Aard en omvang van (gedwongen) prostitutie - Prostitutie.nl

Aard en omvang van (gedwongen) prostitutie
onder minderjarige (allochtone) meisjes
Liesbeth Venicz
Ine Vanwesenbeeck
Nederlands Instituut voor Sociaal Sexuologisch Onderzoek
Oudenoord 182, 3513 EV Utrecht
Tel.: 030 - 230 40 10/Fax: 030 - 234 24 58
E-mail: nisso@nisso.nl
Informatie- en Documentatiecentrum: 030 - 236 77 50
E-mail: library@nisso.nl

Een exploratief onderzoek uitgevoerd door:
Nederlands Instituut voor Sociaal Sexuologisch Onderzoek (NISSO)
in opdracht van:
Ministerie van Justitie, Sector Criminaliteitspreventie en Slachtofferzorg van de Dienst
Preventie, Jeugd en Sanctiebeleid.
Oktober 1998

Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 Introductie
1.1 Waarom onderzoek? 5
1.2 Doelstelling 6
1.3 Definities 6
1.4 Vraagstelling 7
1.5 Opbouw van het rapport 7
Hoofdstuk 2 Bestaande literatuur over minderjarige prostituees
2.1 Recente Nederlandse studies 9
Omvang van prostitutie door minderjarige (allochtone) meisjes
10
Vaak genoemde etnische groepen 11
Dwang of keuze 12
2.2 Conclusies 14
Hoofdstuk 3 Methoden van onderzoek
3.1 Selectie van regio’s 15
3.2 Selectie van informanten 15
3.3 Vragenlijsten en interviews 16
3.4 Respons, non-respons en de aard van de contacten
18
Hoofdstuk 4 Cijfers en het gebrek daaraan
Het aantal minderjarige (allochtone) meisjes in de prostitutie
4.1 Het aantal meldingen 19
4.2 Volledigheid en betrouwbaarheid van de gemelde aantallen contacten
21
Gebrekkige en ontbrekende registratie 22
Organisatorische belemmeringen 23
Morele en emotionele beladenheid 23
Subjectieve, vertekende waarneming 23
P
ag
.

4.3 Een voorzichtige extrapolatie 24
4.4 Het ‘dark’ number 25
4.5 Etnische achtergronden van minderjarige prostituees in Nederland
4.6 Ontwikkelingen in de tijd
27
29
Hoofdstuk 5 Loverboys en handelaren
De mate van dwang onder minderjarige prostituees
5.1 De mate en de middelen 31
5.2 De daders en hun achtergronden 33
5.3 Chinese prostituees: de asielprocedure als afvalbak
36
5.4 Nigeriaanse prostituees: de asielprocedure als wegzetplek
37
5.5 West-Afrikaanse prostituees: tussen handelaren en misbruikmannen
38
5.6 Oost-Europese prostituees: de lange armen van de maffia
39
5.7 Marokkaanse prostituees: gevallen voor de methodes van de loverboy
40
5.8 Dwang op de werkvloer 41
5.9 Minderjarigen die voor zichzelf werken: de zakgeldprostitutie
5.10 Ontwikkelingen in de tijd
41
42
Hoofdstuk 6 Van probleem naar probleem
Achtergronden en werkomstandigheden van minderjarige
prostituees
6.1 De leeftijden bij aanvang van het prostitutiewerk 45
6.2 Achtergronden en problemen van minderjarige prostituees
45
6.3 Een problematische gezinsachtergrond 47
6.4 Thuis weggelopen 48
6.5 Seksueel misbruik 48
6.6 Psychische problemen en zwakbegaafdheid 49
6.7 Illegaliteit 50
6.8 Sociaal isolement 50
6.9 Thuisloosheid 50
6.10 Druggebruik 51
6.11 Werkomstandigheden 52
Hoofdstuk 7 Helpen, opsluiten of uitzetten
(Allochtone) minderjarige prostituees bij hulpverlening en
politie
7.1 Contacten met hulpverlening en politie 55

7.2 Wat doen hulpverlening en politie? 56
7.3 Resultaten van hulpverlening 59
Hoofdstuk 8 Conclusies en aanbevelingen
8.1 De omvang van jeugdprostitutie,
in het bijzonder door allochtone meisjes 63
8.2 De mate van dwang en de achtergronden van de daders
64
8.3 Achtergrondfactoren en -omstandigheden 64
8.4 Contacten met politie en hulpverlening 65
8.5 Aanbevelingen 65
Registratie van jeugdprostitutie 66
De politie en het bestrijden van gedwongen prostitutie
door minderjarigen 66
Beleid ten aanzien van asielzoekers 67
De hulpverlening aan minderjarige prostituees 68
Preventie 68
Vervolgonderzoek 69
Literatuurlijst 71
Bijlagen 73

Hoofdstuk 1
Introductie
1.1 Waarom onderzoek?
‘Verdachte kinderprostitutie in de cel na tips Marokkanen’, kopte het Utrechts Nieuwsblad op 29 april
1997. Het artikel beschrijft hoe, na tips van verontruste Marokkaanse vaders, een man gearresteerd
kon worden die minderjarige Marokkaanse meisjes zou hebben aangezet tot prostitutie. Het artikel is er
een in een reeks van publicaties waarin allochtone prostituees een hoofdrol spelen. Iedere keer zou er
sprake zijn van gedwongen prostitutie. Marokkaanse meisjes lijken door hun mannelijke
leeftijdgenoten tot prostitutie gedwongen te worden. Ook verdwenen minderjarige Nigeriaanse
asielzoekers worden het slachtoffer van vrouwenhandelaars. Dat vertelde in 1996 de schepen van
Antwerpen, Patsy Sorensen, aan de pers. Volgens Sorensen, die naast haar werk in de Antwerpse
gemeenteraad ook bij Payoke, de Belgische organisatie voor prostituees, actief is, vormt Nederland
een belangrijke doorvoerhaven voor (minderjarige) Nigeriaanse prostituees (Bouma 1996).
Hoewel jeugdprostitutie door velen als een maatschappelijk probleem wordt gezien, doen
minderjarigen die zich aanbieden als prostituee niets strafbaars. Degenen die gebruik maken van de
diensten van een minderjarige prostituee onder de 16 jaar zijn wel strafbaar. Volgens artikel 245 van
het Wetboek van Strafrecht is seksueel contact met een meisje onder de 16 jaar verboden. Bij meisjes
tussen de 12 en 16 wordt degene die seksueel contact met een meisje heeft, in dit geval de klant,
echter alleen vervolgd wanneer haar wettelijke vertegenwoordigers of de Raad van de
Kinderbescherming namens de minderjarige een klacht indienen, het zogenaamde ‘klachtvereiste’. Bij
seksuele contacten met meisjes onder de 12 is een klacht niet nodig om de dader te vervolgen.
Seksuele handelingen met hen zijn zonder meer strafbaar (artikel 244).
Op 1 juli 1997 heeft de regering een wetsvoorstel ingediend om het klachtvereiste op te heffen
wanneer een jongere zich beschikbaar stelt tot het verrichten van seksuele handelingen tegen betaling.
Dit voorstel is echter nog niet aan genomen. Een ieder die minderjarige meisjes, dus meisjes onder de
18, aanzet tot prostitutie is zonder meer strafbaar. Er hoeft niet eerst te worden aangetoond dat er
sprake was van dwang. Ook een exploitant, die een raam verhuurt aan een minderjarige of haar in een
club of privé-huis laat werken, is in principe strafbaar.
Met strafbaar stellen van de exploitatie van jeugdprostitutie maakt de wetgever duidelijk
jeugdprostitutie als niet wenselijk te zien. Ook de berichten in de media over gedwongen vormen van
prostitutie van minderjarigen zorgen de laatste tijd voor de nodige maatschappelijke onrust. Om te
bezien wat er op het gebied van de jeugdprostitutie zou moeten gebeuren, is het belangrijk goed zicht
te hebben op de mate waarin het voorkomt, op degenen die erbij betrokken zijn, en op de mate waarin
er van ‘aanzetten’ dan wel van dwang sprake is. Dit inzicht ontbreekt nog goeddeels. In het rapport van
de werkgroep ‘Kinderporno en kinderprostitutie in Nederland’, dat onlangs gepubliceerd werd, wordt
gesignaleerd dat er nauwelijks cijfers zijn over de omvang van jeugdprostitutie (werkgroep Kinderporno
en kinderprostitutie 1998). Als het gaat over het aantal en de etnische achtergrond van minderjarige
prostituees overheerst sensatiebeluste journalistieke beeldvorming tot nu toe vaak het gefundeerde
inzicht. Een genuanceerde benadering is van het grootste belang, zeker na alle negatieve
beeldvorming die er al bestaat over bijvoorbeeld Marokkaanse jongeren en asielzoekers.
Het ministerie van Justitie verstrekte het NISSO de opdracht om deze problematiek nader te
onderzoeken in een kortdurend verkennend onderzoek, waarvan hier verslag wordt gedaan.
6

1.2 Doelstelling
Het onderzoek is bedoeld om 1) een indicatie te krijgen van de huidige aard en omvang van dwang tot
prostitutie onder jeugdige, allochtone meisjes in Nederland en 2) zicht te krijgen op aspecten die van
belang zijn voor de ontwikkeling van beleid ter preventie en bestrijding daarvan. Daarnaast is aandacht
besteed aan factoren en omstandigheden, die meisjes kwetsbaar maken voor ronselpraktijken, of die
de prostitutie als noodzakelijk en/of aantrekkelijk alternatief doen toeschijnen.
1.3 Definities
We hanteren in dit onderzoek de volgende definities.
Prostituee noemen we een persoon die seksuele diensten verleent aan verschillende anderen om geld
of andere materiële zaken te verkrijgen. De prostitutie kan zowel als broodwinning plaats vinden als
incidenteel. Hoewel een prostituee in principe zowel een vrouw als een man kan zijn, wordt in dit
onderzoek de term prostituee slechts gebruikt voor vrouwen en meisjes die als prostituee werkzaam
zijn, tenzij anders is vermeld.
Minderjarig zijn meisjes die jonger zijn dan 18 jaar, de wettelijke meerderjarigheidsleeftijd.
Voor gedwongen prostitutie hanteren we de definitie zoals omschreven in de Handleiding van de
collegevergadering van Procureurs Generaal uit juni 1995, waarin als strafbaar worden aangemerkt
‘die vormen van bemiddeling of exploitatie van prostitutie die gepaard gaan met (bedreiging met)
geweld, misbruik van overwicht of misleiding’ (zie STV, 1996: 13). Deze dwang kan allerlei vormen
aannemen, van aperte (dreiging met) geweld tot emotionele manipulatie en van chantage in verband
met ontbrekende verblijfspapieren tot druk door (steeds oplopende) schulden en misbruik maken van
omstandigheden.
De term allochtoon wordt doorgaans zowel gebruikt voor de inwoners van Nederland die hier als
immigrant of vluchteling gekomen zijn, als voor de zogenaamde tweede generatie: diegenen die
minstens één zo’n immigrant als ouder hebben. In dit rapport is een onderscheid gemaakt tussen
diegenen die nog maar kort in Nederland zijn (minder dan 5 jaar) en degenen die hier geboren zijn dan
wel hier langdurig wonen. Hier is voor gekozen aangezien de verblijfsrechtelijke status van deze
groepen doorgaans essentieel verschilt. Allochtoon noemen we de meisjes waarvan minstens één
ouder in het buitenland is geboren én de meisjes die zelf in het buitenland geboren zijn en hier al meer
dan 5 jaar verblijven. Degenen die hier minder dan vijf jaar wonen, en die bijvoorbeeld illegaal of als
AMA in Nederland verblijven, worden hierna als recent geïmmigreerd omschreven.
7

AMA is de afkorting van Alleenstaande Minderjarige Asielzoeker. Het gaat hier om een kind of jongere
tot 18 jaar die zonder zijn of haar ouders asiel aanvraagt in Nederland. Voor hen is een speciale AMAregeling
ontworpen. Zij worden in eerste instantie opgevangen in speciale AMA-units binnen
bestaande Onderzoekscentra (OC’s) en gaan daarna door naar speciale kleinere wooneenheden
(KWE’s). De jongste AMA’s komen in plaats van in een OC vaak in een van de twee opvanghuizen
van de Stichting Valentijn terecht.
1.4 Vraagstelling
Het onderzoek poogt antwoord te geven op de volgende vragen:
1. In welke mate is er in Nederland, in het bijzonder in een aantal geselecteerde steden/ regio’s,
sprake van prostitutie door minderjarige meisjes, in het bijzonder minderjarige allochtone meisjes?
2. In welke mate is bij prostitutie door jeugdige, allochtone meisjes sprake van dwang door derden?
3. In geval van dwang door derden: wie zijn de daders en hoe gaan zij te werk?
4. Welke achtergrondfactoren en -omstandigheden maken meisjes vooral kwetsbaar voor
ronselpraktijken en kunnen gezien worden als risicofactoren voor dwang?
5. Welke aanbevelingen kunnen er gedaan worden a) met betrekking tot (de ontwikkeling van) lokaal
en centraal preventie- en bestrijdingsbeleid b) met betrekking tot de hulp-verlening?
1.5 Opbouw van het rapport
Eerst zal aan de hand van de bestaande literatuur bekeken worden wat er bekend is over prostitutie
door minderjarigen in Nederland. Vervolgens worden de methoden van onderzoek beschreven
(hoofstuk 3). In hoofdstuk vier worden de onderzoeksgegevens over de grootte en de etnische
achtergronden van de groep minderjarige prostituees gepresenteerd en wordt er, op basis van een
voorzichtige extrapolatie, een schatting gemaakt van de omvang van jeugdprostitutie in Nederland. In
hoofdstuk vijf wordt behandeld in hoeverre er bij prostitutie door minderjarigen sprake is van dwang.
Tevens worden gegevens over de daders en over de meest voorkomende dwang-scenario’s
gepresenteerd. In hoofstuk zes worden de achtergronden en levensomstandigheden van minderjarige
prostituees beschreven en wordt steeds een vergelijking gemaakt tussen Nederlandse meisjes,
allochtone meisjes en recent geïmmigreerde meisjes. In het zevende hoofdstuk wordt ingegaan op de
manier waarop de hulpverlening en de politie met minderjarige prostituees omgaan en de knelpunten
die daar worden ervaren. In hoofdstuk acht, ten slotte, worden aan de hand van de vraagstelling een
aantal conclusies en aanbevelingen geformuleerd.
8

Hoofdstuk 2
Bestaande literatuur over minderjarige prostituees
Jeugdprostitutie mag een mediageniek onderwerp zijn, deze populariteit heeft niet geleid tot veel
wetenschappelijke publicaties op dit terrein. De meeste publicaties zijn van weinig recente datum en
voornamelijk afkomstig uit de Verenigde Staten (zie bijvoorbeeld Weisberg, 1985). Relatief weinig zijn
gebaseerd op systematisch onderzoek onder de doelgroep. Daarbij valt op dat de prostitutie van
jongens de laatste jaren aanzienlijk vaker belicht en onderzocht wordt, dan die van meisjes. De
opkomst van AIDS en het beschikbare geld voor AIDS-preventie onderzoek zal daar waarschijnlijk wel
iets mee te maken hebben.
Er is bij prostituees, meer dan bij welke andere beroepsgroep ook, altijd getracht naar de oorzaken van
hun ‘keuze’ voor het werk te zoeken. In veel onderzoek zijn prostituees vooral ontleed als zieke
persoonlijkheden of als slachtoffers. Dat geldt voor minderjarige prostituees zo mogelijk nog sterker. In
de Amerikaanse literatuur komen grofweg twee typen verklaringen voor een prostitutie-carrière naar
voren, die ieder een verschillende disciplinaire achtergrond kennen. Ten eerste is, binnen een
psychologische onderzoekstraditie, vaak vroege victimizatie aangevoerd als verklarende factor.
Uiteenlopende studies hebben aangetoond, dat ervaringen met seksueel en lichamelijk geweld in de
jeugd, emotionele verwaarlozing, gebroken gezinnen en negatieve ouder-kind relaties onder
prostituees relatief veel voorkomen (voor een overzicht, zie Vanwesenbeeck 1994). In een tweede,
meer sociologische onderzoekstraditie, wordt de ‘keuze’ voor prostitutie vaak omschreven als een
proces, waarin meisjes eerst door hun omgeving waargenomen worden als ‘anders’ en vervolgens via
een ‘zig-zag patroon’ van deels aan de deviante status tegemoet komen en daar deels aan willen
ontsnappen, uiteindelijk een deviant zelf-concept ontwikkelen, dat een definitieve keuze voor prostitutie
waarschijnlijk maakt. Factoren als misbruik in het gezin van herkomst, weglopen, in contact komen met
een ‘deviant’ sociaal netwerk, institutionalisering, afgebroken opleidingen, drug-gebruik en verdere
negatieve seksuele ervaringen worden aangegeven als bevorderend voor ‘the drift into prostitution’. Er
wordt vooral nadruk gelegd op de interactie tussen individu en samenleving: sociale en publieke
stigmatisering wordt beschouwd als een cruciale factor in het proces dat uiteindelijk leidt naar een
‘keuze’ voor prostitutie (zie verder Vanwesenbeeck 1994).
2.1 Recente Nederlandse studies
Nederlands onderzoek onder en naar minderjarige prostituees is beperkt. Eind jaren tachtig, toen het
verschijnsel heroïneprostitutie volop in de belangstelling kwam, is er een aantal publicaties uitgekomen
(bijvoorbeeld Van de Berg en Blom, 1987). Recentelijk is er een aantal nieuwe studies verschenen,
waarvan een deel in de vorm van scripties, dat opnieuw het probleem jeugdprostitutie aan de orde
stelt, met speciale nadruk op allochtone minderjarige prostituees. Hieronder gaan wij kort in op de
bevindingen van deze studies met betrekking tot de omvang van jeugdprostitutie, de etniciteit van
minderjarige prostituees en de mate waarin er sprake is van dwang.
Omvang van prostitutie door minderjarige (allochtone) meisjes
Eind tachtiger jaren schatte de Mr. A. de Graafstichting dat er in Nederland zo’n 1000 minderjarige
meisjes en jongens in de prostitutie werkzaam waren (Scholtes, 1989). Slechts drie rapporten hebben
een poging gedaan de omvang van het fenomeen jeugdprostitutie naar aanleiding van concrete
meldingen te becijferen, zij het slechts op lokaal niveau. Gerrits (1989) deed als zedenrechercheur een
onderzoek in Den Haag. Hij bekeek alle meldingen van jeugdprostitutie door Haagse politieagenten in
de periode 1 januari 1988 tot en met 20 februari 1989. In die periode werden er 18 meisjes
aangetroffen die in de prostitutie werkten. Onder hen een Colombiaans en twee Marokkaanse meisjes.
9

Opvallend is dat onder de 19 aangetroffen jongensprostituees er 15 van Marokkaanse origine waren.
In een rapport van het bureau Marktscan van de regiopolitie Utrecht (1997) en de daarop gebaseerde
scriptie van Van Lune (1997) wordt op basis van onderzoek van politiedossiers in die regio en
gesprekken met hulpverleners en politieagenten, verslag gedaan van het aantal minderjarige
prostituees dat in de periode van januari 1996 tot maart 1997 in Utrecht werd aangetroffen. Naast een
zeer grote groep zogenaamde ‘risicomeisjes’ (meisjes waarvan de informanten inschatten dat het risico
bestond dat ze inmiddels in de prostitutie werkten of in de nabije toekomst in de prostitutie zouden
raken), vonden zij 30 meldingen van minderjarige meisjes die in de prostitutie werkten of gewerkt
hadden. Daarnaast troffen zij nog 29 meerderjarige meisjes die als minderjarige gewerkt hadden als
prostituee. Van hen was ongeveer een derde allochtoon (overwegend Marokkaans). Pannekoek en
Appelboom (1997) tenslotte spraken in opdracht van het Brabant Ondersteunend instituut Zorg (BOZ)
met scholen, hulpverleners en politie in de gemeente Den Bosch. Zij wilden achterhalen in hoeverre de
berichten die het JAC verspreid had over grote aantallen Marokkaanse meisjes in de prostitutie
gerechtvaardigd waren. In tegenstelling tot mediaberichten (Volkskrant 8-2-1997) die van het dubbele
spraken. In dit onderzoek in de regio Den Bosch konden slechts acht Marokkaanse meisjes
achterhaald worden die in de prostitutie werkten. Dit in tegenstelling tot mediaberichten die van het
dubbele spraken.
Andere studies spreken in minder cijfermatige zin over de omvang van jeugdprostitutie in Nederland.
Hoogendoorn (1997) heeft in opdracht van de organisatie Terre des Hommes verschillende recente
affaires op het gebied van jeugdprostitutie en sexuele exploitatie van minderjarigen in Nederland onder
de loep genomen. Zij beschrijft onder andere prostitutie door minderjarige meisjes die door jongens
worden verleid en in de prostitutie gebracht en prostitutie door minderjarige asielzoekers die in de
prostitutie zijn gebracht door vrouwenhandelaren. Uit haar rapport blijkt, dat vooral de opvangcentra
van Valentijn en OC Eindhoven, de centra waar men al het langst ervaring heeft met de opvang van
AMA’s, melding maken van vermiste AMA’s. Van Miert (1996), die als medewerker van het Informatie
en Analyse Centrum van de Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) in- en uitstroomcijfers van AMA’s
bestudeerde voor de jaren 1994-1996, concludeert echter dat ook uit andere OC’s wel degelijk AMA’s
verdwenen, maar dat daarover veel minder naar buiten is gekomen. Van Miert signaleert dat vooral
Nigeriaanse AMA’s relatief vaak verdwijnen en dat het hier overwegend meisjes betreft. Zo kwamen er
in 1995 41 Nigeriaanse AMA’s binnen en verdwenen er 18. In 1996 verdwenen er zelfs meer
Nigeriaanse AMA’s dan er in dat jaar nieuw bijkwamen. Als die cijfers vergeleken worden met die van
de Somaliërs, de groep met getalsmatig het hoogste aantal verdwenen AMA’s, dan blijkt het verschil.
Van de 521 Somalische AMA’s die er in 1995 binnenkwamen verdwenen er 31.
Welk deel van de vermiste AMA’s in de prostitutie belandt is niet duidelijk..Volgens Hoogendoorn
(1997) zijn in ieder geval drie vermiste Nigeriaanse AMA’s aangetroffen in de prostitutie in Antwerpen
en een onduidelijk aantal bij een man in Venray. In een artikel in de Volkskrant (14-7-1997) wordt
gesproken over 8 Nigeriaansen uit OC Eindhoven, die in de Brusselse en Antwerpse prostitutie werden
teruggevonden en over een onbekend aantal uit OC Haarlem, die in de Amsterdamse prostitutie
werden aangetroffen. Volgens het artikel betrof het hier meerderjarige vrouwen die op AC Schiphol
echter vertelden dat ze minderjarig waren.
Vaak genoemde etnische groepen
In verschillende publicaties worden vooral Marokkaanse meisjes vaak genoemd. Zo schreef Kaddour
(1996), op basis van interviews met hulpverleners en Marokkaanse meisjes en haar eigen ervaring als
Marokkaanse vrouwenwerkster in buurthuis de Pijp, een doctoraalscriptie voor de Hogeschool van
Amsterdam over Marokkaanse meisjes die van huis weglopen en waarvan er minstens enkele in de
prostitutie terecht komen. Het gaat hier om meisjes die al lang in Nederland verblijven. Soms zijn ze
hier geboren. Zij lijken vooral via ronseling door Marokkaanse jongens in de prostitutie te belanden.
Daarnaast noemt Kaddour meisjes die voor een huwelijk naar Nederland worden gehaald om hier in de
prostitutie te werk gesteld te worden. Kaddour richt zich vooral op knelpunten in de hulpverlening
waardoor Marokkaanse wegloopsters mogelijk in de prostitutie kunnen belanden. Vooral onbekendheid
met hulpverleningsinstanties en het gebrek aan beschikbare opvangplaatsen blijken van belang.
Een andere veel genoemde groep zijn Nigeriaanse en Liberiaanse AMA’s die in de prostitutie
belanden. In de afgelopen jaren heeft de politie diverse Nigeriaanse en Liberiaanse AMA’s die uit de
OC’s verdwenen waren, teruggevonden in de prostitutie (zie o.a. Hoogendoorn, 1997). Deze meisjes
10

waren doorgaans al kort na hun aankomst in het OC verdwenen. Een ‘Nader Gehoor’ waarin een
asielzoeker wordt ondervraagd over haar asielmotieven, heeft dan nog niet plaats gevonden. Bij de
meisjes die bij aankomst zeggen Liberiaans te zijn, is er enige twijfel over de nationaliteit. Het blijkt
volgens van Miert (1996) met enige regelmaat voor te komen dat Nigerianen zich uitgeven voor
Liberianen om meer kans op asiel te maken. Ook over de leeftijd van sommige meisjes bestaat
volgens van Miert enige twijfel: ‘Ook vermoedden veel medewerkers van opvangcentra dat een groot
deel van deze meisjes de 18 (al lang) gepasseerd waren’ (Van Miert, 1996:10).
Een derde in publicaties beschreven groep zijn Chinese AMA’s die in de asielprocedure terechtkomen
nadat ze in de prostitutie gewerkt hebben. Hoogendoorn (1997) is de eerste die Chinese AMA’s noemt
als een groep die met (gedwongen) prostitutie te maken heeft. Volgens haar is er vooral in het
opvangcentrum Valentijn ervaring met Chinese meisjes, die zowel onderweg in Rusland als in
Nederland in bordelen te werk zijn gesteld door de mannen die hen uit China meenamen. Daarna zijn
ze naar een asielzoekerscentrum gebracht. Opvallend is dat de Chinese AMA’s ook weer terugkomen
in het rapport van Van Miert als een van de groepen waarvan relatief veel AMA’s verdwijnen. Hij rept in
het rapport echter met geen woord over prostitutie als mogelijke bestemming. Elk onderzoek onder
deze groep ontbreekt nog. Aantallen zijn onbekend.
Als vierde groep worden illegale buitenlandse meisjes van uiteenlopende nationaliteiten genoemd, die
al dan niet onder dwang in de Nederlandse prostitutie werken. De Stichting tegen Vrouwenhandel
meldt elk jaar wel een aantal van die meisjes. In haar jaarverslagen koppelt de Stichting de leeftijden
van de vrouwen echter los van hun nationaliteiten, zodat de nationaliteiten binnen de groep
minderjarigen enigszins onduidelijk zijn. Het rapport van Marktscan (1997) somt een hele reeks
nationaliteiten op waarover zij een of twee meldingen kregen. Het betreft meisjes die afkomstig zijn uit
de grootste in Nederland bekende migrantengroepen: Turks, Surinaams en Antilliaans. Daarnaast zijn
er enkele meisjes aangetroffen uit de grotere asielzoekersnationaliteiten (Somalisch, Iraans, voormalig
Joegoslavisch) en uit groepen waarvan bekend is dat door een deel van hen in de Nederlandse
prostitutie gewerkt wordt (zoals Dominicaans en Pools).
Dwang of keuze
De Stichting Tegen Vrouwenhandel signaleert in een recent overzicht een toename van het aantal
meldingen van Nederlandse en allochtone meisjes die onder dwang in de prostitutie werken (STV
1997). Het Marktscanrapport van de Utrechtse politie gaat er vanuit dat alle Nederlandse en allochtone
meisjes waarover zij rapporteren gedwongen in de prostitutie werken. Zij spreken over ‘60 personen
die slachtoffer (onze cursivering) zijn geworden van jeugdprostitutie’ (Marktscan 1997:II). Dwang is in
de prostitutie echter een verre van eenduidig begrip. Volgens Haveman (1996) worden noties over
dwang in de prostitutie sterk beïnvloed door de visie die men op prostitutie heeft: zij die de prostitutie
als negatief verschijnsel beschouwen zullen vaker dwang zien dan degenen die positiever tegenover
prostitutie staan. Prostituees dragen zelf vaak bij aan deze verwarring. In de scriptie van van Lune
(1997) wordt verbazing uitgesproken over het feit dat ‘slachtoffers vaak niet bewust te maken zijn van
de uitbuitingssituatie waarin ze zich bevinden.’ Ook voor de VS signaleerde Weisberg (1985) dat
sommige prostituees hun huidige man niet als pooier willen zien, zelfs als er genoeg bewijs is dat op
het tegendeel wijst.
Uit de diverse rapporten wordt niet altijd duidelijk in hoeverre er onder dwang gewerkt wordt, maar er
wordt veelal een drietal situaties geschetst waar een vorm van dwang een rol speelt. Ten eerste zijn
daar de methodes van de ‘loverboy’. De ‘loverboys’ zijn de moderne variant van pooiers, die met
aloude tactieken kwetsbare meisjes tot hun vriendin trachten te maken met het oogmerk om ze in de
prostitutie te brengen. Ze benaderen volgens Marktscan (1997) bij voorkeur meisjes met een
problematische thuissituatie, met laag gevoel van eigenwaarde, laag opleidingsniveau, soms een
traumatisch seksueel verleden. Ze richten zich op meisjes die erg gevoelig zijn voor aandacht: ‘Het lijkt
of de daders een soort zesde zintuig voor het opsporen van kwetsbare meisjes ontwikkeld hebben’
(Marktscan 1997:I). Marktscan beschrijft het proces waardoor meisjes in de prostitutie raken als een
fuik waar ze in gelokt worden en steeds moeilijker uit los kunnen komen. Een dader treedt met een
meisje in contact, soms via helpers en begint indruk maken op het meisje met verhalen, aandacht en
cadeautjes. Tot het meisje instemt met seksueel contact. Dit seksueel contact maakt vooral voor
Marokkaanse meisjes, die meestal maagd moeten blijven tot hun huwelijk, de weg terug naar huis
moeilijker. Daarna wordt het slachtoffer langzaam richting prostitutie gedreven. Soms gebeurt dit door
het meisje aan te zetten tot seksueel contact met vrienden van de dader. De dader voert de druk op
11

door het meisje ineens veel minder aandacht te geven en suggesties over prostitutie te geven. Is een
meisje eenmaal aan het werk dan worden eventuele protesten met (fysieke) dwang gesmoord. Het
meisje is zowel emotioneel als soms door dwang aan de dader gebonden en ziet steeds minder
mogelijkheden om er uit te stappen. Hoewel er soms sprake is van expliciete dwang, is dat niet in alle
situaties even duidelijk. Volgens Kamerbeek (1997) die in Utrecht het project Pretty Woman opzette
om geronselde meisjes uit de prostitutie te begeleiden, blijven meisjes ook zelf bij zulke jongens omdat
ze verslaafd zijn aan dergelijke contacten. Zij baseert zich hierbij op het werk van de Amerikaanse
therapeute Robin Norwood (1985) die beschrijft hoe vrouwen voortdurend in ongezonde relaties
terecht komen doordat ze een verwrongen beeld van de liefde hebben. Het gaat volgens Norwood
vooral om vrouwen die uit zeer moeilijke gezinnen komen. Ook in het Marktscanrapport leeft de indruk
dat de slachtoffers van de loverboys uit gezinnen komen waar ze aandacht te kort kwamen. Zowel
Nederlandse als allochtone meisjes worden op deze manier geronseld. Over de daders is veel minder
bekend, maar volgens Marktscan gaat het op dit moment overwegend om Marokkaanse jongens die
vaak een crimineel verleden hebben.
Een tweede vorm van dwang is de handel in migrantenmeisjes. In hoeverre er voor de verschillende
groepen migranten sprake is van aperte dwang, is niet altijd duidelijk. Van Miert suggereert voor de in
de prostitutie belande Nigeriaanse AMA’s een bewuste keuze: ‘Tot slot heerste bij de OC’s het idee,
dat deze AMA’s voor heel andere doeleinden in Nederland waren dan het verkrijgen van asiel. Zij
zouden van plan zijn in de prostitutie te gaan werken.’ Van Hoogendoorn meldt echter dat meisjes van
tevoren wel degelijk bedreigd worden om te zorgen dat ze, als ze eenmaal in de Nederlandse
asielprocedure zijn beland, contact opnemen met hun handelaars. Volgens medewerkers van Valentijn
hebben de Nigeriaanse AMA’s briefjes bij zich met telefoonnummers, die ze bij aankomst in het
centrum moeten bellen. De arrestatie van een in Nederland wonende Nigeriaan in Frankrijk in juli 1997,
die werd verdacht van het onder valse voorwendselen naar Nederland halen van Nigeriaanse vrouwen,
lijkt de stelling van Hoogendoorn te bevestigen. Bij Chinese meisjes gaat het volgens Hoogendoorn
duidelijk om gedwongen prostitutie. En de door de Stichting tegen Vrouwenhandel gemelde
minderjarige (buitenlandse) vrouwen zijn uiteraard allemaal op enigerlei wijze gedwongen. Ook de
Marokkaanse meisjes die voor een huwelijk naar Nederland worden gehaald en in de prostitutie terecht
komen, worden daar volgens Kaddour (1996) toe gedwongen. Over hen is verder niets bekend. Zij
lijken overigens meestal meerderjarig te zijn.
Welke vorm de dwang, die op de diverse groepen minderjarige prostituees wordt uitgeoefend, precies
aanneemt wordt uit de literatuur niet duidelijk. In de Reader die de Stichting Tegen Vrouwenhandel
gemaakt heeft over beleid, hulpverlening en signalering van vrouwenhandel (STV, 1996) wordt een
aantal manieren genoemd die vrouwenhandelaren kunnen gebruiken om dwang uit te oefenen Ze
variëren van misleiding, psychisch en lichamelijk geweld en bedreiging van de vrouw of van haar
achtergebleven familieleden tot schuldafhankelijkheid of het beperken van de bewegingsvrijheid. Ook
vrouwen die er voor hebben gekozen om in de prostitutie te werken kunnen door bijvoorbeeld hoge
schulden aan hun handelaren toch in situaties werken die ze niet willen. Minderjarige meisjes zullen
hierop geen uitzondering zijn.
Een derde vorm van dwang, die beschreven wordt in de literatuur, is de dwang der omstandigheden.
Ook zonder de aperte dwang door derden kunnen er situaties voorkomen, waarin de keuze voor
prostitutie eerder een overlevingsstrategie dan vrije keuze genoemd kan worden. Thuisloosheid wordt
hierbij vaak genoemd. Kaddour (1996) meldt in haar rapport dat het aantal Marokkaanse meisjes dat
van huis wegloopt, volgens haar informant bij een opvanginstelling, in 1996 met 70% is toegenomen.
Volgens Kaddour heeft een deel van deze meisjes moeite om in opvanginstellingen terecht te komen,
deels omdat ze niet weten waar ze terecht kunnen en deels omdat er niet voldoende plaats is. Kaddour
noemt dit als reden waarom een deel van deze meisjes in de prostitutie terecht komt. Het gebrek aan
kennis over hulpverlening en opvangvoorzieningen is volgens Kaddour specifiek voor Marokkaanse
meisjes. In haar proefschrift over Marokkaanse en Turkse wegloopsters voegt Brouwer (1997) daaraan
toe dat, specifiek voor Marokkaanse meisjes, de eerbaarheid een van de belangrijkste conflictpunten is
in de relatie met hun ouders. Een Marokkaans meisje mag, volgens Brouwer, op geen enkele manier
de indruk wekken dat ze relaties met mannen onderhoudt voordat ze getrouwd is. Als ze wegloopt,
raakt een meisje, in de ogen van de gemeenschap, haar eerbaarheid kwijt, aangezien er dan geen
zicht meer is op hoe zij zich tegenover jongens en mannen gedraagt. Ze krijgt dan, volgens Brouwer,
direct het stempel ‘hoer’ opgelegd. Bovendien wordt contact met haar ouders moeilijk, omdat zij de eer
van de familie op het spel heeft gezet. Als ze daadwerkelijk als prostituee gaat werken, zal ze, volgens
Kaddour, zeker geen contact meer kunnen hebben met haar ouders. Dat plaatst haar, meer dan een
12

Nederlands meisje, in een situatie waarin er geen weg meer terug lijkt. Naast weglopen wordt ook
druggebruik genoemd als factor van belang. Druggebruik bij Marokkaanse meisjes wordt zowel door
Kaddour (1996) als door Pannekoek en Appelboom (1997) genoemd als reden om in de prostitutie te
gaan.
2.2 Conclusies
Jeugdprostitutie krijgt in de media meer aandacht dan in de wetenschap. Hoewel er ook in Nederland
op wetenschappelijk niveau weinig geschreven is over de situatie van minderjarige prostituees, zijn er
in de laatste jaren een aantal rapporten verschenen waarin aandacht wordt gevraagd voor de situatie
van allochtone minderjarige prostituees. In deze rapporten worden steeds drie groepen meisjes
genoemd. Marokkaanse meisjes zouden in de prostitutie terecht komen via hun overwegend
Marokkaanse vriendjes, die een relatie met hen aangaan met als doel ze in de prostitutie te dwingen.
Daarnaast worden er twee groepen asielzoeksters genoemd die door vrouwenhandelaren in de
prostitutie terecht komen. Nigeriaanse AMA’ s worden door vrouwenhandelaren via een OC in de
prostitutie gebracht. Chinese asielzoeksters lijken voordat ze in een OC terecht komen in de prostitutie
te worden gezet door de Chinese handelaren. Over de laatste twee groepen is niet veel bekend.
Er is tot nu toe geen onderzoek gedaan waarbij de onderzoekers direct met de doelgroep in contact
zijn getreden.
Daarbij zijn de rapporten die in de afgelopen jaren over dit onderwerp zijn verschenen in eerste
instantie gericht op het inventariseren van knelpunten binnen hulpverlening en politie. Tot een
uitgebreide beschrijving van de leefsituatie van de meisjes komt het niet. Veel onderzoek is gedaan
vanuit de invalshoek dat prostitutie van minderjarigen per definitie gedwongen is, waardoor men geen
zicht krijgt op de leefsituatie van meisjes. Wellicht hebben zij vanuit hun situatie goede redenen om
voor de prostitutie te kiezen. Gedegen inzicht in de omvang van jeugdprostitutie in Nederland, tot slot,
is slechts mondjesmaat en slechts voor bepaalde regio’s aanwezig.
13

Hoofdstuk 3
Methoden van onderzoek
Het onderzoek is verricht van januari 1998 tot augustus 1998. Vanwege deze korte periode is er voor
gekozen om geen contacten met minderjarige prostituees zelf te zoeken, maar om informatie te
verzamelen die al verspreid aanwezig is, bij prostitutieveldwerkers, jeugdhulpverleners en politie. Wij
baseren ons hier dus op het inzicht van deskundige informanten in het veld. Omdat er nauwelijks
informatie voorhanden is over omvang en achtergronden van prostitutie door minderjarigen in
Nederland, is ook informatie verzameld over minderjarige prostituees van Nederlandse afkomst. Alleen
zo kon bekeken worden of allochtone meisjes daar een onevenredig groot deel van uitmaken.
3.1 Selectie van regio’s
Om de problematiek in kaart te brengen zijn een zevental regio’s geselecteerd. Aangezien
jeugdprostitutie vaak als een grootstedelijk verschijnsel wordt gezien, zijn allereerst de vier grote
steden (Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht) gekozen. Om een landelijk beeld te krijgen is
daar een drietal regio’s aan toegevoegd. Allereerst is de regio Arnhem-Nijmegen gekozen vanwege de
toch vrij omvangrijke prostitutiesector aldaar. Datzelfde geldt voor de regio Heerlen-Maastricht. Om
enige regionale spreiding aan te brengen is de stad Groningen als regio gekozen. Vanwege het actieve
beleid van de politie Leeuwarden op het gebied van de jeugdprostitutie, is de stad Leeuwarden aan
deze regio toegevoegd.
Om de problematiek van de verdwenen AMA’s te onderzoeken zijn daarnaast medewerkers van
landelijke organisaties als Vluchtelingenwerk en de Opbouw benaderd. De meesten van hen zijn
werkzaam binnen één van de tien OC’s die AMA’s opvangen en die verspreid zijn over het land. Tot
slot zijn een aantal organisaties en opvangcentra benaderd die een landelijke functie vervullen.
3.2 Selectie van informanten
Per regio is gekeken welke instanties en individuen deskundig zijn met betrekking tot de problematiek
en ‘dicht genoeg op’ het veld zitten om inzicht te hebben in de huidige situatie. Vier typen instanties zijn
benaderd: 1) de prostitutiehulpverlening dan wel het prostitutie veldwerk dat vanuit diverse organisaties
plaatsvindt, 2) de jongerenhulpverlening, zowel residentieel als ambulant, 3) politie en 4) organisaties
die zich bezighouden met de opvang of de juridische procedure die AMA’s moeten doorlopen.
In totaal zijn 170 organisaties benaderd waarvan er uiteindelijk 105 bruikbare informatie hebben
verschaft (zie tabel 1 en bijlage), een respons van 61.8%. Het aantal benaderde instellingen en
voorzieningen verschilt per regio. Dit verschil is met name ingegeven door verschillen in het aantallen
instellingen dat een regio heeft. Zo kent Amsterdam een verpletterend aanbod aan jeugdhulpverlening,
terwijl er in Den Haag maar een zeer beperkt aantal instellingen zijn. Niet alle instellingen in een regio
zijn benaderd. In elke regio is standaard een aantal instellingen, zoals het prostitutieveldwerk en Buro
Jeugdzorg benaderd met de vraag naar potentiële informanten. Via de benaderde informanten is
verder gezocht naar voorzieningen waar mogelijk contacten bestonden met de doelgroep. In Utrecht is
daarnaast gebruik gemaakt van de gegevens die de politie Utrecht in 1996 en een deel van 1997
verzameld heeft (zie Marktscan, 1997 en Van Lune 1997). Zij verzamelden in deze periode meldingen
van contacten met minderjarige prostituees bij hulpverleners en politie in de provincie Utrecht.
Aangezien in dit onderzoek de categorie risicomeisjes ( meisjes die wellicht of in de toekomst in de
prostitutie zullen werken) ruimer gedefinieerd werd dan in dit onderzoek, zijn alleen de meldingen
meegenomen waarbij informanten meldden zeker te weten dat de gemelde meisjes in de prostitutie
werkten.
14

Tabel 1: Aantallen instellingen en voorzieningen, per stad/regio en per soort, die benaderd zijn (en
bruikbare informatie hebben verschaft)
stad/ prostitutie- jeugd- politie/ vluchtelingenregio
hulpverlening hulpverlening justitie opvang
overig
Amsterdam 7 (4) 23 (14) 2 (1) - 1 (1)
Den Haag 2 (2) 9 (8) 1 (1) - -
Rotterdam 2 (1) 17 (9) 6 (4) - 1 (1)
Utrecht 5 (4) 13 (6) 1 (1) - 1 (1)
Groningen/Leeuwarden 3 (2) 16 (8) 2 (2) - -
Arnhem/Nijmegen 4 (3) 9 (5) 2 (2) - 1 (1)
Maastricht/Heerlen 2 (1) 9 (6) 4 (3) - -
Landelijk 4 (3) 9 (5) 2 (1) 1(1) -
OC’s - - - 11 (4) -
Totaal: 170 (105) 29 (20) 105 (61) 20 (15) 12 (5) 4 (4)
Tabel 2 geeft meer informatie over de aard en grootte van de deelnemende
instellingen en voorzieningen binnen de prostitutie- en jeugdhulpverlening.
Tabel 2: Jaarlijks gemiddeld totaal aantal cliënten per type instelling binnen de
deelnemende instellingen prostitutie- en jeugdhulpverlening
type instelling (aantal) gemiddeld aantal cliënten per jaar (range)
prostitutiehulpverlening (20) 304 (16-700)
voogdij en justitiële pleegzorg (4) 1096 (55-2800)
residentiële jeugdhulpverlening (28) 117 (5-400)
ambulante jeugdhulpverlening (23) 380 (24-2000)
overig (jeugd-en jongerenwerk, meldpunt) (6) 1003 (60-1750)
Volgens informatie van de Stichting Registratie Jeugd Voorzieningen (SRJV) te Utrecht maakt de Wet
op de Jeugdhulpverlening uit 1997 een onderscheid tussen (grotere) instellingen en (kleinere)
voorzieningen. In onze steekproef zijn, verdeeld over alle categorieën jeugdhulpverlening, ongeveer
twee keer zoveel voorzieningen als instellingen opgenomen.
3.3 Vragenlijsten en interviews
Aan de hand van de literatuur en de gesprekken met landelijke prostitutieorganisaties is allereerst een
vragenlijst ontwikkeld (zie bijlagen). Deze is bij de diverse typen organisaties uitgetest en is bijgesteld.
De vragenlijst viel uiteen in 1) een vragenlijst voor instellingen, waarin onder andere gevraagd werd
naar het totale aantal minderjarige prostituees waarmee in de onderzoeksperiode contact was geweest
binnen de instelling en 2) een vragenlijst waarop meldingen over individuele minderjarige prostituees
gedaan konden worden en, bijvoorbeeld, gevraagd werd naar hun etnische achtergrond, leeftijd,
omstandigheden en of er sprake was van dwang.
Besloten is om meldingen over minderjarige prostituees te verzamelen over een langere periode, van
januari 1996 t/m juli 1998. Voor deze periode van twee-en-een-half jaar is gekozen om te voorkomen
dat de verkregen informatie teveel door toevalsfactoren beïnvloed zou zijn. In enkele gevallen hebben
we echter het aantal meldingen toch moeten extrapoleren naar de onderzoeksperiode, omdat de
betreffende instelling, bijvoorbeeld, alleen de meldingen uit de afgelopen zes maanden kon
15

achterhalen.
Er is gevraagd naar contacten met vier categorieën meisjes:
1) minderjarige meisjes die werkzaam zijn als prostituee,
2) minderjarige meisjes waarvan een sterk vermoeden bestaat dat ze in de prostitutie werkzaam
zijn (van een sterk vermoeden kon sprake zijn als een meisje belangrijke vriendinnen en/of
familieleden in de prostitutie heeft en/of relaties heeft met jongens die bekend staan als
pooiers én regelmatig gesignaleerd wordt op plekken waar prostitutie bedreven wordt én veel
kennis heeft van het prostitutiecircuit),
3) vrouwen jonger dan 21 jaar waarvan bekend is dat ze als minderjarige in de prostitutie gewerkt
hebben,
4) jonge prostituees waarvan men sterk vermoedt dat ze minderjarig zijn.
Alleen meldingen van meisjes die geboren zijn in 1976 of later, zijn meegenomen. De oudste meisjes
waarvan melding gemaakt is waren dus bij aanvang van de onderzoeksperiode net 20 geworden. Om
dubbeltellingen te voorkomen is gebruik gemaakt van een coderingsysteem. De informanten is
gevraagd om van elk meisje dat individueel gemeld werd de eerste drie letters van de achternaam, de
eerste letter van de voornaam, het geboortejaar en de plaats waar ze is aangetroffen te melden.
Hoewel niet iedereen dergelijke gegevens (nog) wist te achterhalen, zijn op deze wijze zoveel mogelijk
dubbelmeldingen opgespoord. De dubbelmeldingen (welke er overigens slechts vijf bleken te zijn), zijn
uit de tellingen en rapportage verwijderd. Nadrukkelijk hebben we ook de meldingen waar de
aanwijzingen voor prostitutie zeer onduidelijk bleven, niet meegenomen in de rapportage.
Uiteindelijk zijn 96 vragenlijsten verstuurd. Daarvan zijn, ondanks (herhaalde) herinnering, 55
ingevulde vragenlijsten terug ontvangen (zie Tabel 3). Werkdruk en onderzoeksmoeheid spelen
ongetwijfeld een grote rol in de non-respons. Daarop wordt in paragraaf 3.4 verder in gegaan. In 42
gevallen is de vragenlijst door de onderzoeker ingevuld op basis van een telefonisch interview. Dit
gebeurde vooral wanneer de betreffende instelling of voorziening bij het eerste telefonisch contact al
meldde dat zij geen contacten hadden met de doelgroep of de contacten slechts zeer deels te
achterhalen waren. In dat laatste geval werd wel om een schatting gevraagd of werd een enkele
melding die betrokkene zich kon herinneren als individuele melding opgenomen.
Tabel 3: Aantallen instellingen (N=105) per onderzoeksmethode
methode van onderzoek aantal instellingen
telefonisch interview 42
schriftelijke vragenlijst 40
vragenlijst + mondeling interview 15
mondeling interview 8
Naast de vragenlijsten en de kortere en langere telefonische gesprekken met informanten, zijn er
uitgebreide mondelinge interviews gevoerd met 24 informanten (zie Tabel 3). Het betrof vooral mensen
uit de vier verschillende soorten organisaties die persoonlijk vaker met de doelgroep te maken hadden.
Onder hen bevonden zich ook drie ex-prostituees, waarvan er een van Marokkaanse afkomst was.
Daarnaast is met een tweetal antropologen gesproken. Een heeft onderzoek gedaan naar prostitutie in
Marokko. De andere was gedurende de onderzoeksperiode bezig met een onderzoek naar
minderjarige prostituees in Amsterdam.
3.4 Respons, non-respons en aard van de contacten met meisjes uit de
doelgroep
Zoals gezegd, hebben 105 van de 170 benaderde instellingen en voorzieningen bruikbare informatie
16

verschaft, een respons van 61.8%. Van de instellingen die hun medewerking niet verleend hebben,
klaagden er nogal wat over onderzoeksmoeheid. Een enkele instelling had zelfs een onderzoeksstop
ingesteld: ‘We worden overstroomd door onderzoeksaanvragen. We komen niet meer aan ons werk
toe als we daar allemaal aan mee gaan doen.’ De werkdruk speelde een belangrijke rol. Een ander
argument voor het niet verlenen van medewerking was, dat er binnen de instelling ‘geen’ of ‘slechts
incidenteel’ contacten waren met minderjarige prostituees. In het geval dat er ‘geen’ contacten waren,
is dit als melding opgenomen op basis van een telefonisch interview en maakte de betreffende
instelling uiteindelijk dus toch onderdeel uit van de steekproef. In andere gevallen meldde men wel
contacten te hebben gehad, maar dat die niet meer te achterhalen waren, of men meldde
‘grensgevallen of vage vermoedens’. Tabel 4 geeft aan hoe de benaderde instellingen reageerden op
onze vraag naar de aard van de contacten met minderjarige prostituees en welke er uiteindelijk zijn
opgenomen in het onderzoek.
Tabel 4: Aard van de contacten van de benaderde instellingen (N=170) met
meisjes uit de doelgroep.
aantal instellingen (%)
aard contact niet in steekproef wel in steekproef
geen contacten bekend 34 (20.0)
grensgevallen en vage vermoedens 14 ( 8.2)
sterke vermoedens 6 ( 3.5)
contacten, maar niet meer te achterhalen 43 (25.2)
contacten (deels) te achterhalen 65 (38.2)
onbekend 8 ( 4.7)
totaal 65 (38.2) 105 (61.8)
In de uiteindelijke steekproef zijn dus de instellingen en voorzieningen opgenomen die geen contacten
zeggen te hebben, zij die sterke vermoedens hebben en zij die hun contacten (soms zeer deels)
konden achterhalen.
17

Hoofdstuk 4
Cijfers en het gebrek daaraan
Het aantal minderjarige (allochtone) meisjes in de prostitutie
In dit hoofdstuk presenteren we het aantal meldingen van contacten met minderjarige prostituees en
bespreken we de volledigheid en betrouwbaarheid van deze cijfers. Ook doen we een voorzichtige
extrapolatie vanuit onze gegevens om iets te kunnen zeggen over het aantal minderjarige prostituees
in Nederland. Vervolgens bespreken we de etnische achtergronden van de minderjarige prostituees
waarvan de betrokken instellingen melding hebben gemaakt en doen, op basis daarvan, (opnieuw
voorzichtige) uitspraken over de getalsverhouding tussen autochtone en allochtone meisjes in de
prostitutie in Nederland.
4.1 Het aantal meldingen
Tabel 5 geeft een overzicht van het aantal meldingen van contacten met meisjes uit de
doelgroep gedurende de onderzoeksperiode, per stad/regio en per categorie meisjes.
Tabel 5: Aantal meldingen van contacten met meisjes uit de doelgroep van januari 1996 t/m juli
1998, per stad/regio en per categorie meisjes; n
minderjarigen meerderjarigen prostituées
stad/regio minderjarige vermoedelijk als minderjarige vermoedelijk
(aantal instellingen) prostituées prostituée (al) prostituée minderjarig totaal
Amsterdam (19) 49 20 10 7 86
Den Haag (11) 37 32 23 0 92
Rotterdam (15) 40 16 57 2 115
Utrecht (13) 63 35 25 0 123
Groning/Leeuwrd (12) 39 18 8 0 65
Arnhem/Nijmegen (11) 28 10 113 10 161
Maastricht/Heerlen(10) 16 15 27 0 58
Asielzoekerscentra (4) 122 7 5 0 134
Landelijk/overig (10) 53 5 0 0 58
Totaal (105) 447 158 268 19 892
De instellingen melden in totaal 447 contacten met minderjarigen die als prostituee werken of gewerkt
hebben gedurende de onderzoeksperiode. Er werd, daarnaast, vooral vanuit de jeugd-hulpverlening,
melding gemaakt van 158 contacten met meisjes waarvan men sterke vermoedens had dat ze in de
prostitutie werkzaam waren. Het aantal meldingen van meerderjarige prostituees of ex-prostituees die
als minderjarige in de prostitutie gewerkt hebben was 268. Hierbij zijn alleen de meldingen meegeteld
van meisjes die in 1976 of later geboren zijn en dus in de onderzoeksperiode jonger dan 21 waren. Het
aantal meldingen van prostituees die mogelijk minderjarig zijn blijft beperkt tot 19. Hierbij dient direct
opgemerkt te worden, dat de meeste responderende instellingen die regelmatig met prostituees in
aanraking komen, aangaven dat ze wel meisjes tegen kwamen waarvan ze vermoedden dat ze
minderjarig waren, maar dat ze nergens bijhielden hoeveel dat er waren. Vandaar dat deze instellingen
geen melding hebben gemaakt van contacten met meisjes uit deze categorie, ondanks het feit dat ze
die wel hadden.
In het hiernavolgende zullen we voornamelijk werken met de meldingen van de contacten met meisjes
uit de categorieën 1 en 2: zij die minderjarig zijn en zeker of vermoedelijk in de prostitutie werken.
Over de gehele onderzoeksperiode van twee-en-een-half jaar worden er 605 contacten gemeld met
meisjes uit die categorieën, hetgeen op jaarbasis 242 contacten van de responderende instellingen
18

met minderjarige prostituees zou betekenen, een gemiddelde van 2-3 contacten per jaar per instelling.
De mediaan (het aantal gemelde contacten waar de helft van de instellingen boven zit en de andere
helft onder blijft) is 2 per jaar. Als we ook de categorieën 3 en 4 (de meerderjarigen die ook al als
minderjarigen in de prostitutie werkten en de vermoedelijk minderjarigen) meetellen, dan komen we op
een totaal van 892 gemelde contacten over twee-en-een-half jaar, 357 per jaar, en een gemiddelde
van jaarlijks 3-4 contacten per instelling.
Vergelijken we de meldingen uit de verschillende regio’s voor de contacten met de meisjes uit de
categorieën 1 en 2, dan zien we dat er relatief veel meldingen komen uit Utrecht: 13 instanties melden
98 contacten met minderjarige prostituees, 39 per jaar, een gemiddelde van 3 per instelling per jaar.
Daarnaast worden er in Utrecht nog eens 35 meldingen, 14 per jaar, gedaan van minderjarigen die
naar alle waarschijnlijkheid in de prostitutie werken. Het hoge aantal meldingen uit Utrecht is voor een
groot deel toe te schrijven aan het feit dat er in deze stad eerder onderzoek is gedaan naar de omvang
van jeugdprostitutie door de Utrechtse politie en deze gegevens dus, in vergelijking met de andere
steden/regio’s, voorhanden en goed toegankelijk waren.
Landelijke instellingen en instellingen in Den Haag melden ieder gemiddeld zes contacten over de
onderzoeksperiode van twee-en-een-half jaar. Ook voor de landelijke instellingen (zoals de Stichting
tegen Vrouwenhandel) geldt, dat ze een, naar vergelijking, goede registratie voeren. In Den Haag valt
het relatief hoge aantal deels te begrijpen vanuit de hoge respons in die stad (11 van de 12 benaderde
instellingen hebben meegewerkt, een respons van 92 %) en het bovendien zeer zorgvuldig invullen
van de vragenlijsten door de responderende instanties. De instellingen in Groningen/Leeuwarden
gemiddeld vijf, de instellingen in Amsterdam, Rotterdam en Arnhem/Nijmegen gemiddeld vier en de
instellingen in Maastricht/Heerlen, tot slot, gemiddeld drie. In het algemeen betreffen de meldingen
twee maal zo vaak meisjes die zeker in de prostitutie werken als meisjes waarvoor dit vermoedelijk het
geval is.
Vergelijken we vervolgens het aantal meldingen door de verschillende typen instellingen (zie tabel 6),
dan valt allereerst op dat de meeste contacten gemeld worden door de asielzoekerscentra. Aangezien
verdwenen asielzoekersmeisjes een belangrijke onderzoeksgroep vormden en die voornamelijk in de
asielzoekerscentra te vinden zijn, is dat niet vreemd. Vier asielzoekerscentra melden tezamen 129
contacten met AMA-meisjes uit de categorieën 1 en 2 gedurende de onderzoeksperiode, een
gemiddelde van 32 per OC, 13 meisjes per jaar. De mediaan voor het aantal contacten per jaar in deze
vier OC’s ligt op 11. Vrijwel alle meisjes die het hier betreft zijn met zekerheid prostituees.
De medewerkers van de verschillende politiecorpsen melden vervolgens gemiddeld 10 contacten met
minderjarige prostituees, dat is 4 per jaar. Ook de mediaan van het aantal contacten per jaar voor de
meldende politiecorpsen ligt op 4. Betrekken we daarbij ook de meldingen van meerderjarigen, die als
minderjarige al als prostituee werkten, dan komen we op een gemiddelde van 21-22 per politiecorps
over de gehele onderzoeksperiode, 8-9 per jaar. Dit laatste hoge gemiddelde is vooral toe te schrijven
aan een erg hoge melding (100 contacten met meisjes uit deze groep) door het corps in Arnhem.
Prostitutiehulpverleningsinstellingen, oftewel prostitutieveldwerkers, melden gemiddeld 5-6 contacten
met minderjarige prostituees gedurende de onderzoeksperiode, iets meer dan twee per jaar
gemiddeld. De mediaan voor de contacten per jaar bij deze instellingen ligt op 1. Prostitutieveldwerkers
melden bovendien relatief veel contacten (gemiddeld 4) met meerderjarigen (die als minderjarigen al
als prostituee werkten) en met vermoedelijk minderjarige prostituees.
19

Tabel 6: Aantal meldingen van contacten met meisjes uit de doelgroep van januari 1996 t/m juli 1998, per type
instelling en per categorie meisjes; n (range)
type instelling (n) minderjarige vermoedelijk als minderjarige vermoedelijk
prostituées prostituée al prostituée minderjarig totaal
prostitutiehulpverl (20) 97 12 66 14 189
jeugdhulpverlening (61) 107 105 28 5 245
politie (15) 120 34 169 0 323
asielzoekerscentra (4) 122 7 5 0 134
overige (5) 1 0 0 0 1
totaal (105) 447 158 268 19 892
De verschillende instellingen en voorzieningen voor jeugdhulpverlening, tot slot, melden gemiddeld 3-4
contacten met minderjarige prostituees gedurende de periode van onderzoek, 1-2 per jaar. De
mediaan ligt op 2 contacten per jaar met meisjes die zeker of vermoedelijk in de prostitutie werken.
Jeugdhulpverleningsinstellingen melden relatief weinig contacten met meerderjarigen of vermoedelijk
minderjarige prostituees, omdat dezen niet direct tot hun doelgroep behoren. Opvallend is het relatief
hoge aantal contacten binnen deze instellingen met minderjarigen die vermoedelijk in de prostitutie
werken (105 tegenover 107 meldingen van minderjarige prostituees). Jeugdhulpverleners verklaren
ook dat hun cliënten vaak hun prostitutiewerk verbergen of zelfs ontkennen. Zeker waar het
kortlopende contacten betreft, komt eventueel prostitutiewerk vaak ook niet expliciet ter sprake.
Voor 68 instellingen is bekend wat hun jaarlijkse totale caseload, het totaal aantal cliënten per jaar is.
Als we voor deze instellingen uitrekenen welk percentage van hun totale caseload minderjarige
prostituees betreft (categorieën 1 en 2), dan komen we op gemiddeld 2.1% voor deze 68 instellingen.
Voor twaalf prostitutiehulpverleningsinstellingen waarvan de totale caseload bekend is, ligt dit
percentage op gemiddeld 3.5% en op gemiddeld 1.8% voor (46) jeugdhulpverleningsinstanties. Voor
het enige OC waarvan bekend is met hoeveel AMA’s zij jaarlijks te maken hebben, blijkt dat voor 11%
daarvan het meisjes uit de categorieën 1 en 2 betreft.
4.2 Volledigheid en betrouwbaarheid van de gemelde aantallen contacten
We hebben gegronde redenen om aan te nemen dat de cijfers zoals hierboven gepresenteerd slechts
een deel weerspiegelen van de contacten die er binnen de instellingen daadwerkelijk geweest zijn met
minderjarige prostituees in de periode van januari 1996 t/m juli 1998. Vrijwel alle van de 65 instellingen
die contacten gemeld hebben (zie tabel 3) hebben daarbij aangegeven dat ze deze slechts voor een
deel hebben kunnen achterhalen. Dit gold ook voor de asielzoekerscentra, ook al werden door hen
relatief nog de hoogste aantallen gemeld. Ook aan de verklaringen van de instellingen die geen
contacten meldden (welke alle in de steekproef opgenomen zijn), kan soms met recht getwijfeld
worden. Het is, bijvoorbeeld, minstens drie keer voorgekomen dat een willekeurige medewerker van
een instelling aan de telefoon vertelde dat zij of hij ‘er zeker mee te maken had gehad’, waarna de
directie of de medewerker die het invullen van de vragenlijst op zich nam, meedeelde dat ‘daar binnen
de instelling geen enkele ervaring mee was.’ Soms leek dat veroorzaakt door de verticale structuur in
een instelling, waardoor het management beperkt zicht had op problemen op de werkvloer, zeker die
problemen die niet dagelijks voorkwamen. Zo meldde een leidinggevende dat ze nog nooit iets
gehoord had over jeugdprostitutie onder hun cliënten, terwijl ons uit andere bronnen bekend was dat er
binnen dezelfde instelling een aantal medewerkers wel degelijk contact had met minderjarige
prostituees. Hieronder noemen we nog een aantal aanwijzingen en redenen voor de onvolledigheid en
(daarmee) de relatieve onbetrouwbaarheid van de gemelde aantallen contacten.
Gebrekkige en ontbrekende registratie
Jeugdprostitutie blijkt een slecht geregistreerd fenomeen. Als het prostitutiewerk van de cliënt al bij een
hulpverlener bekend is, wordt in de jeugdhulpverlening in individuele dossiers daar vaak wel iets over
genoteerd, maar van een centrale registratie is veelal geen sprake. De directie of de medewerker die
het invullen van de vragenlijst op zich neemt, moet dan eerst te rade gaan bij alle individuele
20

medewerkers. In weinig gevallen, zo blijkt uit de verklaringen van de respondenten, is dit ook
inderdaad systematisch gedaan. Afwezigheid van medewerkers, wisselingen van personeel en een
enorme werkdruk en tijdgebrek zijn hier debet aan. Waar individuele medewerkers wel benaderd zijn
(of zelf vragenlijsten hebben ingevuld) moeten zij zich vervolgens eerst de naam van de cliënt
herinneren voordat ze er informatie over kunnen opzoeken. Zeker in instellingen waar een hulpverlener
veel wisselende cliënten heeft, blijkt dit vaak moeilijk. Zonder naam kan het dossier niet meer
opgespoord worden en zonder dossier geen informatie. En voor een respondent onder grote tijdsdruk
is het tussen duizenden dossiers moeilijk zoeken naar referenties over prostitutiewerk. Daarbij wordt
prostitutiewerk ook niet systematisch bevraagd in intake- of vervolggesprekken. Dat meisjes ook
bewust hun prostitutiewerk voor hulpverleners verbergen werd al gesignaleerd. Door de werkdruk kan
er vaak relatief weinig tijd aan een cliënt besteed worden. Dit tijdgebrek en daarmee dus ook de
geringe tijd om een vertrouwensband op te bouwen, wreekt zich zeker bij meisjes die uit het buitenland
komen. Zij zijn ten eerste niet gewend aan dit soort hulpverleningsinstellingen, en associëren
bovendien hulpverleners en zeker politieagenten vaak met de corrupte en soms zelfs gevaarlijke
gezagsdragers waarmee ze in hun eigen land ervaring hebben gehad. Meisjes zijn in eerste instantie
vaak alleen maar bang en er is veel tijd nodig om dit te doorbreken. ‘Je vermoedt soms wel wat, maar
je prikt er niet doorheen.’, hoorden we van veel respondenten. Vooral in OC’s, waar meisjes doorgaans
maar een korte periode verblijven, wordt dit door alle informanten gesignaleerd.
Ook de centrale politieregistratie blijkt niet goed bruikbaar als het dit onderwerp betreft.
Jeugdprostitutie kan onder verschillende thema’s worden opgeslagen, bijvoorbeeld onder
souteneurschap, maar ook onder seksueel geweld. Tussen de vele aangiften die er opgemaakt worden
raakt zo de informatie over prostitutiewerk vaak zoek. Daarbij komt dat de meeste meisjes geen
aangifte durven doen. Zeker in zulke gevallen bestaat er bij een aantal agenten enige
terughoudendheid in het centraal registreren van de gegevens van het betreffende meisje. Een politieagent
zegt in dit kader: ‘Je moet ook de privacy van zo’n meisje in het oog houden.’ Nadat de
Registratiekamer in de zomer van 1997 uitspraken heeft gedaan, waarin de meeste registratie van
prostituees door de verschillende politiecorpsen in strijd met de wet op de privacy werd bevonden, is
het een aantal agenten bovendien niet meer duidelijk wat er wel en niet geregistreerd mag worden van
een aangetroffen minderjarige prostituee. Dit is de registratie niet ten goede gekomen.
Veldwerkers in de prostitutiewereld, tot slot, noteren vaak maar weinig over de prostituees die ze
spreken. Terwijl voor jeugdhulpverleners het prostitutiewerk vaak onbekend blijft, is het voor
prostitutieveldwerkers (evenals voor de politie) vaak moeilijk om de leeftijd van meisjes vast te stellen.
Het opbouwen van vertrouwen combineert slecht met het uitgebreid vragen naar persoonsgegevens.
Over minderjarigheid bestaan vaak hooguit vermoedens. Dat zelfde geldt bij laagdrempelige
voorzieningen zoals de huiskamers voor tippelprostituees.
Organisatorische belemmeringen
De voortdurende reorganisaties bij zowel politie als (jeugd)hulpverlening lijkt zijn wissel te trekken op
de aandacht voor jeugdprostitutie. Registraties liggen overhoop, mensen veranderen van werkplek en
deskundigheid raakt zoek. Er blijken maar weinig mensen te vinden die al jaren op dezelfde plek
werken en dus veel deskundigheid over dit onderwerp hebben. Juist omdat jeugdprostitutie niet iets is
dat hulpverleners en politieagenten dagelijks tegenkomen, blijkt de aandacht ervoor vaak afhankelijk
van individuen die door het onderwerp gegrepen worden. Zodra deze individuen, bijvoorbeeld via een
reorganisatie, op een andere plek terecht komen, verdwijnt ook de aandacht voor het onderwerp weer.
Morele en emotionele beladenheid
Naast deze belemmeringen vanuit organisaties speelt ook de morele en emotionele beladenheid van
het onderwerp een rol. Sommige organisaties willen niet met prostitutie geassocieerd worden en
sommige hulpverleners vinden het gewoon moeilijk om er met jongeren over te praten, of kunnen zich
niet voorstellen dat hun cliënten daar iets mee te maken hebben. Ook het feit dat jeugdprostitutie zich
bij voorkeur in het verborgene afspeelt, buiten het zicht van de hulpverlening en de politie, speelt
natuurlijk een belangrijke rol.
Subjectieve, vertekende waarneming
21

Informanten gaven zeer verschillende inschattingen over de ernst van het probleem. Informanten die in
dezelfde soort instelling werkten rapporteren in de ene plaats wel en in de andere plaats echt helemaal
niet met minderjarige prostituees te maken te hebben. Hoewel regionale verschillen een rol kunnen
spelen, lijkt deze inschatting naast de ervaring toch ook vooral de kijk van de respondent op prostitutie
te weerspiegelen. Bij een beladen onderwerp als prostitutie is het belangrijk om rekening te houden
met de kleur die informanten aan hun informatie geven. Sommige informanten blijken de interpretatie
van wat prostitutie is wel heel ruim te nemen. Een informant had het over ‘onbetaalde prostitutie’
waarmee ze zeer promiscue gedrag bleek te bedoelen. Het moge duidelijk zijn dat wij dit soort
meldingen niet in onze registratie hebben meegenomen. Sommige informanten leken ‘het overal te
zien’. Dit waren vaak informanten die sterk bij het onderwerp betrokken zijn en de ernst van wat er met
meisjes gebeurt koppelen aan de frequentie waarmee het voorkomt. Zo zei een prostitutiehulpverleenster:
‘Sinds ik weet dat ze in park X meisjes aanbieden, kan ik niet meer zonder
wantrouwen naar de families kijken die daar met hun kinderen aan het picknicken zijn.’ Anderen
hadden juist weer het idee dat het aantal minderjarige prostituees erg overdreven wordt, in de media,
maar ook door hulpverleners in het veld. Een jeugdhulpverlener zegt: ‘Toen ik een cursus
incesthulpverlening volgde, zag ik overal incest. Daar moet je erg mee oppassen. Dat geldt voor
jeugdprostitutie net zo goed.’
Soms leek de reactie dat ‘het allemaal reuze meeviel’ ingegeven door de behoefte de indruk te wekken
dat alles onder controle was. Zo meldden alle politiecorpsen waar recentelijk een wijziging had
plaatsgevonden van de manier waarop er in prostitutiegebieden gecontroleerd werd, dat er na deze
wijziging aanzienlijk minder minderjarigen werden aangetroffen. In andere gevallen leek het woord
prostitutie nog de nodige schrikreacties op te leveren, bijvoorbeeld bij migrantenorganisaties die liever
niet met prostitutie geassocieerd wilden worden: ‘Nee, daar kunnen we u niet op antwoorden.’ Vanuit
diezelfde terughoudendheid was wellicht de reactie te verklaren van een medewerker die bij een eerste
telefoontje voorbeelden gaf van gedwongen prostitutie door minderjarigen uit eigen ervaring, en bij een
volgend gesprek glashard ontkende dat zoiets in de instelling voorkomt.
Vanwege deze en andere vertekeningen en onvolledigheden met betrekking tot het aantal meldingen,
moet het hier gevonden aantal van 892 contacten van hulpverleners en politiemensen in 105
instellingen met de verschillende categorieën uit de doelgroep gedurende de onderzoeksperiode (3-4
meisjes per jaar per instelling) dan ook slechts als een indicatie van het aantal werkelijke contacten
gezien worden.
4.3 Een voorzichtige extrapolatie
Uitgaande van onze gegevens, die dus slechts een indicatie vormen voor het aantal daadwerkelijke
contacten met minderjarige prostituees in de bevraagde instellingen, kunnen er zeer voorzichtige
schattingen gemaakt worden van de omvang van jeugdprostitutie door meisjes in Nederland. We
beperken ons hierbij opnieuw tot de cijfers voor de meldingen van contacten met minderjarige meisjes
die zeker of vermoedelijk in de prostitutie werken.
Bij de extrapolatie zijn we als volgt te werk gegaan. Er van uitgaande dat prostitutie toch iets meer een
grootstedelijk verschijnsel is, hebben we geëxtrapoleerd naar het aantal instellingen, voorzieningen en
corpsen in de grote steden (met meer dan 100.000 inwoners). Volgens gegevens van het CBS zijn er
in Nederland, naast de vier grote steden, 20 steden van die grootte. In die 24 ‘grote en middelgrote
steden’ woont in totaal ongeveer eenderde van de Nederlandse bevolking.
We schatten het aantal prostitutiehulpverleningsinstellingen in die steden, om te beginnen, op 30
(tegenover de 20 die door ons bevraagd zijn). Aangezien de door ons benaderde
jeugdhulpverleningsinstanties, die uiteindelijk niet in de steekproef werden opgenomen allemaal zeiden
wel contacten te hebben gehad, maar die niet meer te kunnen achterhalen (alle nul-meldingen zijn wel
opgenomen), lijkt het ons legitiem om vanuit het aantal door ons bevraagde instanties (en het aantal
meldingen dat zij deden) te extrapoleren naar het aantal instanties dat in de grote en middelgrote
steden gevestigd is. Volgens informatie van de Stichting Registratie Jeugd Voorzieningen (SRJV)
waren er in die grote steden in 1997 ongeveer de helft van het totaal aantal instellingen en
voorzieningen voor jeugdhulpverlening gevestigd: 94 instellingen (van de 197 landelijk) en ongeveer
750 voorzieningen (van de ruim 1500 landelijk) (van ons aantal van 61 bevraagde
22

jeugdhulpverleningsinstellingen was eenderde een ‘instelling’ en tweederde een ‘voorziening’). Het
aantal politie-eenheden schatten we voor de grote en middelgrote steden op 175, eveneens de helft
van de totale 350 in het gehele land. De meldingen van de vier door ons bevraagde asielzoekerscentra
extrapoleren we naar de 10 asielzoekerscentra waar in Nederland AMA’s worden opgevangen. Op
basis van deze uitgangspunten en op basis van onze cijfers over het aantal meldingen van contacten
per jaar door de bevraagde instellingen, komen we tot de voorzichtige extrapolatie zoals weergegeven
in Tabel 7.
Tabel 7: Aantallen gemelde contacten per jaar per type instelling en geëxtrapoleerde aantallen
contacten van de verschillende typen instellingen en voorzieningen in de grote en middelgrote steden
in Nederland met minderjarige meisjes die zeker en/of naar alle waarschijnlijkheid in de prostitutie
werken.
aantal meldingen jaarlijks extrapolatie
type instelling (aantal bevraagd) categorie 1 categorie 1+2 categorie 1 categorie 1+2
prostitutiehulpverlening (20) 39 44 59 66
jeugdhulpverlening (61) 43 85 590 1168
politie (15) 48 62 560 723
asielzoekerscentra (4) 49 52 123 130
totaal 179 243 1332 2087
Onze gegevens voorzichtig extrapolerend, komen we dus tot de schatting dat de prostitutiehulpverleningsinstellingen,
jeugdhulpverleningsinstellingen en -voorzieningen en de politie-corpsen in
de 4 grote steden en de 20 middelgrote steden (> 100.000 inwoners) in Nederland en de 10
asielzoekerscentra jaarlijks in contact komen met minstens 1330 minderjarige meisjes die zeker in de
prostitutie werkzaam zijn of geweest zijn en met minstens 2080 minderjarige meisjes die zeker of
vermoedelijk in de prostitutie werkzaam (geweest) zijn.
Er zijn een paar argumenten aan te voeren waarom deze aantallen in werkelijkheid nog hoger kunnen
zijn. Om te beginnen is er, zoals hiervoor beschreven, reden om aan te nemen dat de meldende
instanties ondergerapporteerd hebben. Ook zal jeugdprostitutie in de kleinere steden en op het
platteland (welke regio’s hier niet meegenomen zijn) wellicht een kleiner, maar waarschijnlijk toch geen
totaal afwezig verschijnsel zijn. Aan de andere kant zou de extrapolatie een aantal dubbelcontacten
kunnen herbergen. Ook is het denkbaar, dat de instanties waarnaar geëxtrapoleerd is (de al
gerepresenteerde 20% met nul-meldingen daargelaten) wellicht voor deze doelgroep (nog) minder
aantrekkelijk of, om de een of andere reden, hoogdrempeliger zijn dan de bevraagde instanties. Deze
argumenten min of meer tegen elkaar wegstrepend, lijkt het ons gerechtvaardigd om het aantal
minderjarige meisjes dat in de prostitutie werkt of gewerkt heeft en dat jaarlijks met instellingen,
organisaties, voorzieningen en opvangcentra in contact komt te schatten op minstens 1000-1500 en
het aantal minderjarigen dat vermoedelijk in de prostitutie werkt op nog eens minstens 500.
4.4 Het ‘dark number’
Het aantal meisjes dat in contact komt met hulpverleningsinstellingen of politie is uiteraard maar een
deel van het aantal meisjes dat daadwerkelijk in de prostitutie werkzaam is. Onze informanten hebben
een aantal factoren genoemd die bijdragen aan de onzichtbaarheid van minderjarige prostituees voor
de hulpverlening. Om te beginnen wordt van een deel van de minderjarige prostituees gezegd dat ze
die hulpverlening niet nodig hebben. Een prostitutie-hulpverleenster zegt: ‘Een jonge gezonde meid die
gewoon lekker zelf haar geld verdient heeft ons niet nodig.’ Zeker de residentiele opvang is
waarschijnlijk niet aantrekkelijk voor iemand die genoeg geld verdient om zelf onderdak te regelen.
Maar ook als meisjes wel de steun en hulp van professionele werkers zouden kunnen gebruiken, zijn
er redenen om zich verre van de hulpverlening te houden. Soms worden ze doelbewust van de
hulpverlening weggehouden door kwaadwillende derden, zoals pooiers of handelaren. Een
veldwerkster vertelt: ‘Ik had contact met een jong Nederlands meisje dat altijd bang was dat haar
vriend ons zag. Ze keek de hele tijd angstig naar de deur. Tot haar vriend ons ‘betrapte’. Een dag later
was ze verdwenen. Naar een andere stad verplaatst door die jongen, vertelden de andere meisjes.’
Niet alleen de sancties van deze kwaadwillende derden, maar ook sancties die door hulpverleners
23

veroorzaakt worden spelen een rol. Vrijwel alle prostitutiehulpverlenings-organisaties geven aan dat ze
de politie inschakelen als ze een minderjarige aantreffen. De politie licht de familie in of zet het meisje,
als ze illegaal is, zo snel mogelijk uit. De jeugdhulpverlening gaat er soms toe over om minderjarige
prostituees in gesloten jeugdinstellingen te plaatsen. Vandaar dat een groot deel zich nog steeds in het
verborgene afspeelt en de doelgroep ook zijn best doen om dat zo te houden. Als de controle op
minderjarigen in de prostitutie streng is, ontwikkelen meisjes strategieën om niet te worden opgemerkt
door de politie, of door hulpverleners waarbij je het risico loopt dat ze de politie inlichten. Liegen over
de leeftijd is daarbij een van de meest voor de hand liggende strategieën. Een
huiskamermedewerkster had onlangs zo’n leugen doorgeprikt: ‘We zijn er onlangs achter gekomen dat
een meisje nog maar 16 was. Ze riep altijd tegen iedereen dat ze 18 was. Maar op een dag vroeg ze
onze hulp bij het regelen van iets en toen moest ze haar echte geboortedatum opgeven.’ Recent
geïmmigreerde meisjes beschikken soms over valse paspoorten. Een politieagent zegt: ‘Je komt wel
eens in clubs en dan zie je meisjes zitten waarvan je denkt dat ze hooguit 15 zijn. Maar ze hebben
paspoorten van een meerderjarige. Dan kun je weinig. Zeker omdat je het merendeel van die
paspoorten niet goed kan checken.’ Liegen over het prostitutiewerk is een andere mogelijkheid, die
ook al eerder genoemd werd.
Daarnaast zijn er signalen dat minderjarige prostituees met name in de onzichtbare circuits van de
prostitutie werken. In sommige regio’s is de controle op illegaliteit en papieren door de politie
toegenomen en lijkt voor illegalen, en naar sommige informanten denken ook voor minderjarigen, de
vlucht naar illegale circuits begonnen. Een veldwerker meldt: ‘In een be-paald winkelcentrum hangen
altijd meisjes rond. Ze scharrelen een beetje tussen de winkels. Tot ze opgepiept worden door hun
vriendjes die klanten voor ze regelen. Dan gaan ze naar de taxistandplaats waar hun vriendje ze vertelt
naar een bepaalde klant te gaan.’ Daarnaast wordt er door informanten melding gemaakt van een heel
apart circuit binnen de drugswereld en van verborgen prostitutiecircuits binnen verschillende etnische
groepen’. Deze niet reguliere cir-cuits zijn vrijwel niet toegankelijk voor buitenstaanders. Zelfs
veldwerkers die wel enig zicht hebben op de niet-reguliere prostitutie durven eigenlijk geen schattingen
te doen over het aantal meisjes dat hier in werkt. Zowel veldwerk als politie heeft nauwelijks zicht op,
bij-voorbeeld, de escortprostitutie. ‘De escort is een blinde vlek voor ons. We hebben bijna geen
juridische middelen om die sector aan te pakken’, zegt een politierechercheur. En een hulp-verleenster
vertelt: ‘We hebben een keer allerlei escortbureau’s gebeld. Als we dan vroegen in welke talen ze
informatiemateriaal wilden, dan zeiden ze doe er maar 10 in het Nederlands. Buitenlandse vrouwen
hadden ze niet en minderjarigen natuurlijk al helemaal niet.’
Toch denkt ook een deel van de informanten bij de politie dat het wel meevalt met de ver-borgen
circuits. Een zedenrechercheur zegt: ‘Achter het raam is uiteindelijk toch de locatie waar je het meeste
verdient. Hoeveel klanten heb je op een dag als je in de escort werkt. Misschien drie als je een goede
dag hebt. Achter het raam heb je er veel meer.’ Maar ook in de reguliere circuits blijken legio manieren
te bestaan om de politie en de hulpverlening te vermijden dan wel voor de gek te houden. Zo is er in
geen enkele prostitutiegebied 24 uur per dag politiecontrole. De meeste politiecorpsen patrouilleren
maar tot een bepaalde tijd. Een politieagent zei: ‘We weten dat sommige illegalen pas beginnen als wij
ophouden.’ Andere tactieken zijn: veel van werkplek wisselen, het gordijn dichttrekken als de
veldwerkster in de buurt is, niet in de huiskamer komen en je aan de rand van tippelzones op houden.
Bij de raamprostitutie lijkt de truc gemarkeerd te worden met een meerderjarige vrouw vóór het raam
en de minderjarige erachter. In de clubs is er, wanneer de politie aanbelt, meestal nog wel tijd om de
minderjarigen en de illegalen te verbergen of via een achterdeur te laten vertrekken. Zo vertelde een
politiefunctionaris dat er laatst in een club twee minderjarige Nigeriaanse meisjes in een kast
aangetroffen werden. De politie heeft bij een clubcontrole alleen als er concrete verdenkingen zijn,
bijvoorbeeld geluiden die uit een kast komen, het recht om in bijvoorbeeld de kasten te kijken. Kortom,
politiecontrole is niet 100% effectief te maken en minderjarigen kunnen zo onzichtbaar blijven voor
hulpverleners en politie. Hoeveel minderjarige prostituees zo onzichtbaar weten te blijven, naast de
door ons geschatte 1000-1500, die wel in aanraking komen met instanties, daarover vallen geen
gefundeerde uitspraken te doen.
4.5 Etnische achtergronden van minderjarige prostituees in Nederland
Over 315 meisjes waar de bevraagde instanties contact mee hadden, is via individuele
24

meldingsformulieren specifieke informatie verkregen. Van deze groep is, onder andere, bekend wat
hun etnische achtergrond is. Tabel 8 geeft een overzicht van de etnische achtergronden van de
meisjes waarover individuele meldingen gedaan zijn.
Tabel 8: Etnische achtergrond van de meisjes waarover specifieke informatie
beschikbaar is, naar categorie; n (%)
minderjarigen meerderjarigen
etnische minderjarige vermoedelijk als minderjarige
achtergrond prostituées prostituée al prostituée totaal
Nederlands 44 (27.5) 17 (25.8) 44 (50.6) 105 (33.5)
(anders) West-Europees 3 ( 1.9) - 4 ( 4.6) 7 ( 2.2)
Oost-Europees 20 (12.5) 2 ( 3.0) 6 ( 6.9) 28 ( 8.9)
Marokkaans 14 ( 8.8) 20 (30.3) 10 (11.5) 44 (14.1)
Nigeriaans 13 ( 8.1) 8 (12.1) 5 ( 5.7) 26 ( 8.3)
(anders) Afrikaans 25 (15.6) 10 (15.2) 3 ( 3.4) 38 (12.1)
Turks 5 ( 3.1) 2 ( 3.0) 6 ( 6.9) 13 ( 4.2)
Surinaams 5 ( 3.1) 3 ( 4.5) 4 ( 4.6) 12 ( 3.8)
Antilliaans 2 ( 1.3) - 1 ( 1.1) 3 ( 1.0)
Latijns-Amerikaans 3 ( 1.9) 1 ( 1.5) - 4 ( 1.3)
Chinees 20 (12.5) 1 ( 1.5) - 21 ( 6.7)
(anders) Aziatisch 3 ( 1.9) - - 3 ( 1.0)
geadopteerd - 2 ( 3.0) 2 ( 2.3) 4 ( 1.3)
onbekend 5 ( 2.5) - 2 ( 2.3) 7 ( 2.2)
Totaal 162 (100) 66 (100) 87 (100) 315 (100)
Een derde (33.5%) van de meisjes waarover wij specifieke informatie verkregen is van Nederlandse
afkomst, dat wil zeggen dat allebei haar ouders in Nederland geboren zijn. De tweede grote groep
meisjes heeft minstens één in Marokko geboren ouder, namelijk ruim 14%. Onder de Marokkaanse
meisjes valt op dat er relatief veel gemeld worden waarvan de respondenten slechts sterke
vermoedens hebben dat ze als prostituee werkzaam zijn. Dit hoge aantal is voor tweeërlei uitleg
vatbaar: ofwel het bevestigt de vaak geuite veronderstelling dat Marokkaanse meisjes, uit schaamte,
minder snel toegeven dat ze in de prostitutie werken, ofwel het is te herleiden naar een effect van de
veelvuldige mediaberichten over Marokkaanse meisjes in de prostitutie. Hierdoor zouden
respondenten bij Marokkaanse meisjes die seksueel grensoverschrijdend gedrag vertonen eerder aan
die mogelijkheid kunnen denken. Uit Nigeria, vervolgens, is ruim 8% afkomstig en uit verschillende
(andere) landen uit Afrika in totaal ruim 12%. Bijna 9% van de meisjes is afkomstig uit de verschillende
Oost-Europese landen. Naast de 105 Nederlandse meisjes (33.5%), is dus het resterende tweederde
deel van niet-Nederlandse afkomst
We hebben deze 315 meisjes in drie groepen ingedeeld, op basis van hun etnische achtergrond en de
duur van hun verblijf in Nederland. In Tabel 9 staan die gegevens vermeld. 87 meisjes (28%), waarvan
minstens één ouder van niet-Nederlandse afkomst is en die in Nederland zijn geboren of hier al
minstens vijf jaar zijn, noemen wij hierna allochtoon. In de groep allochtonen zijn Marokkaanse meisjes
veruit de grootste groep. Zij zijn veelal hier geboren. Andere relatief veel voorkomende etnische
groepen onder allochtone meisjes zijn Turkse en Surinaamse meisjes, zij het in beduidend mindere
mate dan Marokkaanse meisjes.
123 meisjes (39%) noemen we hierna recent geïmmigreerd omdat zij korter dan vijf jaar in Nederland
zijn. Van deze recent geïmmigreerde meisjes zijn er negen-en-twintig illegaal in Nederland. Het betreft
hier vooral meisjes uit Oost-Europa. Acht-en-zeventig andere recent geïmmigreerde meisjes (63% van
deze groep) zijn voor of na hun tewerkstelling in de prostitutie als AMA in de asielprocedure gekomen.
Dit betreft hoofdzakelijk Chinese, Nigeriaanse en andere Westafrikaanse meisjes. Daarvan zijn er
overigens op het moment van onderzoek al weer 31 Met Onbekende Bestemming verdwenen en ook
illegaal in Nederland. De overigen zitten bijvoorbeeld in de B17 procedure (een tijdelijke
verblijfsvergunning voor slachtoffers van vrouwenhandel) of verblijven in Nederland op een
toeristenvisum.
25

Tabel 9: Periode dat de meisjes uit de doelgroep in Nederland zijn, naar
etnische achtergrond
etnische achtergrond
(totale aantal) < 1 jaar 1-5 jaar > 5 jaar hier geboren onbekend
Nederlands (105) - - - 105 -
(anders) West-Europees (7) 1 2 - 4 -
Oost-Europees (28) 14 5 3 - 6
Marokkaans (44) 1 1 11 30 1
Nigeriaans (26) 9 17 - - -
(anders) Afrikaans (38) 27 5 2 2 2
Turks (13) - - 7 5 1
Surinaams (12) - - 2 10 -
Antilliaans (3) - - - 3 -
Latijns-Amerikaans (4) - 1 1 - 2
Chinees (21) 10 9 - 1 1
(anders) Aziatisch (3) - - - 1 2
geadopteerd (4) - - 4 - -
Nederlands (105) - - - 105 -
allochtoon (87) - - 30 57 -
recente immigranten (123) 62 40 - - 21
totaal (315) 62 (20%) 40 (13%) 30 (10%) 162 (51%) 21 (7%)
Aangezien Marokkaanse meisjes relatief sterk vertegenwoordigd zijn onder minderjarige prostituees,
hebben we bekeken in hoe dit zich verhoudt tot het percentage dat Marokkaanse meisjes in Nederland
uitmaken van alle in Nederland woonachtige meisjes. Volgens gegevens van het CBS woonden er
begin 1997 452.662 meisjes tussen de 15 en 19 jaar in Nederland. Op diezelfde peildatum woonden er
11.000 (eerste en tweede generatie) Marokkaanse meisjes (15-19 jaar) in Nederland. Daarmee
vormden Marokkaanse meisjes 2.4% van alle legaal in Nederland woonachtige meisjes. Als we voor
onze groep minderjarige prostituees de recente immigranten buiten beschouwing laten (omdat zij
veelal geen legale verblijfsstatus hebben), blijken Marokkaanse meisjes (44 van de 192) bijna 23% van
de in Nederland woonachtige groep minderjarige prostituees uit te maken. Marokkaanse meisjes lijken
dus tien keer vaker in de jeugdprostitutie vertegenwoordigd te zijn dan in de algehele bevolkingsgroep
van die leeftijd en sekse. Surinaamse meisjes lijken, op basis van dezelfde berekeningen, ongeveer
drie maal zo sterk vertegenwoordigd in de jeugdprostitutie (6.3%) als in de algehele bevolking (2%).
Min of meer hetzelfde geldt voor Turkse meisjes (6.7% versus 2.4%). Voor de overige nationaliteiten
hadden wij niet de beschikking over CBS-gegevens over hun aandeel in de gehele populatie en
kunnen wij dus niets met zekerheid zeggen over hun relatieve aandeel in de populatie minderjarige
prostituees, maar waarschijnlijk is, dat ook de andere nationaliteiten daarin oververtegenwoordigd zijn.
4.6 Ontwikkelingen in de tijd
In vergelijking met eerdere schattingen met betrekking tot het aantal minderjarige prostituees in
Nederland, lijkt de omvang van jeugdprostitutie toegenomen te zijn. De Mr. A. de Graafstichting schatte
in 1989 het aantal minderjarige meisjes en jongens dat in de prostitutie werkte op ongeveer 1000; het
door ons geschatte aantal van 1000-1500 voor uitsluitend meisjes en nog eens 500 meisjes waarbij
prostitutiewerk sterk vermoed wordt, aangevuld met een onduidelijk ‘dark number’ dat onzichtbaar blijft
voor de onderzochte instanties, is aanzienlijk hoger. Wel moet worden opgemerkt, dat een derde van
de meisjes in onze studie, pas nadat ze met hun prostitutiewerk zijn gestopt in contact komen met
hulpverlenende en controlerende instanties. De beide schattingen verwijzen dus niet naar dezelfde
groepen.
In zijn algemeenheid geldt, dat het gebrek aan gedegen studies het moeilijk maakt uitspraken te doen
over de veranderingen in de tijd met betrekking tot de omvang van jeugdprostitutie. Ook onder onze
respondenten zijn er slechts weinig die denken zicht te hebben op de historische ontwikkelingen.
26

Vooral jeugdhulpverleners wagen zich veelal niet aan uitspraken daarover. Prostitutieveldwerkers en
politiemensen zijn vaker bereid hun mening te geven, maar onder hen lopen de meningen sterk uiteen.
Van een grote toename van het aantal minderjarige prostituees is volgens de meeste informanten
geen sprake. Een deel denkt dat het aantal minderjarige prostituees de laatste jaren ongeveer gelijk is
gebleven, anderen denken dat het aantal in de laatste 10 jaar geleidelijk gegroeid is. Bij veel
informanten bestaat wel de indruk dat prostituees in het algemeen tegenwoordig jonger zijn dan een
aantal jaren geleden. Meerdere informanten reppen over meisjes die het prostitutiewerk even
proberen, een stap die volgens een informant gemakkelijker gezet lijkt te worden dan vroeger omdat
prostitutie nu minder beladen is.
Etnische groepen, die al in eerdere lokale studies en in de literatuur vaak genoemd werden, komen
ook weer in ons onderzoek naar voren. Naast die Marokkaanse, Nigeriaanse en Chinese meisjes,
komen uit onze gegevens bovendien Oost-Europese meisjes en meisjes uit (andere) Afrikaanse
landen naar voren als relatief ‘nieuwe’ groepen. De groep recent geïmmigreerde meisjes van
verschillende nationaliteiten is in ons onderzoek groter (n=123) dan de Nederlandse (n=105) en
allochtone, langer in Nederland wonende, meisjes (n=87).
Volgens onze informanten zijn allochtone minderjarige prostituees een relatief nieuw verschijnsel in de
prostitutie. Ook Gerrits (1989) vond in zijn onderzoek naar minderjarige prostituees in Den Haag eind
tachtiger jaren slechts enkele allochtone prostituees. De nationaliteiten van de recent geïmmigreerde
minderjarige prostituees lijken een afspiegeling van de nationaliteiten die de laatste jaren ook onder de
meerderjarige prostituees in opkomst zijn. De maffia lijkt bij de instroom van deze ‘nieuwe’
nationaliteiten een belangrijke rol te spelen. Zo vertelt een veldwerkster: ‘Tien jaar geleden zag je nog
geen Oost-Europese vrouwen achter het raam. Toen arriveerde na de val van de muur de Russische
maffia met vrouwen. Het heeft het werk er niet makkelijker op gemaakt. Het is me al een paar keer
gebeurd dat me door rondhangende mannen gevraagd werd wat ik kwam doen, als ik bij een Oost-
Europese prostituee naar binnen wilde stappen.’ Ook veranderend politiebeleid heeft invloed op de
nationaliteiten die in de prostitutie worden aangetroffen. ‘Voordat ze zo streng begonnen te
controleren, kwamen we veel vaker minderjarige Latijnsamerikaanse meisjes tegen. De laatste jaren
zie je die niet meer.’ vertelt een veldwerkster.
27

Hoofdstuk 5
Loverboys en handelaren
De mate van dwang tot prostitutie onder minderjarige prostituees
In dit hoofdstuk behandelen we de gegevens over de mate waarin minderjarige prostituees tot het werk
gedwongen worden en van welke vormen van dwang er sprake is. Ook gaan we in op de verzamelde
gegevens over de achtergrond en mate van organisatie van de daders. We bespreken enkele
dwangscenario’s waarmee specifieke etnische groepen meisjes te maken krijgen. Tot slot zeggen we
iets over de groep meisjes die uit vrije wil in de prostitutie werkzaam lijken te zijn. Steeds maken we
onderscheid tussen Nederlandse, allochtone en recent geïmmigreerde meisjes.
De statistische gegevens zijn gebaseerd op de 315 meisjes, waarover instellingen de ‘individuele
meldingsformulieren’ hebben ingevuld. De verschillende typen instanties nemen hierbij min of meer
gelijke percentages individuele meldingen voor hun rekening: 61 (20%) waren er afkomstig van het
prostitutieveldwerk, 97 (31%) van de jeugdhulpverlening, 83 (26%) van de politie en 72 (23%) van de
asielzoekerscentra.
5.1 De mate en de middelen
Voor de 315 meisjes, waarover wij geïnformeerd zijn, lijkt in hoge mate sprake te zijn van dwang door
derden. De informanten, die er voetstoots vanuit gaan dat er bij minderjarige prostituees altijd derden
in het spel zijn die meisje daartoe aanzetten, lijken door de cijfers bijna gelijk te krijgen: van slechts een
op de negen minderjarige prostituees (11,7%) is volgens informanten duidelijk dat ze niet onder dwang
werkt (zie tabel 10). Van ruim 4 op de 10 meisjes is het, volgens de informanten, zeker dat er aperte
dwang in het spel is. Voor nog eens 4 op de 10 is dat misschien het geval. Het oordeel over al of niet
gedwongen worden is in 54% van de gevallen tot stand gekomen via gesprekken met het meisje, in
12% via observaties of kennis van derden en in 35% betreft het een sterk vermoeden van de
rapporterende hulpverlener.
Tabel 10: Aantallen meisjes, naar etnische achtergrond, die, naar het oordeel van
de informant, al of niet zijn gedwongen tot prostitutie; n, (% van etnische
subgroep)
dwang tot prostitutie Nederlands allochtoon recente immigr. totaal
niet gedwongen 17 (16.2) 13 (15.1) 7 ( 5.6) 37(11.7)
misschien gedwongen 38 (36.2) 41 (47.7) 38 (30.6) 117(37.1)
zeker gedwongen 39 (37.1) 27 (31.4) 67 (54.0) 133(42.2)
onbekend 11 (10.5) 5 ( 5.8) 12 ( 9.7) 28 (8.9)
totaal 105 (100) 87 (100) 123 (100) 315 (100)
Uit de tabel blijkt, dat dwang niet gereserveerd is voor de recent geïmmigreerde meisjes. Ook een
substantieel deel van de Nederlandse en allochtone minderjarige prostituees werkt (misschien) onder
dwang. Wel lijken de recent geïmmigreerde prostituees vaker gedwongen te werken. Van slechts een
op 18 recente immigranten (5,6%) wordt gemeld, dat van dwang geen sprake is. Van meer dan de helft
van deze groep (54%) is volgens de informanten zeker dat ze gedwongen werden. Toch ligt het
percentage Nederlandse prostituees in die situatie (37,1%) daar niet ver onder en ook voor allochtone
meisjes wordt gemeld dat er ongeveer voor een op de drie (31.4%) zekerheid is dat er sprake is van
dwang. Over bijna de helft van de allochtone prostituees (47.7%) wordt gezegd dat ze misschien
gedwongen worden. Dit hoge percentage wordt wellicht beïnvloed door het relatief hoge aantal
Marokkaanse meisjes waarvan men, zij het sterk, slechts vermoedt dat ze in de prostitutie werken (zie
28

tabel 8 in het vorige hoofdstuk).
Tabel 11: Frequentie waarin verschillende vormen van dwang, naar het oordeel
van de informant, zeker gebruikt zijn tegen meisjes, naar etnische
achtergrond; n, (% van etnische subgroep)
Nederlands allochtoon recente immigr. totaal
(N=105) (N=87) (N=123) (N=315)
vorm van dwang n % n % n % n %
fysiek geweld 23 (21.9) 20 (23.3) 19 (15.3) 62 (19.7)
dreiging met fysiek geweld 31 (29.5) 23 (26.7) 36 (29.0) 90 (28.6)
emotionele manipulatie 52 (49.5) 49 (57.0) 40 (32.3) 141 (44.8)
valse voorwendselen 10 ( 9.5) 14 (16.3) 28 (22.6) 52 (16.5)
via schulden 8 ( 7.7) 3 ( 3.5) 37 (29.8) 48 (15.2)
via verblijfspapieren - 1 ( 1.2) 27 (21.8) 28 (8.9)
anders 8 ( 7.7) 5 ( 5.9) 15 (12.1) 28 (8.9)
Noot: andere vormen van dwang zijn bijvoorbeeld: omkoperij, dreigen de ouders in te lichten, voodoo,
drugverslaafd maken/drugverstrekking en 24-uurs ‘bewaking’
Dwang kan zeer verschillende vormen aannemen. Een deel van de prostituees krijgt met meerdere
vormen van dwang te maken. Tegen een op de vijf minderjarige prostituees (19.7%) in dit onderzoek
wordt fysiek geweld gebruikt (zie tabel 11). Dat geldt vrijwel even sterk voor de Nederlandse en de
allochtone en, in iets mindere mate, de recent geïmmigreerde prostituees. De andere middelen
waarmee dwang wordt uitgeoefend verschillen sterker per groep. Tegen recent geïmmigreerde
prostituees wordt een groter arsenaal aan dwangmiddelen ingezet dan tegen de Nederlandse en
allochtone prostituees. Naast fysiek geweld en emotionele manipulatie vormen ook de schulden die
deze minderjarige prostituees (moeten) maken om in Nederland te komen, en de verblijfspapieren die
ze nodig hebben om hier legaal of ongestoord te kunnen werken, manieren om hen onder druk te
zetten. Hoewel dwang door schulden (het zogenaamde ‘debt-bonding’) bij 29.8% van de recent
geïmmigreerde prostituees expliciet gemeld wordt, bestaat onder sommige informanten de indruk dat
in werkelijkheid vrijwel alle prostituees die via vrouwenhandelaren naar Nederland worden gehaald
door schulden aan haar handelaar is gebonden. De schulden ontstaan doordat de vrouwenhandelaar
de reis voorschiet en de papieren regelt die nodig zijn om de grens over te komen. Na aankomst moet
dat bedrag met een flinke rente worden terugbetaald. Hoe snel dit bedrag moet worden terugbetaald
en de druk die daarbij uitgeoefend wordt, varieert per organisatie. Naast directe bedreigingen van de
vrouw of haar achtergebleven familie, zijn er voor recente immigranten ook meldingen dat culturele
elementen, zoals voodoo, worden ingezet om de loyaliteit van meisjes naar hun handelaren te
garanderen.
Emotionele manipulatie, bijvoorbeeld door pooiervriendjes, wordt tegen bijna de helft (44.8%) van de
minderjarige prostituees ingezet. Allochtone en Nederlandse prostituees worden hier vaker het
slachtoffer van dan de recente immigranten. Emotionele manipulatie is moeilijk aan te tonen. Dat is
een van de redenen waarom de informanten, die direct met prostituees te maken hebben, aangeven
dat het vaak moeilijk is om met zekerheid te bepalen in welke mate er sprake is van dwang.
Prostituees, die door emotionele manipulatie van hun vriendjes achter het raam belandden, waren in
de ogen van de ene informant ‘domme meisjes die al hun geld vrijwillig aan een man afgeven’ terwijl
een andere informant ze als ‘willoze slachtoffers van gewetenloze individuen’ omschreef. Ook
prostituees zelf beschouwen emotionele manipulatie niet altijd als dwang. Een prostitutieveldwerkster
vertelt: ‘Meisjes die door een jongen achter het raam worden gezet, zijn vaak de eersten om schuld bij
zichzelf te leggen, want ze hadden toch ook kunnen weigeren te werken.’
Dwang is niet alleen soms moeilijk vast te stellen, het kan gedurende een prostitutie-carrière ook
veranderen. Soms weten meisjes zich aan dwang te ontworstelen. ‘Een prostituee die alweer jaren
werkte vertelde dat ze tot haar 18 voor een pooiervriendje werkte, maar zodra ze 18 werd, kon ze
openlijk werken en wist ze hem aan de kant te zetten’, vertelt een prostitutieveldwerkster. In andere
gevallen, valt een zelfstandig begonnen prostituee later alsnog in handen van een pooier. Zowel de
angst om als minderjarige door de politie gepakt te worden, als de hardheid van het prostitutiemilieu
kunnen hier een rol in spelen. Er wordt echter ook actief geronseld onder prostituees. ‘Sommige
29

jongens gaan langs de ramen om prostituees die al werken zo ver te krijgen dat ze voor hen werken’,
vertelt een prostitutieveldwerkster.
5.2 De daders en hun achtergronden
De pooiers en vrouwenhandelaren die vrouwen tot prostitutie dwingen hebben één ding gemeen en dat
is dat er over hen nog minder bekend is dan over de prostituees die zij uitbuiten. Voor 169 prostituees,
bij wie dwang een rol speelde, is er bij onze informanten iets bekend over degene(n) die deze dwang
uitoefende(n) (zie tabel 12).
Uit de meldingen blijkt, dat er verschillen zijn in type dader(s) bij recent geïmmigreerde prostituees
enerzijds en Nederlandse en allochtone prostituees anderzijds. Bij Nederlandse en allochtone
prostituees is de daders in bijna de helft van de gevallen hun partner, die relatief vaak van
Marokkaanse afkomst is. In het algemeen vormen de daders met een Marokkaanse achtergrond met
30,2% veruit de grootste groep. Bij allochtone prostituees, van wie het grootste deel Marokkaans is,
werkt meer dan de helft onder druk van daders van Marokkaanse afkomst. De daders van dwang bij
Nederlandse en allochtone prostituees zijn in bijna een kwart van de gevallen onder de 21.
Pooiervriendjes zijn dus vaak niet veel ouder dan de prostituees zelf. Vrienden vormen bij allochtone
en Nederlandse prostituees ongeveer een derde van de daders.
30

Tabel 12: Karakteristieken van de daders van dwang tot prostitutie voor die cases
waarover informatie is verkregen van de informanten, naar etnische achtergrond
meisje (n=169); n (%)
karakteristiek Nederlandse allochtone recente immivan
de dader meisjes (n=53) meisjes (n=50) granten (n=66) totaal (n=169)
etnische achtergrond
Nederlands 11 (20.8) 4 ( 8.0) 15 (22.7) 30 (17.8)
Marokkaans 22 (41.5) 26 (52.0) 3 ( 4.5) 51 (30.2)
Turks - 5 (10.0) 4 ( 6.0) 9 ( 5.3)
Surinaams/Antilliaans 5 ( 9.4) 3 ( 6.0) 2 ( 3.0) 10 ( 5.9)
Chinees - - 13 (19.7) 13 ( 7.7)
Nigeriaans - - 14 (21.2) 14 ( 8.3)
Oost-Europees - - 13 (19.7) 13 ( 7.7)
overige 1 ( 1.9) 1 ( 2.0) 2 ( 3.0) 4 ( 2.4)
meerdere etniciteiten 7 (13.2) 6 (12.0) - 13 ( 7.7)
onbekend 7 (13.2) 5 (10.0) - 12 ( 7.1)
53 (100) 50 (100) 66 (100) 169 (100)
relatie tot slachtoffer
partner 24 (45.3) 24 (48.0) 3 ( 4.5) 51 (30.2)
vriend(en) 17 (32.1) 18 (36.0) 2 ( 3.0) 37 (21.9)
familie 7 (13.2) 5 (10.0) 2 ( 3.0) 14 ( 8.3)
handelaar/reisagent 1 ( 1.9) 1 ( 2.0) 48 (72.7) 50 (29.6)
drugsdealer 3 ( 5.7) 1 ( 2.0) - 4 ( 2.3)
overig 1 ( 1.9) 1 ( 2.0) 1 ( 1.5) 3 ( 1.8)
onbekend - - 10 (15.1) 10 ( 5.9)
53 (100) 50 (100) 66 (100) 169 (100)
leeftijd daders
jonger dan 21 12 (22.6) 12 (24.0) - 24 (14.2)
21-25 jaar 5 ( 9.4) 5 (10.0) 1 ( 1.5) 11 ( 6.5)
ouder dan 25 10 (18.9) 5 (10.0) 7 (10.6) 22 (13.0)
diverse leeftijden 13 (24.5) 8 (16.0) 10 (15.1) 31 (18.3)
onbekend 13 (24.5) 20 (40.0) 48 (72.7) 81 (47.9)
53 (100) 50 (100) 66 (100) 169 (100)
graad van organisatie
individu 25 (47.2) 17 (34.0) 5 ( 7.6) 47 (27.8)
vrienden/familie-groep 20 (37.7) 18 (36.0) 1 ( 1.5) 39 (23.1)
drugscircuit 3 ( 5.7) 3 ( 6.0) - 6 ( 3.6)
georganiseerde handel - - 29 (43.9) 29 (17.2)
onbekend 5 ( 9.4) 12 (24.0) 31 (47.0) 48 (28.4)
53 (100) 50 (100) 66 (100) 169 (100)
Een ander opvallend feit is dat een op de tien Nederlandse en allochtone prostituees door een
familielid tot prostitutie wordt gedwongen. In de meeste gevallen betreft het hier de ouders, in een
enkel geval een broer. Soms vormt de prostitutie het vervolg op seksueel misbruik door die
familieleden. Een medewerker van een jeugdbeschermingsorganisatie beschrijft: ‘Een vader begon zijn
dochter via advertenties als prostituee aan te bieden. De jaren daarvoor had hij haar seksueel
misbruikt.’ Bij recent geïmmigreerde prostituees bestaat er doorgaans niet zo’n ‘intieme’ band met
degene die dwang uitoefent. In bijna driekwart van de bekende gevallen (72.2%) betreft het hier een
vrouwenhandelaar of reisagent. Over de mate van organisatie van daders is relatief weinig bekend. Bij
28% van de gemelde daders heeft de informant geen idee of deze in georganiseerd verband werkt.
Bijna een derde (27.8 %) van de daders lijkt als individu te opereren. Het betreft hier vooral
pooiervriendjes. Ruim een op de vijf daders (23,1%) opereert in een groep van vrienden of familie. Het
betreft hier vaak losse samenwerkingsverbanden, waarbij er voor elkaar diensten verleend worden.
‘Toen mijn vriend in de bak zat, letten zijn vrienden op me’, vertelt een ex-prostituee bijvoorbeeld. Door
31

verschillende informanten worden groepen jongens genoemd die vooral jonge en zwak-begaafde
meisjes in de prostitutie trachten te brengen. In twee steden zijn families bekend waarbij alle leden als
pooier werken.
Bijna een op de vijf (17.2%) daders maakt deel uit van de georganiseerde vrouwenhandel. Bij bijna de
helft (47%) van de recent geïmmigreerde prostituees is sprake van georganiseerde handel.
Vrouwenhandelaren werken doorgaans in georganiseerd verband, omdat het overschrijden van
landsgrenzen de nodige belemmeringen opwerpt. Volgens het mensen-handelteam van de IND, lijkt de
mensensmokkel en de mensenhandel in toenemende mate door elkaar te lopen (Volkskrant, 11-4-
1998). Mensensmokkel is volgens artikel 197a e.v. Sr: ‘het een ander uit winstbejag behulpzaam zijn
bij het zich verschaffen van toegang tot of verblijf en werk in Nederland, terwijl die toegang, dat verblijf
of werk strijdt met het objectieve vreemdelingenrecht’ (Haveman, 1996:35). De betrokkene betaalt de
smokkelaar, die ook wel de reisagent wordt genoemd, een bepaald bedrag. De smokkelaar helpt
betrokkene de grens over en daarmee is de bemoeienis afgelopen. Bij mensenhandel blijft de
bemoeienis ook na de grensoverschrijding bestaan in de vorm van schuldrelaties of andere vormen
van dwang. In de praktijk is het onderscheid tussen mensensmokkel en mensenhandel eerder een
glijdende schaal, dan een scherp onderscheid.
Zoals gezegd, zijn de daders die als pooiervriendje opereren, relatief vaak van Marokkaanse afkomst.
Sommige informanten hebben de indruk dat de oververtegenwoordiging van Marokkanen onder de
daders iets te maken zou kunnen hebben met de Marokkaanse cultuur. Het is opvallend dat van den
Berg en Blom in 1987 een vrijwel identieke opmerking maakten over Surinaamse pooiers, die eind
jaren 80 de grootste groep onder de pooiers vormden: ‘Overigens blijkt uit de verhalen van veel
vrouwen dat zich onder de nog resterende pooiers veel Surinamers bevinden, hetgeen wellicht te
maken heeft met de masculiene waarden die in een aantal Surinaamse subculturen gelden en die zich
goed laten verenigen met de pooier-hoer relatie’ (Berg & Blom 1987:21). Een Amerikaanse
antropologe die onderzoek deed naar prostitutie in Marokko, ziet maar weinig aanknopingspunten
tussen de Marokkaanse cultuur en pooiergedrag: ‘Pooiergedrag staat haaks op het idee van
mannelijkheid in de Marokkaanse cultuur. Het ging zelfs zo ver dat mijn Marokkaanse respondenten
ontkenden dat er pooiers zouden bestaan in Marokko. Dat was natuurlijk onzin. Ze bestonden wel,
maar ze deden hun uiterste best om de schijn te wekken dat ze het niet waren.’ Dat is sterk in
tegenspraak met houding van de meestal in Nederland opgegroeide pooiers van Marokkaanse afkomst
die hun pooiergedrag nauwelijks lijken te verbergen. ‘Er zat een keer zo’n jongen op de politieschool.
Ze vonden uit dat hij een paar prostituees voor zich had werken. Hij vond daar niets verkeerds aan,
want die meisjes deden het toch vrijwillig’, vertelt een rechercheur. Volgens verschillen-de informanten
is de belangrijkste overeenkomst tussen de jongens die als pooiervriendje opereren dat ze al bekend
zijn in het criminele milieu. Een groot aantal lijkt al criminele antecedenten te hebben. ‘Ik heb hiervoor
met criminele jongens gewerkt en al die pooiers heb ik daar al een keer gezien’, vertelt een
hulpverleenster. Het pooieren lijkt door zijn verdien-sten ook aantrekkingskracht uit te oefenen op
andere groepen jongens die tegen het criminele milieu aanhangen. ‘Het is een makkelijke manier om
geld te verdienen, met veel minder risico dan de drugshandel’, vertelt een politieagent. In sommige
steden wordt gemeld dat de alleen-heerschappij van de Marokkaanse pooiers langzaam aan het
afbrokkelen is. ‘Eerst waren er alleen pooiers uit de Randstad, maar nu lijken lokale Turken het vak
van hen geleerd te hebben’, merkte een veldwerkster op. Ook in andere steden blijkt pooiergedrag
andere groepen jongens te hebben aangestoken. Deze opkomende concurrentie heeft in verschillende
plaatsen al tot gevechten geleid. ‘Er zijn voortdurend vechtpartijen tussen de jongens onderling. Laatst
hebben ze er een gestoken met zo’n slagersmes’, vertelt een politieagent. Met recent geïmmigreerde
prostituees lijken Marokkaanse daders nauwelijks bemoeienis te hebben. Dat laatste geldt niet voor de
Nederlandse daders. Een kwart van de daders die recent geïmmigreerde prostituees onder druk zetten
is van Nederlandse afkomst. Nederlandse daders vormen na de Marokkanen hier de grootste
dadergroep. Daders van andere nationaliteiten worden minder vaak genoemd. Nigeriaanse, Chinese
en Oosteuropese daders lijken hoofdzakelijk meisjes uit het eigen land in de prostitutie te brengen.
5.3 Chinese prostituees: de asielprocedure als afvalbak
In alle OC’s wordt men de laatste jaren geconfronteerd met Chinese AMA’s die tijdens hun Nader
Gehoor (het interview dat het Ministerie van Justitie asielzoekers afneemt om hun asielverzoek te
32

eoordelen) of daarna tegen een individuele hulpverlener melden gedwongen in de prostitutie te
hebben gezeten. Hierop wordt doorgaans in het Nader Gehoor niet uitgebreid ingegaan, omdat zaken
die na het vertrek uit het thuisland plaatsvinden, juridisch gezien doorgaans geen reden tot asiel
kunnen vormen. Informanten konden 21 Chinese AMA’s die met prostitutie te maken hadden gehad
achterhalen. In werkelijkheid lijkt het om een substantieel deel van de vrouwelijke Chinese AMA’s te
gaan. Een informant schatte dat de helft van de vrouwelijke Chinese AMA’s in de prostitutie heeft
gewerkt. Volgens een andere informant gaat het om het merendeel van de Chinese vrouwelijke AMA’s.
De Chinese meisjes vertellen in China geronseld te zijn door mannen die lid zijn van een van de
misdaadsyndicaten die bekend staan onder de verzamelnaam Slangenkop. Door deze handelaren
worden ze in een van de doorreislanden (Rusland en Tsjechië worden regelmatig genoemd) in een
bordeel te werk gesteld om het reisgeld terug te verdienen. Sommige meisjes worden ook in Nederland
gedwongen te werken in Chinese bordelen. Een informant vertelde dat een aantal van zijn cliënten had
gehoord dat ze aan oudere Chinese mannen doorverkocht zouden worden. Van een drietal Chinese
meisjes is bekend dat ze ook in het OC nog in de prostitutie werkten. Daarbij leek dwang uitgeoefend
te worden door landgenoten. Ook is er een geval gemeld van een Chinees meisje dat door een
Nederlandse man benaderd werd om in de prostitutie te komen werken.
Twee meisjes vertelden te zijn doorverkocht ‘aan de rode lampenwinkel’. Hoewel de informant dat
interpreteerde als een raambordeel, worden er door veldwerkers geen Chinese meisjes achter het
raam aangetroffen. De Chinese prostituees lijken toch vooral te werk gesteld te worden in
prostitutiegelegenheden waar alleen Chinese mannen komen. De meisjes worden opgesloten in deze
bordelen en 24 uur per dag bewaakt. Ze verlaten hun werkplek niet. Soms komt er het nodige geweld
aan te pas. Een hulpverleenster onder onze informanten vertelde bij twee meisjes brandplekken van
uitgedrukte sigaretten op het lichaam opgemerkt te hebben. Sommige meisjes weten te ontsnappen.
‘Op een dag was de begeleider die het huis 24 uur per dag in de gaten hield zo dronken dat hij in slaap
viel’, vertelt een hulpverlener. De meisjes waar het hier om gaat worden meestal gevonden door
landgenoten die ze naar een asielzoekerscentrum brengen. Andere meisjes worden na verloop van tijd
in de asielprocedure ‘gedumpt’. Veel van deze meisjes blijken zwanger te zijn.
Aangezien de Chinese prostituees niet erg spraakzaam zijn, of door gebrek aan tolken eenvoudig niet
verstaan worden, is er weinig bekend over hun achtergronden. In hun Nader Gehoor vertellen de
meeste Chinese prostituees in eerste instantie bijna altijd hetzelfde ver-haal over hun herkomst. Ze
zeggen doorgaans wees te zijn en bij hun oma te zijn op gegroeid. Toen die overleed, verkochten ze
het huis en betaalden met dat geld de reis naar Nederland. Soms zeggen ze verkocht te zijn door
(stief)ouders. Een element dat door informanten genoemd wordt is, dat het nogal eens meisjes zou
betreffen die in het kader van het één-kindbeleid maar niet zijn opgegeven en dus niet over een
geboortebewijs beschikken. Zonder geboortebewijs kan een meisje in China nergens aanspraak op
maken. Ook zouden de meisjes vaak afkomstig zijn uit de regio waar het merendeel van de Chinese
restauranthouders in Nederland vandaan komen. Een enkeling zegt ook in China in de prostitutie
gewerkt te hebben.
Het is opvallend dat relatief veel Chinese AMA’s, na een tijdje in de asielprocedure te hebben gezeten,
weer verdwijnen. Over hen is niets bekend. Het blijft onduidelijk of ze dan opnieuw worden ingezet
door de Slangenkop. Verschillende hulpverleners klagen dat de politie weigert onderzoek te doen naar
verdwenen Chinese AMA’s. In Nederland is voor zover bekend nog geen onderzoek gedaan naar de
Slangenkop. Doordat de Chinese prostituees doorgaans weinig details kunnen vertellen over de plek
waar ze gewerkt hebben (ze weten soms niet eens het land te noemen) is het voor de politie niet
eenvoudig om onderzoek te doen. Maar ook als er wel meer details bekend zijn, zoals bij het geval
waarbij een Chinees meisje een bordeel beschreef dat bij de politie bekend was, werd er volgens de
politie geen onderzoek ingesteld.
5.4 Nigeriaanse prostituees: de asielprocedure als wegzetplek
Over 26 Nigeriaanse prostituees hebben informanten specifieke informatie gegeven. De meeste
prostituees hadden in Nederland asiel aangevraagd, maar waren binnen enkele dagen na aankomst
op het opvangcentrum al weer verdwenen. Een Nader Gehoor over hun asielmotieven hebben ze dan
33

meestal nog niet gehad. Hierdoor is er weinig zicht op hun achtergrond.
Vanaf 1996 is door een team van de marechaussee in Eindhoven onderzoek gedaan naar de
verdwijningen van Nigeriaanse en, in een latere fase, ook Liberiaanse AMA’s uit asiel-zoekerscentra.
Dit onderzoeksteam heeft een deel van deze verdwenen AMA’s weten te traceren in de prostitutie in
Duitsland, België en Nederland. Uit dit onderzoek bleek dat de meeste meisjes afkomstig zijn uit de
regio rond Benin city, een regio in het zuidwesten van Nigeria. Zij spreken Edo. Naast Edo’s worden er
incidenteel ook wel meisjes uit andere regio’s en van andere etnische groepen aangetroffen. Hun
leeftijd is niet altijd duidelijk, omdat sommigen door de politie in België zijn aangetroffen waar ze onder
een andere naam en met een volwassen leeftijd asiel hadden aangevraagd.
De meisjes worden soms onder valse voorwendselen geronseld. Een politieagent vertelt over een van
deze meisjes: ‘Een officier was naar het dorp gekomen en had gezegd dat hij haar wel naar haar zus
zou brengen in Lagos. Ze werd mee genomen naar het vliegveld in de buurt van Lagos. Ze had nog
nooit een vliegtuig gezien. Haar werd verteld dat haar zus daarin zou zitten.’ Het Eindhovense
politieonderzoek heeft onlangs geleid tot de veroordeling van een Nigeriaanse vrouwenhandelaar in
Nederland en al eerder tot veroordelingen in België. In Duitsland lopen nog een aantal zaken. Door dit
gezamenlijke onderzoek is iets meer zicht gekomen op de werkwijze van de Nigeriaanse
vrouwenhandel.
Het lijkt te gaan om losse netwerken van kleine ondernemers die als ronselaar, reisagent of madam
werkzaam zijn. Er lijken ook een aantal hogere Nigeriaanse officials bij betrokken zijn. Zo blijken
prostituees die niet aan hun afbetalingsverplichtingen voldoen, het risico te lopen dat hun familie in de
problemen raakt. Een hulpverleenster vertelde ons het volgende verhaal: ‘Een Nigeriaans meisje was
helemaal doorgedraaid en weggelopen uit de prostitutie. Op een dag had de handelaarster haar weer
weten te lokaliseren. Ze werd op het centrum door haar opgebeld. De vrouw zei dat als ze niet
betaalde haar moeder dan de gevangenis in zou gaan. Toen het meisje een paar dagen later Nigeria
belde, zat haar moeder inderdaad in de gevangenis. De moeder werd na een paar dagen weer vrij
gelaten, maar de schrik zat er in.’
Daarnaast wordt ook voodoo ingezet om een meisje aan haar betalingsverplichtingen te laten voldoen.
Dat bleek toen de politie in het huis van een handelaarster een aantal zakjes vond waarop
meisjesnamen geborduurd waren. In de zakjes zaten hoofdhaar, schaamhaar en nagels van de
betreffende meisjes. Het in bezit hebben van deze zaken van iemand betekent in West- Afrika dat je
macht over iemand hebt. Vernietiging van het zakje heeft in de ogen van veel West-Afrikanen zeer
ernstige gevolgen voor de persoon in kwestie. ‘Als een handelaar zoiets van je heeft, dan hoeft hij
geen geweld in te zetten om je ergens toe te krijgen’, vertelt een hulpverlener. Meisjes lijken standaard
een bedrag van ongeveer 10.000 dollar te moeten terugbetalen aan de madam die haar ‘besteld’ heeft.
Dit bedrag is deels voor de reis, maar ook de reisagent en de madam worden er van betaald. Zodra dit
bedrag is terugbetaald is een meisje vrij te gaan waar ze wil. Ze kan dan zelfs opklimmen tot madam.
Nigeriaanse vrouwenhandelaren gebruiken Nederland deels als doorvoerhaven. Een onderzoek naar
verdwenen Nigeriaanse AMA’s vond een deel van hen terug in de prostitutie in België en Duitsland.
Maar ook in Nederland worden verdwenen Nigeriaanse AMA’s in de prostitutie aangetroffen. De
asielprocedure wordt door de handelaren gebruikt om meisjes Nederland binnen te loodsen. Ook
bestaat onder sommige informanten de indruk dat meisjes even worden weggezet in een OC als er
razzia’s in naburige Duitse bordelen zijn.
5.5 West-Afrikaanse prostituees: tussen handelaren en misbruikmannen
38 prostituees waren afkomstig uit diverse West-Afrikaanse landen. De meesten waren afkomstig uit
oorlogsgebieden als Sierra Leone, Soedan, Guinee Bissau en Liberia. Een deel komt na een tijd
gewerkt te hebben in de Nederlandse asielprocedure terecht. Van een deel van de 11 Liberiaanse
meisjes leeft het vermoeden dat het hier eigenlijk om Nigeriaanse meisjes gaat. ‘Toen we beter op de
Nigeriaanse AMA’s begonnen te letten, bleek na een tijdje dat er veel minder Nigeriaanse AMA’s naar
Nederland kwamen. Tegelijkertijd nam het aantal Liberiaanse meisjes toe’, vertelt een medewerker van
de marechaussee, die onderzoek deed naar Nigeriaanse prostituees. Bij een huiszoeking in een huis
van een vrouwenhandelaar is zelfs een cursus gevonden waarin een meisje wat feiten uit haar hoofd
kon leren zodat ze een andere nationaliteit voor kon wenden.
34

De meeste van de West-Afrikaanse meisjes zijn naar Nederland gegaan om uit de oorlog te
ontsnappen. Net als bij de Chinese meisjes is het moeilijk om zicht te krijgen op hun achtergrond
omdat veel meisjes een standaardverhaal vertellen. Ze zeggen benaderd te zijn door een blanke man
die hen per boot of vliegtuig mee naar Nederland nam en hen daar in de steek liet. Met name de Sierra
Leoonse prostituees vertellen op de boot, waarop ze als verstekeling meereisden, benaderd te zijn
door de reisagent. Bij aankomst bleek het om werk in de prostitutie te gaan. Anderen vertellen bij
aankomst of in de buurt van het opvangcentrum waar ze verblijven te zijn benaderd door Nederlandse
mannen en daarna te zijn opgesloten. Een hulpverleenster vertelt: ‘Een Afrikaans meisje verdween op
een gegeven moment van het centrum. Na een paar weken dook ze weer op met het verhaal dat ze
door een Nederlandse man was mee genomen en misbruikt. We vroegen haar waarom ze in
godsnaam bij de man in de auto was gestapt. Het bleek dat hij haar naam genoemd had. Ze dacht dat
hij iemand van het centrum was. Ze vond al die Nederlanders maar op elkaar lijken. Maar hij had haar
naam even daarvoor aan een jongen van het centrum gevraagd.’
De meisjes lijken een korte periode te worden vast gehouden in privé-huizen. Daar worden ze
gedwongen tot seksuele handelingen, soms met een, soms met meerdere mannen. Soms vertellen
meisjes iets over het maken van foto’s of video’s. Of dit met geweld gepaard gaat is niet duidelijk. Van
de situatie gaat soms zo’n intimiderende werking uit dat meisjes niet durven tegen te werken. ‘Ik vroeg
aan zo’n meisje waarom ze dan niet geschreeuwd had, toen ze opgesloten zat. Ze had gezegd dat ze
dat niet durfde. Want als de buren zo’n zwart meisje in de dat huis zagen, dan zouden ze vast denken
dat ze een inbreker was’, zei een hulpverleenster. Hoe vaak dit soort dingen voorkomt blijft onduidelijk.
Slechts een hulpverleenster wist verschillende gevallen te noemen waarbij dit speelde. Het valt echter
op dat medewerkers in verschillende OC’s verhalen kennen van West-Afrikaanse meisjes die een tijd
onder onduidelijk omstandigheden bij een Nederlandse man in huis hebben gezeten. Het echte verhaal
komt meestal niet naar boven. Een van onze informanten vertelde: ‘Ik hoorde onlangs dat een meisje
dat een week bij zo’n man had gezeten, bevallen was van een kind. Ze waren er pas sinds kort achter
dat ze zwanger was. Ze had het voor iedereen verborgen gehouden. Dat kind moet verwekt zijn in de
periode dat ze bij die man in huis zat. Ze heeft altijd ontkend dat er iets gebeurd is bij die man. Ze heeft
zich toch zo onveilig gevoeld ben ik bang, dat ze het met niemand heeft durven delen.’ De verhalen
zijn te vaag om een beeld te krijgen of het hier individuele gevallen van seksueel misbruik betreft of dat
er van een soort netwerk sprake is. Onderzoek door de politie vindt niet plaats, omdat de verhalen te
vaag zijn, of omdat de verhalen in eerste instantie ongeloofwaardig overkomen. Een politieagent
vertelde ons het volgende: ‘Er kwam een keer een West-Afrikaanse meisje met een verhaal dat ons
toen zo ongeloofwaardig voorkwam, dat we dachten dat ze het wel verzonnen moest hebben. Ze
vertelde dat ze samen met een ander meisje naar België was gebracht en daar negen maanden in een
soort kelder was opgesloten. Ze was daar regelmatig seksueel misbruikt. Uiteindelijk had ze weten te
ontsnappen. We hebben, omdat we het niet geloofden, toen niets met het verhaal gedaan. Een paar
maanden later kwam de affaire Dutroux naar buiten en dan kan je je wel voor je kop slaan dat je het
niet geloofde.’
35

5.6 Oost-Europese prostituees: de lange armen van de maffia
Van de gemelde recent geïmmigreerde prostituees kwamen er 28 uit Oost-Europa. De meesten
werden als illegale minderjarigen door de politie uit prostitutiepanden gehaald. Ze zijn uit zo ongeveer
alle Oost-Europese landen afkomstig. Ook over hun achtergrond is weinig eenduidigs te zeggen, al
was het maar omdat de politie er weinig meer dan de naam en nationaliteit uit krijgt en zelfs dat laatste
is niet altijd eenvoudig. ‘Ik denk dat we al heel wat Russische dames naar Polen hebben terug
gestuurd en omgekeerd’, vertelt een rechercheur. Soms betreft het volgens de politie ‘toeristen’ die een
periode geld willen verdienen, maar het grootste deel komt volgens de informanten via vrouwenhandel.
Zo waren er van de 33 minderjarige prostituees die gedurende de onderzoeksperiode bij de Stichting
tegen Vrouwenhandel werden aangemeld, 14 afkomstig uit Oost Europa.
De diverse Oost-Europese maffia’s hebben in de Nederlandse prostitutiewereld al een aardige voet
aan de grond gekregen, zo bleek gedurende de IRT affaire. Hoewel het om een heel aantal
verschillende organisaties gaat, lijkt het vaak met grof geweld gepaard te gaan en vaak gelieerd te zijn
aan andere vormen van criminaliteit, met name drugshandel. De organisaties handelen in
meerderjarige en minderjarige prostituees. Oost-Europese meisjes komen doorgaans niet in de
asielprocedure terecht. Zij gaan direct naar de prostitutie, maar aangezien zij Nederland over land
kunnen bereiken, is een tussenstop in een asielcentrum weinig zinvol.
5.7 Marokkaanse prostituees: gevallen voor de methodes van de loverboy
Allochtone prostituees, dus prostituees met minstens één buitenlandse ouder of zij die al langer dan vijf
jaar in Nederland wonen, vormen met 87 meisjes van de 315, iets minder dan een derde van de
gemelde minderjarige prostituees. Onder hen vormen de Marokkaanse prostituees met 44 meldingen
iets meer dan de helft. De meeste Marokkaanse meisjes worden door hun partner in de prostitutie
gebracht. Deze partners zijn vaak ook van Marokkaanse afkomst. Sterker nog, een hulpverleenster
meldt, dat pooiers en prostituees vaak uit het zelfde soort gezinnen komen. Sommige pooiers hebben
een meisje dat voor hen werkt, waarmee ze ook een relatie hebben. Anderen houden er hele harems
op na. ‘Een jongens geeft al zijn meisjes dezelfde jacks, zodat iedereen kan zien dat ze van hem zijn’,
vertelt een zedenrechercheur. Voor deze jongens is het een bedrijf, waarin ze hun praktijken pogen te
professionaliseren. ‘Ik heb wel eens van die jongens met elkaar horen overleggen over hoe ze een
meisje het beste konden bewerken om haar zo snel mogelijk in de prostitutie te krijgen’, vertelt een
veldwerker.
De Marokkaanse en Nederlandse meisjes worden geronseld bij scholen en opvangcentra. Ook
sommige discotheken en coffeeshops zijn ronsellocaties. Het ronselproces lijkt steeds volgens een
zelfde stramien te gaan. ‘Ze mogen een keertje mee in de dure auto van die jongen en dan gaan ze
een keer wat drinken. De volgende keer krijgen ze cadeautjes en voor ze het weten zijn ze verliefd’,
beschrijft een veldwerker. Eenmaal verliefd wordt er getracht een wig te drijven tussen het meisje en
haar omgeving. Een hulpverleenster beschrijft: ‘Ze zorgen ervoor dat zo’n meisje steeds te laat thuis
komt, zodat ze ruzie krijgt thuis en altijd is hij er dan om haar te troosten.’ Bij Marokkaanse meisjes
wordt gebruik gemaakt van de strenge seksuele moraal binnen de eigen gemeenschap om een wig
tussen het meisje en haar ouders te drijven, door roddels over het meisje te verspreiden. Ook kan een
sterker drukmiddel ingezet worden. ‘Ze ontmaagden een meisje en dreigen dat dan tegen haar ouders
te vertellen’, vertelt een hulpverleenster. Als de situatie thuis onhoudbaar wordt, stelt de jongen voor
om weg te lopen. Daarna gaat het snel richting prostitutie, want er moet toch brood op de plank komen.
36

Emotionele manipulatie wordt bij 57% van de allochtone meisjes als drukmiddel genoemd. Daarnaast
melden informanten die intensiever contact met de doelgroep hebben, dat Marokkaanse meisjes die
onder druk van loverboys werken, net als hun Nederlandse collega’s, nogal eens ook met fysiek
geweld onder de duim worden gehouden. ‘De meeste meisjes ontkennen in eerste instantie dat hun
vriend een pooier is en blijven volhouden dat hij hen goed behandelt. Pas na een tijdje kom je er achter
hoeveel meisjes er mishandeld worden’, vertelt een prostitutieveldwerkster. Een Marokkaanse exprostituee
bevestigt dat beeld: ‘Ik was niet de enige die geslagen werd. Dat was vrij algemeen, maar je
bemoeide je er niet mee. Beneden mijn werkkamer werkte een meisje en die hoorde ik op een dag
letterlijk van de ene hoek naar de andere hoek geslagen worden. Eerst hoorde je haar in de ene hoek
gillen en daarna in de andere.’
Een deel van de Marokkaanse prostituees werkt voor loverboys die deel uitmaken van een tot nu toe
vrijwel onbekend circuit binnen de prostitutie, dat van de Marokkaanse drugswereld.. Van een aantal
informanten die de drugswereld goed kennen, komt het bericht dat er een apart (overwegend
Marokkaans) prostitutiecircuit binnen de Marokkaanse drugswereld bestaat. Dit gerucht wordt
bevestigd door een Marokkaanse ex-prostituee: ‘Iedereen in de gemeenschap weet dat, maar het is
veel te gevaarlijk om er over te praten.’ Grote, maar ook kleinere drugs-handelaars omringen zich
graag met veel jonge en ook steeds weer nieuwe vrouwen. Deze vrouwen trekken een avond met de
man op, als een soort gezelschapsdame en krijgen daar goed voor betaald. Deze vorm van prostitutie
is in Marokko veel bekender dan in Nederland. Hiervoor worden meisjes geronseld, deels via loverboys
die ook als drugsrunner werkzaam zijn, deels via andere ronselaars. Bepaalde discotheken blijken
favoriete ronsellocaties. ‘Ik danste in disco x toen er een vrouw van een jaar of 40 op me af kwam. Ze
zei dat ik zo mooi danste en zo en vroeg of ik geen zin had om een keer op een van haar feesten te
komen. Ze organiseerde vaak feesten en daar kwamen allemaal mannen met veel geld zei ze’, vertelt
een Marokkaanse ex-prostituee. Naast deze nachtclubs, zijn er ook verhalen over panden die
geëxploiteerd worden door drugshandelaren waar Marokkaanse meisjes zouden werken. Het lukt
echter niemand om daar toegang te krijgen.
5.8 Dwang op de werkvloer
Naast dwang tot prostitutie, noemt de Rode Draad (1998) in een recente notitie een aantal vormen van
dwang die vooral met de arbeidsverhoudingen in de prostitutie te maken hebben. Hoewel een
prostituee in principe als een zelfstandige onderneemster zou kunnen opereren, is in de praktijk vaak
sprake van een paternalistische werkgever-werknemerverhouding. Dit leidt tot allerlei vormen van
dwang zoals het aantasten van de seksuele autonomie van een prostituee, door zich bijvoorbeeld te
bemoeien met haar klantenkeuze. Gedwongen winkelnering en valse voorlichting over bijvoorbeeld de
belastingen of de rechten die zij kan doen gelden of een boetesysteem bij zaken die een exploitant niet
juist vindt, komen ook vaak voor, volgens de Rode Draad. In het kader van dit onderzoek is daar niet
verder naar gevraagd. Een informant vertelde dat jonge meisjes waarschijnlijk kwetsbaarder zijn voor
dit soort druk, zeker als een exploitant misbruik maakt van hun kwetsbare positie om ook seksuele
diensten te los te krijgen: ‘In een club ging een exploitant met alle jonge meiden een verhouding aan.
Tegen allemaal zei hij dat zij speciaal waren, maar dat ze er om ruzie te voorkomen niet met de
anderen over mochten praten. Op die manier ging hij met alle meiden naar bed en deden die meiden
natuurlijk alles voor hem.’
5.9 Minderjarigen die voor zichzelf werken: de zakgeldprostitutie
Over de 11,7% van de prostituees (een op de negen), die volgens informanten zelfstandig werkten, is
veel minder bekend. ‘Een deel van de jeugdprostituees die kiest er gewoon voor. Die willen veel geld
verdienen. Dure kleren kopen en de nieuwste scooter onder hun kont’, vertelt een zedenrechercheur.
Via de prostitutie kan ook een duur uitgaansleven bekostigd worden, zonder dat er dag na dag achter
de kassa gezeten hoeft te worden. ‘Ze wilde een eigen leven leiden met veel lol en dure feesten. En
voor wat hoort wat. Ze werkte klanten af die haar vrienden haar bezorgden’, vertelt een
jeugdhulpverlener over een van zijn cliënten.
37

Zakgeldprostitutie blijft doorgaans buiten het zicht van de hulpverlening, hetgeen een reden zou
kunnen zijn dat het door onze informanten relatief weinig genoemd wordt. Op scholen zijn er wel eens
vermoedens. ‘Ik hoor het wel op scholen, dat ze zich afvragen waar die jonge meisjes die dure kleren,
scooters en draagbare telefoons van kunnen betalen’, vertelt een rechercheur. Naast geld kan ook de
spanning van het werk een belangrijke drijfveer zijn. ‘Je ziet tegenwoordig meer meisjes die de
prostitutie even proberen. Die er even in zitten en er ook zo weer uit zijn’, vertelt een
prostitutieveldwerkster. Deze meisjes wonen doorgaans nog thuis, maar informanten noemen ook
tehuismeisjes die de baan op gaan om wat bij te verdienen: ‘Ze gingen met een groepje meisjes van
het tehuis mannen aftrekken in portieken, in ruil voor sigaretten of kleding.’
Zakgeldprostitutie wordt voor Marokkaanse meisjes vrijwel niet genoemd. De meeste informanten gaan
er van uit dat Marokkaanse meisjes die thuis wonen, daar eenvoudig de mogelijkheden niet voor
hebben. Waarschijnlijk zullen allochtone meisjes die thuis heel kort worden gehouden, niet gemakkelijk
ongemerkt in de prostitutie kunnen werken. Toch meldt een veldwerker dat inventieve meisjes wel
degelijk manieren weten te vinden: ‘Ze hebben op de tippelzone eens twee Marokkaanse meisjes van
een jaar of 16 gepakt. Die woonden gewoon thuis. Als hun ouders sliepen, slopen ze naar buiten om
een paar klantjes af te werken. Dan hadden ze lekker geld.’
Onder de recent geïmmigreerde prostituees is van zakgeldprostitutie het minst sprake. Sommige
informanten betwijfelen zelfs of zij die zonder dwang lijken te werken wel echt zelf de stap richting
prostitutie hebben gezet. ‘Hoe kan een meisje uit pakweg de Oekraïne nu weten dat en hoe ze hier in
de prostitutie kan werken’, vraagt een zedenrechercheur zich af. Andere informanten zien wel degelijk
Oost-Europese toeristen achter het raam verschijnen in een poging wat bij te verdienen. ‘Ik trof twee
Oost-Europese meisjes in een raam. Ze hadden samen een raam gehuurd omdat ze niet genoeg geld
hadden om twee ramen te betalen. Het viel op omdat ze zo ingewikkeld deden als er een klant kwam’,
vertelt een rechercheur.
Bij alle meisjes, ook in de laatstgenoemde case, kan er op allerlei manieren sprake zijn van meer en
minder subtiele druk en controle op de werkplek, ook al kiezen meisjes (ook) zelf voor het werk en ook
al weten ze heel goed waar ze naar op weg zijn als ze hun land van herkomst verlaten. Ook waar er,
volgens onze respondenten, geen sprake was van dwang, maakt de organisatie van de seksbusiness
en haar illegaliteit en verborgenheid, het voor jonge meisjes erg moeilijk om hun werk naar eigen
inzicht in te richten, een gegeven dat voor minderjarigen, die zich voortdurend moeten verbergen,
waarschijnlijk nog sterker speelt dan voor iets oudere vrouwen. Onder invloed van welke factoren
minderjarige meisjes hun werk uiteindelijk vormgeven, ook als ze er zelfstandig voor kiezen, is in dit
onderzoek nog relatief weinig aan bod geweest.
5.10 Ontwikkelingen in de tijd
In 1987 meldden van den Berg en Blom in hun onderzoek naar heroïneprostituees nog optimistisch
‘dat het instituut van het pooierschap de laatste vijftien jaar enigszins op zijn retour is.’ (Berg en Blom,
1987:21). Daar lijkt, in ieder geval voor minderjarige prostituees, helaas weinig van terecht gekomen.
Nederlandse en allochtone minderjarige prostituees lijken voor een groot deel onder invloed van een
pooiervriendje te werken. Wel lijkt de nationaliteit van de pooiervriendjes veranderd. Waren deze tien
jaar geleden nog overwegend Surinaams, nu hebben ze vaak een Marokkaanse achtergrond.
AMA’s die via vrouwenhandelaren in de prostitutie raken, zijn een relatief nieuw verschijnsel omdat de
alleenstaande minderjarige asielzoeker een relatief recent verschijnsel is. Dwangscenario’s van
vrouwenhandelaren passen zich voortdurend aan aan veranderende omstandigheden, zowel in
Nederland als daarbuiten. Zo heeft, bijvoorbeeld, de aangescherpte asielwetgeving in Nederland nu
met zich meegebracht, dat vrouwenhandelaren gebruik kunnen maken van de AMA-procedure. Uit
onze gegevens blijkt dat dit op verschillende manieren ook inderdaad gebeurt.
38

Hoofdstuk 6
Van probleem naar probleem
Achtergronden en werkomstandigheden van minderjarige prostituees
Zowel in de vragenlijst als in gesprekken en interviews is informanten gevraagd naar de achtergronden
van de minderjarige prostituees waarmee ze te maken hebben gehad. Op de individuele vragenlijsten
werd vaak opvallend weinig ingevuld. Vooral over de achtergronden van de recent geïmmigreerde
meisjes bleken informanten relatief weinig te weten. In dit hoofdstuk bespreken we eerst de leeftijden
van de meisjes uit de verschillende etnische subgroepen en vervolgens hun achtergronden en een
aantal veel voorkomende problemen. Tot slot gaan we kort in op hun werkomstandigheden.
6.1 De leeftijden bij aanvang van het prostitutiewerk
Van 248 meisjes is bekend wat hun leeftijd was bij aanvang van het prostitutiewerk. Gemiddeld is dat
15.4 jaar. Twee meisjes waren nog maar elf jaar bij aanvang. Een van deze meisjes was door haar
vader in de prostitutie gezet, bij de ander bestond er de indruk dat ze in werkelijkheid een aantal jaren
ouder was. In het algemeen hadden informanten de indruk dat prostituees steeds jonger begonnen
met werken. Er is geen groot verschil in aanvangsleeftijd tussen de Nederlandse, allochtone en recent
geïmmigreerde meisjes, alhoewel de laatsten iets jonger lijken: de recente immigranten waren
gemiddeld 15.3 bij aanvang tegenover gemiddelde leeftijden van 15.6 en 15.4 bij respectievelijk
Nederlandse en allochtone meisjes. De gemiddelde leeftijd van de recent geïmmigreerde prostituees
kan echter iets vertekend zijn doordat een aantal van hen in de ogen van de informanten een iets
jongere leeftijd opgeeft dan ze in werkelijkheid heeft.
6.2 Achtergronden en problemen van minderjarige prostituees
Over de achtergronden van Nederlandse prostituees is bij informanten het meest bekend en over die
van recent geïmmigreerde prostituees het minst. Ook over allochtone prostituees wordt duidelijk
minder gemeld dan over de Nederlandse prostituees. De belangrijkste oorzaak van de gebrekkige
informatie over de achtergronden van recent geïmmigreerde meisjes is dat er weinig intensieve
contacten mee zijn. Zelfs als de contacten wel langer duren, blijkt het niet mee te vallen om het
vertrouwen van meisjes te winnen. Daarbij blijkt het bijvoorbeeld door moeizaam te verkrijgen tolken
ook praktisch moeilijk om met meisjes te communiceren. Er blijken bijvoorbeeld maar zeer weinig
vrouwelijke Chinese tolken voorhanden, zodat er met sommige Chinese meisjes letterlijk niet te praten
valt.
Onze gegevens over de achtergronden en de problemen van minderjarige prostituees bevatten dus
veel witte plekken. Erg vaak wisten onze informanten eigenlijk te weinig over de meisjes waarover zij
melding maakten, om uitspraken te kunnen doen over hun achtergronden of over de problemen waar
ze mee kampten. Zo konden informanten, bijvoorbeeld in het geval van de vraag naar de verslaving
van de ouders, slechts in 43 gevallen van de 315 een uitspraak doen. En van slechts 59 van de 315
meisjes durfden zij te zeggen of zij geestelijke en/of lichame-lijke mishandeling hadden meegemaakt;
in het geval van seksueel misbruik waren dat er meer, maar ook hier waagde men zich slechts aan
uitspraken in 100 van de 315 gevallen. Het hoogste aantal meisjes waar respondenten uitspraak over
konden doen was 190, waar het ging om de vraag naar de afgebroken opleiding. Het moet benadrukt
worden, dat de percentages zoals gepresenteerd in tabel 13, echter wel berekend zijn over de gehele
(sub)groep. Dat be-tekent dat het hier steeds gaat om het percentage meisjes van de gehele groep
waarvoor infor-manten bepaalde problemen hebben kunnen signaleren, niet om het percentage dat
daad-werkelijk met een bepaald probleem te maken heeft. Die laatste percentages zouden ongetwijfelend
hoger liggen.
39

Tabel 13: Percentages meisjes waarvoor informanten hebben kunnen signaleren
dat verschillende problematieken zeker aan de orde zijn, naar etnische
subgroep; %
Nederlandse allochtone recente immi- totaal
problematiek meisjes (N=105) meisjes (N=87) granten (N=123) (N=315)
harddruggebruik 25.7 12.6 3.3 13.3
alcoholgebruik 1.0 1.0 1.0 1.0
verwaarlozing in gezin40.0 37.9 3.3 25.1
lich./geest. mishandeling 8.6 14.9 2.4 7.9
verslaafde ouders 3.8 3.4 0.8 2.5
ontbrekende ouders 21.0 17.2 16.3 18.1
veel ruzie thuis 61.0 65.5 7.3 41.3
moeder/zus prostituée 6.6 9.2 2.4 5.7
uit huis geplaatst 21.9 23.0 4.1 15.2
ooit thuis weggelopen 57.1 73.6 5.7 41.6
ervaring seksueel geweld 28.6 26.4 11.4 21.3
ernstige psych.problemen 15.2 12.6 6.5 11.1
zwakbegaafdheid 7.6 2.3 0.8 3.5
sociaal isolement 7.6 8.0 11.4 9.2
thuisloos/wonen werkplek 19.0 29.9 39.8 30.2
afgebroken opleiding 46.7 51.7 42.3 46.3
armoede/oorlog herk.land - 1.1 91.9 36.2
problemen in OC - - 20.3 7.9
illegaliteit - - 48.8 19.0
Noot: bij thuisloosheid is dus niet meegenomen wonen in opvangcentrum of bij vrienden of bij
(dwingende) partner; bij afgebroken opleiding is dus niet meegenomen veelvuldig spijbelen.
Uit de cijfers over de achtergronden en problemen van minderjarige prostituees (zie tabel 13) blijken, in
het algemeen, opvallend weinig grote verschillen zijn tussen de allochtone en de Nederlandse
prostituees. Zowel Marokkaanse als Nederlandse prostituees komen volgens informanten vaak uit een
problematische thuissituatie. Het relatief grote aantal Marokkaanse prostituees zou wel iets te maken
kunnen hebben met het relatief grote aantal Marokkaanse probleemgezinnen. Volgens het rapport van
de adviescommissie Marokkaanse jeugd (1998) over de toekomst van de Marokkaanse jeugd zijn er
zo’n 3500 Marokkaanse probleem-gezinnen. Het gaat hier om geïsoleerde gezinnen die nauwelijks
deelnemen aan de samenleving. Ook Nederlandse prostituees lijken volgens informanten vaker uit
dergelijke problematische gezinnen afkomstig te zijn.
Er is in de vragenlijst niet gevraagd naar de sociaal-economische achtergrond van de gemelde
minderjarige prostituees. Het gaat volgens informanten zeker niet alleen om meisjes uit de lagere
milieus. ‘Een jongen ronselt meisjes op een heel duur college en het lukt hem ook. Al die meiden
krijgen geld genoeg thuis, maar veel te weinig aandacht’, vertelt een zedenrechercheur. Ook ‘de grote
stad’ lijkt niet de enige broedplaats voor minderjarige prostituees. Pooiers ronselen ook in
provincieplaatsen. Het enige dat de prostituees die door vriendjes geronseld worden wel gemeen lijken
te hebben, is een zwak zelfbeeld.
Hoewel pooiervriendjes relatief vaak een crimineel verleden hebben, lijkt dat voor de meisjes die ze tot
prostitutie aanzetten minder het geval. Een informant noemde prostituees die naast hun werk in de
prostitutie ook criminele vergrijpen begingen. ‘Een meisje heeft al een paar keer een klant beroofd’,
zegt een politieagent over een verslaafde prostituee. Uit de meldingen komen maar enkele prostituees
met criminele antecedenten naar voren.
Een factor kwam zowel bij de Nederlandse, als bij de allochtone en bij de recent geïmmigreerde
meisjes sterk naar boven: het afgebroken hebben van de opleiding. In totaal is van 146 meisjes
(46.3%) bekend dat ze hun opleiding hebben afgebroken. Bij recent geïmmigreerde meisjes kan er van
uit gegaan worden dat deze door vrijwel allemaal is afgebroken, dan wel maar zeer gebrekkig heeft
plaats gevonden. Iemand die op haar 15 e in de prostitutie in een ander land terecht komt heeft
doorgaans geen afgeronde opleiding. Andere achtergronden en problematieken, die relatief veel
40

gemeld worden, worden hieronder afzonderlijk besproken.
6.3 Een problematische gezinsachtergrond
Uit de aantallen in tabel 13 blijkt, dat met name de Nederlandse en de allochtone prostituees vaak
problemen thuis hebben. In de gesprekken met informanten wordt dat beeld bevestigd. ‘De meeste
jonge prostituees komen wel iets te kort thuis’, zegt een zedenrechercheur. Dat tekort blijkt vooral uit te
weinig aandacht te bestaan. Bij 40% van de Nederlandse en 37.9% van de allochtone prostituees
wordt verwaarlozing gemeld. Naast verwaarlozing speelt soms ook mishandeling en of incest. Van alle
problemen thuis scoort ‘veel ruzie’ het hoogst. Als redenen voor de ruzie wordt vaak ‘te weinig vrijheid’
genoemd (vooral maar zeker niet uitsluitend bij de allochtone prostituees). Ook wordt er zowel bij de
Nederlandse als bij de allochtone prostituees door informanten vaak over ‘verstoorde
gezagsverhoudingen’ gesproken. Dat laatste zou er mee kunnen samenhangen dat nogal wat meisjes
uit een onstabiele familiesituatie komen. Bijvoorbeeld doordat een van de ouders verslaafd is of omdat
een van de ouders ontbreekt. Soms is er sprake van een stiefvader, met wie het meisje niet kan
opschieten. Soms is de situatie zo onhoudbaar dat een meisje uit huis geplaatst wordt. Het gebrek aan
affectie en de andere problemen thuis kunnen meisjes extra kwetsbaar maken voor ronselaars die
meisjes, zeker in het begin, wél met aandacht overstelpen. Voor een enkeling bleek de prostitutie een
overlevingsstrategie binnen een ontregeld gezin te worden. Zo vertelt een hulpverlener: ‘Een meisje
woonde bij haar psychotische vader. Het bleek dat ze in de prostitutie werkte om het gezin draaiende
te houden.’
Bij de recent geïmmigreerde meisjes lijkt de problematische situatie in het herkomstland een grotere rol
te spelen dan een mogelijk problematische gezinssituatie. Bij een enkeling wordt wel eens iets gemeld
over bijvoorbeeld een mishandelende stiefmoeder. Ook bij de meisjes die zeggen verkocht te zijn door
familieleden, zal de familierelatie niet erg goed zijn, maar er is te weinig informatie beschikbaar om hier
iets over te kunnen zeggen. Wel melden veel recent geïmmigreerde prostituees geen ouders meer te
hebben. Dit zou echter vertekend kunnen worden door de standaardverhalen, die met name AMA’s
door hun reisagenten hier over ingeprent krijgen. De meeste recent geïmmigreerde meisjes zijn in
ieder geval zonder hun familie naar Nederland gekomen. AMA’s zijn per definitie zonder hun ouders
gekomen, omdat ze anders niet in de AMA procedure terecht waren gekomen. Bij de recent
geïmmigreerde prostituees wordt het ontbreken van familieleden als vaak een van de redenen
genoemd om naar Nederland te komen.
6.4 Thuis weggelopen
Van de Nederlandse en allochtone prostituees is het overgrote deel weggelopen van huis. Zestig van
de 105 (57.2%) van de Nederlandse prostituees is weggelopen van huis. Van de allochtone prostituees
is zelfs bijna drie kwart, 73.5%, van huis weggelopen. De situatie van de recent geïmmigreerde
prostituees is ingewikkelder. Zij wonen, nu ze in Nederland zijn, niet meer thuis, maar het is niet
duidelijk of dit met of zonder instemming van de ouders gebeurt. Zeker bij diegenen die geen ouders
meer hebben, kan eigenlijk niet over weglopen gesproken worden.
Van huis weglopen kan zowel een gevolg van, als een aanleiding voor prostitutie zijn. Ronselaars
trachten meisjes, die ze in de prostitutie willen brengen, vaak bewust zo ver te krijgen dat ze weglopen.
Daarbij brengt het weglopen, of dat nu op eigen initiatief of op aandringen van een pooiervriendje
gebeurde, extra complicaties met zich mee. Een meisjes haar sociale omgeving stort in en er moet,
zeker als een meisje niet naar een opvanginstelling wil, onderdak en inkomen geregeld worden. Een
informant die met zwerfjongeren werkt schetst hoe een weggelopen meisje geleidelijk in de prostitutie
kan raken: ‘Het begint met mannen die ze onderdak aanbieden, maar daar moet dan wel wat
tegenover staan.’
Bij de Marokkaanse prostituees die weggelopen zijn, noemen informanten een aantal extra problemen.
Zo zouden ze minder goed op de hoogte zijn van de Nederlandse opvanginstellingen en er niet aan
gewend zijn om over hun problemen te praten met derden. Ook de angst voor wat er gebeurt als een
prostituee weer naar huis gaat, wordt als een van de belemmeringen genoemd om met werken te
41

stoppen. Het is een angst waar pooiers op inspelen. ‘Mijn vriend zei “je kan toch niet meer naar huis
gaan want dan gebeurt er dit en dit.” Toen ik naar huis ging, was er niets aan de hand. Mijn ouders
waren hartstikke blij dat ik weer terug was’, vertelt een Marokkaanse ex-prostituee. Meerdere
informanten hebben de indruk dat die angst voor de reactie van de ouders, bij zowel het meisje als bij
een deel van de hulpverlening, in sommige gevallen sterker is dan de werkelijkheid. ‘Dat ligt er echt
aan wat voor mensen het zijn. Er zijn ouders die ze laten vallen, net als sommige Nederlandse ouders
trouwens, maar ik ken ook Marokkaanse ouders die samen met hun dochter naar de dokter gingen om
het maagdenvlies te laten herstellen’, vertelt een hulpverlener.
6.5 Seksueel misbruik
21.3% van de minderjarige prostituees in ons onderzoek heeft zeker met seksueel misbruik te maken
gehad. Informanten denken dat het werkelijke aantal hoger ligt. Bij de recent geïmmigreerde
prostituees gaat het volgens informanten vaker om seksueel misbruik door niet-familieleden, terwijl er
bij allochtone en Nederlandse prostituees vaker sprake is van incest. Hoewel van maar 14 recent
geïmmigreerde prostituees (11.4%) wordt gemeld dat er sprake was van seksueel geweld, geven
informanten in gesprekken aan dat in werkelijkheid een groot deel van de AMA’s met seksueel geweld
te maken heeft gehad. ‘Zeer veel AMA’s zijn onderweg of in hun herkomstland seksueel misbruikt’,
vertelt een medewerkster uit een OC.
De prostituees die thuis seksueel misbruikt zijn over het algemeen ook van huis weggelopen.
In een enkel geval vormt de prostitutie het verlengde van een seksueel misbruiksituatie. ‘Na jaren
seksueel misbruik begon de vader het meisje aan te bieden aan bekenden’, vertelt een
prostitutiehulpverleenster over een cliënt. Incestervaringen worden door informanten opvallend vaak
genoemd als reden tot het in de prostitutie gaan van meisjes. Soms lijkt dit te worden vooraf gegaan
door een periode van zeer promiscue gedrag waarbij het de infor-mannen niet altijd duidelijk is of er nu
voor de seksuele handelingen wordt betaald. Seksueel misbruik verlaagt in de ogen van de
informanten niet alleen de drempel naar prostitutie, het kan ook een factor zijn die meisjes gevoeliger
maakt voor ronselaars. Daarnaast wordt prostitutie door informanten ook als een manier gezien van
misbruikte meisjes om met het verleden om te gaan, dan wel dat te verwerken. Een informant had het
over dwangmatige prostitutie. Een ander zag het eerder als een manier om de greep op de eigen
seksualiteit terug te krijgen. Dergelijke uitspraken ondersteunen trauma-theoretische verklaringen voor
een verband tussen seksueel misbruik en prostitutie (zie bijvoorbeeld Vanwesenbeeck 1994).
Als meisjes die thuis seksueel misbruikt zijn van huis weglopen, is de hulpverlening of opvang vaak
geen aantrekkelijk alternatief. ‘We werden vroeger veel gebeld door meisjes die waren weg gelopen
omdat ze thuis misbruikt werden. Die zochten een werkplek in de prostitutie. Zo konden ze overleven.
Ze hadden thuis al zoveel mee gemaakt dat ze veel te zelfstandig waren voor een tehuis. Voor hen
was in de prostitutie gaan een teken dat ze zich er niet onder wilden laten krijgen’, vertelt een
medewerker van een prostitutieorganisatie. Een respondent uit de hulpverlening denkt dat de
hulpverlening incestslachtoffers ook weinig te bieden heeft: ‘De meisjes worden nog steeds te veel als
het probleem gezien. Zij worden als probleemgevallen behandeld, terwijl de familie waar ze uit
kwamen het probleem is.’
42

6.6 Psychische problemen en zwakbegaafdheid
Van acht Nederlandse prostituees, twee allochtone en een recent geïmmigreerde prostituee, 3.5% van
de gehele groep, is bekend dat ze zwakbegaafd zijn. Een tweetal informanten had de indruk dat het
aantal zwakbegaafde meisjes in de prostitutie aan het toenemen is. ‘Een zwakbegaafde meisje
prostitueerde zich voor haar al even zwakbegaafde broer’, zegt een hulpverleenster. De meeste
zwakbegaafde prostituees raken via ronselaars in de prostitutie. Uit het Marktscanrapport van de
Utrechtse politie (1997) werd al duidelijk dat ZMOK-scholen een ronsellocaties voor pooiers vormen.
Opvallend is dat de pooiers soms niet eens de moeite nemen om een relatie aan te gaan met het
meisje. ‘Ik heb laatst een 15 jarig meisje gehad die twee weken verdwenen was. Ze werd door de
politie terug gevonden achter de ramen in een andere stad. Een aantal vrienden hadden haar daar
neergezet. Ze had het wel spannend gevonden, maar ook wel eng. Geld had ze er niet aan over
gehouden’, vertelt een prostitutiehulpverleenster.
Van 35 minderjarige prostituees (11.1 %) melden informanten dat ze psychische problemen hebben.
Deze variëren van psychiatrische stoornissen tot problemen die bijvoorbeeld door een incestverleden
of anderszins problematische gezinsachtergrond veroorzaakt worden. We heb-ben in het kader van dit
onderzoek echter weinig gedetailleerde informatie verkregen over (de achtergronden van) het
psychosociale welzijn van minderjarige prostituees en nog weinig onderscheid kunnen maken in
bijvoorbeeld psychosociale versus psychiatrische problematiek.
6.7 Illegaliteit
Van 29 van de recent naar Nederland gekomen prostituees is bekend dat ze illegaal in Nederland
verblijven en van nog eens 31 is bekend dat ze als AMA de asielprocedure zijn ingegaan, maar (‘Met
Onbekende Bestemming’) verdwenen zijn voordat ze de asielstatus verkregen hadden. Aldus is bijna
de helft (48.8%) van de recent geïmmigreerde meisjes illegaal in Nederland. Hoewel de meeste recent
geïmmigreerde prostituees door vrouwen-handelaars naar Nederland zijn gebracht, kan illegaliteit ook
een reden zijn om voor de prostitutie te kiezen. ‘We troffen een 16 jarig meisje in de auto van een
chauffeur van een escortservice aan. Het meisje verklaarde uit Soedan te komen. Ze vertelde dat ze
na aankomst in Nederland zich genoodzaakt zag “in het leven” te gaan om aan de kost te komen’,
beschrijft een politieagent een aanhouding. Voor prostituees die verdwenen zijn uit de asielzoekerscentra,
geven informanten aan dat problemen in het OC een rol spelen. Volgens informanten ging het
voornamelijk om de aanwezigheid van ronselaars op het OC, maar ook het sociaal isolement van
meisjes bleek volgens informanten een rol te spelen.
6.8 Sociaal isolement
Over sociaal isolement wordt niet veel gezegd in de individuele meldingsformulieren, maar het blijkt
toch nog in 29 van de 83 meldingen genoemd te worden, 9.2% van de gehele groep. Bij recent
geïmmigreerde prostituees wordt het het vaakst genoemd. De recent geïmmigreerde prostituees
komen vaak alleen en spreken ook de taal niet. Dat maakt dat ze vaak enkel met landgenoten
omgaan. Ook bij Nederlandse en allochtone prostituees maken informanten echter melding van sociaal
isolement. Vooral de meisjes die gedwongen werken en met hun vriendjes van huis wegliepen hebben
nauwelijks nog een sociaal leven buiten de prostitutie. ‘In het begin gingen we nog wel eens uit. Maar
na een tijdje werkte ik eigenlijk alleen nog maar’, vertelt een ex-prostituee over haar leven met haar
pooiervriendje.
Hoewel het niet uit de cijfers blijkt, leven allochtone prostituees in de ogen van de meeste informanten
geïsoleerder dan hun Nederlandse collega’s. Allochtone prostituees zijn, zoals eerder bleek, vrijwel
allemaal van huis weggelopen. Daarbij zijn ze geneigd alle banden met thuis te verbreken. Soms doet
het thuisfront dat zelf ook. ‘We zochten een meisje dat open TB bleek te hebben. Toen ik bij de ouders
kwam, zei de vader dat hij geen dochter meer had. Ze hadden haar zelfs uit laten schrijven bij het
43

evolkingsregister’, vertelt een veldwerker. Ook wanneer ouders de band niet willen verbreken duurt
het vaak lang voor een meisje die stap om terug te gaan durft te nemen. Ook de band met de rest van
de Marokkaanse gemeenschap wordt doorgaans verbroken vanwege de angst dat iemand er achter
komt dat ze als prostituee werkt. De angst voor roddel zorgt er ook voor dat het moeilijk lijkt om iemand
in vertrouwen te nemen. Een prostitutiehulpverleenster vertelt: ‘Die Marokkaanse prostituees zijn vaak
zo eenzaam. Ze hebben geen vriendinnen met wie ze over hun geheimen kunnen praten.’
6.9 Thuisloosheid
Van 95 van de 315 (30.2%) minderjarige prostituees is bekend dat ze in feite thuisloos zijn. Zij wonen
op de werkplek of wisselen zo vaak van woonplek dat er niet van een thuis gesproken kan worden. In
werkelijkheid ligt dit volgens informanten waarschijnlijk nog hoger, zeker ook gezien het grote aantal
wegloopsters onder de minderjarige prostituees. Bij de recent geïmmigreerde prostituees is
thuisloosheid het vaakst het geval. Zij wonen vaak op hun werkplek, soms om geld voor aparte
woonruimte uit te sparen, soms omdat ze de werkplek van hun handelaren niet mogen verlaten.
Ook van de allochtone prostituees heeft een groot deel geen vaste woonplek. Dit hangt samen met het
grote aantal allochtone prostituees dat van huis is weggelopen. Van de Nederlandse prostituees lijken
er iets minder geen vaste woonplek te hebben. Bij zowel de allochtone als de Nederlandse prostituees
moet echter worden aangetekend dat een deel van hen dat niet als thuisloos gerapporteerd wordt,
samenwoont met de partner die hen tot prostitutie dwingt. Ook zij zouden, zodra ze met de prostitutie
stoppen, thuisloos zijn. Ook terwijl ze met hun pooiervriendje wonen beschikken ze niet altijd over vast
onderdak. ‘In het begin had hij een huisje geregeld waar we woonden, maar toen ik ging werken, was
het meestal ‘s avonds een hotelletje pakken’, vertelt een ex-prostituee. Naast hotels werd er door een
viertal informanten gesproken over speciale huizen waar geronselde meisjes een tijdje worden
ondergebracht en van waar ze naar hun werkplek worden gebracht.
Ook maken de meeste prostituees geen gebruik van voorzieningen binnen de samenleving. Zo zijn
volgens informanten ook allochtone en Nederlandse prostituees doorgaans niet verzekerd voor
ziektekosten. Voor recente immigranten is verzekeren doorgaans te kostbaar zo lang ze niet over een
verblijfstitel beschikken.
6.10 Druggebruik
Zeker een kwart (25.7%) van de Nederlandse minderjarige prostituees gebruikt regelmatig hard drugs.
Van allochtone meisjes is voor 12.6% zeker dat dit speelt. Het gaat meestal om cocaïne, soms in
combinatie met middelen die het effect van cocaïne weer wat dempen. Een aantal informanten heeft
het idee dat het druggebruik aan het toenemen is. ‘Dat spuiten (van heroïne) was een prima drempel,
nu met die cocaïne zit er geen rem meer op’, meldt een veldwerkster. Informanten zijn het niet eens of
het cocaïne-gebruik een gevolg van de prostitutie is of andersom. Van den Berg en Blom (1987)
beschrijven in hun onderzoek naar heroïneprostituees beide trajecten voor heroïne-prostituees. Wij
nemen aan dat ook onder minderjarige prostituees beide trajecten voorkomen. De meeste informanten
hebben echter de indruk dat cocaïnegebruik pas een probleem wordt bij de prostituees die langer
werken. Cocaïne-gebruik kan een onderdeel zijn van de luxe ‘lifestyle’ die minderjarige prostituees en
hun pooiervriendjes voor ogen hebben. Daarnaast signaleren veldwerkers dat steeds vaker klanten
meisjes geld bieden om voor de seks samen cocaïne te gebruiken. ‘Ze denken dat een meisje
ongeremder is en dus meer toestaat, als ze cocaïne heeft gebruikt’, vertelt een veldwerkster.
Recent geïmmigreerde prostituees lijken, net als hun meerderjarige collega’s, minder vaak drugs te
gebruiken. ‘Buitenlandse meiden werken voor het geld. Die vinden drugs zonde van het geld’, vertelt
een veldwerkster. Bij 4 van de 11 recent geïmmigreerde prostituees, waarbij iets werd ingevuld over
druggebruik, blijkt desondanks sprake van regelmatig gebruik van hard drugs.
6.11 Werkomstandigheden
Hoewel meerdere respondenten de indruk hebben dat minderjarige prostituees meer in de
44

schemergebieden van de prostitutie opereren, blijkt van 65% van de minderjarige prostituees uit ons
onderzoek bekend dat ze in de reguliere prostitutie hebben gewerkt (zie tabel 14).
Tabel 14: Aantallen meisjes, naar etnische achtergrond, per soorten prostitutie
waarin zij zeker werkzaam zijn of zijn geweest; aantal, (% van etnische
subgroep)
soort prostitutie Nederlands allochtoon recente ombuiger. totaal
raamprostitutie 22 (20.9) 13 (14.9) 36 (29.3) 71 (22.5)
straatprostitutie 29 (27.6) 13 (14.9) 10 ( 8.1) 52 (16.5)
club/privé huis 26 (24.7) 23 (26.4) 33 (26.8) 82 (26.0)
escort 8 ( 7.6) 8 ( 9.2) 3 ( 2.4) 19 ( 6.0)
thuiswerk (in OC) 6 ( 5.7) 1 ( 1.1) 6(4) ( 8.1) 17 (5.4)
uitgaanscircuit/vriendenkring 7 ( 6.6) 7 ( 8.0) - 14 (4.4)
handel-/pornonetwerk 4 ( 3.8) 1 ( 1.1) 9 ( 7.3) 14 (4.4)
in ruil voor eten en onderdak 1 ( 0.9) 3 ( 3.4) - 4 (1.3)
onbekend 2 ( 2.2) 18 (21.0) 22 (18.0) 42 (13.5)
totaal 105 (100) 87 (100) 123 (100) 315 (100)
Bijna een kwart (22.5% ) werkt achter het raam, meer dan een kwart in de clubs (26%) en nog 16.5%
op straat. Bij de recente immigranten zijn de ramen en de clubs veruit favoriet. Van de Nederlandse
prostituees is meer dan een kwart (27.6%) op straat te vinden. Van de allochtone prostituees werkt
meer dan een kwart (26.4%) in een club. Van 21.5% is bekend dat ze in de verborgener circuits
werken. Het gaat hier om werken via escortbureau’s of de thuisprostitutie. Ook gelegenheidsprostitutie
valt hieronder, zoals wanneer een weggelopen meisje met mannen naar bed gaat om onderdak voor
zichzelf te regelen. Volgens een prostitutieorganisatie is deze vorm karakteristiek voor beginnende
jonge prostituees: ‘Minderjarigen werken meestal minder georganiseerd. Ze zullen niet zo gauw een
raam huren. Het begint vaak geleidelijk. Iemand biedt je wat geld aan voor seks en zo raak je er in.’
De werkomstandigheden van minderjarige prostituees zijn uiteraard sterk afhankelijk van de manier
waarop een meisje in de prostitutie is geraakt. Een meisje dat daar zelf voor gekozen heeft kan met
een korte werktijd volstaan. Meisjes die onder enige vorm van dwang werken, maken vaak lange
dagen. Of prostituees die onder dwang werken zich wel of niet adequaat beschermen tegen soa- en
hiv-infecties, lijkt deels afhankelijk van het feit of degene die de dwang uitoefent ook een seksuele
relatie met het meisje heeft. ‘Ik moest met condooms werken. Hij was veel te bang dat hij iets opliep’,
vertelt een ex-prostituee die voor haar pooiervriendje werkte. De pooiervriendjes lijken veilige seks
voor zichzelf minder belangrijk te vinden. Diverse GGD’s melden meisjes, meestal in ieder geval
volgens eigen zeggen meerderjarig, die terugkerende geslachtsziektes hebben terwijl ze bezweren dat
ze veilig werken. ‘Als je dan vraagt of dat misschien via hun vriendje kan zijn gebeurd, dan ontkennen
ze dat in alle toonaarden, want hun vriendje slaapt alleen met hen. Tot ze een paar weken later weer
klachten krijgen’, vertelt een prostitutieveldwerkster. De recent geïmmigreerde meisjes die vaak een
grote schuld moeten terugbetalen, lijken het volgens informanten vaker niet zo nauw te nemen met het
condoomgebruik. ‘Die vrouwen moeten 20.000 gulden terugbetalen. Daar willen ze zo snel mogelijk
vanaf zijn’, zegt een zedenrechercheur.
45

De informatie over de arbeidsomstandigheden en -verhoudingen en de factoren onder invloed waarvan
het werk vormgegeven wordt is, zoals eerder gezegd, in dit exploratieve onderzoek nog beperkt. De
hier gepresenteerde informatie over de achtergrondfactoren en -omstandig-heden van de betrokken
meisjes, en over de mate waarin zij onder dwang werken, maakt dat verontrusting op dit vlak
gerechtvaardigd lijkt.
Hoofdstuk 7
Helpen, opsluiten of uitzetten
(Allochtone) minderjarige prostituees bij hulpverlening en politie
Aan informanten bij de politie en de hulpverlening is gevraagd wat de minderjarige pros-tituees
waarmee ze contact hadden aan hulpverlening is geboden, wat het resultaat daarvan was en wat in
het algemeen zinvolle hulpverlening zou zijn om de situatie van minderjarige prostituees te verbeteren.
In dit hoofdstuk gaan we in op dit feitelijke en gewenste ingrijpen en analyseren we aan de hand van
de verstrekte informatie wat het resultaat van het huidige ingrijpen is. Er wordt ingegaan op het grote
aantal minderjarige prostituees dat uit de hulp-verlening lijkt te vallen en de pogingen hen weer een
toekomstperspectief te bieden.
7.1 Contacten met de hulpverlening en politie
Hoewel de individuele meldingen gedaan zijn door hulpverlening en politie, blijkt dat bijna een derde
(30.2%) van de prostituees waarmee zij te maken hadden, pas nadat zij meerderjarig was geworden
en/of na afloop van haar werkzaamheden als prostituee met hen in contact kwam (zie tabel 15).
Recent geïmmigreerde prostituees komen tijdens hun werkzaamheden vrijwel niet in contact met de
hulpverlening. Voor slechts 7.3% van hen was dat het geval. Wel had een kleine helft van hen (43.5%)
contact met de politie. De 43.5% die noch met de hulpverlening, noch met de politie contact had, wordt
deels door handelaren of pooiers bij die instellingen vandaan gehouden, zoals we ook al meldden in
hoofdstuk 5. Het betreft bijvoorbeeld AMA’
s die na verdwijning uit het asielzoekerscentrum in de
prostitutie terecht zijn gekomen. Daarbij hebben deze instellingen ook niet veel te bieden. Voor de
meeste hulpverlening komen zij als illegalen niet in aanmerking en ook de politie heeft hen doorgaans,
als illegalen, niet veel meer te bieden dan een enkele reis richting thuisland.
Tabel 15: Type contact ten tijde van werkzaamheden als minderjarige prostituée,
naar etnische subgroep; n (%)
type contact nederlands allochtoon recente ombuiger. totaal
geen 18 (17.1) 23 (26.7) 54 (43.5) 95 (30.2)
alleen politie 19 (18.1) 12 (14.0) 54 (43.5) 85 (27.0)
alleen veldwerk 3 ( 2.9) 3 ( 3.5) 1 ( 0.8) 7 ( 2.2)
(ook) hulpverlening 45 (42.9) 38 (44.2) 9 ( 7.3) 92 (29.2)
onbekend 20 (19.0) 11 (11.7) 5 ( 4.8) 36 (11.4)
totaal 105 (100) 87 (100) 123 (100) 315 (100)
Nederlandse en allochtone prostituees komen (naast eventuele contacten met politie of veldwerk) veel
vaker in aanraking met de hulpverlening, al was het maar doordat ze, als ze van huis weg gelopen zijn,
bij de jeugdbescherming worden aangemeld. Toch weet bijna een op de vijf Nederlandse (17%) en een
op de vier allochtone prostituees (26.7%) uit dit onderzoek tijdens hun werk in de prostitutie uit de buurt
van zowel de politie als de hulpverlening te blijven.
46

7.2 Wat doen hulpverlening en politie?
Allereerst, wat kunnen hulpverlening en politie doen? De politie en hulpverlening hebben vanuit de wet
maar beperkte middelen om tegen jeugdprostituees op te treden. Tegen diegene(n) die haar tot
prostitutie aanzet(ten), of dat nu onder dwang gebeurt of niet, kan wel worden opgetreden (zie ook
Drewes, 1990). Een minderjarige prostituee kan zelf niet worden vervolgd op grond van haar beroep,
omdat prostitutie in Nederland niet verboden is. Via de wet op de jeugdhulpverlening is het echter wel
mogelijk om haar, eventueel tegen haar zin, uit de prostitutie te halen om ‘zedelijke en morele
ondergang te voorkomen’. Dit kan door haar via een civielrechtelijke procedure in een gesloten opvangplek
(in de praktijk gaat het dan om een jeugdgevangenis) te plaatsen. Hieronder zal blijken dat
deze weg relatief vaak bewandeld wordt.
Minderjarige illegale prostituees mogen niet in Nederland werken of verblijven. Zij kunnen, net als
AMA’s, echter in principe alleen uitgezet worden als er opvang aanwezig is in het land van herkomst,
bijvoorbeeld in de vorm van familie. Aan een illegale minderjarige waarbij het vermoeden bestaat dat er
sprake is van mensenhandel moet worden aangeboden dat zij van de B17 regeling gebruik kan
maken. Deze regeling biedt haar naast een tijdelijke verblijfs-vergunning in afwachting van het proces
tegen haar handelaren ook onderdak en leefgeld. Slachtoffer zijn geweest van vrouwenhandel is
echter, volgens de IND, tot nu toe geen reden genoeg voor het verstrekken van een permanente
vergunning tot verblijf op humanitaire gronden.
Tabel 16: Eerste ondernomen actie door of met behulp van hulpverlening, n en %
van de etnische subgroep; totaal %
Nederlandse allochtone recente immi- totaal
meisjes meisjes granten
actie n % n % n % n %
doorverwijzing 12 11.4 10 11.5 7 5.6 29 9.2
inlichten politie 1 1.0 1 1.1 10 8.1 12 3.8
verhoor 3 2.9 4 4.6 22 17.8 29 9.2
OTS aangevraagd 29 27.6 23 26.4 - 0.0 52 16.5
in bewaring gesteld 1 1.0 - 0.0 11 8.9 12 3.8
aangifte gedaan 13 12.4 7 8.0 17 13.8 37 11.7
onbekend 46 33.7 42 48.4 56 45.8 144 45.8
totaal 105 100 87 100 123 100 315 100
Noot: 1) van de opgenomen aangiftes is er 1 inmiddels weer ingetrokken; drie geplande aangiftes zijn
niet opgenomen
Kijken we dan vervolgens naar de acties die zijn ondernomen door de instellingen die ons individuele
meldingen deden (waarin zoals gezegd prostitutiehulpverlening, jeugdhulp-verlening, politie en
asielzoekerscentra ongeveer evenredig vertegenwoordigd zijn), dan zien we het volgende. Zowel uit de
cijfers, als uit de gesprekken met informanten, blijkt dat er voor Nederlandse en allochtone prostituees
doorgaans wel wordt getracht om een of andere vorm van hulpverlening te mobiliseren (zie tabellen 16
en 17). Voor recent geïmmigreerde prostituees geldt dat minder. Slechts een klein deel (5,6%) van hen
wordt doorverwezen. Als ze door de politie worden aangetroffen, worden ze doorgaans doorverwezen
naar een asiel-zoekersopvangcentrum. Ook de prostitutiehulpverlening schakelt naar eigen zeggen
vaak de zedenpolitie in bij (recent geïmmigreerde) minderjarige prostituees. Dit is opvallend omdat
diezelfde veldwerkers aangeven dat zij dat bij meerderjarige illegale prostituees niet doen omdat het op
gespannen voet staat met de vertrouwensband.
Iets meer dan 11% van de Nederlandse en allochtone minderjarige prostituees wordt door-verwezen
naar (andere) hulpverleningsinstellingen. Tweeënhalf maal zoveel Nederlandse en allochtone
prostituees krijgen echter met gedwongen hulpverlening te maken. Voor 27.6 % van de Nederlandse
en 26 % van de allochtone minderjarige prostituees is een onder toezicht stelling (O.T.S.)
aangevraagd. Bij ongeveer een op de zes Nederlandse en allochtone minder-jarige prostituees wordt
daarnaast ook gesloten plaatsing (meestal in een jeugdgevangenis) aangevraagd. Het gaat hier om de
47

zogenaamd civielrechtelijke plaatsing op grond van de dreiging van morele, lichamelijke of geestelijke
ondergang. Plaatsing in een jeugdgevangenis wordt als middel gebruikt om haar uit het
prostitutiemilieu te halen. Daarnaast vindt er in de gesloten setting ook intensieve psychologische
begeleiding plaats. In de jeugdgevangenis zitten minderjarige prostituees in dezelfde groep en
ondergaan ze ook hetzelfde regime, als meisjes die strafbare feiten hebben gepleegd. Het opvallende
is dat de gesloten plaatsing niet alleen gebruikt wordt voor meisjes die in de prostitutie worden
aangetroffen. Ook meisjes waarvan slechts het vermoeden bestaat dat ze in de prostitutie werken,
worden onder andere op grond van dit vermoeden, soms gesloten geplaatst. Een deel van deze
meisjes blijft gedurende hun gehele verblijf in de jeugdinstellingen ontkennen dat ze gewerkt hebben.
Uit de individuele meldingen en de gesprekken blijkt dat het hier opvallend vaak allochtone meisjes
betreft. Volgens het landelijk meldpunt, dat de aanvragen voor gesloten plaatsing beoordeelt, is (een
vermoeden van) prostitutie alleen echter niet voldoende reden voor een gesloten plaatsing. Er moet
daarnaast, bijvoorbeeld, sprake zijn van weglopen of bepaalde vormen van ‘lastig’ gedrag. Bij de
illegale recent geïmmigreerde prostituees is gesloten plaatsing niet mogelijk. Van 8.9% is echter
bekend dat zij in vreemdelingen-bewaring zijn gesteld. Deze bewaring is bedoeld om een meisje te
kunnen uitzetten. Gesloten plaatsing lukt niet altijd. Van 6 meisjes (3 Nederlandse en 3 allochtone) is
bekend dat de gesloten plaatsing wel geprobeerd maar niet gelukt is.
In principe worden alle minderjarige prostituees, die door de politie worden aangehouden, verhoord om
te kijken of er sprake is van gedwongen prostitutie. Het succes van een verhoor wordt bij de recent
geïmmigreerde prostituees belemmerd door taalproblemen en door de angst die veel van hen voor de
politie koesteren. ‘Ze heeft alleen maar zitten huilen. Er kwam geen woord uit’, vertelt een
zedenrechercheur over een recent aangehouden Oost-Europese prostituee. Bij 17,8% van de recent
geïmmigreerde prostituees kwam de politie niet verder dan een verhoor. Bij Nederlandse en allochtone
prostituees ligt dat percentage een stuk lager, omdat bij het merendeel van hen daarnaast getracht
wordt om hulpverlening te mobiliseren.
Het kost de politie ook bij de allochtone en Nederlandse prostituees zeer veel moeite om hen te
bewegen aangifte te doen van gedwongen prostitutie. Niet alleen de angst voor, maar ook de loyaliteit
naar de daders, met wie zij vaak een relatie hadden, speelt daarbij een rol. ‘Mijn collega is laatst bijna
een maand bezig geweest met zo’n meisje. Hij heeft opvang geregeld en ze waren bezig met opstellen
van de aangifte. Na een maand trok ze de aangifte weer in en ging weer terug naar die jongen. Heel
frustrerend is dat’, vertelt een zedenrechercheur. Dit soort ervaringen hebben vrijwel alle
politiecorpsen. Het leidt er toe dat een aantal corpsen er van af ziet om veel tijd in dit soort zaken te
investeren. ‘Als ik moet kiezen tussen de aangiftes die er al liggen en de aangiftes die ik misschien kan
binnenhalen, dan winnen de aangiftes die er al liggen het meestal’, zegt een zedenrechercheur.
48

De houding van de politie belemmert in sommige gevallen de aangifte. Zo signaleert een
medewerkster van een OC: ‘Ik ga altijd mee als een meisje aangifte doet, want de manier waarop de
politie zo’n meisje ondervraagt is veel te bedreigend. Ze houden er geen rekening mee dat het een
jong meisje is dat hele nare dingen heeft mee gemaakt. Als je zo’n meisje met harde, directe vragen
onder druk gaat zetten, dan slaat ze helemaal dicht.’ Ook de Marokkaanse ex-prostituee die voor haar
pooiervriendje werkte, voelde zich door de politie eerder als dader dan als slachtoffer behandeld: ‘De
politie kwam wel eens mijn raam binnen en dan zeiden ze “we weten dat je voor die en die werkt, geef
het nu maar toe.” Alsof ik me daardoor veiliger ging voelen. Ik liet me nog liever in elkaar slaan dan
naar hen toe te gaan.’
De onduidelijke of soms duidelijk onware verhalen van prostituees spelen ook een rol bij het uiteindelijk
niet komen tot een aangifte. ‘Ze bleef vasthouden aan wat ze gezegd had. Zelfs nadat we haar hadden
uitgelegd dat het toch wat merkwaardig was dat ze naar eigen zeggen drie jaar na de dood van haar
moeder was geboren’, vertelt een rechercheur. Dit zou een oorzaak kunnen zijn voor de klachten
vanuit de OC’s dat politieagenten verhalen van AMA’s niet serieus nemen of actie weigeren te
ondernemen als ze zijn verdwenen. ‘Er zijn verschil-lende Chinese meisjes tegelijk verdwenen. De
politie onderneemt geen actie omdat ze Chinees zijn. Ze zeggen dingen als “ze zullen wel een leukere
plek ontdekt hebben” of “ze zullen wel onder een ander naam ergens anders asiel hebben
aangevraagd”’, meldt een medewerkster in een OC.
Overigens worden er anderzijds ook nadelen gesignaleerd van de toenemende controle door
politieagenten op de aanwezigheid van minderjarigen in de prostitutie, zoals die nu in een (beperkt)
aantal regio’s plaatsvindt. Pooiers lijken daar hun aandacht te verleggen naar de meisjes die net 18
zijn geworden. ‘Soms zitten ze een dag na hun 18 e verjaardag al achter het raam’, vertelt een
prostitutieveldwerkster.
Bij slechts 13.8% van de recent geïmmigreerde prostituees waarover respondenten iets meldden,
leidde het verhoor tot een aangifte. Bij de Nederlandse en vooral bij de allochtone prostituees lag dat
percentage zelfs iets lager, maar zij worden volgens de cijfers ook iets minder vaak gedwongen tot
prostitutie. Dit lage percentage aangiftes maakt duidelijk dat onderzoek naar daders niet eenvoudig is.
De politieteams die intensief onderzoek hebben gedaan naar gedwongen prostitutie signaleren dat
aangiftes alleen een veel te wankele basis vormen voor het aanpakken van de daders. Alle keren dat
het gelukt is om daders achter tralies te krijgen is daar intensief recherchewerk aan te pas gekomen.
De Nigeriaan die onlangs door de rechtbank in Den Bosch tot drie jaar werd veroordeeld vanwege
handel in minderjarige Nigeriaanse prostituees, is zelfs zonder een enkele aangifte veroordeeld. Een
dergelijk onderzoek kost echter zeer veel tijd en mankracht. Onderzoek naar gedwongen prostitutie
onder minderjarigen blijkt in bijna geen enkele regio voldoende prioriteit te krijgen om het op een
dergelijke arbeidsintensieve manier aan te pakken, dit tot frustratie van sommige zedenrechercheurs:
‘We zouden heel graag meer onderzoek doen op dit terrein, maar we krijgen er de middelen er niet
voor. De prioriteit ligt bij andere zaken.’ Sommige rechercheurs hebben de indruk dat gedwongen
prostitutie niet genoeg scoort in de publieke opinie.
Tabel 17: Aard geboden hulp (voor zover bekend), naar etnische subgroep; n, %
van totale (sub)groep
Nederlandse allochtone recente immimeisjes
(N=105) meisjes (N=87) granten (N=123) totaal (N=315)
aard van hulpverlening n % n % n % n
%
juridische bijstand 7 6.6 4 4.6 93 75.6 104 33.0
hulp bij huisvesting 21 20.0 28 32.2 14 11.4 63 20.0
hulp bij scholing/arbeid 17 16.2 20 23.0 0 0.0 37 11.7
hulp bij materiële zaken 18 17.1 16 18.4 7 5.7 44 14.0
psychologische hulp 55 52.4 43 49.4 10 8.1 108 34.3
hulp bij stop prostitutie 51 48.6 51 58.6 48 39.0 150 47.6
hulp bij gezondheid 14 13.3 4 4.6 10 8.1 28 8.9
In het vorige hoofdstuk is gesignaleerd dat een groot deel van de minderjarige prostituees met een
aantal ernstige, praktische problemen kampt. Zo heeft een groot deel geen vaste woon-plaats en ook
49

geen afgemaakte opleiding. Hierdoor lijkt er voor veel minderjarige prostituees buiten de prostitutie
nauwelijks een toekomstperspectief te bestaan. Toch blijkt uit de (beperkte) gegevens dat de
hulpverlening aan minderjarige prostituees opvallend weinig op het verbeteren van een
toekomstperspectief is gericht. De hulpverlening aan zowel de Nederlandse als aan de allochtone
prostituees bestaat in meer dan twee derde van de gevallen uit psychologische begeleiding. De
hulpverlening tracht over het algemeen meer het meisje dan haar omstandigheden te veranderen.
Hulpverleners die ervaring hebben met thuisloze jongeren benadrukken dat het helpen creëren van
een toekomstperspectief van het grootste belang is. Dat kan naar hun idee alleen door hulpverlening
op maat te leveren, toegesneden op de individuele situatie van een jongere, omdat anders de kans op
terugval zeer groot is. De grote hulpverleningsinstellingen blijken, onder andere door de steeds grotere
nadruk op snelle resultaten, een dergelijk maatwerk vaak niet te kunnen leveren. Een informant binnen
een van de grote jeugdhulpverleningskoepels signaleert: ‘De benadering is veel zakelijker geworden.
Dit soort meiden vraagt een hoop energie en tijd. Dat kunnen we binnen de instelling eigenlijk niet bieden.’
In veel instellingen is die tijd niet meer beschikbaar. Informanten die betrokken zijn bij de opvang
van AMA’s, klagen allemaal over dit probleem. Hun contacten worden daarnaast nog bemoeilijkt door
een taalprobleem (en te weinig beschikbare en goede tolken). Hierdoor kan alleen aan de ergste
gevallen soms wat aandacht worden besteed. Een hulpverleenster vertelt over twee Chinese meisjes
die uit de prostitutie kwamen: ‘De politie bracht twee meisjes die niet meer wilden praten. Zelfs hun
naam wilden ze niet zeggen. Voor die meisjes heb ik een uitzondering gemaakt. Ik ben mee gaan eten
met de groep. Iets wat ik normaal niet doe en ik heb veel tijd aan ze besteed. Uiteindelijk zijn ze weer
gaan praten. Pas na weken is het oudste meisje gaan praten over wat er gebeurd was. De jongste niet.
Die wilde alleen maar op schoot zitten en knuffelen en zo. Eigenlijk heb je daar de tijd niet voor.’ De
hulpverlening aan recent geïmmi-greerde prostituees bestaat doorgaans voornamelijk uit juridische
bijstand, bijvoorbeeld bij het aanvragen van asiel, maar ook bij het doen van aangifte tegen een
vrouwenhandelaar of bij het vrijwillig terugkeren naar huis.
7.3 Resultaten van hulpverlening
Hoewel uit tabel 17 blijkt, dat bij minstens bijna de helft (47.6 %) van de contacten getracht is hulp te
bieden bij het uit de prostitutie gaan van betrokkene, is van minstens een op de zeven (14.6%)
prostituees bekend dat ze nog of weer in de prostitutie werkzaam zijn (zie tabel 18). Minstens één op
de zes (16.8%) minderjarige prostituees blijkt weggelopen te zijn na het contact met de hulpverlening
of de politie. Mogelijk werkt een deel van hen ook nog in de prostitutie.
Tabel 18: Situatie cliënten ten tijde van onderzoek (voor zover bekend), naar
etnische subgroep; n, % van gehele (sub)groep
Nederlandse allochtone recente immisituatie
meisjes (n=105) meisjes (n=87) granten (n=123) totaal (n=315)
n % n % n % n %
verdwenen/weggelopen 14 13.3 6 6.9 33 26.8 53 16.8
weer/nog in prostitutie 17 16.2 19 21.8 9 7.3 46 14.6
eruit, woont zelfstandig 9 8.6 6 6.9 1 0.8 16 5.1
eruit, woont in opvang 15 14.3 16 18.4 37 30.1 68 21.6
eruit, woont bij ouders 9 8.6 4 4.6 1 0.8 14 4.4
gesloten geplaatst 4 3.8 6 6.9 - 10 3.2
uitgezet - - 19 15.4 19 6.0
(weer) in asielprocedure - - 2 1.6 2 0.6
in B17 procedure - - 2 1.6 2 0.6
onbekend 37 35.2 30 34.5 18 14.6 85 27.0
Er zijn een aantal redenen aan te geven voor de grote uitval (verdwijnen, weglopen) uit de
hulpverlening. Om te beginnen nemen sommige opvanginstellingen liever geen prostituees op, omdat
ze ‘besmettingsgevaar’ vrezen richting andere meisjes in de instelling. ‘Een meisje in het
kamertrainingscentrum zat in de prostitutie. Toen er steeds vaker klanten rond het centrum gingen
50

zwerven is ze er uiteindelijk uitgezet’, vertelt een hulpverlener. Een hulpverleenster geeft voor
prostituees die vanwege incest van huis zijn weggelopen nog een andere reden voor het mijden van de
hulpverlening: ‘Die meiden willen niet gelijk aan de hulpverlener vertellen wat er met hen gebeurd is.
Ze weten dat dan waarschijnlijk hun broers en zussen worden weggehaald. Ze voelen zich nog steeds
verantwoordelijk voor het gezin, dus ze willen niet dat het uit elkaar valt.’ Ook wettelijke voorschriften
kunnen de drempel verhogen. ‘Als we een minderjarige drie keer hebben gezien dan zijn we verplicht
om de kinderbescherming daarvan in kennis te stellen. Dat staat in de wet op de jeugdhulpverlening.
Sommige jongeren willen dat niet. Die verdwijnen dan’, vertelt een medewerkster van een organisatie
voor zwerfjongeren. Dit geldt zeker als de kinderbescherming erover denkt over te gaan tot gesloten
plaatsing. Ook de dreiging met gesloten plaatsing kan een prostituee ertoe doen besluiten om de
hulpverlening te mijden. Een instelling voor half-gesloten opvang signaleert naar aanleiding van de
door hen ingestuurde individuele meldingen: ‘Buiten beschouwing zijn gebleven de meisjes die wel in
ons bestand voorkwamen als aanmelding, maar waarbij het niet tot een daadwerkelijke plaatsing voor
behandeling is gekomen. Opmerkelijk is wel dat het een vrij groot aantal betrof (ongeveer 10), zodat je
zou kunnen vermoeden dat het juist deze meisjes (minderjarige prostituees LV) zijn die zich het meest
onttrekken aan de hen aangeboden of opgelegde behandelingsmogelijkheden.’ Het aantal prostituees
dat zich aan de behandeling onttrok was bij deze instelling twee maal zo groot als het aantal
prostituees dat in dezelfde periode door hen gemeld werd.
De politie signaleert regelmatig dat de hulpverlening aan minderjarige prostituees niet voldoende
gewerkt heeft. ‘Een paar weken later troffen we het meisje in dezelfde omstandigheden aan’,
constateert een zedenrechercheur. Verschillende zedenrechercheurs kennen prostituees waarmee
niets meer te beginnen valt: ‘Ze heeft in iedere instelling gezeten die er bestaat en ze is overal weg
gelopen of ze is er uitgezet.’ Volgens een zedenrechercheur heeft het soort hulpverlening dat geboden
wordt daar veel mee te maken: ‘Je kan ze niets positiefs bieden, geen toekomstperspectief. Alleen een
kindertehuis en grote jeugdhulpverleningsinstellingen waar ze weer niet die persoonlijke aandacht
krijgen die ze eigenlijk nodig hebben.’
Voor recent geïmmigreerde prostituees is het resultaat van de hulpverlening nog negatiever. Bijna een
derde van hen verdwijnt, en van bijna een op de vijf recent geïmmigreerde prostituees is zeker dat ze
na het contact met de politie is uitgezet. Hoewel sommige prostituees het liefst zo snel mogelijk terug
willen naar hun herkomstland, wordt niet altijd even goed op de belangen van de prostituee gelet. ‘Een
meisje dat door haar moeder werd geëxploiteerd, werd samen met haar moeder uitgezet. Dat is toch
het probleem verplaatsen’, merkt een veldwerkster op. Soms lukt uitzetting niet, bijvoorbeeld omdat er
geen reispapieren geregeld kunnen worden. En dan wordt een meisje uiteindelijk weer op straat gezet.
51

Hoofdstuk 8
Conclusies en aanbevelingen
Hieronder volgt een korte samenvatting van de bevindingen. Tevens doen we aanbevelingen ten
aanzien van hulpverlening, politie, regelgeving, preventie en vervolgonderzoek.
8.1 De omvang van jeugdprostitutie in Nederland, in het bijzonder door
allochtone meisjes
In ons onderzoek worden door 105 instanties contacten gemeld met 892 meisjes uit de doelgroep
gedurende de onderzoeksperiode van twee-en-een-half jaar. Daarvan zijn er 605 zeker minderjarig en
zeker of vermoedelijk werkzaam in de prostitutie, 242 per jaar. We hebben gegronde redenen om aan
te nemen dat dit aantal lager is dan het werkelijke aantal prostituees waar deze instellingen contact
mee hadden. Het cijfer moet dus slechts als een indicatie worden gehanteerd.
Van de groep meisjes waarover instanties ons specifieke informatie konden geven (in totaal 315
meisjes) is een derde (33.5%) van Nederlandse afkomst, 28% allochtoon en 39% recent geïmmigreerd
dat wil zeggen korter dan vijf jaar in Nederland. Meer dan de helft (63%) van de recent geïmmigreerde
prostituees komt voor of na hun werk in de prostitutie als AMA in de asielprocedure terecht. Het gaat
hier vooral om Nigeriaanse (8%), diverse (West) afrikaanse (12%), en Chinese meisjes (7%). Andere
achtergronden of nationaliteiten die, behalve de Nederlandse, relatief veel voorkomen zijn Marokkaans
(14%) en Oost-Europees (9%).
Op basis van een zeer voorzichtige extrapolatie van de aantallen meldingen per type instantie, komen
wij tot het volgende antwoord op de onderzoeksvraag naar de omvang van (gedwongen)
jeugdprostitutie. Wij schatten het aantal minderjarige meisjes die in de prostitutie werken of gewerkt
hebben en waar instanties in de (4) grote en (20) middelgrote steden jaarlijks contact mee hebben op
minstens 1000-1500, en het aantal minderjarigen dat vermoedelijk in de prostitutie werkt op nog eens
500. Allochtone meisjes en recent geïmmigreerde meisjes maken een groot deel van deze groep uit:
tezamen vormen zij twee derde van alle meisjes waar wij informatie over kregen. Marokkaanse meisjes
lijken, op basis van onze gegevens, ongeveer tien keer zo sterk vertegenwoordigd in de
jeugdprostitutie als in de algehele bevolking. Voor Surinaamse en Turkse meisjes lijkt dat ongeveer
drie keer te zijn. Naar alle waarschijnlijkheid zijn ook de meisjes met de andere genoemde
achtergronden onevenredig sterk vertegenwoordigd in de jeugdprostitutie. Over de mate waarin
allochtone en recent geïmmigreerde meisjes vertegenwoordigd zijn onder de minderjarige prostituees
die onzichtbaar blijven voor de instanties die wij in dit onderzoek bevraagd hebben, kunnen wij geen
gefundeerde uitspraken doen.
Het is enigszins onduidelijk gebleven in hoeverre jeugdprostitutie is toegenomen in ver-gelijking met
een aantal jaren geleden. Eerdere schattingen geven weliswaar lagere aantallen aan (bijvoorbeeld de
schatting van de Mr. de Graafstichting van 1000 minderjarige meisjes en jongens werkend in de
prostitutie), maar de verschillende schattingen verwijzen niet naar dezelfde groepen. Respondenten
kunnen ofwel geen uitspraak doen over ontwikkelingen of-wel spreken elkaar tegen. Wel lijkt de groep
minderjarige prostituees die niet van Nederlandse afkomst is toegenomen te zijn. Vooral het aantal
meldingen van recent geïmmigreerde minderjarige prostituees is in dit onderzoek relatief groot. Naast
eerder beschreven groepen zoals Marokkaanse, Nigeriaanse en Chinese meisjes, komen in dit
onderzoek Oost-Europese meisjes en meisjes uit (andere) Afrikaanse landen naar voren als relatief
‘nieuwe’ groepen.
8.2 De mate van dwang en de achtergronden van de daders
Van de 315 prostituees waarover meer gegevens bekend zijn, werken er volgens informanten 133
52

(42.2%) zeker en 117 (37.1%) misschien onder dwang. Van slechts een op de negen minderjarige
prostituees (11.7%) wordt gemeld dat ze niet onder dwang werkt. Hoewel de recent geïmmigreerde
prostituees relatief het vaakst onder dwang werken, is ook van slechts 16,2% van de Nederlandse en
15,1 % van de allochtone prostituees zeker dat ze niet onder dwang werken. Er dient wel opgemerkt te
worden dat de meisjes die zelfstandig voor het prostitutiewerk kiezen, de zogenaamde
zakgeldprostituees, wellicht ondervertegenwoordigd zijn in de meldingen, aangezien zij minder vaak in
contact met de hulpverlening komen.
Naast emotionele manipulatie als dwangmiddel, hetgeen het meest voorkomt, wordt één op de vijf
minderjarige prostituees met fysiek geweld onder druk gezet en bijna een derde (ook) met de dreiging
daarvan. Nederlandse en allochtone minderjarige prostituees worden meestal door hun partner tot
prostitutie gedwongen. Deze partners zijn relatief vaak van Marokkaanse af-komst. Bijna een derde
van de daders waar wij informatie over kregen is Marokkaans. Recent geïmmigreerde prostituees
zitten voor drie kwart via vrouwenhandelaren in de prostitutie. Een kwart van de vrouwenhandelaren is
van Nederlandse afkomst. Oost-Europese, Chinese en Nigeriaanse prostituees worden doorgaans
door Oost-Europese, Chinese en Nigeriaanse organisaties in de prostitutie gebracht. Soms wordt
daarbij ook de asielprocedure gebruikt.
Als antwoord op de onderzoeksvraag naar de mate waarin minderjarige meisjes tot prostitutie worden
gedwongen, is het dus alleszins gerechtvaardigd te stellen dat het merendeel van de minderjarige
prostituees onder invloed van dwang in de prostitutie terecht is gekomen. Dit geldt voor zowel
Nederlandse als allochtone meisjes en recente immigranten. Daders van dwang zijn vaak Marokkaans,
zoals in de journalistieke berichten al regelmatig benadrukt is, maar ook Nederlandse mannen zijn
vaak als daders bij gedwongen prostitutie betrokken, meer dan op basis van de journalistieke berichten
verondersteld zou worden. Nederlandse mannen lijken bovendien, vaker dan Marokkaanse mannen,
deel uit te maken van georganiseerde cri-minele netwerken en betrokken te zijn bij de tewerkstelling
van recent geïmmigreerde meis-jes.
8.3 Achtergrondfactoren en -omstandigheden
Het onderzoek richtte zich tevens op de vraag welke achtergrondfactoren en -omstandigheden meisjes
kwetsbaar maken voor ronselpraktijken en aangemerkt kunnen worden als risico-factoren voor dwang.
Uit de informatie over de meisjes waar de informanten uitspraak over konden doen, komt een zeer
somber beeld van minderjarige prostituees naar boven. Het aantal meisjes dat met meervoudige,
ernstige problemen te kampen heeft, lijkt groot. Problematische gezinsachtergronden waaruit
weggelopen wordt, ervaringen met seksueel geweld, afgebroken opleidingen en thuisloosheid komen
steeds bij een substantieel deel van de meisjes voor. Daarbij doen zich geen opvallende verschillen
voor bij Nederlandse meisjes versus allochtone of recent geïmmigreerde meisjes, alhoewel de laatsten
met een aantal extra problemen te kampen hebben, zoals illegaliteit, oorlogstrauma en relatief veel
geweldservaringen. De negatieve omstandigheden waar vaak sprake van is, lijken er alleszins toe bij
te dragen, dat deze meisjes ‘gemakkelijke’ targets voor kwaadwillende handelaren en uitbuiters
vormen. Bevindingen uit eerdere studies, die al wezen op de kwetsbaarheid van veel van de minderjarige
meisjes die in de prostitutie belanden, worden door onze gegevens dan ook onder-schreven.
8.4 Contacten met politie en hulpverlening
Minderjarige prostituees lijken contacten met de hulpverlening en politie zoveel mogelijk te mijden. Een
derde van de meisjes uit deze studie is pas nadat ze uit de prostitutie waren met de rapporterende
instanties in contact gekomen. Voor zover er contacten zijn van minderjarige prostituees met de
hulpverlening en de politie, hebben die in veel gevallen niet het gewenste resultaat. Een kwart van de
minderjarige prostituees loopt weer weg, een vijfde zit zeker nog in de prostitutie. De politie wordt
geconfronteerd met meisjes die doorgaans te bang zijn om aangifte te doen en heeft te weinig
middelen en menskracht om uitgebreid onderzoek naar gedwongen prostitutie te doen. De
hulpverlening richt zich in eerste instantie op psycholo-gische begeleiding en veel minder op het
veranderen van de omstandigheden waarin een minderjarige prostituee zich bevindt.
53

Er wordt, bij Nederlandse en allochtone meisjes, opvallend vaak overgegaan tot gedwongen
hulpverlening in gesloten inrichtingen. Een op de vijf à zes meisjes uit deze groepen is civielrechtelijk
gesloten geplaatst (geweest). Dit is opmerkelijk aangezien uit de literatuur blijkt dat institutionalisering
een van de factoren kan zijn, die meisjes juist de prostitutie in of het criminele pad op drijft (zie
bijvoorbeeld Vanwesenbeeck, 1994). Ook door een deel van onze informanten wordt gesignaleerd dat
het eigenlijk geen pas geeft dat minderjarige prostituees of meisjes waarvan het soms zelfs niet zeker
is dat ze als prostituee werken, in de gesloten opvang zitten samen met (oudere) meisjes die criminele
feiten hebben gepleegd. Institutionalisering zou, in tegenstelling tot hetgeen beoogd wordt, verdere
progressie in de richting van prostitutie of criminaliteit juist waarschijnlijker kunnen maken, simpelweg
omdat een meisje er in een jeugdgevangenis meer vertrouwd mee raakt en het opsluiten alternatieve
wegen afsluit.
8.5 Aanbevelingen
Het onderzoek beoogde, tot slot, aanbevelingen te geven met betrekking tot beleid en hulpverlening.
Op basis van de gesprekken met informanten en op basis van de bevindingen zoals gepresenteerd in
de voorgaande hoofdstukken, wordt hieronder een aantal aanbevelingen geformuleerd. Ze betreffen de
registratie van jeugdprostitutie, opsporing en bestrijding ervan door politie en justitie, beleid ten aanzien
van minderjarige asielzoekers, hulpverlening aan minderjarige prostituees, preventie en
vervolgonderzoek.
Registratie van jeugdprostitutie
Om de zichtbaarheid en daardoor ook de alertheid voor jeugdprostitutie te vergroten, is het belangrijk
om de registratie van jeugdprostitutie te verbeteren. Bij de politie zou er, in de verschillende
registratiesystemen, overeenstemming moeten komen over één categorie voor de registratie van
gedwongen jeugdprostitutie. In de jeugdhulpverlening zou de vraag naar ervaringen met prostitutie (en
wellicht ook negatieve seksuele ervaringen) een standaardonderdeel van de intake kunnen worden bij
bepaalde groepen jongeren, als daar ook maar enigszins aanleiding toe bestaat. Er zou, ook in de
verschillende jeugdhulpverlenings-organisaties bekeken moeten worden hoe zo’n niet dagelijks
voorkomend probleem als jeugdprostitutie toch zichtbaar gemaakt kan worden, onder andere in de
registratie. Behalve een beter zicht op de omvang van prostitutie door minderjarigen, zou dit het inzicht
in de specifieke problematiek bij de betrokken groep substantieel kunnen verbeteren. Daarnaast zou
eventueel een strengere naleving van de leerplichtwet jeugdprostitutie door meisjes die nu hun
opleiding afbreken niet alleen beter zichtbaar kunnen maken maar ook kunnen voorkómen.
De politie en het bestrijden van gedwongen prostitutie door minderjarigen
Op dit moment is de wijze waarop de politie omgaat met minderjarige prostituees, per stad en soms
zelfs per politieregio binnen een stad verschillend. Er blijkt geen landelijk protocol te bestaan. Het
maken van een dergelijk protocol, met een daar bij behorend doorverwijsnetwerk, zou
zedenrechercheurs allereerst betere handvaten kunnen geven in het omgaan met minderjarige
prostituees.
Vervolgens zou onderzoek naar gedwongen prostitutie zich in de eerste plaats op de daders moeten
richten. Terwijl het de daders zijn die de strafbare feiten plegen, zijn het tot nu toe vaker de meisjes die
achter slot en grendel verdwijnen. In het onderzoek van politie en justitie, zouden prostituees wel
gehoord moeten worden, maar het doen van aangifte is niet altijd in hun belang. Daarbij heeft de
ervaring geleerd dat aangiftes alleen, in dit type strafrechtelijk onderzoek, geen solide basis vormen
om daders achter tralies te krijgen.
Om werkelijk iets tegen (de daders van) gedwongen prostitutie te kunnen doen is meer actief
recherchewerk noodzakelijk. Daarvoor is de inzet van meer menskracht en middelen onontbeerlijk.
Meer prioriteit voor dit type onderzoek is noodzakelijk, ten eerste omdat het ronselen van jonge
prostituees, als daar niet hard tegen wordt opgetreden, een aantrekkelijke en betrekkelijk risicoloze
opstap naar een criminele carrière voor een groeiende groep jongens lijkt te worden. Ten tweede is het
54

nodig, omdat pooiers een groep toch al kwetsbare meisjes zeer ernstig beschadigen. Landelijk zou er,
volgens enkele rechercheurs, meer bundeling moeten plaatsvinden van de in de diverse corpsen
aanwezige kennis op dit gebied. De meeste pooiers en handelaren werken ook op meerdere plekken
in het land tegelijk. Ook zou er voor gewaakt moeten worden dat opgebouwde deskundigheid niet
verloren gaat door de voortdurende reorganisaties. Op dit moment worden medewerkers, die veel
expertise hebben opgebouwd, soms ineens op een heel ander terrein ingezet, waardoor hun
opgebouwde kennis en ervaring bij dergelijk onderzoek verloren gaat.
Daarnaast zou er fenomeenonderzoek (onderzoek terwijl er nog geen concrete strafbare feiten
gesignaleerd zijn) wenselijk zijn naar de verborgen vormen van prostitutie, zoals de escort en de
prostitutie binnen het drugscircuit. Zeker met de nieuwe wetgeving op prostitutie in het vooruitzicht,
leeft onder veel informanten het vermoeden dat zowel illegale als minderjarige prostituees steeds meer
naar de verborgen vormen zullen uitwijken.
Vooral naar bepaalde groepen (we denken vooral aan Chinese meisjes en West-Afrikaanse meisjes) is
nog erg weinig onderzoek gedaan. Onderzoek naar het verdwijnen van Chinese en West-Afrikaanse
AMA’s en naar de verhalen die zij vertellen over gedwongen prostitutie is hoognodig.
Beleid ten aanzien van minderjarige asielzoekers
Informanten bij de politie worden, als controleurs van de regels, het vaakst geconfronteerd met
misbruik van die regels. Het is dan ook niet verwonderlijk dat juist vanuit de politie de roep om
verscherping van de immigratiewetgeving klinkt. Effectief beleid in deze is echter moeilijk te maken. De
ervaring leert dat de criminele wereld op zeer flexibele wijze op de wetgeving weet in te spelen, de
mazen in de wet weet te vinden en er misbruik van weet te maken. Bij aanscherping van de regels
moet altijd zorgvuldig gewaakt worden voor negatieve consequenties voor de verkeerde groep.
Aanscherping staat vaak haaks op de belangen van de minderjarige prostituees, die zo nog verder in
de marges van de maatschappij en van de prostitutie worden gedrukt.
Minderjarige asielzoekers en illegalen die in de prostitutie hebben gezeten, kunnen op dit moment, in
principe, geen verblijfstitel krijgen op grond van het feit dat ze het slachtoffer zijn geworden van
vrouwenhandel. Toch heeft de rechtbank van Zwolle in april dit jaar het beroep van een Chinese AMA
die het slachtoffer van vrouwenhandel was geworden, gegrond verklaard. Zij concludeert ‘dat het voor
de hand ligt dat meer of minder grote psychische trauma’s het gevolg zijn, temeer daar het in casu om
een (ten tijde van de gebeurtenissen nog zeer jong) meisje gaat’. Het meisje zal nu een verblijfstitel op
humanitaire gronden worden toegekend. De situatie zoals hier geschetst, geldt voor zeer veel recent
geïmmigreerde prostituees. Een verblijfsvergunning op humanitaire gronden zou deze relatief kleine
groep meisjes de mogelijkheid geven om wat zij hebben meegemaakt in relatief rustige
omstandigheden te verwerken. Daarbij zou het vooruitzicht op een verblijfsvergunning de bereidheid
om aan onderzoek mee te werken vergroten, aangezien een deel van het risico’s die een prostituee
loopt als ze terug naar haar land moet, zo wordt weg genomen. Bij het uitzetten van illegale
minderjarige prostituees, vervolgens, zal altijd gekeken moeten worden of er opvang in het land van
herkomst aanwezig is. In afwachting daarvan en ook wanneer deze opvang niet aanwezig blijkt, zou
opvang via en later opname in de AMA-procedure een goede optie zijn.
Om de opsporing van vrouwenhandel van AMA’s te verbeteren, is het van belang dat IND-ambtenaren,
die tijdens een Nader Gehoor signalen horen van vrouwenhandel, dit op een adequatere wijze dan nu
het geval is doorgeven aan de politie. Op dit moment is het nog zo, dat contactambtenaren niet
doorvragen over gedwongen prostitutie buiten het herkomstland, omdat dit geen reden voor asiel kan
zijn. Uit ons onderzoek blijkt echter, dat meisjes die in het herkomstland of tijdens de vlucht of op reis
tot prostitutie gedwongen zijn vaak ook in Nederland nog onder invloed van hun handelaren staan met
(opnieuw) een gerede kans op gedwongen prostitutie. Gezien het internationale karakter van
vrouwenhandel zijn goede informatiestromen niet alleen op nationaal niveau, maar ook op
internationaal niveau van belang.
Om de hulpverlening aan minderjarige prostituees die in de asielprocedure belanden te verbeteren zijn
er, tot slot, meer goede (vrouwelijke) tolken nodig in met name de West-Afrikaanse talen en het
Chinees.
55

De hulpverlening aan minderjarige prostituees
Het lijkt wenselijk dat er binnen de hulpverlening een discussie gestart wordt over het verdwijnen uit de
hulpverlening van juist deze kwetsbare groep meisjes. Daarbij zouden met name de rol van de
schaalvergroting binnen de hulpverlening en de gedwongen hulpverlening punten van aandacht
moeten vormen. Het is belangrijk dat er binnen de jeugdhulpverlening kleinschalige instellingen blijven
bestaan waarin voldoende persoonlijke aandacht beschikbaar is. Daarbij zou, meer dan nu het geval
is, aandacht besteed moeten worden aan het gezamenlijk opbouwen van een nieuw
toekomstperspectief voor de meisjes in kwestie. Binnen de hulpverlening zou de gevoeligheid voor en
deskundigheid met betrekking tot prostitutie vergroot moeten worden. Deskundigheidsbevordering,
bijvoorbeeld vanuit het prostitutie-maatschappelijk werk, zou hier een goede stap in kunnen zijn.
Binnen de prostitutiehulpverlening bestaat tevens de nodige kennis over en ervaring in het begeleiden
van vrouwen en meisjes die uit de prostitutie willen. Van samenwerking en uitwisseling op landelijk
niveau is echter nauwelijks sprake. Het is belangrijk om deze kennis te bundelen om deze zo beter te
benutten. Daarnaast zou, bijvoorbeeld, in elke grote stad een netwerk van contactpersonen binnen
instellingen gevormd kunnen worden, dat ingezet kan worden om een meisje dat uit de prostitutie wil
goede begeleiding te bieden. Vanuit een betere kennisoverdracht en bundeling van ervaring op dit
gebied, kunnen wellicht meer adequate hulpverleningsmethodieken ontwikkeld worden, die op de
leefwereld van minderjarige prostituees toegesneden zijn.
Preventie van gedwongen prostitutie door minderjarige meisjes.
Vrijwel alle informanten geven aan dat er op scholen en in opvangcentra meer gedaan zou moeten
worden aan preventie. Voorlichting vormt een belangrijk deel van deze preventieactiviteiten. Deze
voorlichting moet breder zijn dan alleen betrekking hebbend op ronseling voor prostitutie, aangezien de
gevoeligheid voor ronseling ook samen lijkt te hangen met ideeën over seksualiteit en relaties. In
Utrecht is daarover al materiaal ontwikkeld. Er is een film gemaakt, getiteld ‘Als hij maar bij mij is’,
waardoor meisjes via de verhalen van twee ex-prostituees vertrouwd gemaakt worden met de
methoden van een ronselaar. Daarnaast heeft het project The Beauty and the Beast een lessenserie
over het omgaan met relaties en ronseling voor prostitutie ontwikkeld voor meisjes. Dergelijke
projecten zouden landelijk opgezet kunnen worden. In voorlichting op scholen lijkt, op basis van een
Europese studie naar de effecten van voorlichting (zie Baas, 1998), het vooral goed te werken als
leerlingen door ervaringsdeskundigen geconfronteerd worden met de mogelijk gevolgen van
ongewenst gedrag. Deze aanbeveling zou zowel ten bate van preventie onder potentiële daders van
dwang tot prostitutie als onder de minderjarige meisjes zelf aangewend kunnen worden.
De ronseling van allochtone en dan vooral Marokkaanse meisjes verdient speciale aandacht. In de
Marokkaanse gemeenschap zou de toenemende openheid over dit onderwerp gebruikt moeten worden
om het beeld van Marokkaanse prostituees te verbeteren door goede informatie over ronseling te
geven. Zo zouden daders door hen wellicht in een vroegere fase herkend kunnen worden. Hierbij moet
wel worden opgepast dat de angst voor ronseling niet omslaat in de neiging om de bewegingsvrijheid
van meisjes te beperken.
Voor recent geïmmigreerde meisjes waarvan men denkt dat ze in de prostitutie terecht zullen komen,
tot slot, zou informatiemateriaal ontwikkeld moeten worden in diverse talen. Op die manier kunnen ze
al in een vroege fase (bij AMA’s bijvoorbeeld al in het aanmeldcentrum) geïnformeerd worden over hun
rechten, over de (ronseling voor) prostitutie in Nederland, en over instanties waar ze eventueel heen
kunnen als er iets mis gaat. Landelijk zijn er al een aantal maatregelen genomen om het verdwijnen
van AMA’s tegen te gaan. Bij AMA’s die kort na aankomst verdwenen, speelde aanvankelijk het
probleem dat er gedurende die eerste maanden nog geen officiële voogd was, zodat niemand officieel
om opsporing kon verzoeken. De procedure via de rechtbank, via welke de voogdij-instelling de
Opbouw tot de officiële voogd wordt benoemd, duurt een aantal maanden. Dit is inmiddels opgelost
door het regelen van voorlopige voogdij binnen enkele dagen voor meisjes van de zogenaamde risiconationaliteiten.
Daarnaast zijn in een aantal OC’s maatregelen getroffen om het verdwijnen van AMA’s
te bemoeilijken en de opsporing te vergemakkelijken. Zo worden in die OC’s standaard van alle
binnengekomen AMA’s direct na aankomst foto’s en persoons-beschrijvingen gemaakt, zodat ze
gemakkelijker op te sporen zijn als ze verdwijnen. Daarnaast moeten mensen die bij AMA’s op bezoek
komen zich legitimeren en wordt, wanneer een AMA een weekend weg wil, het adres gecheckt en
wordt ook gecontroleerd of ze daar geweest is. Ook het snel doorplaatsen van risicomeisjes naar een
56

kleine wooneenheid behoort tot de preventiemaatregelen. Dergelijke preventiemaatregelen zouden in
alle OC’s gerealiseerd moeten worden.
Vervolgonderzoek
Dit onderzoek is het eerste geweest dat geprobeerd heeft systematisch informatie te verzamelen over
minderjarige prostituees in Nederland en hun etnische achtergronden. Het is van belang om de
ontwikkelingen in dit veld in de toekomst goed te volgen. Dit zou onder andere kunnen gebeuren in de
zogenaamde monitoringstudies, die in het kader van de op handen zijnde prostitutiewetswijziging
uitgevoerd zullen worden. Met het oog op de nieuwe wetgeving zou het tevens zinvol zijn om,
bijvoorbeeld via een zogenaamde fenomeenstudie, meer zicht te krijgen op de verborgen
prostitutiecircuits en op de ontwikkelingen en verschuivingen die hierin plaatsvinden. Ook dit
onderzoek zou deel uit kunnen maken van de bredere monitoringstudies.
Daarnaast is, zeker in de sfeer van immigratie en vrouwenhandel, internationaal onderzoek zeer
gewenst zo niet noodzakelijk. Als onderdeel daarvan worden daderprofielstudies aanbevolen, ten
einde meer zicht te krijgen op de achtergronden en kenmerken van de daders van dwang en
vrouwenhandel, ze beter en/of vroeger te kunnen identificeren en ze beter op te kunnen sporen.
Ook een aantal andere aspecten behoeft meer aandacht dan ze in deze exploratieve studie heeft
kunnen krijgen. Om te beginnen is er nog relatief weinig bekend over de precieze aard van de
(psychosociale, psychiatrische) problemen waar deze groep meisjes mee worstelt. In het verlengde
daarvan zou ook hun hulp- en zorgbehoefte beter in kaart gebracht moeten worden. Dit zou, onder
andere, meer inzicht kunnen geven in de redenen voor de grote uitval van deze groep uit de
jeugdhulpverlening en in de wijze waarop er beter op hun behoeften ingespeeld kan worden.
Methodiekontwikkeling (‘hoe zou een toegesneden hulpverlening, gericht op het toekomstperspectief
van de meisjes eruit moeten zien’) zou hoog op de onderzoeksagenda moeten staan. Daarbij kan
begonnen worden met een systematische beschrijving van de methodieken, die nu in de
prostitutiehulpverlening gehanteerd worden.
57

Veldwerk onder de groep zelf is onontbeerlijk om bovenstaande vragen goed te kunnen beantwoorden,
om beter inzicht te krijgen in de leefsituatie en belevingswereld van deze groep meisjes en om
gedwongen prostitutie beter te kunnen bestrijden en voorkomen. Een en ander zou, deels, plaats
kunnen vinden in het kader van bredere monitoring van de effecten van de op stapel staande
wetswijziging met betrekking tot prostitutie. Ook minderjarige jongens in de prostitutie zouden overigens
in dit onderzoek nadrukkelijk meegenomen moeten worden. Diverse informanten maakten ons er op
attent dat ook jongens te maken hebben met gedwongen prostitutie. De Werkgroep Kinderporno en
kinderprostitutie in Nederland (1998) gaat er zelfs van uit dat jongensprostituees in de meerderheid zijn.
Van allochtone jongens is al langer bekend dat ze een belangrijk deel vormen van de jongensprostitutie
(zie bijvoorbeeld Gerrits, 1989). Over dwang tot prostitutie onder allochtone en recent geïmmigreerde
jongensprostituees is nog vrijwel niets bekend. Onderzoek op dit terrein is dan ook hard nodig.
Ten slotte signaleren wij een gebrek aan inzicht in de effecten van de civielrechtelijk gesloten opvang
van minderjarige prostituees. Uit Amerikaanse literatuur wordt duidelijk dat dit doorgaans voor meisjes
niet positief uitpakt. Meisjes worden vaker op basis van zogenaamd onbetamelijk en/of seksueel
grensoverschrijdend gedrag gesloten geplaatst dan jongens. Gezien de onduidelijkheid over en twijfels
aan de effecten hiervan is verder onderzoek, ook op dit specifieke terrein, gewenst.
58

Literatuurlijst
Asbeck, Geert van (1997). Groei van aantal asielaanvragen Chinese kinderen zonder ouders
Mensensmokkelaars regelen instroom Chinezen. NRC 6-12-1997.
Asbeck, Geert van (1998). Vluchtelingen lucratiever dan drugs. Volkskrant 11-4-1998
Baas, Nike (1998). Praatjes voor de vaak? Het effect van voorlichting op school. SEC, 12(2), 18-20.
Berg, Ton van de & Maria Blom (1987). Tippelen voor de dope: levensverhalen van vrouwen in de
heroïneprostitutie. Amsterdam: Uitgeverij SUA
Bouma, Joop (1996). Nigeriaanse Ndidi Chukuma was tienduizend dollar waard. Trouw 21-9-1996.
Brouwer, Lenie (1997). Meiden met lef. Marokkaanse en Turkse wegloopsters. Amsterdam: VU
uitgeverij.
Commissie Marokkaanse Jeugd (1998). Samen vol vertrouwen de toekomst tegemoet. Perspectieven
voor Marokkaanse jeugd in Nederlandse samenleving in de XXIste eeuw. Utrecht.
Drewes, Leonie & Thea Nieuwlaat (1990). Seksuele exploitatie van jeugdigen en de rol van het
strafrecht. Utrecht: Wetenschapswinkel Rechten.
Gerrits, Ron (1989). Zwerfjongeren en jeugdprostitutie in Den Haag. Een probleem? Den Haag:
Consultatieteam Bureau Jeugdzaken Gemeentepolitie’s Gravenhage.
Haveman (1996). Mensenhandel en -smokkel. Justitiële verkenningen, 22, Gouda: Quint.
Hoogendoorn, Merel (1997). Kinderprostitutie in Nederland. Den Haag: Terre des Hommes.
Kaddour Bouchakour, Yasmin (1996). Weglopen als vlucht naar een oase van vrijheid? Wat zouden
verschillende instanties kunnen doen als eerste hulpverlening voor Marokkaanse meiden, wegloopsters
en prostituees? Amsterdam: scriptie voor Hogeschool Holland.
Kamerbeek, Marieke (1996). Projectvoorstel Pretty woman. Utrecht.
Lune, Gertrin van (1997). De fuik als opvangnet. Een verkenning naar de achtergronden en oorzaken
van jeugdprostitutie, Groningen: doctoraalscriptie Sociologie Rijksuniversiteit Groningen.
Marktscan (1997). Gevangen in een droomwereld, Mensenhandel in relatie tot prostitutie in de regio
Utrecht. Utrecht: project Marktscan.
Miert, J.J. van (1996). Bestemming onbekend. Achtergronden van de verdwijning van Alleenstaande
Minderjarige Asielzoekers uit opvangcentra in Nederland. Den Haag: IND, Informatie en Analyse
Centrum (INDIAC).
Pannekoek, M. T. & M.H.A. Appelboom (1997). Samenwerking als vangnet voor Marokkaanse meisjes.
Op weg naar een plan van aanpak ter voorkoming van uitval bij Marokkaanse meisjes in ‘s
Hertogenbosch. Tilburg: Brabants Ondersteuningsinstituut Zorg.
Rode Draad (1998). Vormen van dwang anders dan vrouwenhandel. Amsterdam: Rode Draad.
Scholtes, J. T. I. (1979). Jeugdprostitutie. Gezond gezin (9), 7-10.
Schoppen, Hajo (1997). Marokkaanse meid die vrijheid zoekt, raakt vaak verzeild in prostitutie.
Amsterdams Stadsblad 6-8-1997.
Silfhout, Marcel van (1997). Verdachte kinderprostitutie in de cel na tips van Marokkanen. Utrechts
Nieuwsblad 29-4-1997.
STV (1996). Reader Beleid, Hulpverlening, Signalering bij Vrouwenhandel. Utrecht: STV.
STV (1997). Cliëntregistratie Stichting tegen Vrouwenhandel 1996, interpretatie, signalen en tendensen.
Utrecht: STV.
59

Vanwesenbeeck , Ine (1994). Prostitutes’ well-being and risk. Amsterdam: VU University Press.
Verslaggever (1997). Alarm over Marokkaanse meisjes ongenuanceerd. Volkskrant 8-2-1997.
Verslaggever (1997). Geen scherpere asielcontrole na vrouwenhandel. Volkskrant 14-7-1997.
Weisberg, Kelly D. (1985). Children of the Night, A Study of Adolescent Prostitution.
Massachusetts: Lexington Books.
Werkgroep Kinderporno en kinderprostitutie in Nederland (1998). Kinderporno en kinderprostitutie in
Nederland. De stand van zaken. Utrecht: Childright en Transact.
60

Bijlagen
Utrecht, voorjaar 1998
Geachte mevrouw/mijnheer,
Zoals telefonisch reeds met u is besproken, benaderen wij u in het kader van een landelijk onderzoek
naar de aard en omvang van prostitutie onder minderjarige meisjes. Het gaat ons daarbij vooral om
inzicht in de mate waarin allochtone meisjes onder dwang in de prostitutie werken.
Zoals u wellicht bekend is, gaan er de laatste tijd veel geruchten over een onrustbarende toename van
dwang tot prostitutie onder allochtone meisjes. Het Ministerie van Justitie heeft ons opdracht gegeven
een gedegen indicatie te verkrijgen van de daadwerkelijke omvang van deze problematiek. Wij willen dit
doen door de kennis en inzichten die aanwezig zijn bij de relevante instellingen en deskundige
informanten systematisch in kaart te brengen. Wij hebben uw medewerking als deskundige informant
dan ook hard nodig en zijn u bij voorbaat zeer erkentelijk als u die wilt verlenen.
Bijgaand vindt u een tweetal korte vragenlijsten. Wij zouden u willen vragen of u of één van uw
medewerkers deze in wil vullen. De eerste vragenlijst betreft de instelling zelf. In deze vragenlijst
verzoeken wij u een aantal vragen te beantwoorden over de instelling en over de registratie van en het
(mogelijke) contact met jeugdige prostituees. In de tweede vragenlijst vragen we om een aantal
gegevens van de individuele minderjarige prostituees met wie er binnen de instelling contact is geweest.
DE DOELGROEP
We verzoeken u informatie te verschaffen over meisjes van buitenlandse én Nederlandse afkomst
waarmee u binnen uw werk te maken heeft gehad in de periode van januari 1996 tot op heden (dat is
dus in iets meer dan de afgelopen twee jaar). Daarbij hanteren we de volgende vier categorieën:
1. minderjarige meisjes die als prostituee werkzaam zijn of waren
(onder minderjarig verstaan wij ‘jonger dan 18 jaar’);
2. minderjarige meisjes waarvan een sterk vermoeden bestond dat ze in de prostitutie werkzaam
zijn
(wij menen dat er van een sterk vermoeden sprake kan zijn als: 1. een meisje belangrijke
vriendinnen en/of familieleden in de prostitutie heeft, 2. relaties heeft met jongens die bekend
staan als pooier, 3. regelmatig gesignaleerd wordt op plekken waar prostitutie bedreven wordt
en/of 4. veel kennis heeft van het prostitutiecircuit);
3. jonge vrouwen (jonger dan 21 jaar) waarvan bekend is (of het sterke vermoeden bestaat) dat ze
als minderjarige in de prostitutie gewerkt hebben;
4. jonge prostituees waarvan men vermoedt dat ze minderjarig zijn.
DE VRAGENLIJST VOOR DE INSTELLING
Wij vragen u om het feitelijke aantal meisjes per categorie waarmee u of uw collega’s contact hadden in
de genoemde periode (dat is dus in iets meer dan de afgelopen twee jaar) aan te geven. Wij zijn hierbij
zowel geïnteresseerd in meisjes met een Nederlandse als met een buitenlandse achtergrond. Het zal
nodig zijn dat u uw registratie en/of uw geheugen raadpleegt en overlegt met betrokken collega’s. Indien
het niet mogelijk is het exacte aantal te noemen, wilt u dan uw beste schatting geven? Ook worden er
een aantal achtergrondvragen gesteld over de ontwikkelingen in de jeugdprostitutie. Eventueel kunnen
deze vragen tijdens een (telefonisch) interview beantwoord worden. Wij volgen uw voorkeur in deze.
DE VRAGENLIJST INDIVIDUEEL CONTACT
De tweede vragenlijst betreft de individuele prostituees met wie contact is (geweest). We zouden u en
uw medewerkers willen vragen om, zoveel als mogelijk, per individueel meisje (van Nederlandse of van
buitenlandse afkomst) de vragenlijst individuele medewerker: melding contact in te vullen. Als u niet
over alle gevraagde gegevens beschikt, vult u de lijst dan a.u.b. zo uitgebreid in als mogelijk is.
61

De ID code: Om te beginnen vragen wij u om een ‘identificatiecode’. Dit doen we om de overlap met
meldingen door andere instellingen zoveel mogelijk te kunnen vaststellen, zonder de anonimiteit van de
betrokkene te schaden. Deze identificatiecode bestaat uit: de eerste drie letters van de achternaam van
het meisje, gevolgd door de eerste letter van haar voornaam, haar geboortejaar en de stad waar ze is
aangetroffen. Voor Liesbeth Venicz uit Amsterdam en geboren in 1967 zou dat, bijvoorbeeld, ‘VENL-
1967- Amsterdam’ zijn.
Categorie: Daarna vragen wij u aan te geven in welke van de drie genoemde categorieën dit meisje valt
(1, 2, 3 of 4; zie boven). Vervolgens vragen wij naar een aantal kenmerken van het meisje zoals haar
etnische achtergrond en stellen we de vraag of er sprake was van dwang.
Dwang: Bij dwang denken wij in eerste instantie aan aperte dwang door derden (door middel van fysiek
geweld, bedreiging, emotionele manipulatie en dergelijke).
Daarnaast vragen wij u tevens aan te geven of, naar u mening, sprake was van factoren en
omstandigheden, die meisjes kwetsbaar maken voor ronselpraktijken, of die de prostitutie als
noodzakelijk en/of aantrekkelijk alternatief doen toeschijnen. We hopen dat onze vragenlijst hier verder
voor zich spreekt.
We hebben slechts enkele vragenlijsten bijgevoegd. Als u meerdere meldingen heeft, dan sturen wij u er
natuurlijk graag nog een aantal formulieren toe, maar het werkt wellicht sneller om er zelf een aantal bij
te kopiëren.
Wij realiseren ons dat wij een flinke aanspraak op uw tijd en welwillendheid maken, niet in laatste
instantie omdat het hier om informatie gaat die waarschijnlijk niet zo geordend en simpel voorhanden is.
Wij hopen echter dat u onze mening (en die van het Ministerie van Justitie) deelt dat het belangrijk is om
een gedegen indicatie te krijgen van de aard en omvang van deze problematiek. Inzet van uw
deskundigheid en ervaring is daarbij onmisbaar. Wij danken u bij voorbaat heel hartelijk voor uw
medewerking en nemen binnenkort weer contact met u op. Voelt u zich ondertussen vrij om ons te
bellen als u vragen of opmerkingen hebt.
Met vriendelijke groet,
Liesbeth Venicz, Ine Vanwesenbeeck.
62

Vragenlijst instelling: algemeen
A: Gegevens van de informant:
Naam: ......................
Functie ......................
Organisatie/instelling: ......................
Stad/regio: ......................
B: Algemene vragen:
1. Met hoeveel cliënten had uw instelling contact?
in 1996: .....................
in 1997: .....................
Onderzoek ‘Dwang tot prostitutie onder allochtone
minderjarige meisjes’
2. Kunt u een korte kenschets geven van het soort cliënten waar uw instelling mee te maken
heeft? .................................................
.................................................
.................................................
3. Welk percentage van uw cliënten zijn of waren werkzaam in de prostitutie?
.................................................
4. Met hoeveel minderjarige prostituees heeft uw instelling contact gehad in de periode van
1 januari 1996 tot heden (zie toelichting brief)?
categorie 1: ......................
categorie 2: ......................
categorie 3: ......................
categorie 4: ......................
5. Bestaat er binnen uw instelling specifieke aandacht (bijv. een protocol of een project) voor
minderjarige prostituees?
0 nee
0 ja, namelijk ...........................
6. Hoe is jeugdprostitutie gedurende de onderzoeksperiode in uw instelling geregistreerd?
0 opgenomen in de geautomatiseerde centrale registratie
0 systematisch geregistreerd in individuele dossiers
0 incidenteel geregistreerd in individuele dossiers
0 niet geregistreerd
0 anders, namelijk ..........................................
7. Wat zijn de knelpunten in de registratie van jeugdprostitutie?
....................................................
....................................................
8. Met welke instellingen werkt uw instelling samen op het gebied van de jeugdprostitutie?
....................................................
....................................................
C. Achtergrondvragen
63

1. Hebben er, naar uw mening, in de afgelopen vijf jaar veranderingen plaats gevonden binnen de
jeugdprostitutie (aantallen, aard en omvang van dwang door derden, etnische achtergronden,
veranderende push- en pullfactoren)?
2. Wat zijn naar uw idee factoren die allochtone meisjes kwetsbaar maken voor dwang binnen de
prostitutie? Verschillen die van die van Nederlandse minderjarige prostituees?
3. Wat zou er, naar uw mening, nodig zijn in de sfeer van beleid en/of hulpverlening om
gedwongen prostitutie door minderjarige (allochtone) meisjes te voorkomen?
64

Vragenlijst individuele medewerker: melding contact
A. Gegevens medewerker
Naam: ......................
Functie ......................
Organisatie/instelling: ......................
Stad/regio: ......................
B. Individuele melding
1. IDcode (zie toelichting brief): ......................
2. Categorie (zie toelichting brief): 0 1 0 3
0 2 0 4
3. Etnische achtergrond betrokkene: 0 beide ouders Nederlands
0 ouders) Marokkaans
0 ouders) Turks
0 ouders) Nigeriaans
0 ouders) Chinees
0 anders, namelijk ......................
4. Is betrokkene in Nederland geboren? 0 ja
65
0 nee
Zo nee, hoe lang is betrokkene in Nederland? ......................
Is betrokkene legaal in Nederland? 0 legaal in Nederland
0 illegaal in Nederland
0 weet niet
5. Hoe is het contact met betrokkene tot stand gekomen?......................................
.......................................
6. Had betrokkene al contacten met andere 0 nee
hulpverleningsinstellingen? 0 weet niet
0 ja, namelijk met ......................
7. Wat was de leeftijd van betrokkene op het moment
dat het contact tot stand kwam? leeftijd: ......................
8. Op welke leeftijd is betrokkene
als prostituee gaan werken? leeftijd: ......................
9. In welk type prostitutie was betrokkene 0 raamprostitutie 0
escort
(overwegend) werkzaam? 0 straatprostitutie 0 thuiswerk
0 club of privé-huis 0 onbekend
0 anders, namelijk ......................
10. Was er sprake van dwang door derden? 0 nee 0 ja
0 misschien 0 weet niet
Zo ja, hoe bent u er achter gekomen dat er sprake was
van dwang? ........................................
........................................
Zo ja, om wat voor soort(en) dwang ging het? 0 fysiek geweld
(u kunt meerdere antwoorden aankruisen) 0 dreiging met fysiek geweld
0 emotionele manipulatie
0 druk via schulden
0 valse voorwendselen

Zo ja, wat is er bekend over de dader(s)?
etnische achtergrond: ......................
relatie tot het slachtoffer: ......................
leeftijd: ......................
georganiseerde criminaliteit? ......................
overig: ......................
66
0 druk via verblijfspapieren
0 anders, namelijk ......................
11. Speelden er bijzondere omstandigheden of factoren een rol bij (het in de prostitutie raken van)
betrokkene (graag toelichten)?
alcohol/ drugsverslaving: 0 nee
0 weet niet
0 ja, namelijk ......................
problematische thuissituatie: 0 nee
0 weet niet
0 ja, namelijk ......................
wegloopverleden: 0 nee
0 weet niet
0 ja, namelijk ......................
seksueel geweld: 0 nee
0 weet niet
0 ja, namelijk ......................
afgebroken of gebrekkige 0 nee
schoolopleiding: 0 weet niet
0 ja, namelijk ......................
andere factoren: 0 ja, namelijk ......................
12. Welke actie is binnen uw instelling ondernomen? ......................
......................
Benaderde instellingen onderzoek ‘
Dwang tot prostitutie onder minderjarige allochtone meisjes’
I. Organisaties die zich bezighouden met (de hulpverlening aan) prostituees
de Rode Draad
Mr de Graafstichting
Tampep
Stichting Tegen Vrouwenhandel
GGD vertrouwensvrouw Amsterdam
Huiskamer Aanloop Jeugdprostituees Amsterdam
Prostitutie Passanten Polikliniek-Amsterdam
AMOC-DHV Amsterdam
Casa migrante Amsterdam
Regenboog- Amsterdam
Prostitutie Informatie Centrum- Amsterdam
Stichting Prostitutieprojekt Den Haag
Huiskamer Aanloop Jeugdprostituees-Den Haag
Humanitas: prostitutie maatschappelijk werk Rotterdam
Huiskamer: Keetje Tippel
H.A.P. Huiskamer Aanloop Projekt Utrecht,

Pretty Woman- Utrecht
Projekt 13 Utrecht
Projekt Beauty and the Beast Utrecht
GGD Utrecht
GGD Groningen
Vertrouwensvrouw migrantenprostitutie Groningen
Straatprostitutie Project - Groningen
Opvangprojekt voor minderjarige prostituees in Leeuwarden (in oprichting )
GGD Nijmegen
GGD Arnhem
De Cirkel tippelbus Nijmegen
Tippelbus Arnhem
GGD Eindhoven
CAD - Heerlen
II. Welzijnsinstellingen die zich bezighouden met de opvang van/ hulpverlening aan (allochtone) meisjes
Landelijk aanmeldpunt gesloten opvang
Mettray - de Marke
Stichting O.G. Heldringh.
Alexandra, divisie Harrenveld
de Lindenhorst
Groot Emmaus
De Beele
Jongereninternaat Klein Borculo
In Amsterdam:
Raad van de Kinderbescherming regio Noordwest
Advies en Meldpunt Kindermishandeling,
Buro Jeugdzorg
Buurthuis de Pijp
PPI
Streetcornerwerk
Buro Zwerfjongeren
SAC-Nieuwe Perspectieven
Coordinatiepunt Crisisinterventie
HVO
Opvangcentrum Lucifer
Crisiscentrum het Plein
CIC het Singel
Opvanghuis voor Islamitische meisjes Darna
Amstelstad
Bertold Brechthuis
in Den Haag
Raad voor de kinderbescherming,
Buro Vertrouwensartsen
Stichting Jeugdzorg
RIJ daghulpcentrum
T(huislozen) team
RIJ crisisopvang de Residentie
Fiomhuis locatie De Haven
Stichting Jeugdhulpverlening - meidenwegloophuis
In Rotterdam
Raad van de Kinderbescherming regio Zuidwest,
Buro vertrouwensartsen
Buro Jeugdzorg Rotterdam
67

Basta-Cashba-Marhabba
Dienst Stedelijk Onderwijs (DSO)- meldpunt Scholen
T(huislozen) team
Stichting Symbion, drugshulpverlening 010 - 465 16 03
Nieuwe perspectieven team
Pauluskerk
DRA, meldpunt crisisopvang
Saadet, opvanghuis voor islamitische vrouwen en meisjes
Crisiscentrum
Nachtopvanghuis de Plataan
Pension Maaszicht
Kinderhuis Ten Speyk
De Overkant
Meidenopvang Graaf Floris
Frankenhuis
Stichting Klein Henegouwen
In Utrecht:
Raad van de Kinderbescherming
Buro Vertrouwensartsen Utrecht
Buro Jeugdzorg Utrecht
T(huislozen)team Utrecht
Meidenhuis
Crisisopvangcentrum Timon
FIOM- vrouwenopvang-
Besloten Unit Dolderseweg
Leger des Heils- de Amerberg
Release
Strand- Stade
Stichting Gereformeerd Jeugdwelzijn
In Groningen-Leeuwarden
Raad voor kinderbescherming Noord
Stichting Jeugdzorg Groningen
Regionaal buro Jeugdzorg Friesland
Hulp en welzijn Leeuwarden
M.J.D (maatschappelijk werk) Groningen
AVG, Groningen
GISCA, opvang randgroepjongeren,, Groningen
Beukemakliniek, jongerenafdeling -Groningen
Rijksinrichting Het Poortje Groningen
Hospitium de Eikelaar- Leek
Opvangcentrum Blijenhof - Bergum
Crisiscentrum Kric - Leeuwarden
Crisisopvang de Wending - Leeuwarden
De Terp - Leeuwarden
In Arnhem-Nijmegen
Raad voor de kinderbescherming regio Oost
Buro vertrouwensartsen
Gelderse Stichting Jeugdhulp Lindenhout
Buro Jeugdhulp Nijmegen
Buro Jeugdzorg Arnhem
Stichting de Paula
Gelders Centrum voor verslavingszorg Nijmegen
T(huislozen)team Arnhem
Rijn-side -Arnhem
R75 - Nijmegen
68

De Terp - Winssen
Crisisopvang Nijmegen
Opvangcentrum Arnhem
Meidenwegloophuis Nijmegen
In Heerlen-Maastricht
Raad voor de kinderbescherming regio Zuid
Buro Jeugdhulpverlening Westelijke Mijnstreek
Buro Jeugdbescherming Roermond
Buro Jeugdzorg Heerlen:
Stichting Matrix - Heerlen
T- team Heerlen
TT- team Maastricht
De Koempel - Heerlen
Het slaaphuis - Heerlen
Opvangcentrum Impuls - Maastricht
Fiomhuis - Maastricht
Nemohuis - Eindhoven
Pension Mijnzicht -Heerlen
Crisiscentrum Maastricht
III. Politie onderdelen die zich bezighouden met prostitutie
CRI
Jeugd en Zedenpolitie Amsterdam
Jeugd- en zedenpolitie Arnhem
Jeugd- en Zedenpolitie Den Haag
(Jeugd- en Zeden) politie Groningen
Jeugd- en Zedenpolitie Heerlen
Jeugd- en Zedenpolitie Kennemerland
Jeugd- en Zedenpolitie Leeuwarden
Jeugd- en zedenpolitie Maastricht
Jeugd- en zedenpolitie & mensenhandelteam Limburg Noord
Jeugd & zedenpolitie Rotterdam:
district 3:Marconiplein/tippelzone
district 4: centrum
district 5:noord
district 6: oost
district 9
district 10: Zuidplein
Jeugd- en Zedenpolitie Utrecht
Jeugd- en Zedenpolitie Zeist
GOC Team- Koninklijke Marechaussee - Eindhoven
IV. Organisaties die zich bezig houden met de opvang/ begeleiding van ( minderjarige) asielzoekers
Vluchtelingenwerk Nederland
COA
IND (Immigratie en Naturalisatiedienst)
De Opbouw
Stichting Rechtsbijstand Asiel
Medewerkers van een van bovenstaande organisaties binnen:
AC Schiphol
Valentijn Nunspeet
Valentijn Lochem
OC Eindhoven
OC Gilze Rijen
69

OC ‘s Gravendeel
OC Haarlem
OC Hoogeveen
OC Leiden
OC Oisterwijk
OC Schalkhaar
V. Andere instellingen
AFAPAC
N.C.B. (Nederland Centrum Buitenlanders)
V.O.N. (Vluchtelingenorganisaties Nederland)
70