeling of krimp’ (zelf met Delfzijl bezig, voorts Noord-Friesland, Parkstad-
Limburg en Zeeland) en ‘bewonerszelfsturing’ al of niet met woningcorporaties.
Sara legt uit, hoe we aan de opdracht van het Bewonersplan gekomen zijn en voegt toe, dat
we niet gezien willen worden als òf huurders òf eigenaren, maar dat we allemaal in Ganzedijk
willen blijven wonen.
Leo verduidelijkt de moeilijke situatie waar we in zitten met een voorbeeld: de aankoop van
een woning is bijna rond, óók met een bank, dan moet er een taxatie gemaakt worden en dan
vallen ‘Ganzedijk’ en ‘sloop’ en gevolg is, dat de aankoop/verkoop niet door gaat.
Anderen melden hoe lang zij hier al wonen, variërend van ‘sinds 1960’ (Bob), ‘al 33 jaar’
(Jan) tot ‘mijn hele leven’ (Willem).
Ronnie legt uit, waar het Actie Comité en de werkgroepen mee bezig zijn en hoever we
gekomen zijn met Hoofdstuk E.
Lex constateert, dat Viaductstraat, BOM, Papaverhof en Hoenderloo verschillendsoortige
voorbeelden zijn en vraagt, welk van de vier het meeste aanspreekt.
Ronnie antwordt: Papaverhof, omdat huurders en eigenaar-bewoners in één organisatie zitten
en omdat een woningcorporatie hen helpt.
Op vraag van Lex wordt uitgelegd, dat hier onduidelijk is, wat Acantus wil. “Leegstand en
verpaupering gaf de grote wrijving”, aldus Gerda. Maar er zijn verbeteringen merkbaar:
leegstaande huizen zijn netjes gemaakt, we hebben een contactpersoon en ze reageren nu snel
op klachten.
Eigenlijk begrijpt Lex niet, wat het probleem is: Acantus kan gewoon verhuren, particuliere
eigenaren kunen verder, maar het rare is: wie gaat dan over de toekomst.
90

Leo antwoordt, dat nu iedereen op ons plan wacht en dat de gemeenteraad daar dan eerst over
moet beslissen.
Lex constateert, dat er natuurlijk wel een probleem is: in Delfzijl bijvoorbeeld zijn enkele
duizenden huishoudens weggezogen door de stad Groningen met name. Waar gaan de
kinderen op school?
Sara: in Finsterwolde en Winschoten.
Volgens Lex zijn de centrale vragen: hoe houd je je dorp levend?, wat is daarvoor nodig? En
wie wil daaraan trekken?
Willem zegt, dat vrijwel iedereen, óók de meeste jongen, hier willen blijven wonen, maar dat
zij daarvoor geen kans krijgen.
Gerda: “onze zoon zegt: gaan jullie later maar naar een verzorgingstehuis, want dan kan ik in
ons huis blijven.”
Ronnie ziet als één van de problemen, dat hier voor ouderen die eigenlijk niet weg willen
geen woningen zijn met alleen-begane-grond. Maar er is hier laatst een gepensioneerde van de
KLM komen wonen en die wil ook niet weg.
Lex vat samen, dat er in het concept-Bewonersplan veel ambities zitten.
Ja, aldus Sara, omdat zo’n sloop-overval niet weer mag gebeuren.
Leo: we willen kwaliteit, géén ghetto, zelf wilde ik eerst weg maar nu is het al een stuk beter,
maar het stigma van “Ganzedijk’ blijft je achtervolgen.
Lex ziet twee extremen in het concept-Bewonersplan: aan de ene kant dat woningen gewoon
weer gebruikt gaan worden met een sociaal beheer en aan de andere kant, dat jullie er een stel
voorzieningen bij willen hebben. De vragen zijn: wat moet je organiseren? En wie moet je
daarbij inschakelen? “Mijn uitgangspunt is, dat de kern van Ganzedijk zichzelf wel redt” Na
de lunch gaan we de vragen beantwoorden.
LUNCH, Gerda en Leo nemen afscheid. Daarna:
Lex inventariseert wat de vragen zijn:
- Bij wie moet het eigendom van de huurwoningen komen of blijven?
- Moet er voor renovatie alleen geïnvesteerd worden in de huurwoningen of in alle
woningen? En van wanneer dateert de laatste ingreep?
Op de laatste vragen wordt geantwoord, dat het om alle woningen moet gaan (huur èn koop)
en dat de laatste verbeteringen, zoals kunststof kozijnen al 25 jaar geleden zijn aangebracht.
Lex inventariseert verder:
- Jullie willen een stevige isolatie. Welnu, het inpakken van een woning, inclusief goede
ventilatie, bijvoorbeeld in steenstrips aam de buitenzijde kan wel oplopen tot € 60.000
per woning en dan moeten ze weer minstens 20 jaar meekunnen.
- Wat willen jullie met het beheer van het dorp, het groen en het opruimen van
zwerfvuil?
Wat betreft de laatste vraag is iedereen het erover eens, dat dat allereerst de taak van de
gemeente is, maar dat het toezicht, de inspectie en een regelmatige schouw ook door en met
91

de bewoners verricht kunnen worden. Het kan zelfs met een buurtbeheerder, als die maar
betaald wordt voor het werk.
Lex vervolgt:
- Dan zijn er de voorzieningen als de molen, fietsroutes, een dorpshuis en zelfs een
panenkoekenhuis en een conferentieruimte. Voor dat laatste heb je ondernemers nodig
en de vraag is, of die er zijn. De molen is een interessante plek, maar daar kan vaak
moeilijk bijgebouwd worden, in verband met de vrijheid-voor-de-wind. Maar hoe
draait straks het buurthuis?
Ronnie: die moet op vrijwilligers kunnen draaien, zoals nu alle activiteiten van de
activiteitencommissie. En tegenover de molen is nog plek, waar een boerderij is afgebrand.
Anderen zijn het met hem eens, dat een ontmoetingsplek, een dorpshuis, die ook echt van het
dorp is en niet van een particuiliere stichting, zoals die bij Hongerige Wolf, een breed
gedragen wens is.
Lex vervolgt, dat hij ergens heeft gelezen over de speelvoorziening en hij krijgt de toelichting
van het zogeheten Multifinctioneel Ontmoetings Punt (MOP), dat door de gemeente is
aangeboden. Lex: “altijd accepteren, zo’n aanbod!” Hij vervolgt zijn inventarisatie:
- Er kan een Vereniging van Eigenaren komen, waar eventueel óók Acantus lid van
wordt, maar ook is mogelijk dat Acantus zelf aktief wordt met investeren en verkopen
òf zelfs weer aktief aankopen.
Willem vraagt, of we ons van Acantus kunnen afsplitsen?
Lex antwoordt, dat het dorp dat op moet kunnen brengen: òf alle bewoners kopen, òf Acantus
moet willen verkopen en tegen een zo laag mogelijke bedrijfswaarde aan een Dorpsvereniging
van Eigenaren. Hij wijst daarbij op een zogeheten ‘weggeef-regeling’ in Rotterdam, met de
voorwaarde dat bewoners zelf gaan investeren met een lening. Maar moeten alle woningen
blijven staan? Tijdens de lunchpauze hoorde ik, dat er best een paar woningen vervangen
mogen worden door nieuwbouw.
Sara reageert, dat dat ook de woorden waren van Gedeputeerde Pim de Bruijn. Voorwaarde
voor het dorp is dan, dat er zeer goed-betaalbare huurwoningen voor terug moeten komen. We
zijn bang voor de hele grote huursprongen vanwege comfortverbetering met isolatie en cv en
houden daarom het liefst alles in eigen hand.
Lex licht toe, dat er huurtoeslagen verstrekt kunnen worden voor huren onder de € 420. Maar
hij herhaalt, dat alles ervan afhangt, of Acantus door wil als verhuurder. Zo niet, dan kun je
denken aan een constructie met een Vereniging van Eigenaren, met alle voorwaarden van
dien, want alle bewoners moeten daarin meegaan en wat doe je met het risico, dat er een
huurwoning lang leeg blijft staan of iemand de huur niet betaalt. Dan moeten de anderen de
kosten van een deurwaarder betalen, bijvoorbeeld. Hij vraagt wat de huren nu zijn.
Het antwoord: tussen de 250 en 320 per maand.
Lex biedt aan een financieringsmodel te maken voor de overname van zeg: 20 woningen, op
basis van de nu betaalde huren. Hij vervolgt, dat de overige voorzieningen niet in dezelfde
organisatie van Vereniging van Eigenaren hoeft te worden ondergebracht, maar dat er wel een
soort bundeling moet zijn, omdat dat het vertrouwen versterkt in de gezamenlijke zorg voor
de toekomst van Ganzedijk. Hij ziet mogelijkheden voor de SEV om een dergelijk
veranderingsproces van Ganzedijk te begeleiden. Hoe zit het met die MOP?
92

Sara antwoordt, dat Finsterwolde nu een voetbalkooi krijgt en dat Acantus daar ook geld in
stopt.
Lex beaamt, dat steeds meer corporaties investeren in leefbaarheid en Ronnie voegt toe, dat
Acantus nu een fonds heeft voor dorpshuizen en de laatste dorpswinkels.
“De hoofdvraag”, aldus Lex, “is en blijft, hoe je de eigendommen van de huurwoningen en in
relatie daarmme ook van de overige woningen gaat organiseren”. Hij ziet twee varianten:
1. We vragen Acantus de woningen op orde te brengen en gewoon te verhuren en
2. We regelen het zelf in een Vereniging van Eigenaren, waarbij gezamenlijk onderhoud
van huur- en koopwoningen goedkoper is, dan apart. Er kunnen lagere verkoopprijzen
afgesproken worden met regelingen als Sociale Koop en Koopgarantregelingen,
waarbij de latere terugkoop tegen van te voren afgesproken prijzen plaatsvindt.
Daarnaast moeten nog twee andere taken ondergebracht worden
3. De maatschappelijke voorzieningen onderbrengen in een aparte organisatie en
4. De openbare ruimte laten aan de gemeente met een regelmatige gezamenlijke schouw
met de bewoners.
Hij suggereert, dat het straks aanmerkelijk makkelijker praten is met Acantus, wanneer de
mogelijkheid open gehouden wordt dat hier en daar een tweetal, bijvoorbeeld te kleine
huurwoningen vervangen kan worden door nieuwbouw. Lex sluit af met het aanbod dit
weekend een en ander voor ons op papier te zetten.
Ronnie dankt een ieder voor de inbreng, met name Lex de Boer van de SEV en sluit de
workshop.
Arnhem, 11-09-08,
Jaap Huurman
93

Bijlage E-II
Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV) - Innovatie in Wonen
Postbus 1878 | 3000 BW Rotterdam | Kruisplein 25 R | 3014 DB Rotterdam | sev@sev.nl | 010 - 282 50 50
Organiseren van vertrouwen in het dorp
(door Lex de Boer, directeur van de SEV)
Rotterdam, 22 september 2008
Bewoners, corporatie en overheden hebben heel verschillende beelden bij de toekomst van
Ganzedijk.
• Gemeente en provincie kijken vanuit het perspectief van krimp. Het aantal huishoudens neemt
af, met leegstand als gevolg. Daardoor ontstaat een negatieve spiraal, die moet worden
omgebogen.
• De corporatie kijkt ook vanuit de exploitatie van haar woningen. De woningen met de laagste
kwaliteit zullen het moeilijkst te verhuren zijn. De afweging tussen sloop of investeren wordt
tegen die achtergrond gemaakt.
• De bewoners zien het dorp primair als een gemeenschap. De woningen zijn een middel om
die gemeenschap in stand te houden. Zij erkennen, dat sommige woningen kwalitatief minder
zijn, maar dat mag er niet toe leiden dat de gemeenschap uiteenvalt.
Het grote verschil tussen deze invalshoeken is de mate van vertrouwen in het dorp, zowel in de
sociale gemeenschap, als in de woningen. Dat vertrouwen heeft direct financiële implicaties op zowel
korte (verkoopbaarheid) als lange (waardeontwikkeling) termijn. In deze notitie spelen we met
varianten van eigendom, waarbij dat vertrouwen van de bewoners wordt vertaald in het overnemen
van concrete financiële risico’s.
Variant 1: Bewonerscollectief
Er is een sterke wil onder de huidige bewoners van Ganzedijk om in het dorp te blijven. Een groot
aantal bewoners is er geboren en getogen. De huidige woningen zijn voor hen betaalbaar. Er is
behoefte aan onderhoud, renovatie en investeringen in de energiezuinigheid van de woningen, maar
de kostenstijging die daar wellicht het gevolg van is, moet beperkt blijven. Dit is naast de gehechtheid
aan het dorp ook een belangrijke reden voor de ernstige bezwaren van de bewoners tegen sloop.
Voor de kopers van zowel de met sloop bedreigde woningen als de overige woningen van het dorp
geldt bovendien, dat de onzekerheid over de toekomst van het dorp de waarde en verkoopbaarheid
van hun woningen rechtstreeks aantast. In de meest vergaande variant kan daarom gekozen ervoor
gekozen worden van Ganzedijk een autonome enclave te maken. Dat houdt in:
Rechtsvorm: Alle bewoners samen voormen een vereniging van eigenaren:
Eigendom: Alle huurwoningen worden aan de bewoners verkocht. Voor die
huishoudens, die geen financiering kunnen krijgen voor aankoop blijft de
woning huur. De betreffende woning wordt eigendom van de VVE
Ganzedijk.
Woningkwaliteit: wordt de verantwoordelijkheid van de eigenaars
Omvang van het dorp: Sloop leegstaande (huur)woningen hoeft niet te worden uitgesloten,
eventueel na woningruil gezien de nu veelvoorkomende variant huur en
koop
Woningtoewijzing: De huisvestingsverordening wordt voor Ganzedijk buiten werking gesteld.
De bewoners gaan zelf over toewijzing.
Waardeontwikkeling: Komt ten gunste of ten laste van de bewoners.
Openbare ruimte en
publieke voorzieningen Kunnen door de gemeente aan de VVE worden overgedragen (voorbeeld
uit SEV-experiment Bloemkoolwijken Zwolle).
Belangrijkste voordeel van deze variant is de volledige autonomie; belangrijkste risico, dat de
bewoners alles onderling zullen moeten regelen. Dat is bij huurachterstanden en onderhoud lastig,
maar er zijn ook VVE-beheersders die dat in opdracht van de VVE kunnen doen
94

Variant 2: Individuele bewoners samen verantwoordelijk
In de tweede variant, kopen alle bewoners individueel. Daarbij zal de corporatie, gezien de
inkomenssituatie van sommige huurders lage prijzen moeten vragen, wat gezien de toekomstplannen
mogelijk zou moeten zijn. Hiervoor is bijvoorbeeld het concept van de “klus-woning” (SEV experiment
met het Wallisblok in Rotterdam) een reële mogelijkheid. De corporatie is van zijn exploitatierisico af,
de bewoners worden –onder voorwaarde van een minimale investering in de om niet verkregen
woning- eigenaar.
Rechtsvorm: De bewoners vormen een vereniging van eigenaren
Eigendom: Individuele bewoners
Woningkwaliteit: Wordt de verantwoordelijkheid van de eigenaars
Omvang van het dorp: Sloop leegstaande (huur)woningen hoeft niet te worden uitgesloten,
eventueel na woningruil gezien de nu veelvoorkomende variant huur en
koop onder één kap
Woningtoewijzing: Via verkoop
Waardeontwikkeling: Komt ten gunste of ten laste van de bewoners.
publieke voorzieningen Eigendom gemeente, beheer bewoners
Variant 3: Corporatie als steun in de rug
Als de corporatie zijn financieel risico niet zou willen overdragen, maar wel willen delen met de
bewoners, dan is er de mogelijkheid om de bewoners via het model van Sociale Koop (SEV
experiment Dudok Wonen Hilversum). In dat model verkoopt de corporatie gedeeltelijk aan de
bewoners, daarin kan per bewoner worden gevarieerd. Het restant wordt door de corporatie in
erfpacht aan de bewoners gegeven. Daarover wordt dus een erfpachtcanon betaald, het koopdeel
wordt door de bewoner betaald (daarover is hypotheekrenteaftrek mogelijk). Als de bewoner vertrekt
of overlijdt, wordt de woning in eerste aanleg weer tegen vastgestelde waarde terugverkocht aan de
corporatie.
Rechtsvorm: De bewoners vormen een vereniging van eigenaren
Eigendom: Individuele bewoners
Woningkwaliteit: Wordt gedeelde verantwoordelijkheid van eigenaars (vol eigendom en
Sociale Koop) en corporatie (voor de niet-verkochte woningen)
Omvang van het dorp: Sloop leegstaande (huur)woningen hoeft niet te worden uitgesloten,
eventueel na woningruil gezien de nu veelvoorkomende variant huur en
koop
Woningtoewijzing: Via de corporatie
Waardeontwikkeling: Komt deels ten gunste of ten laste van de bewoners deels van de
corporatie.
Publieke voorzieningen Eigendom gemeente, beheer bewoners
Verkenning optie Sociale Koop toepassen in Ganzedijk
Basisvariant
Uitgangspunt: gezien sloopvoornemen is boekwaarde nul. Corporatie kan opbrengast inzetten als
risicogarantie en/of voor investeringen in Ganzedijk. Sloopvariant is hierin nog niet meegenomen
Opzet: woning wordt verkocht onder voorwaarden van Sociale Koop, tegen 50% van de verkoopwaarde.
Basisgegevens
huurprijs 280
verkoopwaarde (voor renovatie) 80000
kosten renovatie 30000 (m.n. isolatie-ingreep)
aanname waarde na renovatie 95000 (toename = 50% van renovatiekosten)
rente hypotheek 5,60%
95

Basisvariant eerst koop, dan renovatie, geen bijdrage Accantus
Percentage koopsom 50%
Koopsom Sociale Koop 40000
renovatie 30000 (isolatieingreep) 65 jaar
kosten koper 8000 wao
financieren 78000 aow
vereist inkomen vlgs NHG norm 19100
maandlast vlgs Funda,
levenhypotheek) 292 kan wrs goedkoper
onderhoudsnorm 140
globale maandlast 432
Risico restschuld bij doorverkoop
doorverkoop bij 0% koopmarktontw. 95000
Terugbetalen corporatie 40000
Opbrengst 55000
Schuld hypotheek 78000
Restschuld -23000
96

Variant renovatie met bijdrage Accantus, dan koop
Percentage koopsom 50%
Verkoopwaarde 95000
Koopsom Sociale Koop 47500
renovatie 0 (isolatieingreep) 65 jaar
kosten koper 9500 wao
financieren 57000 aow
vereist inkomen vlgs NHG norm
maandlast vlgs Funda
16000
levenhypotheek 214
onderhoudsnorm 140
globale netto maandlast 354
97
kan wrs
goedkoper
Risico restschuld bij doorverkoop: 0% groei
scenario
Waardeontwikkeling 0%
doorverkoop prijs 95000
Terugbetalen corporatie 47500
Opbrengst 47500
Schuld hypotheek 57000
Restschuld -9500 (restschuld conform kosten koper, is normaal)
Risico krimp (waardedaling
koopmarkt) -23750
Investering Acantus in renovatie 30000
Directe opbrengst verkoop Accantus 47500
Netto kasstroom bij verkoop 17500 inzetbaar voor div ingrepen, risico krimp?
Kasstroom bij doorverkoop 47500
Resultaat (nominaal!) 65000
Risico krimp (stel 50% waardedaling) -23750 50% van uitgestelde betaling SK)
Variant deel slopen? Hoeveel woningen slopen?
Kosten aankoop particuliere woningen
Boekwaarde voor Acantus verhuurde woningen
Varianten starterslening en koopsubsidie: leggen risico waarde-ontwikkeling volledig bij eigenaar
bewoners!
Inkomen en financieringscapaciteit (vlgs NHG)
inkomen. financieringsruimte
18000 69000
19000 78000
20000 86000
21000 93000
22000 98000
gerealiseerde koopsommen
grotere
won kleinere won
Accantus, 2003 87500 70000
Particulier, 2007 90000