Verhaalsrechten van verzekeraars en risicodragers - Prof. Willem H ...
12.09.2013 • Views
Share Embed Flag

Verhaalsrechten van verzekeraars en risicodragers - Prof. Willem H ...

Verhaalsrechten van verzekeraars en risicodragers - Prof. Willem H ...

Verhaalsrechten van verzekeraars en risicodragers - Prof. Willem H ...

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
professorvanboom.eu

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

<strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>

De serie Studiepockets privaatrecht staat onder redactie <strong>van</strong>:<br />

<strong>Prof</strong>. rnr. Jac. Hijrna

Omslagontwerp: Bert Boshoff<br />

Deze uitgave is gedrukt op chloorvrij papier<br />

© 2000 W.H. <strong>van</strong> Boom<br />

Aile recht<strong>en</strong> voorbehoud<strong>en</strong>. Niets uit deze uitgave mag word<strong>en</strong> verveelvoudigd, opgeslag<strong>en</strong><br />

in e<strong>en</strong> geautomatiseerd gegev<strong>en</strong>sbestand, of op<strong>en</strong>baar gemaakt, in <strong>en</strong>ige vorm<br />

of op <strong>en</strong>ige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopie<strong>en</strong>, opnam<strong>en</strong> of <strong>en</strong>ige<br />

andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toe stemming <strong>van</strong> de uitgever.<br />

Voor zover het mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> kopie<strong>en</strong> uit deze uitgave is toegestaan op grond <strong>van</strong> art. 16b<br />

Auteurswet 1912 jo. het Besluit <strong>van</strong> 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit<br />

<strong>van</strong> 23 aug. 1985, Stb. 471, <strong>en</strong> art. 17 Auteurswet 1912, di<strong>en</strong>t m<strong>en</strong> de daarvoor wettelijk<br />

verschuldigde vergoeding<strong>en</strong> te voldo<strong>en</strong> aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180<br />

A W Amstelve<strong>en</strong>). Voor het overnem<strong>en</strong> <strong>van</strong> gedeeJte(n) uit deze uitgave in bloemlezing<strong>en</strong>,<br />

readers <strong>en</strong> andere compilatiewerk<strong>en</strong> (art. 16 Auteurswet 1912) di<strong>en</strong>t m<strong>en</strong> zich<br />

tot de uitgever te w<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm<br />

or any other means without writt<strong>en</strong> permission from the publisher.<br />

Sam<strong>en</strong>steller <strong>en</strong> uitgever zijn zich volledig bewust <strong>van</strong> hun taak e<strong>en</strong> zo betrouwbaar<br />

mogelijke uitgave te verzorg<strong>en</strong>. Niettemin kunn<strong>en</strong> zij ge<strong>en</strong> aansprakelijkheid aanvaard<strong>en</strong><br />

voor onjuisthed<strong>en</strong> die ev<strong>en</strong>tueel in deze uitgave voorkom<strong>en</strong>.<br />

ISBN 90-271-5219-5<br />

NUGI 6921206

Voorwoord<br />

Deze studiepocket gaat over verhaalsrecht<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>verzekeraars</strong>, sociale<br />

<strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>. Deze recht<strong>en</strong> - ook weI regresrecht<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>oemd - mak<strong>en</strong> het mogelijk om uitkering<strong>en</strong>, vergoeding<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> verstrekking<strong>en</strong> aan de b<strong>en</strong>adeelde <strong>van</strong> e<strong>en</strong> onrechtmatige daad<br />

te verhal<strong>en</strong> op deg<strong>en</strong>e die aansprakelijk is voor de toegebrachte schade.<br />

<strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong> vorm<strong>en</strong> dus e<strong>en</strong> kruispunt <strong>van</strong> het aansprakelijkheidsrecht,<br />

verzekeringsrecht <strong>en</strong> vaak ook het sociale verzekeringsrecht.<br />

Het verhaalsrecht betreft bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> altijd meer dan twee betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>:<br />

b<strong>en</strong>adeelde, aansprakelijke, aansprakelijkheidsverzekeraar,<br />

schadeverzekeraar <strong>en</strong> sociale verzekeraar hebb<strong>en</strong> elk hun rol in<br />

het geheel.<br />

Dit alles maakt het lastige materie, die niet tot de dagelijkse kost<br />

behoort <strong>van</strong> privaatrechtelijk geori<strong>en</strong>teerde jurist<strong>en</strong>. Daar komt nog<br />

bij dat het onderwerp <strong>en</strong>erzijds e<strong>en</strong> hoog 'juridisch-technisch' gehaIte<br />

heeft <strong>en</strong> anderzijds 'grotere' vraagstukk<strong>en</strong> herbergt <strong>van</strong> sociaaIeconomische<br />

aard. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> bestaan er verschill<strong>en</strong>de wettelijke regeling<strong>en</strong>,<br />

met e<strong>en</strong> op detailniveau uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de vormgeving. Kortom:<br />

g<strong>en</strong>oeg bom<strong>en</strong> om het bos kwijt te rak<strong>en</strong>. In deze pocket wordt<br />

daarom e<strong>en</strong> schets gegev<strong>en</strong> <strong>van</strong> de verschill<strong>en</strong>de verhaalsrecht<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> hun aard <strong>en</strong> herkomst. In vier hoofdstukk<strong>en</strong> wordt <strong>van</strong>uit overweg<strong>en</strong>d<br />

privaatrechtelijke optiek gekek<strong>en</strong> naar de achtergrond<strong>en</strong>,<br />

fundam<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, techniek <strong>en</strong> de rechtspolitiek <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong>.<br />

De literatuur <strong>en</strong> rechtspraak over dit onderwerp zijn inmiddeis<br />

overvloedig. Goede overzichtsartikel<strong>en</strong> <strong>en</strong> boek<strong>en</strong> die het onderwerp<br />

behandel<strong>en</strong>, zijn er ook. Daarom heb ik geprobeerd om - meer nog<br />

dan e<strong>en</strong> overzicht <strong>van</strong> de materie <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> naar geJd<strong>en</strong>d<br />

recht - e<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tatie te gev<strong>en</strong> <strong>van</strong> achtergrond<strong>en</strong>, dogmatische<br />

vraagstukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanverwante (praktische) vrag<strong>en</strong>.<br />

De Nederlandse rechtspraak is zoveel als mogelijk verwerkt, terwiji<br />

de literatuur die wordt g<strong>en</strong>oemd slechts het topje <strong>van</strong> e<strong>en</strong> grote<br />

v

ijsberg vormt. Dat geldt zeker wanneer m<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>landse Iiteratuur<br />

meetelt. Verwijzing naar <strong>en</strong> bespreking <strong>van</strong> vreemd recht werd daarom<br />

slechts ingevoegd waar dat nuttig <strong>en</strong> nodig leek.<br />

Bij de totstandkoming <strong>van</strong> de uiteindelijke tekst - die afgeslot<strong>en</strong><br />

werd in maart 2000 - kreeg ik hulp <strong>van</strong> de hierna g<strong>en</strong>oemde person<strong>en</strong>.<br />

Hartelijk dank daarvoor! Van C.E. de Best <strong>en</strong> R.M.J.P. <strong>van</strong> Kessel<br />

kreeg ik onderzoeksassist<strong>en</strong>tie. Van mr. F.W.G.M. Derks (ABP),<br />

prof. mr. W.J.P.M. Fase (KUB) <strong>en</strong> mr. F.Th. Kremer (PIV) kreeg ik<br />

inlichting<strong>en</strong>, comm<strong>en</strong>taar <strong>en</strong> advies. Voorts kreeg ik comm<strong>en</strong>taar op<br />

(del<strong>en</strong> <strong>van</strong>) het concept <strong>van</strong> prof. mr. J.M. Bar<strong>en</strong>drecht, mr. Y.P.<br />

Kamminga, prof. mr. J.B.M. Vrank<strong>en</strong> <strong>en</strong> mr. W.C.T. Weterings, all<strong>en</strong><br />

verbond<strong>en</strong> aan het Tilburgse C<strong>en</strong>trum voor Aansprakelijkheidsrecht,<br />

KUB Tilburg, alsook <strong>van</strong> mijn echtg<strong>en</strong>ote Jacqueline.<br />

Leid<strong>en</strong>/Tilburg,<br />

maart 2000<br />

W.H. <strong>van</strong> Boom.<br />

VI

Inhoudsopgave<br />

Lijst <strong>van</strong> afkorting<strong>en</strong> X<br />

Lijst <strong>van</strong> verkort aangehaalde werk<strong>en</strong> XIII<br />

1. Inleiding 1<br />

§1.1 <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong> 1<br />

§ 1.2 Verzekeraars <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> 2<br />

§ 1.3 Beperking<strong>en</strong> 3<br />

§lA Privaatrechtelijk? 4<br />

2. Privaatrechtelijke achtergrond<strong>en</strong> <strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> 6<br />

§ 2.1 Ristorische achtergrond<strong>en</strong> 6<br />

§ 2.2 Verhaa1srecht<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> dubbele incasso 7<br />

§ 2.3 Ongerechtvaardigde verrijking <strong>van</strong> de aansprakelijke 9<br />

§2A Geschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> ongeschrev<strong>en</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> 10<br />

§ 2.5 Verhaalsconstructies 13<br />

§ 2.6 T<strong>en</strong>slotte: vormgeving ondergeschikt? 14<br />

3. De techniek <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> 16<br />

§ 3.1 Subrogatie <strong>en</strong> zelfstandig verhaalsrecht; inleiding 16<br />

§ 3.2 Nadere beschouwing<strong>en</strong> over subrogatie 18<br />

§ 3.2.1 Ret keuzerecht: verzekering of aansprakelijkheid?<br />

18<br />

§ 3.2.2 Ret subrogatie-mom<strong>en</strong>t: bevrijd<strong>en</strong>de betaling<strong>en</strong><br />

19<br />

§ 3.2.3 Ret subrogatie-mom<strong>en</strong>t: schikking<strong>en</strong> 22<br />

§ 3.3 Nadere beschouwing<strong>en</strong> over zelfstandige verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

24<br />

§ 3.3.1 Ret recht om te kiez<strong>en</strong>? 24<br />

VII

§ 3.3.2 Zelfstandig verhaalsrecht: bevrijd<strong>en</strong>de betaling<strong>en</strong>?<br />

31<br />

§ 3.3.3 Zelfstandig verhaalsrecht: schikking<strong>en</strong>? 32<br />

§3.4 Bepaling <strong>van</strong> de burgerrechtelijke aansprakelijkheid 34<br />

§ 3.4.1 Civiele drempel <strong>en</strong> plafond 34<br />

§ 3.4.2 Som ine<strong>en</strong>s 38<br />

§ 3.4.3 Verhaalsplafond 42<br />

§ 3.4.4 De scho<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde (I): subrogatie<br />

in zieligheid 43<br />

§ 3.4.5 Bijzondere verwer<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> aansprakelijkheid<br />

49<br />

§ 3.5 Wat kan onder het verhaalsrecht word<strong>en</strong> gebracht? 53<br />

§ 3.5.1 Congru<strong>en</strong>te vordering <strong>en</strong> totaalvordering 53<br />

§ 3.5.2 Uitkering<strong>en</strong> 'die niets kost<strong>en</strong>' 57<br />

§ 3.5.3 (On)verplichte <strong>en</strong> (on)terechte uitkering<strong>en</strong> 62<br />

§ 3.5.4 Betaling <strong>van</strong> de contante of geschatte waarde<br />

66<br />

§ 3.5.5 Belasting<strong>en</strong> <strong>en</strong> sociale premies 67<br />

§ 3.6 Bijkom<strong>en</strong>de recht<strong>en</strong> jeg<strong>en</strong>s de aansprakelijke 68<br />

§ 3.6.1 De scho<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde (II): nev<strong>en</strong>-<br />

<strong>en</strong> voorrecht<strong>en</strong> 68<br />

§ 3.6.2 Recht op wettelijke r<strong>en</strong>te 71<br />

§ 3.6.3 Vergoeding <strong>van</strong> incassokost<strong>en</strong> 73<br />

§ 3.7 Immuniteit voor verhaal 75<br />

§ 3.7.1 Inleiding 75<br />

§ 3.7.2 Werkgevers <strong>en</strong> collega's 77<br />

§ 3.7.3 Gezinsled<strong>en</strong> 84<br />

§ 3.7.4 Gevolg<strong>en</strong> voor medeaansprakelijkheid 89<br />

§ 3.8 Bijzondere verwer<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> verhaal 91<br />

§ 3.8.1 Onbehoorlijke verhaalsuitoef<strong>en</strong>ing 91<br />

§ 3.8.2 'medeschuld' <strong>van</strong> de verhaalsgerechtigde 93<br />

§ 3.8.3 Het verhaalsrecht is verjaard 94<br />

§ 3.9 Onderwerp<strong>en</strong> die blev<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> 97<br />

§ 3.9.1 Afstand <strong>van</strong> verhaal 97<br />

§ 3.9.2 Verhaal <strong>en</strong> restvordering <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

98<br />

§ 3.9.3 Mededelings- <strong>en</strong> medewerkingsplicht<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde 100<br />

VIII

4. Rechtspolitieke aspect<strong>en</strong> <strong>en</strong> privaatrechtelijke gevolg<strong>en</strong><br />

102<br />

§ 4.1 Achtergrond<strong>en</strong> <strong>en</strong> cijfers 102<br />

§ 4.1.1 Verhaa1 met hoofd <strong>en</strong> hart 102<br />

§ 4.1.2 Enige cijfers <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> over verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

104<br />

§ 4.2 (Rechts)politieke overweging<strong>en</strong> 107<br />

§ 4.2.1 Prikkel<strong>en</strong>de verhaalsrecht<strong>en</strong> 107<br />

§ 4.2.2 Kost<strong>en</strong> op de juiste plaats 110<br />

§ 4.2.3 Vestzak uit, broekzak in ? 112<br />

§ 4.3 Vere<strong>en</strong>voudigde afdo<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> verhaalsdossiers 114<br />

§ 4.3.1 Reductie <strong>van</strong> terugker<strong>en</strong>de kost<strong>en</strong>: 'doehet-zelf'<br />

voor <strong>verzekeraars</strong> 114<br />

§ 4.3.2 Standaardisering <strong>en</strong> collectivering 116<br />

§ 4.3.3 Enige privaatrechtelijke aspect<strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaalsconv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong><br />

119<br />

§ 4.4 Tweedeling in het aansprakelijkheidsrecht 122<br />

§ 4.4.1 Inleiding 122<br />

§ 4.4.2 Tijdelijke Regeling <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong> 122<br />

§ 4.4.3 Cessie <strong>van</strong> zieligheid <strong>en</strong> andere ontwijkingsmanoeuvres<br />

124<br />

Rechtspraakregister 129<br />

Trefwoord<strong>en</strong>register 133<br />

IX

Lijst <strong>van</strong> afkorting<strong>en</strong><br />

AAW<br />

AB<br />

ABP<br />

ABPW<br />

ABW<br />

AC<br />

AKW<br />

ANW<br />

A&V<br />

AWBZ<br />

BBR 2000<br />

BGB<br />

B-GH<br />

BGH<br />

BW<br />

BWKJ<br />

C.A.<br />

CRvB<br />

CSV<br />

CVZ<br />

Fw<br />

GAK<br />

GMD<br />

JLS<br />

LCR<br />

L.J.<br />

LISV<br />

LSA<br />

m.nt.<br />

NHS<br />

NJ<br />

x<br />

Algem<strong>en</strong>e Arbeidsongeschiktheidswet<br />

Administratiefrechtelijke beslissing<strong>en</strong><br />

Algeme<strong>en</strong> Burgerlijk P<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>fonds<br />

Algeme<strong>en</strong> Burgerlijke P<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>wet<br />

Algem<strong>en</strong>e Bijstandswet<br />

Appeal Cases<br />

Algem<strong>en</strong>e Kinderbijslagwet<br />

Algem<strong>en</strong>e Nabestaand<strong>en</strong>wet<br />

Aansprakelijkheid <strong>en</strong> Verzekering<br />

Algem<strong>en</strong>e wet bijzondere ziektekost<strong>en</strong><br />

BedrijfsregeJing Brandregres 2000<br />

Btirgerliches Gesetzbuch<br />

B<strong>en</strong>elux Gerechtshof<br />

Bundesgerichtshof<br />

Burgerlijk wetboek<br />

BW Krant jaarboek<br />

Court of Appeal<br />

C<strong>en</strong>trale Raad <strong>van</strong> Beroep<br />

Coordinatiewet Sociale Verzekering<strong>en</strong><br />

College voor Zorgverzekering<strong>en</strong><br />

Faillissem<strong>en</strong>tswet<br />

Geme<strong>en</strong>schappelijk administratiekantoor<br />

Geme<strong>en</strong>schappelijke Medische Di<strong>en</strong>st<br />

Journal of Legal Studies<br />

Law Commission Report<br />

Lord Justice<br />

Landelijk Instituut voor Sociale Verzekering<strong>en</strong><br />

Ver<strong>en</strong>iging <strong>van</strong> letselschade advocat<strong>en</strong><br />

met noot <strong>van</strong><br />

National Health Service<br />

Nederlandse Jurisprud<strong>en</strong>tie

NJB<br />

NJV<br />

OGH<br />

OJLS<br />

PEMBA<br />

PS<br />

QB<br />

REA<br />

RDS<br />

Rv<br />

RvdW<br />

RW<br />

S.<br />

SER<br />

SMA<br />

SR<br />

SVB<br />

TAR<br />

TICA<br />

TRV<br />

TVP<br />

TvP<br />

VBR<br />

VersR<br />

VOA<br />

VR<br />

Vrb<br />

WA<br />

WAM<br />

Wamil<br />

WAjong<br />

WAO<br />

WAZ<br />

WetOOW<br />

Wet REA<br />

WLR<br />

Nederlands Jurist<strong>en</strong>blad<br />

Nederlandse Jurist<strong>en</strong>-Ver<strong>en</strong>iging<br />

Oberste Gerichtshof<br />

Oxford Journal of Legal Studies<br />

Premiediffer<strong>en</strong>tiatie <strong>en</strong> marktwerking bij arbeidsongeschiktheidsverzekering<strong>en</strong><br />

Periodiek voor sociale verzekering, sociale voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> arbeidsrecht<br />

Que<strong>en</strong>'s B<strong>en</strong>ch<br />

(re )integratie arbeidsgehandicapt<strong>en</strong><br />

Revue de Droit Social<br />

Wetboek <strong>van</strong> burgerlijke rechtsvordering<br />

Rechtspraak <strong>van</strong> de Week<br />

Rechtskundig Weekblad<br />

Section<br />

Sociaal-Economische Raad<br />

Sociaal Maandblad Arbeid<br />

Sociaal Recht<br />

Sociale Verzekeringsbank<br />

Tijdschrift voor Ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>recht<br />

Tijdelijk Instituut voor Coordinatie <strong>en</strong> afstemming<br />

Tijdelijke Regeling <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong><br />

Tijdschrift voor Person<strong>en</strong>schade<br />

Tijdschrift voor Privaatrecht<br />

Ver<strong>en</strong>iging voor Burgerlijk Recht<br />

Versicherungsrecht<br />

Verhaalswet Ongevall<strong>en</strong> Ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong><br />

Verkeersrecht<br />

Verzekeringsrechtelijke bericht<strong>en</strong><br />

wettelijke aansprakelijkheid<br />

Wet Aansprakelijkheidsverzekering motorrijtuig<strong>en</strong><br />

Wet arbeidsongeschiktheidsvoorzi<strong>en</strong>ing militair<strong>en</strong><br />

Wet arbeidsongeschiktheidsvoorzi<strong>en</strong>ing jonggehandicapt<strong>en</strong><br />

Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering<br />

Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandig<strong>en</strong><br />

Wet Overheidspersoneel onder werknemersverzekering<strong>en</strong><br />

Wet (re )integratie arbeidsgehandicapt<strong>en</strong><br />

Weekly Law Reports<br />

XI

WPNR<br />

WSG<br />

WTZ<br />

WVG<br />

WvK<br />

WVW<br />

WW<br />

ZfW<br />

Zw<br />

XII<br />

Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat <strong>en</strong> Registratie<br />

Wet schadefonds geweldsmisdrijv<strong>en</strong><br />

Wet op de toegang tot de ziektekost<strong>en</strong>verzekering<strong>en</strong><br />

Wet voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> gehandicapt<strong>en</strong><br />

Wetboek <strong>van</strong> Koophandel<br />

Weg<strong>en</strong>verkeerswet<br />

Werkloosheidswet<br />

Ziek<strong>en</strong>fondswet<br />

Ziektewet

Lijst <strong>van</strong> verkort aangehaalde<br />

werk<strong>en</strong><br />

Akkermans 1998 A.J. Akkermans, Verjaring bij letselschade<br />

<strong>en</strong> regres, TVP 1998, p. 33-37<br />

Asser/Hartkamp I A.S. Hartkamp, Asser/Hartkamp, 4-1 - De<br />

verbint<strong>en</strong>is in het algeme<strong>en</strong>, lIe druk Zwolle:<br />

W.EJ. Tje<strong>en</strong>k Willink 2000<br />

Asser/Clausing/Wan- P. Clausing, J.H. Wan sink, Asser/Clausing/<br />

sink Wan sink, 5-VI - Bijzondere overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />

(de verzekeringsovere<strong>en</strong>komst), Ie<br />

druk Dev<strong>en</strong>ter: W.EJ. Tje<strong>en</strong>k Willink 1998<br />

Atiyah 1997 P.S. Atiyah, The Damages lottery, Oxford:<br />

Hart Publishing 1997<br />

Atiyah/Cane 1999 P. Cane, Atiyah's Accid<strong>en</strong>ts, Comp<strong>en</strong>sation<br />

and the Law, 6e druk Lond<strong>en</strong>: Butterworths<br />

1999<br />

Bar<strong>en</strong>drecht <strong>en</strong> Storm J.M. Bar<strong>en</strong>drecht, H.M. Storm (e.a.), Bere-<br />

1995 k<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> schadevergoeding, Zwolle:<br />

W.EJ. Tje<strong>en</strong>k Willink 1995<br />

Bloemberg<strong>en</strong> 1965 A.R. Bloemberg<strong>en</strong>, Schadevergoeding bij<br />

Van Boom <strong>en</strong> Storm<br />

1995<br />

Van Boom 1995<br />

Van Boom 1996<br />

onrechtmatige daad, Dev<strong>en</strong>ter: Kluwer<br />

(diss. Utrecht) 1965<br />

W.H. <strong>van</strong> Boom, H.M. Storm, Het verhaalsrecht<br />

<strong>van</strong> <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> -<br />

aard, om<strong>van</strong>g <strong>en</strong> uitoef<strong>en</strong>ing, A&V 1995/6,<br />

p. 149 e.v.<br />

W.H. <strong>van</strong> Boom, Het verhaalsrecht <strong>van</strong> de<br />

werkgever ex art. 6:107a BW, WPNR 6206<br />

(1995),p.863-865<br />

W.H. <strong>van</strong> Boom, Uniformiteit gew<strong>en</strong>st, in:<br />

W.H. <strong>van</strong> Boom, T. Hartlief, J. Spier (red.),<br />

Regresrecht<strong>en</strong>, Dev<strong>en</strong>ter: W.EJ. Tje<strong>en</strong>k<br />

Willink 1996, p. 95 e.v.<br />

XIII

Van Boom 1999<br />

Van Boom 1999b<br />

Van Boom 2000<br />

Buckley 1993<br />

Cane 1996<br />

Dorhout Mees 1935<br />

Faure 1996<br />

Faure <strong>en</strong> Hartlief 1995<br />

De Haas <strong>en</strong> Hartlief<br />

1996<br />

Hammerstein 1994<br />

XIV<br />

W.H. <strong>van</strong> Boom, Hoofdelijke verbint<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>,<br />

Dev<strong>en</strong>ter: W.E.J. Tje<strong>en</strong>k Willink (dissertatie<br />

Tilburg) 1999<br />

W.H. <strong>van</strong> Boom, Vergoeding <strong>van</strong> r<strong>en</strong>teschade;<br />

Enige opmerking<strong>en</strong> over fictie, fixatie <strong>en</strong><br />

aan<strong>van</strong>gstijdstipp<strong>en</strong> bij wettelijke r<strong>en</strong>te, Het<br />

Verzekerings-Archief 1999/3, p.1 08 e. v.<br />

W.H. <strong>van</strong> Boom, Wie profiteert <strong>van</strong> het<br />

voorrecht op de vordering uit de W A-polis?<br />

Opties voor de wetgever, WPNR 6394<br />

(2000), p. 195 e.v.<br />

R.A. Buckley, The Modern Law of Neglig<strong>en</strong>ce,<br />

2e druk Lond<strong>en</strong>: Butterworths 1993<br />

P. Cane, Tort law and economic interests, 2e<br />

druk Oxford: Clar<strong>en</strong>don 1996<br />

T.J. Dorhout Mees, Artikel 284 Wetboek<br />

<strong>van</strong> Koophandel, in: Rechtskundige opstell<strong>en</strong><br />

aangebod<strong>en</strong> aan E.M. Meijers, Zwolle:<br />

W.E.J. Tje<strong>en</strong>k Willink 1935, p. 318<br />

M.G. Faure, Regres in e<strong>en</strong> rechtseconomisch<br />

perspectief, in: W.H. <strong>van</strong> Boom, T.<br />

Hartlief, J. Spier (red.), Regresrecht<strong>en</strong>, Dev<strong>en</strong>ter:<br />

W.E.J. Tje<strong>en</strong>k Will ink 1996, p. 45<br />

e.v.<br />

M.G. Faure, T. Hartlief (red.), Verzekering<br />

<strong>en</strong> de groei<strong>en</strong>de aansprakelijkheidslast, Dev<strong>en</strong>ter:<br />

Kluwer 1995 (onderzoek verricht in<br />

opdracht <strong>van</strong> het Verbond <strong>van</strong> Verzekeraars)<br />

S.P. de Haas, T. Hartlief, Collectivering <strong>en</strong><br />

institutionalisering <strong>van</strong> regres: instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> kost<strong>en</strong>beheersing, D<strong>en</strong> Haag: Verbond<br />

<strong>van</strong> <strong>verzekeraars</strong> 1996 (onderzoek verricht<br />

in opdracht <strong>van</strong> het Verbond <strong>van</strong> Verzekeraars)<br />

A. Hammerstein, Gerechtigd<strong>en</strong> tot schadevergoeding,<br />

in: Begroting <strong>van</strong> schade, verandering<br />

<strong>en</strong> verzekering, LSA-reeks nr. 5,<br />

Lelystad: Vermande 1994, p. 1 e.v.

Hartlief 1998<br />

Hartlief <strong>en</strong> Van<br />

Maan<strong>en</strong> 1996<br />

Hartlief <strong>en</strong> Tjittes<br />

1999<br />

Janss<strong>en</strong> 1997<br />

Katz 1998<br />

Kremer 1996<br />

LCR 262<br />

Lewis 1999<br />

Van Maan<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Ramers 1994<br />

Mitchell 1994<br />

Mijnss<strong>en</strong> 1970<br />

ParI. Oesch. Boek 6<br />

T. Hartlief, Opnieuw: de positie <strong>van</strong> regresnemers<br />

<strong>en</strong> art. 185 WVW, Vrb 1998/1, p. 1<br />

e.v.<br />

T. Hartlief, O.E. <strong>van</strong> Maan<strong>en</strong>, Regresrecht<br />

voor werkgever tef zake <strong>van</strong> loonbetaling<strong>en</strong><br />

na letseltoebr<strong>en</strong>ging door e<strong>en</strong> derde, SR<br />

1996/5, p. 125 e.v.<br />

T. Hartlief, R.PJ.L. Tjittes, Verzekering <strong>en</strong><br />

aansprakelijkheid, 2e druk Dev<strong>en</strong>ter: Kluwer<br />

1999<br />

P.L.M. Janss<strong>en</strong>, <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong> in de sociale<br />

zekerheid, Het Verzekerings-Archief<br />

1997, p. 155 e.v.<br />

H. Katz, Deliktsrecht, 8e druk Neuwied:<br />

Luchterhand 1998<br />

F.Th. Kremer, Buit<strong>en</strong>gerechtelijke kost<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> regresnemers; ook hier e<strong>en</strong> civiel plafond?,<br />

A&V 1996/5, p. 93 e.v.<br />

The Law Commission, Damages for personal<br />

injury: medical, nursing and other exp<strong>en</strong>ses;<br />

collateral b<strong>en</strong>efits, Law Commission<br />

Report No. 262, Lond<strong>en</strong>: HMSO 1999<br />

Richard Lewis, Deducting b<strong>en</strong>efits from damages<br />

for personal injury, Oxford: OUP<br />

1999<br />

G.E. <strong>van</strong> Maan<strong>en</strong>, P. Ramers, De Tijdelijke<br />

Regeling <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong> - verhaalsmogelijkhed<strong>en</strong><br />

voor <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> uitkeringsinstanties,<br />

Nijmeg<strong>en</strong>: Ars Aequi Libri 1994<br />

Charles Mitchell, The Law of Subrogation,<br />

Oxford: Clar<strong>en</strong>don Press 1994<br />

F.HJ. Mijnss<strong>en</strong>, Regresrecht <strong>van</strong> de schadeverzekeraar,<br />

Amsterdam 1970 (studiekring<br />

<strong>Prof</strong>. mr. J. Offerhaus, reeks Handelsrecht<br />

nr.8)<br />

c.J. <strong>van</strong> Zeb<strong>en</strong> e.a., Parlem<strong>en</strong>taire geschied<strong>en</strong>is<br />

<strong>van</strong> het nieuwe burgerlijk wetboek,<br />

boek 6 algeme<strong>en</strong> gedeelte <strong>van</strong> het verbint<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>recht,<br />

Dev<strong>en</strong>ter 1981; W.H.M. Reehuis,<br />

E.E. Slob, Parlem<strong>en</strong>taire geschied<strong>en</strong>is<br />

XV

Robb<strong>en</strong> 1993<br />

Scheltema/Mij nss<strong>en</strong><br />

1998<br />

SER 1993<br />

SER 1999<br />

Sinnighe Damste 1999<br />

Winfield & Jolowicz<br />

XVI<br />

<strong>van</strong> het nieuwe burgerlijk wetboek, invoering<br />

boek<strong>en</strong> 3, 5 <strong>en</strong> 6: boek 6 algeme<strong>en</strong> gedeelte<br />

<strong>van</strong> het verbint<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>recht, Dev<strong>en</strong>ter<br />

1990<br />

C.P. Robb<strong>en</strong>, De action directe <strong>en</strong> de Wet<br />

Aansprakelijkheidsverzekering motorrijtuig<strong>en</strong>,<br />

Apeldoorn: MAKLU (diss. Tilburg)<br />

1993<br />

F.H.J. Mijnss<strong>en</strong>, Scheltema/Mijnss<strong>en</strong> - Algeme<strong>en</strong><br />

deel <strong>van</strong> het schadeverzekeringsrecht,<br />

5e druk Alph<strong>en</strong> aan d<strong>en</strong> Rijn: Samsom<br />

1998<br />

Sociaal-Economische Raad, Regresrecht<strong>en</strong><br />

in de sociale verzekering<strong>en</strong>, Advies D<strong>en</strong><br />

Haag 17 september 1993, publicatie 1993/14<br />

Sociaal-Economische Raad, Invester<strong>en</strong> in<br />

verkeersveiligheid, Advies D<strong>en</strong> Haag 15 oktober<br />

1999, publicatie 1999/13<br />

W.A. Sinnighe Damste, Regres bij onrechtmatige<br />

daad, Lelystad: Vermande 1999<br />

W.V.H. Rogers, Winfield & Jolowicz on<br />

Tort, 15e druk Lond<strong>en</strong>: Sweet & Maxwell<br />

1998

le Inleiding<br />

§ 1.1 <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong><br />

Het beg rip 'verhaalsrecht' heeft ge<strong>en</strong> vastomlijnde inhoud. Er is<br />

ev<strong>en</strong>min sprake <strong>van</strong> vaste terminologie, want de term 'regresrecht'<br />

wordt ook weI gebruikt. Hier wordt onder verhaalsrecht verstaan het<br />

recht <strong>van</strong> <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde <strong>risicodragers</strong> om de persoon<br />

die naar burgerlijk recht aansprakelijk is voor de schade toegebracht<br />

aan (het vermog<strong>en</strong> <strong>van</strong>) e<strong>en</strong> andere persoon, aan te sprek<strong>en</strong> tot vergoeding<br />

<strong>van</strong> de uitkering<strong>en</strong> of verstrekking<strong>en</strong> gedaan aan danwel uitgav<strong>en</strong><br />

t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> deze andere persoon (hierna: de b<strong>en</strong>adeelde).<br />

Het gaat dus om het geval waarin de verzekeraar of risicodrager<br />

jeg<strong>en</strong>s de b<strong>en</strong>adeelde verplicht is di<strong>en</strong>s schade geheel of gedeeJtelijk<br />

weg te nem<strong>en</strong>, terwijl deg<strong>en</strong>e op wie het verhaal uiteindelijk wordt<br />

uitgeoef<strong>en</strong>d jeg<strong>en</strong>s de b<strong>en</strong>adeelde nit - kort gezegd - onrechtmatige<br />

daad of wanprestatie aansprakelijk is. De verzekeraar of risicodrager<br />

vergoedt de schade die 'op het bordje' <strong>van</strong> de aansprakelijke persoon<br />

thuishoort, <strong>en</strong> om die verplaatsing naar 'het bordje' <strong>van</strong> de aansprakelijke<br />

te bewerkstellig<strong>en</strong>, zijn er verhaalsrecht<strong>en</strong>. Gedacht kan word<strong>en</strong><br />

aan het verhaalsrecht dat art. 284 WvK geeft aan de schadeverzekeraar<br />

die ingeval <strong>van</strong> cascoschade de kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> hers tel <strong>van</strong> het<br />

motorrijtuig vergoedt: de verzekeraar kan deg<strong>en</strong>e wi<strong>en</strong>s verkeersfout<br />

tot de schadegebeurt<strong>en</strong>is aanleiding gaf, tot vergoeding aansprek<strong>en</strong>.<br />

Art. 284 WvK luidt: 'Indi<strong>en</strong> de verzekerde ter zake <strong>van</strong> door hem geled<strong>en</strong><br />

schade vordering<strong>en</strong> tot schadevergoeding op derd<strong>en</strong> heeft, anders dan uit<br />

verzekering, gaan die vordering<strong>en</strong> bij wijze <strong>van</strong> subrogatie over op de<br />

verzekeraar voor zover deze die schade vergoedt' .<br />

Ook bijv. art. 6: 107a BW geeft e<strong>en</strong> verhaalsrecht: de werkgever die<br />

op grond <strong>van</strong> art. 7:629 BW het risico draagt <strong>van</strong> Joondoorbetaling<br />

bij ziekte <strong>van</strong> zijn werknemer, kan verhaal nem<strong>en</strong> op de persoon

wi<strong>en</strong>s fout of wanprestatie tot de ziekte <strong>van</strong> de werknemer heeft geleid.<br />

En zo zijn er meer voorbeeld<strong>en</strong>: verhaalsrecht<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> in aIle<br />

soort<strong>en</strong> <strong>en</strong> mat<strong>en</strong> voor, net zoals er <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> in<br />

aBe soort<strong>en</strong> <strong>en</strong> mat<strong>en</strong> zijn.<br />

Het zal duidelijk zijn dat deze studiepocket beperkt is tot verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

die aangrijp<strong>en</strong> op het burgerrechtelijke aansprakelijkheidsrecht.<br />

De cirkel zou ook breder kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getrokk<strong>en</strong>, zodat bijv.<br />

ook het verhaal <strong>van</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit de ABW op onderhoudsplichtige<br />

ex-echtelied<strong>en</strong> eronder zou word<strong>en</strong> begrep<strong>en</strong>. Het leek mij ev<strong>en</strong>wel<br />

verstandiger om de tekst - ook gezi<strong>en</strong> de beoogde om<strong>van</strong>g - te beperk<strong>en</strong><br />

tot verhaalsrecht<strong>en</strong> in het (contractuele <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>contractuele)<br />

aansprakelijkheidsrecht. Dat neemt overig<strong>en</strong>s niet weg dat soms verwez<strong>en</strong><br />

wordt naar aanverwante problem<strong>en</strong> bij verhaalsrecht<strong>en</strong> buit<strong>en</strong><br />

het aansprakelijkheidsrecht.<br />

§ 1.2 Verzekeraars <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong><br />

De begripp<strong>en</strong> 'verzekeraar' <strong>en</strong> 'risicodrager' behoev<strong>en</strong> <strong>en</strong>ige toelichting.<br />

Ook hier is de terminologie niet vast, maar veel problem<strong>en</strong> lijkt<br />

dit niet op te lever<strong>en</strong>. Ik zal er daarom niet al te uitvoerig bij stilstaan.<br />

E<strong>en</strong> verzekeraar is veelal deg<strong>en</strong>e die op grond <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verzekeringsovere<strong>en</strong>komst,<br />

geslot<strong>en</strong> met of t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> de verzekerde, teg<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> premie het risico <strong>van</strong> e<strong>en</strong> nader omschrev<strong>en</strong> schadegebeurt<strong>en</strong>is<br />

draagt.<br />

Deze overe<strong>en</strong>komst ontbreekt veelal bij de verzekeringsdekking<br />

die wordt gebod<strong>en</strong> door zog<strong>en</strong>aamde sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>.<br />

Het mechanisme <strong>van</strong> premiebetaling <strong>en</strong> verplaatsing (<strong>en</strong><br />

spreiding) <strong>van</strong> het risico is in die gevall<strong>en</strong> veelal weI aanwezig, zij<br />

het niet op grond <strong>van</strong> wilsovere<strong>en</strong>stemming maar op grond <strong>van</strong> wetsbepaling.<br />

De Staat, het LISV <strong>en</strong> de SVB zijn de belangrijkste voorbeeld<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> dergelijke <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>.<br />

2<br />

Yoor de volledigheid voIgt hier nog e<strong>en</strong> kort overzicht <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

in de sociale zekerheid. De ZfW <strong>en</strong> A WBZ gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verhaalsrecht<br />

aan <strong>verzekeraars</strong>, ziek<strong>en</strong>fonds<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitvoeringsinstelling<strong>en</strong> die uitkering<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> verstrekking<strong>en</strong> do <strong>en</strong> op grond <strong>van</strong> de g<strong>en</strong>oemde wett<strong>en</strong>. De Zw<br />

<strong>en</strong> WAO gev<strong>en</strong> aan het LISV (uitvoeringsinstanties: voorhe<strong>en</strong> de bedrijfsver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong>,<br />

thans onder meer GAK, USZO <strong>en</strong> Cadans) verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

voor uitkering<strong>en</strong> op grond <strong>van</strong> die wett<strong>en</strong>. Van sector-specifieke

wetgeving noem ik hier nog art. 8 Wamil, dat voor verhaal verwijst naar<br />

W AO <strong>en</strong> Zw. De betek<strong>en</strong>is <strong>van</strong> de Wamil is overig<strong>en</strong>s met afschaffing<br />

<strong>van</strong> de militaire opkomstplicht sterk afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

Het LISV is tev<strong>en</strong>s verhaalsbevoegd voor wat betreft de uitkering<strong>en</strong>,<br />

verstrekking<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> die zijn geregeld in de W AZ, W Ajong<br />

<strong>en</strong> Wet REA. De SVB heeft het verhaalsrecht voor uitkering<strong>en</strong> gedaan<br />

op grond <strong>van</strong> de ANW.<br />

T<strong>en</strong>slotte is er nog de VOA, die aan overheidslicham<strong>en</strong> verhaal geeft<br />

voor uitkering<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> gedaan kracht<strong>en</strong>s rechtspositiereglem<strong>en</strong>t.<br />

Nu rec<strong>en</strong>telijk het sociale zekerheidsrecht voor ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de<br />

mate op de leest <strong>van</strong> het 'gewone' sociaJe zekerheidsrecht<br />

wordt geschoeid, neemt het werkingsbereik <strong>van</strong> de VOA af, bijv. t<strong>en</strong><br />

faveure <strong>van</strong> het W AO-verhaal. Overheidspersoneel valt inmiddels namelijk<br />

ook onder de werking <strong>van</strong> de WAO (op grond <strong>van</strong> de Wet OOW).<br />

De VOA is (vooralsnog) weI <strong>van</strong> belang voor het verhaal <strong>van</strong> loondoorbetaling<br />

in het eerste ziektejaar, <strong>en</strong> voor het verhaal <strong>van</strong> (m.n.) de Stichting<br />

P<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>fonds ABP voor bepaalde (zgn. bov<strong>en</strong>wettelijke) uitkering<strong>en</strong>.<br />

Zie art. 75 Wet privatisering ABP <strong>en</strong> art. X 4 Algem<strong>en</strong>e militaire<br />

p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>wet. Zie nader Kamerstukk<strong>en</strong> I 1997/98, 25 282, nr. 114b, p. 2.<br />

De term risicodrager betreft bijv. overheidslicham<strong>en</strong> die op grond<br />

<strong>van</strong> rechtspositieregJem<strong>en</strong>t of art. 7:629 BW tot loondoorbetaling<br />

verplicht zijn in het eerste ziektejaar <strong>van</strong> de werknemer. Particuliere<br />

werkgevers zijn dus ook risicodrager, nu ook zij teg<strong>en</strong>woordig zelf<br />

het financiele risico drag <strong>en</strong> <strong>van</strong> ziekte <strong>van</strong> hun werknemers. De risicodrager<br />

is ge<strong>en</strong> 'verzekeraar' omdat ge<strong>en</strong> sprake is <strong>van</strong> premieafdracht<br />

door de b<strong>en</strong>adeelde; er vindt ev<strong>en</strong>min (verplichte) risicospreiding<br />

plaats.<br />

§ 1.3 Beperking<strong>en</strong><br />

Enige beperking<strong>en</strong> in de stof lek<strong>en</strong> zinvol. In e<strong>en</strong> bepaalde optiek kan<br />

tot de categorie verhaalsrecht<strong>en</strong> ook het verhaal <strong>van</strong> de hoofdelijk<br />

aansprakelijke debiteur word<strong>en</strong> gerek<strong>en</strong>d. E<strong>en</strong> hoofdelijk aansprakelijke<br />

debiteur die tot betaling aan de crediteur overgaat, <strong>en</strong> die op<br />

grond <strong>van</strong> art. 6: 10 BW verhaal heeft op e<strong>en</strong> mededebiteur, kan immers<br />

word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> 'risicodrager'. Uit hoofde <strong>van</strong> de hoofdeJijkheid<br />

draagt hij immers - <strong>en</strong> de crediteur dus niet - het risico<br />

dat zijn mededebiteur insolv<strong>en</strong>t zal blijk<strong>en</strong> te zijn. Voor zover het<br />

3

echter gaat om 'gewone' hoofdelijke debiteur<strong>en</strong>, me<strong>en</strong> ik echter dat<br />

niet <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verzekeraar of risicodrager in de hierbedoelde zin kan<br />

word<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e behandeling <strong>van</strong> het verhaalsrecht<br />

<strong>van</strong> hoofdelijke debiteur<strong>en</strong> zal hier dus niet word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>. Ik volsta<br />

met verwijzing naar Van Sinninghe Damste 1999, p. 13 e.v. <strong>en</strong><br />

naar mijn dissertatie (Van Boom 1999, p. 89 e.v.).<br />

Hiermee is overig<strong>en</strong>s niet gezegd dat het woord 'hoofdelijkheid'<br />

niet in verband zou kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebracht met de materie die hier<br />

c<strong>en</strong>traal staat. Zo heb ik eerder verdedigd dat indi<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

het keuzerecht toekomt om 6fwel zijn schadeverzekeraar, 6fwel de<br />

aansprakelijke persoon tot schadevergoeding aan te sprek<strong>en</strong>, sprake<br />

is <strong>van</strong> hoofdelijkheid tuss<strong>en</strong> schadeverzekeraar <strong>en</strong> aansprakelijke. De<br />

b<strong>en</strong>adeelde kan dan immers twee person<strong>en</strong> tot dezellde prestatie aansprek<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> dat volstaat voor hoofdelijkheid (art. 6:6 BW). Het gevolg<br />

hier<strong>van</strong> is bijv. dat de interne rechtsverhouding tuss<strong>en</strong> schadeverzekeraar<br />

<strong>en</strong> aansprakelijke (mede) beheerst wordt door de bepaling<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> Afdeling 6.1.2 BW. Voor nadere beschouwing<strong>en</strong> over<br />

deze materie - die in het vervolg buit<strong>en</strong> beschouwing blijft - zie m<strong>en</strong><br />

Van Boom 1999, p. 41 e.v., p. 137 e.v.<br />

§ 1.4 Pdvaatrechtelijk?<br />

Alvor<strong>en</strong>s ik in hoofdstuk 2 nader in zal gaan op achtergrond<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

fundam<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong>, voIgt eerst nog e<strong>en</strong> korte 'leeswijzer'.<br />

In de hoofdstukk<strong>en</strong> 2 <strong>en</strong> 3 wordt met name op de privaatrechtelijke<br />

aspect<strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> ingegaan. Daarbij staat steeds de<br />

driehoeksverhouding tuss<strong>en</strong> aansprakelijke, b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong> (sociale)<br />

verzekeraar ofrisicodrager c<strong>en</strong>traal, vooral bezi<strong>en</strong> <strong>van</strong>uit het privaatrecht.<br />

Aan de orde kom<strong>en</strong> aspect<strong>en</strong> als: op welke person<strong>en</strong> is verhaal<br />

mogelijk, welke om<strong>van</strong>g heeft het verhaalsrecht, welke gevolg<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> betaling<strong>en</strong> <strong>en</strong> schikking<strong>en</strong> voor de uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> het verhaalsrecht,<br />

welke kost<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verhaald.<br />

Maar naast privaatrechtelijke aspect<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t de discussie over verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> ook e<strong>en</strong> meer<br />

publiek(rechtelijk)e kant. In de discussie over verhaalsrecht<strong>en</strong> word<strong>en</strong>,<br />

wanneer het gaat om de positie <strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>,<br />

veelal - <strong>en</strong> terecht - sociaal-economisch getinte overweging<strong>en</strong><br />

betrokk<strong>en</strong>. Overheidsinstelling<strong>en</strong> die door de wetgever<br />

zijn toebedeeld met e<strong>en</strong> wettelijk verhaalsrecht <strong>en</strong> die zich hier<strong>van</strong><br />

4

edi<strong>en</strong><strong>en</strong>, handel<strong>en</strong> veelal primair met budgettaire beweegred<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Dat zich hierbij - deels veronderstelde - onw<strong>en</strong>selijke nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong><br />

voordo<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> inzicht, dat in ons land vooral door A.R. Bloemberg<strong>en</strong><br />

met verve is uitgedrag<strong>en</strong>. Dit alles biedt aanknopingspunt<strong>en</strong> voor<br />

de discussie over de zin <strong>en</strong> onzin <strong>van</strong> (sociale) verhaalsrecht<strong>en</strong> op<br />

kort gezegd 'macro-economisch' (overheidsfinancierings )niveau.<br />

Onder meer die discussie, die in de og<strong>en</strong> <strong>van</strong> de wetgever inmiddels<br />

e<strong>en</strong> gepasseerd station is, zal aan de orde kom<strong>en</strong> in hoofdstuk 4<br />

('rechtspolitieke aspect<strong>en</strong> <strong>en</strong> pri vaatrechtelijke gevolg<strong>en</strong>').<br />

5

2. Privaatrechtelijke<br />

achtergrond<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

fundam<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

§ 2.1 Historische achtergrond<strong>en</strong><br />

Art. 284 WvK regelt sinds 1838 het verhaal <strong>van</strong> de schadeverzekeraar.<br />

Deze bepaling luidde oorspronkelijk: 'De verzekeraar, die de<br />

schade <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verzekerd voorwerp betaald heeft, treedt in aIle reg t<strong>en</strong><br />

welke de verzekerde, ter zake <strong>van</strong> die schade, teg<strong>en</strong> derd<strong>en</strong> mogt<br />

hebb<strong>en</strong> ( ... )' Deze bepaling, die in 1992 met behoud <strong>van</strong> de strekking<br />

moderner bewoording<strong>en</strong> kreeg, doet de ev<strong>en</strong>tuele schadevergoedingsrecht<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de verzekerde op derd<strong>en</strong> <strong>van</strong> rechtswege overgaan<br />

op de verzekeraar wanneer deze de geled<strong>en</strong> schade heeft vergoed.<br />

Over de ratio <strong>van</strong> deze subrogatie heeft de wetgever zich nauwelijks<br />

uitgeJat<strong>en</strong>. Ook het wetsontwerp voor titel 7.17 NBW werpt<br />

ge<strong>en</strong> nieuw licht op de zaak. Zie S.J.A. Mulder, Subrogatie, Zwolle:<br />

W.E.I. Tje<strong>en</strong>k Will ink 1988, p. 1-3. Blijkbaar is bij de wetgever niet<br />

het idee opgekom<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong> ook anders zou kunn<strong>en</strong> d<strong>en</strong> k<strong>en</strong> over de<br />

positie <strong>van</strong> de schadeverzekeraar t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> de aansprakelijke<br />

persoon. Onduidelijk is ook aan welk voorbeeld de wetgever <strong>van</strong><br />

1838 het idee <strong>van</strong> subrogatie <strong>van</strong> schade<strong>verzekeraars</strong> he eft ontle<strong>en</strong>d;<br />

de Franse wetgeving k<strong>en</strong> de het verschijnsel destijds niet.<br />

6<br />

Zie Scheltema/Mijnss<strong>en</strong> 1998, p. 261. WeI zijn, zo laat W.J. Zwalve,<br />

Groninger Opmerking<strong>en</strong> <strong>en</strong> Mededeling<strong>en</strong> X (1993), p. 133 e.v. zi<strong>en</strong>, al<br />

in het middeleeuwse rechtslev<strong>en</strong> poging<strong>en</strong> ondernom<strong>en</strong> om <strong>verzekeraars</strong><br />

met e<strong>en</strong> verhaalsrecht te begiftig<strong>en</strong>. Zwalve, t.a.p., p. 148-151, is voorts<br />

<strong>van</strong> m<strong>en</strong>ing dat de wetgever in art. 284 WvK (impliciet) beoogde aan te<br />

knop<strong>en</strong> bij de subrogatiefiguuur bij de borgtocht. Ook ik acht dit waarschijnlijk,<br />

maar concrete aanwijzing<strong>en</strong> voor de juistheid <strong>van</strong> deze veronderstelling<br />

zijn er helaas niet. Zie over de historische wortels <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

ook Van Boom 1999, p. 90 e.v.

Uiteraard was m<strong>en</strong> in het burgerlijk recht weI bek<strong>en</strong>d met het verschijnsel<br />

subrogatie als zodanig. De regels die voor de 'gewone' subrogatie<br />

uit het BW gold<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> daarom ook toegepast op de subrogatie<br />

<strong>van</strong> de schadeverzekeraar; gedacht kan bijv. word<strong>en</strong> aan de<br />

regel dat de gesubrogeerde niet meer recht<strong>en</strong> verwerft dan zijn rechtsvoorganger<br />

jeg<strong>en</strong>s de aansprakelijke had (de 'nemo plus' -regel). Zie<br />

thans art. 6: 145 BW.<br />

Ook bij invoering <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> voor sociale <strong>verzekeraars</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> zijn weinig woord<strong>en</strong> vuil gemaakt aan het waarom<br />

<strong>van</strong> verhaal. In 1901 werd de Ongevall<strong>en</strong>wet <strong>van</strong> kracht. De uitvoeringsinstelling<br />

(de Rijksverzekeringsbank) werd gesubrogeerd<br />

in de recht<strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde. Over de rechtsgrond hiervoor<br />

meldt de memorie <strong>van</strong> toelichting slechts dat de Rijksverzekeringsbank<br />

gesubrogeerd behoort te word<strong>en</strong> in de recht<strong>en</strong> <strong>van</strong> de schadeloos<br />

gestelde arbeider. Zie Kamerstukk<strong>en</strong> II 1897/98, 182, nr. 3, p.<br />

26. Pas bij geleg<strong>en</strong>heid <strong>van</strong> de herijking <strong>van</strong> het stelsel <strong>van</strong> sociale<br />

voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in de jar<strong>en</strong> zestig, is uitgebreider stilgestaan bij deze<br />

kwestie. Maar to <strong>en</strong> lag de nadruk in de discussie voornamelijk op<br />

budgettaire argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />

§ 2.2 <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong> voorkom<strong>en</strong> dubbele incasso<br />

Pas in de loop <strong>van</strong> de twintigste eeuw is in de rechtsliteratuur in<br />

to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate aandacht besteed aan de fundam<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaal.<br />

E<strong>en</strong> <strong>van</strong> de gedacht<strong>en</strong> was dat het bestaan <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verhaalsrecht, <strong>en</strong><br />

dan met name de rechtsfiguur <strong>van</strong> subrogatie, voorkomt dat de verzekerde<br />

t<strong>en</strong> onrechte zou word<strong>en</strong> verrijkt. Door de rechtsovergang<br />

<strong>van</strong> de schadevergoedingsvordering <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde wordt immers<br />

voorkom<strong>en</strong> dat de b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong> vergoeding <strong>van</strong> zijn verzekeraar<br />

<strong>en</strong> vergoeding <strong>van</strong> de aansprakelijke weet te incasser<strong>en</strong>. Betaling<br />

door de verzekeraar ontneemt de b<strong>en</strong>adeelde namelijk zijn recht<strong>en</strong><br />

jeg<strong>en</strong>s de aansprakelijke.<br />

'Subrogation nips in the bud any ambition to secure a double <strong>en</strong>richm<strong>en</strong>t',<br />

aldus Goff & Jones, The law of Restitution, 5e druk Lond<strong>en</strong>:<br />

Sweet & Maxwell 1998, p. 123. Vgl. ook de auteurs g<strong>en</strong>oemd bij Van<br />

Boom 1996, p. 96, m.nt. 6. Zie ook Asser-Hartkamp I, nr. 576, Mitchell<br />

1994, p. 9, p. 74, F. Th. Kremer, Het indemniteitsprincipe - e<strong>en</strong> juridische<br />

herwaardering, Zwolle: W.E.J. Tje<strong>en</strong>k Willink (diss. Rotterdam) 1988,<br />

7

p. 66 <strong>en</strong> Cane 1996, p. 436. V gl. Mon. Nieuw BW B-37 (Bouman/Tilanus-Van<br />

Wass<strong>en</strong>aer), nr. 13, p. 16.<br />

In deze sleutel staat ook het arrest SpoorwegongevaZ De Vink (HR 31<br />

december 1931, NJ 1932,419 m.nt. EMM). De Hoge Raad overweegt<br />

namelijk dat '( ... ) de strekking <strong>van</strong> het wetsvoorschrift (art. 284,<br />

WvB) ge<strong>en</strong>e andere is dan zoowel om te voorkom<strong>en</strong>, dat de verzekerde<br />

ter zake <strong>van</strong> dezelfde schade <strong>en</strong> <strong>van</strong> d<strong>en</strong> verzekeraar <strong>en</strong> <strong>van</strong> derd<strong>en</strong><br />

vergoeding zou ont<strong>van</strong>g<strong>en</strong> als ook om d<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>loop <strong>van</strong> vergoedingsplicht<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> dezelfde schade te regel<strong>en</strong> ( ... )' .<br />

Neemt m<strong>en</strong> echter aan dat vergoeding <strong>van</strong> de geled<strong>en</strong> schade door<br />

de verzekeraar als zodanig reeds - dus geheel afgezi<strong>en</strong> <strong>van</strong> de vraag<br />

of subrogatie plaatsvindt - in de weg staat aan e<strong>en</strong> tweede vordering<br />

jeg<strong>en</strong>s de aansprakelijke, dan is de dogmatische noodzakelijkheid<br />

<strong>van</strong> het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> subrogatie weggevall<strong>en</strong>. En dat is natuurlijk goed<br />

verdedigbaar; e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde heeft e<strong>en</strong> keer recht op vergoeding <strong>van</strong><br />

zijn schade, niet meer <strong>en</strong> niet minder, <strong>en</strong> - dus - ongeacht of de<br />

betal<strong>en</strong>de verzekeraar verhaal kan nem<strong>en</strong>. De uitkering <strong>van</strong> de verzekeraar<br />

neemt de schade <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde weg <strong>en</strong> daarmee ontvalt<br />

de grond aan de rechtsvordering <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde jeg<strong>en</strong>s de aansprakelijke.<br />

8<br />

Deze notie, die ook kan word<strong>en</strong> gegrond in het verrijkingsrecht, komt<br />

bijv. tot uiting in 6: 100 BW (voordeeltoerek<strong>en</strong>ing). Het komt ook tot<br />

uiting in e<strong>en</strong> bepaling als art. 13 A WBZ (oud), dat AWBZ-aansprak<strong>en</strong><br />

als voordeel toerek<strong>en</strong>de aan de b<strong>en</strong>adeelde. Het gevolg hier<strong>van</strong> was grofweg<br />

dat de b<strong>en</strong>adeelde hiervoor ge<strong>en</strong> 'tweede' vordering bij de aansprakelijke<br />

geld<strong>en</strong>d kon mak<strong>en</strong>, terwijl de risicodrager uit de A WBZ - tot<br />

voor kort althans - ge<strong>en</strong> verhaalsrecht toekwamjeg<strong>en</strong>s de aansprakelijke.<br />

Zie Hartlief <strong>en</strong> Tjittes 1999, p. 67. V gl. ook art. 82 AA W (oud), dat wei<br />

de bedoelde voordeeltoerek<strong>en</strong>ing k<strong>en</strong>de, maar ge<strong>en</strong> daarmee corresponder<strong>en</strong>d<br />

verhaalsrecht. Zie ook bijv. HR 20 juni 1969, NJ 1969, 374 m.nt.<br />

GJS (Zitman I De Nieuwe Eerste Nederlandsche), waarin werd aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

dat uitkering<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> sociale verzekeraar in mindering moet<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> gebracht op de schadevergoedingsrecht<strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde,<br />

ook wanneer de betreff<strong>en</strong>de verzekeraar ge<strong>en</strong> verhaalsrecht toekomt:<br />

'( ... ) dat bij de vaststelling <strong>van</strong> wat de aansprakelijke persoon volg<strong>en</strong>s<br />

het gem<strong>en</strong>e recht als schadevergoeding zou moet<strong>en</strong> betal<strong>en</strong>, rek<strong>en</strong>ing<br />

moest word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds met aile post<strong>en</strong> die de verzekerde <strong>van</strong><br />

de aansprakelijke persoon zou kunn<strong>en</strong> vorder<strong>en</strong> ( ... ) <strong>en</strong> anderzijds met

aile post<strong>en</strong> die in mindering op de schade kom<strong>en</strong>, zoals de uitkering<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> verstrekking<strong>en</strong> die de verzekerde op grond <strong>van</strong> de Invaliditeitswet ( ... )<br />

heeft ont<strong>van</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> zal ont<strong>van</strong>g<strong>en</strong>' . V gJ. in dezelfde zin voor Engels recht<br />

McGregor on Damages, 16e druk Lond<strong>en</strong>: Sweet & Maxwell 1997, 11f.<br />

1629.<br />

Het is overig<strong>en</strong>s pleitbaar dat deze voordeeltoerek<strong>en</strong>ing achterwege di<strong>en</strong>t<br />

te bJijv<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> vaststaat dat de b<strong>en</strong>adeelde niet wordt verrijkt, bijv.<br />

wanneer hij (wettelijk of contractueel) verplicht is om hetge<strong>en</strong> hij <strong>van</strong> de<br />

aansprakelijke verkrijgt, aan de verzekeraar of risicodrager af te staan.<br />

In die zin Berriello v. F elixstowe Dock & Railway Co. [1989J 1 WLR<br />

695 (C.A.).<br />

§ 2.3 Ongerechtvaardigde verrijking <strong>van</strong> de<br />

aansprakelijke<br />

Dat het de b<strong>en</strong>adeelde wordt verbod<strong>en</strong> tweemaal te incasser<strong>en</strong> staat<br />

niet dus in onverbrekelijk verband met de toek<strong>en</strong>ning <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verhaalsrecht.<br />

Het eerste is goed voorstelbaar zonder het laatste. Maar<br />

het ontbrek<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verhaalsrecht zou wei lei d<strong>en</strong> tot verrijking <strong>van</strong><br />

de aansprakelijke. Door de min ofmeer toevallige omstandigheid dat<br />

(e<strong>en</strong> deel <strong>van</strong>) de schade die hij heeft veroorzaakt, aan de b<strong>en</strong>adeelde<br />

wordt vergoed door e<strong>en</strong> ander, neemt zijn aansprakelijkheidslast namelijk<br />

af zonder dat hij daartoe <strong>en</strong>ige (financiele) opoffering behoeft<br />

te do<strong>en</strong>. De aansprakelijke 'would be receiving the b<strong>en</strong>efit C ... ) without<br />

paying the premium', aldus E.R. Hardy Ivamy, G<strong>en</strong>eral principles<br />

of Insurance Law, 6e druk Lond<strong>en</strong>: Butterworths 1993, p. 506.<br />

Dat zou e<strong>en</strong> op zijn minst g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong>d resultaat zijn in e<strong>en</strong> op<br />

individuele verantwoordelijkheid gericht privaatrechtelijk rechtssysteem<br />

als het onze.<br />

Toek<strong>en</strong>ning <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verhaalsrecht aan e<strong>en</strong> verzekeraar of risicodrager<br />

vindt zijn uiteindelijke rechtvaardiging daarom niet in e<strong>en</strong><br />

concrete wetsbepaling of e<strong>en</strong> vehikel als subrogatie of cessie, maar<br />

in het beginsel dat aansprakelijke niet behoort te profiter<strong>en</strong> <strong>van</strong> het<br />

bestaan <strong>van</strong> de verzekering of sociale voorzi<strong>en</strong>ing op grond waar<strong>van</strong><br />

de b<strong>en</strong>adeelde e<strong>en</strong> uitkering of vergoeding ont<strong>van</strong>gt.<br />

VgJ. DorhoutMees 1935, p. 319, Mijnss<strong>en</strong> 1970, p. 9-10 <strong>en</strong> Asser/Clausing/Wansink<br />

11f. 317. Deze notie ziet m<strong>en</strong> bijv. ook verwoord in de memorie<br />

<strong>van</strong> toelichting bij de W AO (Kamerstukk<strong>en</strong> II 1962/63, 7171, 11f.<br />

9

3, p. 21), waar het heet dat de aansprakelijke niet behoort te profiter<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de omstandigheid dat e<strong>en</strong> sociale verzekeringswet als het ware bepaalde<br />

schadevergoeding<strong>en</strong> <strong>van</strong> hem overneemt. V gl. ook Kamerstukk<strong>en</strong><br />

II 1998/99,26238, nr. 5, p. 2 (verhaalsrecht A WBZ): 'Bij de invoering<br />

<strong>van</strong> het regresrecht staat c<strong>en</strong>traal de gedachte, dat deg<strong>en</strong>e die e<strong>en</strong> ander<br />

verwijtbaar schade berokk<strong>en</strong>t, daar<strong>van</strong> ook de gevolg<strong>en</strong> moet ondervind<strong>en</strong>,<br />

in die zin dat de geled<strong>en</strong> schade op hem verhaald kan word<strong>en</strong>.'<br />

Dit profijt zou namelijk e<strong>en</strong> ongerechtvaardigde verrijking <strong>van</strong> de<br />

aansprakelijke oplever<strong>en</strong> t<strong>en</strong> laste <strong>van</strong> de uitker<strong>en</strong>de verzekeraar of<br />

risicodrager. Deze gedachte speelt in het arrest Nationale Nederland<strong>en</strong>IWouds<strong>en</strong>d<br />

II CHR 7 januari 2000, RvdW 2000, 14) e<strong>en</strong> belangrijke<br />

ro1. Het ging om de vraag of e<strong>en</strong> schadeverzekeraar ook dan het<br />

verhaalsrecht <strong>van</strong> art. 284 WvK toekomt wanneer de uitkering die hij<br />

aan de b<strong>en</strong>adeelde deed, niet e<strong>en</strong> verplichte uitkering was. De Hoge<br />

Raad beslist - in afwijking <strong>van</strong> eerdere rechtspraak - dat ook verhaal<br />

mogelijk is als de schadeverzekeraar niet tot uitkering verplicht was.<br />

Zou in dat geval namelijk ge<strong>en</strong> verhaalsrecht bestaan, dan zou 'e<strong>en</strong><br />

situatie blijv<strong>en</strong> bestaan die art. 284 beoogt te voorkom<strong>en</strong>: de aansprakelijke<br />

zou in feite <strong>van</strong> zijn verplichting tot vergoeding <strong>van</strong> de schade<br />

C ... ) word<strong>en</strong> ontslag<strong>en</strong>', aldus de Hoge Raad.<br />

Zie over dit arrest ook § 3.5.3. De notie dat de aansprakelijke niet verrijkt<br />

behoort te word<strong>en</strong> door de verzekeringsuitkering, ligt overig<strong>en</strong>s ook aan<br />

vergelijkbare buit<strong>en</strong>landse verhaalsrecht<strong>en</strong> t<strong>en</strong> grondslag. De Engelse<br />

wetgever me <strong>en</strong> de bijv. dat 'recoupm<strong>en</strong>t' voor sociale uitkering<strong>en</strong> moest<br />

plaatsvind<strong>en</strong> om te waarborg<strong>en</strong> 'that the State should not subsidise tortfeasors'<br />

(aldus Beldam L.J., in Neal v. Bingle [1998] 2 WLR 57 (C.A.),<br />

p. 61). Vgl. ook LCR 262, § 3.22 <strong>en</strong> § 10.72, Winfield & Jolowicz, p.<br />

779, <strong>en</strong> Mitchell 1994, p. 76-77. Vgl. voor de 'common law' Metropolitan<br />

Police District Receiver v. Croydon Corp. [1957] 2 QB 154 (C.A.).<br />

§ 2.4 Geschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> ongeschrev<strong>en</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

Dat verhaalsrecht<strong>en</strong> strekk<strong>en</strong> tot voorkoming of ongedaanmaking<br />

<strong>van</strong> ongerechtvaardigde verarming <strong>en</strong> verrijking, zou tot de gedachte<br />

kunn<strong>en</strong> lei d<strong>en</strong> dat, in theorie althans, elk verhaalsrecht kan word<strong>en</strong><br />

gereduceerd tot de actie uit art. 6:212 BW. Met toepassing <strong>van</strong> deze<br />

'reductionistische gedachte' kunn<strong>en</strong> uiteindelijk aIle specifieke<br />

10

wetsbepaling<strong>en</strong> die verhaalsrecht<strong>en</strong> toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> geschrapt.<br />

Het is echter zeer de vraag of dat e<strong>en</strong> zinvolle bijdrage aan de rechtsvorming<br />

is: specifieke wetsbepaling<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> twijfel weg over toelaatbaarheid<br />

<strong>van</strong> verhaal in e<strong>en</strong> concreet geval <strong>en</strong> zij gev<strong>en</strong> meer houvast<br />

aan de g<strong>en</strong>e die verhaal zoekt. Keerzijde <strong>van</strong> de medaille is weI<br />

dat daar waar de wet ge<strong>en</strong> verhaalsrecht toek<strong>en</strong>t, de betal<strong>en</strong>de verzekeraar<br />

of risicodrager in de kou dreigt te bIijv<strong>en</strong> staan. Daar waar de<br />

wet ge<strong>en</strong> specifiek verhaaisrecht toek<strong>en</strong>t, zal immers niet spoedig<br />

word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat verhaal op grond <strong>van</strong> art. 6:212 BW mogelijk<br />

is.<br />

Om e<strong>en</strong> voorbeeld te noem<strong>en</strong>: er is nauwelijks iemand die - voorafgaande<br />

aan de invoering <strong>van</strong> art. 6: 107 a BW - he eft verdedigd dat verhaal voor<br />

loondoorbetaling mogelijk was op grond <strong>van</strong> art. 6:212 BW, terwijl daar<br />

toch op de keper beschouwd goede red<strong>en</strong><strong>en</strong> voor bestond<strong>en</strong>. De structuur<br />

<strong>van</strong> art. 6:212 BW laat het verhaal in elk geval - d<strong>en</strong>k ik - wei toe. De<br />

werkgever die op grond <strong>van</strong> wet of arbeidscontract verplicht is zijn zieke<br />

werknemer gedur<strong>en</strong>de <strong>en</strong>ige wek<strong>en</strong> het loon door te betal<strong>en</strong>, lijdt schade<br />

die in voorkom<strong>en</strong>de gevall<strong>en</strong> in rechtstreeks verband staat met de fout<br />

<strong>van</strong> de aansprakelijke die het ziekteverzuim <strong>van</strong> de werknemer t<strong>en</strong>gevolge<br />

had. De aansprakelijke wordt door de loondoorbetalingsplicht verrijkt,<br />

nu de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> zijn aansprakelijkheid jeg<strong>en</strong>s de werknemer hierdoor<br />

afneemt. Deze verrijking is, zo zou m<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> stell <strong>en</strong>, ongerechtvaardigd,<br />

omdat in de verhouding tuss<strong>en</strong> werkgever <strong>en</strong> aansprakelijke<br />

rechtvaardiging voor deze vermog<strong>en</strong>sverschuiving ontbreekt. De toevalligheid<br />

<strong>van</strong> het bestaan <strong>van</strong> e<strong>en</strong> loondoorbetalingsplicht behoort niet t<strong>en</strong><br />

voordele <strong>van</strong> de aansprakelijke persoon te strekk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dus is er alle red <strong>en</strong><br />

toe e<strong>en</strong> actie uit art. 6:212 BW toe te staan. De om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de schade<br />

kan in de regel word<strong>en</strong> gesteld op de kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> de loondoorbetaling. Ik<br />

laat hier in het midd<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> dergeJijk verhaalsrecht e<strong>en</strong> doorkruising<br />

zou oplever<strong>en</strong> <strong>van</strong> het stelsel <strong>van</strong> art. 6:106 BW (beperkte kring <strong>van</strong><br />

gerechtigd<strong>en</strong> bij letsel).<br />

In verband met verhaalsrecht<strong>en</strong> ex art. 6:212 BW kan nog word<strong>en</strong> gewez<strong>en</strong><br />

op HR 28 juni 1996, NJ 1997, 102 (Van Maarseve<strong>en</strong> c.s.!Ont<strong>van</strong>ger),<br />

waarover uitgebreid Van Boom 1999, p. 43-45. In dit arrest wordt art.<br />

6:2 I 2 BW als mogelijke grondslag voor e<strong>en</strong> verhaalsrecht g<strong>en</strong>oemd; het<br />

betrof overig<strong>en</strong>s niet het verhaal <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verzekeraar of risicodrager,<br />

maar <strong>van</strong> e<strong>en</strong> 'handelaar' in BV's op de BV wier fiscale schuld hij aan<br />

de Staat moest voldo<strong>en</strong> op grond <strong>van</strong> art. 6: 162 BW. V gl. in dit verband<br />

11

ook Metropolitan Police District Receiver v. Croydon Corp. [1957]2 QB<br />

154 (C.A.).<br />

Betek<strong>en</strong>t dit nu dat toch aItijd e<strong>en</strong> concrete wetsbepaling moet kunn<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> aangewez<strong>en</strong> voor verhaal op de aansprakeIijke persoon?<br />

Bij voorkeur weI natuurlijk, maar uit de rechtspraak <strong>van</strong> de Hoge<br />

Raad voIgt dat er ook ongeschrev<strong>en</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> bestaan. Zo besliste<br />

HR 10 oktober 1975, NJ 1976, 175 (Van der Kleij/Interpolis)<br />

bijv. t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> <strong>van</strong> het verhaal <strong>van</strong> de W AM-verzekeraar op de<br />

ex -verzekerde.<br />

E<strong>en</strong> verzekerde heeft zijn WAM-verzekering opgezegd. Op grond <strong>van</strong><br />

de W AM is het motorrijtuig nog gedur<strong>en</strong>de zesti<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> na k<strong>en</strong>nisgeving<br />

<strong>van</strong> de beeindiging <strong>van</strong> de verzekeringsovere<strong>en</strong>komst verzekerd bij<br />

de betreff<strong>en</strong>de verzekeringsmaatschappij (dit is het zog<strong>en</strong>aamde 'na-risico').<br />

Als in die zesti<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> met het motorrijtuig schade wordt toegebracht,<br />

dan kan e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele schadevergoedingsvordering jeg<strong>en</strong>s de<br />

motorrijtuighouder ook jeg<strong>en</strong>s de WAM-verzekeraar word<strong>en</strong> ingesteld.<br />

Heeft de verzekeraar vervolg<strong>en</strong>s regres op de ex-verzekerde (die als het<br />

ware 'onverzekerd' rondrijdt)? De W AM laat deze vraag onbeantwoord.<br />

De HR beslist dat de zesti<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> 'extra dekking' slechts ter bescherming<br />

<strong>van</strong> b<strong>en</strong>adeeld<strong>en</strong> in het lev<strong>en</strong> is geroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet de verzekerde<br />

beoogt te bescherm<strong>en</strong>, <strong>en</strong> 'dat dan ook moet word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat de<br />

wetgever, hoe wei hij heeft nagelat<strong>en</strong> het regres <strong>van</strong> de verzekeraar op de<br />

voor het ongeval aansprakelijke person<strong>en</strong> voor de gevall<strong>en</strong> bedoeld in<br />

art. 13, lid 4, uitdrukkelijk te regel<strong>en</strong>, aan de verzekeraar die op grond<br />

<strong>van</strong> dit wetsvoorschrift jeg<strong>en</strong>s de b<strong>en</strong> ad eel de aansprakelijk is, in overe<strong>en</strong>stemming<br />

met het rechtsbeginsel dat t<strong>en</strong> grondslag ligt aan de artt.<br />

1331 <strong>en</strong> 1876 B.W., e<strong>en</strong> zelfde verhaalsrecht teg<strong>en</strong> de aansprakelijke<br />

person<strong>en</strong> heeft toegedacht, als art. 27, lid 1, eerste zin, voor e<strong>en</strong> vergelijkbare<br />

situatie met zoveel woord<strong>en</strong> aan het Waarborgfonds Motorverkeer<br />

toek<strong>en</strong>t' .<br />

De Hoge Raad knoopt in dit arrest aan bij weI in de wet geregelde<br />

verhaalsrecht<strong>en</strong> (te wet<strong>en</strong> bij hoofdelijkheid <strong>en</strong> borgtocht), <strong>en</strong> me<strong>en</strong>t<br />

dat het rechtsbeginsel dat aan die verhaalsrecht<strong>en</strong> t<strong>en</strong> grondslag ligt,<br />

ook hier moet word<strong>en</strong> toegepast. Zie over het arrest Robb<strong>en</strong> 1993, p.<br />

252 e.v. Zie ook nog HR 13 december 1991, NJ 1992,316 (Korstanje<br />

II), waar het het 'e<strong>en</strong> eis <strong>van</strong> redelijkheid <strong>en</strong> billijkheid' heet te zijn<br />

dat e<strong>en</strong> aansprakelijkheidsverzekeraar die de schade heeft vergoed,<br />

12

ingeval <strong>van</strong> dubbele dekking verhaal heeft op de andere aansprakelijkheidsverzekeraar.<br />

In dit arrest preludeert de Hoge Raad overig<strong>en</strong>s<br />

ook op invoering <strong>van</strong> het verhaalsrecht <strong>van</strong> art. 7.17.2.24a NBW. Dit<br />

artikel geeft e<strong>en</strong> directe wettelijke grondslag voor het verhaal <strong>van</strong><br />

aansprakelijkheids<strong>verzekeraars</strong> onderling.<br />

Vanuit rechtsvindingsoptiek is e<strong>en</strong> dergelijk codificatievoornem<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de wetgever uiteraard e<strong>en</strong> welkom aanknopingspunt. Maar<br />

wetgevingsvoornem<strong>en</strong>s (of, zo m<strong>en</strong> wil: het stelsel <strong>van</strong> de wet) kunn<strong>en</strong><br />

echter ook in omgekeerde richting wijz<strong>en</strong>. Wanneer de wetgever<br />

er bijv. niet over piekert om geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wettelijk verhaalsrecht<br />

toe te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> voor uitgav<strong>en</strong> gedaan in het kader <strong>van</strong> de WVG, dan is<br />

onwaarschijnlijk dat de Hoge Raad daar zelfstandig toe zal overgaan<br />

met e<strong>en</strong> beroep op art. 6:212 BW. Dat heeft natuurlijk alles te mak<strong>en</strong><br />

met de politieke lading <strong>van</strong> toek<strong>en</strong>ning <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> <strong>van</strong> publieke<br />

<strong>risicodragers</strong>, zoals geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op grond <strong>van</strong> de WVG. In puur<br />

privaatrechtelijke verhaalsverhouding<strong>en</strong> zou de Hoge Raad mogelijk<br />

eerder g<strong>en</strong>eigd zijn verhaal toe te staan met e<strong>en</strong> beroep op art. 6:212<br />

BW.<br />

§ 2.5 VerhaalscoDstmcties<br />

'Bij gebreke <strong>van</strong> e<strong>en</strong> wettelijke mogeJijkheid <strong>van</strong> verhaal op grond<br />

<strong>van</strong> subrogatie of e<strong>en</strong> zelfstandig verhaalsrecht rest ev<strong>en</strong>tuele andef<strong>en</strong><br />

slechts de mogelijkheid <strong>van</strong> cessie <strong>van</strong> de vordering jeg<strong>en</strong>s de<br />

veroorzaker door het slachtoffer (art. 3 :94 jo. 3:84 BW)', aldus Hartlief<br />

<strong>en</strong> Tjittes 1999, p. 69. Vgl. Van Maan<strong>en</strong> <strong>en</strong> Romers 1994, p. 9<br />

<strong>en</strong> Hammerstein 1994, p. 4. Maar is het weI zo simpel? Kan e<strong>en</strong><br />

schadevergoedingsvordering object <strong>van</strong> cessie zijn wanneer het beoogde<br />

rechtsgevolg, te wet<strong>en</strong> de mogelijkheid <strong>van</strong> verhaal, niet uitdrukkelijk<br />

is toegestaan door de wetgever? Is het niet veelzegg<strong>en</strong>d<br />

dat de wetgever er niet zelf in heeft voorzi<strong>en</strong>? Om eerlijk te zijn: nee.<br />

De wetgever kan niet overal in voorzi<strong>en</strong>. Datg<strong>en</strong>e waar de wetgever<br />

niet in voorziet, kan - zo illustreert het arrest Van der Kleij/lnterpolis<br />

(zie § 2.4) - niettemin tot erk<strong>en</strong>ning <strong>van</strong> e<strong>en</strong> ongeschrev<strong>en</strong> verhaalsrecht<br />

aanleiding gev<strong>en</strong>. Het kan daarom word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat in<br />

beginsel de mogelijkheid bestaat om schadevergoedingsvordering<strong>en</strong><br />

te ceder<strong>en</strong> t<strong>en</strong>einde verhaal mogelijk te mak<strong>en</strong>.<br />

Vgl. HR 9 januari 1987, NJ 1987,506 m.nt. G (Delta Lloyd/Zwolscbe<br />

13

Algeme<strong>en</strong>e), waarin blijkbaar ook werd uitgegaan <strong>van</strong> de geldigheid <strong>van</strong><br />

de koop- <strong>en</strong> cessieconstructie tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> crediteur <strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>van</strong> de hoofdelijk<br />

aansprakelijke person<strong>en</strong>.<br />

Dat is anders wanneer cessie e<strong>en</strong> doorkruising zou zijn <strong>van</strong> e<strong>en</strong> wettelijk<br />

systeem <strong>van</strong> beperking <strong>van</strong> de kring <strong>van</strong> schadevergoedingsgerechtigd<strong>en</strong>.<br />

Dat speelt bij cessie <strong>van</strong> vordering<strong>en</strong> terzake <strong>van</strong> letselschade<br />

e<strong>en</strong> rol. In die gevall<strong>en</strong> moet sterk word<strong>en</strong> getwijfeld aan de<br />

geldigheid <strong>van</strong> dergelijke cessie-constructies. Niet t<strong>en</strong> onrechte is<br />

daarom lange tijd onzeker geweest of e<strong>en</strong> werkgever die ingevaJ <strong>van</strong><br />

ziekte <strong>van</strong> zijn werknemer tot loonsuppletie overging, zich de ev<strong>en</strong>tuele<br />

schadevergoedingsrecht<strong>en</strong> <strong>van</strong> de werknemer jeg<strong>en</strong>s derd<strong>en</strong><br />

mocht lat<strong>en</strong> ceder<strong>en</strong>. Met invoering <strong>van</strong> art. 6: 107a BW is de behoefte<br />

aan de verschill<strong>en</strong>de koop-, cessie- <strong>en</strong> voorschotconstructies afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

Zie Hartlief <strong>en</strong> Tjittes 1999, p. 79. De g<strong>en</strong>oemde constructies ded<strong>en</strong> hoe<br />

dan ook gekunsteld aan. Zie Kamerstukk<strong>en</strong> II 1994/95, 24326, nr. 3, p.<br />

9 (memorie <strong>van</strong> toelichting invoeging art. 6:107a BW). H.M. Storm, in:<br />

Civiele constructies (BWKJ 15), Dev<strong>en</strong>ter: Gouda Quint 1999, p. 31 e.v.<br />

me<strong>en</strong>t dat thans dergelijke constructies t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> de werkgever<br />

ongeldig zijn. V gl. over deze constructies ook nog A. T. Bolt, Voordeelstoerek<strong>en</strong>ing,<br />

Dev<strong>en</strong>ter: Kluwer (diss. Groning<strong>en</strong>) 1989, p. 238 e.v., Hammer<br />

stein 1994, p. 4-5 <strong>en</strong> B. Hoog<strong>en</strong>dijk, SR 1994, p. 8 e.v.<br />

Ernstige twijfel aan de geldigheid <strong>van</strong> de cessie kan oak ontstaan<br />

wanneer de cessie in strijd komt met de Tijdelijke Regeling VerhaaJsrecht<strong>en</strong><br />

(art. 6: 197 BW). Daarop kom ik nag terug in § 4.4.3.<br />

§ 2.6 T<strong>en</strong>slotte: vormgeving ondergeschikt?<br />

Zou het uiteindelijk verschil mog<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> persoon die regres<br />

tracht te nem<strong>en</strong>, of hij de beschikking heeft over e<strong>en</strong> zelfstandig<br />

wettelijk verhaalsrecht, e<strong>en</strong> gesubrogeerde vordering <strong>van</strong> de hoofdschuldeiser,<br />

e<strong>en</strong> regresrecht uit hoofdelijkheid of e<strong>en</strong> gecedeerde<br />

vordering? De vraag stell<strong>en</strong> is haar (ontk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d) beantwoord<strong>en</strong>. Stelt<br />

m<strong>en</strong>, <strong>en</strong> het privaatrecht mag verondersteld word<strong>en</strong> dit te do<strong>en</strong>, inhoud<br />

bov<strong>en</strong> vorm, dan mag de gedaante waarin het verhaalsrecht in<br />

e<strong>en</strong> concreet geval verschijnt niet besliss<strong>en</strong>d zijn voor de vraag of<br />

14

e<strong>en</strong> verweermiddel kan word<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>geworp<strong>en</strong>, de regresvordering<br />

is verjaard of anderzins is t<strong>en</strong>iet gegaan.<br />

Maar zo e<strong>en</strong>voudig is het niet. Geconstateerd moet word<strong>en</strong> dat<br />

naar geld<strong>en</strong>d recht de vorm voor het verhaalsrecht in m<strong>en</strong>ig opzicht<br />

besliss<strong>en</strong>d is voor de vraag of <strong>en</strong> in hoeverre verhaal kan word<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De discussie over w<strong>en</strong>selijk recht zal ik hierna niet verder<br />

aangaan. Ik zal in hoofdstuk 3, waar de techniek <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

c<strong>en</strong>traal staat, steeds aangev<strong>en</strong> waar de verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de<br />

verhaalsrecht<strong>en</strong> naar geld<strong>en</strong>d recht in geleg<strong>en</strong> zijn. In e<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>kel geval zal e<strong>en</strong> alternatieve oplossing word<strong>en</strong> aangedrag<strong>en</strong>.<br />

15

3.. De techniek <strong>van</strong><br />

verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

§ 3.1 Subrogatie <strong>en</strong> zelfstandig verhaalsrecht; inleiding<br />

Art. 284 WvK doet de ev<strong>en</strong>tuele schadevergoedingsvordering <strong>van</strong> de<br />

verzekerde jeg<strong>en</strong>s de aansprakelijke derde <strong>van</strong> rechtswege overgaan<br />

op de verzekeraar indi<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorzover deze terzake <strong>van</strong> de schade<br />

uitkering<strong>en</strong> aan de verzekerde heeft gedaan.<br />

Van subrogatie uit hoofde <strong>van</strong> art. 284 WvK is alle<strong>en</strong> sprake als<br />

e<strong>en</strong> verzekeringsovere<strong>en</strong>komst aanwezig is. Ontstaat de verzekering<br />

(<strong>en</strong> dus de premieplicht) rechtstreeks uit de wet, zonder dat <strong>van</strong> wilsovere<strong>en</strong>stemming<br />

sprake is, dan is art. 284 WvK niet <strong>van</strong> toepassing.<br />

Sociale <strong>verzekeraars</strong> die op grond <strong>van</strong> e<strong>en</strong> wettelijke plicht tot uitkering<br />

overgaan, kunn<strong>en</strong> daarom ge<strong>en</strong> beroep op de subrogatie <strong>van</strong> art.<br />

284 WvK do<strong>en</strong>.<br />

Zie HR 3 januari 1936, NJ 1936, 78 m.nt. EMM (Koopmans/Bedrijfsver<strong>en</strong>iging<br />

voor ziek<strong>en</strong>geldverzekering), HR 13 maart 1959, NJ 1962, 338 (Algeme<strong>en</strong><br />

Ziek<strong>en</strong>fonds BussurnlHogestijn <strong>en</strong> Overeem), HR 24 januari 1964,<br />

NJ 1964, 465 m.nt. GJS (Bedrijfsver<strong>en</strong>iging voor de textielindustrie/H<strong>en</strong>driks<strong>en</strong>).<br />

Vgl. HR 28 februari 1913, NJ 1913, p. 587 (De Jeu/Eerste Onderlinge<br />

aannemers verzekeringsmaatschappij).<br />

Voor e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk aantal sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>, aan<br />

wie dus veelal ge<strong>en</strong> beroep op art. 284 WvK toekomt, is e<strong>en</strong> specifiek<br />

verhaalsrecht in de desbetreff<strong>en</strong>de wet opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

16<br />

Overig<strong>en</strong>s is de gr<strong>en</strong>s tus<strong>en</strong> particuliere <strong>en</strong> sociale verzekering<strong>en</strong> in dit<br />

verband soms tamelijk willekeurig of onduideJijk. Overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

ziektekost<strong>en</strong>verzekering waartoe op grond <strong>van</strong> WTZ e<strong>en</strong> contracteerplicht<br />

<strong>van</strong> <strong>verzekeraars</strong> bestaat, verschill<strong>en</strong> bijv. weinig <strong>van</strong> e<strong>en</strong> wettelijke<br />

ziek<strong>en</strong>fondsverzekering. Niettemin moet de WTZ-verzekeraar zich

voor berek<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> dit bedrag hanteert, wordt weI die <strong>van</strong> het 'civiel<br />

plafond' g<strong>en</strong>oemd. Zie daarover uitgebreid § 3.4.1.<br />

Art. 65b lid 1 A WBZ luidt bijvoorbeeld: 'Behoud<strong>en</strong>s toepassing <strong>van</strong> het<br />

derde lid, eerste volzin, heeft e<strong>en</strong> ziek<strong>en</strong>fonds, ziektekost<strong>en</strong>verzekeraar<br />

of uitvoer<strong>en</strong>d orgaan voor de kraeht<strong>en</strong>s deze wet gemaakte kost<strong>en</strong> verhaal<br />

op deg<strong>en</strong>e, die in verband met het in artikel 65a bedoelde feit jeg<strong>en</strong>s de<br />

verzekerde naar burgerlijk reeht tot sehadevergoeding is verplieht, doeh<br />

t<strong>en</strong> hoogste tot het bedrag, waarvoor deze bij het ontbrek<strong>en</strong> <strong>van</strong> de aansprak<strong>en</strong><br />

kraeht<strong>en</strong>s deze wet naar burgerlijk reeht aansprakelijk zou zijn,<br />

verminderd met e<strong>en</strong> bedrag, gelijk aan dat <strong>van</strong> de sehadevergoeding tot<br />

betaling waar<strong>van</strong> de aansprakelijke persoon jeg<strong>en</strong>s de verzekerde naar<br />

burgerlijk reeht is gehoud<strong>en</strong>.' In vergelijkbare bewoording<strong>en</strong>: art. 52a<br />

Zw, art. 6:107a BW, art. 90 WAO, art. 83b ZfW, art. 61 ANW, art. 69<br />

WAZ, art. 61 WAjong, art. 49 Wet REA <strong>en</strong> art. 2 jo. 3 VOA.<br />

§ 3.2 Nadere beschouwing<strong>en</strong> over suhrogatie<br />

§ 3.2.1 Het keuzerecht: verzekering of aansprakelijkheid?<br />

Indi<strong>en</strong> iemand zich heeft verzekerd teg<strong>en</strong> bijv. ziektekost<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hem<br />

wordt letsel toegebracht door e<strong>en</strong> aansprakelijke derde, dan kan de<br />

b<strong>en</strong>adeelde in theorie kiez<strong>en</strong> wie hij tot vergoeding <strong>van</strong> zijn schade<br />

aanspreekt. Hij kan de aansprakelijke volg<strong>en</strong>s de bepaling<strong>en</strong> <strong>van</strong> het<br />

aansprakelijkheidsrecht tot vergoeding dwing<strong>en</strong>, maar hij kan ook -<br />

<strong>en</strong> in de meeste gevall<strong>en</strong> is dat de meest voor de hand ligg<strong>en</strong>de keuze<br />

- zijn ziektekost<strong>en</strong>verzekeraar tot vergoeding aansprek<strong>en</strong>, <strong>en</strong> weI<br />

vol g<strong>en</strong>s de bepaling<strong>en</strong> <strong>van</strong> de verzekeringspolis. Vaak wordt de ziektekost<strong>en</strong>verzekeraar<br />

aangesprok<strong>en</strong>: die zal meestal zonder manker<strong>en</strong><br />

tot uitbetaling overgaan, terwijl de aansprakelijke in veel gevall<strong>en</strong><br />

aansprakeIijkheid kan (moet) <strong>en</strong> zal ontk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, of de behandeling<br />

<strong>van</strong> de zaak uit hand<strong>en</strong> will<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan zijn aansprakelijkheidsverzekeraar.<br />

Vaak zal inning bij de aansprakelijke daarom meer tijd kost<strong>en</strong><br />

dan inning bij de ziektekost<strong>en</strong>verzekeraar.<br />

Heeft de ziektekost<strong>en</strong>verzekeraar uitkering<strong>en</strong> gedaan aan of t<strong>en</strong><br />

behoeve <strong>van</strong> de verzekerde, dan wordt hij gesubrogeerd in de schadevergoedingsrecht<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde jeg<strong>en</strong>s de derde. De verzekeraar<br />

kan dan vervolg<strong>en</strong>s de financiele last<strong>en</strong> <strong>van</strong> het Ietsel bij de<br />

aansprakelijke neerlegg<strong>en</strong>. De subrogatie vindt plaats op het mom<strong>en</strong>t<br />

18

dat betaling<strong>en</strong> aan of vergoeding<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> de verzekerde<br />

plaatsvind<strong>en</strong>. Dit mom<strong>en</strong>t, dat - zoals we later zuIl<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> - in veel<br />

opzicht<strong>en</strong> cruciaal is, hangt sam<strong>en</strong> met het keuzerecht <strong>van</strong> de verzekerde.<br />

Die mag immers kiez<strong>en</strong> of hij zijn verzekeraar aanspreekt; als<br />

er e<strong>en</strong> aansprakelijke in het speJ is, kan hij ook ervoor kiez<strong>en</strong> die aan<br />

te sprek<strong>en</strong>. Dat de subrogatie plaatsvindt op het mom<strong>en</strong>t waarop de<br />

verzekeraar uitkering doet, is dus niet verwonderlijk. Dan pas is de<br />

gemaakte keuze definitief, <strong>en</strong> heeft de verzekerde, 'in ruil' voor zijn<br />

ev<strong>en</strong>tuele schadevergoedingsrecht<strong>en</strong> jeg<strong>en</strong>s derd<strong>en</strong>, zijn schade vergoed<br />

gekreg<strong>en</strong>.<br />

Het is, t<strong>en</strong>slotte, goed om te bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat subrogatie plaatsvindt<br />

vaar zaver er wordt uitgekeerd. Dat betek<strong>en</strong>t bijv. dat ingeval e<strong>en</strong><br />

zaak die f 1500 waard is, verzekerd is voor f 1000 <strong>en</strong> er na vernieling<br />

e<strong>en</strong> verzekeringsuitkering <strong>van</strong> f 1000 pJaatsvindt, de schadevergoedingsvordering<br />

op de aansprakelijke sJechts gedeeJteJijk overgaat.<br />

De b<strong>en</strong>adeelde houdt het recht om de aansprakelijke voor de rester<strong>en</strong>de<br />

f 500 aan te sprek<strong>en</strong>.<br />

§ 3.2.2 Het subrogatie-mom<strong>en</strong>t: bevrijd<strong>en</strong>de betaling<strong>en</strong><br />

Subrogatie vindt plaats op het mom<strong>en</strong>t dat betaling<strong>en</strong> aan of vergoeding<strong>en</strong><br />

t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> de verzekerde plaatsvind<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t dat<br />

wanneer e<strong>en</strong> particuJiere inkom<strong>en</strong>sverzekeraar maandelijkse bedrag<strong>en</strong><br />

uitkeert, er ev<strong>en</strong>zoveJe subrogaties plaatsvind<strong>en</strong>. Keert deze verzekeraar<br />

echter e<strong>en</strong> 'som ine<strong>en</strong>s' uit, waarin de toekomstige inkomst<strong>en</strong>derving<br />

is verdisconteerd, dan vindt slechts e<strong>en</strong> keer subrogatie<br />

plaats. De vorm <strong>van</strong> de uitkering bepaalt dus niet alle<strong>en</strong> de om<strong>van</strong>g<br />

maar ook de frequ<strong>en</strong>tie <strong>van</strong> de subrogatie.<br />

Zie HR 3 april 1930, NJ 1930, p. 1407 m.nt. EMM (Eerste Onderlinge<br />

Aannemers Verzekering Maatschappij/Provinciale Geldersche Electriciteits<br />

Maatschappij).<br />

Het mom<strong>en</strong>t <strong>van</strong> subrogatie is als gezegd cruciaal: eraan voorafgaand<br />

behoort het schadevergoedingsrecht jeg<strong>en</strong>s de aansprakelijke tot het<br />

vermog<strong>en</strong> <strong>van</strong> de verzekerde <strong>en</strong> erna vaH het in het vermog<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />

verzekeringsmaatschappij. De subrogatie kan dus bijv. word<strong>en</strong> gefrustreerd<br />

als de b<strong>en</strong>adeelde de schadevergoedingsvordering voordi<strong>en</strong><br />

heeft gecedeerd aan of bezwaard t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> e<strong>en</strong> derde.<br />

Het subrogatie-mom<strong>en</strong>t is ook <strong>van</strong> belang in verband met tuss<strong>en</strong>-<br />

19

tijdse beschikkingsonbevoegdheid <strong>van</strong> de verzekerde. Zoals bek<strong>en</strong>d<br />

kan na faillietverklaring of beslaglegging ge<strong>en</strong> geldige overdracht<br />

<strong>van</strong> vordering<strong>en</strong> meer plaatsvind<strong>en</strong> (art. 35 Fw, 475h Rv). Nu is subrogatie<br />

ge<strong>en</strong> overdracht <strong>van</strong> e<strong>en</strong> vordering, maar e<strong>en</strong> overgang onder<br />

bijzondere titel <strong>van</strong> rechtswege. Toch kan beschikkingsonbevoegdheid<br />

<strong>van</strong> de verzekerde de overgang in die zin belemmer<strong>en</strong>, dat de<br />

verzekeraar niet langer bevrijd<strong>en</strong>d kan betal<strong>en</strong> aan de verzekerde. Er<br />

moet namelijk aan de curator of beslaglegger word<strong>en</strong> voldaan. Betaling<br />

aan de verzekerde is in dat geval betaling aan e<strong>en</strong> onbevoegde<br />

<strong>en</strong> zij leidt in beginsel niet tot subrogatie. Zie art. 6:34 BW jo. art.<br />

284 WvK jo. art. 52 Fw <strong>en</strong> art. 475h Rv. Dit is slechts anders in de<br />

uitzonderingsgevall<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd in art. 52 Fw. <strong>en</strong> 475h Rv.<br />

Het subrogatie-mom<strong>en</strong>t is ook am e<strong>en</strong> andere red<strong>en</strong> <strong>van</strong> groot belang.<br />

Het kan gebeur<strong>en</strong> dat de b<strong>en</strong>adeelde zich eerst schadeloos laat<br />

stell <strong>en</strong> door de aansprakelijke om vervolg<strong>en</strong>s zijn verzekeraar tot uitkering<br />

te beweg<strong>en</strong>. Soms zal het motief <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde voor deze<br />

'dubbele claim' opzettelijke b<strong>en</strong>adeling <strong>van</strong> zijn verzekeraar zijn,<br />

maar vaak zal onachtzaamheid of onwet<strong>en</strong>dheid in het spel zijn. Maar<br />

ongeacht het motief moet e<strong>en</strong> dubbele vergoeding natuurlijk ongedaan<br />

word<strong>en</strong> gemaakt. Heeft de aansprakelijke voor het mom<strong>en</strong>t <strong>van</strong><br />

subrogatie schade vergoed aan de b<strong>en</strong>adeelde, dan sorteert de subrogatie<br />

in zoverre ge<strong>en</strong> effect. Door betaling is de vordering t<strong>en</strong>ietgegaan.<br />

De aansprakelijke is bevrijd, want hij betaalde aan de rechthebb<strong>en</strong>de.<br />

De verzekeraar die, onwet<strong>en</strong>d <strong>van</strong> de eerdere betaling, tot uitkering<br />

overgaat, kan - zo wordt althans aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> - de verzekerde<br />

weg<strong>en</strong>s onverschuldigde betaling tot terugbetaling aansprek<strong>en</strong> (art.<br />

6:203 BW). De b<strong>en</strong>adeelde verkreeg immers uitkering ter zake <strong>van</strong><br />

e<strong>en</strong> schadepost die al was wegg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door de aansprakelijke.<br />

20<br />

Zie Scheltema/Mijnss<strong>en</strong> 1998, p. 266. Deze restitutieplicht strookt met<br />

het indemniteitsbeginsel. Zie ook hoofdstuk 2. Overig<strong>en</strong>s zou e<strong>en</strong> dergelijke<br />

terugvorderingsmogelijkheid zich ook (<strong>en</strong> misschi<strong>en</strong> weI beter) lat<strong>en</strong><br />

grond<strong>en</strong> op art. 6:212 BW (ongerechtvaardigde verrijking). E<strong>en</strong> alternatieve<br />

b<strong>en</strong>adering zou die zijn waarin m<strong>en</strong> niet e<strong>en</strong> restitutieplicht<br />

aanneemt, maar e<strong>en</strong> schadevergoedingsplicht <strong>van</strong> de verzekerde op<br />

grond <strong>van</strong> art. 6: 154 BW. Door de betaling<strong>en</strong> <strong>van</strong> achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>s aansprakelijke<br />

<strong>en</strong> verzekeraar in ont<strong>van</strong>gst te nem<strong>en</strong>, heeft de verzekerde<br />

namelijk de subrogatie <strong>van</strong> de verzekeraar illusoir gemaakt.<br />

Het risico dat de verzekerde ge<strong>en</strong> verhaal biedt, is dus voor de verzelceraar.

Vindt de betaling door de aansprakelijke aan de b<strong>en</strong>adeeide plaats na<br />

de subrogatie (dus na het mom<strong>en</strong>t waarop de verzekeraar uitkering<br />

heeft gedaan aan de b<strong>en</strong>adeelde), dan heeft de aansprakelijke dus aan<br />

de verkeerde betaald. In beginsel moet hij nogmaals, maar nu aan de<br />

verzekeraar betal<strong>en</strong>. De b<strong>en</strong>adeelde is verplicht tot terugbetaling (art.<br />

6:203 BW).<br />

Soms kan het de aansprakelijke niet word<strong>en</strong> verwet<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong><br />

betaald, namelijk als hij t<strong>en</strong> tijde <strong>van</strong> de betaling ge<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schap<br />

heeft <strong>van</strong> het bestaan <strong>van</strong> de verzekeringsovere<strong>en</strong>komst <strong>en</strong> dus oak<br />

niet <strong>van</strong> de subrogatie. E<strong>en</strong> mededeling aan de aansprakelijke is voor<br />

subrogatie immers - anders dan bij cessie - ge<strong>en</strong> constitutief vereiste.<br />

De aansprakelijke die intuss<strong>en</strong> aan de b<strong>en</strong>adeelde heeft betaald, kan<br />

jeg<strong>en</strong>s de verzekeraar e<strong>en</strong> beroep op art. 6:34 BW do<strong>en</strong>. Zie HR 3<br />

april 1930, NJ 1930, p. 1407 m.nt. EMM (Eerste Onderlinge Aannemers<br />

Verzekering Maatschappij/Provinciale Geldersche Electriciteits<br />

Maatschappij). WeI mog<strong>en</strong> <strong>van</strong>daag de dag hoge eis<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

gesteld aan e<strong>en</strong> dergelijk beroep, zeker ais het gaat om e<strong>en</strong> schadegebeurt<strong>en</strong>is<br />

terzake waar<strong>van</strong> het meer dan gebruikelijk is dat daarteg<strong>en</strong><br />

schadeverzekering<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aansprakelijke die<br />

op redelijke grond<strong>en</strong> twijfelt wie tot de schadevergoedingsvordering<br />

gerechtigd is, kan immers betaling opschort<strong>en</strong> totdat meer duidelijkheid<br />

ontstaat (art. 6:37 BW). Van de aansprakelijke kan in dit verb and<br />

t<strong>en</strong> minste word<strong>en</strong> gevergd dat deze uitdrukkelijk navraag doet bij<br />

de b<strong>en</strong>adeelde naar e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele verzekeringsdekking.<br />

Slaagt het beroep <strong>van</strong> de aansprakelijke op art. 6:34 BW, dan heeft<br />

de b<strong>en</strong>adeeide t<strong>en</strong> onrechte tweemaal 'gelncasseerd'. De verzekeraar<br />

kan op grand <strong>van</strong> art. 6:36 BW als werkelijk gerechtigde verhaal<br />

nem<strong>en</strong> op de b<strong>en</strong>adeelde. Aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> mag word<strong>en</strong> dat deze verhaalsactie<br />

beloopt tot de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeling, <strong>en</strong> dat in zaverre<br />

weinig verschil bestaat met art. 6:154 BW.<br />

In het subrogatie-stelsel hoeft de aansprakeIijke de bescherm<strong>en</strong>de<br />

werking <strong>van</strong> art. 6:34 BW dus niet in te roep<strong>en</strong> als de betaling heeft<br />

plaatsgevond<strong>en</strong> voordat de verzekeraar heeft uitgekeerd. De aansprakelijke<br />

heeft dan nameIijk aan de juiste betaald, <strong>en</strong> de verzekeraar<br />

blijkt - weg<strong>en</strong>s het ontbrek<strong>en</strong> <strong>van</strong> schade bij de b<strong>en</strong>adeelde - t<strong>en</strong><br />

onrechte te hebb<strong>en</strong> betaald. Dat is <strong>van</strong>uit de dogmatiek <strong>van</strong> de subrogatie<br />

verklaarbaar, maar het levert wei e<strong>en</strong> vreemd onderscheid op.<br />

Waarom zau e<strong>en</strong> aansprakelijke die weet dat de b<strong>en</strong>adeelde verzekerd<br />

is teg<strong>en</strong> de betreff<strong>en</strong>de schadepost, zonder meer bevrijd<strong>en</strong>d betal<strong>en</strong><br />

als hij als eerste betaalt? Het heeft naar mijn m<strong>en</strong>ing goede zin om<br />

21

aan te nem<strong>en</strong> dat de aansprakelijke in dergelijke gevaJl<strong>en</strong> verplicht<br />

is om de verzekeraar hier<strong>van</strong> onverwijld mededeling te do<strong>en</strong>, zodat<br />

deze jeg<strong>en</strong>s de b<strong>en</strong>adeelde te geleg<strong>en</strong>er tijd het ontbrek<strong>en</strong> <strong>van</strong> schade<br />

kan inroep<strong>en</strong>. Sch<strong>en</strong>ding <strong>van</strong> deze mededelingsplicht zou (bijv. op<br />

grond <strong>van</strong> art. 6: 162 BW) tot schadeplichtigheid kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong><br />

vooral <strong>van</strong> belang kan zijn wanneer de verzekerde ge<strong>en</strong> verhaal<br />

biedt.<br />

§ 3.2.3 Het subrogatie-mom<strong>en</strong>t: schikking<strong>en</strong><br />

Het mom<strong>en</strong>t <strong>van</strong> subrogatie is ook <strong>van</strong> belang in verband met schikking<strong>en</strong>.<br />

Overgang <strong>van</strong> e<strong>en</strong> vordering laat de verweermiddel<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />

debiteur onverlet, zo bepaalt art. 6: 145 BW. E<strong>en</strong> schikking (dit is e<strong>en</strong><br />

vaststellingsovere<strong>en</strong>komst; art. 7:900 BW), aangegaan door de verzekerde<br />

met de aansprakelijke vaar het mom<strong>en</strong>t <strong>van</strong> subrogatie, bindt<br />

om die red<strong>en</strong> de verzekeraar.<br />

Ook hier geldt overig<strong>en</strong>s weer het verbod <strong>van</strong> art. 6: 154 BW, gericht tot<br />

de verzekerde. Levert de schikking e<strong>en</strong> sch<strong>en</strong>ding <strong>van</strong> art. 6: 154 BW op,<br />

dan is de verzekerde schadepJichtig. De aansprakelijke staat daar dus<br />

buit<strong>en</strong>. Slechts als de aansprakelijke de schikking aangaat met het oogmerk<br />

het verhaalsrecht <strong>van</strong> de verzekeraar te frustrer<strong>en</strong>, lijkt het mogelijk<br />

voor de verzekeraar om zich aan de schikking te onttrekk<strong>en</strong>. V gl. HR 24<br />

januari 1930, NJ 1930,299 m.nt. EMM (Brandstichting).<br />

Maar hoe is het gesteld met e<strong>en</strong> schikking aangegaan door e<strong>en</strong> aansprakelijke<br />

na het mom<strong>en</strong>t <strong>van</strong> subrogatie? Kan deze ook word<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong>geworp<strong>en</strong> aan de verzekeraar? De Hoge Raad me<strong>en</strong>de <strong>van</strong> niet.<br />

Zie HR 5 november 1976, NJ 1978,72 m.nt. BW.<br />

22<br />

Motorrijder Nagtzaam kwam in botsing met de loslop<strong>en</strong>de hond <strong>van</strong> Dirne.<br />

Op 29 november 1973 ging Nagtzaam's cascoverzekeraar Nieuw Rotterdam<br />

over tot betaling <strong>van</strong> de schade t<strong>en</strong> bedrage <strong>van</strong> ongeveer f 1500.<br />

De verzekeraar vordert vervolg<strong>en</strong>s <strong>van</strong> Dime betaJing <strong>van</strong> dit bedrag.<br />

Dime beroept zich echter op e<strong>en</strong> betaling <strong>van</strong> f 250 aan Nagtzaam weg<strong>en</strong>s<br />

schaderegeling in der minne. Deze betaling was gedaan op 8 februari<br />

1974; op dat mom<strong>en</strong>t was Dime nog niet in k<strong>en</strong>nis gesteld <strong>van</strong> de<br />

subrogatie. Hij me<strong>en</strong>t dan ook te goeder trouw te hebb<strong>en</strong> geschikt. De<br />

Hoge Raad is echter <strong>van</strong> m<strong>en</strong>ing dat Dime door de verzekeraar kan word<strong>en</strong><br />

aangesprok<strong>en</strong> tot betaling <strong>van</strong> het schadebedrag, minus de reeds be-

taalde f 250. Weliswaar beschermt art. 1422 BW (oud; thans art. 6:34<br />

BW) de aansprakelijke te goeder trouw wanneer deze tot beta ling overgaat<br />

aan de b<strong>en</strong>adeelde op het mom<strong>en</strong>t dat subrogatie reeds heeft plaatsgevond<strong>en</strong>,<br />

maar uit dit artikel kan volg<strong>en</strong>s de Roge Raad niet word<strong>en</strong><br />

afgeleid dat Dime ook zou zijn bevrijd <strong>van</strong> zijn schuld aan de verzekeraar<br />

voor zover deze het bedrag <strong>van</strong> f 250 zou overtreff<strong>en</strong>. De verzekeraar<br />

behoudt derhalve recht op betaling, t<strong>en</strong>zij de schikking met medewerking<br />

<strong>van</strong> de verzekeraar tot stand zou zijn gekom<strong>en</strong> of de verzekeraar bij Dime<br />

het vertrouw<strong>en</strong> heeft gewekt dat de schikking mede de recht<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />

verzekeraar betreft. Dat vertrouw<strong>en</strong> kan, zo voeg ik toe, overig<strong>en</strong>s ook<br />

word<strong>en</strong> teruggevoerd op e<strong>en</strong> nalat<strong>en</strong> <strong>van</strong> de verzekeraar, zoals bijv. het<br />

onnodig dral<strong>en</strong> met mededeling <strong>van</strong> de subrogatie aan de aansprakelijke.<br />

Aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> wordt dat deze beslissing naar thans geld<strong>en</strong>d recht nog<br />

steeds juist is. Zie Scheltema/Mijnss<strong>en</strong> 1998, p. 267 <strong>en</strong> Asser/Clausing/Wansink<br />

fif. 324. Dat lijkt ook door art. 7:903 BW te word<strong>en</strong><br />

bevestigd: 'E<strong>en</strong> vasts telling <strong>van</strong> hetge<strong>en</strong> in het verled<strong>en</strong> recht<strong>en</strong>s is<br />

geweest, kan ge<strong>en</strong> afbreuk do<strong>en</strong> aan inmiddels verkreg<strong>en</strong> recht<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

derd<strong>en</strong>'.<br />

Dit alles kan tot ongerijmde resultat<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>. Stell<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

<strong>en</strong> de aansprakelijke vast dat de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de geled<strong>en</strong> schade<br />

1000 is, dan bindt die afspraak zondermeer mede de verzekeraar als<br />

de afspraak tot stand is gekom<strong>en</strong> voordat de verzekeraar tot uitkering<br />

overging. Maar zij bindt de verzekeraar in het geheel niet als de afspraak<br />

(kort) daarna is gemaakt, ook niet wanneer de aansprakelijke<br />

volstrekt te goeder trouw was <strong>en</strong> al het mogelijke heeft gedaan om te<br />

achterhal<strong>en</strong> of er e<strong>en</strong> verzekeringsdekking aan de zijde <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

was. Dit lijkt mij moeilijk ver<strong>en</strong>igbaar met de ratio <strong>van</strong> art.<br />

6:34 BW, dat qua bewoording<strong>en</strong> weliswaar beperkt is tot 'betaling<strong>en</strong>',<br />

maar waar<strong>van</strong> nu reeds analoge toepassing wordt bepleit op met<br />

betaling vergelijkbare handeling<strong>en</strong>. Zie Asser/Hartkamp I, fif. 216.<br />

De ratio <strong>van</strong> art. 6:34 BW is mijns inzi<strong>en</strong>s bescherming <strong>van</strong> de onwet<strong>en</strong>de<br />

debiteur te goeder trouw. Die beschermingsratio geldt ev<strong>en</strong>zeer<br />

t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> <strong>van</strong> schikking<strong>en</strong>, afbetalingsregeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat dies<br />

meer zij; zij is naar mijn m<strong>en</strong>ing niet beperkt tot betaling<strong>en</strong>. Daarteg<strong>en</strong><br />

wordt weI ingebracht dat betalingshandeling<strong>en</strong> te goeder trouw<br />

weI bescherming verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> kwijtschelding<strong>en</strong> <strong>en</strong> dergelijke niet,<br />

omdat de debiteur in die gevall<strong>en</strong> door het onthoud<strong>en</strong> <strong>van</strong> be scherming<br />

kort gezegd slechts e<strong>en</strong> voordeel ontgaat. Zie in deze zin Asser/Hartkamp<br />

I, nr. 216. Hoe dichter het schikkingsresultaat echter<br />

23

de werkeIijk verschuldigde schadevergoeding nadert, hoe zwakker<br />

dat argum<strong>en</strong>t wordt <strong>en</strong> hoe sterker de goede trouw <strong>van</strong> de debiteur<br />

spreekt. De regel die uit HR 5 november 1976, NJ 1978, 72 voIgt,<br />

nodigt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> bepaald niet uit tot schikkingsonderhandeling<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> behoedzame aansprakelijke waagt zich er niet aan totdat volstrekte<br />

helderheid bestaat over de betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong>.<br />

Anderzijds kan <strong>van</strong> de aansprakelijke weI word<strong>en</strong> gevergd dat hij<br />

navraag doet bij (in ieder geval) de b<strong>en</strong>adeelde over ev<strong>en</strong>tuele betrokk<strong>en</strong>heid<br />

<strong>van</strong> <strong>verzekeraars</strong> bij de schadeafwikkeling. Heeft de<br />

aansprakelijke red<strong>en</strong> om te twijfel<strong>en</strong> aan de vorderingsgerechtigdheid<br />

<strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde, dan di<strong>en</strong>t hij <strong>van</strong> de vaststellingsovere<strong>en</strong>komst<br />

af te zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> schort hij betaling aan de b<strong>en</strong>adeelde op met e<strong>en</strong><br />

beroep op art. 6:37 BW. Maar dit alles laat onverlet dat de aansprakelijke<br />

die te goeder trouw (t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> <strong>van</strong> de subrogatie <strong>van</strong> de<br />

schadeverzekeraar) e<strong>en</strong> vaststellingsovere<strong>en</strong>komst met de b<strong>en</strong>adeeIde<br />

aangaat, dezeIfde bescherming moet g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong> als de betal<strong>en</strong>de aansprakelijke<br />

op grond <strong>van</strong> art. 6:34 BW toekomt.<br />

§ 3.3 Nadere beschouwing<strong>en</strong> over zelfstandige<br />

verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

§ 3.3.1 Het recht om te kiez<strong>en</strong>?<br />

Bij verzekeringsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> staat voorop dat de b<strong>en</strong>adeelde het<br />

keuzerecht heeft tuss<strong>en</strong> verzekering <strong>en</strong> aansprakelijkheid. Zie hiervoor<br />

§ 3.2.1. Bij sociale verzekering<strong>en</strong> is dat keuzerecht minder geprononceerd<br />

aanwezig. Dat blijkt uit de zog<strong>en</strong>aamde 'verplichte<br />

voordeeltoerek<strong>en</strong>ing': de rechter di<strong>en</strong>t bij de vaststelling <strong>van</strong> de schadevergoeding,<br />

waarop de verzekerde naar burgerlijk recht aanspraak<br />

kan mak<strong>en</strong>, rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met de aansprak<strong>en</strong> die de verzekerde<br />

kracht<strong>en</strong>s de sociale verzekeringswetgeving heeft. Zie hiervoor § 3.1.<br />

Aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> mag word<strong>en</strong> dat het 'rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met' betek<strong>en</strong>t<br />

dat de rechter gehoud<strong>en</strong> is om zowel de reeds g<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> uitkering<strong>en</strong><br />

als de toekomstige aansprak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde jeg<strong>en</strong>s de sociale<br />

verzekeraar of risicodrager in mindering te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> op de schadevergoedingsaanspraak<br />

jeg<strong>en</strong>s de aansprakelijke.<br />

24<br />

Zie Van Maan<strong>en</strong> <strong>en</strong> Romers 1994, p. 42, Asser/Hartkamp I, llf. 491, Van<br />

Boom <strong>en</strong> Storm 1995, p. 150, W.H.A.C.M. Bouw<strong>en</strong>s, Regres, in: LP.

Asscher-Vonk e.a., De zieke werknemer, Dev<strong>en</strong>ter: Kluwer 1997, p. 212<br />

<strong>en</strong> Hartlief <strong>en</strong> Tjittes 1999, p. 66 <strong>en</strong> 81. Vgl. ook Vrank<strong>en</strong> in zijn noot<br />

onder HR 17 oktober 1986, NJ 1987, 317 (Schotanus/Bedrijfsver<strong>en</strong>iging<br />

voor bank- <strong>en</strong> verzekeringswez<strong>en</strong>), die lijkt te m<strong>en</strong><strong>en</strong> dat de b<strong>en</strong>adeelde<br />

zowel e<strong>en</strong> vordering op de veroorzaker als op de sociale verzekeraar<br />

heeft.<br />

Deze zag<strong>en</strong>aamde verplichte voordeeltoerek<strong>en</strong>ing leidt ertoe dat de<br />

civiele rechter de b<strong>en</strong>adeelde het recht op volledige vergoeding <strong>van</strong><br />

bijv. inkom<strong>en</strong>sschade ontzegt. Voor zaver deze schade wordt wegg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

door het recht op e<strong>en</strong> W AO-uitkering, wordt de b<strong>en</strong>adeelde<br />

verwez<strong>en</strong> naar het LISV (art. 89 W AO). De 'aansprakelijkheid' voor<br />

deze schade is dus als het ware 'gekanaliseerd' naar het LISV: dat is<br />

het loket waar de b<strong>en</strong>adeelde zich di<strong>en</strong>t te vervoeg<strong>en</strong>.<br />

Vanwaar deze kanalisatie? Ik d<strong>en</strong>k dat zij haar oOl'sprong vindt in<br />

de bijzandere positie die de overheid c.q. sociale <strong>verzekeraars</strong> innem<strong>en</strong>.<br />

De voorwaard<strong>en</strong> waaronder e<strong>en</strong> sociale verzekeraar tot uitkering<br />

di<strong>en</strong>t over te gaan word<strong>en</strong> geacht limitatief te zijn opgesomd in<br />

de betreff<strong>en</strong>de wettelijke regeling. D<strong>en</strong>kbaar zau weliswaar kunn<strong>en</strong><br />

zijn dat de uitkeringsinstantie per dossier vaststelt of er volg<strong>en</strong>s de<br />

regels <strong>van</strong> het civiele aansprakelijkheidsrecht e<strong>en</strong> aansprakelijke kan<br />

word<strong>en</strong> aangewez<strong>en</strong> voor het verzekerde voorval. D<strong>en</strong>kbaar is oak<br />

dat de uitkeringsinstantie vervolg<strong>en</strong>s verplicht is am na te gaan of de<br />

ev<strong>en</strong>tuele aansprakelijke reeds betaling<strong>en</strong> heeft verricht aan de b<strong>en</strong>adeelde,<br />

t<strong>en</strong>einde deze betaling<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s in mindering te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

op de uitkering. Het is allemaal d<strong>en</strong>kbaar, maar ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele sociale<br />

verzekeringswet bepaalt dit. En gelukkig maar: het zau snelle di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing<br />

door uitkeringsinstanties niet gemakkelijker mak<strong>en</strong>, terwijl<br />

het aantal 'verhaalwaardige dossiers' in het niet valt bij het totaal<br />

aantal uitkeringsdossiers. Het zau dus oak niet doelmatig zijn. Daaram<br />

is waarschijnlijk het probleem <strong>van</strong> sam<strong>en</strong>loop <strong>van</strong> uitkering<strong>en</strong> uit<br />

sociale verzekering<strong>en</strong> met civielrechtelijke schadevergoedingsvordering<strong>en</strong><br />

weggehoud<strong>en</strong> uit de sfeer <strong>van</strong> de uitkeringsinstanties. De<br />

uitkeringsinstantie is zander meer tot uitkering verplicht, <strong>en</strong> hoeft<br />

zich niet te bekommer<strong>en</strong> over de vraag of de aansprakelijke mogelijk<br />

al schade heeft vergoed aan de b<strong>en</strong>adeelde.<br />

Of, om het in de woord<strong>en</strong> <strong>van</strong> de wetgever te zegg<strong>en</strong>: 'voorkom<strong>en</strong> (moet<br />

word<strong>en</strong>) dat langs twee weg<strong>en</strong> schadevergoeding kan word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong>.<br />

am die red<strong>en</strong> is ( ... ) bepaald, dat de rechter die oordeelt over de schade-<br />

25

vergoeding naar burgerlijk recht, rek<strong>en</strong>ing houdt met de aansprak<strong>en</strong> die<br />

op grond <strong>van</strong> deze wet bestaan.' Zie Kamerstukk<strong>en</strong> II 1996/97,25478,<br />

nr. 3, p. 95 (memorie <strong>van</strong> toelichting op art. 48 Wet REA), <strong>en</strong> in vergelijkbare<br />

bewoording<strong>en</strong> Kamerstukk<strong>en</strong> II 1995/96, 24758, nr. 3, p. 81<br />

(memorie <strong>van</strong> toelichting op art. 67 W AZ).<br />

Keerzijde <strong>van</strong> deze 'kanaliseringsmedaille' is uiteraard weI dat e<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de civiele partij<strong>en</strong> met het probleem kan word<strong>en</strong> opgezadeld. Dat<br />

bleek bijv. in HR 15 februari 1935, NJ 1935,417 m.nt. EMM (Rijksverzekeringsbanklvrachtrijder<br />

Tol<strong>en</strong>aars).<br />

Tol<strong>en</strong>aars is aansprakelijk voor de schade <strong>van</strong> e<strong>en</strong> arbeidster die op weg<br />

naar haar werk gewond raakt. De Rijksverzekeringsbank gaat op grond<br />

<strong>van</strong> de Ongevall<strong>en</strong>wet 1921 over tot betaling<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zij zoekt verhaal op<br />

Tol<strong>en</strong>aars. Hij verweert zich met de mededeling dat hij (meerbepaald:<br />

zijn verzekeringsmaatschappij) al in e<strong>en</strong> eerder stadium schadevergoeding<br />

heeft betaald aan de arbeidster, zodat de Rijksverzekeringsbank<br />

daartoe niet meer verplicht was. Tol<strong>en</strong>aars me<strong>en</strong>t dan ook dat ge<strong>en</strong> verhaal<br />

op hem mogelijk is. Hij zou gelijk hebb<strong>en</strong> gehad als het verhaalsrecht<br />

<strong>van</strong> de Rijksverzekeringsbank e<strong>en</strong> zuivere subrogatie betrof; de<br />

gesubrogeerde zou ge<strong>en</strong> vordering op de aansprakelijke hebb<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong><br />

omdat deze voor het mom<strong>en</strong>t <strong>van</strong> subrogatie reeds door betaling t<strong>en</strong>iet<br />

was gegaan.<br />

De Hoge Raad oordeelt echter anders. De Hoge Raad beslist eerst dat de<br />

verplichting<strong>en</strong> <strong>van</strong> de sociale verzekeraar niet vervall<strong>en</strong> wanneer de<br />

schade reeds door e<strong>en</strong> ander is vergoed. Daarop voIgt volg<strong>en</strong>s de Hoge<br />

Raad, '( ... ) dat dan echter ook niet is in te zi<strong>en</strong>, hoe zoodanige betaling<br />

of regeling buit<strong>en</strong> de Rijksverzekeringsbank om weI haar recht zou kunn<strong>en</strong><br />

beperk<strong>en</strong> of te niet do<strong>en</strong> om, hetge<strong>en</strong> zij ter voldo<strong>en</strong>ing aan ev<strong>en</strong>vermel<br />

de verplichting<strong>en</strong> heeft moe t<strong>en</strong> betal<strong>en</strong>, te verhal<strong>en</strong> op hem, die gehoud<strong>en</strong><br />

is tot vergoeding <strong>van</strong> de door het ongeval veroorzaakte schade'.<br />

De Hoge Raad voegt daar aan toe dat het met de strekking <strong>van</strong> art. 95<br />

Ongevall<strong>en</strong>wet in strijd zou zijn als b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong> aansprakelijke 'tot<br />

wederzijdsch voordeel door e<strong>en</strong> onderlinge regeling buit<strong>en</strong> de Rijksverzekeringbank<br />

om haar recht tot verhaal weerloos kond<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, terwijl<br />

( ... ) haar verplichting onverkort bleef voortbestaan'.<br />

De 'verplichte voordeeltoerek<strong>en</strong>ing' beoogt dus de uitkeringsinstantie<br />

te vrijwar<strong>en</strong> <strong>van</strong> de noodzaak om zich in het uitkeringsstadium al<br />

te verdiep<strong>en</strong> in de rechtsverhouding tuss<strong>en</strong> aansprakelijke <strong>en</strong> b<strong>en</strong>a-<br />

26

deelde. De aansprakelijke op zijn beurt kan de 'verplichte voordeeltoerek<strong>en</strong>ing'<br />

als verweer voer<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde. Hij doet er -<br />

het arrest Rijksverzekeringsbanklvrachtrijder Tol<strong>en</strong>aars getuigt er<strong>van</strong><br />

- verstandig aan dat verweer te voer<strong>en</strong>.<br />

Uit het voorgaande blijkt dat de 'verplichte voordeeltoerek<strong>en</strong>ing'<br />

e<strong>en</strong> min ofmeer absolute werking toekomt. Toch zijn uitzondering<strong>en</strong><br />

d<strong>en</strong>kbaar. Dat bleek in HR 16 september 1994, NJ 1996, 329 m.nt.<br />

CJHB (Nationale Nederland<strong>en</strong>/Wouds<strong>en</strong>d AO 1816).<br />

Drijver is als vakantiewerker in di<strong>en</strong>st bij Trap. Drijver raakt bij e<strong>en</strong><br />

arbeidsongeval gewond. De ziektekost<strong>en</strong>verzekeraar <strong>van</strong> Drijver zoekt<br />

op grond <strong>van</strong> art. 284 WvK verhaal op de aansprakeJijke persoon. Deze<br />

(c.q. di<strong>en</strong>s aansprakelijkheidsverzekeraar) voert als verweer dat Drijver<br />

als werknemer <strong>van</strong> Trap op grond <strong>van</strong> de Ziek<strong>en</strong>fondswet verplicht verzekerd<br />

was teg<strong>en</strong> ziektekost<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat Drijver daarom ingevolge art. 83a<br />

ZfW de herstelkost<strong>en</strong> niet langer kan vorder<strong>en</strong> <strong>van</strong> de aansprakelijke.<br />

Kortom: de particuliere ziektekost<strong>en</strong>verzekeraar kan niet word<strong>en</strong> gesubrogeerd<br />

in de schadevergoedingsrecht<strong>en</strong> <strong>van</strong> Drijver, omdat Drijver deze<br />

kost<strong>en</strong> op grond <strong>van</strong> art. 83a ZfW zelf ook niet kan vorder<strong>en</strong>. Het Hof<br />

ging mee in deze red<strong>en</strong>ering, maar de Hoge Raad is <strong>van</strong> m<strong>en</strong>ing dat e<strong>en</strong><br />

te rig ide strekking aan art. 83a ZtW wordt toegek<strong>en</strong>d. De Raad overweegt:<br />

'( ... ) dat art. 83a <strong>van</strong> de Ziek<strong>en</strong>fondswet slechts e<strong>en</strong> regeling bevat, die<br />

ertoe strekt dat dc voordel<strong>en</strong> die de verzekerde aan zijn aansprak<strong>en</strong> kracht<strong>en</strong>s<br />

de in die wet bedoelde verzekering ontle<strong>en</strong>t, in rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong><br />

gebracht bij de vasts telling <strong>van</strong> de schadevergoeding waarvoor naar burgerlijk<br />

recht jeg<strong>en</strong>s de verzekerde aansprakelijkheid bestaat. Het strookt<br />

niet met deze strekking dat mede aansprak<strong>en</strong> in rek<strong>en</strong>ing zoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

gebracht, die niet tot verstrekking<strong>en</strong> of vergoeding<strong>en</strong> ingevolge de verplichte<br />

verzekering hebb<strong>en</strong> geleid, behoud<strong>en</strong>s voor zover dit in rek<strong>en</strong>ing<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> - in de bewoording<strong>en</strong> <strong>van</strong> art. 6: 100 BW - niettemin redelijk is.<br />

Dit laatste doet zich niet voor wanneer, zoals hier, de verzekerde <strong>van</strong> zijn<br />

aansprak<strong>en</strong> uit hoofde <strong>van</strong> de verplichte verzekering ge<strong>en</strong> gebruik heeft<br />

gemaakt, omdat hij gebruik heeft kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> over de betrokk<strong>en</strong><br />

periode lop<strong>en</strong>de particuliere ziektekost<strong>en</strong>verzekering <strong>en</strong> hij daaraan<br />

de voorkeur heeft gegev<strong>en</strong>.' (curs. WvB). Conclusie volg<strong>en</strong>s de Hoge<br />

Raad is dan ook dat aan de particuliere ziektekost<strong>en</strong>verzekeraar verhaal<br />

op de aansprakelijke persoon toekomt.<br />

De uitkomst <strong>van</strong> het geding is wat dit betreft bevredig<strong>en</strong>d; de 'verplichte<br />

voordeeltoerek<strong>en</strong>ing' strekt er natuurlijk niet toe om e<strong>en</strong> aansprakelijke<br />

27

persoon aan zijn schadevergoedingspJicht te lat<strong>en</strong> ontkom<strong>en</strong>. En dat zau<br />

in gevall<strong>en</strong> als deze wei het gevolg zijn <strong>van</strong> strikte doorvoering <strong>van</strong> de<br />

'verplichte voordeeltoerek<strong>en</strong>ing', aangezi<strong>en</strong> in deze zaak vaststond dat<br />

de schade door de particuliere verzekeraar was vergoed <strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

ge<strong>en</strong> aanstalt<strong>en</strong> had gemaakt om recht<strong>en</strong> uit de ziek<strong>en</strong>fondsverzekering<br />

geld<strong>en</strong>d te mak<strong>en</strong> (betrokk<strong>en</strong>e had zich niet e<strong>en</strong>s aangemeld bij het ziek<strong>en</strong>fonds<br />

als verplicht verzekerde).<br />

Het arrest Nationale Nederland<strong>en</strong>lWouds<strong>en</strong>d AD 1816 doet overig<strong>en</strong>s<br />

weI de vraag rijz<strong>en</strong> in welke gevall<strong>en</strong> de aansprakelijke de 'verplichte<br />

voordeeltoerek<strong>en</strong>ing' kan inroep<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong><br />

wanneer niet. Indi<strong>en</strong> de aansprakelijke tot vergoeding wordt aangesprok<strong>en</strong><br />

op e<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t dat de b<strong>en</strong>adeelde ge<strong>en</strong> recht<strong>en</strong> meer kan<br />

ontl<strong>en</strong><strong>en</strong> aan de betreff<strong>en</strong>de sociale verzekeringswet (bijv. omdat<br />

aanvraagtermijn<strong>en</strong> aantoonbaar ongebruikt zijn gelat<strong>en</strong> of omdat de<br />

b<strong>en</strong>adeelde op straffe <strong>van</strong> verlies <strong>van</strong> aansprak<strong>en</strong> tekortgeschot<strong>en</strong> is<br />

in e<strong>en</strong> andere verplichting uit de verzekeringswet), dan zou er - zo<br />

d<strong>en</strong>le ik - weinig op teg<strong>en</strong> zijn om de vordering jeg<strong>en</strong>s de aansprakelijke<br />

toe te wijz<strong>en</strong>. Hetzelfde geldt wanneer de b<strong>en</strong>adeelde zijn recht<br />

op Ioondoorbetaling niet geld<strong>en</strong>d kan mak<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s insolv<strong>en</strong>tie <strong>van</strong><br />

de werkgever. De aansprakelijke lean dan toch moeilijk - ik abstraheer<br />

maar ev<strong>en</strong> <strong>van</strong> de loongarantieregeling <strong>van</strong> art. 61 WW - met<br />

e<strong>en</strong> beroep op de 'verplichte voordeeltoerek<strong>en</strong>ing' de b<strong>en</strong>adeelde<br />

voorhoud<strong>en</strong> dat deze op grond <strong>van</strong> art. 6: I07a lid I BW niet langer<br />

schadevergoedingsrecht<strong>en</strong> jeg<strong>en</strong>s hem geld<strong>en</strong>d kan mak<strong>en</strong>? Honoreert<br />

m<strong>en</strong> dat beroep op art. 6: 107 a lid I B W, dan zou de aansprakelijke<br />

aan zijn draagplicht ontkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde zou <strong>van</strong> schadevergoeding<br />

verstok<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>. Dat kan niet juist zijn. In die gevall<strong>en</strong><br />

wordt de 'verplichte voordeeltoerek<strong>en</strong>ing' doorbrok<strong>en</strong>.<br />

Maar of deze oplossing ook zo voor de hand ligt wanneer e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde<br />

teg<strong>en</strong>over de aansprakelijke verklaart af te zi<strong>en</strong> <strong>van</strong> zijn recht<strong>en</strong> uit de<br />

W AO, mag word<strong>en</strong> betwijfeJd. De uitkeringsinstantie LISV kan op grond<br />

<strong>van</strong> e<strong>en</strong> dergelijke verklaring (nota b<strong>en</strong>e gericht tot e<strong>en</strong> ander) de uitkering<br />

niet weiger<strong>en</strong>; na uitkering zal zij dus gewoon verhaal moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

nem<strong>en</strong> op de aansprakelijke. De aansprakelijke doet er verstandig<br />

aan om in dit verband aIle<strong>en</strong> waarde te hecht<strong>en</strong> aan verklaring<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />

uitkeringsinstantie zelf.<br />

Om te concluder<strong>en</strong>: de 'verplichte voordeeltoerek<strong>en</strong>ing' blijft in uit-<br />

28

zonderingsgevall<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> toepassing, namelijk als buit<strong>en</strong> redelijke<br />

twijfel is dat de aansprakelijke niet door e<strong>en</strong> sociale verzekeraar of<br />

risicodrager ter zake <strong>van</strong> de betreff<strong>en</strong>de schadepost zal word<strong>en</strong> aangesprok<strong>en</strong>.<br />

Dat zal zich bijv. voordo<strong>en</strong> wanneer de b<strong>en</strong>adeelde ge<strong>en</strong><br />

beroep meer toekomt op de sociale verzekeringsuitkering of wanneer<br />

hij zijn schade anderszins vergoed heeft gekreg<strong>en</strong>.<br />

Ziet m<strong>en</strong> bij sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> e<strong>en</strong> 'kanalisatie' <strong>van</strong><br />

aansprak<strong>en</strong>, ook het omgekeerde komt VOOL Dat verschijnsel ziet m<strong>en</strong><br />

bij de zog<strong>en</strong>aamde waarborgfonds<strong>en</strong>, die slechts als 'achter<strong>van</strong>g' funger<strong>en</strong><br />

voor het geval de schade niet gemakkelijk op de naar burgerlijk recht<br />

aansprakelijke person<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> verhaald. Zie art. 25 <strong>en</strong> 26 lid 5<br />

WAM voor het Waarborgfonds motorverkeer <strong>en</strong> art. 6 WSG voor het<br />

Schadefonds geweldsmisdrijv<strong>en</strong>. In die gevall<strong>en</strong> wordt <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

verwacht dat deze zijn schade eerst op de aansprakelijke tracht te<br />

verhal<strong>en</strong>; pas als die poging<strong>en</strong> niet slag<strong>en</strong>, kan e<strong>en</strong> beroep op het betreff<strong>en</strong>de<br />

fonds word<strong>en</strong> gedaan.<br />

E<strong>en</strong> laatste probleem <strong>van</strong> praktische aard in verband met de 'verplichte<br />

voordeeltoerek<strong>en</strong>ing'. E<strong>en</strong> verstandige schadeveroorzaker zal niet<br />

aIle<strong>en</strong> will<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> of hij aansprakelijk is <strong>en</strong> wat de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> zijn<br />

aansprakelijkheid is, maar ook wat de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> het bedrag is dat<br />

hij op de schadevergoedingsvordering <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde moet 'inhoud<strong>en</strong>'<br />

om aan de sociale verzekeraar of risicodrager afdrag<strong>en</strong>.<br />

Voor diezelfde vraag ziet de civiele rechter zich gesteld die 'rek<strong>en</strong>ing<br />

houdt' met de aansprak<strong>en</strong> uit de betreff<strong>en</strong>de sociale verzekeringswet:<br />

hoe krijgt hij duidelijkheid over dit bedrag? In Engeland is de rechtsverhouding<br />

tuss<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde, aansprakelijke <strong>en</strong> verhaalsgerechtigde<br />

wat dit betreft wettelijk 'geYnstitutionaliseerd'. De Social Security<br />

(Recovery of B<strong>en</strong>efits) Act 1997 stelt voorop dat elke aansprakelijke<br />

zich di<strong>en</strong>t te w<strong>en</strong>d<strong>en</strong> tot de de zgn. Comp<strong>en</strong>sation Recovery Unit, e<strong>en</strong><br />

overkoepel<strong>en</strong>de instantie die zich onder verantwoordelijkheid <strong>van</strong> de<br />

Secretary of State for Social Security bezighoudt met vaststelling <strong>van</strong><br />

de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> <strong>van</strong> de sociale zekerheidsinstelling<strong>en</strong>.<br />

Deze Unit stelt op verzoek <strong>van</strong> de aansprakelijke partij e<strong>en</strong> 'certificate'<br />

op waarin de kost<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gespecificeerd <strong>van</strong> de uitkering<strong>en</strong><br />

die naar aanleiding <strong>van</strong> het ongeval aan de b<strong>en</strong>adeelde zijn gedaan<br />

<strong>en</strong> waarschijnlijk nog zuB<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan.<br />

Zie Social Security (Recovery of B<strong>en</strong>efits) Act 1997, S. 5, nader uitge-<br />

29

werkt in de Social Security (Recovery of B<strong>en</strong>efits) Regulations 1997,<br />

Statutory Instrum<strong>en</strong>ts 1997 no. 2205, regulation 7 <strong>en</strong> de Social Security<br />

(Recovery of B<strong>en</strong>efits) (Appeals) Regulations 1997, Statutory Instrum<strong>en</strong>ts<br />

1997 no. 2237. De b<strong>en</strong>adeelde ont<strong>van</strong>gt afschrift <strong>van</strong> het 'certificate'.<br />

Het bedrag g<strong>en</strong>oemd in het 'certificate' moet de aansprakelijke<br />

partij inhoud<strong>en</strong> op de schadevergoedingsvordering <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong><br />

afstaan aan de Secretary of State (zie S. 6). Is het bedrag <strong>van</strong> het 'certificate'<br />

groter dan het (in onze terminologie:) 'civiel plafond', dan staat<br />

de aansprakelijke het gehele bedrag aan de Secretary of State at" <strong>en</strong> is hij<br />

geheel bevrijd teg<strong>en</strong>over de b<strong>en</strong>adeelde (zie S. 8 (4) <strong>en</strong> S. 9 (2». Zie voor<br />

e<strong>en</strong> vergelijkbaar systeem <strong>van</strong> 'certificates' de Road Traffic (NHS Charges)<br />

Act 1999, S.2 e.v. Vgl. over deze materie uitgebreid Lewis 1999,<br />

hoofdstuk 14.<br />

Het Engelse stelsel heeft als nadeel dat het de ci viele schade-afwikkeling<br />

koppelt aan de administratiefrechtelijke rechtsgang. Teg<strong>en</strong> het 'certificate'<br />

kan namelijk bezwaar <strong>en</strong> beroep word<strong>en</strong> ingesteld door zowel de<br />

b<strong>en</strong>adeelde als de aansprakelijke. Zie Lewis 1999, nr. 16.01 e.v. Dit kan<br />

ertoe leid<strong>en</strong> dat de schade-afwikkeling wordt vertraagd <strong>en</strong> dat achteraf<br />

bezi<strong>en</strong> t<strong>en</strong> onrechte betaalde bedrag<strong>en</strong> door de Secretary of State moet<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> gerestitueerd. Dit wordt overig<strong>en</strong>s mede veroorzaakt doordat e<strong>en</strong><br />

vermindering <strong>van</strong> het bedrag <strong>van</strong> het 'certificate' in veel gevall<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />

goede komt aan de b<strong>en</strong>adeelde, <strong>en</strong> deze dus be lang bij bezwaar <strong>en</strong> beroep<br />

kan hebb<strong>en</strong>.<br />

In ons land bestaat ge<strong>en</strong> (wettelijk kader voor e<strong>en</strong>) 'certificate'. Om<br />

duidelijkheid te verkrijg<strong>en</strong> over de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> het verhaalsrecht, ligt<br />

het voor de hand dat de rechter e<strong>en</strong> verklaring vergelijkbaar met het<br />

'certificate' eist. Maar wij k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>min e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale instantie die<br />

dergelijke verklaring<strong>en</strong> zou kunn<strong>en</strong> aflegg<strong>en</strong>. Van wie moet de rechtef<br />

die verklaring dan eis<strong>en</strong>? Van de b<strong>en</strong>adeelde (in het kader <strong>van</strong> zijn<br />

plicht (?) om de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de gevorderde schadevergoeding <strong>en</strong>igszins<br />

aannemelijk te mak<strong>en</strong>), of <strong>van</strong> de aansprakelijke (die ontk<strong>en</strong>t het<br />

gehele bedrag verschuldigd te zijn aan de b<strong>en</strong>adeelde)?<br />

Van de processuele middel<strong>en</strong> om deze verklaring te verkrijg<strong>en</strong><br />

noem ik art. 12a Rv (oproeping <strong>van</strong> derd<strong>en</strong> in het geding) <strong>en</strong> art. 19a<br />

Rv (inlichting<strong>en</strong>plicht <strong>van</strong> procespartij<strong>en</strong>). Ook kan word<strong>en</strong> gedacht<br />

aan oproeping <strong>van</strong> bijv. het LISV als getuige of deskundige. Het nadeel<br />

<strong>van</strong> deze procesrechtelijke 'oplossing<strong>en</strong>' is dat de derde niet<br />

gebond<strong>en</strong> is aan het gewijsde in de procedure tuss<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong><br />

aansprakelijke.<br />

30

Dat bezwaar geldt niet voor art. 12a Rv, maar daar<strong>van</strong> is geheel onzeker<br />

of het de rechter werkelijk de bevoegdheid geeft tot gedwong<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>komst.<br />

Zie nader Van Boom 1999, p. 220 e.v.<br />

Dat de derde niet gebond<strong>en</strong> is aan het gewijsde, voIgt uit e<strong>en</strong> arrest<br />

uit 1938, waarin de Hoge Raad bepaalde dat het gezag <strong>van</strong> gewijsde<br />

<strong>van</strong> e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele civielrechtelijke veroordeling <strong>van</strong> de aansprakelijke<br />

tot volledige schadevergoeding ge<strong>en</strong> beperking<strong>en</strong> meebr<strong>en</strong>gt voor<br />

het verhaalsrecht <strong>van</strong> de sociale verzekeraar.<br />

Zie HR 5 mei 1938, NJ 1938,707 m.nt. EMM (Van Westerveld <strong>en</strong> Van<br />

Nieuw Amerong<strong>en</strong>/C<strong>en</strong>trale Werkgevers Risico Bank), waarin werd beslist:<br />

'( ... ) dat art. 95 Ongevall<strong>en</strong>wet 1921 aan d<strong>en</strong>ge<strong>en</strong> te wi<strong>en</strong>s laste het<br />

daarbedoelde bedrag der schadevergoeding komt, e<strong>en</strong> zelfstandig recht<br />

tot verhaal <strong>van</strong> dat bedrag teg<strong>en</strong> d<strong>en</strong>ge<strong>en</strong>, die tot vergoeding der schade<br />

gehoud<strong>en</strong> is, niet hem doet tred<strong>en</strong> in de recht<strong>en</strong>, welke de getroff<strong>en</strong>e zelf<br />

teg<strong>en</strong> d<strong>en</strong> tot schadevergoeding gehoud<strong>en</strong>e kan do<strong>en</strong> geld<strong>en</strong>; dat derhalve<br />

het t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> <strong>van</strong> die recht<strong>en</strong> gewez<strong>en</strong> vonnis <strong>van</strong> 4 lanuari 1933 in<br />

ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel opzicht het recht <strong>van</strong> de Risicobank b<strong>en</strong>adeelde ( ... )'.<br />

Het is duidelijk dat hier tal <strong>van</strong> problem<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> rijz<strong>en</strong>. Ook hierna<br />

zuH<strong>en</strong> soortgelijke kwesties aan de orde kom<strong>en</strong>, die geme<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />

dat zij alle opgeroep<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door het feit dat de 'driehoeksverhouding'<br />

tuss<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde, aansprakelijke <strong>en</strong> verhaalnem<strong>en</strong>de verzekeraar<br />

of risicodrager vaak niet in e<strong>en</strong> <strong>en</strong> dezelfde gerechtelijke procedure<br />

of schikkingsonderhandeling wordt afgewikkeld. Dat is e<strong>en</strong> verklaarbaar<br />

gevolg <strong>van</strong> de traditionele 'twee-partij<strong>en</strong>' -procescultuur,<br />

maar het plaatst de betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> soms weI voor problem<strong>en</strong>. V gl. daarover<br />

ook Van Boom 1999, p. 217 e.v.<br />

§ 3.3.2 ZelJstandig verhaalsrecht: bevrijd<strong>en</strong>de betaling<strong>en</strong>?<br />

Na de uite<strong>en</strong>zetting in § 3.3.1 over de positie <strong>van</strong> de aansprakelijke<br />

teg<strong>en</strong>over het zelfstandige verhaalsrecht, zal het niet verbaz<strong>en</strong> dat<br />

betaling aan de b<strong>en</strong>adeelde in beginsel niet bevrijdt teg<strong>en</strong>over de verhaalzoek<strong>en</strong>de<br />

sociale verzekeraar of risicodager. Er is ge<strong>en</strong> sprake<br />

<strong>van</strong> rechtsovergang zoals bij subrogatie, maar <strong>van</strong> e<strong>en</strong> zelfstandig,<br />

eig<strong>en</strong> verhaalsrecht.<br />

Zie het hierna in § 3.3.3 te behandel<strong>en</strong> Rijksverzekeringsbanklvrachtrij-<br />

31

der Tol<strong>en</strong>aars (HR 15 februari 1935, NJ 1935,417 m.nt. EMM). Vgl.<br />

HR 5 mei 1938, NJ 1938,707 m.nt. EMM (Van Westerveld & Van Nieuw<br />

Amerong<strong>en</strong>/C<strong>en</strong>trale Werkgevers Risico Bank), hiervoor in § 3.3.1 behandeld.<br />

Zie nader P.N. de Vries d' Amblee, WPNR 3642 (1939), p. 509-<br />

511, A.W.J. <strong>van</strong> Vrijberghe de Coningh, Subrogatie, Zwolle: W.E.J.<br />

Tje<strong>en</strong>k Willink ) 943, p. 154, W.J. Slagter, VR 1963, p. 1 e.v., N.J.P.<br />

Giltay Veth, VR 1969, p. 235-236.<br />

Maar ook al is sprake <strong>van</strong> e<strong>en</strong> zelfstandig verhaalsrecht, ook hier kan<br />

naar mijn m<strong>en</strong>ing het algem<strong>en</strong>e art. 6:34 BW e<strong>en</strong> (bescheid<strong>en</strong>) rol<br />

spel<strong>en</strong>. Deze bepaling kan de aansprakeJijke jeg<strong>en</strong>s de sociale verzekeraar<br />

of risicodrager immers dan bevrijd<strong>en</strong>, wanneer eerstg<strong>en</strong>oemde<br />

op redelijke grond<strong>en</strong> me<strong>en</strong>de (bevrijd<strong>en</strong>d) te kunn<strong>en</strong> betal<strong>en</strong> aan de<br />

b<strong>en</strong>adeelde. Dat zal zich niet te snel mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong>,<br />

maar er zijn uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong> d<strong>en</strong>kbaar. Bijv. wanneer<br />

de aansprakelijke op redelijke grond me<strong>en</strong>de dat de b<strong>en</strong>adeelde zelfstandige<br />

was <strong>en</strong> niet e<strong>en</strong> werknemer in de zin <strong>van</strong> art. 6: 107 a BW.<br />

Vgl. daarover Van Boom 1995, p. 864. Ook kan word<strong>en</strong> gedacht aan<br />

e<strong>en</strong> onverwachte w<strong>en</strong>ding in de sociale verzekeringsrechtspraak die<br />

maakt dat achteraf bezi<strong>en</strong> - dat wil zegg<strong>en</strong> nadat de aansprakelijke<br />

geheel te goeder trouw de schade aan de b<strong>en</strong>adeelde had vergoed -<br />

de b<strong>en</strong>adeelde uitkeringsgerechtigd onder de W AO bleek te zijn.<br />

§ 3.3.3 ZelJstandig verhaalsrecht: schikking<strong>en</strong>?<br />

In de Ongevall<strong>en</strong>wet 1901 werd gebruik gemaakt <strong>van</strong> de beproefde<br />

subrogatie-figuur, zoals die ook bij verzekeringsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> ingeburgerd<br />

was.<br />

Art. 89 Ongevall<strong>en</strong>wet 1901 bepaalde: 'De Rijksverzekeringsbank is<br />

voor het verzekerde bedrag gesubrogeerd in de recht<strong>en</strong>, welke de verzekerde<br />

of di<strong>en</strong>s nagelat<strong>en</strong> betrekking<strong>en</strong> aan de artikel<strong>en</strong> 1406 <strong>en</strong> 1407 <strong>van</strong><br />

het Burgerlijk Wetboek kunn<strong>en</strong> ontle<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Elke overe<strong>en</strong>komst, door d<strong>en</strong> verzekerde of di<strong>en</strong>s nagelat<strong>en</strong> betrekking<strong>en</strong><br />

over deze recht<strong>en</strong> zonder me de werking <strong>van</strong> het bestuur der Rijksverzekeringsbank<br />

aangegaan, is nietig.'<br />

Wat opvalt is de tweede alinea. Het treft afsprak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de verzekerde<br />

met de aansprakelijke zander meer met nietigheid, indi<strong>en</strong> deze zonder<br />

medewerking <strong>van</strong> de sociale verzekeraar tot stand zijn gekom<strong>en</strong>.<br />

32

Deze toevoeging werd blijkbaar nodig geacht om het verhaal te beveilig<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong> rechtstreekse betaling<strong>en</strong> aan <strong>en</strong> schikking<strong>en</strong> met de<br />

b<strong>en</strong>adeelde. Dergelijke handeling<strong>en</strong> tast<strong>en</strong> immers, wanneer zij word<strong>en</strong><br />

verricht voordat de subrogatie plaatsvindt, het verhaalsrecht aan.<br />

De gesubrogeerde verkrijgt dan namelijk - door de 'nemo plus' werking<br />

- e<strong>en</strong> recht dat door betaling of door schikking geheel of gedeeltelijk<br />

t<strong>en</strong>iet is gegaan. Zie hiervoor § 3.2.3.<br />

Met de invoering <strong>van</strong> de Ongevall<strong>en</strong>wet 1921 werd echter niet<br />

langer over subrogatie <strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> gesprok<strong>en</strong>.<br />

De nietigheidsregel keerde niet terug in de wettekst.<br />

Art. 95 Ongevall<strong>en</strong>wet 1921 bepaalde :<br />

I.Deg<strong>en</strong>e, die gehoud<strong>en</strong> is tot vergoeding der schade, door d<strong>en</strong> verzekerde<br />

of di<strong>en</strong>s nagelat<strong>en</strong> betrekking<strong>en</strong> t<strong>en</strong>gevolge <strong>van</strong> het ongeval geled<strong>en</strong>,<br />

is voor het bedrag der schadevergoeding, kracht<strong>en</strong>s deze wet uitbetaald,<br />

aansprakelijk jeg<strong>en</strong>s deg<strong>en</strong><strong>en</strong>, te wier laste dat bedrag komt.<br />

( ... )<br />

2.Bij de vaststelling der schadevergoeding, welke de verzekerde of di<strong>en</strong>s<br />

nagelat<strong>en</strong> betrekking<strong>en</strong> <strong>van</strong> d<strong>en</strong> in het eerste lid bedoeld<strong>en</strong> persoon vorder<strong>en</strong>,<br />

wordt door d<strong>en</strong> rechter rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> met hetge<strong>en</strong> door h<strong>en</strong><br />

kracht<strong>en</strong>s deze wet wordt g<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>.<br />

( ... )<br />

Uit de totstandkomingsgeschied<strong>en</strong>is wordt niet duidelijk of e<strong>en</strong> inhoudelijk<br />

verschil werd beoogd met de 'oude' Ongevall<strong>en</strong>wet. De<br />

nietigheidsregel uit art. 89 Ongevall<strong>en</strong>wet 1901 is weliswaar niet teruggelceerd<br />

in de Ongevall<strong>en</strong>wet 1921, maar de Hoge Raad me<strong>en</strong>t dat<br />

deze regel als <strong>van</strong>zelf uit het zelfstandige karakter <strong>van</strong> het verhaalsrecht<br />

onder de 'nieuwe' Ongevall<strong>en</strong>wet voortvloeit. Zie HR 15 februari<br />

1935, NJ 1935, 417 m.nt. EMM (Rijksverzekeringsbanklvrachtrijder<br />

Tol<strong>en</strong>aars).<br />

Zie voor de kit<strong>en</strong> hiervoor, § 3.3.1. De Roge Raad besJist eerst dat de<br />

verplichting<strong>en</strong> <strong>van</strong> de sociale verzekeraar niet vervall<strong>en</strong> wanneer de<br />

schade reeds door e<strong>en</strong> ander is vergoed. Daarop voIgt volg<strong>en</strong>s de Roge<br />

Raad, '( ... ) dat dan echter ook niet is in te zi<strong>en</strong>, hoe zoodanige betaling<br />

of regeling buit<strong>en</strong> de Rijksverzekeringsbank om weI haar recht zou kunn<strong>en</strong><br />

beperk<strong>en</strong> of te niet do<strong>en</strong> om, hetge<strong>en</strong> zij ter voldo<strong>en</strong>ing aan ev<strong>en</strong>vermelde<br />

verplichting<strong>en</strong> heeft moet<strong>en</strong> betal<strong>en</strong>, te verhal<strong>en</strong> op hem, die gehoud<strong>en</strong><br />

is tot vergoeding <strong>van</strong> de door het ongeval veroorzaakte schade'.<br />

33

De Hoge Raad voegt daar aan toe dat het met de strekking <strong>van</strong> art. 95<br />

Ongevall<strong>en</strong>wet in strijd zou zijn wanneer b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong> aansprakelijke<br />

'tot wederzijdsch voordeel door e<strong>en</strong> onderlinge regeling buit<strong>en</strong> de Rijksverzekeringbank<br />

om haar recht tot verhaal weerloos kond<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, terwijl<br />

( ... ) haar verplichting onverkort bleef voortbestaan'.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong>, zo overweegt de Hoge Raad, heeft de wetgever met wijziging<br />

<strong>van</strong> de structuur <strong>van</strong> het verhaalsrecht ge<strong>en</strong> inhoudelijke wijziging<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />

opzichte <strong>van</strong> het oude recht beoogd. En aangezi<strong>en</strong> in de Ongevall<strong>en</strong>wet<br />

1901 bepaald was dat rechtstreekse betaling<strong>en</strong> aan de b<strong>en</strong>adeelde niet<br />

teg<strong>en</strong> te werp<strong>en</strong> zijn aan de sociale verzekeraar, kan dat onder de 'nieuwe'<br />

Ongevall<strong>en</strong>wet ook niet.<br />

Het voorgaande neemt uiteraard niet weg dat e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde schikking<strong>en</strong><br />

kan aangaan met de aansprakelijke of di<strong>en</strong>s aansprakelijkheidsverzekeraar,<br />

voorzover het schade betreft die de b<strong>en</strong>adeelde in persoon lijdt.<br />

Teg<strong>en</strong> de onmogelijkheid om schikking<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> te werp<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong><br />

mijns inzi<strong>en</strong>s dezelfde bezwar<strong>en</strong> rijz<strong>en</strong> als die welke besprok<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />

in § 3.2.3. Hetge<strong>en</strong> ik daar bepleitte, geldt naar mijn m<strong>en</strong>ing ook<br />

hier. lk volsta daarom met verwijzing naar die paragraaf.<br />

§ 3.4 Bepaling <strong>van</strong> de burgerrechtelijke<br />

aansprakelijkheid<br />

§ 3.4.1 Civiele drempel <strong>en</strong> plafond<br />

Nu in het voorgaande de contour<strong>en</strong> duidelijk zijn geword<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />

subrogatie <strong>en</strong> het zelfstandige verhaalsrecht, kan word<strong>en</strong> gekek<strong>en</strong><br />

naar de inhoudelijke beperking<strong>en</strong> in het verhaalsrecht. Het verhaalsrecht<br />

is niet ongelimiteerd; steeds wordt aangeknoopt bij hetge<strong>en</strong> de<br />

b<strong>en</strong>adeelde zelf naar burgerlijk recht zou hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vorder<strong>en</strong><br />

als zijn schade niet zou zijn wegg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door de verzekeraar.<br />

Zie bijv. HR 20 juni 1969, NJ 1969, 374 m.nt. GJS (Zitman/De Nieuwe<br />

Eerste Nederlandsche), HR 12 januari 1973, NJ 1973, 177 m.nt. ARB<br />

(Nutsziek<strong>en</strong>fonds/Mahieu). V gl. Asser/Clausing/Wansink, nr. 322-323<br />

<strong>en</strong> Hartlief <strong>en</strong> Tjittes 1999, p. 70-71.<br />

De aansprakelijke di<strong>en</strong>t algeme<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong> niet in e<strong>en</strong> ongunstiger<br />

34

positie kom<strong>en</strong> te verker<strong>en</strong> dan waarin hij zou zijn geweest wanneer<br />

de b<strong>en</strong>adeelde hem zelf had aangesprok<strong>en</strong>.<br />

Zie HR 12 januari 1973, NJ 1973, 177 m.nt. ARB (Nutsziek<strong>en</strong>fonds/Mahieu).<br />

Dit uitgangspunt leidt er bijv. toe dat de stelplicht <strong>en</strong> bewijslast<br />

terzake <strong>van</strong> de aansprakelijkheid de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de schade in beginsel<br />

op de verhaalzoek<strong>en</strong>de verzekeraar of risicodrager ligt. Zie bijv. HR 24<br />

mei 1985, 732 (De Zev<strong>en</strong> Provinci<strong>en</strong>/Staat) <strong>en</strong> HR 13 december 1985,<br />

NJ 1986,246 m.nt. G (ABPIWink). Vgl. ook Rb. Breda 5 maart 1996,<br />

NJ 1997,433 (OZ Zorgverzekering/Noordhollandsche <strong>van</strong> 1816), waarin<br />

de verhaalzoek<strong>en</strong>de verzekeraar werd belast met het bewijs <strong>van</strong> om<strong>van</strong>g<br />

<strong>en</strong> redelijkheid <strong>van</strong> de medische uitgav<strong>en</strong> (t<strong>en</strong> behoeve) <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde.<br />

In de verhouding <strong>van</strong> de verzekeraar tot de aansprakelijke werkt dus<br />

per definitie de verhouding tuss<strong>en</strong> aansprakelijke <strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde<br />

door. Komt vast te staan dat de onrechtmatige daad <strong>van</strong> de verme<strong>en</strong>de<br />

aansprakelijke niet kan word<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d, of dat er ge<strong>en</strong> oorzakelijk<br />

verband bestaat tuss<strong>en</strong> de schade <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong> de daad<br />

<strong>van</strong> de aansprakelijke, dan vaH het doek voor het verhaalsrecht. De<br />

civiele drempel is niet g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

Bij de subrogatie vindt m<strong>en</strong> dit uitgangspunt min of meer verwoord<br />

in art. 6: 145 BW. Deze bepaling geeft uitdrukking aan het<br />

onemo plus' beginsel, dat bij vordering<strong>en</strong> ertoe leidt dat de rechtsopvolger<br />

niet meer of anders kan dan zijn rechtsvoorganger. De aan de<br />

vordering klev<strong>en</strong>de beperking<strong>en</strong> gaan mee over: als er ge<strong>en</strong> aansprakelijkheid<br />

is, is er ge<strong>en</strong> verhaal. Bij de zelfstandige verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

treft m<strong>en</strong> hetzelfde uitgangspunt aan, het is alle<strong>en</strong> veel ingewikkelder<br />

geformuleerd.<br />

Art.. 49 lid 1 Wet REA luidt bijvoorbeeld: 'Het Landelijk instituut sociale<br />

verzekering<strong>en</strong> heeft voor de op grond <strong>van</strong> deze wet gemaakte kost<strong>en</strong><br />

verhaal op de persoon, die in verb and met het veroorzak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de arbeidshandicap,<br />

jeg<strong>en</strong>s de arbeidsgehandicapte ( ... ) naar burgerlijk recht<br />

tot schadevergoeding verplicht is, doch t<strong>en</strong> hoogste tot het bedrag, waarover<br />

deze bij het ontbrek<strong>en</strong> <strong>van</strong> de aansprak<strong>en</strong> op grond <strong>van</strong> deze wet<br />

naar burger! ijk recht verplicht zou zijn, verminderd met e<strong>en</strong> bedrag gelijk<br />

aan dat <strong>van</strong> de schadevergoeding tot betaling waar<strong>van</strong> de aansprakelijke<br />

persoon jeg<strong>en</strong>s de arbeidsgehandicapte naar burgerlijk recht gehoud<strong>en</strong><br />

is. '<br />

35

heid. Mocht de betwisting terecht zijn, dan werkt dat door in (bestaan of<br />

om<strong>van</strong>g <strong>van</strong>) het verhaalsrecht.<br />

Bij bepaling <strong>van</strong> het 'civiel plafond' wordt wat m<strong>en</strong> wei noemt het<br />

'wegd<strong>en</strong>kproc6de' gebruikt. Om te bepal<strong>en</strong> wat de b<strong>en</strong>adeelde zou<br />

hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vorder<strong>en</strong> als er ge<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> (uit de desbetreff<strong>en</strong>de<br />

sociale verzekeringswet) bestond<strong>en</strong>, moet m<strong>en</strong> deze voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

wegd<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. In die fictieve situatie zou de b<strong>en</strong>adeelde zijn<br />

schade in persoon lijd<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zou hij deze binn<strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> <strong>van</strong> het<br />

burgerrechtelijke aansprakelijkheidsrecht kunn<strong>en</strong> verhal<strong>en</strong> op de<br />

aansprakelijke - e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander binn<strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> <strong>van</strong> het schadevergoedingsrecht<br />

<strong>van</strong> afdeling 6.1.10 BW. Door met 'wegd<strong>en</strong>king' <strong>van</strong><br />

de sociale voorzi<strong>en</strong>ing die 'fictieve' verhaalsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> te bepaJ<strong>en</strong>, is<br />

het zog<strong>en</strong>aamde 'civiel plafond' bepaald. Dat plafond is het (voorlopige)<br />

maximumbedrag dat door de verhaalzoek<strong>en</strong>de instantie kan<br />

word<strong>en</strong> geeist.<br />

E<strong>en</strong> simpel rek<strong>en</strong>voorbeeld. Het LISV heeft gedur<strong>en</strong>de <strong>en</strong>ige tijd e<strong>en</strong><br />

W AO-uitkering verstrekt aan b<strong>en</strong>adeelde A, die door de onrechtmatige<br />

daad <strong>van</strong> B arbeidsongeschikt is geraakt. De arbeidsongeschiktheidsschade<br />

<strong>van</strong> A bedraagt f 150000. A heeft eig<strong>en</strong> schuld aan zijn schade.<br />

Voor bepaling <strong>van</strong> het bedrag dat het LISV op B kan verhal<strong>en</strong>, moet de<br />

W AO word<strong>en</strong> 'weggedacht'. A zau dan met zijn arbeidsongeschiktheidsschade<br />

zijn blijv<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong>. Die zau hij op B hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> verhal<strong>en</strong> op<br />

grand <strong>van</strong> art. 6: 162 BW. De 'civiele drempel' is hier dus g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Het<br />

'civiele plafond' kan vervolg<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> bepaaJd aJs het perc<strong>en</strong>tage eig<strong>en</strong><br />

schuld (art. 6:101 BW) <strong>van</strong> A vaststaat. Stel dat A 30% eig<strong>en</strong> schuld<br />

heeft, dan zau A dus slechts 70% <strong>van</strong> f 150000 hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vorder<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> B. En dus is het civiele plafond f 105 000. Dat is hier het maximum<br />

verhaalsbedrag voor het LISV.<br />

Ver<strong>van</strong>g in het voorbeeld het LISV door e<strong>en</strong> particuliere arbeidsongeschiktheidsverzekeraar,<br />

<strong>en</strong> de uitkomst zau dezelfde zijn geweest. Voor<br />

de vraag welke vordering bij wijze <strong>van</strong> subragatie op deze verzekeraar<br />

is overgegaan, moet m<strong>en</strong> ook als het ware de civiele drempel <strong>en</strong> het plafond<br />

bestuder<strong>en</strong>: welk bedrag zau de b<strong>en</strong>adeelde <strong>van</strong> de aansprakelijke<br />

hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vorder<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> hij zijn schade niet vergoed zou hebb<strong>en</strong><br />

gekreg<strong>en</strong> <strong>van</strong> zijn verzekeringsmaatschappij.<br />

Er is door aansprakelijke partij<strong>en</strong> wei e<strong>en</strong>s geprobeerd om met e<strong>en</strong><br />

37

eroep op het 'wegd<strong>en</strong>kprocede' geheel of gedeeltelijk aan verhaal<br />

te ontkom<strong>en</strong>. Zonder veel succes overig<strong>en</strong>s.<br />

Dit beroep op het 'wegd<strong>en</strong>kprocede' komt kort gezegd hier op neer. Door<br />

in het kader <strong>van</strong> het 'civiel plafond' (het recht op nitkering uit) de betreff<strong>en</strong>de<br />

sociale verzekeringswet weg te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, zou recht op e<strong>en</strong> andere<br />

uitkering kunn<strong>en</strong> ontstaan <strong>en</strong> zou dus de schade <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde minder<br />

groot (of nihil) kunn<strong>en</strong> zijn. D<strong>en</strong>kt m<strong>en</strong> bijv. de WAO weg, dan zou<br />

de b<strong>en</strong>adeelde waarschijnlijk voor e<strong>en</strong> ABW -uitkering in aanmerking<br />

kom<strong>en</strong>. Maar zo is het 'wegd<strong>en</strong>kprocede' niet bedoeld. De sociale zekerheidswetgeving<br />

moet m<strong>en</strong> juist wegd<strong>en</strong>k<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> beeld te krijg<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

hetge<strong>en</strong> in die fictieve situatie totaal naar burgertijk recht gevorderd zou<br />

kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Andere sociale voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> die in de plaats zoud<strong>en</strong><br />

tred<strong>en</strong>, moe t<strong>en</strong> daarom ook word<strong>en</strong> weggedacht. Het wegd<strong>en</strong>k<strong>en</strong> mag er<br />

niet toe leid<strong>en</strong>, aldus de Hoge Raad, 'dat het verhaalsrecht illusoir zou<br />

word<strong>en</strong> t<strong>en</strong> voordele <strong>van</strong> de aansprakelijke persoon'. Zie HR 2 juni 1989,<br />

NJ 1990, 726 m.nt. MMM (Zwolsche Algeme<strong>en</strong>e Schadeverzekering<strong>en</strong>/Bedrijfsver<strong>en</strong>iging<br />

voor de Leder <strong>en</strong> Lederverwerk<strong>en</strong>de Industrie),<br />

HR 25 februari 1994, NJ 1995,608 m.nt. CJHB (Staat/Sterpolis) <strong>en</strong> HR<br />

23 december 1994, NJ 1996,349 (Douma/Bedrijfsver<strong>en</strong>iging voor Bank<strong>en</strong><br />

Verzekeringswez<strong>en</strong>).<br />

§ 3.4.2 Sam ine<strong>en</strong>s<br />

De hoogte <strong>van</strong> het civiele plafond wordt, net als bij het verhaal <strong>van</strong><br />

284 WvK, overig<strong>en</strong>s vastgesteld met behulp <strong>van</strong> de 'gewone' regels<br />

<strong>van</strong> Afdeling 6.l.1O BW. In dat verb and wordt in bepaalde gevall<strong>en</strong><br />

wei gebruik gemaakt <strong>van</strong> standaardoplossing<strong>en</strong> die uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong><br />

het verhaal 'stroomlijn<strong>en</strong>'. E<strong>en</strong> belangrijk voorbeeld daar<strong>van</strong> is de<br />

keuze <strong>van</strong> de Hoge Raad om bij het verhaal <strong>van</strong> toekomstige schade<br />

er <strong>van</strong>uit te gaan dat de b<strong>en</strong>adeelde voor betaling <strong>van</strong> e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde<br />

'som ine<strong>en</strong>s' zou hebb<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong>.<br />

38<br />

Die betating <strong>van</strong> e<strong>en</strong> 'som ine<strong>en</strong>s' is bij schade-afwikkeling e<strong>en</strong> populaire<br />

wijze om toekomstige schade in e<strong>en</strong> keer te vergoed<strong>en</strong>, zonder tot<br />

periodieke betating over te hoev<strong>en</strong> gaan. Door de te verwacht<strong>en</strong> toekomstige<br />

schade te kapitaliser<strong>en</strong>, kan e<strong>en</strong> bedrag ine<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> vastgesteld<br />

dat nu kan word<strong>en</strong> uitgekeerd. Zie nader Mon. Nieuw BW B-37 (Bouman/Tilanus-Van<br />

Wass<strong>en</strong>aer), nr. 33, nr. 35 <strong>en</strong> losb!. Handboek Person<strong>en</strong>schade<br />

(Elzas), § 3070. Het vorder<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> 'som ine<strong>en</strong>s' is overi-

g<strong>en</strong>s aIle<strong>en</strong> rele<strong>van</strong>t voor periodiek te lijd<strong>en</strong> schade (zoals inkom<strong>en</strong>sschade<br />

door letsel of overlijd<strong>en</strong>). Deze problematiek speelt dus bijv. niet bij<br />

verhaal voor e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>malige ziek<strong>en</strong>huisrek<strong>en</strong>ing.<br />

Zie HR 13 december 1985, NJ 1986,246 m.nt. G (ABP/Wink). Het<br />

betrof in die zaak het VOA-verhaal <strong>van</strong> het ABP voor e<strong>en</strong> nabestaand<strong>en</strong>uitkering.<br />

De Raad overwoog: 'Het ligt voor de hand bij de toepassing<br />

<strong>van</strong> de VOA uit te gaan <strong>van</strong> deze doorgaans gevolgde wijze<br />

<strong>van</strong> schade-afwikkeling, onverschillig de wijze waarop het verhal<strong>en</strong>d<br />

lichaam aan betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> uitkering<strong>en</strong> verstrekt. Dit komt ook aan de<br />

hanteerbaarheid <strong>van</strong> de wet t<strong>en</strong> goede, aangezi<strong>en</strong> aldus de toepassing<br />

<strong>van</strong> de wet in de praktijk zo e<strong>en</strong>voudig mogelijk wordt gehoud<strong>en</strong>'.<br />

Sinds ABPIWink wordt aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat bepaling <strong>van</strong> het civiel<br />

plafond geschiedt op grond <strong>van</strong> de aanname dat de b<strong>en</strong>adeelde voor<br />

e<strong>en</strong> 'som ine<strong>en</strong>s' had gekoz<strong>en</strong>. Zie Hartlief <strong>en</strong> Tjittes 1999, p. 83.<br />

Vgl. HR 17 november 1987, NJ 1989,48 m.nt. CJHB (Staat/Piers).<br />

In de praktijk wordt de door de Hoge Raad gekoz<strong>en</strong> methode gevolgd.<br />

Maar voor het verhaal <strong>van</strong> e<strong>en</strong>malige kost<strong>en</strong> die niet weerker<strong>en</strong><br />

(zoals ziek<strong>en</strong>huiskost<strong>en</strong>, kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> verpleging <strong>en</strong> hulpmiddel<strong>en</strong>)<br />

is kapitalisatie niet mogelijk of zinvol. En voor het verhaal <strong>van</strong> kost<strong>en</strong><br />

die zuB<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt in e<strong>en</strong> overzichtelijk korte peri ode zoals<br />

bij de loondoorbetaling <strong>van</strong> art. 7:629 BW lijkt periodieke (vaststelling<br />

<strong>van</strong> de) vordering juister: welke aansprakelijke is er immers bij<br />

gebaat om in de eerste week <strong>van</strong> de arbeidsongeschiktheid al akkoord<br />

te gaan met betaling <strong>van</strong> e<strong>en</strong> 'gekapitaliseerde' som voor (wellicht<br />

geheel ongewisse) ongeschiktheid in de kom<strong>en</strong>de 51 wek<strong>en</strong>? Bij e<strong>en</strong><br />

gebrok<strong>en</strong> be<strong>en</strong> is toch niet de verwachting dat de werknemer e<strong>en</strong> heel<br />

jaar lang uitgeschakeld zal zijn?<br />

De som ine<strong>en</strong>s voor in de toekomst te lijd<strong>en</strong> schade is naar mijn<br />

m<strong>en</strong>ing kortom aIle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zinvolle wijze <strong>van</strong> schade-afwikkeling als<br />

het betreft periodiek te lijd<strong>en</strong> schade waar<strong>van</strong> op voorhand <strong>en</strong>igszins<br />

aannemelijk is dat deze zal intred<strong>en</strong>. Voor bepaalde verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

(bijv. art. 61 ANW) lijkt zij derhaive zinvoller dan voor andere (bijv.<br />

art. 6:107a BW). lk kom daar hierna nog op terug.<br />

Dit alles zou ook kunnn<strong>en</strong> geld<strong>en</strong> voor verhaal op grond <strong>van</strong> art.<br />

284 WvK. Ook daar zon mijns inzi<strong>en</strong>s mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

dat de b<strong>en</strong>adeelde in vergelijkbare gevall<strong>en</strong> tot afwikkeling bij wijze<br />

<strong>van</strong> som ine<strong>en</strong>s zon zijn overgegaan. Door particuliere <strong>en</strong> sociale<br />

<strong>verzekeraars</strong> wat dit betreft over e<strong>en</strong> kam te scher<strong>en</strong>, is ook de hanteerbaarheid<br />

<strong>van</strong> het verhaal <strong>van</strong> art. 284 WvK gedi<strong>en</strong>d.<br />

39

E<strong>en</strong> complicatie hierbij is echter dat de subrogatie strikt g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> aanknoopt<br />

bij de wijze <strong>van</strong> schade-afwikkeling tuss<strong>en</strong> verzekeraar <strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde.<br />

Wanneer de verzekeraar periodieke uitkering<strong>en</strong> verricht aan de<br />

b<strong>en</strong>adeelde, wordt hij in ev<strong>en</strong>zovele vordering<strong>en</strong> gesubrogeerd. lk acht<br />

niettemin verdedigbaar dat de verzekeraar in plaats daar<strong>van</strong> e<strong>en</strong> 'som<br />

ine<strong>en</strong>s' voor de toekomstige uitkering<strong>en</strong> kan vorder<strong>en</strong>; het zou di<strong>en</strong>stig<br />

zijn aan effici<strong>en</strong>te <strong>en</strong> snelle schade-afwikkeling.<br />

Aan het gebruik <strong>van</strong> de 'som ine<strong>en</strong>s' -methode door de Hoge Raad<br />

wordt in de praktijk bij letselschadegevall<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijk gevolg<br />

verbond<strong>en</strong>. Aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> wordt dat de ont<strong>van</strong>gst <strong>van</strong> e<strong>en</strong> 'som ine<strong>en</strong>s'<br />

als vergoeding voor inkom<strong>en</strong>sschade (of beter: verlies <strong>van</strong> arbeidsvermog<strong>en</strong>)<br />

niet onderworp<strong>en</strong> is aan inkomst<strong>en</strong>belasting of sociale<br />

premieheffing. Aangezi<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde zelf over de 'som ine<strong>en</strong>s'<br />

ge<strong>en</strong> belasting<strong>en</strong> of premies verschuldigd zou zijn, moet in deze<br />

gedachtegang dus word<strong>en</strong> uitgegaan <strong>van</strong> e<strong>en</strong> netto civiel plafond.<br />

Aldus HR 13 december 1985, NJ 1986,246 m.nt. G (ABP/Wink) <strong>en</strong><br />

HR 17 november 1987, NJ 1989,48 m.nt. CJHB (Staat/Piers). Dit<br />

strookt valg<strong>en</strong>s de Hoge Raad <strong>en</strong> met de gedachte dat moet word<strong>en</strong><br />

aangeknoopt bij hetge<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde zeif zou hebb<strong>en</strong> gevorderd<br />

<strong>en</strong> met de w<strong>en</strong>selijke hanteerbaarheid <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong>. In beide<br />

arrest<strong>en</strong> betrof het overig<strong>en</strong>s verhaal <strong>van</strong> de overheid op grond <strong>van</strong><br />

de VOA, maar aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> wordt dat deze b<strong>en</strong>adering ook bij andere<br />

verhaalsrecht<strong>en</strong> geldt.<br />

Zie Van Boom <strong>en</strong> Storm 1995, p. 157 <strong>en</strong> Hartlief <strong>en</strong> Tjittes 1999, p. 83.<br />

Vgl. Kamerstukk<strong>en</strong> 1994/9524169, nr. 3, p. 25-26 (memorie <strong>van</strong> toelichting<br />

ANW). Vgl. ook HR 1 februari 1974, NJ 1974,391 (Bedrijfsver<strong>en</strong>iging<br />

voor detailhandel <strong>en</strong> ambacht<strong>en</strong>/Visscher); daar betrof het niet<br />

het 'civiel plafond', maar de vraag of e<strong>en</strong> bedrijfsver<strong>en</strong>iging met e<strong>en</strong><br />

beroep op het verhaalsrecht <strong>van</strong> art. 52a Zw ook verhaal kon nem<strong>en</strong> voor<br />

afgedrag<strong>en</strong> premies AKW <strong>en</strong> A WBZ. De Hoge Raad wees dit af, nu afdracht<br />

<strong>van</strong> dergelijke premies niet 'kracht<strong>en</strong>s deze wet gemaakte kost<strong>en</strong>'<br />

als bedoeld in art. 52a Zw betrof. Zie hierover ook § 3.5.5.<br />

De wetgever neemt inmiddels ook aan dat de vordering <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

per definitie e<strong>en</strong> 'som ine<strong>en</strong>s' betreft. Zo me<strong>en</strong>t de wetgever<br />

dat het verhaal <strong>van</strong> art. 6: 107a BW oak slechts het netto civiel plafond<br />

betreft.<br />

40

Zie Kamerstukk<strong>en</strong> II 1994/95,24326, nr. 3, p. 48 <strong>en</strong> nr. 7, p. 7-8 (invoeging<br />

art. 6:107a BW). Vgl. Hartlief <strong>en</strong> Van Maan<strong>en</strong> 1996, p. 127. Zie<br />

overig<strong>en</strong>s ook Kamerstukk<strong>en</strong> I 1995/96, 24 326, nr. 119b, p. 2, waar<br />

terecht de vraag wordt opgeworp<strong>en</strong> (<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s in het midd<strong>en</strong> gelat<strong>en</strong>)<br />

of deze stelling weI juist is.<br />

lk vraag mij af waarom e<strong>en</strong> werkgever die op grond <strong>van</strong> art. 7:629<br />

BW gedur<strong>en</strong>de twaalf maand<strong>en</strong> loon doorbetaalt <strong>en</strong> daarvoor bel asting<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> premies afdraagt, slechts het netto bedrag (<strong>en</strong> dan waarschijnlijk<br />

als 'som ine<strong>en</strong>s'?) zou kunn<strong>en</strong> verhal<strong>en</strong>. Is het weI zo waarschijnlijk<br />

dat de b<strong>en</strong>adeelde zelf in dat geval e<strong>en</strong> 'som ine<strong>en</strong>s' zou<br />

hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vorder<strong>en</strong>? Naar mijn idee niet. De 'som ine<strong>en</strong>s' di<strong>en</strong>t<br />

primair voor afdo<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> toekomstige schade, <strong>en</strong> bij kortlop<strong>en</strong>de<br />

verlichting<strong>en</strong> zoals de loondoorbetalingsplicht is daar<strong>van</strong> niet of nauwelijks<br />

sprake. De c<strong>en</strong>traal gestelde 'hanteerbaarheid' <strong>van</strong> het werkgeversverhaal<br />

- die hier eig<strong>en</strong>lijk niet in het geding is, nu het ge<strong>en</strong><br />

toekomstschade betreft - botst wat dit betreft met e<strong>en</strong> integrale 'kost<strong>en</strong>allocatie'.<br />

Naar mijn m<strong>en</strong>ing verdi<strong>en</strong>t daarom het gebruik <strong>van</strong> de<br />

'som ine<strong>en</strong>s' -methode meer nuancering.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is het niet geheel zeker dat e<strong>en</strong> 'som ine<strong>en</strong>s' voor e<strong>en</strong> tijdelijke<br />

uitval <strong>van</strong> arbeidsvermog<strong>en</strong> niet ook aan belasting <strong>en</strong> premieheffing<br />

onderworp<strong>en</strong> is. Zie Bar<strong>en</strong>drecht <strong>en</strong> Storm 1995, p. 216 e. v. <strong>en</strong> Handboek<br />

Person<strong>en</strong>schade (losbl.), 3090 § 3 (R<strong>en</strong>sema). Afgezi<strong>en</strong> daar<strong>van</strong> verdi<strong>en</strong>t<br />

het mijns inzi<strong>en</strong>s ook overig<strong>en</strong>s weinig sympathie om e<strong>en</strong> loondoorbeta­<br />

Iingsplichtige werkgever met e<strong>en</strong> substantieel deel <strong>van</strong> de loondoorbetalingskost<strong>en</strong><br />

te Iat<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> t<strong>en</strong> voordele <strong>van</strong> de aansprakelijke.<br />

Opvall<strong>en</strong>d is t<strong>en</strong>slotte dat in andere zak<strong>en</strong>, die weliswaar andere maar niet<br />

onvergelijkbare rechtsverhouding<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>, weI wordt uitgegaan <strong>van</strong><br />

e<strong>en</strong> bruto-bedrag. Wordt het LISV, die op grond <strong>van</strong> art. 61 e.v. WW tot<br />

doorbetaling <strong>van</strong> het loon overgaat wanneer de werkgever insolv<strong>en</strong>t is geraakt,<br />

vervolg<strong>en</strong>s gesubrogeerd in de recht<strong>en</strong> <strong>van</strong> de werknemer, dan kan<br />

het LISV het bruto-bedrag (met voorrang) ter verificatie indi<strong>en</strong><strong>en</strong> in het<br />

faillissem<strong>en</strong>t <strong>van</strong> de werkgever. Dit is hier op gebaseerd dat de werknemer<br />

zelf de werkgever ook tot betaling <strong>van</strong> het bruto-bedrag zou hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

aansprek<strong>en</strong>. Zie HR 19 juni 1998, NJ 1999,533 (Hollandse ScheepshypotheekbankiLISV).<br />

Die gedachte zau m<strong>en</strong> toch moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> doortrekk<strong>en</strong><br />

naar het verhaal <strong>van</strong> de werkgever voor loondoorbetaling?<br />

Zie over deze materie ook nog § 3.5.5.<br />

41

§ 3.4.3 Verhaalsplafond<br />

Na bepaling <strong>van</strong> het voorlopige civiele plafond moet het zog<strong>en</strong>aamde<br />

'verhaalspJafond' word<strong>en</strong> bepaaJd. Vit de bewoording<strong>en</strong> <strong>van</strong> de verhaalsbepaling<strong>en</strong><br />

blijkt namelijk dat <strong>van</strong> het civiele plafond het bedrag<br />

moet word<strong>en</strong> afgetrokk<strong>en</strong> dat de b<strong>en</strong>adeelde thans in werkelijkheid<br />

nog kan vorder<strong>en</strong> <strong>van</strong> de aansprakelijke. Pas na aftrek <strong>van</strong> dat bedrag<br />

verkrijgt m<strong>en</strong> het uiteindelijke bedrag dat maximaal door de sociale<br />

verzekeraar of risicodrager kan word<strong>en</strong> gevorderd. Hetzelfde principe<br />

geldt grosso modo bij het verhaal <strong>van</strong> art. 284 WvK.<br />

42<br />

Hoe dit in concreto moet uitwerk<strong>en</strong>, is niet geheel duidelijk. E<strong>en</strong> (iets<br />

minder simpel) rek<strong>en</strong>voorbeeld. B<strong>en</strong>adeelde A heeft 25% eig<strong>en</strong> schuld<br />

aan het ongeval dat B veroorzaakte. Door het ongeval beeft A f 50 000<br />

schade geled<strong>en</strong>, die door sociale verzekeraar C gedeeltelijk wordt vergoed,<br />

namelijk tot e<strong>en</strong> bedrag <strong>van</strong> f 40 000. C wil verhaal nem<strong>en</strong> op B<br />

<strong>en</strong> A wil de rester<strong>en</strong>de f 10 000 door B vergoed zi<strong>en</strong>. Duidelijk is dat B<br />

bij gebreke <strong>van</strong> e<strong>en</strong> sociale verzekering, slechts f 37 500 aan A verschuldigd<br />

zau zijn. Dat bedrag is het 'civiele plafond'. Het is ook duideIijk dat<br />

de kost<strong>en</strong> die C beeft gemaakt, dit bedrag overstijg<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dus is noodzakelijk<br />

bet 'verbaalsplafond' vast te stell<strong>en</strong>.<br />

Zou op deze casus art. 284 WvK <strong>van</strong> toepassing zijn, dan zou hoogstwaarschijnlijk<br />

het antwoord luid<strong>en</strong> dat de verhaalsvordering <strong>van</strong> C in<br />

ev<strong>en</strong>redigheid met de eig<strong>en</strong> schuld <strong>van</strong> A moet word<strong>en</strong> gekort. C zau dan<br />

f 30 000 (75% <strong>van</strong> f 40 000) kunn<strong>en</strong> vorder<strong>en</strong> <strong>en</strong> A zou e<strong>en</strong> restvordering<br />

<strong>van</strong> f 7500 toekom<strong>en</strong>). De beide vordering<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in dit stelsel ev<strong>en</strong>redig<br />

gekort met het eig<strong>en</strong> schuldperc<strong>en</strong>tage. Niet zeker, maar wei aannemelijk<br />

is dat dit stelsel ook geldt bij het zelfstandige verhaalsrecht. De<br />

verschill<strong>en</strong>de verhaalsbepaling<strong>en</strong> stipuler<strong>en</strong> weliswaar dat bet civiel plafond<br />

moet word<strong>en</strong> verminderd met e<strong>en</strong> bedrag, gelijk aan dat <strong>van</strong> de<br />

schadevergoeding tot betaling waar<strong>van</strong> de aansprakelijke persoonjeg<strong>en</strong>s<br />

de verzekerde naar burgerlijk recbt is gehoud<strong>en</strong>. Maar daarmee is niet<br />

gezegd tot betaling <strong>van</strong> welk bedrag de aansprakelijke gehoud<strong>en</strong> is!<br />

In het gebruikte voorbeeld is ook verdedigbaar dat de restvordering <strong>van</strong><br />

A nibil bedraagt, omdat hij al f 40 000 vergoed heeft gekreg<strong>en</strong> (betge<strong>en</strong><br />

zijn aansprak<strong>en</strong>jeg<strong>en</strong>s B al ruimschoots overtreft). In die ricbting neig<strong>en</strong><br />

Van Maan<strong>en</strong> <strong>en</strong> Ramers J 994, p. 43. D<strong>en</strong>kbaar is voorts dat het perc<strong>en</strong>tage<br />

eig<strong>en</strong> schuld <strong>van</strong> A geheel t<strong>en</strong> laste moet word<strong>en</strong> gebracht <strong>van</strong> de<br />

sociale verzekeraar, zadat A e<strong>en</strong> restvordering <strong>van</strong> f 10 000 teg<strong>en</strong> B<br />

houdt terwijl C slechts f 27 500 mag vorder<strong>en</strong>. In deze variant 'subsidi-

eert' de verzekeraar de restaansprak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde. In deze zin<br />

H.B. Krans, Schadevergoeding bij wanprestatie, Dev<strong>en</strong>ter: Kluwer 1999<br />

(diss. Leid<strong>en</strong>), p. 282, p. 286. En zo zijn meer variant<strong>en</strong> mogelijk. Zie<br />

uitgebreid Van Boom <strong>en</strong> Storm 1995, p. 159-160.<br />

Met de bepaling <strong>van</strong> het verhaalsplafond is het maximaal te verhal<strong>en</strong><br />

bedrag vastgesteld. Maar vervolg<strong>en</strong>s moet nog word<strong>en</strong> vastgesteld<br />

welke kost<strong>en</strong> door de verzekeraar of risicodrager onder het verhaalsrecht<br />

mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebracht. Die vraag komt aan de orde in § 3.5.<br />

Eerst zal echter nog aandacht word<strong>en</strong> besteed aan bijzondere problem<strong>en</strong><br />

die speJ<strong>en</strong> als gevolg <strong>van</strong> de zog<strong>en</strong>aamde 'tweedeling' in het<br />

aansprakelijkheidsrecht (§ 3.4.4) <strong>en</strong> die spel<strong>en</strong> bij <strong>en</strong>kele bijzondere<br />

aansprakelijkheidsverwer<strong>en</strong> (§ 3.4.5).<br />

§ 3.4.4 De scho<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde (I): subrogatie in<br />

zieligheid<br />

De verzekeraar of risicodrager die verhaal probeert te nem<strong>en</strong> op de<br />

aansprakelijke persoon, komt in de scho<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde te<br />

staan. Dat voIgt, zo bleek in het voorgaande, uit de subrogatie <strong>en</strong> uit<br />

de begr<strong>en</strong>zing geleg<strong>en</strong> in de figuur <strong>van</strong> het 'civiele plafond'. De verzekeraar<br />

of risicodrager kan in theorie dus ev<strong>en</strong>zoveel vorder<strong>en</strong> als<br />

de b<strong>en</strong>adeelde zou hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vorder<strong>en</strong>. En zo was het ook in<br />

werkelijkheid, althans tot voor ongeveer ti<strong>en</strong> jar<strong>en</strong>. Sindsdi<strong>en</strong> heeft<br />

zich e<strong>en</strong> tweedeling voorgedaan tuss<strong>en</strong> het aansprakelijkheidsrecht<br />

'voor b<strong>en</strong>adeeld<strong>en</strong>' <strong>en</strong> het aansprakelijkheidsrecht 'voor verhaalzoek<strong>en</strong><br />

de <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>'. Duidelijk is inmiddels dat de<br />

verzekeraar of risicodrager de scho<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde soms<br />

slechts gedeeltelijk of helemaal niet mag aantrekk<strong>en</strong>.<br />

Zie over deze tweedeling met name Van Maan<strong>en</strong> <strong>en</strong> Romers 1994, Faure<br />

<strong>en</strong> Hartlief 1995, p. 59 e.v., G.E. <strong>van</strong> Maan<strong>en</strong> <strong>en</strong> E. Neliss<strong>en</strong>, De positie<br />

<strong>van</strong> regresnemers in het wetsvoorstel verkeersongevall<strong>en</strong>, in: M. Faure,<br />

T. Hartlief (red.), Verkeersaansprakelijkheid in 8elgie <strong>en</strong> Nederland,<br />

Antwerp<strong>en</strong>: Inters<strong>en</strong>tia 1998, p. 197 e.v. <strong>en</strong> G.E. <strong>van</strong> Maan<strong>en</strong>, NJB 1998,<br />

p. 116 e.v.<br />

Die tweedeling is in gang gezet door de wetgever. Met de invoering<br />

<strong>van</strong> het nieuwe BW in 1992 is ook de Tijdelijke Regeling <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong><br />

(art. 6: 197 BW) ingevoerd. Met deze TRV werd beoogd e<strong>en</strong><br />

43

aantal nieuwe risicoaansprakelijkhed<strong>en</strong> te reserver<strong>en</strong> voor de persoonlijke<br />

(dat wil zegg<strong>en</strong>: onverzekerde) schadevergoedingsrecht<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> b<strong>en</strong>adeeld<strong>en</strong>. Deze risicoaansprakelijkhed<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> derhalve<br />

niet word<strong>en</strong> ingeroep<strong>en</strong> door gesubrogeerde schade<strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> niet t<strong>en</strong> grondslag word<strong>en</strong> gelegd aan het zelfstandige verhaalsrecht<br />

<strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>.<br />

Als A letselschade heeft t<strong>en</strong>gevolge <strong>van</strong> e<strong>en</strong> spring<strong>en</strong>de frisdrankfles,<br />

die op de markt is gebracht door produc<strong>en</strong>t B, dan kan A zijn schade op<br />

B verhal<strong>en</strong> op grond <strong>van</strong> de risicoaansprakelijkheid <strong>van</strong> art. 6: 185 BW.<br />

Hiervoor is niet noodzakelijk dat aan B <strong>en</strong>ig verwijt kan word<strong>en</strong> gemaakt<br />

<strong>van</strong> het op de markt br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong> het gebrekkige product. Leidt<br />

het ongeval echter tot arbeidsongeschiktheid <strong>van</strong> A, <strong>en</strong> krijgt hij zijn<br />

loon doorbetaald door werkgever C, dan kan werkgever C niet met e<strong>en</strong><br />

beroep op art. 6: 185 BW het verhaal <strong>van</strong> art. 6: 107a BW teg<strong>en</strong> B uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Oit art. 6: 197 B W voIgt namelijk dat de verhaalsactie <strong>van</strong> art.<br />

6: 107a BW in het geheel niet kan word<strong>en</strong> gegrond op de risicoaansprakelijkheid<br />

<strong>van</strong> art. 6:185 BW. Werkgever C kan in gevall<strong>en</strong> ais deze<br />

dam·om slechts verhaal uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> ais hij e<strong>en</strong> toerek<strong>en</strong>bare onrechtmatige<br />

daad <strong>van</strong> B (art. 6:162 BW) kan aanton<strong>en</strong>. Zijn rechtspositie t<strong>en</strong><br />

opzichte <strong>van</strong> C is dus e<strong>en</strong> beduid<strong>en</strong>d andere dan die <strong>van</strong> b<strong>en</strong>adeelde A<br />

zeif.<br />

In hoofdstuk 4 (§ 4.4) zal nader word<strong>en</strong> ingegaan op ratio <strong>en</strong> achtergrond<br />

<strong>van</strong> de TRV. Hier volsta ik met de vaststelling dat de TRV<br />

sommige risico-aansprakelijkhed<strong>en</strong> exclusief reserveert voor de b<strong>en</strong>adeelde.<br />

De idee dat uitbreiding <strong>van</strong> aansprakelijkheid(sgrond<strong>en</strong>) niet<br />

ook t<strong>en</strong> gunste <strong>van</strong> de verhaalzoek<strong>en</strong>de verzekeraar of risicodrager<br />

mag strekk<strong>en</strong>, he eft vervolg<strong>en</strong>s ook bij de Hoge Raad postgevat. In<br />

de rechtspraak over verkeersaansprakelijkheid (art. 31 WVW oud;<br />

thans: art. 185 WVW) is daarvoor bewijs te vind<strong>en</strong>. Zoals bek<strong>en</strong>d<br />

heeft de Hoge Raad de laatste dec<strong>en</strong>nia actief rechtsbeschermingsbeleid<br />

gevoerd t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> ongemotoriseerde verkeersslachtoffers.<br />

Dit komt bijv. naar vor<strong>en</strong> bij de bijzondere toepassing <strong>van</strong><br />

het eig<strong>en</strong> schuld-leerstuk. E<strong>en</strong> 'gewone' toepassing <strong>van</strong> art. 6: 101<br />

BW zou in beginsel tot verdeling naar de mat<strong>en</strong> <strong>van</strong> veroorzakingsbijdrage<br />

nop<strong>en</strong>, behoud<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> billijkheidscorrectie. De Hoge<br />

Raad besliste begin jar<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>tig ev<strong>en</strong> weI dat kinder<strong>en</strong> jonger dan<br />

veerti<strong>en</strong> jaar in beginseJ recht hebb<strong>en</strong> op vergoeding <strong>van</strong> 100% <strong>van</strong><br />

44

hun schade, ook wanneer sprake is <strong>van</strong> eig<strong>en</strong> schuld <strong>van</strong> het kind.<br />

Zie HR 1 juni 1990, NJ 1991, 720 m.nt. CJHB (Kolkman/Nationale<br />

Nederland<strong>en</strong>) <strong>en</strong> HR 31 mei 1991, NJ 1991,721 m.nt. CJHB (De<br />

Backer/Van Uitregt). Ongemotoriseerde verkeersslachtoffers <strong>van</strong><br />

veerti<strong>en</strong> jaar <strong>en</strong> ouder krijg<strong>en</strong> op grond <strong>van</strong> art. 185 WVW behoud<strong>en</strong>s<br />

overmacht in beginsel 50% <strong>van</strong> hun schade vergoed, ook als<br />

zij volg<strong>en</strong>s de 'gewone' regels <strong>van</strong> art. 6:101 BW tot minder gerechtigd<br />

zoud<strong>en</strong> zijn. Zie HR 28 februari 1992, NJ 1993, 566 m.nt.<br />

CJHB (IZAIVrerink). De Hoge Raad baseert deze 'hard and fast<br />

rules' op de billijkheid in de verhouding tuss<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong><br />

de (verzekerde) gemotoriseerde.<br />

In IzalVrerink werd vervolg<strong>en</strong>s ook - de Hoge Raad had dit voordi<strong>en</strong><br />

steeds in het midd<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> lat<strong>en</strong>, <strong>en</strong> deed dat dan ook uitdrukkelijk<br />

- de positie <strong>van</strong> de verhaalzoek<strong>en</strong>de verzekeraar in og<strong>en</strong>schouw<br />

g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Dat de billijkheid vardert dat de ongemotoriseerde<br />

b<strong>en</strong>adeelde, behoud<strong>en</strong>s overmacht aan de zijde <strong>van</strong> de automobilist<br />

<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong>s opzet of aan opzet gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>de roekeloosheid <strong>van</strong> de<br />

b<strong>en</strong>adeelde, t<strong>en</strong>minste 50% <strong>van</strong> zijn schade vergoed krijgt, wil volg<strong>en</strong>s<br />

de Hoge Raad niet zegg<strong>en</strong> dat ook verhaalzoek<strong>en</strong>de ziektekost<strong>en</strong><strong>verzekeraars</strong><br />

<strong>van</strong> die slachtofferbescherming mog<strong>en</strong> profiter<strong>en</strong>.<br />

Het billijkheidsargum<strong>en</strong>t gaat dan niet op, zo beslist de Hoge Raad<br />

in rechtsoverweging 3.8, omdat het risico aan de zijde <strong>van</strong> het slachtoffer,<br />

zij het teg<strong>en</strong> betaling <strong>van</strong> premie, reeds door middel <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

verzekering was gespreid. Dit strookt, aldus nog steeds de Hoge<br />

Raad, 'met de gedachte die aan art. 6: 197 t<strong>en</strong> grondslag ligt <strong>en</strong> die<br />

erop neerkomt dat uitbreiding<strong>en</strong> <strong>van</strong> aansprakelijkheidsgrond<strong>en</strong> met<br />

het oog op de belang<strong>en</strong> <strong>van</strong> de slachtoffers niet zonder meer ook voor<br />

de regresrecht<strong>en</strong> <strong>van</strong> hun <strong>verzekeraars</strong> behor<strong>en</strong> te geld<strong>en</strong>.' De bijzondere<br />

toepassing die de Hoge Raad geeft aan art. 6:101 BW, namelijk<br />

het toebedel<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> kant-<strong>en</strong>-klare 50% vardering, is dus niet voor<br />

verhaalzoek<strong>en</strong>de <strong>verzekeraars</strong> bedoeld. Het verhaalsrecht krijgt niet<br />

de bijzondere, op billijkheid gestoelde bescherming, <strong>en</strong> moet het<br />

daarom do<strong>en</strong> met de 'gewone' toepassing <strong>van</strong> art. 6: 101 BW.<br />

Naar verwachting werd in 1995 de tweedeling uit IZNVrerink<br />

doorgetrokk<strong>en</strong> naar de IOO%-regel. Zie HR 2 juni 1995, NJ 1997,<br />

700-702 m.nt. CJHB (resp. Marloes de Vos, Quafa El Ayachi <strong>en</strong><br />

Pierre Wildiers). De Hoge Raad bevestigt in deze arrest<strong>en</strong> dat de<br />

bijzondere bescherming <strong>van</strong> de 100% regel- net als die <strong>van</strong> de 50%<br />

regel - op de billijkheid berust in de verhouding <strong>van</strong> de verzekerde<br />

automobilist t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> de ongemotoriseerde b<strong>en</strong>adeelde. Deze<br />

45

ijzondere bescherming betreft volg<strong>en</strong>s de Hoge Raad slechts die<br />

schade die niet door eig<strong>en</strong> verzekering wordt gedekt <strong>en</strong> die anders<br />

door de b<strong>en</strong>adeelde zelf zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong>. Dat billijkheidsargum<strong>en</strong>t<br />

verliest dus - aldus de Hoge Raad - zijn gewicht wanneer<br />

niet de gekwetste zelf, maar di<strong>en</strong>s verzekeraar de schade draagt.<br />

Immers: het risico is door de verzekering, zij het teg<strong>en</strong> betaling <strong>van</strong><br />

premie, reeds gespreid.<br />

In de zog<strong>en</strong>aamde 'Sinterklaas-arrest<strong>en</strong>' (HR 5 december 1997, NJ<br />

1998, 400-402 m.nt. CJHB) wordt de tweedeling in het verkeersaansprakelijkheidsrecht<br />

nader onderbouwd. De Hoge Raad overweegt ondermeer<br />

dat de standaardisering (50% <strong>en</strong> 100% regel) is ingegev<strong>en</strong><br />

'door het grote gewicht <strong>van</strong> het persoonlijke belang <strong>van</strong> ieder <strong>van</strong> deze<br />

verkeersslachtoffers <strong>en</strong> <strong>van</strong> het maatschappelijk belang <strong>van</strong> e<strong>en</strong> behoorlijke<br />

bescherming <strong>van</strong> deze groep<strong>en</strong> <strong>van</strong> verkeersslachtoffers in<br />

het algeme<strong>en</strong> in vergelijking met de belang<strong>en</strong> aan de zijde <strong>van</strong> het motorrijtuig.<br />

Daarbij komt dat het slachtoffer zelfbij uitstek behoefte heeft<br />

aan e<strong>en</strong> aansprakelijkheid die e<strong>en</strong>voudig <strong>en</strong> dus snel is vast te steB<strong>en</strong>.<br />

Standaardisering komt ook aan die behoefte tegemoet. Bij regresvordering<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> <strong>verzekeraars</strong> is ev<strong>en</strong> weI voor e<strong>en</strong> standaardisering als die<br />

<strong>van</strong> voormelde rechtspraakregels ge<strong>en</strong> plaats.' Immers, zo red<strong>en</strong>eert de<br />

Hoge Raad, de persoonlijke belang<strong>en</strong> <strong>van</strong> de gekwetste zijn daarbij niet<br />

meer betrokk<strong>en</strong>. 'In gevall<strong>en</strong> als het onderhavige staan doorgaans, zoals<br />

ook hier, twee <strong>verzekeraars</strong> teg<strong>en</strong>over elkaar, zulks in verband met<br />

de wettelijke verplichting aan de zijde <strong>van</strong> het motorrijtuig om de burgerrechtelijke<br />

aansprakelijkheid waartoe het motorrijtuig in het verkeer<br />

aanleiding kan gev<strong>en</strong>, door verzekering te dekk<strong>en</strong>. Verzekeraars moet<strong>en</strong><br />

in beginsel in staat word<strong>en</strong> geacht om zelf door collectief overleg<br />

tot de door h<strong>en</strong> nodig geachte mate <strong>van</strong> standaardisering te kom<strong>en</strong>.'<br />

De nadere onderbouwing door de Hoge Raad in de 'Sinterklaasarrest<strong>en</strong>'<br />

is, zo lijkt het, op andere overweging<strong>en</strong> gebaseerd dan waar<br />

het de Hoge Raad in eerste instantie om leek te gaan. In de arrest<strong>en</strong><br />

KolkmanlNationale Nederland<strong>en</strong>, De BackerlVan Uitregt <strong>en</strong><br />

IZAlVrerink wordt verkeersslachtoffers billijkheidshalve e<strong>en</strong> vaste<br />

som toegek<strong>en</strong>d; in de 'Sinterklaas-arrest<strong>en</strong>' word<strong>en</strong> die vaste somm<strong>en</strong><br />

vervolg<strong>en</strong>s - achteraf - gerechtvaardigd met het argum<strong>en</strong>t <strong>van</strong><br />

snelle <strong>en</strong> effici<strong>en</strong>te schade-afwikkeling. Dat <strong>verzekeraars</strong> ook behoefte<br />

hebb<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> effici<strong>en</strong>te schade-afwikkeling, wordt door de<br />

Hoge Raad erk<strong>en</strong>d. In die behoefte moet<strong>en</strong> <strong>verzekeraars</strong> onderling<br />

maar voorzi<strong>en</strong>.<br />

46

Om kort te gaan: concreet betek<strong>en</strong>t het dat e<strong>en</strong> verhaalzoek<strong>en</strong>de<br />

verzekeraar of risicodrager in verkeersaansprakelijkheidszak<strong>en</strong> als<br />

deze geconfronteerd kan word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> beroep op overmacht <strong>van</strong><br />

de automobilist <strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> schuld-verweer. Komt m<strong>en</strong> toe aan het<br />

eig<strong>en</strong> schuld-verweer, dan di<strong>en</strong>t dit in beginsel vol g<strong>en</strong>s de primaire<br />

maatstaf <strong>van</strong> art. 6: 101 BW te word<strong>en</strong> afgewikkeld. Dit leidt er naar<br />

alJe waarschijnlijkheid toe dat indi<strong>en</strong> het ongeval mede veroorzaakt<br />

is door e<strong>en</strong> verkeersfout <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde, de wederzijdse veroorzakingsbijdrag<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> automobilist <strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde bepal<strong>en</strong>d zijn voor<br />

de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de verhaalsvordering. Maar het is niet uitgeslot<strong>en</strong> dat<br />

in concrete gevalJ<strong>en</strong> op grond <strong>van</strong> de billijkheid grond bestaat voor<br />

e<strong>en</strong> andere verdeling, maar dan niet in het kader <strong>van</strong> de 50% of 100%<br />

regel.<br />

Die andere verdeling kwam t<strong>en</strong>slotte nogmaals aan de orde in de eerderg<strong>en</strong>oemde<br />

'Sinterklaas-arrest<strong>en</strong>'. In die arrest<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adrukt de HR dat<br />

toepassing <strong>van</strong> de billijkheidscorrectie niet slechts in uitzonderingsgevall<strong>en</strong><br />

is toegestaan, maar dat 'gewone' toepassing daar<strong>van</strong> ook bij verhaalzoek<strong>en</strong>de<br />

<strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> moet plaatsvind<strong>en</strong>. De leeftijd<br />

<strong>van</strong> het aangered<strong>en</strong> kind bepaalt in dat verband de ernst <strong>van</strong> het verwijt,<br />

<strong>en</strong> dat is weer <strong>van</strong> belang voor de billijkheidscorrectie.<br />

Om e<strong>en</strong> voorbeeld te noem<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> kind <strong>van</strong> zev<strong>en</strong> jaar kijkt niet goed uit<br />

bij het overstek<strong>en</strong>. De automobilist die het kind vervolg<strong>en</strong>s aanrijdt, is<br />

verplicht aile onverzekerde schade voor 100% te vergoed<strong>en</strong>. De gesubrogeerde<br />

ziektekost<strong>en</strong>verzekeraar kan daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> verwer<strong>en</strong> <strong>van</strong> de automobilist<br />

verwacht<strong>en</strong>: sprake zou kunn<strong>en</strong> zijn <strong>van</strong> overmacht, <strong>en</strong> sprake<br />

zou kunn<strong>en</strong> zijn <strong>van</strong> eig<strong>en</strong> schuld <strong>van</strong> het kind. Wat betreft dat laatste<br />

verweer: in beginsel zal e<strong>en</strong> aftrek weg<strong>en</strong>s eig<strong>en</strong> schuld kunn<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong><br />

als het gedrag <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde e<strong>en</strong> verkeersfout opleverde,<br />

t<strong>en</strong>zij bijv. de billijkheid in het concrete geval in verband met de aard <strong>en</strong><br />

de ernst <strong>van</strong> de foutieve gedraging <strong>van</strong> het kind e<strong>en</strong> andere verdeling,<br />

volledig verval of volledige instandhouding <strong>van</strong> de schadevergoedingsvordering<br />

vordert. Zou in het gegev<strong>en</strong> voorbeeld de schadevergoedingsplicht<br />

geheel in stand blijv<strong>en</strong> <strong>van</strong>wege de geringe verwijtbaarheid <strong>van</strong><br />

het jonge slachtoffer, dan profiteert de gesubrogeerde ziektekost<strong>en</strong>verzekeraar<br />

<strong>van</strong> die billijkheidscorrectie dus weI mee! Zie nader over deze<br />

ingewikkelde (<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>lijk ook weI gekunstelde) toepassing <strong>van</strong> art.<br />

6: 101 BW Hartlief <strong>en</strong> Tjittes 1999, p. 144-151, met nadere verwijzing<strong>en</strong>.<br />

Vgl. ook T. Hartlief, NJB 1996, p. 1047 e.v.<br />

Wat opvalt is dat door deze verkeersrechtspraak de verhaalsvordering<br />

47

in juridisch opzicht ingewikkelder is (althans: kan zijn) dan de vordering<br />

<strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde zelf. Dat komt snelle <strong>en</strong> effici<strong>en</strong>te afwikkeling<br />

<strong>van</strong> verhaalsdossiers natuurlijk niet t<strong>en</strong> goede. Hartlief 1998, p. 3, wijst<br />

hier terecht op. Bij de vordering <strong>van</strong> de vol was s<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde is het<br />

verschil met het verhaalsrecht overig<strong>en</strong>s minder groot, omdat teg<strong>en</strong> de<br />

volwass<strong>en</strong>e in persoon weI het 'gewone' eig<strong>en</strong> schuld-verweer kan word<strong>en</strong><br />

gevoerd, zodra deze aanspraak maakt op vergoeding <strong>van</strong> meer dan<br />

50%.<br />

Het moge duidelijk zijn dat de TRV <strong>en</strong> de rechtspraak <strong>van</strong> de Hoge<br />

Raad over de verhaalspositie bij verkeersongevall<strong>en</strong> e<strong>en</strong> tweedeling<br />

in het aansprakelijkheidsrecht heeft veroorzaakt. D<strong>en</strong>kbaar is dat<br />

deze tweedeling door de rechter wordt voortgezet buit<strong>en</strong> het verkeersaansprakelijkheidsrecht.<br />

Concrete aanwijzing<strong>en</strong> daarvoor zijn<br />

er echter niet.<br />

48<br />

Het is bijv. onwaarschijnlijk dat e<strong>en</strong> tweedeling zou word<strong>en</strong> aangebracht<br />

daar waar het gaat om eig<strong>en</strong> schuld <strong>van</strong> kinder<strong>en</strong> tot veerti<strong>en</strong> jaar in het<br />

algeme<strong>en</strong>. In HR 30 juni 1978, NJ 1978,685 m.nt. GJS (Ebele Dillema<br />

I) werd immers al t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verhaalzoek<strong>en</strong>d ziek<strong>en</strong>fonds de<br />

regel geformuleerd dat onvoorzichtig verkeersgedrag <strong>van</strong> e<strong>en</strong> zeer jeugdig<br />

kind niet tot vermindering <strong>van</strong> de verhaalsvordering mag leid<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s<br />

eig<strong>en</strong> schuld <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde. Toegegev<strong>en</strong> moet echter word<strong>en</strong><br />

dat de status <strong>van</strong> dit arrest gegev<strong>en</strong> de rec<strong>en</strong>te verkeersrechtspraak onzeker<br />

is geword<strong>en</strong>. Helemaal uitgeslot<strong>en</strong> is het dus niet dat e<strong>en</strong> verdere<br />

tweedeling wordt aangebracht waar het om eig<strong>en</strong> schuld <strong>van</strong> kinder<strong>en</strong><br />

gaat.<br />

E<strong>en</strong> gebied waarop tweedeling nog wei heel goed d<strong>en</strong>kbaar is, betreft<br />

de rechtspraak <strong>van</strong> de Hoge Raad waarin de aansprak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

jeg<strong>en</strong>s de WAM-verzekeraar in stand wordt gelat<strong>en</strong>, ook wanneer<br />

door huwelijk boedelm<strong>en</strong>ging tuss<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong> aansprakelijke<br />

plaatsvindt. Zie HR 3 december 1982, NJ 1983, 400 m.nt. BW (Nationale<br />

Nederiand<strong>en</strong>/Timmermans) <strong>en</strong> HR 12 juni 1987, NJ 1988,39 m.nt.<br />

G/EAAL (Holland/Beek). D<strong>en</strong>kbaar is dat e<strong>en</strong> verhaalzoek<strong>en</strong>de verzekeraar,<br />

die in dit verband e<strong>en</strong> ander belang heeft dan de b<strong>en</strong>adeelde zelf,<br />

ge<strong>en</strong> beroep toekomt op deze bijzondere 'slachtofferbescherm<strong>en</strong>de'<br />

rechtspraak.<br />

E<strong>en</strong> ander gebied waarop verdere tweedeling mogelijk <strong>en</strong> mijns inzi<strong>en</strong>s<br />

w<strong>en</strong>selijk is, betreft het voorrecht <strong>van</strong> art. 3:287 BW (<strong>en</strong> naar kom<strong>en</strong>d<br />

recht de directe actie <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde jeg<strong>en</strong>s de aansprakelijkheidsver-

zekeraar <strong>van</strong> de aansprakelijke persoon). Over die discussie zie m<strong>en</strong> nader<br />

§ 3.6.1.<br />

Het is overig<strong>en</strong>s minder waarschijnlijk dat de Hoge Raad in het kader<br />

<strong>van</strong> art. 6: 162 BW bijzondere, op bescherming teg<strong>en</strong> letsel gerichte<br />

zorgvuldigheidsnorm<strong>en</strong> zal formuler<strong>en</strong> die niet ook kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

ingeraep<strong>en</strong> door verhaalzoek<strong>en</strong>de <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>. Dat<br />

voIgt uit HR 13 januari 1995, NJ 1997, l75 m.nt. eJHB (De<br />

Heel/Staat <strong>en</strong> Korver). In die zaak werd de stelling verdedigd dat de<br />

ruime toerek<strong>en</strong>ing zoals die uit art. 6:98 BW <strong>en</strong> slachtofferbescherm<strong>en</strong>de<br />

rechtspraak voortvloeit, gezi<strong>en</strong> de aard <strong>van</strong> de geled<strong>en</strong> schade,<br />

niet mag word<strong>en</strong> toegepast wanneer in plaats <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde zelf<br />

e<strong>en</strong> verhaalzoek<strong>en</strong>de verzekeraar eis<strong>en</strong>de partij is. De Hoge Raad wil<br />

hier niet <strong>van</strong> wet<strong>en</strong>: 'Het tweede uitgangspunt (te wet<strong>en</strong>, dat wanneer<br />

het gaat om de uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong>, de aard <strong>van</strong> de schade<br />

e<strong>en</strong> dergeJijke toerek<strong>en</strong>ing niet meebr<strong>en</strong>gt, WvB) kan ev<strong>en</strong>min als<br />

juist word<strong>en</strong> aanvaard, reeds omdat veiligheidsnorm<strong>en</strong> als waar<strong>van</strong><br />

hier sprake is, naar hun aard strekk<strong>en</strong> ter voorkoming <strong>van</strong> ongevall<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> daaruit voortvloei<strong>en</strong>d letseJ, <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> goede grand bestaat daarbij<br />

e<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de maatstaf voor de causaliteit te hanter<strong>en</strong> al naar gelang<br />

het gaat om e<strong>en</strong> vordering <strong>van</strong> het slachtoffer zelf dan weI e<strong>en</strong><br />

regresvordering'. Voorlopig is de tweedeling in het aansprakelijkheidsrecht<br />

dus 'bevrar<strong>en</strong>'. Aldus ook Hartlief <strong>en</strong> Tjittes 1999, p. 105.<br />

Dat geldt met name ook voor die gebied<strong>en</strong> waar 'slachtofferbescherming'<br />

allangere tijd bestaat <strong>en</strong> mede t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> <strong>verzekeraars</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> ingeraep<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>.<br />

Vgl. in dit verband ook HR 9 juni 1972, NJ 1972,360 m.nt. GJS (C<strong>en</strong>trale<br />

Werkgevers Risico-Bank/Oskam) <strong>en</strong> HR 4 november 1988, NJ<br />

1989,751 (ABPlVan Stuyv<strong>en</strong>berg), waarin reeds de bijzondere causaliteitsregels<br />

voor letselschade t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> de verhaalzoek<strong>en</strong>de sociale<br />

<strong>verzekeraars</strong> werd toegepast. Zie ook, op het gebied <strong>van</strong> de billijkheidscorrectie<br />

<strong>van</strong> (thans:) art. 6: J 01 BW, het al eerder g<strong>en</strong>oemde Ebele<br />

Dillema I.<br />

§ 3,4.5 Bijzondere verwer<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> aansprakelijkheid<br />

Bij de afwikkeling <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verhaalsdossier kan de vraag rijz<strong>en</strong> wat<br />

het gevolg is <strong>van</strong> e<strong>en</strong> rechtshandeling of rechtsfeit in de rechtsverhouding<br />

tuss<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong> de aansprakelijk:e voor bestaan <strong>en</strong> om-<br />

49

yang <strong>van</strong> het verhaalsrecht. We zag<strong>en</strong> reeds in § 3.2 <strong>en</strong> 3.3 dat voor<br />

wat betreft betaling<strong>en</strong> <strong>en</strong> schikking<strong>en</strong> - in beide gevall<strong>en</strong> handeling<strong>en</strong><br />

die plaatsvind<strong>en</strong> illl de schadeveroorzak<strong>en</strong>de gebeurt<strong>en</strong>is - verschil<br />

bestaat tuss<strong>en</strong> het gesubrogeerde verhaalsrecht <strong>en</strong> het zelfstandige<br />

verhaalsrecht. Ik volsta hier met verwijzing naar die paragraf<strong>en</strong>.<br />

Onzeker is welke gevolg<strong>en</strong> rechtsfeit<strong>en</strong> als rechtsverwerking, matiging<br />

<strong>en</strong> limitering in de rechtsverhouding tuss<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong> aansprakelijke<br />

hebb<strong>en</strong> voor de verhaalsvordering. B<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> we deze<br />

rechtsfeit<strong>en</strong> geheel <strong>van</strong>uit de idee dat de aansprakelijke niet slechter<br />

mag word<strong>en</strong> <strong>van</strong> 'verschuiving' <strong>van</strong> de aanspraak <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

naar de verzekeraar of risicodrager, dan ligt voor de hand aan te nem<strong>en</strong><br />

dat rechtsverwerking, matiging <strong>en</strong> limitering kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong>geworp<strong>en</strong> door de aansprakelijke. Deze b<strong>en</strong>adering werd gekoz<strong>en</strong><br />

in HR 17 oktober 1986, NJ 1987, 317 m.nt. JBMV (Schotanus/Bedrijfsver<strong>en</strong>iging<br />

voor bank- <strong>en</strong> verzekeringswez<strong>en</strong>).<br />

De Roge Raad overweegt in deze uitspraak: 'Art. 52a Ziektewet <strong>en</strong> art.<br />

90 W AO beperk<strong>en</strong> het verhaalsrecht tot t<strong>en</strong> hoogste het bedrag waarvoor<br />

de aansprakelijke persoon bij het ontbrek<strong>en</strong> <strong>van</strong> de aansprak<strong>en</strong> kracht<strong>en</strong>s<br />

deze wett<strong>en</strong> naar burgerlijk recht aansprakelijk zou zijn, verminderd met<br />

e<strong>en</strong> bedrag gelijk aan dat <strong>van</strong> de schadevergoeding tot betaling waar<strong>van</strong><br />

de aansprakelijke persoon jeg<strong>en</strong>s de verzekerde naar burgerlijk recht is<br />

gehoud<strong>en</strong>. Nu e<strong>en</strong> beslissing op de griev<strong>en</strong> aangaande beperking of matiging<br />

<strong>van</strong> de schadevergoedingsplicht <strong>van</strong> Schotanus naar burgerlijk<br />

recht, <strong>van</strong> belang kan zijn voor de bepaling <strong>van</strong> voormeld maximum <strong>en</strong><br />

niet bij voorbaat kan word<strong>en</strong> uitgeslot<strong>en</strong> dat het door het hof toegewez<strong>en</strong><br />

bedrag dat maximum overschrijdt, heeft het hof die griev<strong>en</strong> t<strong>en</strong> onrechte<br />

niet onderzocht' .<br />

Maar het is soms juister om onderscheid te mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> rechtsfeit<strong>en</strong><br />

die zich voor de schadeveroorzak<strong>en</strong>de gebeurt<strong>en</strong>is voordo<strong>en</strong> <strong>en</strong> die<br />

welke zich nadi<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong>. Ais de rechtsverwerking geleg<strong>en</strong> is in<br />

e<strong>en</strong> do<strong>en</strong> of nalat<strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde dat zich geheel of goeddeels<br />

afspeelde na de schadeveroorzak<strong>en</strong>de gebeurt<strong>en</strong>is, dan zal voor het<br />

zelfstandig verhaalsrecht al spoedig de conc1usie luid<strong>en</strong> dat de rechtsverwerking<br />

bij de b<strong>en</strong>adeelde ge<strong>en</strong> betrekking kan hebb<strong>en</strong> op het<br />

verhaalsrecht. Dat behoort immers ab initio toe aan de verzekeraar<br />

of risicodrager. De vraag dringt zich vervolg<strong>en</strong>s op of dit ook geldt<br />

voor de subrogatie; zou m<strong>en</strong> rechtsverwerking onder 'beschikkingshandeling<strong>en</strong>'<br />

t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> <strong>van</strong> de schadevergoedingsvordering will<strong>en</strong><br />

50

schar<strong>en</strong>, dan zou doorslaggev<strong>en</strong>d zijn of de rechtsverwerking zich<br />

voordeed voor het mom<strong>en</strong>t <strong>van</strong> rechtsovergang of daarna. In het eerste<br />

geval is de gesubrogeerde verzekeraar 'gebond<strong>en</strong>' aan de rechtsverwerking,<br />

in het tweede niet.<br />

Ook hier kom<strong>en</strong> dus de diverg<strong>en</strong>ties tuss<strong>en</strong> gesubrogeerd <strong>en</strong> zelfstandig<br />

verhaalsrecht aan het licht, <strong>en</strong> hoewel ik er veel voor voel de<br />

subrogatie meer op e<strong>en</strong> lijn te stell<strong>en</strong> met het zelfstandig verhaalsrecht,<br />

d<strong>en</strong>k ik toch dat op dit detailniveau de uitkomst naar geld<strong>en</strong>d<br />

recht aanmerkelijk kan verschill<strong>en</strong>.<br />

Kan de aansprakelijke de verhaalsvordering afwer<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> beroep<br />

op e<strong>en</strong> aansprakelijkheidsuitsluiting die hij (v66r de schadeveroorzak<strong>en</strong>de<br />

gebeurt<strong>en</strong>is) met de latere b<strong>en</strong>adeelde voor het ongeval overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong><br />

is? Vanuit het idee dat de aansprakelijke per saldo niet<br />

in e<strong>en</strong> nadeliger positie mag kom<strong>en</strong> te verker<strong>en</strong> door de omstandigheid<br />

dat niet de b<strong>en</strong>adeelde zelf maar de verzekeraar of risicodrager<br />

ageert, moet de exoneratie inderdaad gewoon doorwerk<strong>en</strong>. Dit lijkt<br />

de gangbare opvatting te zijn.<br />

Het betek<strong>en</strong>t dat de verzekeraar of risicodrager, die ge<strong>en</strong> partij<br />

is bij de contractuele aansprakelijkheidsuitsluiting, de exoneratie<br />

weI teg<strong>en</strong> zich moet lat<strong>en</strong> geld<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat in zoverre ge<strong>en</strong> verhaal<br />

mogelijk is. Die contractuele werking t<strong>en</strong> nadele <strong>van</strong> e<strong>en</strong> derde kan<br />

bij subrogatie word<strong>en</strong> verklaard door art. 6: 145 BW: de verzekeraar<br />

krijgt niet meer recht<strong>en</strong> dan de verzekerde. Bij het zelfstandige verhaalsrecht<br />

is de verklaring geleg<strong>en</strong> in de figuur <strong>van</strong> het 'civiel plafond'.<br />

Toch zijn er mijns inzi<strong>en</strong>s weI gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> aan de teg<strong>en</strong>werpbaarheid<br />

<strong>van</strong> exoneraties. In de eerste plaats zijn exoneraties<br />

overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong> met het opzet ev<strong>en</strong>tuele verhaalsrecht<strong>en</strong> te frustrer<strong>en</strong>,<br />

niet teg<strong>en</strong>werpbaar. Dat voIgt naar mijn m<strong>en</strong>ing uit HR 24<br />

januari 1930, NJ 1930, 299 m.nt. EMM (Brandstichting), waarin<br />

werd bepaald dat opzettelijke b<strong>en</strong>adeling <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verzekeraar<br />

grond geeft voor e<strong>en</strong> vordering uit onrechtmatige daad. Dat maakt<br />

verhaal <strong>van</strong> de schade veroorzaakt door de exoneratie (sc. onmogelijkheid<br />

<strong>van</strong> verhaal) mogelijk.<br />

De mogelijkhed<strong>en</strong> gaan d<strong>en</strong>k ik nog verder. Op vele gebied<strong>en</strong> bestaat<br />

rechtspraak die inhoudt dat e<strong>en</strong> gedraging ontoelaatbaar kan zijn<br />

omdat m<strong>en</strong> zich met het oog op de (financiele) belang<strong>en</strong> <strong>van</strong> de ander<br />

had behor<strong>en</strong> te onthoud<strong>en</strong> <strong>van</strong> de gedraging<strong>en</strong>.<br />

Zie bijv. HR 30 september 1994, NJ 1996,196 m.nt. CJHB (Staat/Shell),<br />

51

met name rechtsoverweging 3.8.4, <strong>en</strong> (met betrekking tot de wijziging<br />

<strong>van</strong> behoefte of draagkracht <strong>van</strong> alim<strong>en</strong>tatiegerechtigde resp. -plichtige):<br />

HR 23 januari 1998, NJ 1998,707 m.nt. JdB <strong>en</strong> HR 24 april 1998, NJ<br />

1998, 603. De sanctie is in het eerstg<strong>en</strong>oemde arrest aansprakelijkheid<br />

uit art. 6: 162 BW, maar in de twee laatste uitsprak<strong>en</strong> betrafhet de sanctie<br />

dat de desbetreff<strong>en</strong>de handeling<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> beschouwing werd<strong>en</strong> gelat<strong>en</strong><br />

bij berek<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> behoefte resp. draagkracht. Op grand <strong>van</strong> deze rechtspraak<br />

concludeer ik dat het in beginsel mogelijk is om bij e<strong>en</strong> ontoelaatbare<br />

exoneratie als sanctie te kiez<strong>en</strong> voor het 'buit<strong>en</strong> beschouwing lat<strong>en</strong>'<br />

<strong>van</strong> de exoneratie ter geleg<strong>en</strong>heid <strong>van</strong> de bepaling <strong>van</strong> de (om<strong>van</strong>g <strong>van</strong><br />

de) aansprakelijkheid.<br />

Ik acht verdedigbaar dat het beding<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> exoneratie onder omstandighed<strong>en</strong><br />

ontoelaatbaar kan zijn met het oog op de belang<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

de verhaalzoek<strong>en</strong>de verzekeraar of risicodrager. Dat zau strok<strong>en</strong> met<br />

het b<strong>en</strong>adelingsverbod <strong>van</strong> art. 6: 154 BW, waarover uitgebreid hiervoor<br />

in § 3.2. Het verbod <strong>van</strong> art. 6: 154 BW richt zich tot de b<strong>en</strong>adeelde,<br />

<strong>en</strong> het strekt er bijv. toe te voorkom<strong>en</strong> dat de b<strong>en</strong>adeelde<br />

instemt met exoneraties die uiteindelijk in de weg kunn<strong>en</strong> staan aan<br />

subrogatie <strong>van</strong> de schadevergoedingsvordering. De hierbedoelde<br />

zargvuldigheidsnorm, gericht tot de aansprakelijke, zou als het ware<br />

het delictuele complem<strong>en</strong>t <strong>van</strong> art. 6: 154 BW kunn<strong>en</strong> zijn.<br />

E<strong>en</strong> vergelijking kan voorts word<strong>en</strong> gemaakt met het verhaalsrecht <strong>van</strong><br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op grand <strong>van</strong> de ABW. Wanneer echtelied<strong>en</strong> bij echtscheidingsconv<strong>en</strong>ant<br />

hun alim<strong>en</strong>tatieverplichting<strong>en</strong> op nihil hebb<strong>en</strong> gesteld,<br />

dan kan de geme<strong>en</strong>te niettemin verhaal nem<strong>en</strong> op de alim<strong>en</strong>tatieplichtige<br />

ex-echtg<strong>en</strong>oot. Art. 94 ABW bepaalt namelijk: 'E<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komst waarbij<br />

echtg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> of gewez<strong>en</strong> echtg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> bepaald dat na echtscheiding,<br />

scheiding <strong>van</strong> tafel <strong>en</strong> bed of ontbinding <strong>van</strong> het huwelijk na scheiding<br />

<strong>van</strong> tafel <strong>en</strong> bed, de e<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>over de ander in het geheel niet dan<br />

weI slechts tot e<strong>en</strong> bepaald bedrag tot e<strong>en</strong> uitkering tot di<strong>en</strong>s lev<strong>en</strong>sonderhoud<br />

zal zijn gehoud<strong>en</strong>, al dan niet met het be ding bedoeld in artikel<br />

159 <strong>van</strong> Boek 1 <strong>van</strong> het Burgerlijk Wetboek, staat niet in de weg aan<br />

verhaal op e<strong>en</strong> der partij<strong>en</strong> <strong>en</strong> laat de vaststelling <strong>van</strong> het te verhal<strong>en</strong><br />

bedrag onverlet.' Vgl. in gelijkluid<strong>en</strong>de zin art. l:159a BW.<br />

De exoneraties die als 'verdacht' teboekgesteld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, zijn<br />

naar mijn idee met name die exoneraties welke schade betreff<strong>en</strong><br />

waarteg<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeeld<strong>en</strong> bij uitstek schadeverzekering<strong>en</strong> afsluit<strong>en</strong>.<br />

52

Hoewel in beginsel toelaatbaar, is d<strong>en</strong>kbaar dat e<strong>en</strong> dergelijke exoneratie<br />

het karakter krijgt <strong>van</strong> e<strong>en</strong> ontoelaatbare frustratie <strong>van</strong> het<br />

verhaalsrecht <strong>van</strong> de schadeverzekeraar.<br />

Vergelijk OGH 22 november J 995, VersR J 997, p. 91, waarbij e<strong>en</strong> exoneratie<br />

'sitt<strong>en</strong>widrig' werd bevond<strong>en</strong> omdat daarmee het verhaalsrecht<br />

<strong>van</strong> de desbetreff<strong>en</strong>de sociale verzekeraar voorzi<strong>en</strong>baar gefrustreerd zou<br />

word<strong>en</strong>.<br />

Ook kan word<strong>en</strong> gedacht aan exoneraties die uitdrukkelijk zi<strong>en</strong> op<br />

schade die aan de zijde <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde wordt gedekt door e<strong>en</strong><br />

schadeverzekering. Stel bijv. dat er aansprakelijkheidsuitsluiting<strong>en</strong><br />

in zwang wud<strong>en</strong> rak<strong>en</strong> <strong>van</strong> het type 'aansprakelijkheid is uitgeslot<strong>en</strong><br />

voor schade waarvoor de wederpartij verzekerd is', dan zou e<strong>en</strong> dergelijke<br />

afspraak per definitie het verhaalsrecht <strong>van</strong> die schadeverzekeraar<br />

frustrer<strong>en</strong>. Dat lijkt mij onw<strong>en</strong>selijk.<br />

Van de bijzondere verwer<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> aansprakelijkheid wordt hier nog verjaring<br />

g<strong>en</strong>oemd. Behandeling <strong>van</strong> het verjaringsvraagstuk vindt plaats in<br />

§ 3.8.3.<br />

§ 3.5 Wat kan onder het verhaalsrecht word<strong>en</strong> gebracht?<br />

§ 3.5.1 Congru<strong>en</strong>te vordering <strong>en</strong> totaalvordering<br />

Bij de bepaling <strong>van</strong> de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> het verhaalsrecht <strong>van</strong> gesubrogeerde<br />

schade<strong>verzekeraars</strong> wordt de aard <strong>van</strong> de uitkering c<strong>en</strong>traal<br />

gesteld. Bek<strong>en</strong>d in dit verband is het onderscheid tuss<strong>en</strong> somm<strong>en</strong>- <strong>en</strong><br />

schadeverzekering. Eerstg<strong>en</strong>oemde verzekeringssoort beoogt niet<br />

e<strong>en</strong> concrete schadepost uit het vermog<strong>en</strong> <strong>van</strong> de verzekerde weg te<br />

nem<strong>en</strong>, maar keert e<strong>en</strong> min of meer vaste som uit ter geleg<strong>en</strong>heid <strong>van</strong><br />

e<strong>en</strong> bepaaJde gebeurt<strong>en</strong>is. De heers<strong>en</strong>de opvatting is dat somm<strong>en</strong><strong>verzekeraars</strong><br />

niet word<strong>en</strong> gesubrogeerd <strong>en</strong> zij dus ge<strong>en</strong> verhaal kunn<strong>en</strong><br />

nem<strong>en</strong> op de persoon die aansprakelijk is voor de veroorzaking <strong>van</strong><br />

de desbetreff<strong>en</strong>de gebeurt<strong>en</strong>is.<br />

Zie HR 3 J december J 931, NJ 1932, 4 J 9 m.nt. EMM (Spoorwegongeval<br />

De Vink). De erfg<strong>en</strong>am<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> overled<strong>en</strong> treinpassagier verkreg<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> lev<strong>en</strong>sverzekeraar De Nieuwe Eerste Nederlandsche e<strong>en</strong> bedrag <strong>van</strong><br />

53

f 5000. De verzekeraar sprak vervolg<strong>en</strong>s de Hollandsche IJzer<strong>en</strong> Spoorweg<br />

Maatschappij aan, met e<strong>en</strong> beroep op art. 284 WvK. De Hoge Raad<br />

stelde de verzekeraar in het ongelijk: '( ... ) dat de strekking <strong>van</strong> het wetsvoorschrift<br />

(art. 284, WvB) ge<strong>en</strong>e andere is dan zoo weI om te voorkom<strong>en</strong>,<br />

dat de verzekerde ter zake <strong>van</strong> dezelfde schade <strong>en</strong> <strong>van</strong> d<strong>en</strong> verzekeraar<br />

<strong>en</strong> <strong>van</strong> derd<strong>en</strong> vergoeding zou ont<strong>van</strong>g<strong>en</strong> als ook om d<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>loop <strong>van</strong><br />

vergoedingsplicht<strong>en</strong> <strong>van</strong> dezelfde schade te regel<strong>en</strong>; dat derhalve zoowel<br />

de woord<strong>en</strong> <strong>van</strong> het wetsvoorschrift als zijne strekking zich verzett<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong> de toepassing op e<strong>en</strong>e verzekering, kracht<strong>en</strong>s welke de verzekeraar<br />

niet tot vergoeding <strong>van</strong> schade maar tot uitkeering <strong>van</strong> e<strong>en</strong>e vaste som<br />

onafhankelijk <strong>van</strong> geled<strong>en</strong> schade gehoud<strong>en</strong> is ( ... )'. Zie nader over deze<br />

uitspraak, die niet onbestred<strong>en</strong> is geblev<strong>en</strong>, Asser/Clausing/Wansink, nr.<br />

318, met nadere verwijzing<strong>en</strong>.<br />

De schadeverzekering daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> knoopt aan bij specifieke schadepost<strong>en</strong>.<br />

Voor het verhaal <strong>van</strong> de schadeverzekeraar di<strong>en</strong>t daarom<br />

eerst de specifieke schadepost te word<strong>en</strong> aangewez<strong>en</strong>, die de uitkering<br />

geheel of gedeeltelijk beoogt weg te nem<strong>en</strong>, <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s kan<br />

de vraag word<strong>en</strong> gesteld: had de b<strong>en</strong>adeelde vergoeding <strong>van</strong> deze<br />

schadepost kunn<strong>en</strong> vorder<strong>en</strong>? Vergoedt de schadeverzekeraar inkomst<strong>en</strong>derving,<br />

dan moet word<strong>en</strong> gekek<strong>en</strong> of de b<strong>en</strong>adeeide <strong>van</strong> de<br />

aansprakelijke vergoeding <strong>van</strong> deze inkomst<strong>en</strong>derving had kunn<strong>en</strong><br />

vorder<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor zover dat mogelijk zou zijn geweest, wordt<br />

de verzekeraar gesubrogeerd <strong>en</strong> kan hij <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeeide vergoeding<br />

vorder<strong>en</strong>. De vraag of al dan niet subrogatie heeft plaatsgevond<strong>en</strong>,<br />

di<strong>en</strong>t dus op het concrete niveau <strong>van</strong> onderscheid<strong>en</strong>lijke schadepost<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> weI per schadepost, te word<strong>en</strong> beantwoord. M<strong>en</strong> zegt<br />

het ook weI zo dat het verhaal <strong>van</strong> de schadeverzekeraar 'congru<strong>en</strong>t'<br />

is aan de recht<strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde. Zie Van Boom <strong>en</strong> Storm 1995,<br />

p.150.<br />

Die 'congru<strong>en</strong>tie' wordt niet altijd vereist bij de zelfstandige verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>.<br />

54<br />

Dit wijkt af <strong>van</strong> hetge<strong>en</strong> in de ons omring<strong>en</strong>de land <strong>en</strong> geldt. De 'congru<strong>en</strong>tie'-eis<br />

geldt bijv. weI naar Engels recht t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> <strong>van</strong> het verhaal<br />

voor Social Security B<strong>en</strong>efits. Zie Winfield & 1010wicz, p. 780 <strong>en</strong> Lewis<br />

1999, nr. 13.25 e.v. <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> in Duitsland<br />

zijn ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s 'congru<strong>en</strong>te' vordering<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> zij op subrogatie<br />

zijn gebaseerd. Zie Katz 1998, nr. 606-607.

Ret zelfstandige verhaalsrecht betreft het totaal <strong>van</strong> de uitkering<strong>en</strong>,<br />

vergoeding<strong>en</strong> e.d. die gedaan zijn <strong>en</strong> nog gedaan zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Maar<br />

het bedrag dat gevorderd wordt, hoeft niet altijd 'congru<strong>en</strong>t' te zijn<br />

aan de schadepost<strong>en</strong> die naar civiel recht zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gevorderd.<br />

Ret kan daarom gebeur<strong>en</strong>, aldus de Roge Raad in het arrest<br />

C<strong>en</strong>trale Werkgevers Risico BankiFerwerda (RR 23 juli 1946, NJ<br />

1946, 545 m.nt. DJV), dat e<strong>en</strong> aansprakelijke aan de risicodrager<br />

bepaalde post<strong>en</strong> moet voldo<strong>en</strong> die hij niet aan de b<strong>en</strong>adeelde zelf zou<br />

hebb<strong>en</strong> behoev<strong>en</strong> te vergoed<strong>en</strong>. Daarin is ge<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeling <strong>van</strong> de<br />

aansprakelijke geleg<strong>en</strong>, omdat hij in totaal niet meer verschuldigd is<br />

dan het 'civiele plafond'. Deze b<strong>en</strong>adering heeft het voordeel dat niet<br />

getwist kan word<strong>en</strong> over de 'congru<strong>en</strong>tie' <strong>van</strong> de uitkering.<br />

De Roge Raad overweegt in C<strong>en</strong>trale Werkgevers Risico BankiFerwerda<br />

nogmaals - zie voor eerdere rechtspraak hiervoor § 3.3 - dat de risicodrager<br />

niet het overgegane recht <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde uitoef<strong>en</strong>t, maar e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><br />

recht. B<strong>en</strong>adrukt wordt dat weliswaar het doel <strong>van</strong> de Ongevall<strong>en</strong>wet is<br />

het schadeloosstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde, maar dat de plicht om uit te<br />

ker<strong>en</strong> in deze wet niet afuankelijk gesteld is <strong>van</strong> het (voort)bestaan <strong>van</strong><br />

schade; de grondslag <strong>van</strong> het verhaal is daarom niet de schade <strong>van</strong> het<br />

slachtoffer, maar de gedane uitkering<strong>en</strong> op grond <strong>van</strong> de wettelijke plicht.<br />

Er is echter in zoverre e<strong>en</strong> beperking dat de verhaalsvordering (in totaal)<br />

niet meer kan bedrag<strong>en</strong> dan kort gezegd hetge<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde zelf zou<br />

hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vorder<strong>en</strong>.<br />

Ret verschil tuss<strong>en</strong> het eig<strong>en</strong> recht uit de Ongevall<strong>en</strong>wet 1921 <strong>en</strong> de subrogatie-figuur<br />

die voordi<strong>en</strong> werd toegepast is dan ook 'dat destijds, to<strong>en</strong><br />

de verhaalsvordering gegot<strong>en</strong> was in d<strong>en</strong> vorm <strong>van</strong> e<strong>en</strong> subrogatie, de<br />

Rijksverzekeringsbank kon vorder<strong>en</strong> de post<strong>en</strong>, die deel uitmaakt<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

de burgerrechtelijke schadevordering, zij het met 'het verzekerde bedrag'<br />

als gr<strong>en</strong>s <strong>van</strong> de vordering in haar geheel, terwijl thans de verhaalsvordering<br />

e<strong>en</strong> zelfstandige vordering is, die niet is beperkt tot de post<strong>en</strong> der<br />

burgerrechtelijke vordering, doch, wat haar bedrag betreft, begr<strong>en</strong>sd<br />

wordt door het totale bedrag, hetwelk door d<strong>en</strong> aansprakelijk<strong>en</strong> persoon<br />

kracht<strong>en</strong>s het geme<strong>en</strong>e recht verschuldigd is'. Ret kan daarom gebeur<strong>en</strong>,<br />

aldus de Roge Raad, dat e<strong>en</strong> aansprakelijke aan de risicodrager bepaalde<br />

kost<strong>en</strong>post<strong>en</strong> voldoet die hij niet aan de b<strong>en</strong>adeelde zelf zou hebb<strong>en</strong> behoev<strong>en</strong><br />

te vergoed<strong>en</strong>. Per saldo blijft echter de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de aansprakelijkheid.<br />

Zie over e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander uitgebreid W.J. Slagter, VR 1963, p.<br />

25-27 <strong>en</strong> N.J.P. Giltay Veth, VR 1969, p. 233-234.<br />

55

M<strong>en</strong> wake zich overig<strong>en</strong>s voor de conclusie dat zelfstandige verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

in elk opzicht 'totaalvordering<strong>en</strong>' zoud<strong>en</strong> zijn. In de<br />

eerste plaats komt het er op aan hoe de desbetreff<strong>en</strong>de wetsbepaling<br />

het verhaalsrecht omschrijft. E<strong>en</strong> ruime wettelijke omschrijving <strong>van</strong><br />

het type 'de kracht<strong>en</strong>s deze wet gemaakte kost<strong>en</strong>' maakt toepassing<br />

<strong>van</strong> het arrest mogelijk, maar e<strong>en</strong> <strong>en</strong>ge omschrijving <strong>van</strong> het type<br />

'recht op schadevergoeding t<strong>en</strong> bedrage <strong>van</strong> de (het? WvB) door hem<br />

betaalde loon' in art. 6:107a BW bijv. lijkt daarvoor ge<strong>en</strong> mogelijkheid<br />

te bied<strong>en</strong>. De werkgever kan dus niet de kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> fruitmand<br />

t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde werknemer onder zijn verhaalsrecht<br />

<strong>van</strong> art. 6: 107a BW br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. In dit opzicht neigt art. 6: 107a BW<br />

meer in de richting <strong>van</strong> het 'congru<strong>en</strong>tie'vereiste zoals dat bij subrogatie<br />

geldt.<br />

In de tweede plaats geldt ook bij zelfstandige verhaalsrecht<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

- wat ik zal noem<strong>en</strong> - 'personele congru<strong>en</strong>tie' -eis. Dit bleek in het<br />

arrest Socia Ie VerzekeringsbanklSnijders <strong>en</strong> Blok (RR 17 januari<br />

1958, NJ 1958, 80), waarin de SVB verhaal trachtte te nem<strong>en</strong> voor<br />

gedane uitkering<strong>en</strong> aan zowel e<strong>en</strong> schadevergoedingsgerechtigde nabestaande<br />

in de zin <strong>van</strong> art. 1406 BW (oud), als aan e<strong>en</strong> nabestaande<br />

die volg<strong>en</strong>s art. 1406 niet tot de kring <strong>van</strong> gerechtigd<strong>en</strong> behoorde. De<br />

Roge Raad oordeelde kort gezegd dat onder het zelfstandig verhaalsrecht<br />

aIle<strong>en</strong> uitkering<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebracht aan person<strong>en</strong> die<br />

naar burgedijk recht tot schadevergoeding gerechtigd zijn.<br />

56<br />

In deze zaak red<strong>en</strong>eerde de SVB dat nu het totaalbedrag <strong>van</strong> haar vordering<br />

het civiele plafond <strong>van</strong> de schadevergoedingsgerechtigde nabestaande<br />

niet oversteeg, de aansprakelijk<strong>en</strong> tot betaling moet<strong>en</strong> overgaan. De<br />

HR gaat niet mee in deze red<strong>en</strong>ering:<br />

'dat het eerste onderdeel, er <strong>van</strong> uitgaande dat de risicodrager kracht<strong>en</strong>s<br />

art. 95, eerste lid <strong>van</strong> de Ongevall<strong>en</strong>wet 1921 e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele vordering heeft<br />

t<strong>en</strong> bedrage <strong>van</strong> het totaal <strong>van</strong> de uitkering<strong>en</strong> kracht<strong>en</strong>s deze wet gedaan<br />

aan de nagelat<strong>en</strong> betrekking<strong>en</strong> <strong>van</strong> d<strong>en</strong> persoon die t<strong>en</strong>gevo1ge <strong>van</strong> het<br />

ongeval is overled<strong>en</strong>, betoogt dat onder dit totaal ook begrep<strong>en</strong> zijn de<br />

uitkering<strong>en</strong> gedaan aan person<strong>en</strong> wier schade kracht<strong>en</strong>s burgerlijk recht<br />

niet voor vergoeding in aanmerking komt, <strong>en</strong> dat de gr<strong>en</strong>s <strong>van</strong> het verhaa1srecht<br />

<strong>van</strong> d<strong>en</strong> risicodrager gevond<strong>en</strong> wordt door de bedrag<strong>en</strong> welke<br />

de aansprakelijke persoon kracht<strong>en</strong>s burgerlijk recht aan ieder der nagelat<strong>en</strong><br />

betrekking<strong>en</strong> verschuldigd is, op te tell<strong>en</strong>;<br />

dat dit systeem niet kan word<strong>en</strong> aanvaard, daar het er toe zou leid<strong>en</strong>, dat,<br />

in strijd met de bedoeling <strong>van</strong> d<strong>en</strong> wetgever, de aansprakelijke persoon

door d<strong>en</strong> risicodrager <strong>en</strong> de nagelat<strong>en</strong> betrekking<strong>en</strong> zou kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

aangesprok<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> hager totaal-bedrag dan waarvoor hij naar burgerlijk<br />

recht aansprakelijk is;<br />

dat immers kracht<strong>en</strong>s art. 1406 B.W. ieder der nagelat<strong>en</strong> betrekking<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> zelfstandige vordering heeft tot vergoeding <strong>van</strong> de door hemzelf geled<strong>en</strong><br />

schade <strong>en</strong> dat kracht<strong>en</strong>s het tweede lid <strong>van</strong> art. 95 op deze vordering<br />

alle<strong>en</strong> in mindering kan word<strong>en</strong> gebracht hetge<strong>en</strong> hijzelf kracht<strong>en</strong>s de<br />

Ongevall<strong>en</strong>wet 1921 heeft g<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>;<br />

dat mitsdi<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat het eerste lid <strong>van</strong> art. 95 d<strong>en</strong><br />

risicodrager verhaalsrecht<strong>en</strong> geeft voor ieder <strong>van</strong> de nagelat<strong>en</strong> betrekking<strong>en</strong><br />

afzonderlijk <strong>en</strong> dat de vraag of, <strong>en</strong> zo ja tot welk bedrag, verhaalsrecht<br />

be staat, voor ieder <strong>van</strong> h<strong>en</strong> afzonderlijk aan de wet moet word<strong>en</strong><br />

getoetst.'<br />

§ 3.5.2 Uitkering<strong>en</strong> 'die niets kost<strong>en</strong>'<br />

Is verhaal mogelijk voor uitkering<strong>en</strong> 'die niets kost<strong>en</strong>'? Gedacht kan<br />

word<strong>en</strong> aan het geval waarin het ABP (ex art. 75 Wet privatisering<br />

ABP) verhaal zoekt voor p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>uitkering<strong>en</strong> gedaan aan e<strong>en</strong> gep<strong>en</strong>sioneerde<br />

ambt<strong>en</strong>aar nadat deze door e<strong>en</strong> fout <strong>van</strong> e<strong>en</strong> ander invalide<br />

is geword<strong>en</strong>. Afwijzing <strong>van</strong> de mogelijkheid <strong>van</strong> verhaal zou hierop<br />

kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gegrond dat het ABP 'ge<strong>en</strong> schade' heeft geled<strong>en</strong><br />

door de onrechtmatige daad, omdat de uitkering toch zou moet<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> gedaan. Deze red<strong>en</strong>ering gaat er <strong>van</strong>uit dat ge<strong>en</strong> verhaal bestaat<br />

voor uitkering<strong>en</strong> die niet in e<strong>en</strong> conditio sine qua non-verband<br />

staan met de aansprakelijkheidvestig<strong>en</strong>de gebeurt<strong>en</strong>is. Bij deze conditio-b<strong>en</strong>adering<br />

zijn mijns inzi<strong>en</strong>s twee mogelijke variant<strong>en</strong> te onderscheid<strong>en</strong>:<br />

het verweer dat de verhaalzoek<strong>en</strong>de instantie ge<strong>en</strong> schade<br />

lijdt door de aansprakelijkheidvestig<strong>en</strong>de gebeurt<strong>en</strong>is <strong>en</strong> het verweer<br />

dat de uitkering ook zou zijn gedaan als de aansprakelijkheidsvestig<strong>en</strong>de<br />

gebeurt<strong>en</strong>is zich niet zou hebb<strong>en</strong> voorgedaan.<br />

De eerste variant is naar mijn idee de verkeerde. De vraag of e<strong>en</strong><br />

uitkeringsinstantie daadwerkelijk schade lijdt door het do<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

uitkering is <strong>van</strong> allerlei factor<strong>en</strong> afuankelijk, varier<strong>en</strong>d <strong>van</strong> interne<br />

bedrijfsvoering tot actuarieel verantwoorde reservering<strong>en</strong>. Neemt<br />

m<strong>en</strong> de geled<strong>en</strong> schade als uitgangspunt, dan zou bijv. teg<strong>en</strong> het verhaal<br />

<strong>van</strong> art. 6:107a BW het verweer kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gevoerd dat de<br />

werkgever in wez<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> schade lijdt door de arbeidsongeschiktheid<br />

<strong>van</strong> de werknemer, omdat deze toch al niet productief was. Maar ook<br />

in dit (uitzonderlijke) geval dat de werkgever ge<strong>en</strong> schade lijdt door<br />

57

de arbeidsongeschiktheid <strong>van</strong> de werknemer, behoort er verhaal te<br />

kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

De zinsnede 'recht op schadevergoeding t<strong>en</strong> bedrage <strong>van</strong> de (het?, WvB)<br />

door hem betaalde loon' in art. 6: 107a BW di<strong>en</strong>t daarom niet letterlijk te<br />

word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De actie uit art. 6: 107a BW betreft niet de vergoeding<br />

<strong>van</strong> door de werkgever gel ed<strong>en</strong> schade, het is e<strong>en</strong> vordering tot betaling<br />

<strong>van</strong> de kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> loondoorbetaling.<br />

En anderzijds, als de schade <strong>van</strong> de werkgever in werkelijkheid groter<br />

is dan de kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> loondoorbetaling (bijv. het inhur<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> tijdelijke,<br />

duurdere invalkracht), kan toch t<strong>en</strong> hoogste het bedrag aan<br />

kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> loondoorbetaling word<strong>en</strong> gevorderd. Met de interne factor<strong>en</strong><br />

die voor de desbetreff<strong>en</strong>de werkgever bepal<strong>en</strong> hoe groot zijn<br />

schade werkelijk is, heeft de aansprakelijke op zijn beurt weer niets<br />

te mak<strong>en</strong>.<br />

lk d<strong>en</strong>k dat m<strong>en</strong> het beter zo kan zi<strong>en</strong> dat het verhaalsrecht aanknoopt<br />

bij de aard <strong>van</strong> de uitkering. Verzekering<strong>en</strong> die beog<strong>en</strong> te<br />

bescherm<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> het verlies <strong>van</strong> inkomst<strong>en</strong> door arbeidsongeschiktheid,<br />

gev<strong>en</strong> vergoeding voor de door de b<strong>en</strong>adeelde geled<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong>sschade.<br />

De vraag of <strong>en</strong> zo ja, hoeveel de uitkering (of het ongeval)<br />

de verzekeraar of risicodrager kost, is in zoverre niet rele<strong>van</strong>t.<br />

Dat voIgt ook uit tekstuele interpretatie <strong>van</strong> art. 284 WvK <strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de<br />

wetsbepaling<strong>en</strong> die zelfstandige verhaalsrecht<strong>en</strong> in het ley<strong>en</strong><br />

roep<strong>en</strong>. Nerg<strong>en</strong>s eis<strong>en</strong> zij dat de verzekeraar of risicodrager schade<br />

lijdt door de aansprakelijkheidvestig<strong>en</strong>de gebeurt<strong>en</strong>is. Het schadevereiste<br />

is reeds opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het 'civiel plafond' <strong>en</strong> bij art. 284<br />

WvK in het vereiste <strong>van</strong> schade bij de b<strong>en</strong>adeelde.<br />

58<br />

Vgl. RR 18 februari 1994, NJ 1995, 607 m.nt. eJRB (Nederlands Bureau<br />

der Motorrijtuig<strong>verzekeraars</strong>/ABP & Van der Wal). In dit arrest,<br />

dat hierna nog aan de orde zal kom<strong>en</strong>, besliste de Roge Raad onder meer<br />

dat het verhaalsrecht <strong>van</strong> het ABP op grond <strong>van</strong> de VOA niet wordt<br />

beYnvloed door de vraag of het ABP schade heeft geled<strong>en</strong> door de uitkering.<br />

Zie ook nog HR 8 december 1938, NJ 1939, 545 m.nt. EMM<br />

(Rijksverzekeringsbank/Sch6nberger), waarin de Roge Raad bepaalde<br />

dat het verhaalsrecht <strong>van</strong> art. 95 OngevaJl<strong>en</strong>wet 192 I ge<strong>en</strong> recht op<br />

schadevergoeding is <strong>en</strong> dat dus de schadestaatprocedure daarop niet <strong>van</strong><br />

toepassing is.

Levert de tweede variant, het verweer dat de uitkering ook zou zijn<br />

gedaan als de aansprakelijkheidsvestig<strong>en</strong>de gebeurt<strong>en</strong>is zich niet zou<br />

hebb<strong>en</strong> voorgedaan, weI e<strong>en</strong> zinvolle b<strong>en</strong>adering op? In het geval<br />

waarin het ABP ouderdomsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> bejaarde betaalt <strong>en</strong> gewoon<br />

doorgaat met het betal<strong>en</strong> daar<strong>van</strong> nadat deze bejaarde door e<strong>en</strong><br />

ongeval ernstig gewond is geraakt, lijkt mij het verweer dat de uitkering<br />

ook zou zijn gedaan als de aansprakelijkheidsvestig<strong>en</strong>de gebeurt<strong>en</strong>is<br />

zich niet zou hebb<strong>en</strong> voorgedaan, inderdaadjuist. De aard<br />

<strong>van</strong> de uitkering verandert door het ongeval namelijk niet: het ouderdomsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><br />

beoogt de financiele gevolg<strong>en</strong> <strong>van</strong> ouderdom (<strong>en</strong> het<br />

daarmee gepaard gaande verlies <strong>van</strong> inkomst<strong>en</strong> uit arbeid) te onder<strong>van</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Dat doet deze uitkering na het ongeval nog steeds; e<strong>en</strong> ouderdomsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><br />

blijft e<strong>en</strong> ouderdomsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>, ook als de gep<strong>en</strong>sioneerde<br />

invalide raakt. Ook hier is dus de aard <strong>van</strong> de uitkering<br />

besliss<strong>en</strong>d.<br />

In Engeland is in dit verband de vraag aan de orde gesteld of verhaal<br />

mogelijk was voor e<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheidsuitkering, gedaan aan e<strong>en</strong><br />

langdurig werkloze die na e<strong>en</strong> ongeval arbeidsongeschikt was geword<strong>en</strong>.<br />

De uitkeringsinstantie, die voor het ongeval de werkloosheidsuitkering<br />

verzorgde <strong>en</strong> sinds het ongeval de arbeidsongeschiktheidsuitkering, wilde<br />

verhaal nem<strong>en</strong> op de aansprakelijke. Deze verweerde zich met de stelling<br />

dat de uitkeringsinstantie per saldo niet slechter was geword<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

het ongeval, omdat de b<strong>en</strong>adeelde toch ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel uitzicht had op e<strong>en</strong><br />

baan. De red<strong>en</strong>ering werd afgewez<strong>en</strong> met als argum<strong>en</strong>t dat het letsel <strong>van</strong><br />

de werkeloze om arbeid te verricht<strong>en</strong> hem niet langer beschikbaar maakt<br />

voor de arbeidsmarkt; zijn recht op werkloosheidsuitkering - waarvoor<br />

ge<strong>en</strong> verhaal mogelijk is - eindigt derhalve, <strong>en</strong> in plaats daar<strong>van</strong> krijgt<br />

hij recht op ziek<strong>en</strong>geld, waarvoor nu e<strong>en</strong>maal weI verhaal mogelijk is.<br />

Zie Hassall v. Secretary of State for social securitylPether v. same [1995]<br />

2 WLR 812 (C.A.) <strong>en</strong>, diepgaand, Lewis 1999, nr. 17.01.<br />

VoIgt m<strong>en</strong> de red<strong>en</strong>ering waarbij de aard <strong>van</strong> de uitkering c<strong>en</strong>traal<br />

staat, dan is vervolg<strong>en</strong>s ook verklaarbaar waarom niet langer verhaal<br />

mogelijk is voor e<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheidsuitkering die met het intred<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>gerechtigde leeftijd (qua b<strong>en</strong>aming of qua<br />

hoogte) wordt voortgezet. De uitkering - als die al door dezelfde<br />

verzekeraar wordt verstrekt - wordt <strong>van</strong>af die datum namelijk in de<br />

regel e<strong>en</strong> uitkering terzake <strong>van</strong> het wegvall<strong>en</strong> <strong>van</strong> inkomst<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s<br />

het bereik<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> bepaalde leeftijd.<br />

59

De Hoge Raad moest in dit verband oordel<strong>en</strong> over het verhaal <strong>van</strong> het<br />

ABP voor e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamd 'invaliditeitsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>', Zie HR 22 juni 1990,<br />

NJ 1991,760 m.nt CJHB (ABP/Baauw). Het betrof e<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheidsuitkering<br />

die werd voortgezet onder de titel 'invaliditeitsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>',<br />

ook to<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde e<strong>en</strong>maal 65 jaar geword<strong>en</strong> was. De<br />

Hoge Raad overweegt dat de rechtbank terecht had beslist dat het uitgekeerde<br />

p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> materieel neerkomt op e<strong>en</strong> ouderdomsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>: 'Aldus<br />

br<strong>en</strong>gt de rechtbank tot uitdrukking dat het in voege als voormeld<br />

herberek<strong>en</strong>de invaliditeitsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> niet strekt - zoals het invaliditeitsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><br />

voor het 65ste jaar - ter ver<strong>van</strong>ging <strong>van</strong> door invaliditeit wegvall<strong>en</strong>de<br />

arbeidsinkomst<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> tijdvak voorafgaande aan het<br />

tijdstip waarop de deelname aan het arbeidsproces weg<strong>en</strong>s ouderdom<br />

pleegt te eindig<strong>en</strong>, maar dat het hier bedoelde p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> nu juist is gerelateerd<br />

aan laatstbedoeld tijdstip. Voorts acht de rechtbank terecht <strong>van</strong><br />

belang dat voor het 65ste jaar e<strong>en</strong> verandering in de invaliditeitsgraad<br />

kan leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> wijziging <strong>van</strong> e<strong>en</strong> p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>, terwijl na het 65ste jaar<br />

het p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> niet meer door (verandering<strong>en</strong> in) de invaliditeitsgraad<br />

wordt be'invloed.'<br />

De Hoge Raad concludeert t<strong>en</strong>s lotte dat het p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> na het 65ste lev<strong>en</strong>sjaar,<br />

al blijft dit in de terminologie <strong>van</strong> de ABPW invaliditeitsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><br />

het<strong>en</strong>, de functie heeft <strong>van</strong> e<strong>en</strong> ouderdomsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>. Dat br<strong>en</strong>gt met zich,<br />

aldus de Hoge Raad, 'dat tuss<strong>en</strong> uitkering<strong>en</strong> t<strong>en</strong> titel <strong>van</strong> ( ... ) invaliditeitsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> het ongeval dat destijds tot invaliditeit heeft geleid, niet<br />

e<strong>en</strong> zodanig verb and bestaat dat die uitkering<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangemerkt<br />

als uitkering<strong>en</strong> kracht<strong>en</strong>s de voor de ambt<strong>en</strong>aar geld<strong>en</strong>de rechtspositieregeling<br />

aan deze verle<strong>en</strong>d 'ter zake <strong>van</strong> het ongeval' in de zin <strong>van</strong><br />

art. 2 lid 3 VOA'.<br />

Bedacht di<strong>en</strong>t overig<strong>en</strong>s te word<strong>en</strong> dat met de rec<strong>en</strong>te wijziging<strong>en</strong> in het<br />

sociale zekerheidsrecht voor ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate aansluiting<br />

wordt gezocht bij het 'gewone' sociale zekerheidsrecht; daar speelt het<br />

hierbedoelde probleem in mindere mate omdat W AO-uitkering<strong>en</strong> eindig<strong>en</strong><br />

met het bereik<strong>en</strong> <strong>van</strong> de 65-jarige leeftijd <strong>en</strong> dus niet ook nadi<strong>en</strong><br />

onder dezelfde noemer word<strong>en</strong> voortgezet<br />

Hoe moet in dit licht het verhaal voor nabestaand<strong>en</strong>uitkering<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

beoordeeld? Voor zover de aard <strong>van</strong> deze uitkering<strong>en</strong> is het wegnem<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> inkom<strong>en</strong>sschade door voortijdig overlijd<strong>en</strong>, dat wil zegg<strong>en</strong><br />

overlijd<strong>en</strong> voor de gebruikelijke p<strong>en</strong>sioneringsdatum, kunn<strong>en</strong><br />

zij onder het verhaalsrecht word<strong>en</strong> gebracht. Lastiger wordt het<br />

wanneer het nabestaand<strong>en</strong>p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> wordt voortgezet tot (of pas aan-<br />

60

<strong>van</strong>gt) na de datum waarop de overled<strong>en</strong>e 65 zou zijn geword<strong>en</strong>.<br />

Daarover kan m<strong>en</strong> <strong>van</strong> m<strong>en</strong>ing verschill<strong>en</strong>.<br />

De Hoge Raad heeft voor het VOA-verhaal beslist dat ook na die datum<br />

verhaal mogelijk is voor het nabestaand<strong>en</strong>p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>. Zie HR 18 februari<br />

1994, NJ 1995, 607 m.nt. CJHB (Nederlands Bureau der Motorrijtuig<strong>verzekeraars</strong>/ABP<br />

& Van der Wal): 'Voor de door het middel voorgestane<br />

beperking in het verhaalsrecht na het 65e lev<strong>en</strong>sjaar <strong>van</strong> Bakker is in<br />

het systeem <strong>van</strong> de VOA ( ... ) ge<strong>en</strong> plaats: ook mi dat tijdstip blijft sprake<br />

<strong>van</strong> door het ABP aan de weduwe gedane uitkering<strong>en</strong> ter zake <strong>van</strong> het<br />

aan Bakker overkom<strong>en</strong> ongeval op grond <strong>van</strong> di<strong>en</strong>s rechtspositieregeling,<br />

waarvoor aan het ABP e<strong>en</strong> verhaalsrecht toekomt, zonder dat de eis<br />

wordt gesteld dat het door het do <strong>en</strong> <strong>van</strong> die uitkering<strong>en</strong> schade lijdt, terwijl<br />

de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> dit verhaalsrecht aIle<strong>en</strong> wordt beperkt door de in art.<br />

3 VOA gestelde gr<strong>en</strong>s.'<br />

Blijkbaar is de Hoge Raad <strong>van</strong> m<strong>en</strong>ing dat het verhaal als zodanig mogelijk<br />

is. Dat moet - d<strong>en</strong>k ik - wederom word<strong>en</strong> teruggevoerd op de aard<br />

<strong>van</strong> de uitkering; indi<strong>en</strong> het nabestaand<strong>en</strong>p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> niet <strong>van</strong> karakter verandert<br />

op de datum waarop de overled<strong>en</strong>e 65 jaar zou zijn geword<strong>en</strong>, dan<br />

blijft het - zo versta ik de opvatting <strong>van</strong> de Hoge Raad - e<strong>en</strong> uitkering<br />

ter zake <strong>van</strong> schade door het wegvall<strong>en</strong> <strong>van</strong> het lev<strong>en</strong>sonderhoud. Maar<br />

het v<strong>en</strong>ijn schuilt in de staart: de Hoge Raad eindigt met de overweging<br />

dat de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> het verhaal slechts wordt beperkt door het 'civiele<br />

plafond'. Het verhaalsrecht knoopt altijd aan bij hetge<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde,<br />

dat is hier de nabestaande, zelf zou hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vorder<strong>en</strong>. Uit oudere<br />

rechtspraak voIgt dat het recht op vergoeding <strong>van</strong> gederfd lev<strong>en</strong>sonderhoud<br />

(thans: art. 6:108 BW) berek<strong>en</strong>d moet word<strong>en</strong> met als 'einddatum'<br />

de datum waarop de overled<strong>en</strong>e statistisch gezi<strong>en</strong> zonder tuss<strong>en</strong>komst<br />

<strong>van</strong> het ongeval zou zijn overled<strong>en</strong> (de zgn. statistische eindleeftijd). Zie<br />

HR 27 maart 1953, NJ 1953, 617. Voor bepaling <strong>van</strong> het 'civiel plafond'<br />

di<strong>en</strong><strong>en</strong> opgebouwde p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>recht<strong>en</strong> in dit verband blijkbaar buit<strong>en</strong> beschou<br />

wing te word<strong>en</strong> gelat<strong>en</strong>.<br />

Dat verklaart waarom bij overlijd<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> 35-jarige kostwinner het<br />

civiel plafond kan word<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>d met als hypothese dat de kostwinner<br />

tot zijn 65ste jaar zou hebb<strong>en</strong> gewerkt <strong>en</strong> de betaling <strong>van</strong> ouderdomsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>premies<br />

zou hebb<strong>en</strong> bekostigd. Dat bedrag komt dus in het civiel<br />

plafond terug. Deze hypothese is echter niet mogelijk wanneer e<strong>en</strong> 75jarige<br />

'kostwinner' komt te overlijd<strong>en</strong>. Zijn ouderdomsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> wordt<br />

omgezet in e<strong>en</strong> nabestaand<strong>en</strong>p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>. Is daarvoor verhaal mogelijk?<br />

Nee, zegt het Hof D<strong>en</strong> Haag 19 november 1996, VR 1997, 74, NJkort<br />

61

1997,9 (Zurich/ABP). Het Hof wijst de verhaalsvordering af omdat het<br />

p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>, ook het nabestaand<strong>en</strong>p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> voorzover dit op<strong>en</strong>valt na p<strong>en</strong>sionering,<br />

is opgebouwd uit spaarpremies die zijn afgedrag<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de<br />

het arbeidzame lev<strong>en</strong> <strong>van</strong> de gekwetste. Daarmee is het ge<strong>en</strong> ongevalsuitkering<br />

maar e<strong>en</strong> 'inverdi<strong>en</strong>d ouderdomsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>', aldus het Hof. Het<br />

nabestaand<strong>en</strong>p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>, voorzover dat na p<strong>en</strong>sionering tot uitkering komt,<br />

blijft de functie <strong>van</strong> ouderdomsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong>.<br />

Betwijfeld kan word<strong>en</strong> of ook de Hoge Raad hier in gelooft. De Hoge<br />

Raad is als gezegd <strong>van</strong> m<strong>en</strong>ing dat verhaal <strong>van</strong> reeds ingetred<strong>en</strong> nabestaand<strong>en</strong>p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><br />

ook mogelijk is voor de peri ode na de hypothetische<br />

p<strong>en</strong>sioneringsdatum. Maar hoe ziet de Hoge Raad dan de berek<strong>en</strong>ing <strong>van</strong><br />

het 'civiel plafond'? Blijkbaar moet geheel word<strong>en</strong> geabstraheerd <strong>van</strong><br />

reeds opgebouwde p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> moet bij de berek<strong>en</strong>ing <strong>van</strong><br />

dit plafond <strong>van</strong> de onwaarschijnlijke fictie word<strong>en</strong> uitgegaan dat de overled<strong>en</strong>e<br />

(door arbeid?) nog in het onderhoud <strong>van</strong> de nabestaande voorzag.<br />

Daar lijkt de Hoge Raad in het arrest Nederlands Bureau der Motorrijtuig<strong>verzekeraars</strong>lABP<br />

& Van der Wal inderdaad op aan te stur<strong>en</strong> (zie<br />

rechtsoverweging 4.2). Dit leidt ertoe, zo begrijp ik Brunner (zie zijn<br />

noot onder het arrest), dat het 'civiel plafond' moet word<strong>en</strong> afgesteld op<br />

de statistische eindleeftijd <strong>van</strong> de overled<strong>en</strong>e. Hoe ouder de overled<strong>en</strong>e,<br />

des te lager zal dit plafond zijn.<br />

3.5.3 (On)verplichte <strong>en</strong> (on)terechte uitkering<strong>en</strong><br />

Bij subrogatie <strong>van</strong> schade<strong>verzekeraars</strong> werd tot voor kort geleerd dat<br />

zij slechts ziet op verplicht gedane uitkering<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> verweer teg<strong>en</strong><br />

het verhaal <strong>van</strong> de gesubrogeerde schadeverzekeraar kon dus zijn dat<br />

in werkelijkheid ge<strong>en</strong> subrogatie plaatsvond omdat de verzekeraar<br />

niet tot uitkering verplicht was (bijv. omdat e<strong>en</strong> vervalbeding uit de<br />

polis in werking was getred<strong>en</strong>). Doet e<strong>en</strong> schadeverzekeraar uitkering<br />

'om <strong>van</strong> het gezeur af te zijn', of om de goede naam <strong>van</strong> de<br />

verzekeraar hoog te houd<strong>en</strong>, alhoewel ge<strong>en</strong> dekking bestond, dan was<br />

tot voor kort ge<strong>en</strong> verhaal mogelijk voor deze 'coulance-uitkering'.<br />

62<br />

Zie het arrest Koninklijke Pakketvaart MaatschappijlThe Liverpool and<br />

London and Globe Insurance Company (HR 10 januari 1941, NJ 1941,<br />

824 m.nt. EMM), waarin werd bepaald dat e<strong>en</strong> uitkering bov<strong>en</strong> het verzekerde<br />

belang niet 'kracht<strong>en</strong>s verzekering' is gedaan <strong>en</strong> daarom aan<br />

subrogatie in de weg staat. Vgl. ook HR 24 januari 1964, NJ 1964,465<br />

m.nt. GJS (Bedrijfsver<strong>en</strong>iging voor de TextielindustrielH<strong>en</strong>driks<strong>en</strong>).

De 'verplichtheidseis' is rec<strong>en</strong>telijk door de Roge Raad vervall<strong>en</strong><br />

verklaard. In Nationale Nederland<strong>en</strong>lWouds<strong>en</strong>d II heeft de Roge<br />

Raad namelijk beslist dat de subrogatie <strong>van</strong> art. 284 WvK ook plaatsheeft<br />

indi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> onverplichte uitkering heeft plaatsgevond<strong>en</strong>.<br />

Zie HR 7 januari 2000, RvdW 2000, 14 (Nationale Nederland<strong>en</strong>lWouds<strong>en</strong>d<br />

II), rechtsoverweging 3.3: 'Zou de verzekeraar niet word<strong>en</strong> gesubrogeerd<br />

indi<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor zover hij schade aan de verzekerde vergoedt zonder<br />

daartoe verplicht te zijn, dan zou in dit geval e<strong>en</strong> situatie blijv<strong>en</strong><br />

bestaan die art. 284 beoogt te voorkom<strong>en</strong>: de aansprakelijke zou in feite<br />

<strong>van</strong> zijn verplichting tot vergoeding <strong>van</strong> de schade tot het door de verzekeraar<br />

vergoed bed rag word<strong>en</strong> ontslag<strong>en</strong>. Dit zou voor de aansprakelijke<br />

aanleiding kunn<strong>en</strong> zijn de verschuldigdheid <strong>van</strong> de door de verzekeraar<br />

gedane uitkering te betwist<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> tot gevolg zou kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> dat<br />

de verzekeraar er<strong>van</strong> wordt weerhoud<strong>en</strong> tot uitkering over te gaan in de<br />

niet d<strong>en</strong>kbeeldige gevall<strong>en</strong> waarin onzekerheid eraver bestaat of hij<br />

kracht<strong>en</strong>s de verzekeringsovere<strong>en</strong>komst tot vergoeding <strong>van</strong> de schade is<br />

verplicht.' De Hoge Raad komt in dit arrest uitdrukkelijk terug op de<br />

rechtsopvatting uit de arrest<strong>en</strong> <strong>van</strong> 1941 <strong>en</strong> 1964. De Raad verwijst niet<br />

naar art. 7.17.2.25 NBW, dat ook subrogatie verbindt aan e<strong>en</strong> al dan niet<br />

verplichte uitkering door e<strong>en</strong> schadeverzekeraar. A-G De Vries L<strong>en</strong>tsch­<br />

Kost<strong>en</strong>se achtte overig<strong>en</strong>s anticipatie op deze bepaling prematuur; zij<br />

conc1udeerde mede daarom tot handhaving <strong>van</strong> de 'verplichtheidseis'.<br />

Het is goed dat de Roge Raad is omgegaan. In de literatuur werd<strong>en</strong><br />

al langer bezwar<strong>en</strong> geuit teg<strong>en</strong> de opvatting <strong>van</strong> de Roge Raad; zie<br />

de schrijvers g<strong>en</strong>oemd bij ScheJtema/Mijnss<strong>en</strong> 1998, p. 262. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

gold de 'verplichtheidseis' in beginsel niet bij de zelfstandige<br />

verhaalsrecht<strong>en</strong>. Dat werd althans beslist door de Roge Raad in e<strong>en</strong><br />

V 0 A -verhaal szaak.<br />

Zie HR 4 juni 1976, NJ 1977,4 m.nt. ARB (Van Geff<strong>en</strong>/Staat). In deze<br />

VOA-zaak verweert de aansprakelijke zich met de stelling dat de Staat<br />

niet verplicht was tot het do<strong>en</strong> <strong>van</strong> uitkering<strong>en</strong> aan de b<strong>en</strong>adeelde, nu er<br />

e<strong>en</strong> andere wettelijke vergoedingsregeling bestond. De HR acht dit niet<br />

<strong>van</strong> belang: ' ( ... ) omdat art. 2 Verhaalswet ongevall<strong>en</strong> ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong><br />

(VOA) aan het in dat artikel bedoelde lichaam e<strong>en</strong> recht <strong>van</strong> verhaal voor<br />

de kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> de aldaar bedoelde voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> toe k<strong>en</strong>t op grand <strong>van</strong><br />

het <strong>en</strong>kele feit dat het lichaam aan de ambt<strong>en</strong>aar kracht<strong>en</strong>s di<strong>en</strong>s rechtspositieregeling<br />

uitkering<strong>en</strong> of verstrekking<strong>en</strong> heeft verle<strong>en</strong>d; dat het<br />

63

Hof daarom terecht heeft beslist dat de rechter bij de beoordeling of het<br />

verhaalsrecht bestaat niet mag nagaan of voor het lichaam e<strong>en</strong> plicht tot<br />

uitkering bestond; dat deze regeling ook niet ( ... ) bij het huldig<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

e<strong>en</strong> voor de slachtoffers royale interpretatie der wettelijke begripp<strong>en</strong><br />

door de in art. 2 VOA bedoelde licham<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> voor de aansprakelijke<br />

persoon onaanvaardbaar resultaat leidt, omdat deg<strong>en</strong>e die vol g<strong>en</strong>s art. 2<br />

VOA wordt aangesprok<strong>en</strong> kracht<strong>en</strong>s art. 3 VOA niet gehoud<strong>en</strong> is tot<br />

betaling <strong>van</strong> e<strong>en</strong> hoger bed rag dan hij zau hebb<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> betal<strong>en</strong>, wanneer<br />

hij, bij het ontbrek<strong>en</strong> der in art. 2 bedoelde voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, door de<br />

getroff<strong>en</strong>e of door di<strong>en</strong>s nagelat<strong>en</strong> betrekking<strong>en</strong> tot schadevergoeding<br />

was aangesprok<strong>en</strong> ( ... )' .<br />

Het is e<strong>en</strong> aansprek<strong>en</strong>de gedaehte dat de aansprakelijke zieh niet kan<br />

m<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in de reehtsverhouding tuss<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong> de verzekeraar<br />

of risieodrager. In de eerste plaats appelleert het niet aan het<br />

reehtvaardigheidsgevoel om de aansprakelijke aan zijn draagplicht<br />

te lat<strong>en</strong> ontkom<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> beroep op onvolkom<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> in de reehtsverhouding<br />

tuss<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong> verzekeraar of risicodrager. De<br />

Hoge Raad hecht tereeht veel waarde aan dit argum<strong>en</strong>t in Nationale<br />

Nederland<strong>en</strong>lWouds<strong>en</strong>d II. Het zou naar mijn m<strong>en</strong>ing niet aIle<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> geld<strong>en</strong> bij sehade<strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> soeiale <strong>verzekeraars</strong>, maar<br />

bijvoorbeeld ook bij loondoorbetalingspliehtige werkgevers. In de<br />

tweede plaats is de aansprakelijke er niet sleehter aan toe in vergelijking<br />

met de situatie waarin de b<strong>en</strong>adeelde zelf schadevergoeding had<br />

geeist. Er is immers altijd het eongru<strong>en</strong>tievereiste of het eiviele plafond.<br />

Daar komt nog bij verhaal op grond <strong>van</strong> soeiale verzekeringswetgeving<br />

nog bij dat de eiviele reehter - tereeht - weinig voelt voor<br />

toetsing <strong>van</strong> de juistheid <strong>van</strong> uitkeringsbeslissing<strong>en</strong>.<br />

64<br />

Zie Rb. Zwolle 31 maart 1993, NJ 1993, 684 (ABP/Stichting Gereformeerd<br />

Hoger Beroepsonderwijs). In deze zaak verweert de aansprakelijke<br />

zich teg<strong>en</strong> het VOA-verhaal met de stelling dat de b<strong>en</strong>adeelde ge<strong>en</strong><br />

ambt<strong>en</strong>aar is in de zin <strong>van</strong> de ABPW <strong>en</strong> VOA. De Rechtbank is echter<br />

<strong>van</strong> m<strong>en</strong>ing dat de leer <strong>van</strong> de formele rechtskracht in de weg staat aan<br />

beoordeling <strong>van</strong> de juistheid <strong>van</strong> de uitkeringsbeslissing. De formele<br />

rechtskracht <strong>van</strong> de beschikking tot toek<strong>en</strong>ning door het ABP aan de<br />

b<strong>en</strong>adeelde <strong>van</strong> e<strong>en</strong> uitkering strekt zich, aldus de Rechtbank, mede uit<br />

over het verhaalsgeding <strong>van</strong> het ABP teg<strong>en</strong> de Stichting.<br />

M<strong>en</strong> zou de stelling kunn<strong>en</strong> betrekk<strong>en</strong> dat het strijdt met fundam<strong>en</strong>tele<br />

beginsel<strong>en</strong> <strong>van</strong> (administratiefrechtelijke) rechtsbescherming om de aan-

sprakelijke gebond<strong>en</strong> te acht<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> besluit waarteg<strong>en</strong> hij niet (<strong>en</strong> de<br />

b<strong>en</strong>adeelde weI!) bezwaar of beroep heeft kunn<strong>en</strong> instell<strong>en</strong>. Vgl. bijv.<br />

CRvB 15 februari 1995, AB 1995,426 <strong>en</strong> CRvB 28 november 1996, TAR<br />

1997, 23 (malus). Maar aangezi<strong>en</strong> in dit soort gevall<strong>en</strong> de rechtsbescherming<br />

<strong>van</strong> de aansprakelijke in hand<strong>en</strong> is <strong>van</strong> de civiele rechter, is <strong>van</strong><br />

strijd ge<strong>en</strong> sprake. De civiele rechter past immers de regels <strong>van</strong> het civiele<br />

aansprakelijkheidsrecht toe, hetge<strong>en</strong> oak zau zijn gebeurd wanneer niet<br />

de sociale verzekeraar of risicodrager, maar de b<strong>en</strong>adeelde zelf zau hebb<strong>en</strong><br />

geageerd.<br />

Opmerkelijk in dit verband is dat ook in ABW-verhaalszak<strong>en</strong> geldt dat<br />

de alim<strong>en</strong>tatieplichtige zich niet kan verwer<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> beroep op de onjuistheid<br />

<strong>van</strong> de beslissing <strong>van</strong> de geme<strong>en</strong>te om tot bijstandverl<strong>en</strong>ing over<br />

te gaan. Zie HR 23 februari 1996, NJ 1996, 396. De vergelijking met<br />

ABW-verhaal is treff<strong>en</strong>d: in de verhaalsprocedure mag niet de juistheid<br />

<strong>van</strong> de beslissing tot bijstandverl<strong>en</strong>ing in twijfel word<strong>en</strong> getrokk<strong>en</strong>, maar<br />

kan wei word<strong>en</strong> gediscussieerd over (de hoogte <strong>van</strong>) de onderhoudsplicht;<br />

het bijstandsverhaal mag namelijk de gr<strong>en</strong>s <strong>van</strong> de onderhoudsplicht<br />

niet te bov<strong>en</strong> gaan (art. 93 ABW). Zo is het waarschijnlijk oak bij<br />

verhaal <strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>: de uitkeringsbeslissing<br />

kan in de verhaalsprocedure niet ter discussie word<strong>en</strong> gesteld, maar er<br />

kan wei word<strong>en</strong> getwist over de hoogte <strong>van</strong>) het 'civiel plafond'.<br />

Overig<strong>en</strong>s wordt, anders dan bij het verhaalsrecht <strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>, bij het ABW-verhaal aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat het gezag<br />

<strong>van</strong> gewijsde tuss<strong>en</strong> alim<strong>en</strong>tatieplichtige <strong>en</strong> -gerechtigde zich mede uitstrekt<br />

over het verhaalsrecht <strong>van</strong> de geme<strong>en</strong>te. Zie HR 10 mei 1974, NJ<br />

1975,3 m.nt. ARB <strong>en</strong> HR 30 november 1979, NJ 1980, 134 m.nt. WHH.<br />

De argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de 'verplichtheidseis' zijn kortom overtuig<strong>en</strong>d.<br />

Als teg<strong>en</strong>argum<strong>en</strong>t kan nog word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd dat inzet <strong>van</strong> de betwisting<br />

<strong>van</strong> de juistheid <strong>van</strong> de uitkeringsbeslissing natuurlijk kan zijn<br />

dat in werkelijkheid e<strong>en</strong> andere uitkeringsinstantie (op grond <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

andere verzekeringsregeling) tot uitkering had moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat<br />

voor die uitkering ge<strong>en</strong> (wettelijk) verhaalsrecht bestaat. De aansprakelijke<br />

me<strong>en</strong>t bijv. dat het LISV ge<strong>en</strong> WAO-, maar e<strong>en</strong> WW-uitkering<br />

had moet<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>. In vergelijking met die situatie gaat de aansprakelijke<br />

er inderdaad op achteruit; gegev<strong>en</strong> de lijn <strong>van</strong> de rechtspraak<br />

moet m<strong>en</strong> de aansprakelijke in die gevall<strong>en</strong> echter toevoeg<strong>en</strong><br />

dat hij niet wordt b<strong>en</strong>adeeld, doch dat hem slechts e<strong>en</strong> voordeel ontgaat.<br />

65

§ 3.5.4 Betating <strong>van</strong> de contante of geschatte waarde<br />

In de WAO is het allang toegestaan <strong>en</strong> gebruikelijk om, zodra e<strong>en</strong><br />

'geconsolideerde toestand' is ingetred<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> 'som ine<strong>en</strong>s' <strong>van</strong> de<br />

aansprakelijke te vorder<strong>en</strong> voor de in de toekomst uit te ker<strong>en</strong> bedrag<strong>en</strong>.<br />

Op grond <strong>van</strong> art. 90 lid 2 W AO is het LISV namelijk bevoegd<br />

de contante waarde <strong>van</strong> de periodieke verstrekking<strong>en</strong> te vorder<strong>en</strong>.<br />

Consolidatie <strong>van</strong> de toe stand <strong>van</strong> de arbeidsongeschikte betek<strong>en</strong>t in dit<br />

verband dat ongeveer vaststaat welk arbeidsongeschiktheidsperc<strong>en</strong>tage<br />

de b<strong>en</strong>adeelde heeft <strong>en</strong> zal behoud<strong>en</strong>. Het intred<strong>en</strong> <strong>van</strong> de geconsolideerde<br />

toestand maakt berek<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> de gekapitaliseerde, contante waarde<br />

<strong>van</strong> de (toekomstige) uitkering<strong>en</strong> gemakkelijk.<br />

In de nieuwere wetgeving staat de hierbedoelde mogelijkheid anders<br />

verwoord. De strekking is waarschijnlijk dezelfde, zij het dat de 'afkoop'<br />

volg<strong>en</strong>s de nieuwere wetgeving slechts de (kom<strong>en</strong>de) periode<br />

<strong>van</strong> e<strong>en</strong> jaar betreft. Zie bijv. art. 49 lid 2 Wet REA: 'Het Landelijk<br />

instituut sociale verzekering<strong>en</strong> kan indi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanspraak als bedoeld<br />

in het eerste lid, wordt toegek<strong>en</strong>d in de vorm <strong>van</strong> periodieke verstrekking<strong>en</strong>,<br />

de contante waarde daar<strong>van</strong> vorder<strong>en</strong> in de vorm <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

jaarlijks vast te stell <strong>en</strong> afkoopsom die aan het Landelijk instituut sociale<br />

verzekering<strong>en</strong> wordt vergoed voor de tot ale schadelast t<strong>en</strong> gevolge<br />

<strong>van</strong> het veroorzak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de arbeidshandicap.' In art. 61 W Ajong<br />

<strong>en</strong> art. 69 W AZ zijn de woord<strong>en</strong> 'de arbeidshandicap' ver<strong>van</strong>g<strong>en</strong><br />

door 'arbeidsongeschiktheid'.<br />

Weliswaar word<strong>en</strong> de g<strong>en</strong>oemde bepaling<strong>en</strong> steevast aangeduid als wetsbepaling<strong>en</strong><br />

die de 'afkoop' <strong>van</strong> de gehele verhaalslast (dat wil zegg<strong>en</strong>:<br />

het totaal <strong>van</strong> aIle ingedi<strong>en</strong>de <strong>en</strong> naar verwachting in te di<strong>en</strong><strong>en</strong> verhaalsvordering<strong>en</strong>)<br />

mogelijk mak<strong>en</strong>, maar daartoe beperkt het werkingsbereik<br />

<strong>van</strong> deze bepaling<strong>en</strong> zich naar mijn m<strong>en</strong>ing niet. Getuige de bewoording<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> deze bepaling<strong>en</strong> ook de 'afkoop' <strong>van</strong> afzonderlijke verhaalsdossiers<br />

betreff<strong>en</strong>. Zie De Haas <strong>en</strong> Hartlief 1996, p. 6.<br />

Aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> mag word<strong>en</strong> dat het verhaalzoek<strong>en</strong>de <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>risicodragers</strong> is toegestaan om, ook als de wet dat niet uitdrukkelijk<br />

bepaalt, e<strong>en</strong> 'som ine<strong>en</strong>s' te vorder<strong>en</strong> waarin aIle toekomstige aansprak<strong>en</strong><br />

zijn verdisconteerd.<br />

66

V gl. voor de VOA HR 10 augustus 1994, NJ 1995, 58 (Gaflie/Staat <strong>en</strong><br />

ABP). Zie voorts Van Boom <strong>en</strong> Storm 1995, p. 152. Dit voigt mijns<br />

inzi<strong>en</strong>s (ook) uit (analoge) toepassing <strong>van</strong> art. 6:105 BW.<br />

Voor de verzekeraar die ex art. 284 WvK ageert, ligt de zaak gecompliceerder.<br />

V oor deze verzekeraar geldt dat hij, wanneer hij periodieke<br />

uitkering<strong>en</strong> verstrekt, striktg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> telk<strong>en</strong>male in ev<strong>en</strong>zovele<br />

vordering<strong>en</strong> gesubrogeerd wordt. Verdedigbaar is dat hij in plaats<br />

daar<strong>van</strong> het recht op e<strong>en</strong> 'som ine<strong>en</strong>s' geld<strong>en</strong>d kan mak<strong>en</strong>, nu dit in<br />

economisch opzicht - althans op voorhand beschouwd - e<strong>en</strong>zelfde<br />

waarde heeft. Anderzijds kan het in het belang zijn <strong>van</strong> de aansprakelijke<br />

om slechts tot vergoeding <strong>van</strong> de periodieke verhaalsvordering<br />

over te will<strong>en</strong> gaan, bijv. wanneer ge<strong>en</strong> verantwoorde voorspelling<br />

over de ontwikkeling <strong>van</strong> de toekomstige schade kan word<strong>en</strong><br />

gedaan. De rechter zal dan met toepassing <strong>van</strong> art. 6: 105 BW e<strong>en</strong><br />

afweging <strong>van</strong> deze conflicter<strong>en</strong>de belang<strong>en</strong> moe t<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> andere kwestie is dat bij bepaalde 'uitkering<strong>en</strong>', gedaan door<br />

de verzekeraar of risicodrager, ge<strong>en</strong> sprake is <strong>van</strong> e<strong>en</strong> uitkering in<br />

geld. Dat speelt bijv. bij verstrekking<strong>en</strong> in natura. De verstrekking<br />

zal in dat geval op waarde moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geschat. De geschatte<br />

waarde kan vervolg<strong>en</strong>s onder het verhaalsrecht word<strong>en</strong> gebracht.<br />

E<strong>en</strong> voorbeeld hier<strong>van</strong> treft m<strong>en</strong> aan in art. 65b lid 2 A WBZ <strong>en</strong> art. 83b<br />

lid 2 ZfW: 'Voorzover de geldswaarde <strong>van</strong> de in het eerste lid bedoelde<br />

verstrekking<strong>en</strong> niet kan word<strong>en</strong> vastgesteld, wordt deze bepaald op e<strong>en</strong><br />

gesehat bedrag.' Deze bepaling<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> de mogelijkheid om bij ministeriele<br />

regeling nadere regels stell<strong>en</strong>.<br />

Overig<strong>en</strong>s zou e<strong>en</strong> sehatting <strong>van</strong> verstrekking<strong>en</strong> in natura met analoge<br />

toepassing <strong>van</strong> art. 6:97 BW ook mogelijk zijn.<br />

§ 3.5.5 Belasting<strong>en</strong> <strong>en</strong> sociale premies<br />

Kan e<strong>en</strong> verzekeraar of risicodrager verhaal nem<strong>en</strong> voor afgedrag<strong>en</strong><br />

belasting<strong>en</strong> <strong>en</strong> sociale premies? Het antwoord kan word<strong>en</strong> gezocht<br />

in de vraag: zou de b<strong>en</strong>adeelde zeIf deze uitgav<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

verhal<strong>en</strong>? In § 3.4.2 werd duidelijk dat de Hoge Raad in letselsehadegevall<strong>en</strong><br />

reeds bij de berek<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> het bedrag dat de b<strong>en</strong>adeelde<br />

zelf zou hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vorder<strong>en</strong>, er<strong>van</strong> uit gaat dat de b<strong>en</strong>adeelde<br />

e<strong>en</strong> som ine<strong>en</strong>s zou hebb<strong>en</strong> gevorderd voor in de toekomst te lijd<strong>en</strong><br />

inkom<strong>en</strong>sschade. Het vervolg <strong>van</strong> de red<strong>en</strong>ering is dat e<strong>en</strong> dergelijke<br />

67

'som ine<strong>en</strong>s' onbelast is <strong>en</strong> dat om die red<strong>en</strong> de (sociale) verzekeraar<br />

ge<strong>en</strong> belasting<strong>en</strong> <strong>en</strong> premies kan vorder<strong>en</strong>. In § 3.4.2 gaf ik reeds aan<br />

dat deze oplossing voor lang niet aIle gevall<strong>en</strong> voor de hand ligt. In<br />

de gevall<strong>en</strong> daar g<strong>en</strong>oemd is naar mijn m<strong>en</strong>ing weI plaats voor verhaal<br />

<strong>van</strong> belasting<strong>en</strong> <strong>en</strong> sociale premies.<br />

In die gevall<strong>en</strong> waarin de b<strong>en</strong>adeelde zelf weI vergoeding had kunn<strong>en</strong><br />

vorder<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> bepaalde belasting- of premiepost, kan de gesubrogeerde<br />

verzekeraar of de verhaalsinstantie met e<strong>en</strong> zelfstandig<br />

verhaalsrecht deze post ook onder het verhaalsrecht br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Daarvoor<br />

is uiteraard noodzakelijk dat deze bela sting- of premiepost t<strong>en</strong><br />

laste is gebracht <strong>van</strong> de betreff<strong>en</strong>de instantie. V olg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> uitspraak<br />

<strong>van</strong> de Hoge Raad uit 1974 is daarvoor voorts nodig dat de gedane<br />

bela sting- of premieuitgave is terug te voer<strong>en</strong> op de desbetreff<strong>en</strong>de<br />

wet waar het verhaalsrecht naar verwijst.<br />

Vgl. ook HR 1 februari 1974, NJ 1974, 391 (Bedrijfsver<strong>en</strong>iging voor<br />

detailhandel <strong>en</strong> ambacht<strong>en</strong>/Visscher); daar betrof het niet het het probleem<br />

<strong>van</strong> het 'civiel plafond', maar de vraag of e<strong>en</strong> bedrijfsver<strong>en</strong>iging<br />

met e<strong>en</strong> beroep op het verhaalsrecht <strong>van</strong> art. 52a Zw ook verhaal kon<br />

nem<strong>en</strong> voor afgedrag<strong>en</strong> premies AKW <strong>en</strong> A WBZ. De Hoge Raad wees<br />

dit af, nu afdracht <strong>van</strong> dergelijke premies niet 'kracht<strong>en</strong>s deze wet gemaakte<br />

kost<strong>en</strong>' als bedoeld in art. 52a Zw betrof. Betaling <strong>van</strong> dergelijke<br />

premies door de uitkeringsinstantie is namelijk gebaseerd op (thans:) art.<br />

6 <strong>en</strong> 8 Wet op de loonbelasting 1964 (jo. art. 11 Uitvoeringsbesluit loonbelasting<br />

1965) <strong>en</strong> art. 3a CSV.<br />

§ 3.6 Bijkom<strong>en</strong>de recht<strong>en</strong> jeg<strong>en</strong>s de aansprakelijke<br />

§ 3.6.1 De scho<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde (II): nev<strong>en</strong>- <strong>en</strong><br />

voorrecht<strong>en</strong><br />

Betreft de aansprakelijkheid schade die onder de verplichte verzekeringsdekking<br />

<strong>van</strong> de WAM valt, dan heeft de verzekeraar of risicodrager<br />

naast de aansprakelijke persoon nog de WAM-verzekeraar<br />

als debiteur. De verzekeraar of risicodrager die e<strong>en</strong> gesubrogeerd of<br />

zelfstandig verhaalsrecht toekomt, is 'b<strong>en</strong>adeelde' in de zin <strong>van</strong> art.<br />

1 WAM. Daarom komt hem de 'action directe' <strong>van</strong> art. 6 WAM toe,<br />

uiteraard indi<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor zover de verzekerde aansprakelijk is. De<br />

68

'action directe' is in die zin namelijk e<strong>en</strong> 'nev<strong>en</strong>recht' <strong>van</strong> de verhaaIsvordering<br />

jeg<strong>en</strong>s de aansprakelijke.<br />

Zie Rb. Rotterdam 19 apri11974, NJ 1975,515 (Provinciale Verzekering<br />

Maatschappij/Haasnoot/Bedrijfsver<strong>en</strong>iging voor de Hav<strong>en</strong>), HR 7 november<br />

1975, NJ 1976,332 m.nt. ARB (Algeme<strong>en</strong> Ziek<strong>en</strong>fonds 's-Hertog<strong>en</strong>bosch<br />

e.o.lNationale Nederland<strong>en</strong>) <strong>en</strong> HR 10 augustus 1994, NJ<br />

1995,58 (GafJic/Staat <strong>en</strong> ABP). Zie ook De Bosch Kemper 1995, § 28.<br />

Het omgekeerde standpunt dat (wettelijk) uitgeslot<strong>en</strong> aansprakelijkheid<br />

herleeft indi<strong>en</strong> de veroorzaker e<strong>en</strong> W AM-verzekering aan zijn zijde<br />

heeft, kan naar geld<strong>en</strong>d recht niet als juist word<strong>en</strong> aanvaard. Aldus HR<br />

6 mei 1983, NJ 1983, 584 m.nt. FHJM (Delta Lloyd Schadeverzekering/Ziek<strong>en</strong>fonds<br />

Rijnstreek).<br />

Als sequeel <strong>van</strong> de 'action directe' kan het verhaaIsrecht in voorkom<strong>en</strong>de<br />

gevall<strong>en</strong> ook word<strong>en</strong> uitgeoef<strong>en</strong>d jeg<strong>en</strong>s het Waarborgfonds<br />

motorverkeer.<br />

De inhoud <strong>en</strong> om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de aanspraak <strong>van</strong> de verhaalzoek<strong>en</strong>de<br />

verzekeraar of risicodrager jeg<strong>en</strong>s de WAM-verzekeraar (of het<br />

Waarborgfonds) kan overig<strong>en</strong>s - dat werd hiervoor in § 3.4.4 aJ duidelijk<br />

- anders zijn dan de vordering zoals de b<strong>en</strong>adeelde die geld<strong>en</strong>d<br />

zou hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.<br />

Van de voorrecht<strong>en</strong> die mogeJijk rele<strong>van</strong>t kunn<strong>en</strong> zijn, neemt art.<br />

3:287 BW e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale plaats in. Dit artikelluidt als voIgt: 'De vordering<br />

tot vergoeding <strong>van</strong> schade is bevoorrecht op de vordering die<br />

de schuld<strong>en</strong>aar uit hoofde <strong>van</strong> verzekering <strong>van</strong> zijn aansprakelijkheid<br />

op de verzekeraar mocht hebb<strong>en</strong>, voor zover deze vordering de verplichting<br />

tot vergoeding <strong>van</strong> deze schade betreft.' Uit lid 2 voIgt dat<br />

het voorrecht gaat bov<strong>en</strong> aIle andere recht<strong>en</strong> <strong>van</strong> derd<strong>en</strong> op de vorderingjeg<strong>en</strong>s<br />

de aansprakelijkheidsverzekeraar. Art. 3:287 BW heeft<br />

vooral betek<strong>en</strong>is voor die gevall<strong>en</strong> waarin ge<strong>en</strong> WAM-dekking bestaat,<br />

dus met name in aansprakelijkheidskwesties waarbij ge<strong>en</strong> gemotoriseerde<br />

aansprakelijke betrokk<strong>en</strong> is.<br />

E<strong>en</strong> voorbeeld <strong>van</strong> de werking <strong>van</strong> art. 3:287 BW. De fiets<strong>en</strong>de werknemer<br />

A moet op weg naar zijn werk uitwijk<strong>en</strong> voor de hond <strong>van</strong> B, die<br />

plotseling de weg overr<strong>en</strong>t. A botst teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> boom <strong>en</strong> heeft ernstig<br />

hoofdletsel. Hij kan e<strong>en</strong> half jaar lang zijn werkzaamhed<strong>en</strong> voor werkgever<br />

C niet verricht<strong>en</strong>. C betaalt gedur<strong>en</strong>de die peri ode op grond <strong>van</strong><br />

69

art. 7:629 BW 70% <strong>van</strong> het loon aan A door. B, die teg<strong>en</strong> wettelijke<br />

aansprakelijkheid is verzekerd bij verzekeringsmaatschappij X, failleert<br />

daags na het ongeval. Werkgever C wil de kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> loondoorbetaling<br />

op B verhal<strong>en</strong>, <strong>en</strong> weI op grond <strong>van</strong> art. 6: 107a lid 2 BW jo. art. 6: 179<br />

BW (bezittersaansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dier<strong>en</strong>).<br />

Het faillissem<strong>en</strong>t <strong>van</strong> B deert C niet, in dier voege dat hij met e<strong>en</strong> beroep<br />

op art. 3:287 BW e<strong>en</strong> voorrecht kan uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> op de vordering die B<br />

naar aanleiding <strong>van</strong> de aansprakelijkheidvestig<strong>en</strong>de gebeurt<strong>en</strong>is heeft gekreg<strong>en</strong><br />

jeg<strong>en</strong>s X. B moet (hoogstwaarschijnlijk) weI del<strong>en</strong> in de faillissem<strong>en</strong>tskost<strong>en</strong>.<br />

Zie nader over werking <strong>en</strong> werkingsbereik <strong>van</strong> art. 3:287 BW K.W. Brevet<br />

<strong>en</strong> C.W.M. Lieverse, in: Verzekering <strong>en</strong> faillissem<strong>en</strong>t, Zwolle:<br />

W.E.J .Tje<strong>en</strong>k Willink 1996 (preadviez<strong>en</strong> Ver<strong>en</strong>iging voor verzekeringswet<strong>en</strong>schap),<br />

p. 9 e.v.<br />

Dat art. 3:287 BW kan word<strong>en</strong> ingeroep<strong>en</strong> door de gesubrogeerde<br />

verzekeraar, voIgt uit art. 6: 142 BW. Het voorrecht gaat met subrogatie<br />

mee over op de verzekeraar. V gl. HR 19 juni 1998, NJ 1999,<br />

533 (Hollandse ScheepshypotheekbankiLISV). Naar geld<strong>en</strong>d recht<br />

kan voorts word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat het voorrecht ook kleeft aan het<br />

zelfstandig verhaalsrecht. Weliswaar kunn<strong>en</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>risicodragers</strong> striktg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> beroep do<strong>en</strong> op de rechtsovergang<br />

<strong>van</strong> art. 6:142 BW, maar nu zij ook geld<strong>en</strong> als 'b<strong>en</strong>adeeld<strong>en</strong>' in de<br />

zin <strong>van</strong> de W AM is er veel voor te zegg<strong>en</strong> hier e<strong>en</strong>zelfde ruime b<strong>en</strong>adering<br />

te kiez<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> andere opvatting zou bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> tot het vreemde resultaat lei d<strong>en</strong> dat<br />

het recht op de verzekeringsp<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> niet t<strong>en</strong> goede zou kom<strong>en</strong> aan de<br />

gezam<strong>en</strong>lijke crediteur<strong>en</strong> wanneer de b<strong>en</strong>adeelde e<strong>en</strong> particuliere ziektekost<strong>en</strong>verzekering<br />

zou hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> weI wanneer hij verplicht ziek<strong>en</strong>fondsverzekerde<br />

was. Dat zijn, zo lijkt mij, toch toevallige omstandighed<strong>en</strong><br />

waar de crediteur<strong>en</strong> <strong>van</strong> de aansprakelijke helemaal niets mee te mak<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong>.<br />

Het voorgaande neemt overig<strong>en</strong>s niet weg dat betwijfeld kan word<strong>en</strong><br />

of het w<strong>en</strong>selijk is dat <strong>verzekeraars</strong>, sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong><br />

e<strong>en</strong> beroep toekomt op het voorrecht <strong>van</strong> art. 3:287 BW. Het ligt<br />

namelijk niet zonder meer voor de hand om de slachtofferbescherm<strong>en</strong><br />

de functie <strong>van</strong> dit voorrecht ook te do <strong>en</strong> uitstrekk<strong>en</strong> tot ander<strong>en</strong><br />

70

dan de b<strong>en</strong>adeelde zelf. Zie daarover meer uitgebreid Van Boom<br />

2000, p. 195-197.<br />

§ 3.6.2 Recht op wettelijke r<strong>en</strong>te<br />

Wettelijke r<strong>en</strong>te over e<strong>en</strong> geldsom is slechts verschuldigd over de periode<br />

dat de debiteur in verzuim is geweest (art. 6: 119 BW). Hoofdregel<br />

is dat verzuim slechts intreedt indi<strong>en</strong> de crediteur e<strong>en</strong> schriftelijke ingebrekestelling<br />

heeft verzond<strong>en</strong> aan de debiteur waarin e<strong>en</strong> redelijke<br />

termijn voor nakoming is g<strong>en</strong>oemd <strong>en</strong> deze termijn ongebruikt is verstrek<strong>en</strong><br />

(art. 6:82 BW). Maar de b<strong>en</strong>adeelde met e<strong>en</strong> wettelijke schadevergoedingsvordering<br />

komt in de regel e<strong>en</strong> beroep toe op art. 6:83<br />

sub b BW, zodat het verzuim <strong>van</strong> rechtswege intreedt <strong>en</strong> de wettelijke<br />

r<strong>en</strong>te over de schadevergoeding 'terstond' begint 'te lop<strong>en</strong>' .<br />

Dat lijkt e<strong>en</strong> handzame regel, maar hij noodzaakt weI tot beantwoording<br />

<strong>van</strong> de vraag wanneer de schadevergoedingsverbint<strong>en</strong>is opeisbaar wordt.<br />

Dat hangt in grote mate af <strong>van</strong> de wijze <strong>van</strong> schadeberek<strong>en</strong>ing. Bij abstracte<br />

schadeberek<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> zaakschade wordt de schade bijv. geacht<br />

te zijn geled<strong>en</strong> op het mom<strong>en</strong>t waarop de gebeurt<strong>en</strong>is zich voordoet die<br />

tot aansprakeJijkheid aanleiding geeft. Zie ParI. Gesch. Boek 6, bIz. 475.<br />

Wordt inkom<strong>en</strong>sschade per maand berek<strong>en</strong>d, dan zal steeds per maand<br />

opeisbaarheid ontstaan. Doet m<strong>en</strong> de (toekomstige) inkom<strong>en</strong>sschade<br />

echter af met e<strong>en</strong> 'som ine<strong>en</strong>s', dan moet e<strong>en</strong> opeisbaarheidsmom<strong>en</strong>t<br />

word<strong>en</strong> 'geprikt'. Onzeker is welk mom<strong>en</strong>t hier besliss<strong>en</strong>d is. Zie nader<br />

C.J.M. Klaass<strong>en</strong>, in: Het mom<strong>en</strong>t <strong>van</strong> ontstaan <strong>van</strong> schade, preadviez<strong>en</strong><br />

VBR 1998, Lelystad: Vermande 1998, p. 14 e.v.<br />

Hoe is het nu gesteld met het verhaalsrecht <strong>van</strong> <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>?<br />

Valt het verhaalsrecht ook binn<strong>en</strong> het werkingsbereik <strong>van</strong><br />

art. 6:83 sub b BW, of moet<strong>en</strong> <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> eerst<br />

ingebrekestelling<strong>en</strong> aan de aansprakelijke stur<strong>en</strong> voordat <strong>en</strong>ig recht<br />

op wettelijke r<strong>en</strong>te ontstaat? De weinige (lagere) rechtspraak is verdeeld.<br />

Soms wordt geoordeeld dat e<strong>en</strong> zelfstandig verhaalsrecht <strong>van</strong><br />

e<strong>en</strong> sociale verzekeraar niet kan word<strong>en</strong> geacht voort te vloei<strong>en</strong> uit<br />

de onrechtmatige daad. Zie Hof Arnhem 26 maart 1996, VR 1997,<br />

133. Dit zou betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat de sociale verzekeraar de aansprakelijke<br />

eerst ingebreke di<strong>en</strong>t te stell<strong>en</strong> alvor<strong>en</strong>s recht op vergoeding <strong>van</strong> r<strong>en</strong>teschade<br />

ontstaat. Ik b<strong>en</strong> er aan de <strong>en</strong>e kant niet <strong>van</strong> overtuigd dat dit<br />

in overe<strong>en</strong>stemming is met de ratio <strong>van</strong> art. 6:83 sub b BW. De aan-<br />

71

sprakelijke wordt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> niet slechter <strong>van</strong> het verzuim <strong>van</strong> rechtswege,<br />

omdat de b<strong>en</strong>adeelde zelf daar ook recht op zou kunn<strong>en</strong> do <strong>en</strong><br />

geld<strong>en</strong>.<br />

V gl. Van Boom 1999b, p. 112. Zie ook Hof D<strong>en</strong> Haag 18 april 1995, VR<br />

1996, 23 (inhoud<strong>en</strong>de dat art. 6:83 sub b BW rechtstreeks toepasselijk is<br />

op het verhaalsrecht <strong>van</strong> art. 83b ZfW).<br />

Maar aan de andere kant kan ook word<strong>en</strong> gezegd dat, nu het verhaalsrecht<br />

<strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> strikt g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

ge<strong>en</strong> recht op schadevergoeding is, maar integ<strong>en</strong>deel e<strong>en</strong> recht op<br />

verhaal <strong>van</strong> gemaakte kost<strong>en</strong> (zie nader § 3.5.2), er ge<strong>en</strong> grond bestaat<br />

voor toepassing <strong>van</strong> art. 6:83 sub b BW. Zie over deze teg<strong>en</strong>strijdige<br />

uitgangspunt<strong>en</strong> ook de verjaringsperikel<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> in<br />

§ 3.8.3.<br />

Wat betreft de particuliere schadeverzekeraar: deze wordt gesubrogeerd<br />

in de recht<strong>en</strong> <strong>van</strong> de verzekerde <strong>en</strong> hem komt dus niet meer<br />

of anders toe dan de verzekerde. Als die e<strong>en</strong> delictuele of contractuele<br />

schadevergoedingsvordering heeft, dan geldt art. 6:83 sub b BW ook<br />

t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> de verzekeraar, mits deze de r<strong>en</strong>te schade ook werkelijk<br />

aan de verzekerde heeft vergoed. Vanaf het mom<strong>en</strong>t <strong>van</strong> subrogatie<br />

valt de aldus sam<strong>en</strong>gestelde vordering echter in het vermog<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de verzekeraar, <strong>en</strong> <strong>van</strong>af dat mom<strong>en</strong>t kan slechts wettelijke r<strong>en</strong>te<br />

lop<strong>en</strong> over deze vordering ais in de verhouding tuss<strong>en</strong> verzekeraar<br />

<strong>en</strong> aansprakelijke voldaan is aan de vereist<strong>en</strong> <strong>van</strong> het verzuim. Zie<br />

Mon. Nieuw BW B-44 (Van Marwijk Kooy), bIz. 8. V gl. Asser/Clausing/Wansink,<br />

nr. 323. De vraag rijst of de gesubrogeerde vordering<br />

voor wat betreft de r<strong>en</strong>tederving na rechtsovergang voortvloeit uit<br />

onrechtmatige daad of wanprestatie als bedoeld in art. 6:83 sub b<br />

BW. Dat is aIle<strong>en</strong> zo als m<strong>en</strong> wil aannem<strong>en</strong> dat de positie <strong>van</strong> de<br />

gesubrogeerde verzekeraar werkelijk dezelfde is als die <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

verzekerde. Dat lijkt niet het geval te zijn, nu de betreff<strong>en</strong>de<br />

r<strong>en</strong>teschade niet <strong>van</strong> oorsprong door de verzekerde zelf is geled<strong>en</strong>.<br />

Anderzijds is het zo dat, als m<strong>en</strong> de wettelijke r<strong>en</strong>te berek<strong>en</strong>t over de<br />

oorspronkelijk aan de verzekerde verschuldigde hoofdvordering (in<br />

te gaan op de dag waarop de verzekeringsp<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgekeerd),<br />

de aansprakelijke persoon er niet op achteruit gaat: zijn positie<br />

verslechtert niet door de rechtsovergang <strong>van</strong> de hoofdvordering<br />

op de verzekeraar. Dat zou ervoor kunn<strong>en</strong> pleit<strong>en</strong> om de (gesubrogeerde)<br />

vordering <strong>van</strong> de schadeverzekeraar ook te beschouw<strong>en</strong> als<br />

72

e<strong>en</strong> 'verbint<strong>en</strong>is (die) voortvloeit uit onrechtmatige daad' als bedoeld<br />

in art. 6:83 sub b BW.<br />

§ 3.6.3 Vergoeding <strong>van</strong> incassokost<strong>en</strong><br />

E<strong>en</strong> verhaalsrecht verplicht de aansprakelijke tot betaling <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

gelds om. Aan elke geldvordering kleeft het 'nev<strong>en</strong>recht' <strong>van</strong> art. 6:96<br />

lid 2 onder c BW: het recht om me de vergoeding te vorder<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

redelijke kost<strong>en</strong> ter verkrijging <strong>van</strong> voldo<strong>en</strong>ing buit<strong>en</strong> rechte. Zie HR<br />

5 december 1997, NJ 1998, 400 (Terminus/ZAO). De Hoge Raad<br />

oordeelde in dit arrest - terecht - dat elke crediteur <strong>van</strong> e<strong>en</strong> vordering<br />

die niet wordt voldaan, het recht uit art. 6:96 lid 2 sub c BW heeft.<br />

Dat geldt dus ook voor verhaalsrecht<strong>en</strong>, ongeacht of ze zelfstandig<br />

zijn of op subrogatie berust<strong>en</strong>.<br />

Anders nog (voor het verhaal <strong>van</strong> art. 6:107a BW): Kamerstukk<strong>en</strong> I<br />

1995/96, 24 326, nr. 119b, p. 3 (memorie <strong>van</strong> antwoord Eerste Kamer<br />

terzake invoeging art. 6: 107a BW), Jans<strong>en</strong> 1997, p. 158 <strong>en</strong> Kremer 1996,<br />

p. 95. De discussie hierover moet - d<strong>en</strong>k ik - als geslot<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beschouwd.<br />

Wei heeft Kremer er terecht op gewez<strong>en</strong> dat verhaalbaarheid<br />

<strong>van</strong> kost<strong>en</strong> als bedoeld in art. 6:96 lid 2 sub c BW per saldo leidt tot e<strong>en</strong><br />

grotere aansprakelijkheidslast, wanneer m<strong>en</strong> bijv. bij 1etselschade de huidige<br />

situatie vergelijkt met die waarin slechts e<strong>en</strong> persoon (de b<strong>en</strong>adeelde)<br />

schadevergoeding <strong>van</strong> zijn gehele schade vordert. In werkelijkheid<br />

wordt zijn schade namelijk (gedeeltelijk) verplaatst naar allerlei (sociale)<br />

<strong>verzekeraars</strong>, die bij de uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> hun verhaalsrecht<strong>en</strong> elk afzonderlijk<br />

e<strong>en</strong> beroep do<strong>en</strong> op art. 6:96 lid 2 sub c BW. En daar kunn<strong>en</strong> we<br />

inmiddels de kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> administratieve afhandeling <strong>van</strong> betaling aan<br />

toevoeg<strong>en</strong>. Zie HR 16 oktober 1998, NJ 1999, 196 m.nt. ARB<br />

(Amev/Staat). Al deze kost<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> in verhouding hoger zijn dan wanneer<br />

alle schadevergoedingsvordering<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> hand bij de b<strong>en</strong>adeelde<br />

zoud<strong>en</strong> zijn geb1ev<strong>en</strong>. Hartlief <strong>en</strong> Tjittes 1999, p. 84, <strong>en</strong> S.D. Lind<strong>en</strong>bergh,<br />

A&V 1999, p. 108, onderschrijv<strong>en</strong> het pleidooi <strong>van</strong> Kremer om<br />

tot begr<strong>en</strong>zing te kom<strong>en</strong>.<br />

De uitspraak in de zaak Terminus/ZAO lijkt haaks te staan op het<br />

arrest Nederlands Bureau der Motorrijtuig<strong>verzekeraars</strong>/ABP & Van<br />

der Wal (HR 18 februari 1994, NJ 1995,607 m.nt. CJHB) waarin de<br />

Hoge Raad besliste dat buit<strong>en</strong>gerechtelijke kost<strong>en</strong> niet als kost<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

73

de voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in de zin <strong>van</strong> art. 2 lid 1 VOA kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beschouwd.<br />

Het Hof had in deze zaak geoordeeld dat buit<strong>en</strong>gerechtelijke kost<strong>en</strong><br />

kracht<strong>en</strong>s art. 2 VOA voor vergoeding in aanmerking kom<strong>en</strong>. Dat oordeel<br />

is volg<strong>en</strong>s de Hoge Raad onjuist, aangezi<strong>en</strong> het niet betreft 'de kost<strong>en</strong><br />

( ... ) <strong>van</strong> de verle<strong>en</strong>de uitkering<strong>en</strong> of verstrekking<strong>en</strong>. ( ... ) Nu de kost<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> bedoelde uitkering<strong>en</strong> of verstrekking<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verhaald<br />

wnder dat vereist is dat het verhal<strong>en</strong>d lichaam schade of nadeel heeft<br />

geled<strong>en</strong>, br<strong>en</strong>gt daarteg<strong>en</strong>over de redelijkheid niet mee dat het verhaalsrecht<br />

zou behor<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> uitgebreid tot de met het uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>van</strong> dat<br />

recht gepaard gaande buit<strong>en</strong>gerechtelijke kost<strong>en</strong>'.<br />

Hoe kunn<strong>en</strong> deze twee uiterst<strong>en</strong> met elkaar word<strong>en</strong> ver<strong>en</strong>igd? M<strong>en</strong><br />

kan het arrest zo begrijp<strong>en</strong> dat bij verhaal kracht<strong>en</strong>s de VOA nooit<br />

grond is voor vergoeding <strong>van</strong> buit<strong>en</strong>gerechtelijke kost<strong>en</strong>. Zou de<br />

Hoge Raad dat hebb<strong>en</strong> bedoeld (<strong>en</strong> daar heeft het veel <strong>van</strong> weg), dan<br />

is het arrest niet te ver<strong>en</strong>ig<strong>en</strong> met het hiervoor geschetste stelsel <strong>van</strong><br />

art. 6:96 BW. E<strong>en</strong> andere, maar minder waarschijnlijke interpretatie<br />

is dat de Hoge Raad heeft will<strong>en</strong> besliss<strong>en</strong> dat ook bij het VOA-verhaal<br />

de mogelijkheid be staat om op grond <strong>van</strong> art. 6:96 lid 2 sub c<br />

BW vergoeding <strong>van</strong> buit<strong>en</strong>gerechtelijke kost<strong>en</strong> te vorder<strong>en</strong>, maar niet<br />

met e<strong>en</strong> beroep op art. 2 VOA. Gezi<strong>en</strong> de bewoording<strong>en</strong> <strong>van</strong> het arrest<br />

lijkt mij dit uiterst onwaarschijnlijk. Zie over e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander, met nadere<br />

verwijzing<strong>en</strong>: Van Boom <strong>en</strong> Storm 1995, p. 152. Ik houd het er<br />

voorlopig op dat het arrest Nederfands Bureau der Motorrijtuig<strong>verzekeraars</strong>lABP<br />

& Van der Waf ge<strong>en</strong> navolging verdi<strong>en</strong>t <strong>en</strong> zo <strong>en</strong>g<br />

mogelijk moet word<strong>en</strong> geYnterpreteerd (dat wil zegg<strong>en</strong> dat het alle<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> toepassing is op het VOA-verhaalsrecht). V gl. hierover S.D. Lind<strong>en</strong>bergh,<br />

A&V 1999, p. 107.<br />

Teg<strong>en</strong> vergoedbaarheid <strong>van</strong> de kost<strong>en</strong> als bedoeld in art. 6:96 lid<br />

2 onder b BW (kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> vaststelling <strong>van</strong> schade <strong>en</strong> aansprakelijkheid)<br />

zou nog kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingebracht dat e<strong>en</strong> sociale verzekeraar<br />

of risicodrager ge<strong>en</strong> recht op schadevergoeding als bedoeld in art.<br />

6.1.10 geld<strong>en</strong>d maakt, maar juist zijn eig<strong>en</strong> verhaalsrecht. Zie aldus<br />

Kremer 1996, p. 94. Gezi<strong>en</strong> de arrest<strong>en</strong> TerminuslZAO (HR 5 december<br />

1997, NJ 1998,400), waarin aan elke crediteur het recht uit art.<br />

6:96 lid 2 sub c BW werd toegek<strong>en</strong>d, <strong>en</strong> AmevlStaat (HR 16 oktober<br />

1998, NJ 1999, 196 m.nt. ARB), waarin de Hoge Raad ook interne<br />

kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> o.m. boeking <strong>van</strong> de verschuldigde betaling verhaalbaar<br />

74

achtte, zou het mij niet verbaz<strong>en</strong> wanneer de Hoge Raad art. 6:96 BW<br />

volledig <strong>van</strong> toepassing zou acht<strong>en</strong> op zelfstandige verhaalsrecht<strong>en</strong>.<br />

Dat zou naar mijn m<strong>en</strong>ing ook geheel strok<strong>en</strong> met het verhaal kracht<strong>en</strong>s<br />

subrogatie: de gesubrogeerde verzekeraar komt naar mijn overtuiging<br />

als rechtsopvolger <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde e<strong>en</strong> beroep toe op aIle<br />

in art. 6:96 BW g<strong>en</strong>oemde verhaalsgrond<strong>en</strong>. V gl. Hof Amsterdam 17<br />

maart 1994, A& V 1994/3, p. 83. In de verzekeringsrechtelijke literatuUf<br />

ziet m<strong>en</strong> niettemin nog met <strong>en</strong>ige regelmaat de stelling verkondigd<br />

dat het verhaal <strong>van</strong> taxatie- <strong>en</strong> expertisekost<strong>en</strong> door <strong>verzekeraars</strong><br />

niet mogelijk zou zijn. Zie daarover Kremer 1994, p. 62-63.<br />

Die stelling lijkt mij in het licht <strong>van</strong> art. 6:96 BW, het leerstuk <strong>van</strong><br />

de subrogatie <strong>en</strong> de rechtspraak <strong>van</strong> de Hoge Raad onjuist.<br />

§ 3.7 Immuniteit voor veI'haal<br />

§ 3.7.1 1nleiding<br />

E<strong>en</strong> verzekeraar of risicodrager die schade heeft vergoed aan de b<strong>en</strong>adeelde<br />

<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s zijn verhaalsrecht wil uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de<br />

aansprakelijke, kan stuit<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> bijzondere (rechts)verhouding tuss<strong>en</strong><br />

aansprakelijke <strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde. Die bijzondere verhouding lean ertoe<br />

leid<strong>en</strong> dat de b<strong>en</strong>adeelde zelf 'het niet in zijn hoofd zou hebb<strong>en</strong><br />

gehaald' om de aansprakelijke tot schadevergoeding aan te sprek<strong>en</strong>.<br />

Gedacht kan word<strong>en</strong> aan familie-, vri<strong>en</strong>dschaps- <strong>en</strong> arbeidsverhouding<strong>en</strong>;<br />

het verhaal <strong>van</strong> de verzekeraar of risicodrager kan daar ongew<strong>en</strong>ste<br />

druk op uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Dit Ie vert e<strong>en</strong> affectie-, vri<strong>en</strong>dschaps- of 'arbeidsrust' -argum<strong>en</strong>t<br />

op teg<strong>en</strong> verhaal. Er kan ook (of tegelijkertijd) sprake zijn <strong>van</strong> meer<br />

financieel getinte argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> verhaal. Verhaal op e<strong>en</strong> persoon<br />

die tev<strong>en</strong>s (gedeeltelijk) de premies betaalt voor de desbetreff<strong>en</strong>de<br />

verzekering, of die deel uitmaakt <strong>van</strong> de kring <strong>van</strong> meebetal<strong>en</strong>de person<strong>en</strong><br />

(bijv. 'de onderneming'), lijkt in beginsel- <strong>en</strong> met uitzondering<br />

<strong>van</strong> die gevaJl<strong>en</strong> waarin de schade door opzet of bewuste roekeloosheid<br />

is toegebracht - niet w<strong>en</strong>selijk. Dit argum<strong>en</strong>t heeft bijv. e<strong>en</strong><br />

rol gespeeJd bij de onmogelijkheid <strong>van</strong> verhaal op de werkgever <strong>en</strong><br />

collega's bij bepaalde sociale verzekeringswetgeving. Ik kom daar<br />

nog op terug.<br />

E<strong>en</strong> ander financieel getint argum<strong>en</strong>t teg<strong>en</strong> verhaal speelt e<strong>en</strong> rol<br />

in die gevall<strong>en</strong> waarin de (rechts)verhouding tuss<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde zo-<br />

75

danig is dat de financiele gevolg<strong>en</strong> <strong>van</strong> het verhaal op de aansprakelijke<br />

direct of indirect (mede) word<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong> door de b<strong>en</strong>adeelde.<br />

Gedacht kan bijv. word<strong>en</strong> aan gezinsverhouding<strong>en</strong>, <strong>en</strong> in bepaalde<br />

opzicht<strong>en</strong> ook aan verhouding<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> rondom rechtsperson<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> person<strong>en</strong>v<strong>en</strong>nootschapp<strong>en</strong>. Is e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>mans-BV verzekerd teg<strong>en</strong><br />

brandschade, dan kan het in strijd kom<strong>en</strong> met de strekking <strong>van</strong> de<br />

verzekeringsovere<strong>en</strong>komst om verhaal te nem<strong>en</strong> op de bestuurder/<strong>en</strong>ig<br />

aandeelhouder aan wi<strong>en</strong>s schuld het uitbrek<strong>en</strong> <strong>van</strong> brand is<br />

te wijt<strong>en</strong>. Per saldo kan hij immers in economisch opzicht volledig<br />

word<strong>en</strong> gei"d<strong>en</strong>tificeerd met de verzekerde rechtspersoon.<br />

Zie voor e<strong>en</strong> toepassing <strong>van</strong> dit argum<strong>en</strong>t (bij verhaa1 in gezinsverband)<br />

bijv. HR 6 mei 1983, NJ 1983, 584 m.nt. FHJM (Delta Lloyd Schadeverzekering/Ziek<strong>en</strong>fonds<br />

Rijnstreek). Zie nader Van Boom <strong>en</strong> Storm 1995,<br />

p. 153-155, met nadere verwijzing<strong>en</strong>.<br />

De bijzondere (rechts)verhouding kan als gezegd e<strong>en</strong> argum<strong>en</strong>t teg<strong>en</strong><br />

verhaal vorm<strong>en</strong>. Maar dat betek<strong>en</strong>t niet dat aIle g<strong>en</strong>oemde person<strong>en</strong><br />

naar ge1d<strong>en</strong>d recht om die <strong>en</strong>kele red<strong>en</strong> reeds 'immuun' voor verhaal<br />

<strong>van</strong> <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> zijn. Het beeld is integ<strong>en</strong>deel diffuus;<br />

bij de <strong>en</strong>e regeling is weI aan 'immuniteit' gedacht, bij de andere<br />

niet of lag zij gezi<strong>en</strong> de aard <strong>van</strong> de betreff<strong>en</strong>de verzekering niet<br />

voor de hand.<br />

Voor wat betreft art. 284 WvK lijkt het aan te kom<strong>en</strong> op het onderscheid<br />

tuss<strong>en</strong> de begripp<strong>en</strong> 'verzekerde' <strong>en</strong> 'derde'; slechts op<br />

derd<strong>en</strong> is verhaal mogelijk. Het komt dus vee1al aan op de kring <strong>van</strong><br />

verzekerd<strong>en</strong> zoals die in de polis omschrev<strong>en</strong> is of uit de aard <strong>van</strong> de<br />

verzekering voortvloeit. Betwist is of ook medeverzekerd<strong>en</strong> voor<br />

verhaal veilig zijn. Het <strong>en</strong>kele feit dat de aansprakelijke bijv. (inwon<strong>en</strong>d)<br />

familielid <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde is, staat niet aan verhaal ex art.<br />

284 WvK in de weg.<br />

Zie Rb. Zwolle 19 juni 1985, NJ 1988, 88 (Nieuwleus<strong>en</strong>/H<strong>en</strong>geveld).<br />

Naar kom<strong>en</strong>d recht is e<strong>en</strong> uitbreiding te verwacht<strong>en</strong> <strong>van</strong> de kring <strong>van</strong><br />

person<strong>en</strong> die 'immuun' zijn voor verhaal. Art. 7.17.2.2Slid 3 NBW<br />

sluit - behoud<strong>en</strong>s kort gezegd: opzet <strong>en</strong> grove schuld - <strong>van</strong> verhaal<br />

uit: de verzekeringnemer, medeverzekerd<strong>en</strong>, gezinsled<strong>en</strong>, <strong>en</strong> werknemers.<br />

76

Zie nader over e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander F.R. Salomons, Verzekering t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong><br />

e<strong>en</strong> derde, Zwolle: W.E.J. Tje<strong>en</strong>k Willink 1996, p. 407 e.v., Scheltema/Mijnss<strong>en</strong><br />

1998, p. 273, Asser/Clausing/W ansink, nr. 325 <strong>en</strong> Hartlief<br />

<strong>en</strong> Tjittes 1999, p. 86-87.<br />

Bij de sociale verzekeringswett<strong>en</strong> is 'immuniteit' gedeeltelijk geregeld.<br />

Ook in de rechtspraak zijn zander wettelijke grondslag 'immuniteit<strong>en</strong>'<br />

aanvaard. Hoewel het voor de hand ligt om wettelijke uniformiteit<br />

op dit punt aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, is daar<strong>van</strong> tot op hed<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />

sprake.<br />

In het hiernavolg<strong>en</strong>de kom<strong>en</strong> 'immuniteit' <strong>van</strong> achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>s<br />

werkgevers, coUega's <strong>en</strong> gezinsled<strong>en</strong> aan de orde. Dit zijn de voornaamste<br />

categorie<strong>en</strong> person<strong>en</strong> die voor bescherming teg<strong>en</strong> verhaal in<br />

aanmerking kom<strong>en</strong>. Andere bescherm<strong>en</strong>swaardige person<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong><br />

buit<strong>en</strong> bespreking.<br />

Vermelding verdi<strong>en</strong>t nog dat 'immuniteit' ge<strong>en</strong> puur Nederlands verschijnsel<br />

is. Ook in Duitsland <strong>en</strong> Frankrijk is m<strong>en</strong> bijv. bek<strong>en</strong>d met de<br />

bescherming <strong>van</strong> met name gezinsled<strong>en</strong>, werkgevers <strong>en</strong> collega's teg<strong>en</strong><br />

verhaalsrecht<strong>en</strong>. Zie Katz 1998, nr. 608 e.v. resp. H. Groutel, Le recours<br />

des organismes sociaux contre Ie responsible d'un accid<strong>en</strong>t, Parijs: Litec<br />

1988, p. 19 e.v.<br />

§ 3.7.2 Werkgevers <strong>en</strong> coZZega's<br />

Aansprakelijkheid <strong>van</strong> de werkgever of <strong>van</strong> collega's zal zich met<br />

name kunn<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong> bij letsel- <strong>en</strong> zaakschade. Gedacht kan word<strong>en</strong><br />

aan aansprakelijkheid <strong>van</strong> e<strong>en</strong> colI ega (art. 6: 162 BW) weg<strong>en</strong>s<br />

verwijtbare beschadiging <strong>van</strong> e<strong>en</strong> zaak <strong>van</strong> de werknemer bij uitvoering<br />

<strong>van</strong> de arbeidswerkzaamhed<strong>en</strong>; de werkgever zal in die gevall<strong>en</strong><br />

veelal mede-aansprakelijk zijn (art. 6: 170 BW). E<strong>en</strong> belangrijke bepaling<br />

is uiteraard ook art. 7:658 BW, dat voornamelijk betek<strong>en</strong>is<br />

heeft bij letselschade <strong>van</strong> de werknemer t<strong>en</strong>gevolge <strong>van</strong> e<strong>en</strong> arbeidsongeval<br />

of -ziekte. De werkgever is in voorkom<strong>en</strong>de gevall<strong>en</strong> aansprakelijk<br />

voor het letsel <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde.<br />

Onder de Ongevall<strong>en</strong>wet 1921 bestond in beginsel ge<strong>en</strong> aansprakelijkheid<br />

<strong>van</strong> de werkgever voor letselschade <strong>van</strong> de werknemer. 'In mil' voor<br />

het recht op e<strong>en</strong> uitkering op grond <strong>van</strong> de Ongevall<strong>en</strong>wet, was in art. 93<br />

namelijk bepaald dat de aansprakelijkheid <strong>van</strong> de werkgever verviel. De<br />

77

De uitsluiting <strong>van</strong> aansprakelijkheid <strong>van</strong> werkgever <strong>en</strong> collega' s vervalt<br />

wanneer de schade <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde is veroorzaakt door opzet<br />

of bewuste roekeloosheid <strong>van</strong> de werkgever of collega.<br />

Aan het bewijs <strong>van</strong> opzet of bewuste roekeloosheid zull<strong>en</strong>, gezi<strong>en</strong> het<br />

uitzonderingskarakter <strong>van</strong> aansprakelijkheid <strong>van</strong> de werkgever <strong>en</strong> collega's,<br />

hoge eis<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld. Zie HR 7 december 1990, NJ<br />

1991,596 (Regionaal Ziek<strong>en</strong>fonds Zwolle/De Vries BV). Vgl. Rb. Zutph<strong>en</strong><br />

26 maart 1987, NJ 1988, 719 (OWM Ziek<strong>en</strong>fonds Apeldoorn<br />

e.o.lBreustedt Chemie BV).<br />

In het arrest Bedrijfvver<strong>en</strong>iging Koopvaardij & Ziek<strong>en</strong>Jonds voor Zeelied<strong>en</strong>/Anthony<br />

Veder Gas Carriers BV (HR 4 oktober 1991, NJ 1992,410<br />

m.nt. MMM) besliste de Hoge Raad overig<strong>en</strong>s dat de 'immuniteit' <strong>van</strong><br />

de werkgever niet wordt doorbrok<strong>en</strong> wanneer het ongeval is veroorzaakt<br />

door opzet of bewuste roekeloosheid <strong>van</strong> e<strong>en</strong> collega. Dat is in overe<strong>en</strong>stemming<br />

met (de strekking <strong>van</strong>) art. 3:170 lid 3 <strong>en</strong> art. 7:661 BW: ook<br />

in die bepaling<strong>en</strong> rust de draagplicht op de werknemer wanneer die opzettelijk<br />

of bewust roekeloos schade veroorzaakt. De werkgever is in<br />

ess<strong>en</strong>tie dus aile<strong>en</strong> voor eig<strong>en</strong> opzet of bewuste roekeloosheid aansprakelijk.<br />

Aldus ook Kamerstukk<strong>en</strong> II 1998/99, 26 238, nr. 11, p. 2.<br />

De ratio <strong>van</strong> 'immuniteit' <strong>van</strong> de werkgever <strong>en</strong> collega's is meervoudig.<br />

In de eerste plaats betal<strong>en</strong> werkgevers (<strong>en</strong> coJIega's) als het ware<br />

mee aan dezelfde fonds<strong>en</strong> als waaruit de verzekeringsuitkering wordt<br />

gedaan. In de tweede plaats voorkomt 'immuniteit' verstoring <strong>van</strong> de<br />

'arbeidsrust' .<br />

Wat betreft het eerste argum<strong>en</strong>t: werkgevers betal<strong>en</strong> veelal (direct<br />

of indirect) mee aan de premies voor bepaalde sociale verzekering<strong>en</strong>.<br />

Collega's die meeverzekerd zijn, betal<strong>en</strong> 'solidair' mee aan de arbeidsongeschiktheidspremies<br />

<strong>van</strong> de betreff<strong>en</strong>de onderneming.<br />

Daarmee vall<strong>en</strong> werkgever <strong>en</strong> collega's binn<strong>en</strong> het beschermingsbereik<br />

<strong>van</strong> de desbetreff<strong>en</strong>de verzekeringswet <strong>en</strong> lijkt het niet juist om<br />

deze person<strong>en</strong> aan verhaal bloot te stell<strong>en</strong> in gevall<strong>en</strong> <strong>van</strong> 'gewone'<br />

onzorgvuldigheid.<br />

De gesignaleerde solidariteit wordt in de rechtspraak ruim uitgelegd.<br />

De WAO bijv. biedt e<strong>en</strong> sociale voorzi<strong>en</strong>ing voor arbeidsongeschiktheid<br />

door welke oorzaak dan ook. Deze wet dekt dus zowel het<br />

zog<strong>en</strong>aamde risque professionel als het risque social. De door werkgevers<br />

<strong>en</strong> werknemers betaalde premie betreft beide risico's <strong>en</strong> daarom<br />

wordt voor de 'immuniteit' <strong>van</strong> werkgever <strong>en</strong> collega's ge<strong>en</strong> on-<br />

79

derscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> schade toegebracht tijd<strong>en</strong>s di<strong>en</strong>sttijd of<br />

daarbuit<strong>en</strong>. In beide gevall<strong>en</strong> is verhaal uitgeslot<strong>en</strong>.<br />

In HR 7 november 1975, NJ 1976,332 m.nt. ARB (Algeme<strong>en</strong> Ziek<strong>en</strong>fonds<br />

's-Hertog<strong>en</strong>bosch e.o.lNationale Nederland<strong>en</strong>) werd beslist dat de<br />

'immuniteit' ook dan geldt wanneer het ongeval niet verband houdt met<br />

de di<strong>en</strong>stbetrekking. Dus ook wanneer collega' s buit<strong>en</strong> de werksfeer met<br />

elkaar omgaan, kan toegebracht letsel in beginsel niet tot e<strong>en</strong> verhaalsvordering<br />

aanleiding gev<strong>en</strong>. Dit is volg<strong>en</strong>s de Hoge Raad zo omdat de<br />

totstandkomingsgeschied<strong>en</strong>is <strong>van</strong> ZfW <strong>en</strong> W AO er op duidt dat er e<strong>en</strong><br />

zekere solidariteit bestaat tuss<strong>en</strong> al deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>en</strong> dezelfde<br />

onderneming premie moet<strong>en</strong> betal<strong>en</strong> in hun verhouding tot de uitvoeringsorgan<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de sociale verzekeringswetgeving.<br />

De 'solidariteits'ratio geldt dus niet wanneer e<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> individuele<br />

werknemer afgeslot<strong>en</strong> verzekering niet tot de door werkgever <strong>en</strong><br />

werknemer 'gedeelde risico's <strong>van</strong> de arbeid' behor<strong>en</strong>. Ik d<strong>en</strong>k bijv.<br />

aan beschadiging <strong>van</strong> de geparkeerde (prive)auto <strong>van</strong> e<strong>en</strong> werknemer<br />

door e<strong>en</strong> onhandige parkeermanoeuvre <strong>van</strong> e<strong>en</strong> collega in e<strong>en</strong> bestelbusje<br />

<strong>van</strong> de werkgever. De collega <strong>en</strong> werkgever zijn voor deze<br />

schade aansprakelijk (art. 6: 162 <strong>en</strong> 170 BW). Vergoedt de cascoverzekeraar<br />

<strong>van</strong> de werknemer de reparatiekost<strong>en</strong>, dan is verhaal op<br />

grond <strong>van</strong> art. 284 WvK gewoon mogelijk. V gl. in deze zin Faure <strong>en</strong><br />

Hartlief 1995, p. 65. Mogelijk zou dit minder voor de hand ligg<strong>en</strong><br />

wanneer de betreff<strong>en</strong>de cascoverzekering (mede) bekostigd wordt<br />

door de werkgever, maar twijfelachtig is of dit in de weg staat aan<br />

verhaal. Daarvoor is - zo wordt aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> - nodig dat de werkgever<br />

in juridisch-technisch opzicht als verzekeringnemer of verzekerde<br />

kan word<strong>en</strong> beschouwd. Zie hiervoor § 3.7.1.<br />

80<br />

Heeft bijv. e<strong>en</strong> werknemer e<strong>en</strong> particuliere ziektekost<strong>en</strong>verzekering afgeslot<strong>en</strong>,<br />

dan is bij aansprakelijkheid <strong>van</strong> de werkgever op grond <strong>van</strong> art.<br />

7:658 BW verhaal door de verzekeraar op de werkgever gewoon mogelijk<br />

(art. 284 WvK). Dit lijkt te volg<strong>en</strong> uit HR 16 september 1994, NJ<br />

1996, 329 m.nt. CJHB (Nationale Nederland<strong>en</strong>lWouds<strong>en</strong>d AO 1816).<br />

Verhaal is ook mogelijk wanneer deze werkgever de facto meebetaalt aan<br />

de verzekering <strong>van</strong> zijn werknemer, t<strong>en</strong>zij de polis of de ev<strong>en</strong>tuele rechtsverhouding<br />

tuss<strong>en</strong> verzekeraar <strong>en</strong> werkgever anders bepaalt. Betreft het<br />

daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ziek<strong>en</strong>fondsverzekering (waar de werkgever op grond<br />

<strong>van</strong> de ZfW verplicht aan meebetaalt), dan is verhaal op de werkgever

op grond <strong>van</strong> art. 83c lid 1 ZfW behoud<strong>en</strong>s di<strong>en</strong>s opzet of bewuste roekeloosheid<br />

(of dat <strong>van</strong> e<strong>en</strong> collega) uitgeslot<strong>en</strong>.<br />

Het tweede argum<strong>en</strong>t is dat <strong>van</strong> de 'arbeidsrust': verhaal verstoort de<br />

'arbeidsrust'. Zeker wanneer werkgever <strong>en</strong> werknemer ook in de toekomst<br />

nog met elkaar moet<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> is uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> het<br />

verhaal belast<strong>en</strong>d. Dat kan e<strong>en</strong> argum<strong>en</strong>t zijn voor 'immuniteit'.<br />

Dat argum<strong>en</strong>t geldt overig<strong>en</strong>s minder sterk voor die gevall<strong>en</strong> waarin het<br />

arbeidsverband (al dan niet naar aanleiding <strong>van</strong> het ongeval) is beeindigd.<br />

Toch is bijv. verhaal op de (gewez<strong>en</strong>) werkgever bij overlijd<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />

werknemer t<strong>en</strong> gevolge <strong>van</strong> e<strong>en</strong> arbeidsongeval in art. 62 lid 1 ANW<br />

uitgeslot<strong>en</strong>. Het argum<strong>en</strong>t <strong>van</strong> de 'arbeidsrust' gaat ook niet (althans niet<br />

geheel) op wanneer de werkgever teg<strong>en</strong> aansprakelijkheid is verzekerd.<br />

Toch doet het bestaan <strong>van</strong> e<strong>en</strong> aansprakelijkheidsverzekering of de verzekerbaarheid<br />

<strong>van</strong> werkgevers- of collega-aansprakelijkheid niet de 'immuniteit'<br />

<strong>van</strong> werkgever of collega's vervall<strong>en</strong>. Zie HR 7 november<br />

1975, NJ 1976, 332 m.nt. ARB (Algeme<strong>en</strong> Ziek<strong>en</strong>fonds 's Hertog<strong>en</strong>bosch<br />

e.o.!Nationale Nederland<strong>en</strong>). Anders voor Duits recht: BGH 7 juli<br />

1996, VersR 1996, p. 1258, waarin werd beslist dat de verplichte W AMdekking<br />

de immuniteit doorbreekt.<br />

Naar aanleiding <strong>en</strong> met behulp <strong>van</strong> de g<strong>en</strong>oemde argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor<br />

'immuniteit' kan zonodig e<strong>en</strong> afbak<strong>en</strong>ing plaatsvind<strong>en</strong> <strong>van</strong> de begripp<strong>en</strong><br />

'werkgever' <strong>en</strong> 'collega'. De Hoge Raad is bereid geblek<strong>en</strong><br />

om deze begripp<strong>en</strong> ruim uit te legg<strong>en</strong>, in overe<strong>en</strong>stemming met - wat<br />

de Hoge Raad noemt - 'de in de rechtspraak C ... ) te onderk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> lijn<br />

dat de sociale verzekeraar ge<strong>en</strong> regres moet kunn<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> op h<strong>en</strong><br />

die tot de kring der onderneming behor<strong>en</strong>' .<br />

Zie HR 20 mei 1988, NJ 1988, 1032 m.nt. JMBV (Bedrijfsver<strong>en</strong>iging<br />

voor Bank- <strong>en</strong> Verzekeringswez<strong>en</strong>/Fiber Recycling Company Fireco BV<br />

& Jackel), waar 'werkgeversimmuniteit' werd aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>van</strong> de natuurlijke<br />

persoon die indirect bestuurder <strong>van</strong> de werkgever-BVwas. V gl.<br />

HR 13 februari 1987, NJ 1987, 602 m.nt. JBMV (Bedrijfsver<strong>en</strong>iging<br />

Overheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>/Delta Lloyd Autoverzekering).<br />

E<strong>en</strong> vraag die hiermee sam<strong>en</strong>hangt, is of sinds de invoering <strong>van</strong> de Wet<br />

flexibiliteit <strong>en</strong> zekerheid (Stb. 1998, 300) onder het begrip 'werknemer'<br />

tev<strong>en</strong>s begrep<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> niet-ondergeschikte arbeidskracht<strong>en</strong><br />

(zoals free-lancers <strong>en</strong> andere zelfstandige opdrachtnemers; vgl. art. 7:658<br />

81

lid 4 BW). Daar lijkt veel voor te zegg<strong>en</strong>, mits m<strong>en</strong> - in het licht <strong>van</strong> art.<br />

7:610 lid 2 BW - wil aannem<strong>en</strong> dat ook deze person<strong>en</strong> tot de 'kring <strong>van</strong><br />

de onderneming' behor<strong>en</strong>.<br />

In deze sleutel moet waarschijnlijk ook de wettelijke uitbreiding <strong>van</strong> het<br />

begrip 'werkgever' word<strong>en</strong> gezet. Art. 91 lid 2 W AO luidt namelijk:<br />

'Voor de toepassing <strong>van</strong> het vorige lid wordt mede als werkgever beschouwd<br />

deg<strong>en</strong>e, die kracht<strong>en</strong>s het bepaalde bij het eerste lid <strong>van</strong> artikel<br />

16a der Coordinatiewet Sociale Verzekering mede als werkgever wordt<br />

beschouwd, ongeacht de bij het tweede lid <strong>van</strong> dat artikel bedoelde uitzondering<strong>en</strong>.'<br />

E<strong>en</strong>zelfde uitbreiding treft m<strong>en</strong> aan in art. 52b lid 2 Zw,<br />

art. 83c lid 2 ZfW, art. 62 lid 2 ANW, art. 49 lid 4 Wet REA.<br />

Art. 16a CSV betreft aansprakelijkheid <strong>van</strong> inl<strong>en</strong><strong>en</strong>de werkgevers. Deze<br />

inl<strong>en</strong>ers zijn dus ook 'immuun' voor het verhaal. Mijns inzi<strong>en</strong>s moet dan<br />

logischerwijs word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat ook werknemers <strong>van</strong> inl<strong>en</strong>ers 'immuun'<br />

zijn (in ieder geval voor wat betreft arbeidsongevall<strong>en</strong>, <strong>en</strong> uiteraard<br />

behoud<strong>en</strong>s opzet ofbewuste roekeloosheid). Zou dit namelijk anders<br />

zijn, dan zou via de 'achterdeur' <strong>van</strong> art. 6: 170 lid 3 BW c.q. art. 7:629<br />

BW de schade toch weer bij de werkgever beland<strong>en</strong>. Anders (voor de<br />

Ongevall<strong>en</strong>wet) <strong>en</strong> onjuist: Hof Arnhem 20 oktober 1969, NJ 1970,72<br />

<strong>en</strong> HR 6 november 1970, NJ 1971, 76 m.nt. GJS (Geerlings/C<strong>en</strong>trale<br />

Werkgevers Risico Bank). V gl. over deze materie (naar Belgisch recht)<br />

D. Simo<strong>en</strong>s, TvP 1984, p. 431 e.v. <strong>en</strong> (naar Duits recht) Inge Stern-Krieger<br />

<strong>en</strong> Karl Arnau, VersR 1997, p. 410-411.<br />

Voor toepassing <strong>van</strong> art. 6:107a BW is dit alles anders. Art. 6:107a BW<br />

k<strong>en</strong>t weI immuniteit <strong>van</strong> collega' s, maar er is ge<strong>en</strong> bepaling vergelijkbaar<br />

met art. 92 lid 2 W AO toegevoegd. En dat is juist. Risicodrager is niet<br />

e<strong>en</strong> sociale verzekeraar, maar de werkgever zeif. Is de schade (mede)<br />

veroorzaakt door de fout <strong>van</strong> e<strong>en</strong> ini<strong>en</strong>er , dan staat niets (behaive e<strong>en</strong><br />

contractuele risicoverdeling) in de weg aan verhaal <strong>van</strong> de Ioondoorbetal<strong>en</strong>de<br />

werkgever op de ini<strong>en</strong>er, of op di<strong>en</strong>s aansprakeIijke personeel.<br />

De ratio <strong>van</strong> 'arbeidsrust' of 'solidariteit' gaat hier niet (geheeI) op; <strong>van</strong>uit<br />

het perspectief <strong>van</strong> de verhaalzoek<strong>en</strong>de werkgever behoort de inl<strong>en</strong>er<br />

<strong>en</strong> zijn personeel niet tot de kring <strong>van</strong> de onderneming. V gl. Vrank<strong>en</strong> in<br />

zijn noot onder HR 13 februari 1987, NJ 1987,602 (Bedrijfsver<strong>en</strong>iging<br />

Overheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>IDelta Lloyd Autoverzekering). Mocht er e<strong>en</strong> bijzondere<br />

concern-verhouding bestaan tuss<strong>en</strong> uiti<strong>en</strong>er <strong>en</strong> ini<strong>en</strong>er, dan kan dit<br />

anders zijn; verstandige (concern-)ondernemers mak<strong>en</strong> hierover overig<strong>en</strong>s<br />

afsprak<strong>en</strong>.<br />

Ret is veelal de combinatie <strong>van</strong> de argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 'arbeidsrust' <strong>en</strong> 'so-<br />

82

lidariteit' oftewel medefinanciering, waar de 'immuniteit' <strong>van</strong> werkgever<br />

<strong>en</strong> collega' sop steunt. Maar wanneer die combinatie ontbreekt,<br />

zoals bij volksverzekering<strong>en</strong> die uit algem<strong>en</strong>e middel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bekostigd<br />

(<strong>en</strong> waar de werkgever dus als zodanig niet aan 'meebetaalt'),<br />

kan toch het 'arbeidsrust' argum<strong>en</strong>t doorslaggev<strong>en</strong>d zijn. Zie bijv. de<br />

'immuniteit' <strong>van</strong> werkgever <strong>en</strong> collega in art. 65c A WBZ.<br />

'Het risico <strong>van</strong> normale bedrijfsongevall<strong>en</strong> komt daarmee voor rek<strong>en</strong>ing<br />

<strong>van</strong> de A WBZ', aldus de memorie <strong>van</strong> toelichting bij art. 65c A WBZ.<br />

Zie Kamerstukk<strong>en</strong> 1998/99, 26 238, nr. 3, p. 8.<br />

De bedoelde 'immuniteit' <strong>van</strong> werkgever <strong>en</strong> collega treft m<strong>en</strong> bijv. niet<br />

aan in de W Ajong, waarschijnlijk omdat deze wet e<strong>en</strong> regeling geeft voor<br />

arbeidsongeschiktheidsuitkering<strong>en</strong> aan jonggehandicapt<strong>en</strong>, die <strong>van</strong>wege<br />

hun leeftijd in de regel niet of nauwelijks aan het arbeidsproces hebb<strong>en</strong><br />

meegedaan; bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt de W Ajong gefinancieerd uit algem<strong>en</strong>e<br />

mid del <strong>en</strong> <strong>en</strong> betreft het dus ge<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing waaraan werkgevers als<br />

zodanig bijdrag<strong>en</strong>. Om vergelijkbare red<strong>en</strong><strong>en</strong> ontbreekt 'immuniteit' in<br />

de W AZ, nu zelfstandig<strong>en</strong> in zoverre niet in di<strong>en</strong>stbetrekking tot e<strong>en</strong><br />

werkgever staan.<br />

Het lijkt aannemelijk dat de wetgeving die ge<strong>en</strong> 'immuniteit' <strong>van</strong><br />

werkgever <strong>en</strong> collega's k<strong>en</strong>t, verhaal toestaat. Dat geldt in elk geval<br />

voor het verhaal op grond <strong>van</strong> de VOA. In het arrest Zwolsche Algeme<strong>en</strong>e<br />

Verzekering MaatschappijlStaat (HR 29 juni 1979, NJ 1980,<br />

33; vgl. ook HofD<strong>en</strong> Haag 23 januari 1986, VR 1987,112 (StaatlLevob»<br />

constateert de Hoge Raad namelijk dat, aangezi<strong>en</strong> noch de<br />

tekst, noch de totstandkomingsgeschied<strong>en</strong>is, noch de strekking <strong>van</strong><br />

de VOA steun geeft voor de opvatting dat werkgever <strong>en</strong> collega's<br />

'immuun' zijn voor het VOA-verhaalsrecht, er gewoon verhaal mogelijk<br />

is op de schuldige werkgever of collega <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde.<br />

Die uitspraak kan - zo lijkt mij - rechtstreeks word<strong>en</strong> toegepast op<br />

het verhaalsrecht uit de W Ajong, W AZ <strong>en</strong> A WBZ.<br />

Overig<strong>en</strong>s vaH de VOA in dit rijtje wei op, aangezi<strong>en</strong> toch aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

mag word<strong>en</strong> de (lagere) overheidswerkgever meebetaalt aan de (premies<br />

voor) arbeidsongeschiktheids- <strong>en</strong> nabestaand<strong>en</strong>voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />

overheidswerknemer; het solidariteitsargum<strong>en</strong>t zou hier dus ook moet<strong>en</strong><br />

opgaan. V gl. Faure <strong>en</strong> Hartlief 1995, p. 66. Terecht constateert Brunner<br />

in zijn noot onder het hierna te noem<strong>en</strong> arrest dat de motivering <strong>van</strong> de<br />

beslissing in Zwolsche Algeme<strong>en</strong>e Verzekering MaatschappijlStaat te<br />

83

w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> over laat; analoge toepassing <strong>van</strong> de werkgevers'immuniteit' op<br />

het VOA-verhaalligt zonder meer voor de hand. Niettemin volhardt de<br />

Hoge Raad. Zie HR 10 december 1993, NJ 1995,493 m.nt. CJHB (Geme<strong>en</strong>te<br />

HaarlemlABP). Volg<strong>en</strong>s de Hoge Raad geeft de rechtsontwikkeling<br />

sedert het wijz<strong>en</strong> <strong>van</strong> Zwolsche Algeme<strong>en</strong>e Verzekering MaatschappijlStaat<br />

ge<strong>en</strong> aanleiding thans anders te oordel<strong>en</strong>. Ais (schrale) troost<br />

kan di<strong>en</strong><strong>en</strong> dat inmiddels het werkingsbereik <strong>van</strong> de VOA met privatisering<br />

<strong>van</strong> het ABP in 1996 <strong>en</strong> de invoering <strong>van</strong> de de Wet OOW in 1998<br />

sterk is afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Zie nader § 1.2.<br />

§ 3.7.3 Gezinsled<strong>en</strong><br />

Ook gezinsled<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> aansprakelijk zijn voor de schade <strong>van</strong> de<br />

b<strong>en</strong>adeelde. Het gegev<strong>en</strong> dat verhaal op het gezinslid per saldo mede<br />

t<strong>en</strong> nadele strekt <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde, of in ieder geval e<strong>en</strong> onw<strong>en</strong>selijke<br />

juridisering <strong>van</strong> de verhouding tuss<strong>en</strong> gezinsled<strong>en</strong> teweegbr<strong>en</strong>gt,<br />

pleit voor 'immuniteit' <strong>van</strong> gezinsled<strong>en</strong>. Gezinsled<strong>en</strong> pleg<strong>en</strong><br />

elkaar niet aan te sprek<strong>en</strong>, ook al zijn zij daartoe gerechtigd.<br />

Zie HR 11 april 1975, NJ 1975, 373 m.nt. GJS (Zopp <strong>en</strong> Stad RotterdamIMijnwerkersfonds).<br />

In twee gevall<strong>en</strong> is d<strong>en</strong>kbaar dat gezinsled<strong>en</strong> elkaar daadwerkelijk<br />

aansprakelijk stell<strong>en</strong> voor onderling toegebrachte schade: wanneer<br />

het aansprakelijke gezinslid teg<strong>en</strong> aansprakelijkheid is verzekerd <strong>en</strong><br />

wanneer de verhouding<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het (voormalige) gezin zodanig zijn<br />

verslechterd dat aansprakelijkstelling ge<strong>en</strong> druk op de gezinsverhouding<strong>en</strong><br />

legt. Het ligt naar mijn m<strong>en</strong>ing niet voor de hand voor uitoef<strong>en</strong>ing<br />

<strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> aan te knop<strong>en</strong> bij deze twee omstandighed<strong>en</strong>.<br />

Om verhaal toe te wijz<strong>en</strong> wanneer het aansprakelijke gezinslid<br />

teg<strong>en</strong> aansprakelijkheid is verzekerd, zou het paard achter de wag<strong>en</strong><br />

spann<strong>en</strong>. Verzekering ondersteunt aansprakelijkheid, maar behoort<br />

haar niet in het lev<strong>en</strong> te roep<strong>en</strong>.<br />

84<br />

Vgl. HR 11 juni 1982, NJ 1983,583 (OWM Regionaal Ziek<strong>en</strong>fonds RijnstreeklZwolsche<br />

Algeme<strong>en</strong>e Verzekering Maatschappij). Blijkbaar anders:<br />

Brunner in zijn noot onder HR 25 januari 1991, NJ 1992, 706<br />

(ABP/Elz<strong>en</strong>ga). Hij vraagt zich af of niet als regel verhaal moet kunn<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> op gezinsled<strong>en</strong>, omdat e<strong>en</strong> WA-verzekering onder particulier<strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>goed is.

En om verhaal toe te wijz<strong>en</strong> wanneer de gezinsverhouding<strong>en</strong> zijn<br />

verstoord, lijkt minst g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> onkies. Verhaal is ge<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<br />

voor ruzi<strong>en</strong>de echtelied<strong>en</strong> om elkaar het lev<strong>en</strong> zuur mee te mak<strong>en</strong>.<br />

Het verhaal moet naar mijn m<strong>en</strong>ing of weI geheel uitgeslot<strong>en</strong> zijn,<br />

of weI geheel toegestaan. E<strong>en</strong> sterk aanknopingspunt voor uitsluiting<br />

<strong>van</strong> verhaal op gezinsled<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele uitsprak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de Hoge<br />

Raad. Helaas is er ook rechtspraak die de andere kant uitwijst. In de<br />

meeste gevall<strong>en</strong> wordt verhaal op gezinsled<strong>en</strong> uitgeslot<strong>en</strong>, maar<br />

soms is het toegestaan. Om te beginn<strong>en</strong> is er het arrest C<strong>en</strong>trale Werkgevers<br />

Risico BankiMill<strong>en</strong>aar (HR 2 februari 1973, NJ 1973, 225<br />

m.nt. ARB). In dat arrest werd verhaal op de aansprakelijke echtg<strong>en</strong>oot<br />

<strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde uitgeslot<strong>en</strong> met argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ontle<strong>en</strong>d aan het<br />

huwelijksvermog<strong>en</strong>srecht.<br />

De Hoge Raad overweegt dat 'uit het vaststaande feit, dat Mill<strong>en</strong>aar t<strong>en</strong><br />

tijde <strong>van</strong> het ongeval met het ingevolge de destijds nog geld<strong>en</strong>de Ongevall<strong>en</strong>wet<br />

1921 verzekerde slachtoffer in algehele geme<strong>en</strong>schap <strong>van</strong> goeder<strong>en</strong><br />

was gehuwd, voIgt, dat <strong>en</strong>erzijds de kracht<strong>en</strong>s die wet aan de verzekerde<br />

verle<strong>en</strong>de <strong>en</strong> door de Bank als risicodraagster hetaalde schadeloosstelling<br />

in die geme<strong>en</strong>schap is gevloeid; dat anderzijds door middel<br />

<strong>van</strong> het door de Bank voor het bedrag dier schadevergoeding overe<strong>en</strong>komstig<br />

art. 95 <strong>van</strong> die wet op Mill<strong>en</strong>aar - als volg<strong>en</strong>s de Bank gehoud<strong>en</strong><br />

tot vergoeding <strong>van</strong> de door de verzekerde t<strong>en</strong> gevolge <strong>van</strong> het ongeval<br />

geled<strong>en</strong> schade - uitgeoef<strong>en</strong>de verhaal dit in de geme<strong>en</strong>schap gevloeide<br />

bedrag kracht<strong>en</strong>s diezelfde wet door betaling door Mill<strong>en</strong>aar <strong>van</strong> e<strong>en</strong> in<br />

de geme<strong>en</strong>schap gevall<strong>en</strong> schuld aan de geme<strong>en</strong>schap zou word<strong>en</strong> onttrokk<strong>en</strong>;<br />

dat deze gang <strong>van</strong> zak<strong>en</strong>, waardoor de verzekerde t<strong>en</strong> gevolge <strong>van</strong> het<br />

<strong>en</strong>kele feit, dat zij in algehele geme<strong>en</strong>schap <strong>van</strong> goeder<strong>en</strong> was gehuwd<br />

met de schuldige aan het ongeval, in feite zou word<strong>en</strong> verstok<strong>en</strong> <strong>van</strong> het<br />

haar kracht<strong>en</strong>s de Ongevall<strong>en</strong>wet 1921 toekom<strong>en</strong>de recht op schadeloosstelling<br />

(waarvoor huwelijk noch schuld aan het ongeval e<strong>en</strong> ral speelt),<br />

zozeer in strijd is met de strekking <strong>van</strong> de wettelijke ongevall<strong>en</strong>verzekering,<br />

dat e<strong>en</strong> redeJijke uitlegging <strong>van</strong> art. 95 <strong>van</strong> die wet medebr<strong>en</strong>gt de<br />

toepassing <strong>van</strong> deze bepaling in e<strong>en</strong> geval als het onderhavige achterwege<br />

te lat<strong>en</strong> ( ... )' .<br />

De argum<strong>en</strong>tatielijn is krachtig: het is in strijd met de aard <strong>van</strong> de<br />

uitkering om deze met de <strong>en</strong>e hand te gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> haar vervolg<strong>en</strong>s met<br />

de andere terug te nem<strong>en</strong>. Dat daarvoor striktg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> beroep<br />

85

nodig is op het tuss<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong> aansprakelijke geld<strong>en</strong>de huwelijksvermog<strong>en</strong>sregime<br />

- sterker nog: dat daarvoor niet nodig is dat<br />

zij zijn gehuwd - werd in latere rechtspraak bevestigd.<br />

86<br />

In HR 26 juni 1987, NJ 1988, 536 m.nt. JBMV (Assurantie Maatschappij<br />

'Nieuw Rotterdam' NV IBedrijfsver<strong>en</strong>iging voor de Textielindustrie) besliste<br />

de Hoge Raad daarom bevestig<strong>en</strong>d op de vraag of het arrest <strong>van</strong><br />

1973 ook gold voor buit<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap gehuwd<strong>en</strong>:<br />

'In de regel zull<strong>en</strong> dan immers de uitkering<strong>en</strong> aan het slachtoffer in feite<br />

word<strong>en</strong> aangew<strong>en</strong>d ter bestrijding <strong>van</strong> de kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> de geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

huishouding, terwijl anderzijds hetge<strong>en</strong> de aansprakelijke echtg<strong>en</strong>oot<br />

schul dig zou word<strong>en</strong> aan de bedrijfsver<strong>en</strong>iging als regel in feite zou<br />

word<strong>en</strong> betaald uit de gezam<strong>en</strong>lijke inkomst<strong>en</strong>, waaronder de uitkering<strong>en</strong>,<br />

zodat het slachtoffer in feite zou word<strong>en</strong> verstok<strong>en</strong> <strong>van</strong> zijn uitkering<strong>en</strong>.<br />

Ook indi<strong>en</strong> dit onder bijzondere omstandighed<strong>en</strong> anders zou zijn,<br />

is het met het oog op de hanteerbaarheid <strong>van</strong> het verhaal onw<strong>en</strong>selijk<br />

voor die gevall<strong>en</strong> e<strong>en</strong> uitzondering te mak<strong>en</strong>.<br />

Bij al het vor<strong>en</strong>staande is niet <strong>van</strong> be lang of de aansprakelijkheid <strong>van</strong> de<br />

echtg<strong>en</strong>oot ( ... ) is gedekt door e<strong>en</strong> aansprakelijkheidsverzekering, aangezi<strong>en</strong><br />

bij de beantwoording <strong>van</strong> de vraag of de bedrijfsver<strong>en</strong>iging in e<strong>en</strong><br />

gegev<strong>en</strong> geval e<strong>en</strong> verhaalsrecht heeft, aan e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele aansprakelijkheidsverzekering<br />

ge<strong>en</strong> invloed kan word<strong>en</strong> toegek<strong>en</strong>d. ( ... )<br />

De slotsom moet zijn dat e<strong>en</strong> bedrijfsver<strong>en</strong>iging niet op de voet <strong>van</strong> art.<br />

90 W AO e<strong>en</strong> verhaalsrecht heeft op e<strong>en</strong> echtg<strong>en</strong>oot ter zake <strong>van</strong> uitkering<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> waarop de andere echtg<strong>en</strong>oot tijd<strong>en</strong>s het huwelijk<br />

recht heeft gekreg<strong>en</strong>. <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong> ter zake <strong>van</strong> uitkering<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> waarop de andere echtg<strong>en</strong>oot voor het huwelijk recht heeft<br />

gekreg<strong>en</strong>, blijv<strong>en</strong> na het huwelijk in stand.'<br />

Wat opvalt is dat 'immuniteit' voor aansprakelijkheid weliswaar ook<br />

voor in (koude) uitsluiting gehuwd<strong>en</strong> geldt, maar dat dit niet afdoet aan<br />

verhaal voor uitkering<strong>en</strong> e.d. gedaan in de voorhuwelijkse periode. Enerzijds<br />

lijkt dit logisch omdat hiermee e<strong>en</strong> oneig<strong>en</strong>lijke prikkel tot huwelijksluiting<br />

zou word<strong>en</strong> wegg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, maar het risico hier<strong>van</strong> moet niet<br />

word<strong>en</strong> overs chat <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kan de b<strong>en</strong>adering <strong>van</strong> de Hoge Raad<br />

e<strong>en</strong> prikkel zijn om juist zo snel mogelijk in het huwelijk te tred<strong>en</strong>. Er is<br />

kortom ge<strong>en</strong> goede grond voor het onderscheid tuss<strong>en</strong> verhaal v66r <strong>en</strong><br />

na huwelijksluiting.<br />

Dat onderscheid lijkt inmiddels dan ook te zijn vervall<strong>en</strong>. Zie HR 25<br />

januari 1991, NJ 1992,706 m.nt. CJHB (ABP/Elz<strong>en</strong>ga). De Hoge Raad<br />

formuleert: 'In e<strong>en</strong> geval als het onderhavige, waarin de aansprakelijke

persoon <strong>en</strong> de ambt<strong>en</strong>aar, bedoeld in art. 2 VOA, sam<strong>en</strong>won<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>schappelijke huishouding voer<strong>en</strong> 'in het kader <strong>van</strong> e<strong>en</strong> ongehuwd<br />

sam<strong>en</strong>won<strong>en</strong>', geld<strong>en</strong> de overweging<strong>en</strong> waar<strong>van</strong> de Hoge Raad is uitgegaan<br />

t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> <strong>van</strong> echtg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> (HR 26 juni 1987, NJ 1988, 536) in<br />

gelijke mate, aangezi<strong>en</strong> ook hier de uitkering<strong>en</strong> aan het slachtoffer in<br />

feite zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangew<strong>en</strong>d ter bestrijding <strong>van</strong> de kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> de geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

huishouding, terwijl anderzijds hetge<strong>en</strong> de aansprakelijke<br />

partner schuldig zou word<strong>en</strong> aan het ABP als regel in feite zou<br />

word<strong>en</strong> betaald uit de gezam<strong>en</strong>lijke inkomst<strong>en</strong>, waaronder de uitkering<strong>en</strong>,<br />

zodat het slachtoffer in feite zou word<strong>en</strong> verstok<strong>en</strong> <strong>van</strong> zijn uitkering<strong>en</strong>.<br />

In het midd<strong>en</strong> kan blijv<strong>en</strong> in hoeverre bijzondere omstandighed<strong>en</strong><br />

ertoe kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> dat zulks niet het geval is, nu niet blijkt dat zodanige<br />

omstandighed<strong>en</strong> zijn aangevoerd.' Uit de laatste zin lijkt te volg<strong>en</strong> dat<br />

'immuniteit' <strong>van</strong> ongehuwd sam<strong>en</strong>won<strong>en</strong>d<strong>en</strong> niet geldt wanneer ge<strong>en</strong><br />

sprake is <strong>van</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke financi<strong>en</strong>.<br />

Conclusie moet naar mijn m<strong>en</strong>ing zijn dat echtelied<strong>en</strong>, geregistreerde<br />

partners <strong>en</strong> ongehuwd sam<strong>en</strong>won<strong>en</strong>d<strong>en</strong> 'immuun' zijn voor het verhaal<br />

op grond <strong>van</strong> Zw, WAO, ANW, WAZ, WAjong, Wet REA <strong>en</strong><br />

VOA. Aannemelijk is dat deze 'immuniteit' ook geldt voor het verhaal<br />

<strong>van</strong> de werkgever op grond <strong>van</strong> art. 6: 107a BW <strong>en</strong> voor het<br />

verhaal op grond <strong>van</strong> de A WBZ.<br />

Vgl. T. Hartlief<strong>en</strong> R.P.J.L. Tjittes, WPNR 6000 (1991), p. 228 <strong>en</strong> Hartlief<br />

<strong>en</strong> Tjittes 1999, p. 89. Zie ook nog hierna. Voorts acht ik aannemelijk<br />

dat deze 'immuniteit' ook geldt voor inwon<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong>, zowel in hun<br />

onderlinge verhouding als in hun verhouding tot hun ouders. Anders: Hof<br />

Arnhem 20 januari 1976, NJ 1978, 408 (Bedrijfsver<strong>en</strong>iging voor de<br />

Hout- <strong>en</strong> meubelindustrielVan de Logt). Het Hof overweegt dat ook bij<br />

lichte verkeersfout<strong>en</strong> aansprakelijkheid ontstaat jeg<strong>en</strong>s meerijd<strong>en</strong>de ouders;<br />

aan het verhaal <strong>van</strong> de bedrijfsver<strong>en</strong>iging doet zonder meer niet af<br />

- aldus het Hof - dat de kosteloze meerijder de vader <strong>van</strong> de bestuurder<br />

is <strong>en</strong> deze wellicht zelf zijn zoon niet in rechte zou hebb<strong>en</strong> will<strong>en</strong> betrekk<strong>en</strong>.<br />

Gezi<strong>en</strong> de latere rechtspraak <strong>van</strong> de Hoge Raad acht ik deze uitspraak<br />

achterhaald.<br />

Er blijv<strong>en</strong> twee dissonant<strong>en</strong> over: het verhaal op grond <strong>van</strong> art. 284<br />

WvK <strong>en</strong> het verhaal op grond <strong>van</strong> de ZfW. Om met die laatste te<br />

beginn<strong>en</strong>: in e<strong>en</strong> consequ<strong>en</strong>te reeks uitsprak<strong>en</strong> heeft de Hoge Raad<br />

geweigerd gezinsled<strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaal te vrijwar<strong>en</strong> op de <strong>en</strong>kele grond<br />

87

dat zij gezinslid zijn. Slechts indi<strong>en</strong> zij als 'medeverzekerde' in de<br />

zin <strong>van</strong> de ZfW geld<strong>en</strong>, zijn zij 'immuun' voor verhaal. Is het aansprakelijke<br />

gezinslid niet Ziek<strong>en</strong>fonds-verzekerd, of juist zelfstandig<br />

verzekerd onder de ZfW, dan is verhaal gewoon mogelijk.<br />

HR 11 juni 1982, NJ 1983, 583 (OWM Regionaal Ziek<strong>en</strong>fonds RijnstreeklZwolsche<br />

Aigeme<strong>en</strong>e Verzekering Maatschappij), knoopt aan bij<br />

het duo 'verzekerde' <strong>en</strong> 'mede-verzekerde'. Zie ook HR 6 mei 1983, NJ<br />

1983, 584 m.nt. FHJM (Delta Lloyd Schadeverzekering/Ziek<strong>en</strong>fonds<br />

Rijnstreek).<br />

In HR 19 april 1985, NJ 1985, 209 m.nt. FHJM (Ziek<strong>en</strong>fonds Rijnstreekl<br />

Algem<strong>en</strong>e Verzekering Maatschappij Atlantic) t<strong>en</strong>slotte wordt<br />

verhaal toegestaan op e<strong>en</strong> gezinslid dat in plaats <strong>van</strong> medeverzekerd zelfstandig<br />

verzekerd onder de ZfW is. De Hoge Raad overweegt: 'Uit het<br />

karakter <strong>van</strong> de ziek<strong>en</strong>fondsverzekering als gezinsverzekering voigt dat<br />

wei aansprakelijkheid <strong>van</strong> e<strong>en</strong> <strong>van</strong> de mede-verzekerd<strong>en</strong> aan het feit dat<br />

tot het verl<strong>en</strong><strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> andere mede-verzekerde <strong>van</strong> verstrekking<strong>en</strong> of<br />

vergoeding<strong>en</strong> aanleiding geeft, voor het ziek<strong>en</strong>fonds ge<strong>en</strong> grond kan oplever<strong>en</strong><br />

om zich door middel <strong>van</strong> verhaal op de aansprakelijke medeverzekerde<br />

te onttrekk<strong>en</strong> aan het drag<strong>en</strong> <strong>van</strong> de financiele gevolg<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />

verle<strong>en</strong>de verstrekking<strong>en</strong> of vergoeding<strong>en</strong>. Maar Johannes, op wi<strong>en</strong>s<br />

aansprakelijkheid Rijnstreek de onderhavige verhaalsvordering heeft gegrond,<br />

is niet e<strong>en</strong> mede-verzekerde, maar e<strong>en</strong> zelfstandig verzekerde in<br />

de zin <strong>van</strong> de art. 2 <strong>en</strong> 3 Ziek<strong>en</strong>fondswet. Het karakter <strong>van</strong> de ziek<strong>en</strong>fondsverzekering<br />

als gezinsverzekering levert dan ge<strong>en</strong> grond op om aan<br />

het ziek<strong>en</strong>fonds het verhaalsrecht te onthoud<strong>en</strong>. Ook de omstandigheid<br />

dat Johannes <strong>en</strong> Theo t<strong>en</strong> tijde <strong>van</strong> het ongeval als inwon<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong><br />

tot hetzelfde gezin behoord<strong>en</strong>, staat niet aan het verhaalsrecht <strong>van</strong> Rijnstreek<br />

in de weg. Voor uitsluiting <strong>van</strong> het verhaalsrecht <strong>en</strong>kel op grond<br />

<strong>van</strong> deze omstandigheid is noch in de tekst <strong>van</strong> de wet noch in haar strekking<br />

steun te vind<strong>en</strong>.'<br />

Zie over e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander Hartlief <strong>en</strong> Tjittes 1999, p. 87-88.<br />

Deze rechtspraak wijkt zonder goede red<strong>en</strong> af <strong>van</strong> de eerderg<strong>en</strong>oemde<br />

rechtspraak. Blijkbaar is zij gelnspireerd door art. 284 WvK, dat<br />

- het kwam in § 3.7.1 reeds ter sprake - verhaal slechts blokkeert<br />

wanneer het mede-verzekerd<strong>en</strong> betreft. Maar art. 284 WvK zal naar<br />

alle waarschijnlijkheid word<strong>en</strong> ver<strong>van</strong>g<strong>en</strong> door art. 7.17.2.25 lid 3<br />

NBW, <strong>en</strong> dat bepaalt dat verhaal op - kort gezegd - gezinsJed<strong>en</strong> niet<br />

mogeJijk is (behoud<strong>en</strong>s opzet of grove schuld). De argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> daar-<br />

88

voor, die reeds hiervoor werd<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd, zijn overtuig<strong>en</strong>d. De rechtspraak<br />

inzake het verhaal uit de ZfW behoeft daarom heroverweging.<br />

In dezeIfde zin: Mijnss<strong>en</strong> in zijn noot onder het arrest Ziek<strong>en</strong>fonds RijnstreekiAlgem<strong>en</strong>e<br />

Verzekering Maatschappij Atlantic. Zie ook Hartlief <strong>en</strong><br />

Tjittes 1999, p. 90 e.v., met verdere verwijzing<strong>en</strong>; vgl. Hammerstein<br />

1994, p. 6. Anders: HR 11 februari 1994, NJ 1995, 494 m.nt. CJHB<br />

(Schadeverzekeringsmaatschappij<strong>en</strong> NOVO <strong>en</strong> UNIVE/Ziek<strong>en</strong>fonds<br />

Groning<strong>en</strong>). In dit arrest overweegt de Hoge Raad dat de rechtsontwikkeling<br />

sedert het wijz<strong>en</strong> <strong>van</strong> het arrest uit 1985 ge<strong>en</strong> aanleiding geeft om<br />

op dat oordeel terug te kom<strong>en</strong>.<br />

Ik ge100f dat de rechtsontwikkeling daar inmiddels weI degeIijk aanIeiding<br />

toe geeft. In de eerste plaats is er art. 7.17.2.25 NBW, dat verhaal<br />

op gezinsled<strong>en</strong> kortsluit. Het artikel is in de Iiteratuur wat dit betreft<br />

gunstig ont<strong>van</strong>g<strong>en</strong>. In de tweede plaats is er de A WBZ, dat sinds kort e<strong>en</strong><br />

verhaalsrecht k<strong>en</strong>t. Aannemelijk is dat de in de rechtspraak ontwikkelde<br />

'immuniteit' <strong>van</strong> gezinsled<strong>en</strong> (voor wat betreft Zw, WAO, ANW, WAZ,<br />

Wajong, Wet REA <strong>en</strong> VOA) ook op de A WBZ <strong>van</strong> toepassing is. Aangezi<strong>en</strong><br />

de A WBZ materie regelt die nauw verwev<strong>en</strong> is met die <strong>van</strong> de<br />

ZfW, <strong>en</strong> er zelfs geregeld voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> 'overgeheveld' word<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

ZfW naar A WBZ (<strong>en</strong> weer terug), is er des te meer red<strong>en</strong> bij de 'immuniteit'<br />

<strong>van</strong> de A WBZ aan te knop<strong>en</strong>.<br />

Nu het onwaarschijnlijk is dat de Hoge Raad op korte termijn terugkomt<br />

<strong>van</strong> de ZfW-rechtspraak, di<strong>en</strong>t naar mijn overtuiging de wetgever<br />

de 'immuniteit' <strong>van</strong> gezinsled<strong>en</strong> veilig te stell<strong>en</strong>. Uniformering<br />

<strong>van</strong> de 'immuniteit' <strong>van</strong> gezinsled<strong>en</strong> zou bijv. door de wetgever kunn<strong>en</strong><br />

plaatsvind<strong>en</strong> ter geleg<strong>en</strong>heid <strong>van</strong> de invoering <strong>van</strong> titel 7.17<br />

NBW. Het regime <strong>van</strong> art. 7.17.2.25 NBW zou als voorbeeld kunn<strong>en</strong><br />

di<strong>en</strong><strong>en</strong> voor de ZfW.<br />

§ 3.7.4 Gevolg<strong>en</strong> voor medeaansprakelijkheid<br />

De 'immuniteit' <strong>van</strong> e<strong>en</strong> gezinslid, werkgever of collega roept e<strong>en</strong><br />

bijzonder probleem op wanneer voor de toegebrachte schade e<strong>en</strong> derde<br />

mede-aansprakelijk is. Stel bijv. dat e<strong>en</strong> werknemer meerijdt in<br />

e<strong>en</strong> bedrijfsauto, die wordt bestuurd door zijn werkgever. Er doet<br />

zich e<strong>en</strong> verkeersongeval voor door de sam<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de fout<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />

werkgever <strong>en</strong> e<strong>en</strong> andere automobilist. De fout<strong>en</strong> <strong>van</strong> werkgever <strong>en</strong><br />

de andere automobilist hebb<strong>en</strong> gelijkelijk aan de veroorzaking <strong>van</strong><br />

89

het ongeval meegewerkt. De werknemer raakt door het ongeval arbeidsongeschikt<br />

<strong>en</strong> komt voor e<strong>en</strong> W AO-uitkering in aanmerking.<br />

Ret LISV wil deze uitkering geheel verhal<strong>en</strong> op de andere automobilist.<br />

Gesteld dat dit mogelijk is, dan zal hij vervolg<strong>en</strong>s voor 50%<br />

verhaal will<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> (art. 6:102jo. 101 BW) op de werkgever. Staat<br />

m<strong>en</strong> dit verhaal toe, dan is via e<strong>en</strong> omweg de werkgever zijn 'immuniteit'<br />

verlor<strong>en</strong>. Dat zou strijd<strong>en</strong> met de strekking <strong>van</strong> de 'immuniteit'<br />

. Acht m<strong>en</strong> het verhaal <strong>van</strong> de andere automobilist daarom uitgeslot<strong>en</strong>,<br />

dan zou deze per saldo meer drag<strong>en</strong> dan waartoe hij volg<strong>en</strong>s<br />

de regels <strong>van</strong> het aansprakelijkheidsrecht gehoud<strong>en</strong> zou zijn. En dat<br />

kan ook niet de bedoeling zijn; uit niets blijkt althans dat de wetgever<br />

bij invoering <strong>van</strong> het verhaalsrecht in de W AO e<strong>en</strong> dergelijk resultaat<br />

w<strong>en</strong>selijk achtte.<br />

Daarom is e<strong>en</strong> derde mogelijkheid juister: de verhaalsvordering<br />

<strong>van</strong> het LISV op de andere automobilist wordt verminderd met het<br />

aandeel <strong>van</strong> de 'immune' werkgever in de veroorzaking. In het gegey<strong>en</strong><br />

voorbeeld zal het LISV dus slechts 50% kunn<strong>en</strong> verhal<strong>en</strong> op de<br />

automobilist. Ret aandeel <strong>van</strong> de werkgever wordt - in overe<strong>en</strong>stemming<br />

met de strekking <strong>van</strong> de 'immuniteit' - gedrag<strong>en</strong> door het LISV.<br />

Dit lijdt uitzondering als, de werkgever ge<strong>en</strong> beroep toekomt op 'immuniteit'<br />

, dus in gevall<strong>en</strong> <strong>van</strong> opzet ofbewuste roekeloosheid. Dan kan naar<br />

mijn m<strong>en</strong>ing de gehele vordering bij elk <strong>van</strong> beide aansprakelijk<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

ingedi<strong>en</strong>d.<br />

De hierbedoelde vermindering vindt steun in de rechtspraak <strong>van</strong> de<br />

Roge Raad. Zie bijv. RR 20 mei 1983, NJ 1984, 649 m.nt. FRJM<br />

(Bedrijfsver<strong>en</strong>iging Overheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>/Brok & Van de Graaf).<br />

90<br />

De bedrijfsver<strong>en</strong>iging BVO spreekt Brok aan tot betaling <strong>van</strong> de schade<br />

zoals die vergoed is door de bedrijfsver<strong>en</strong>iging aan Van de Broek. Van<br />

de Broek, militair, reed mee met Van de Graaf in di<strong>en</strong>s auto. Van de Graaf<br />

was net als Van de Broek, de b<strong>en</strong>adeelde, in militaire di<strong>en</strong>st t<strong>en</strong> tijde <strong>van</strong><br />

het ongeval. De auto kwam in botsing met de door Brok bestuurde auto.<br />

In e<strong>en</strong> door de bedrijfsver<strong>en</strong>iging teg<strong>en</strong> Brok ingestelde procedure is<br />

kom<strong>en</strong> vast te staan dat de schade voor 80% aan Brok, <strong>en</strong> voor 20% aan<br />

Van de Graaf te wijt<strong>en</strong> is. Van de Graaf is als 'collega' 'immuun' voor<br />

het verhaal <strong>van</strong> de bedrijfsver<strong>en</strong>iging.<br />

Dit heeft volg<strong>en</strong>s de Roge Raad tot gevolg dat Brok slechts kan word<strong>en</strong><br />

aangesprok<strong>en</strong> tot vergoeding <strong>van</strong> dat deel <strong>van</strong> de schade dat aan zijn

<strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>) nog de regel dat zij bij uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong><br />

het hun toekom<strong>en</strong>de verhaalsrecht rek<strong>en</strong>ing moet<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> met de<br />

draagkracht <strong>van</strong> de aansprakelijke.<br />

M<strong>en</strong> zou hier <strong>van</strong> e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> beginsel <strong>van</strong> behoorlijke verhaalsuitoef<strong>en</strong>ing<br />

kunn<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> besluit om tot verhaal over te gaan zal is<br />

namelijk ook aan de beginsel<strong>en</strong> <strong>van</strong> behoorlijk bestuur onderworp<strong>en</strong>.<br />

Vgl. HR 18 mei 1990, NJ 1990,565 (Van SchaickJDev<strong>en</strong>ter) <strong>en</strong> HR 26<br />

oktober 1990, NJ 1991,231 m.nt. JBMV (Huisman/Vries).<br />

Ret is niet toegestaan om de aansprakelijke in financiele zin onev<strong>en</strong>redig<br />

zwaar te treff<strong>en</strong>. Overig<strong>en</strong>s zal dat niet snel voorkom<strong>en</strong>.<br />

92<br />

In de memorie <strong>van</strong> toelichting bij de W AO (1964) werd aangegev<strong>en</strong> dat<br />

verhaal op aansprakelijk<strong>en</strong> met beperkte vermog<strong>en</strong>smidde1<strong>en</strong> niet opportuun<br />

was. De schuldige veroorzaker mocht niet te zwaar word<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> dus moest zijn financiele draagkracht bij de verhaalsbeslissing<br />

word<strong>en</strong> meegewog<strong>en</strong>. Zie Kamerstukk<strong>en</strong> II 1964/65,7171, nr. 15, p. lOll.<br />

Bij de parlem<strong>en</strong>taire behandeling <strong>van</strong> de invoering verhaalsrecht<br />

A WBZ (1998) wordt minder met het hart, <strong>en</strong> meer met het hoofd gered<strong>en</strong>eerd.<br />

Daar heet het namelijk dat het al dan niet uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaal<br />

op on- <strong>en</strong> minvermog<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in de sleutel <strong>van</strong> de afweging <strong>van</strong> kost<strong>en</strong>lbat<strong>en</strong><br />

moet word<strong>en</strong> geplaatst: 'Daarbij speelt uiteraard mee dat - hoewel<br />

het principe geldt dat deg<strong>en</strong>e die verantwoordelijk is voor de toegebrachte<br />

schade, deze schade zal moet<strong>en</strong> vergoed<strong>en</strong> - uiteindelijk de vraag zal<br />

moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beantwoord in hoeverre <strong>van</strong> e<strong>en</strong> kale kip (nog) ver<strong>en</strong><br />

geplukt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.' Dat klinkt str<strong>en</strong>g: in beginsel gewoon 'doorplukk<strong>en</strong>'<br />

. In werkelijkheid sneuvel<strong>en</strong> in de afweging <strong>van</strong> kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong><br />

al de nodige verhaalsvoornem<strong>en</strong>s om de simpele red<strong>en</strong> dat er ge<strong>en</strong> uitwinbare<br />

vermog<strong>en</strong>sbestanddel<strong>en</strong> voorhand<strong>en</strong> zijn. Dat geldt a fortiori<br />

voor particuliere schade<strong>verzekeraars</strong>, maar in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate gaat het<br />

ook op voor verhaalsgerechtigde overheidslicham<strong>en</strong>. In de wet <strong>van</strong> de<br />

grote getall<strong>en</strong> is maar beperkt plaats voor hoogdrav<strong>en</strong>de allocatieprincipes;<br />

verhaal moet toch vooral geld oplever<strong>en</strong>. Gelukkig dan ook maar dat<br />

sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> (nog) ge<strong>en</strong> verhaalsplicht hebb<strong>en</strong>.<br />

Zie HR 10 maart 1995, NJ 1997, 525 (Tiel Utrecht Schadeverzekering<br />

NV /Ip<strong>en</strong>burg).

Wat betreft temporele beperking<strong>en</strong> is het interessant om te vermeld<strong>en</strong> dat<br />

in Engeland het verhaal voor sociale verzekering<strong>en</strong> beperkt is tot de uitkering<strong>en</strong><br />

gedaan in de vijfjaar na het ongeval c.q. na het mom<strong>en</strong>t waarop<br />

de b<strong>en</strong>adeelde het eerst aanspraak maakte op de betreff<strong>en</strong>de uitkering.<br />

Zie Social Security (Recovery of B<strong>en</strong>efits) Act 1997, S. 1 (3). E<strong>en</strong> dergelijke<br />

beperking k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> wij in Nederland niet.<br />

E<strong>en</strong> specifieke tijdskwestie is de verjaring. De verjaringsvraag bij<br />

verhaalsrecht<strong>en</strong> is gecompliceerd. Bij subrogatie is m<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eigd de<br />

verjaring te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> <strong>van</strong>uit de 'nemo plus' -leer: de gesubrogeerde<br />

verzekeraar wordt rechthebb<strong>en</strong>de <strong>van</strong> e<strong>en</strong> reeds bestaand schadevergoedingsrecht,<br />

inclusief de daaraan verbond<strong>en</strong> tikk<strong>en</strong>de verjaringsklok.<br />

Zie Akkermans 1998, p. 35.<br />

Voor het zelfstandig verhaalsrecht <strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong><br />

ligt het verjaringsvraagstuk gecompliceerder. M<strong>en</strong> kan<br />

namelijk <strong>en</strong>erzijds stell<strong>en</strong> dat het gaat om e<strong>en</strong> zelfstandige vordering,<br />

die aan eig<strong>en</strong> verjaringsregels is onderworp<strong>en</strong>. Anderzijds moet word<strong>en</strong><br />

toegegev<strong>en</strong> dat de vordering qua bestaan, om<strong>van</strong>g <strong>en</strong> inhoud,<br />

aanknoopt bij de schadevergoedingsvordering die de b<strong>en</strong>adeelde zelf<br />

zou hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> indi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Dit is kort gezegd de systematiek <strong>van</strong><br />

het 'civiel plafond' (zie § 3.4). Er zijn dus twee b<strong>en</strong>adering<strong>en</strong> d<strong>en</strong>kbaar.<br />

Wat betreft de eerste b<strong>en</strong>adering kan word<strong>en</strong> gewez<strong>en</strong> op de rechtspraak<br />

<strong>van</strong> de Hoge Raad waarin het zelfstandige karakter steeds b<strong>en</strong>adrukt.<br />

Uit deze rechtspraak kan word<strong>en</strong> afgeleid dat het niet e<strong>en</strong><br />

vordering tot vergoeding <strong>van</strong> geled<strong>en</strong> schade betreft, maar e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><br />

vordering tot betaling <strong>van</strong> gemaakte kost<strong>en</strong> (uitkering<strong>en</strong>, verstrekking<strong>en</strong><br />

etc.).<br />

Zie bijv. HR 8 december 1938, NJ 1939,545 m.nt. EMM (Rijksverzekeringsbank/Sch6nberger),<br />

waarin werd bepaald dat de schadestaatprocedure<br />

niet <strong>van</strong> toepassing is op het verhaalsrecht uit de Ongevall<strong>en</strong>wet<br />

1921. Vgl. ook HR 18 februari 1994, NJ 1995,607 m.nt. CJHB (Nederlands<br />

Bureau der Motorrijtuig<strong>verzekeraars</strong>/ABP & Van der Wal). Zie<br />

meer uitgebreid § 3.5.2 <strong>en</strong> 3.6.2. Anders: Akkermans 1998, p. 35-36.<br />

Daarom k<strong>en</strong>t het zelfstandige verhaalsrecht zeer waarschijnlijk e<strong>en</strong><br />

eig<strong>en</strong> verjaring. Steun voor deze opvatting is te vind<strong>en</strong> in HR 7 november<br />

1997, NJ 1998, 384 (Younis/Waarborgfonds Motorverkeer).<br />

95

Het Waarborgfonds had schade vergoed aan de b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong> trachtte<br />

vervolg<strong>en</strong>s verhaal te nem<strong>en</strong> op de aansprakelijke (onverzekerde) motorrijtuighouder.<br />

Die wierp de driejarige verjaringstermijn <strong>van</strong> art. 31 lid 8<br />

WVW (oud) teg<strong>en</strong>: het Waarborgfonds stelde de vordering immers pas<br />

na drie jaar (gerek<strong>en</strong>d <strong>van</strong>af datum ongeval) in <strong>en</strong> ingevolge de WVW<br />

was de vordering <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde verjaard. Kan deze verjaring ook<br />

aan het Waarborgfonds word<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>geworp<strong>en</strong>? De Hoge Raad me<strong>en</strong>t<br />

<strong>van</strong> niet: 'Het in art. 27 lid 1 WAM aan het Waarborgfonds toegek<strong>en</strong>de<br />

recht <strong>van</strong> verhaal, is e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> recht <strong>van</strong> het Waarborgfonds, niet e<strong>en</strong><br />

recht dat bij wijze <strong>van</strong> subrogatie of anderszins op het Waarborgfonds is<br />

overgegaan. De verhaalsvordering <strong>van</strong> het Waarborgfonds ontstaat doordat<br />

dit fonds de schade aan de b<strong>en</strong>adeelde vergoedt. Hieruit vloeit voort<br />

dat de verjaringstermijn<strong>en</strong> <strong>van</strong> de art. 31 lid 8 (oud) WVW <strong>en</strong> art. 10<br />

WAM niet <strong>van</strong> toepassing zijn.' (rechtsoverweging 3.3).<br />

De vraag die vervolg<strong>en</strong>s rijst is welke verjaringstermijn geldt voor<br />

zelfstandige verhaalsrecht<strong>en</strong>. Nu ge<strong>en</strong> sprake is <strong>van</strong> e<strong>en</strong> recht tot vergoeding<br />

<strong>van</strong> schade, maar tot vergoeding <strong>van</strong> uitkering<strong>en</strong>, verstrekking<strong>en</strong><br />

etc., is verdedigbaar dat de verjaringstermijn twintig jaar is<br />

(art. 3:306 BW), te rek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>van</strong> het mom<strong>en</strong>t waarop het verhaalsrecht<br />

opeisbaar is. Daar staat teg<strong>en</strong>over dat er - <strong>van</strong> nit de systematiek <strong>van</strong><br />

het 'civiel plafond' - iets voor te zegg<strong>en</strong> is om aan te hak<strong>en</strong> bij de<br />

vijf- respectievelijk twintigjarige verjaringstermijn <strong>van</strong> art. 3:310<br />

BW.<br />

96<br />

Er zijn in deze variant wederom twee alternatiev<strong>en</strong> d<strong>en</strong>kbaar. Chr.H. <strong>van</strong><br />

Dijk, Bb 1998, bIz. 12, in zijn bespreking <strong>van</strong> HR 7 november 1997, NJ<br />

1998, 384 (Younis/Waarborgfonds Motorverkeer), me<strong>en</strong>t dat op de regresvordering<br />

<strong>van</strong> het Waarborgfonds de vijfjarige verjaringstermijn <strong>van</strong><br />

art. 3: 310 BW <strong>van</strong> toepassing is, <strong>en</strong> weI te rek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>van</strong> de dag dat het<br />

Fonds betaling doet. Aldus ook HofD<strong>en</strong> Bosch 22 maart 1999, VR 1999,<br />

p. 316 (Stichting Waarborgfonds Motorverkeer/Hard<strong>en</strong>bol). Dat lijkt er<br />

op te wijz<strong>en</strong> dat in die b<strong>en</strong>adering de verhaalsgerechtigde overgaat tot<br />

uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> e<strong>en</strong> vordering tot vergoeding <strong>van</strong> zijn eig<strong>en</strong> schade (geled<strong>en</strong><br />

op het mom<strong>en</strong>t dat hij uitkering<strong>en</strong> of verstrekking<strong>en</strong> aan de b<strong>en</strong>adeelde<br />

doet). Dat lijkt mij minder juist.<br />

Legt m<strong>en</strong> daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> de nadruk op het 'civiele plafond' -aspect <strong>van</strong> de<br />

verjaring, dan zou juist verdedigbaar zijn dat de verjaring <strong>van</strong> het verhaalsrecht<br />

'accessoir' is aan de verjaring <strong>van</strong> die schadevergoedingsvordering:<br />

de aansprakelijke komt aldus niet in e<strong>en</strong> nadeliger positie te ver-

ker<strong>en</strong> door het bestaan <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verhaalsrecht. Geheel in de 'nemo plus'idee<br />

zou dan als tijdstip waarop de verjaringstermijn aan<strong>van</strong>gt, het mom<strong>en</strong>t<br />

moe t<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> waarop de b<strong>en</strong>adeelde zelf tot het instell<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de schadevergoedingsvordering had kunn<strong>en</strong> overgaan.<br />

Deze laatste, meest vergaande b<strong>en</strong>adering sluit aan bij hetge<strong>en</strong> voor de<br />

subrogatie ex art. 284 WvK geldt; <strong>van</strong>uit e<strong>en</strong> uniformiteitsstrev<strong>en</strong> is dit<br />

te billijk<strong>en</strong>, maar ik d<strong>en</strong>k niet dat het geld<strong>en</strong>d recht is. Aannemelijker<br />

lijkt mij dat, gegev<strong>en</strong> de zelfstandigheid <strong>van</strong> de verhaalsrecht<strong>en</strong>, de twintigjarige<br />

verjaringstermijn <strong>van</strong> art. 3:306 BW geldt. Vgl. in andere zin<br />

Akkermans 1998, p. 35 e.v.<br />

§ 3.9 Onderwerp<strong>en</strong> die blev<strong>en</strong> Ugg<strong>en</strong><br />

§ 3.9.1 Afstand <strong>van</strong> verhaal<br />

Als e<strong>en</strong> verhaalsgerechtigde afstand doet <strong>van</strong> toekomstige verhaalsrecht<strong>en</strong>,<br />

dan is dat meestal om bedrijfseconomische red<strong>en</strong><strong>en</strong>. De<br />

'knock-for-knock' overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>verzekeraars</strong> die zowel<br />

casco- als W AM-polis s<strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>, war<strong>en</strong> daar e<strong>en</strong> voorbeeld <strong>van</strong>.<br />

Ze zijn thans minder in zwang. Zie Scheltema/Mijnss<strong>en</strong> 1998, p. 272;<br />

vgl. Lewis 1999, nr. 4.07.<br />

Ook het aanzi<strong>en</strong> <strong>van</strong> de verzekeraar c.q. de verzekeringsbranche<br />

kan doorslaggev<strong>en</strong>d zijn. De BBR 2000 <strong>van</strong> het Verbond <strong>van</strong> Verzekeraars<br />

is daar e<strong>en</strong> voorbeeld <strong>van</strong>. Deze Bedrijfsregeling Brandregres<br />

is e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>bare verklaring waarin bepaalde <strong>verzekeraars</strong> teg<strong>en</strong>over<br />

bepaalde person<strong>en</strong> afstand do<strong>en</strong> <strong>van</strong> het verhaalsrecht <strong>van</strong> art. 284<br />

WvK.<br />

De BBR 2000 is de opvolger <strong>van</strong> het Bind<strong>en</strong>d Besluit Regres 1984; vgl.<br />

daarover Scheltema/Mijnss<strong>en</strong> 1998, p. 272.<br />

Op<strong>en</strong>bare <strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> geld<strong>en</strong>de afstandsverklaring<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> onbezwaarlijk<br />

als e<strong>en</strong> gericht aanbod tot afstand <strong>van</strong> (toekomstige) vorderingsrecht<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> (art. 6: 160 lid 2 BW). Deze afstandsverklaring<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong>over de <strong>en</strong>e aansprakelijke persoon moe t<strong>en</strong> - of<br />

zij nu op<strong>en</strong>baar, bij voorbaat of na e<strong>en</strong> concrete aansprakelijkheidvestig<strong>en</strong>de<br />

gebeurt<strong>en</strong>is zijn gedaan -uiteindelijk ook <strong>en</strong>ig effect hebb<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong>over e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele andere medeaansprakelijke. D<strong>en</strong>kbaar<br />

is bijv. dat e<strong>en</strong> dergeJijke verklaring aJdus moet word<strong>en</strong> uitgelegd dat<br />

97

het mede e<strong>en</strong> beding t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> derd<strong>en</strong> inhoudt (voor zover<br />

deze derde niet al uitdrukkelijk onder het beschermingsbereik <strong>van</strong> de<br />

verklaring valt).<br />

Voor deze derd<strong>en</strong>beding-b<strong>en</strong>adering bij 'knock-for-knock' overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>,<br />

zie m<strong>en</strong> Rb. Alkmaar 19 december 1974, VR 1977, 88 m.nt. Bouman.<br />

Zie in algem<strong>en</strong>e zin over de gevolg<strong>en</strong> <strong>van</strong> afstand bij mede-aansprakelijkheid<br />

Van Boom 1999, p. 55 e.v. <strong>en</strong> p. 187 e.v.<br />

§ 3.9.2 Verhaal <strong>en</strong> restvordering <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

Keert e<strong>en</strong> schadeverzekeraar f 1500 uit terzake <strong>van</strong> beschadiging <strong>van</strong><br />

de verzekerde zaak, terwijl het herstel f 2500 kost, dan kan de b<strong>en</strong>adeelde<br />

e<strong>en</strong> res tv ordering <strong>van</strong> f 1000 geld<strong>en</strong>d mak<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong>zo, wanneer<br />

e<strong>en</strong> (sociale) arbeidsongeschiktheidsverzekering 70 % <strong>van</strong> de<br />

geled<strong>en</strong> inkomst<strong>en</strong>schade vergoedt, dan rest de b<strong>en</strong>adeelde e<strong>en</strong> vordering<br />

voor de niet-verzekerde 30 %.<br />

Wanneer de aansprakelijke persoon onvoldo<strong>en</strong>de vermog<strong>en</strong>sbestanddel<strong>en</strong><br />

heeft om aIle crediteur<strong>en</strong> te voldo<strong>en</strong>, dan kunn<strong>en</strong> verhaalsrecht<br />

<strong>en</strong> res tv ordering sam<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>. V olg<strong>en</strong>s de hoofdregels <strong>van</strong><br />

het insolv<strong>en</strong>tierecht zou e<strong>en</strong> 'ponds-ponds' -gewijse verdeling <strong>van</strong><br />

het aanwezige vermog<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong>.<br />

Vgl. M<strong>en</strong>del in zijn noot onder B-GH 26 juni 1996, NJ 1997,526 (Tiel<br />

UtrechtlJp<strong>en</strong>burg). H.B. Krans, Schadevergoeding bij wanprestatie, Dev<strong>en</strong>ter:<br />

Kluwer 1999 (diss. Leid<strong>en</strong>), p. 282, p. 286, me<strong>en</strong>t overig<strong>en</strong>s uit<br />

de bewoording<strong>en</strong> <strong>van</strong> art. 6:107aBWreeds de voorrang <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

bov<strong>en</strong> de werkgever af te kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>. Dit lijkt mij onjuist; de bewoording<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> art. 107 a duid<strong>en</strong> niet op <strong>en</strong>ige voorrangsregel (net zomin<br />

als die <strong>van</strong> art. 284 WvK, art. 65b AWBZ, art. 52a Zw, art. 90 WAO, art.<br />

83b ZfW, art. 61 ANW, art. 69 WAZ, art. 61 Wajong of art. 49 Wet REA).<br />

In de praktijk wordt de b<strong>en</strong>adeeld<strong>en</strong> veelal voorrang gegev<strong>en</strong> door<br />

de verhaalsgerechtigde, al dan niet op grond <strong>van</strong> e<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komst<br />

met de b<strong>en</strong>adeelde.<br />

98<br />

Zie Kamerstukk<strong>en</strong> II 1989/90, 21 528, nr. 1, p. 17 <strong>en</strong> Hartlief <strong>en</strong> Tjittes<br />

1999, p. 107. Vgl. HR 10 maart 1995, NJ 1997,525 (Tiel Utrecht Schadeverzekering<br />

NV/Jp<strong>en</strong>burg).

Het zou ook in overe<strong>en</strong>stemming met de strekking <strong>van</strong> de desbetreff<strong>en</strong>de<br />

verzekeringsovere<strong>en</strong>komst of sociale verzekeringswet zijn om<br />

bij wijze <strong>van</strong> rechtsregel aan te nem<strong>en</strong> dat uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> het verhaalsrecht<br />

nimmer t<strong>en</strong> nadele <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde mag strekk<strong>en</strong>. Terecht<br />

wordt daarom in de literatuur verdedigd dat hier sprake is <strong>van</strong><br />

e<strong>en</strong> beginseJ dat algem<strong>en</strong>e gelding verdi<strong>en</strong>t.<br />

W.J. Slagter, VR 1963, p. 5, A.J.O. <strong>van</strong> Wass<strong>en</strong>aer <strong>van</strong> Catwijck, R.H.C.<br />

Jong<strong>en</strong>eel, Eig<strong>en</strong> schuld <strong>en</strong> mede-aansprakelijkheid, 2e druk Zwolle:<br />

W.E.J. Tje<strong>en</strong>k Willink 1995, p. 81 e.v., Van Boom <strong>en</strong> Storm 1995, p.<br />

158-159, D. Beekman, PS 1995, p. 1231, Asser/ClausinglWansink, nr.<br />

330, Hartlief <strong>en</strong> Tjittes 1999, p. 107. Anders: N.J.P. Giltay Veth, VR<br />

1969, p. 236. Vgl. C. Persyn, RW 1990/91, p. 284-285.<br />

Steun voor deze opvatting is te vind<strong>en</strong> in art. 2 VOA, dat bepaalt dat<br />

het verhaal niet t<strong>en</strong> nadele <strong>van</strong> de ambt<strong>en</strong>aar kan word<strong>en</strong> uitgeoef<strong>en</strong>d.<br />

Uit de parlem<strong>en</strong>taire geschied<strong>en</strong>is <strong>van</strong> deze bepaling kan word<strong>en</strong> opgemaakt<br />

dat het doel hier<strong>van</strong> is '( ... ) te voorkom<strong>en</strong>, dat bij beperkte<br />

draagkracht <strong>van</strong> deg<strong>en</strong>e op wie wordt verhaald, de ambt<strong>en</strong>aar t<strong>en</strong><br />

gevolge <strong>van</strong> het gecreeerde verhaalsrecht - dat overig<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> met<br />

andere vordering<strong>en</strong> concurrer<strong>en</strong>d recht is - zou word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeeld<br />

door e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>redige vermindering <strong>van</strong> e<strong>en</strong> hemzelf wellicht nog toekom<strong>en</strong>de<br />

vordering (b.v. weg<strong>en</strong>s schade aan kleding <strong>en</strong> uitrusting of<br />

weg<strong>en</strong>s door het ongeval gel ed<strong>en</strong> immateriele schade)'.<br />

Zie Kamerstukk<strong>en</strong> II 1964/65,7812, nr. 3, p. 3-4. Zie in dezelfde zin art.<br />

7.17.2.25 lid 2 NBW, dat e<strong>en</strong> dergelijke voorrangsregel bij subrogatie<br />

introduceert. V gl. ook het (op onduidelijke grond<strong>en</strong> nimmer ingevoerde)<br />

art. 6.1.9.11a lid 2 NBW, dat e<strong>en</strong> soortgelijke voorrang toek<strong>en</strong>de aan de<br />

b<strong>en</strong>adeelde t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> 'afgeleide' schadevergoedingsgerechtigd<strong>en</strong>.<br />

V gl. ook rec<strong>en</strong>telijk de opmerking <strong>van</strong> de regering bij de parlem<strong>en</strong>taire<br />

behandeling <strong>van</strong> de ANW: 'Bij, soms voorkom<strong>en</strong>de, conflicter<strong>en</strong>de<br />

belang<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verzekeraar <strong>en</strong> slachtoffer gaat op basis <strong>van</strong> het wetssysteem<br />

<strong>en</strong> de jurisprud<strong>en</strong>tie (welke?, WvB) het schadevergoedingsrecht<br />

<strong>van</strong> het slachtoffer voor.' (Kamerstukk<strong>en</strong> II 1994/95,24 169, nr. 6, p.<br />

32). Het is dus ook de opvatting <strong>van</strong> de regering dat de b<strong>en</strong>adeelde voorgaat.<br />

En nu dat geldt voor de A WBZ, kan het beginsel onbezwaarlijk op<br />

aile sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> word<strong>en</strong> toegepast.<br />

Het beginsel dat de b<strong>en</strong>adeelde voorrang heeft, is ook in andere Iand<strong>en</strong><br />

bek<strong>en</strong>d. In Duitsland bijv. geldt het beginsel bij (sociale) verzekering<strong>en</strong>;<br />

99

zie Katz 1998, nr. 612. In Engeland is het echter verworp<strong>en</strong> (voor e<strong>en</strong><br />

geval <strong>van</strong> onderverzekering): Napier and Ettrick v. Hunter [1993] 1 AC<br />

713, waarover Mitchell 1994, p. 84.<br />

§ 3.9.3 Mededelings- <strong>en</strong> medewerkingsplicht<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />

b<strong>en</strong>adeelde<br />

In teg<strong>en</strong>stelling tot ons omring<strong>en</strong>de land<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t ons recht nauwelijks<br />

bijzondere wetsbepaling<strong>en</strong> voor medewerkings- <strong>en</strong> mededelingsplicht<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde.<br />

Zie voor e<strong>en</strong> voorbeeld <strong>van</strong> e<strong>en</strong> ongek<strong>en</strong>d uitgebreid medewerkings- <strong>en</strong><br />

mededelingssysteem de Engelse Social Security (Recovery of B<strong>en</strong>efits)<br />

Act 1997, S. 23. Op grond hier<strong>van</strong> is niet aIle<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde verplicht<br />

om aan - kort gezegd - de sociale verzekeraar de gevraagde informatie<br />

te gev<strong>en</strong> over het ongeval, maar ook de aansprakelijke, ev<strong>en</strong>tuele verteg<strong>en</strong>woordigers<br />

<strong>en</strong> zaakgelastigd<strong>en</strong>, schade- <strong>en</strong> aansprakelijkheids<strong>verzekeraars</strong><br />

<strong>en</strong> werkgever. Deze informatieplicht is gedetailleerd uitgewerkt<br />

in de Social Security (Recovery of B<strong>en</strong>efits) Regulations 1997, Statutory<br />

Instrum<strong>en</strong>ts 1997 no. 2205, regulation 3-6. E<strong>en</strong> vergelijkbaar medewerkings-<br />

<strong>en</strong> mededelingssysteem k<strong>en</strong>t de Engelse Road Traffic (NHS Charges)<br />

Act 1999, S. 11. Ook in Belgic bestaan verschill<strong>en</strong>de specifieke<br />

mededelings- <strong>en</strong> medewerkingsplicht<strong>en</strong> <strong>van</strong> zowel b<strong>en</strong>adeelde als de<br />

aansprakelijke; zie J.-P. Janss<strong>en</strong>s, N. Malm<strong>en</strong>dier, RDS 1994, p. 124 e.v.<br />

In het Duitse recht geldt e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e informatieplicht <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

jeg<strong>en</strong>s de gesubrogeerde (sociale) verzekeraar op § 402 BOB Go.<br />

§ 412 BOB), dat de rechtsvoorganger bij subrogatie verplicht aan de<br />

rechtsopvolger mededeling<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> <strong>en</strong> bewijsstukk<strong>en</strong> te overhandig<strong>en</strong><br />

t<strong>en</strong>einde deze in staat te stell<strong>en</strong> de gesubrogeerde vordering uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

In ons recht is <strong>van</strong> deze bepaling aIle<strong>en</strong> de algem<strong>en</strong>e plicht tot afgifte<br />

<strong>van</strong> bewijsstukk<strong>en</strong> overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> (art. 6:143 BW). Zie ook de nadere regelgeving<br />

g<strong>en</strong>oemd bij Van Boom 1995, p. 864 noot 7.<br />

Toch kan medewerking door de b<strong>en</strong>adeelde aan het verhaal <strong>en</strong> informatie<br />

over ev<strong>en</strong>tuele verhaalsmogelijkbed<strong>en</strong> cruciaal zijn voor de<br />

verhaalsgerechtigde. Verzekeraars kunn<strong>en</strong> in hun polisvoorwaard<strong>en</strong><br />

daartoe e<strong>en</strong> clausule opnem<strong>en</strong> die de verzekerde verplicht (desgevraagd)<br />

informatie te verstrekk<strong>en</strong> over de toedracht <strong>van</strong> de schadeveroorzak<strong>en</strong>de<br />

gebeurt<strong>en</strong>is. Opmerkelijk is dat in ge<strong>en</strong> <strong>van</strong> de sociale<br />

verzekeringswett<strong>en</strong> e<strong>en</strong> dergelijke informatieplicht (met het oog op<br />

100

uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> het verhaalsrecht) is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Blijkbaar wordt<br />

ge<strong>en</strong> noodzaak daartoe ervar<strong>en</strong>.<br />

Dit kan deels word<strong>en</strong> verklaard - althans voor wat betreft verkeersongevall<strong>en</strong><br />

- door het bestaan <strong>van</strong> e<strong>en</strong> gelnstitutionaliseerde vorm <strong>van</strong> informatievoorzi<strong>en</strong>ing,<br />

die buit<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde om gaat. Het betreft de Stichting<br />

Process<strong>en</strong> Verbaal, in sam<strong>en</strong>werking met de politie. Zie Kamerstukk<strong>en</strong><br />

II 1998/99, 26 238, nr. 5, p. 8. Anderzijds hebb<strong>en</strong> verhaalsgerechtigd<strong>en</strong><br />

als zodanig bijv. ge<strong>en</strong> toegang tot de medische dossiers <strong>van</strong> de<br />

b<strong>en</strong>adee1de (t<strong>en</strong>zij op andere grond<strong>en</strong>).<br />

Voor de loondoorbetalingsplichtige werkgever in het bijlOnder ligt<br />

hier e<strong>en</strong> probleem op de loeL Nerg<strong>en</strong>s is met lOvee1 woord<strong>en</strong> de<br />

verplichting <strong>van</strong> de werknemer neergelegd om mede te werk<strong>en</strong> aan<br />

de uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> het verhaalsrecht <strong>van</strong> art. 6:107a BW. Dat kan<br />

voor de werkgever uiteraard problem<strong>en</strong> oplever<strong>en</strong>.<br />

Zie Van Boom 1995, p. 864. E<strong>en</strong> mededelingsplicht kan wellicht word<strong>en</strong><br />

gebaseerd op art. 7:629 lid 5 BW: de werknemer is jeg<strong>en</strong>s de werkgever<br />

verplicht inlichting<strong>en</strong> te verstrekk<strong>en</strong> om het recht op loon vast te stell<strong>en</strong>.<br />

Bij niet-nakoming <strong>van</strong> die verplichting kan de werkgever de loondoorbetaling<br />

opschort<strong>en</strong>.<br />

Opmerkelijk is nog dat art. 8 W AM weI mededelingsplicht<strong>en</strong> formuleert<br />

<strong>van</strong> de aansprakelijke jeg<strong>en</strong>s zijn W AM-verzekeraar.<br />

101

4. Rechtspolitieke aspect<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

privaatrechtelijke gevolg<strong>en</strong><br />

§ 4.1 Achtergrond<strong>en</strong> <strong>en</strong> cijfers<br />

§ 4.1.1 Verhaal met hoofd <strong>en</strong> hart<br />

In hoofdstuk 2 werd<strong>en</strong> de theoretische grondslag<strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

verk<strong>en</strong>d. Zie § 2.2 <strong>en</strong> 2.3. Het bleek dat de ratio <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

veelal terug te voer<strong>en</strong> is op de fundam<strong>en</strong>tele notie dat e<strong>en</strong> aansprakelijke<br />

niet behoort te profiter<strong>en</strong> <strong>van</strong> de omstandigheid dat e<strong>en</strong><br />

verzekeraar, sociale verzekeraar of risicodrager e<strong>en</strong> prestatie verrichtte<br />

waarvoor hij, de aansprakelijke, de primair draagplichtige is.<br />

Het verhaalsrecht maakt het mogelijk de last<strong>en</strong> daar neer te legg<strong>en</strong><br />

waar zij thuishor<strong>en</strong>, namelijk bij de persoon die ze (verwijtbaar) heeft<br />

veroorzaakt.<br />

De fundam<strong>en</strong>tele notie die ik zo-ev<strong>en</strong> noemde zal in de praktijk<br />

echter e<strong>en</strong> zeer bescheid<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>. In de regel zal de verhaalsgerechtigde<br />

namelijk vooral dan <strong>van</strong> zijn verhaalsrecht gebruik mak<strong>en</strong><br />

wanneer dit voldo<strong>en</strong>de geld oplevert, mede in verhouding tot de kost<strong>en</strong><br />

die ermee gepaard gaan.<br />

Aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> dat verhaalsgerechtigd<strong>en</strong> bij uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong><br />

hun verhaalsrecht<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal factor<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>: de grootte <strong>van</strong> de kans<br />

dat het verhaaljuridisch gezi<strong>en</strong> kans <strong>van</strong> slag<strong>en</strong> heeft, de grootte <strong>van</strong> de<br />

kans dat de aansprakelijke vindbaar is <strong>en</strong> daadwerkelijk verhaal biedt,<br />

de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> administratieve <strong>en</strong> juridische bijstand, <strong>en</strong><br />

- niet onbelangrijk - 'het gezicht' dat de verzekeraar naar buit<strong>en</strong> toe wil<br />

lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>. Daarover hierna.<br />

Maar m<strong>en</strong> kan de uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> ook b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong>uit e<strong>en</strong> meer maatschappelijke, of<strong>van</strong>uit e<strong>en</strong> 'morele' invalshoek.<br />

Wat betreft de maatschappelijke invalshoek valt bijv. te wijz<strong>en</strong> op de<br />

102

neiging <strong>van</strong> schade<strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> om particulier<strong>en</strong><br />

te ontzi<strong>en</strong> waar het uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> betreft.<br />

De Bedrijfsregeling Brandregres (BBR) 2000 is in dit verband e<strong>en</strong> aardig<br />

voorbeeld. Op grond <strong>van</strong> deze regeling verplicht<strong>en</strong> veel schade<strong>verzekeraars</strong><br />

(voornamelijk ingeval <strong>van</strong> brandschade) zich om hun recht<strong>en</strong> uit<br />

art. 284 WvK niet uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong> jeg<strong>en</strong>s particulier<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>zij er opzettelijke<br />

schadeveroorzaking in het speJ is. De red<strong>en</strong> hiervoor is - zo voigt<br />

uit de toelichting op de BBR 2000 - dat deze <strong>verzekeraars</strong> het niet kies<br />

vind<strong>en</strong> om particulier<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t <strong>van</strong> nalatigheid aanzi<strong>en</strong>lijke<br />

(brand)schade aanricht<strong>en</strong>, met de financiele gevolg<strong>en</strong> daar<strong>van</strong> op te zadel<strong>en</strong>.<br />

Voor verhaal op niet-particulier<strong>en</strong> bepaalt de BBR 2000 dat in beginsel<br />

maximaall miljo<strong>en</strong> guld<strong>en</strong> per schadegebeurt<strong>en</strong>is (per veroorzaker) verhaald<br />

zal word<strong>en</strong>. Verhaal blijft achterwege als de schade kleiner is dan<br />

f 5000. Deze drempel is ingevoegd t<strong>en</strong>einde te voorkom<strong>en</strong> dat onev<strong>en</strong>redige<br />

verhaalsinspanning<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verricht voor 'bagatelschades'.<br />

Terzijde merk ik op dat de BBR 2000 ge<strong>en</strong> bind<strong>en</strong>de regeling is (dat zou<br />

mededingingsrechtelijk ontoelaatbaar zijn); <strong>verzekeraars</strong> zijn vrij om<br />

deze regeling al dan niet na te volg<strong>en</strong>.<br />

Het komt niet vaak voor dat e<strong>en</strong> schadeverzekeraar verhaal neemt op<br />

e<strong>en</strong> licht nalatige (onverzekerde) particulier. Dat zou namelijk niet<br />

alle<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redig veel verhaalsinspanning<strong>en</strong> met zich br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>,<br />

maar het strookt ook niet met het 'gezicht' dat <strong>verzekeraars</strong> will<strong>en</strong><br />

ton<strong>en</strong>. Maar het 'gezicht' <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verzekeraar komt naar mijn m<strong>en</strong>ing<br />

weI goed in beeld wanneer bijv. inspanning<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verricht om<br />

verhaal (te tracht<strong>en</strong>) te nem<strong>en</strong> op relschoppers die tijd<strong>en</strong>s voetbalrell<strong>en</strong><br />

opzettelijk schade toebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> aan winkelruit<strong>en</strong>, of op e<strong>en</strong> geweldpleger<br />

die e<strong>en</strong> slachtoffer arbeidsongeschikt heeft gemaakt. De<br />

verzekeraar die dat verhaal op zich neemt, betrekt blijkbaar niet aIle<strong>en</strong><br />

de directe financiele kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bat<strong>en</strong> in zijn afweging, maar ook<br />

de meer morele notie dat schade daar moet word<strong>en</strong> neergelegd waar<br />

ze (zeer) verwijtbaar veroorzaakt is. Actief verhaalsbeleid bij opzettelijke<br />

schadetoebr<strong>en</strong>ging zal, zo schijnt mij toe, op brede maatschappelijke<br />

steun kunn<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Deze 'lik-op-stuk'functie <strong>van</strong> het aansprakelijkheidsrecht wint aan populariteit.<br />

D<strong>en</strong>k aan het rec<strong>en</strong>telijk aangekondigde beleid <strong>van</strong> de politie<br />

om maximale inspanning<strong>en</strong> te verricht<strong>en</strong> schadeveroorzakers de aanspra-<br />

103

kelijkheid voor letsel toegebracht aan e<strong>en</strong> politiefunctionaris 'te lat<strong>en</strong><br />

voel<strong>en</strong>'. Uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> kan ook toepassing zijn <strong>van</strong><br />

'lik -op-stuk'beleid.<br />

De kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> dergelijk beleid zijn overig<strong>en</strong>s relatief hoog: betreft<br />

het opzettelijke schadetoebr<strong>en</strong>ging, dan zal de aansprakelijke moeilijker<br />

te tracer<strong>en</strong> zijn, e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele aansprakelijkheidsverzekeraar zal ge<strong>en</strong><br />

dekking verl<strong>en</strong><strong>en</strong> (mits de polis op dit punt goed 'dichtgetimmerd' is;<br />

vgl. HR 6 november 1998, NJ 1999, 220 m.nt. MMM (AegonlVan der<br />

Lind<strong>en</strong>)) <strong>en</strong> de aansprakelijke zal in persoon vaak ook ge<strong>en</strong> verhaal bied<strong>en</strong>.<br />

Dan moet<strong>en</strong> afbetalingsregeling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong>, op de nakoming<br />

waar<strong>van</strong> vervolg<strong>en</strong>s gedur<strong>en</strong>de langere tijd int<strong>en</strong>sief toezicht moet<br />

word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>. Hieraan heeft bijv. de Stichting Waarborgfonds Motorverkeer<br />

de hand<strong>en</strong> vol bij het verhaal <strong>van</strong> schade veroorzaakt door<br />

onverzekerde automobilist<strong>en</strong>. Zie over dergelijke verhaalsinspanning<strong>en</strong><br />

ook nog het jaarverslag Schadefonds Geweldsmisdrijv<strong>en</strong> 1998, p. 10, p.<br />

18.<br />

Soms is verhaal dus e<strong>en</strong> principekwestie, maar in het overgrote deel<br />

<strong>van</strong> de gevall<strong>en</strong> is verhaal e<strong>en</strong> geldkwestie. Om dat zichtbaar te mak<strong>en</strong>,<br />

zal ik hierna in § 4.1.2 <strong>en</strong>ige cijfers over verhaalsrecht<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>.<br />

§ 4.1.2 Enige cijfers <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> over verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

Om e<strong>en</strong> goed beeld te gev<strong>en</strong> <strong>van</strong> de werkelijke rele<strong>van</strong>tie <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong>,<br />

zal ik hier <strong>en</strong>ige cijfers over aansprakelijkheid <strong>en</strong> verhaal<br />

aan de orde stell <strong>en</strong>. Overig<strong>en</strong>s blijk<strong>en</strong> de cijfers die voorhand<strong>en</strong><br />

zijn, niet compleet. Het hierna geschetste beeld is dat dus ook niet.<br />

Schade<strong>verzekeraars</strong> verhal<strong>en</strong> gedane uitkering<strong>en</strong> slechts voor e<strong>en</strong><br />

uiterst klein deel op aansprakelijke person<strong>en</strong>. Hetzelfde geldt voor<br />

sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>.<br />

lO4<br />

Zie Cane 1996, p. 437, R. Hasson, 50 OJLS (1985) 416, p. 421, 422, LCR<br />

262, § 10.76 (noot 153) <strong>en</strong> Lewis 1999, nr. 4.07. Dat verwondert niet:<br />

<strong>van</strong> aile schadegevall<strong>en</strong> is slechts e<strong>en</strong> dee I veroorzaakt door m<strong>en</strong>selijk<br />

handel<strong>en</strong>; daar<strong>van</strong> is slechts weer e<strong>en</strong> deel aan m<strong>en</strong>selijk fal<strong>en</strong> (dat wil<br />

zegg<strong>en</strong>: toerek<strong>en</strong>baar onrechtmatig handel<strong>en</strong>) te wijt<strong>en</strong>, daar<strong>van</strong> is vervolg<strong>en</strong>s<br />

slechts e<strong>en</strong> deel traceerbaar, <strong>en</strong> <strong>van</strong> die gevall<strong>en</strong> is slechts weer<br />

e<strong>en</strong> deel qua schadeom<strong>van</strong>g groot g<strong>en</strong>oeg om verhaal r<strong>en</strong>dabel te do <strong>en</strong><br />

zijn. Kleine schadebedrag<strong>en</strong> zijn de verhaalsinspanning<strong>en</strong> immers niet

waard. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt bij voorkeur <strong>van</strong> verhaal afgezi<strong>en</strong> wanneer de<br />

aansprakelijke niet (binn<strong>en</strong> afzi<strong>en</strong>bare tijd) voldo<strong>en</strong>de uitwinbaar vermog<strong>en</strong><br />

heeft.<br />

Ook de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> <strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong><br />

zijn slechts druppels op e<strong>en</strong> gloei<strong>en</strong>de plaat. Bij invoering<br />

<strong>van</strong> het verhaalsrecht in de A WBZ schatte de regering bijv. dat de verhaalsopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />

0,27% <strong>van</strong> de totale jaarlijkse A WBZ-uitgav<strong>en</strong> zou<br />

kunn<strong>en</strong> dekk<strong>en</strong> (geschatte bruto-opbr<strong>en</strong>gst: 15 it 25 miljo<strong>en</strong> guld<strong>en</strong> per<br />

jaar teg<strong>en</strong>over aan de uitgav<strong>en</strong>kant bijna 30 miljard guld<strong>en</strong> per jaar). Zie<br />

Kamerstukk<strong>en</strong> II 1998/99,26238, nr. 5, p. 5. Berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> voorts<br />

zi<strong>en</strong> dat de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>van</strong> het ZfW -verhaal ongeveer 0,4% <strong>van</strong> de jaarlijkse<br />

uitgav<strong>en</strong> dekk<strong>en</strong>. Zie Janss<strong>en</strong> 1997, p. 161.<br />

Aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> mag dus word<strong>en</strong> dat in het (onwaarschijnlijke) geval <strong>van</strong><br />

afschaffing <strong>van</strong> deze verhaalsrecht<strong>en</strong> de premieafdracht nav<strong>en</strong>ant zal<br />

moet<strong>en</strong> stijg<strong>en</strong>.<br />

Het is goed te beseff<strong>en</strong> dat het verhaal <strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> -<br />

gegev<strong>en</strong> de aard <strong>van</strong> de sociale zekerheidswetgeving - zonder uitzondering<br />

letselschadegevall<strong>en</strong> betreft. In de de praktijk wordt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

vrijwel alle<strong>en</strong> bij verkeersongevall<strong>en</strong> verhaal g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>: in<br />

90 a 95 % <strong>van</strong> de verhaalszak<strong>en</strong> gaat het om e<strong>en</strong> verkeersongeval.<br />

Zie Kamerstukk<strong>en</strong> II 1996/97, 24 776, nr. 5, p. 14, Kamerstukk<strong>en</strong> II<br />

1998/99,26238, fif. 5, p. 8. De schatting lijkt overig<strong>en</strong>s terug te gaan op<br />

het Rapport <strong>van</strong> de Studiegroep Verkeersaansprakelijkheid (Deel I - verk<strong>en</strong>ning<br />

<strong>van</strong> schade door dood <strong>en</strong> letsel), D<strong>en</strong> Haag 1978, p. 106-107.<br />

Zie SER 1993, p. 12-13, alwaar wordt geconstateerd dat ge<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>tere<br />

gegev<strong>en</strong>s voorhand<strong>en</strong> zijn. V gl. voor Engeland Atiyah 1997, p. 101-102,<br />

waar de perc<strong>en</strong>tages vergelijkbaar zijn. De Road Traffic (NHS Charges)<br />

Act 1999 gaat overig<strong>en</strong>s zelfs zover dat verhaal voor NHS-kost<strong>en</strong> aile<strong>en</strong><br />

is toegestaan in geval <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verkeersongeval!<br />

Dit hoge perc<strong>en</strong>tage is toe te schrijv<strong>en</strong> aan <strong>en</strong>erzijds het gegev<strong>en</strong> dat<br />

de aansprakelijkheid <strong>van</strong> motorrijtuighouders verplicht verzekerd is<br />

ingevolge de W AM, <strong>en</strong> dus bij elke aansprakelijke draagkracht aanwezig<br />

is, <strong>en</strong> anderzijds het gegev<strong>en</strong> dat het verhaalspad in die gevall<strong>en</strong><br />

geeff<strong>en</strong>d is door praktische voordel<strong>en</strong> zoals rechtstreekse afwikkeling<br />

met de WAM-verzekeraar (zie § 3.6.1) <strong>en</strong> (dam·door) de aanwezigheid<br />

<strong>van</strong> e<strong>en</strong> administratief redeJijk goed 'geoliede' schade-afwikkeling.<br />

105

Zo is bij de vaststelling <strong>van</strong> de feit<strong>en</strong> veelal rapportage <strong>van</strong> de poJitie<br />

voorhand<strong>en</strong>, die door de betrokk<strong>en</strong> schadecorrespond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> via de Stichting<br />

Process<strong>en</strong>-Verbaal kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezi<strong>en</strong>. Zie Kamerstukk<strong>en</strong> II<br />

1996/97,24776, nr. 5, p. 14 <strong>en</strong> Kamerstukk<strong>en</strong> II 1998/99,26238, nr. A,<br />

p. 2-3, <strong>en</strong> nr. 5, p. 8.<br />

De afwikkeling <strong>van</strong> verkeersongevall<strong>en</strong> is in deze opzicht<strong>en</strong> 'makkelijker'<br />

dan bijv. incid<strong>en</strong>teel verhaal voor letsel toegebracht bij e<strong>en</strong><br />

caferuzie of door e<strong>en</strong> medische fout. In de gevall<strong>en</strong> 'buit<strong>en</strong> de W AM'<br />

zijn er namelijk niet alle<strong>en</strong> obstakels in de administratieve sfeer, maar<br />

ook in de vermog<strong>en</strong>ssfeer: er is ge<strong>en</strong> verplichte aansprakelijkheidsverzekering<br />

<strong>en</strong> dus ook ge<strong>en</strong> garantie dat e<strong>en</strong> aansprakelijke ruziemaker<br />

betal<strong>en</strong> kan.<br />

De voornaamste bron <strong>van</strong> verhaalsinkomst<strong>en</strong> <strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong><br />

betreft dus verkeersongevall<strong>en</strong>. Maar het is niet uitgeslot<strong>en</strong> dat in de<br />

toekomst 'nieuwe' bronn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangeboord; er zou heel wei e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame<br />

in het verschiet kunn<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaalsacties teg<strong>en</strong> 'deep pocket<br />

def<strong>en</strong>dants' zoals wegbeheerders (op grond <strong>van</strong> gebrekkig onderhoud),<br />

ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> arts<strong>en</strong> (op grond <strong>van</strong> medische fout<strong>en</strong>).<br />

Het verhaal op W AM -<strong>verzekeraars</strong> levert jaarlijks naar schatting ongeveer<br />

3 miljard guld<strong>en</strong> op. Ongeveer de helft daar<strong>van</strong> is blikschade<br />

<strong>en</strong> die wordt dus (op grond <strong>van</strong> art. 284 WvK) verhaald door schade<strong>verzekeraars</strong>.<br />

Dat betek<strong>en</strong>t dat de andere helft uit letselschade bestaat:<br />

1,5 miljard guld<strong>en</strong>, waar<strong>van</strong> verhaalsgerechtigde sociale <strong>verzekeraars</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> naar schatting 600 miljo<strong>en</strong> guld<strong>en</strong> incasser<strong>en</strong>o<br />

Verhaal is dus e<strong>en</strong> economische activiteit <strong>van</strong> betek<strong>en</strong>is.<br />

Zie voor deze cijfers: Kamerstukk<strong>en</strong> 1997/98, 25 759, nr. 3, p. 14, <strong>en</strong><br />

vooral ook F.Th. Kremer, NJB 1998, p. 609-610. MogeJijk is het verhaalsvolume<br />

na invoering <strong>van</strong> de Wet PEMBA, welke wet de om<strong>van</strong>g<br />

<strong>van</strong> het verhaal kracht<strong>en</strong>s de W AO heeft vergroot, nog verder toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

Sinds 1997 zijn er bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> nieuwe verhaalsrecht<strong>en</strong> bijgekom<strong>en</strong><br />

(WAZ, Wajong, A WBZ), zodat het verhaalsvolume ook om die red<strong>en</strong><br />

waarschijnJijk zal zijn toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

Uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> is daarmee e<strong>en</strong> economische activiteit<br />

die zich voornamelijk afspeelt tuss<strong>en</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong>, cascoschade<strong>verzekeraars</strong>,<br />

ziektekost<strong>en</strong><strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> inkom<strong>en</strong>sverze-<br />

106

keraars <strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> W AM-<strong>verzekeraars</strong> anderzijds. Bekijkt m<strong>en</strong> de<br />

uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> op dit niveau, dan kan m<strong>en</strong> stell<strong>en</strong><br />

dat de WAM-<strong>verzekeraars</strong> de verhaalslast<strong>en</strong> door middel <strong>van</strong> verzekeringspremies<br />

'spreid<strong>en</strong>' over het collectief <strong>van</strong> hun verzekeringnemers.<br />

De aansprakelijke betaalt in persoon niet extra mee; de terugval<br />

in no-claim korting staat - za mag word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> - niet in<br />

verband met de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> het verhaalsrecht. De verhaalsopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong> t<strong>en</strong> goede aan het collectief <strong>van</strong> de verzekerd<strong>en</strong> aan de<br />

zijde <strong>van</strong> de verhaalsgerechtigde (dus: deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die e<strong>en</strong> schadeverzekeringsovere<strong>en</strong>komst<br />

hebb<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> bij de desbetreff<strong>en</strong>de schadeverzekeraar,<br />

of deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die wettelijk verzekerd zijn bij de desbetreff<strong>en</strong>de<br />

sociale verzekeraar c.q. daarvoor premies afdrag<strong>en</strong>).<br />

Uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> op WAM-<strong>verzekeraars</strong> is kortom het<br />

overhevel<strong>en</strong> <strong>van</strong> geld<strong>en</strong> <strong>van</strong> het <strong>en</strong>e naar het andere collectief. Gaat het<br />

bijvoorbeeld om verhaal op grond <strong>van</strong> de W AO, dan kan m<strong>en</strong> gesimplificeerd<br />

stell<strong>en</strong> dat de geld<strong>en</strong> <strong>van</strong> het collectief <strong>van</strong> autorijders overgaat<br />

naar het collectief <strong>van</strong> W AO-premieplichtige werknemers <strong>en</strong> werkgeverso<br />

De notie <strong>van</strong> 'collectief' zal hierna in § 4.2.3 nog e<strong>en</strong> belangrijke<br />

ral spel<strong>en</strong>.<br />

§ 4.2 (Rechts)politieke overweging<strong>en</strong><br />

§ 4.2.1 Prikkel<strong>en</strong>de verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

Uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> is, za bleek in de voorgaande paragraaf,<br />

e<strong>en</strong> economische activiteit. Maar in de afgelop<strong>en</strong> vijf<strong>en</strong>dertig<br />

jaar is er ook veel gediscussieerd over de vraag of uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong><br />

verhaalsrecht<strong>en</strong> <strong>van</strong> (met name) sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong><br />

daadwerkelijk e<strong>en</strong> zinvolle (economische) activiteit is. Die discussie<br />

heeft e<strong>en</strong> aantal 'rechtspolitieke' argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor <strong>en</strong> teg<strong>en</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

opgeleverd. Die kom<strong>en</strong> thans aan de orde. De politieke keuze<br />

is in de afgelop<strong>en</strong> ti<strong>en</strong> jaar door de wetgever steeds gemaakt in het<br />

voordeel <strong>van</strong> verhaalrecht<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> <strong>van</strong> de vaak gebruikte argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> pro verhaalsrecht<strong>en</strong> is dat<br />

<strong>van</strong> prev<strong>en</strong>tie : de dreiging <strong>van</strong> verhaal zau - net als de dreiging <strong>van</strong><br />

aansprakelijkheid, die er aan voorafgaat - e<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>tieve werking<br />

hebb<strong>en</strong>. Het zau individu<strong>en</strong> aanzett<strong>en</strong> tot voorzichtiger gedrag <strong>en</strong> het<br />

107

zou aldus bijdrag<strong>en</strong> aan uitbanning <strong>van</strong> onw<strong>en</strong>selijke schadeveroorzaking.<br />

Zie rec<strong>en</strong>telijk de Minister <strong>van</strong> Justitie in de lijst <strong>van</strong> vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong><br />

naar aanleiding <strong>van</strong> zijn brief inzake c1aimcultuur (Kamerstukk<strong>en</strong> II<br />

1999/2000, 26630, nr. 2, p. 3): 'Met de invoering <strong>en</strong> uitbreiding <strong>van</strong> de<br />

regresrecht<strong>en</strong> wordt beoogd de kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> maatschappelijk handel <strong>en</strong> zoveel<br />

mogelijk zichtbaar te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor rek<strong>en</strong>ing te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong> deg<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

die daarvoor verantwoordelijk zijn. Deze kost<strong>en</strong> zijn in het verled<strong>en</strong><br />

teveel verborg<strong>en</strong> geblev<strong>en</strong> waardoor e<strong>en</strong> prikkel tot kost<strong>en</strong>beheersing<br />

ontbrak. Voorts wordt daarmee bereikt dat pot<strong>en</strong>tiele veroorzakers word<strong>en</strong><br />

gestimuleerd de nadelige gevolg<strong>en</strong> <strong>van</strong> hun handel<strong>en</strong> voor ander<strong>en</strong><br />

volop in de afweging te betrekk<strong>en</strong>, wat e<strong>en</strong> belangrijke prev<strong>en</strong>tieve werking<br />

tot gevolg kan hebb<strong>en</strong>.'<br />

Maar het betreft hier goeddeels veronderstelling<strong>en</strong>. Over de prev<strong>en</strong>tieve<br />

werking <strong>van</strong> het aansprakelijkheidsrecht op individuele beslissing<strong>en</strong><br />

om al dan niet zorgvuldigheid te betracht<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

e<strong>en</strong>s anders persoon of goed, wordt meer beweerd dan bewez<strong>en</strong>.<br />

Over (de afwezigheid <strong>van</strong> empirisch onderzoek naar) de prev<strong>en</strong>tieve werking<br />

<strong>van</strong> aansprakelijkheid zie m<strong>en</strong> bijv. Bloemberg<strong>en</strong> 1965, nr. 251,<br />

A.R. Bloemberg<strong>en</strong>, Naar e<strong>en</strong> nieuw ongevall<strong>en</strong>recht, Dev<strong>en</strong>ter: Kluwer<br />

1965 (oratie Leid<strong>en</strong>), p. 11-12, dezelfde, Handeling<strong>en</strong> NJV 1967-1, p. 47<br />

e.v., A. N<strong>en</strong>tjes <strong>en</strong> J. Dijkstra, NJB 1993, p. 951 e.v., Faure 1996, p. 50,<br />

Don Dewees, David Duff, Michael Trebilcock, Exploring the domain of<br />

accid<strong>en</strong>t law - taking the facts seriously, Oxford: Oxford University<br />

Press 1996, m.n. p. 25 e.v., p. 414 e.v., P. Cane, The Anatomy of Tort<br />

Law, Oxford: Hart Publishing 1997, p. 218 <strong>en</strong> Atiyah/Cane 1999, p. 362<br />

e.v.<br />

Er zal vast weI sprake zijn <strong>van</strong> <strong>en</strong>ige prev<strong>en</strong>tieve werking. Maar voor<br />

zover het betreft individuele beslissing<strong>en</strong> <strong>van</strong> bijv. automobilist<strong>en</strong><br />

om e<strong>en</strong> grote mate <strong>van</strong> zorgvuldigheid in acht te nem<strong>en</strong>, lijk<strong>en</strong> andere<br />

instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> - zoals strafrechtelijke handhaving in combinatie met<br />

e<strong>en</strong> hoge pakkans - effectiever. De 'pakkans' die het aansprakelijkheidsrecht<br />

bij onrechtmatige gedraging<strong>en</strong> te bied<strong>en</strong> heeft is nu e<strong>en</strong>maal<br />

klein: voor aansprakelijkheid is namelijk steeds nodig dat de<br />

gedraging daadwerkelijk tot schade heeft geleid.<br />

108

Zie SER 1999, p. 18-19, p. 31 e.v. Vgl. Donald Harris, Evaluating the<br />

goals of personal injury: some empirical evid<strong>en</strong>ce, in: P. Cane, J. Stapleton<br />

(eds.), Essays for Patrick Atiyah, Oxford: Clar<strong>en</strong>don Press 1991, p.<br />

301, <strong>en</strong> A. Burrows, In Def<strong>en</strong>ce of Tort, in: dezelfde, Understanding the<br />

law of obligations, Oxford: Hart Publishing 1998, p. 122 e.v, <strong>en</strong> Lewis<br />

1999, nrs. 5.07-5.09.<br />

Ais <strong>van</strong> de aansprakelijkheidsdreiging (in het verkeer) inderdaad<br />

weinig prev<strong>en</strong>tieve werking uitgaat, dan geldt dat ook - <strong>en</strong> misschi<strong>en</strong><br />

in versterkte mate - voor de verhaalsdreiging. Niettemin wordt met<br />

invoering <strong>en</strong> uitbreiding <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong>, zo overweegt de wetgever<br />

meermal<strong>en</strong>, beoogd prikkels te gev<strong>en</strong> aan bijv. automobilist<strong>en</strong>,<br />

medici <strong>en</strong> plegers <strong>van</strong> geweldsmisdrijv<strong>en</strong>, om hun schadelijke gedraging<strong>en</strong><br />

achterwege te lat<strong>en</strong>.<br />

Zie, naast de reeds g<strong>en</strong>oemde opmerking <strong>van</strong> de Minister <strong>van</strong> lustitie in<br />

de lijst <strong>van</strong> vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong> naar aanleiding <strong>van</strong> zijn brief inzake<br />

claimcultuur (Kamerstukk<strong>en</strong> II 199912000,26630, nr. 2, p. 3), bijv. ook<br />

Kamerstukk<strong>en</strong> II 1998/99, 26 238, nr. 3, p. 4 (memorie <strong>van</strong> toelichting<br />

verhaalsrecht A WBZ).<br />

Maar als die prikkel al aanwezig is, dan is ze niet altijd ev<strong>en</strong> sterk.<br />

De dreiging <strong>van</strong> verhaal kan als zodanig mogelijk weI e<strong>en</strong> (kleine <strong>en</strong><br />

indirecte) bijdrage tot zorgvuldig verkeersgedrag zijn, maar deze bijdrage<br />

lijkt goeddeels t<strong>en</strong>iet te word<strong>en</strong> gedaan door de omstandigheid<br />

dat e<strong>en</strong> automobilist zich met e<strong>en</strong> W AM-verzekering teg<strong>en</strong> de gevolg<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> aansprakeIijkheid heeft ingedekt. V gl. Lewis J 999, nr. 5.05.<br />

De dreiging <strong>van</strong> de financiele gevolg<strong>en</strong> <strong>van</strong> aansprakeIijkheid <strong>en</strong> verhaal<br />

is voor hem niet aanwezig, behalve voor zover deze doorwerkt<br />

in het gevaar de no-claim korting te verliez<strong>en</strong>. Aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> mag dus<br />

word<strong>en</strong> dat de gemiddelde automobilist sterker geprikkeld wordt<br />

door de strafrechtelijke pakkans bij overtreding<strong>en</strong>, angst voor eig<strong>en</strong><br />

letseI, door het moreel besef dat hij zijn medeweggebruikers niet in<br />

gevaar mag br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, <strong>en</strong> door het vooruitzicht <strong>van</strong> terugval in de noclaim<br />

korting. Aile<strong>en</strong> die Iaatste dreiging houdt mogeIijk indirect verband<br />

met verhaalsrecht<strong>en</strong>.<br />

Zie over dergelijke prikkels <strong>en</strong> de effectiviteit er<strong>van</strong> SER 1999, p. 36 e.v.<br />

Overig<strong>en</strong>s is in dit verband opmerkelijk dat de SER adviseert tot uitbreiding<br />

<strong>van</strong> de kring <strong>van</strong> gerechtigd<strong>en</strong> bij verkeersongevall<strong>en</strong> (werkgevers<br />

109

voor onverzekerd productieverlies, filekost<strong>en</strong> voor werkgevers, afhandelingskost<strong>en</strong><br />

voor de politie) <strong>en</strong> tot uitbreiding <strong>van</strong> de zorgplicht c.q.<br />

aansprakelijkstelling <strong>van</strong> wegbeheerders. Zie SER 1999, p. 47 -48. In hetzelfde<br />

rapport wordt namelijk vooropgesteld dat het aansprakelijkheidsrecht<br />

(<strong>en</strong> daarop zijn de voorgestelde uitbreiding<strong>en</strong> gebaseerd) te vee1<br />

toeva1sfactor<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t (zie daarover ook hiervoor) <strong>en</strong> daarom niet of nauwelijks<br />

effectieve prikkels voor correct weggedrag kan gev<strong>en</strong>. Zie SER<br />

1999, p. 19 e.v. Het ligt dan toch veeleer voor de hand de oplossing te<br />

zoek<strong>en</strong> in alternatieve prikkels <strong>en</strong> alternatieve vergoedingssystem<strong>en</strong> (al<br />

dan niet gekoppeld aan elkaar)?<br />

§ 4.2.2 Kost<strong>en</strong> op de juiste plaats<br />

Het bestaan <strong>en</strong> uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> in de sociale verzekeringswetgeving<br />

leidt tot e<strong>en</strong> zuivere kost<strong>en</strong>allocatie, zo wordt vaak<br />

gesteld. Het argum<strong>en</strong>t is de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> veelvuldig door de wetgever<br />

gebruikt, namelijk ter ondersteuning <strong>van</strong> wetsvoorstell<strong>en</strong> tot<br />

invoering <strong>van</strong> het verhaalsrecht<strong>en</strong> in ANW, WAZ, WAjong, Wet<br />

REA <strong>en</strong> AWBZ.<br />

De gedachte is dat zonder verhaalsrecht de kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> bepaalde<br />

maatschappelijke activiteit<strong>en</strong> (zoals deelname aan het verkeer) t<strong>en</strong><br />

onrechte voor rek<strong>en</strong>ing blijv<strong>en</strong> <strong>van</strong> het collectief. E<strong>en</strong> verhaalsrecht<br />

zou deze kost<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> verplaats<strong>en</strong> naar het collectief <strong>van</strong> (bijv.)<br />

autobezitters, zodat - in theorie - de premies <strong>van</strong> sociale verzekering<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> zakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> de premies <strong>van</strong> WAM-verzekering<strong>en</strong> nav<strong>en</strong>ant<br />

di<strong>en</strong>t te stijg<strong>en</strong>. Dit is in de og<strong>en</strong> <strong>van</strong> de wetgever w<strong>en</strong>selijk omdat<br />

aldus e<strong>en</strong> zuivere kost<strong>en</strong>allocatie plaatsvindt. Zie in deze zin bijv.<br />

Kamerstukk<strong>en</strong> II 1995/96,24758, nr. 3, p. 47 (memorie <strong>van</strong> toelichting<br />

WAZ).<br />

Het door de wetgever gebruikte argum<strong>en</strong>t <strong>van</strong> kost<strong>en</strong>allocatie lijkt<br />

sterk, maar het argum<strong>en</strong>t pleit waarschijnlijk nog veel sterker voor<br />

alternatieve regeling<strong>en</strong> die de wetgever niet heeft getroff<strong>en</strong>.<br />

110<br />

Om e<strong>en</strong> simpel voorbeeld te noem<strong>en</strong>: vele sociale verzekeringswett<strong>en</strong><br />

sluit<strong>en</strong> verhaal op de werkgever of collega <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde uit (behoud<strong>en</strong>s<br />

opzet of bewuste roekeloosheid). Dat is nog begrijpelijk wanneer<br />

werkgever <strong>en</strong> conega's behor<strong>en</strong> tot dezelfde groep <strong>van</strong> premiebetalers.<br />

Maar wanneer het gaat om volksverzekering<strong>en</strong> (zoals ANW <strong>en</strong> A WBZ),<br />

is deze 'immuniteit' <strong>van</strong>uit de gedachte <strong>van</strong> zuivere kost<strong>en</strong>allocatie opmerkelijk.<br />

Deze person<strong>en</strong> betal<strong>en</strong> als zodanig niet mee aan bekostiging

<strong>van</strong> de ANW of A WBZ. Zou het richtsnoer <strong>van</strong> e<strong>en</strong> zuivere kost<strong>en</strong>allocatie<br />

zijn gevolgd, dan zou verhaal op aansprakelijke werkgever <strong>en</strong> collega's<br />

dus niet zijn uitgeslot<strong>en</strong>. Blijkbaar prevaleert hier het 'arbeidsrust'<br />

argum<strong>en</strong>t bov<strong>en</strong> het kost<strong>en</strong>allocatie-argum<strong>en</strong>t.<br />

Vermeld<strong>en</strong>swaard is dat bij invoering <strong>van</strong> de ANW de regering heeft<br />

aangekondigd de bedoelde 'immuniteit' voorlopig te will<strong>en</strong> handhav<strong>en</strong><br />

om andere wetgevingsproject<strong>en</strong> op het gebied <strong>van</strong> arbeidsomstandighed<strong>en</strong><br />

niet voor de voet<strong>en</strong> te lop<strong>en</strong>. Niet uitgeslot<strong>en</strong> is, zo overweegt de<br />

regering, dat in de toekomst de immuniteit <strong>van</strong> werkgever (<strong>en</strong> collega)<br />

komt te vervall<strong>en</strong> t<strong>en</strong>einde werkgevers te prikkel<strong>en</strong> tot betere bedrijfsvoering.<br />

Zie Kamerstukk<strong>en</strong> II 1994/95,24 169, nr. 3, p. 26.<br />

Vanuit de kost<strong>en</strong>allocatie-gedachte zou de opheffing <strong>van</strong> de 'immuniteit'<br />

<strong>van</strong> werkgever <strong>en</strong> collega's e<strong>en</strong> logische stap zijn (met name in de volksverzekering<strong>en</strong>).<br />

Maar er zijn ook andere, mogelijk effectievere manier<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> kost<strong>en</strong>allocatie: premiediffer<strong>en</strong>tiatie in de W AO bijvoorbeeld.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is het aansprakelijkheidsrecht - waar verhaalsrecht<strong>en</strong> op<br />

gebaseerd zijn - e<strong>en</strong> gebrekkig instrum<strong>en</strong>t voor zuivere kost<strong>en</strong>allocatie.<br />

Door m<strong>en</strong>ig auteur (in binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>land) is er terecht op<br />

gewez<strong>en</strong> dat het aansprakelijkheidsrecht e<strong>en</strong> weinig effectief middel<br />

is om de rek<strong>en</strong>ing te pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> bepaalde groep <strong>van</strong> person<strong>en</strong><br />

die geacht word<strong>en</strong> naast de lust<strong>en</strong> ook de last<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> bepaalde<br />

activiteit te drag<strong>en</strong>. Belastingheffing is bijv. doeltreff<strong>en</strong>der omdat zij<br />

ge<strong>en</strong> gebruik maakt <strong>van</strong> toevalsfactor<strong>en</strong> zoals toerek<strong>en</strong>baarheid, onrechtmatigheid,<br />

schade, <strong>en</strong> causaal verb and. Zou de wetgever aan<br />

werkelijk effectieve kost<strong>en</strong>allocatie will<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, dan zou het bijv.<br />

voor de hand Jigg<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> fonds te vorm<strong>en</strong> uit opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

weg<strong>en</strong>belasting waaruit betaling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan aan bijv. uitvoerders<br />

<strong>van</strong> sociale zekerheidswetgeving. De bijdrag<strong>en</strong> aan dit fonds<br />

zoud<strong>en</strong> dan veeleer word<strong>en</strong> gebaseerd op het totaal aantal verkeersslachtoffers<br />

<strong>en</strong> niet zozeer op het aantal slachtoffers <strong>van</strong> toerek<strong>en</strong>bare<br />

onrechtmatige dad<strong>en</strong> in het verkeer.<br />

Zie over e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander bijv. A.R. Bloemberg<strong>en</strong>, Handeling<strong>en</strong> NJV 1967-<br />

I, p. 54, dezelfde, NJB 1994, p. 123, Atiyah/Cane 1999, p. 321. Zie ook<br />

SER 1999, p. 18-19, p. 31, <strong>en</strong> vooral p. 35-36, waarin de SER aangeeft<br />

dat de mate waarin verhaalsrecht<strong>en</strong> in de sociale verzekeringswetgeving<br />

kunn<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan zuivere kost<strong>en</strong>allocatie niet mag word<strong>en</strong> overschat.<br />

111

Sinds <strong>en</strong>ige jar<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> <strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong><br />

in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate afgekocht door W AM-<strong>verzekeraars</strong> door betaling<br />

<strong>van</strong> e<strong>en</strong> jaarlijkse 'lump sum'. In ess<strong>en</strong>tie wordt met deze collectieve<br />

afkoop <strong>van</strong> verhaalsaansprak<strong>en</strong> op private grondslag e<strong>en</strong><br />

dergelijk fonds gesimuleerd: de gezam<strong>en</strong>lijke W AM-<strong>verzekeraars</strong><br />

stort<strong>en</strong> op basis <strong>van</strong> conv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong> e<strong>en</strong> 'lump sum' in de kass<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

de verschill<strong>en</strong>de sociale verzekeringsfonds<strong>en</strong>. Het grote verschil is<br />

echter geleg<strong>en</strong> in de grootte <strong>van</strong> de bedrag<strong>en</strong>; aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> mag namelijk<br />

word<strong>en</strong> dat bij de huidige collectiveringsafsprak<strong>en</strong> deze stOfting<strong>en</strong><br />

verband houd<strong>en</strong> met het (geschatte) totale aantal aan aansprakelijke<br />

schadeveroorzakers, terwijl bij ev<strong>en</strong>tuele belastingwetgeving<br />

deze grondslag geheel zou word<strong>en</strong> verlat<strong>en</strong>. De wetgever zal deze<br />

route niet hebb<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>van</strong>wege de ongewisse politieke haalbaarheid<br />

er<strong>van</strong>.<br />

§ 4.2.3 Vestzak uit, broekzak in ?<br />

A.R. Bloemberg<strong>en</strong> heeft bij de invoering <strong>van</strong> de A WBZ (1966) met<br />

succes bepleit dat de wetgever af zou zi<strong>en</strong> <strong>van</strong> invoering <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

verhaalsrecht voor de A WBZ. Het betoog <strong>van</strong> Bloemberg<strong>en</strong> kwam<br />

er kort gezegd op neer dat verhaal voor e<strong>en</strong> uit algem<strong>en</strong>e middel<strong>en</strong><br />

gefinancieerde sociale voorzi<strong>en</strong>ing als de A WBZ e<strong>en</strong> 'vestzaklbroekzak'<br />

operatie oplevert. De person<strong>en</strong> die de middel<strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> voor<br />

dergelijke algem<strong>en</strong>e sociale verzekeringswetgeving zijn namelijk<br />

goeddeels dezelfde person<strong>en</strong> die de WAM-premies opbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>: de<br />

inwoners <strong>van</strong> Nederland. Het zou hier dus gaan om het overhevel<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> geld<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>en</strong> naar hetzelfde 'collectief'.<br />

Zie Bloemberg<strong>en</strong> 1965, nr. 254 <strong>en</strong> A.R. Bloemberg<strong>en</strong>, SMA 1966, p.<br />

329-330. V gl. voor het 'vestzak/broekzak'argum<strong>en</strong>t ook Hartlief <strong>en</strong> Tjittes<br />

1999, p. 71. Zie voor Engeland Cane 1996, p. 438 <strong>en</strong> LCR 262, § 3.26<br />

e.v. Bloemberg<strong>en</strong> beperkte zijn betoog niet t<strong>en</strong> onrechte tot WAM-premies,<br />

omdat de meeste verhaalsacties verkeersongevall<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>. Zie<br />

hiervoor § 4.1.<br />

Overtuigd door het betoog <strong>van</strong> Bloemberg<strong>en</strong> zag de wetgever niet aile<strong>en</strong><br />

af <strong>van</strong> invoering <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verhaalsrecht in de A WBZ, maar ook in de<br />

AAW (1976). Zie Kamerstukk<strong>en</strong> II 1974/75, 13 231, nrs 1-4, p. 95-96.<br />

Het betoog <strong>van</strong> Bloemberg<strong>en</strong> had onmisk<strong>en</strong>baar retorische kracht,<br />

maar of het ook feitelijke grondslag had, is minder zeker.<br />

112

Zeker t<strong>en</strong> tijde <strong>van</strong> invoering <strong>van</strong> de AWBZ (1966) kon toch niet word<strong>en</strong><br />

volgehoud<strong>en</strong> - ook niet op macro-economisch niveau - dat de kring <strong>van</strong><br />

verzekerd<strong>en</strong> voor de volksverzekering<strong>en</strong>, dat wil zegg<strong>en</strong> alle Nederlandse<br />

ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong>, overe<strong>en</strong>kwam met de kring <strong>van</strong> pot<strong>en</strong>tiele b<strong>en</strong>adeeld<strong>en</strong><br />

(<strong>en</strong> die <strong>van</strong> pot<strong>en</strong>tiele daders) in bijv. de sfeer <strong>van</strong> verkeersongevall<strong>en</strong>?<br />

Deelname aan het gemotoriseerd verkeer was <strong>en</strong> is e<strong>en</strong> activiteit waar<br />

slechts e<strong>en</strong> bepaalde groep binn<strong>en</strong> de kring <strong>van</strong> ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong> zich mee<br />

inlaat.<br />

Maar ook wanneer het 'vestzaklbroekzak'argum<strong>en</strong>t feitelijk geheel<br />

juist zou zijn, is er toch het nodige voor te zegg<strong>en</strong> om de kost<strong>en</strong> die<br />

sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> bepaalde maatschappelijke activiteit, zichtbaar<br />

te mak<strong>en</strong> door verhaal mogelijk te mak<strong>en</strong>. Door deze kost<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />

laste te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong> het collectief (dat wil zegg<strong>en</strong>: te bekostig<strong>en</strong> uit<br />

algem<strong>en</strong>e middel<strong>en</strong>), blijv<strong>en</strong> deze kost<strong>en</strong> 'onzichtbaar'. Door de kost<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> algem<strong>en</strong>e sociale voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> niet door te berek<strong>en</strong><strong>en</strong> aan<br />

autorijd<strong>en</strong>d Nederland, blijft het autorijd<strong>en</strong> als het ware te goedkoop.<br />

In die optiek is het aansprakelijkheidsrecht (gepaard met wettelijke<br />

verhaalsrecht<strong>en</strong>) e<strong>en</strong> manier om e<strong>en</strong> maatschappelijke activiteit e<strong>en</strong><br />

juiste prijs te gev<strong>en</strong>, net zoals heffing <strong>van</strong> b<strong>en</strong>zineaccijnz<strong>en</strong>, weg<strong>en</strong>belasting<br />

<strong>en</strong> tolgeld<strong>en</strong> dat kan zijn.<br />

Zie voor dit argum<strong>en</strong>t Kamerstukk<strong>en</strong> II 1994/95, 24 169, nr. 3, p. 21<br />

(memorie <strong>van</strong> toelichting ANW). Dezelfde argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> blek<strong>en</strong> doorslaggev<strong>en</strong>d<br />

bij invoering <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> in de W Ajong <strong>en</strong> A WBZ. Zie<br />

bijv. Kamerstukk<strong>en</strong> II 1998/99,26238, nr. 3, p. 4 (memorie <strong>van</strong> toelichting<br />

verhaalsrecht A WBZ). De ver<strong>van</strong>ging <strong>van</strong> de AA W door onder meer<br />

de WAZ was in dit opzicht e<strong>en</strong>voudig. De WAZ is ge<strong>en</strong> (zuivere) volksverzekering<br />

die (geheel) uit de algem<strong>en</strong>e premiemiddel<strong>en</strong> wordt bekostigd,<br />

maar e<strong>en</strong> premieplichtige verzekeringsvorm voor e<strong>en</strong> specifieke<br />

groep <strong>van</strong> ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong>, de ze1fstandig<strong>en</strong>. En zolang m<strong>en</strong> wil aannem<strong>en</strong><br />

dat het collectief <strong>van</strong> W AZ-premieplichtig<strong>en</strong> niet id<strong>en</strong>tiek is aan het collectief<br />

<strong>van</strong> WAM-verzekerd<strong>en</strong>, is ge<strong>en</strong> sprake <strong>van</strong> e<strong>en</strong> zinloze 'vestzaklbroekzak'<br />

situatie. Het door Bloemberg<strong>en</strong> destijds met succes naar<br />

vor<strong>en</strong> gebrachte betoog dat verhaal voor AA W -uitkering<strong>en</strong> e<strong>en</strong> 'vestzaklbroekzak'<br />

operatie zou zijn, is dus met invoering <strong>van</strong> de WAZ - zo<br />

constateert de memorie <strong>van</strong> toelichting, Kamerstukk<strong>en</strong> II 1995/96, 24<br />

758. nr. 3, p. 47 - niet langer rele<strong>van</strong>t. Vgl. Kamerstukk<strong>en</strong> II 1998/99,<br />

26239, nr. 7, p. 25.<br />

113

Het strev<strong>en</strong> om maatschappelijke kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> bepaalde activiteit<strong>en</strong> -<br />

mits dat met weinig afwikkelingskost<strong>en</strong> gepaard gaat - zichtbaar te<br />

mak<strong>en</strong>, is aantrekkelijk. Maar dat uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> de<br />

meest effici<strong>en</strong>te wijze is om die kost<strong>en</strong> zichtbaar te mak<strong>en</strong>, dat kan<br />

ernstig word<strong>en</strong> betwijfeld. De kost<strong>en</strong> die daarmee gepaard gaan, zijn<br />

hoog. Zie daarover ook hierna, § 4.3.1. Maar verwacht mag word<strong>en</strong><br />

dat het aansprakelijkheidsrecht voorlopig het kader blijft waarbinn<strong>en</strong><br />

de kost<strong>en</strong> 'zichtbaar' gemaakt moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>; de politieke prioriteit<br />

voor heroverweging <strong>van</strong> het verhaalsstelsel ontbreekt namelijk. Het<br />

stelsel <strong>van</strong> aansprakelijkheid <strong>en</strong> verhaal is dus e<strong>en</strong> 'gegev<strong>en</strong>'. Dat<br />

verklaart waarom reeds geruime tijd wordt gezocht naar method<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> vere<strong>en</strong>voudigde afwikkeling <strong>van</strong> verhaalsdossiers. Daarover<br />

gaat § 4.3.<br />

§ 4.3 Vere<strong>en</strong>voudigde afdo<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> verhaalsdossiers<br />

§ 4.3.1 Reductie <strong>van</strong> terugker<strong>en</strong>de kost<strong>en</strong>: 'doe-het-zelf'<br />

voor <strong>verzekeraars</strong><br />

Het afwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaalsaansprak<strong>en</strong> kost geld. <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong><br />

zijn gekoppeld aan het aansprakelijkheidsrecht, <strong>en</strong> de vasts telling<br />

<strong>van</strong> aansprakelijkheid kost nu e<strong>en</strong>maal geld: de feit<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

vastgesteld, de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de schade, het causaal verband, <strong>en</strong> de<br />

aansprakelijkheidsvraag. Daarmee zijn wat m<strong>en</strong> weI noemt afwikkelingskost<strong>en</strong><br />

(ook weI: transactiekost<strong>en</strong>) gemoeid: kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> deskundig<strong>en</strong>,<br />

(rechts)bijstandverl<strong>en</strong>ers, administratieve afwikkeling aan<br />

beide zijd<strong>en</strong>, etcetera. Die kost<strong>en</strong> word<strong>en</strong> veelal gemaakt door de<br />

WA-verzekeraar <strong>van</strong> de aansprakelijke aan de <strong>en</strong>e zijde <strong>en</strong> door de<br />

verhaalsgerechtigde aan de andere zijde.<br />

114<br />

Wat betreft de kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> de verhaalsgerechtigde: deze kunn<strong>en</strong> - wanneer<br />

er daadwerkelijk aansprakelijkheid be staat - word<strong>en</strong> verhaald op de<br />

aansprakelijke. Zie art. 6:96 lid 2 sub b BW, dat in § 3.6.3 uitgebreid aan<br />

de orde kwam. De laatste jar<strong>en</strong> is de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de geclaimde afhandelingskost<strong>en</strong><br />

door verschill<strong>en</strong>de oorzak<strong>en</strong> zeer sterk gesteg<strong>en</strong>: in to <strong>en</strong>em<strong>en</strong><br />

de mate wordt getracht allerlei afwikkelingskost<strong>en</strong> die voordi<strong>en</strong> door<br />

b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong> verhaalsgerechtigd<strong>en</strong> zelf werd<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong>, te verhal<strong>en</strong><br />

op de aansprakelijke. Zie over e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander § 3.6.3. De aansprakelijke

c.q. di<strong>en</strong>s verzekeraar draagt Iogischerwijs zelf de door hemzelf gemaakte<br />

kost<strong>en</strong>.<br />

De kost<strong>en</strong> gemoeid met de afwikkeling <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verhaalsdossier zijn,<br />

zoals bij elke afwikkeling <strong>van</strong> aansprakelijkheid op individueel niveau,<br />

aanzi<strong>en</strong>lijk. Er wordt weI geschat dat <strong>van</strong> de bruto-opbr<strong>en</strong>gst<br />

<strong>van</strong> het verhaal5 a 15% aan behandelingskost<strong>en</strong> opgaat (administratie,<br />

schadecorrespond<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> onderhandeling<strong>en</strong>, inning, gerechtelijke<br />

kost<strong>en</strong>). Daar komt e<strong>en</strong> vergelijkbaar (maar iets minder groot)<br />

perc<strong>en</strong>tage aan afwikkelingskost<strong>en</strong> bij aan de zijde <strong>van</strong> de aansprakelijkheidsverzekeraar.<br />

De totale directe afwikkelingskost<strong>en</strong> voor de<br />

betrokk<strong>en</strong> <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> word<strong>en</strong> al met al geschat op<br />

15 a 25%.<br />

Zie Kamerstukk<strong>en</strong> II 1989/90, 21 528, Uf. 1, p. 15, Kamerstukk<strong>en</strong> II<br />

1998/99,26238, Uf. 3, p. 6 <strong>en</strong> Faure 1996, p. 55-56.<br />

Alle betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> kost<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zij hebb<strong>en</strong> er dus veel bij<br />

te winn<strong>en</strong> om tot werkbare afsprak<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong> die deze kost<strong>en</strong> reducer<strong>en</strong>.<br />

Maar dergelijke afsprak<strong>en</strong> zijn niet in elk opzicht gemakkelijk<br />

te mak<strong>en</strong>. Wil bijv. de afspraak dat e<strong>en</strong> vast perc<strong>en</strong>tage wordt<br />

afgetrokk<strong>en</strong> als sprake is <strong>van</strong> eig<strong>en</strong> schuld <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde, lev<strong>en</strong>svatbaar<br />

zijn, dan moet<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> over voldo<strong>en</strong>de gegev<strong>en</strong>s beschikk<strong>en</strong><br />

die de berek<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> dat bedrag mogelijk maakt. Statistiek<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> actuarHHe berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> nodig zijn. Dergelijke afsprak<strong>en</strong><br />

(<strong>van</strong> <strong>en</strong>ige betek<strong>en</strong>is) kunn<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt<br />

als aan de onderhandelingstafel 'repeat players' aanwezig<br />

zijn: <strong>verzekeraars</strong>, sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> die deze<br />

afsprak<strong>en</strong> op grote schaal kunn<strong>en</strong> toepass<strong>en</strong>. Zij kunn<strong>en</strong> de gevolg<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de afsprak<strong>en</strong> op grotere schaal beoordel<strong>en</strong>, <strong>en</strong> daarin schuilt hun<br />

voordeel.<br />

E<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde 'one shooter', zoais bijv. de Ioondoorbetalingsplichtige<br />

werkgever, is niet geinteresseerd in de schaaivoordel<strong>en</strong> <strong>van</strong> vaste bedrag<strong>en</strong><br />

of vaste perc<strong>en</strong>tages: hij wil in het uitzonderlijke geval waarin hij<br />

zijn verhaaisrecht uitoef<strong>en</strong>t, het onderste uit de kan. Vgl. Faure 1996, p.<br />

65 e.v.<br />

De rechter <strong>en</strong> de wetgever zijn niet behulpzaam bij vere<strong>en</strong>voudiging<br />

<strong>van</strong> afwikkeling, ofhet moest zijn door het b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> <strong>van</strong> de nood-<br />

115

zaak <strong>van</strong> zelfwerkzaamheid <strong>van</strong> de 'repeat players' .In het arrest Van<br />

Keul<strong>en</strong>lTrias 11 verdedigt de Roge Raad zelfs dat de 50% <strong>en</strong> 100%regel<br />

me de om die red<strong>en</strong> niet ook door verhaalsgerechtigd<strong>en</strong> ingeroep<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

De 50% <strong>en</strong> 100% regels die de Roge Raad heeft ontwikkeld voor de<br />

om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> aansprakelijkheid jeg<strong>en</strong>s ongemotoriseerde verkeersslachtoffers,<br />

kunn<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong> ingeroep<strong>en</strong> door verhaalzoek<strong>en</strong>de <strong>verzekeraars</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>. Zie uitgebreid § 3.4.4. De Roge Raad laat<br />

het met zoveel woord<strong>en</strong> aan de 'repeat players' zelf over om onderling<br />

tot afsprak<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong> over snellere afhandeling <strong>van</strong> verhaalsdossiers.<br />

Zie RR 5 december 1997, NJ 1998,402 m.nt. JR (Van Keul<strong>en</strong>/Trias II),<br />

waar de Hoge Raad uitdrukkelijk overweegt dat aan standaardisering<br />

t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> <strong>verzekeraars</strong> ge<strong>en</strong> behoefte is: 'In gevall<strong>en</strong> als het onderhavige<br />

staan doorgaans, zoals ook hier, twee <strong>verzekeraars</strong> teg<strong>en</strong>over<br />

elkaar, zulks in verband met de wettelijke verplichting aan de zijde <strong>van</strong><br />

het motorrijtuig om de burgerrechtelijke aansprakelijkheid waartoe het<br />

motorrijtuig in het verkeer aanleiding kan gev<strong>en</strong>, door verzekering te<br />

dekk<strong>en</strong>. Verzekeraars moet<strong>en</strong> in beginsel in staat word<strong>en</strong> geacht om zelf<br />

door collectief overleg tot de door h<strong>en</strong> nodig geachte mate <strong>van</strong> standaardisering<br />

te kom<strong>en</strong>.'<br />

De beslissing <strong>van</strong> de Hoge Raad is begrijpelijk, maar zij leidt er wei toe<br />

dat afwikkeling <strong>van</strong> verhaalsdossiers aanleiding geeft tot meer juridisch<br />

gesteggel (vergelek<strong>en</strong> met de afwikkeling <strong>van</strong> de aansprak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeeJde<br />

zelf), hetge<strong>en</strong> aan snelle afhandeling <strong>en</strong> besparing <strong>van</strong> maatschappelijke<br />

kost<strong>en</strong> in de weg staat. Aldus terecht Hartlief 1998, p. 3.<br />

De betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> (<strong>verzekeraars</strong>, sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>)<br />

lijk<strong>en</strong> inderdaad in staat om zelf vere<strong>en</strong>voudigde schadeafwikkeling<br />

op uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de terrein<strong>en</strong> tot stand te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Die vorm<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> 'standaardisering' <strong>en</strong> 'collectivering' <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

staan c<strong>en</strong>traal in § 4.3.2.<br />

§ 4.3.2 Standaardisering <strong>en</strong> collective ring<br />

Aan de voorwaard<strong>en</strong> voor zelfreguler<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong> is blijkbaar voldaan,<br />

want er zijn tal <strong>van</strong> afsprak<strong>en</strong> op dit terrein. Zo zijn er simpele<br />

afsprak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>verzekeraars</strong> om per aansprakelijkheidsdossier e<strong>en</strong><br />

vast bedrag te betal<strong>en</strong> voor buit<strong>en</strong>gerechtelijke incassokost<strong>en</strong>. En zo<br />

116

is er ook e<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komst tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de <strong>verzekeraars</strong> voor<br />

de vere<strong>en</strong>voudigde afwikkeling <strong>van</strong> cascoschades.<br />

De g<strong>en</strong>oemde voorbeeld<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong> de OVS (Overe<strong>en</strong>komst Vere<strong>en</strong>voudigde<br />

Schaderegeling), de Regeling Buit<strong>en</strong>gerechtelijke kost<strong>en</strong> materiele<br />

schade, gangbaar onder casco- <strong>en</strong> WAM-<strong>verzekeraars</strong>. Er is ook e<strong>en</strong> Regeling<br />

Buit<strong>en</strong>gerechtelijke kost<strong>en</strong> letsel, gangbaar onder WA(M)-<strong>verzekeraars</strong><br />

<strong>en</strong> rechtsbijstand<strong>verzekeraars</strong>.<br />

Het voordeel <strong>van</strong> dergelijke afsprak<strong>en</strong> is dat over die geschilpunt<strong>en</strong><br />

niet langer discussie kan ontstaan. Hoe meer geschilpunt<strong>en</strong> hierover<br />

in e<strong>en</strong> vaste afspraak word<strong>en</strong> beslecht, hoe lager de afwikkelingskost<strong>en</strong><br />

zijn. Het strev<strong>en</strong> is dus gericht op afsprak<strong>en</strong> (ook weI: conv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong>)<br />

over vere<strong>en</strong>voudigde afwikkeling <strong>van</strong> verhaalsdossiers.<br />

Ook met sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> bIijk<strong>en</strong> dergelijke<br />

afsprak<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt. In de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> is <strong>van</strong><br />

die mogelijkheid in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate gebruik gemaakt. Twee soort<strong>en</strong><br />

afsprak<strong>en</strong> zijn gangbaar: afsprak<strong>en</strong> die afdo<strong>en</strong>ing per individueel<br />

verhaalsdossier vere<strong>en</strong>voudig<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus bespoedig<strong>en</strong> (ook weI: 'standaardisering'<br />

of 'institutionalisering') <strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong> tot 'collectivering'<br />

<strong>van</strong> het verhaal.<br />

Standaardisering <strong>en</strong> collectivering zijn overig<strong>en</strong>s ge<strong>en</strong> Nederlandse<br />

vondst. In Duitsland zijn sinds jaar <strong>en</strong> dag zog<strong>en</strong>aamde 'Teilungsabkomm<strong>en</strong>'<br />

bek<strong>en</strong>d; in Frankrijk k<strong>en</strong>t m<strong>en</strong> het 'Protocolle d' Accord'. Zie De<br />

Haas <strong>en</strong> Hartlief 1996, p. 7 e.v. E<strong>en</strong> fraai voorbeeld <strong>van</strong> e<strong>en</strong> wettel(jke<br />

standaardisering biedt de Engelse Road Traffic (NHS Charges) Act 1999,<br />

op grond waar<strong>van</strong> verhaal kan word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> voor ziek<strong>en</strong>huisbehandeling<br />

<strong>van</strong> verkeersslachtoffers. Deze wet maakt verhaal mogelijk (tot<br />

e<strong>en</strong> maximum <strong>van</strong> £ 10.000) <strong>van</strong> £ 435 per dag ziek<strong>en</strong>huisopname. Zie<br />

Road Traffic (NHS Charges) Regulations 1999, Statutory Instrum<strong>en</strong>ts<br />

1999 no. 785, regulation 4. Zie nader Lewis 1999, nr. 18.20. De c<strong>en</strong>traal<br />

geYncasseerde bedrag<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> t<strong>en</strong> goede aan het behandel<strong>en</strong>de NHSziek<strong>en</strong>huis.<br />

Standaardisering houdt in het vergemakkelijk<strong>en</strong> <strong>van</strong> de afhandeling<br />

<strong>van</strong> concrete verhaalsdossier, bijv. de afspraak dat per verhaalsdossier<br />

zonder meer x-% <strong>van</strong> de gemaakte kost<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vergoed. Voorbeeld<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> standaardisering zijn het Zw-conv<strong>en</strong>ant <strong>en</strong> het W AOconv<strong>en</strong>ant.<br />

117

In 1996 werd het conv<strong>en</strong>ant inzake afwikkeling <strong>van</strong> (oude) Zwverhaalsaansprak<strong>en</strong><br />

geslot<strong>en</strong>. Met het conv<strong>en</strong>ant werd e<strong>en</strong> slep<strong>en</strong>d<br />

conflict beslecht tuss<strong>en</strong> WAM-<strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> (to<strong>en</strong>: het TICA, nu:)<br />

het LISV over de afwikkeling <strong>van</strong> verhaalsdossiers. Het conv<strong>en</strong>ant -<br />

dat door het Verbond <strong>van</strong> Verzekeraars werd getek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> waar<br />

W AM-<strong>verzekeraars</strong> zich massaal bij hebb<strong>en</strong> aangeslot<strong>en</strong> - bepaalt<br />

onder meer dat wanneer 'aan de vordering ge<strong>en</strong> geschilpunt<strong>en</strong> over<br />

schuld <strong>en</strong> causaliteit (meer) in de weg staan', de verhaalsaanspraak<br />

<strong>van</strong> de sociale verzekeraar zonder meer wordt gehonoreerd voor 76%<br />

<strong>van</strong> het bedrag <strong>van</strong> de uitgekeerde Zw-bedrag<strong>en</strong>. De aftrek <strong>van</strong> 24%<br />

beslecht het twistpunt of verhaal bruto- danwel nettobedrag<strong>en</strong> betreft.<br />

Zie daarover ook uitgebreid § 3.4.2 <strong>en</strong> § 3.5.5.<br />

In 1998 werd e<strong>en</strong> vergelijkbaar conv<strong>en</strong>ant voor de W AO-verhaalsaansprak<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> het LISV geslot<strong>en</strong>. De aangeslot<strong>en</strong> W AM-<strong>verzekeraars</strong><br />

zull<strong>en</strong>, wanneer partij<strong>en</strong> het e<strong>en</strong>s zijn over de aansprakelijkheidsvraag,<br />

per individueel dossier e<strong>en</strong> vast perc<strong>en</strong>tage (weer<br />

76%) betal<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong>s - kort gezegd - gevall<strong>en</strong> waarin in redelijkheid<br />

kan word<strong>en</strong> getwijfeld over causaal verband tuss<strong>en</strong> het ziektebeeld<br />

<strong>en</strong> de aansprakelijkheidvestig<strong>en</strong>de gebeurt<strong>en</strong>is.<br />

Collectivering treft m<strong>en</strong> aan in het ANW -conv<strong>en</strong>ant (1996) tuss<strong>en</strong> de<br />

SVB <strong>en</strong> Verbond <strong>van</strong> Verzekeraars <strong>en</strong> het A WBZ-conv<strong>en</strong>ant (1999)<br />

tuss<strong>en</strong> het CZV <strong>en</strong> het Verbond <strong>van</strong> Verzekeraars. Teg<strong>en</strong> betaling<br />

<strong>van</strong> e<strong>en</strong> jaarlijkse 'lump sum' zi<strong>en</strong> de sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong><br />

af <strong>van</strong> uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> :Hle verhaalsaansprak<strong>en</strong> jeg<strong>en</strong>s de<br />

aangeslot<strong>en</strong> WA(M)-<strong>verzekeraars</strong>. Het doel <strong>van</strong> collectivering is dus<br />

dat helemaal ge<strong>en</strong> verhaalsdossiers geop<strong>en</strong>d word<strong>en</strong>. Voor effectieve<br />

collectivering komt het aan op de berek<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> de 'lump sum'.<br />

118<br />

Het ANW -conv<strong>en</strong>ant knoopt wat betreft de gehanteerde berek<strong>en</strong>ingsmethode<br />

voor de afkoopsom bijvoorbeeld rechtstreeks aan bij verkeersongevall<strong>en</strong>.<br />

Toch geeft de SVB met het conv<strong>en</strong>ant aile verhaalsaansprak<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong> de aangeslot<strong>en</strong> <strong>verzekeraars</strong> (<strong>en</strong> hun verzekerd<strong>en</strong>) op, dus ook de<br />

aansprak<strong>en</strong> die niet uit verkeersongevall<strong>en</strong> voortvloei<strong>en</strong>. Zie voor de<br />

tekst <strong>van</strong> het conv<strong>en</strong>ant Sinninghe Damste 1999, p. 87 e.v.<br />

Ook het A WBZ-conv<strong>en</strong>ant heeft betrekking op zowel verkeersongevall<strong>en</strong><br />

als andere aansprakelijkheidskwesties. Zie P.L.M. Janss<strong>en</strong>, TVP<br />

1999/4, p. 80. Aangekondigd is dat voor de evaluatie <strong>van</strong> het A WBZconv<strong>en</strong>ant<br />

e<strong>en</strong> 'signaleringssysteem' door het CZV wordt opgezet, dat<br />

adequate berek<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> de 'lump sum' moet mogelijk mak<strong>en</strong>. Ondui-

delijk is vooralsnog wat dit systeem inhoudt, maar het zal ongetwijfeld<br />

e<strong>en</strong> methode inhoud<strong>en</strong> voor schatting <strong>van</strong> het aantal verhaalbare schadegevall<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>van</strong> de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de verhaalbare schadelast.<br />

De wetgever heeft de bevoegdheid tot coIlectivering opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in<br />

de ANW, Wet REA, WAZ, WAjong, AWBZ, ZfW. Aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

mag echter word<strong>en</strong> dat ook zonder wettelijke grondslag het toegestaan<br />

is om te contracter<strong>en</strong> over de uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong>.<br />

Zie art. 61 ANW, art. 49 Wet REA, art. 69 WAZ, art. 61 WAjong, art.<br />

65b A WBZ <strong>en</strong> art. 83b ZfW. Voor de A WBZ <strong>en</strong> ZfW treedt het CZV bij<br />

collectivering op als wettelijk verteg<strong>en</strong>woordiger voor de A WBZ-instanties<br />

respectievelijk de Ziek<strong>en</strong>fonds<strong>en</strong>.<br />

De betrokkk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> zijn naar verluidt zeer tevred<strong>en</strong> over coIlectivering:<br />

de meeste betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> zich bij de conv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong> aangeslot<strong>en</strong>.<br />

Dat neemt niet weg dat coIlectivering uitoef<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

op dossierniveau nooit geheel zal kunn<strong>en</strong> uitbann<strong>en</strong>. In<br />

de eerste plaats omdat er verhaalsgerechtigde partij<strong>en</strong> zijn - zoals<br />

kleine werkgevers die zelf het loondoorbetalingsrisico drag <strong>en</strong> - die<br />

niet 'repeat player' zijn, die niet georganiseerd zijn, <strong>en</strong> die uiteindelijk<br />

als groep onvoldo<strong>en</strong>de homog<strong>en</strong>iteit verton<strong>en</strong> voor succesvol<br />

standaardiser<strong>en</strong> of coIlectiver<strong>en</strong>.<br />

Zie over dit aspect De Haas <strong>en</strong> Hartlief 1996, p. 3 <strong>en</strong> Faure 1996, p. 65-66,<br />

alsmede Kamerstukk<strong>en</strong> II 1995/96,24326, nr. 7, p. 8. Niet ond<strong>en</strong>kbaar<br />

is overig<strong>en</strong>s dat werkgeversorganisaties voor hun led<strong>en</strong> collectiveringsafsprak<strong>en</strong><br />

met aansprakelijkheids<strong>verzekeraars</strong> mak<strong>en</strong>, aldus De Haas <strong>en</strong><br />

Hartlief 1996, p.7.<br />

In de tweede plaats omdat niet aIle 'repeat players' tot afsprak<strong>en</strong><br />

bereid zijn (bijv. zij die m<strong>en</strong><strong>en</strong> meer baat te hebb<strong>en</strong> bij afhandeling<br />

op concreet dossierniveau) of in staat zijn (bijv. buit<strong>en</strong>landse <strong>verzekeraars</strong><br />

die incid<strong>en</strong>teel met Nederlandse verhaalsdossiers word<strong>en</strong> geconfronteerd).<br />

§ 4.3.3 Enige privaatrechtelijke aspect<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

verhaalsconv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong><br />

Standaardisering <strong>en</strong> coIlectivering zijn in privaatrechtelijke zin over-<br />

119

e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> (sociale) <strong>verzekeraars</strong> onderling waarin om baat<br />

afstand <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> plaatsvindt. Zie art. 6:160 BW. Derd<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong>s derd<strong>en</strong>beding ge<strong>en</strong> recht<strong>en</strong> of plicht<strong>en</strong> aan dergelijke<br />

afsprak<strong>en</strong> ontl<strong>en</strong><strong>en</strong>. Bij de thans gangbare verhaalsconv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong><br />

zijn <strong>en</strong>erzijds de verhaalsgerechtigde partij(<strong>en</strong>) <strong>en</strong> anderzijds het<br />

Verbond <strong>van</strong> Verzekeraars, als verteg<strong>en</strong>woordiger voor de WAM<strong>verzekeraars</strong>,<br />

partij. Deze <strong>verzekeraars</strong> kunn<strong>en</strong> intek<strong>en</strong><strong>en</strong> op <strong>en</strong> aldus<br />

partij word<strong>en</strong> bij de overe<strong>en</strong>komst. Maar de b<strong>en</strong>adeelde zelf is ge<strong>en</strong><br />

partij. Hij wordt dan ook niet beknot in zijn schadevergoedingsrecht<strong>en</strong>.<br />

Vgl. Hof Amsterdam 9-1-1997, Vrb 1997, bIz. 39 m.nt. B.l. <strong>van</strong> Wijngaard<strong>en</strong>,<br />

waarin werd bepaald dat de b<strong>en</strong>adeelde niet gebond<strong>en</strong> was aan<br />

e<strong>en</strong> afspraak tuss<strong>en</strong> zijn rechtsbijstandverzekeraar <strong>en</strong> de W AM-verzekeraar<br />

<strong>van</strong> de aansprakelijke dat e<strong>en</strong> vast bed rag voor kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> rechtsbijstand<br />

zou word<strong>en</strong> uitgekeerd.<br />

De aansprakelijke is ev<strong>en</strong>min partij, maar de vraag dringt zich op of<br />

hij niettemin meeprofiteert <strong>van</strong> de conv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong>. Dat zal in de regel<br />

het geval zijn, nu de aansprakelijkheidsverzekeraar de aansprakelijkheidslast<br />

<strong>en</strong> dus ook de verhaalslast als het ware overneemt. In die<br />

gevall<strong>en</strong> waarin het de verzekeraar is toegestaan om de verhaalslast<br />

vervolg<strong>en</strong>s toch door te schuiv<strong>en</strong> naar de aansprakelijke, wordt de<br />

vraag belangrijk.<br />

Dat kan zich bijvoorbeeld voordo<strong>en</strong> wanneer e<strong>en</strong> WAM-verzekeraar jeg<strong>en</strong>s<br />

de b<strong>en</strong>adeelde weI tot vergoeding verplicht is, maar hij zich vervolg<strong>en</strong>s<br />

mag omdraai<strong>en</strong> naar de aansprakelijke (bijv. bij dronk<strong>en</strong>schap <strong>van</strong><br />

de bestuurder). Zie art. 6 jo. 11 jo. 15 WAM <strong>en</strong> daarover Robb<strong>en</strong> 1993,<br />

p. 247 e.v.<br />

Er is in die gevall<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> concrete schadelast die de verzekeraar bin<br />

doorschuiv<strong>en</strong> naar de aansprakelijke; er is immers e<strong>en</strong> conv<strong>en</strong>ant dat<br />

of wei e<strong>en</strong> rond bedrag per dossier, Ofwel helemaal ge<strong>en</strong> bedrag per<br />

dossier oplevert. Kan de (W AM-)verzekeraar niettemin <strong>en</strong>ig bedrag<br />

<strong>van</strong> de verzekerde vorder<strong>en</strong>? Of kan in dit 800rt gevall<strong>en</strong> de sociale<br />

verzekeraar toch tot verhaal overgaan? Enige verhaalsmogelijkheid<br />

zou aansprek<strong>en</strong>, zeker wanneer sprake is <strong>van</strong> opzettelijke schadetoebr<strong>en</strong>ging.<br />

Mij lijkt het pleitbaar dat ingeval <strong>van</strong> standaardisering verhaal<br />

<strong>van</strong> het ronde bedrag kan plaatsvind<strong>en</strong>, <strong>en</strong> ingeval <strong>van</strong> collecti-<br />

120

vering verhaal <strong>van</strong> e<strong>en</strong> forfaitair bedrag (dat bijv. overe<strong>en</strong>komt met<br />

het collectiveringsbedrag dat de desbetreff<strong>en</strong>de WAM-verzekeraar<br />

jaarlijks voldoet, gedeeld door het geschatte aantal aansprakelijkheidsdossiers<br />

op jaarbasis).<br />

E<strong>en</strong> andere vraag die bij standaardisering <strong>en</strong> collectivering kan<br />

rijz<strong>en</strong>, is wat het effect <strong>van</strong> dergelijke afsprak<strong>en</strong> is op niet-aangeslot<strong>en</strong><br />

aansprakelijkheids<strong>verzekeraars</strong>. Dat kan aan de orde zijn wanneer<br />

e<strong>en</strong> verkeersongeval door twee motorrijtuig<strong>en</strong> is veroorzaakt, <strong>en</strong><br />

slechts e<strong>en</strong> <strong>van</strong> de twee motorrijtuig<strong>en</strong> is verzekerd bij e<strong>en</strong> 'aangeslot<strong>en</strong>'<br />

WAM-verzekeraar. Het andere motorrijtuig is verzekerd bij<br />

e<strong>en</strong> WAM-verzekeraar die niet heeft ingetek<strong>en</strong>d op het desbetreff<strong>en</strong>de<br />

conv<strong>en</strong>ant. Kan de verhaalsgerechtigde nu toch verhaal nem<strong>en</strong> (<strong>en</strong><br />

zo ja, voor welk deel?) op deze laatste verzekeraar? Welke gevolg<strong>en</strong><br />

heeft dat voor de <strong>verzekeraars</strong> onderling?<br />

Verdedigbaar is dat de oplossing moet word<strong>en</strong> gezoeht in dezelfde riehting<br />

als voor sam<strong>en</strong>loop <strong>van</strong> aansprakelijkheid met 'immuniteit'; zie<br />

daarover nader § 3.7.4.<br />

E<strong>en</strong> laatste vraag betreft de gevolg<strong>en</strong> <strong>van</strong> collectivering voor de berek<strong>en</strong>ing<br />

<strong>van</strong> het polismaximum. WAM-<strong>verzekeraars</strong> zijn verplicht<br />

om e<strong>en</strong> bepaalde polisdekking aan te bied<strong>en</strong> (wettelijk minimum: 2<br />

miljo<strong>en</strong> guld<strong>en</strong>, gebruikelijk is echter 5 miljo<strong>en</strong> guld<strong>en</strong>).<br />

Zie art. 3 W AM jo. art. 2 Besluit bedrag<strong>en</strong> aansprakelijkheidsverzekering<br />

motorrijtuig<strong>en</strong> (Stb. 1987, 584 <strong>en</strong> Stb.1996, 572).<br />

Bov<strong>en</strong> het betreff<strong>en</strong>de polismaximum hoeft de W AM -verzekeraar bij<br />

e<strong>en</strong> verkeersongeval niet uit te ker<strong>en</strong>. Als dus het bedrag aan vordering<br />

<strong>en</strong> <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde zelf, <strong>van</strong> di<strong>en</strong>s cascoverzekeraar, werkgever,<br />

LISV, ziektekost<strong>en</strong>verzekeraar etc. bij elkaar g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> het maximum<br />

overtreft, dan hoeft de verzekeraar het meerdere niet te betal<strong>en</strong>.<br />

Overschrijding <strong>van</strong> het maximum schijnt overig<strong>en</strong>s zeld<strong>en</strong> voor te<br />

kom<strong>en</strong>. Mocht het zich niettemin voordo<strong>en</strong>, dan di<strong>en</strong>t het polisbedrag<br />

te word<strong>en</strong> verdeeld onder deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die er aanspraak op mak<strong>en</strong> (art. 6<br />

lid 2 WAM; zie over voorrang <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde hiervoor § 3.9.2).<br />

Maar door de collectivering <strong>van</strong> bepaalde verhaalsaansprak<strong>en</strong>, vall<strong>en</strong><br />

in individuele dossiers bepaalde vordering<strong>en</strong> structureel weg (vooralsnog<br />

zijn dit alle<strong>en</strong> de ANW <strong>en</strong> A WBZ aansprak<strong>en</strong>, maar in de<br />

toekomst wellicht ook andere verhaalsaansprak<strong>en</strong>). Betek<strong>en</strong>t dit nu<br />

121

dat er voor de overblijv<strong>en</strong>de claims meer geld per polis beschikbaar<br />

komt? Dat lijkt het geval te zijn, <strong>en</strong> daarom leidt collectivering in<br />

sommige (<strong>en</strong> thans nog uitzonderlijke) gevall<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> verhoogde<br />

schadelast <strong>van</strong> W AM-<strong>verzekeraars</strong>. Of mog<strong>en</strong> WAM-<strong>verzekeraars</strong><br />

e<strong>en</strong> forfaitair bedrag Cals bijdrage aan de collectiverings 'pot') als het<br />

ware 'aan zichzelf in rek<strong>en</strong>ing br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>'?<br />

§ 4.4 Tweedeling in het aansprakelijkheidsrecht<br />

§ 4.4.1 Inleiding<br />

In § 3.4.4 werd reeds e<strong>en</strong> uite<strong>en</strong>zetting gegev<strong>en</strong> over de ontwikkeling<strong>en</strong><br />

in de rechtspraak die tot e<strong>en</strong> 'tweedeling' in het aansprakelijkheidsrecht<br />

hebb<strong>en</strong> geleid. B<strong>en</strong>adeeld<strong>en</strong> die hun schade will<strong>en</strong> verhal<strong>en</strong>,<br />

hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ander belang bij schadevergoeding dan de ins tan ties<br />

die verhaal tracht<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> voor uitkering<strong>en</strong> <strong>en</strong> verstrekking<strong>en</strong> gedaan<br />

aan de b<strong>en</strong>adeelde. Dat verschil in belang heeft ertoe geleid dat<br />

deze verhaalsgerechtigd<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong> 'gesubrogeerd in zieligheid',<br />

zoals de uitdrukking luidt. Die ontwikkeling is door de Roge Raad<br />

ingezet in het arrest IZNVrerink CRR 28 februari 1992, NJ 1993,566<br />

m.nt. CJRB). Zie daarover uitgebreid § 3.4.4. De inspiratie voor de<br />

tweedeling in het verkeersaansprakelijkheidsrecht, zoals die door de<br />

Roge Raad in IZNVrerink is ingevoerd, putte de Roge Raad uit de<br />

Tijdelijke Regeling <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong> (TRV). In deze slotparagraaf<br />

wordt de TRV daarom aan e<strong>en</strong> nader onderzoek onderworp<strong>en</strong><br />

(§ 4.4.1) <strong>en</strong> wordt t<strong>en</strong>slotte ook gekek<strong>en</strong> naar mogelijke ontwijkingsmanoeuvres<br />

in verband met het dwing<strong>en</strong>de karakter <strong>van</strong> de TRV (§<br />

4.4.2).<br />

§ 4.4.2 Tijdelijke Regeling <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong><br />

Met de invoering <strong>van</strong> het nieuwe BW in 1992 werd e<strong>en</strong> aantal risico-aansprakelijkhed<strong>en</strong><br />

geYntroduceerd die voordi<strong>en</strong> onbek<strong>en</strong>d war<strong>en</strong><br />

in ons recht. Deze introductie ging gepaard met e<strong>en</strong> zekere vrees bij<br />

de wetgever dat hierdoor het aantal aansprakelijkheidsprocedures<br />

zou to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>, <strong>en</strong> meer bepaald dat deze procedures niet zozeer zoud<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> ge<strong>en</strong>tameerd door de b<strong>en</strong>adeeld<strong>en</strong> zelf - voor wie de<br />

risico-aansprakelijkhed<strong>en</strong>juist war<strong>en</strong> bedoeld - maar door hun schade<strong>verzekeraars</strong><br />

<strong>en</strong> door sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>. De ge-<br />

122

dachte <strong>van</strong> de wetgever was dat de rechterlijke macht hierdoor weI<br />

e<strong>en</strong>s overbelast(er) zou kunn<strong>en</strong> rak<strong>en</strong>. Dat leek onw<strong>en</strong>selijk, nu de<br />

rechterlijke macht bij invoering <strong>van</strong> het nieuwe BW weI iets beters<br />

te do <strong>en</strong> had dan het bedi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>van</strong> lustig proceder<strong>en</strong>de <strong>verzekeraars</strong><br />

die snel de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> <strong>van</strong> de nieuwe risicoaansprakelijkhed<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong><br />

will<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />

Gepaard met deze vrees ging e<strong>en</strong> zekere voorzichtigheid <strong>van</strong> de<br />

wetgever met betrekking tot de discussie over de w<strong>en</strong>selijkheid <strong>van</strong><br />

verhaalsrecht<strong>en</strong> voor sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>. Op het<br />

mom<strong>en</strong>t dat deze kwestie speelde (eind j ar<strong>en</strong> tachtig) was immers het<br />

lot <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> <strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> nog<br />

ongewis. E<strong>en</strong> <strong>van</strong> de opties die destijds nog op<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>,<br />

was afschaffing <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong>. Inmiddels is duidelijk dat verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

gehandhaafd <strong>en</strong> in de jar<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>tig - na invoering <strong>van</strong><br />

de TRV - ook uitgebreid werd<strong>en</strong>.<br />

Vanwege de angst voor overbelasting <strong>van</strong> de rechterlijke macht<br />

<strong>en</strong> het (to<strong>en</strong> nog) ongewisse lot <strong>van</strong> sociale verhaalsrecht<strong>en</strong> besloot<br />

de wetgever tot invoering <strong>van</strong> de TRV (Tijdelijke Regeling <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong>;<br />

art. 6: 197 BW). Met invoering <strong>van</strong> de TRV werd<strong>en</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> <strong>verzekeraars</strong>, sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> 'bevror<strong>en</strong>'<br />

op het niveau zoals dat v66r invoering <strong>van</strong> het nieuwe BW<br />

bestond, in afwachting <strong>van</strong> e<strong>en</strong> definitieve politieke beslissing inzake<br />

de w<strong>en</strong>selijkheid <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> <strong>van</strong> sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong>.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> werd zo de rechterlijke macht voorlopig buit<strong>en</strong><br />

schot gelat<strong>en</strong>.<br />

Zie nader ParI. Gesch. Boek 6 Inv., p. 1404, <strong>en</strong> daarover Van Maan<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

R6mers 1994, p. 14 e.v. In ander verband zijn als argum<strong>en</strong>t voor de TRV<br />

nog g<strong>en</strong>oemd de verwachting dat e<strong>en</strong> ongelimiteerd beroep door <strong>verzekeraars</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> op de nieuwe aansprakelijkhed<strong>en</strong> tot aanzi<strong>en</strong>lijke<br />

premiestijging bij aansprakelijkheidsverzekering<strong>en</strong> zou leid<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> lagere WA-verzekeringsgraad met zich zou br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Zie bijv.<br />

Kamerstukk<strong>en</strong> II 1995/96,24326, nr. 7, p. 9.<br />

Er zijn ge<strong>en</strong> bewijz<strong>en</strong> voor de gegrondheid <strong>van</strong> de vrees voor rechterlijke<br />

overbelasting. Er zijn namelijk ge<strong>en</strong> ervaringsregels die de<br />

opvatting stav<strong>en</strong> dat nieuwe aansprakelijkhed<strong>en</strong> tot merkbare to<strong>en</strong>ame<br />

<strong>van</strong> het aantal civiele procedures leid<strong>en</strong>. Ook de invoering <strong>van</strong><br />

het nieuwe BW heeft ook niet tot rechterlijke overbelasting geleid.<br />

Het lijkt daarom aannemelijk dat afschaffing <strong>van</strong> de TRV ge<strong>en</strong> grote<br />

123

toeloop <strong>van</strong> proceslustige <strong>verzekeraars</strong> zal veroorzak<strong>en</strong>. De andere<br />

argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor invoering (<strong>en</strong> handhaving) <strong>van</strong> de TRV zijn - zo<br />

lijkt het inmiddels - achterhaald. Achterhaald omdat de wetgever de<br />

discussie over w<strong>en</strong>selijkheid <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong> na invoering <strong>van</strong><br />

het nieuwe BW nooit meer integraal heeft gevoerd. Integ<strong>en</strong>deel, bij<br />

geleg<strong>en</strong>heid <strong>van</strong> de geleidelijke uitbreiding <strong>van</strong> het aantal verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

voor sociale <strong>verzekeraars</strong> <strong>en</strong> <strong>risicodragers</strong> werd verhaal als<br />

zodanig steeds w<strong>en</strong>selijk geacht: het zou collectieve kost<strong>en</strong> drukk<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> de schade juist daar neerlegg<strong>en</strong> waar ze behoort te ligg<strong>en</strong>. Zie<br />

uitgebreid § 4.1 <strong>en</strong> 4.2.<br />

Bij invoering <strong>van</strong> de verhaalsrecht<strong>en</strong> in ANW, W AZ, W Ajong,<br />

Wet REA <strong>en</strong> A WBZ in de jar<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>tig werd<strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> die de<br />

TRV aan verhaal stell<strong>en</strong>, vreemd g<strong>en</strong>oeg door de wetgever steevast<br />

als vaststaand gegev<strong>en</strong> aanvaard. Ret had veeleer voor de hand geleg<strong>en</strong><br />

dat de TRV met verdere uitbreiding <strong>van</strong> het ars<strong>en</strong>aal aan verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

in de sociale zekerheid zou word<strong>en</strong> afgeschaft. Dat had<br />

temeer voor de hand geleg<strong>en</strong> nu in de literatuur meermal<strong>en</strong> gewez<strong>en</strong><br />

is op de inconsist<strong>en</strong>ties in het wetgeversstandpunt di<strong>en</strong>aangaande.<br />

Met name Van Maan<strong>en</strong> pleit voor afschaffing <strong>van</strong> de TRV. Zie Van<br />

Maan<strong>en</strong> <strong>en</strong> Romers 1994, m.n. p. 57 e.v., G.E. <strong>van</strong> Maan<strong>en</strong> <strong>en</strong> E. Neliss<strong>en</strong>,<br />

De positie <strong>van</strong> regresnemers in het wetsvoorstel verkeersongevall<strong>en</strong>,<br />

in: M. Faure, T. Hartlief (red.), Verkeersaansprakelijkheid in Belgie <strong>en</strong><br />

Nederland, Antwerp<strong>en</strong>: Inters<strong>en</strong>tia 1998, p. 197 e. v. <strong>en</strong> G .E. <strong>van</strong> Maan<strong>en</strong>,<br />

NIB 1998, p. 116 e.v. De argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die door o.a. Van Maan<strong>en</strong> teg<strong>en</strong><br />

handhaving <strong>van</strong> de TRV zijn aangevoerd - zoals het argum<strong>en</strong>t dat de<br />

TRV aan zuivere kost<strong>en</strong>allocatie in de weg staat, dat de TRV het 'meelift<strong>en</strong>'<br />

door de b<strong>en</strong>adeelde met de verhaalsactie <strong>van</strong> zijn verzekeraar bemoeilijk<strong>en</strong><br />

kan, dat opheffing <strong>van</strong> de TRV aan de bespoediging <strong>van</strong> de<br />

afwikkeling <strong>van</strong> verhaalsdossiers kan bijdrag<strong>en</strong> - overtuig<strong>en</strong>. De argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

die destijds <strong>van</strong> regeringszijde zijn aangevoerd v66r de TRV zijn<br />

als gezegd achterhaald. Conclusie moet dus zijn dat de TRV afgeschaft<br />

di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong>. Wellicht dat het aangekondigde nieuwe wetsvoorstel<br />

verkeersaansprakelijkheid (zie Kamerstukk<strong>en</strong> II 1998/99,25759, Uf. 5)<br />

de juiste geleg<strong>en</strong>heid is om de discussie hierover te herop<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

4.4.3 Cessie <strong>van</strong> zieligheid <strong>en</strong> andere<br />

ontwijkingsmanoeuvres<br />

Volg<strong>en</strong>s Van Maan<strong>en</strong> <strong>en</strong> Romers 1994, p. 46 voIgt uit het verbod <strong>van</strong><br />

124

art. 6: 197 lid 3 BW dat de vordering <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde onoverdraagbaar<br />

(<strong>en</strong> dus niet verpandbaar) is. Dit betek<strong>en</strong>t volg<strong>en</strong>s Hartlief <strong>en</strong><br />

Van Maan<strong>en</strong> 1996, p. 128 dat ook ontwijk<strong>en</strong>de voorsehot- <strong>en</strong> eessieeonstrueties<br />

nietig zijn. Brunner, in zijn noot onder HR 2 juni 1995,<br />

NJ 1997,702 (Van Keul<strong>en</strong>/Trias), lijkt e<strong>en</strong> iets andere b<strong>en</strong>adering te<br />

kiez<strong>en</strong>, die tot dezelfde eonclusie leidt. Wanneer hij in het kader <strong>van</strong><br />

de 50 <strong>en</strong> 100%-regel sehrijft over de vordering <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

jeg<strong>en</strong>s de verzekerde automobilist, lijkt hij te m<strong>en</strong><strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> dergelijke<br />

vordering aIle<strong>en</strong> aan de b<strong>en</strong>adeelde toekomt voorzover hij niet<br />

teg<strong>en</strong> de betreff<strong>en</strong>de schade verzekerd is. In deze b<strong>en</strong>adering is de<br />

vordering dus niet zozeer onoverdraagbaar, maar bestaat hij veeleer<br />

simpelweg niet wanneer de b<strong>en</strong>adeelde verzekerd is. E<strong>en</strong> (voorsehot<br />

<strong>en</strong>) eessie is (zijn) in deze optiek dus niet nietig weg<strong>en</strong>s strijd met de<br />

wet maar weg<strong>en</strong>s het ontbrek<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> vordering. Per saldo zull<strong>en</strong><br />

beide b<strong>en</strong>adering<strong>en</strong> elkaar niet veel ontlop<strong>en</strong>.<br />

In de literatuur is in dit verband ook ampel aandaeht be steed aan<br />

de vraag hoe de reehter in het civiele geding tuss<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>adeelde <strong>en</strong><br />

de aansprakelijke eraehter kan kom<strong>en</strong> of de b<strong>en</strong>adeelde verzekerd is.<br />

Zie Van Maan<strong>en</strong> <strong>en</strong> Romers 1994, p. 46 <strong>en</strong> vooral ook Hartlief <strong>en</strong><br />

Tjittes 1999, p. 105-106. Dat implieeert dat de reehter <strong>en</strong>ige aetie zou<br />

moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ondernem<strong>en</strong> naar aanleiding deze informatie. Maar<br />

kan hij dat wei? Kan hij de vordering tot vergoeding <strong>van</strong> 50 of 100%<br />

in verkeerszak<strong>en</strong> ontzegg<strong>en</strong> op de grond dat het niet om onverzekerde<br />

sehade gaat? Kan de reehter bijv. e<strong>en</strong> sehadevergoedingsvordering<br />

uit art. 6: 175 BW afwijz<strong>en</strong> omdat vaststaat dat de b<strong>en</strong>adeelde e<strong>en</strong><br />

sehadeverzekering heeft die de sehade dekt? Ik heb hier mijn twijfels<br />

bij.<br />

De mogelijkheid <strong>van</strong> de reehter om de 'persoonlijke vordering'<br />

<strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde af te wijz<strong>en</strong> staat nerg<strong>en</strong>s met zoveel woord<strong>en</strong> in<br />

wet of reehtspraak vermeld. Het zou - het zij toegegev<strong>en</strong> - in overe<strong>en</strong>stemming<br />

zijn met de ratio <strong>van</strong> de verkeersreehtspraak <strong>van</strong> de<br />

Hoge Raad <strong>en</strong> tot op zekere hoogte ook met de ratio <strong>van</strong> de TRV.<br />

De Hoge Raad overweegt immers in het arrest IZANrerink dat de omstandigheid<br />

dat de billijkheid vordert dat de ongemotoriseerde - behoud<strong>en</strong>s<br />

overmacht aan de zijde <strong>van</strong> de automibilist <strong>en</strong> behoud<strong>en</strong>s opzet of<br />

aan opzet gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>de roekeloosheid - t<strong>en</strong>minste 50% <strong>van</strong> zijn schade vergoed<br />

krijgt, niet wil zegg<strong>en</strong> dat ook ziektekost<strong>en</strong><strong>verzekeraars</strong> <strong>van</strong> die<br />

slachtofferbescherming behor<strong>en</strong> profiter<strong>en</strong>. Het billijkheidsargum<strong>en</strong>t<br />

gaat dan niet op, zo beslist de Hoge Raad, omdat het risico aan de zijde<br />

125

<strong>van</strong> het slachtoffer, zij het teg<strong>en</strong> betaling <strong>van</strong> premie, reeds door mid del<br />

<strong>van</strong> e<strong>en</strong> verzekering was gespreid. Dit strookt, aldus nog steeds de Hoge<br />

Raad, 'met de gedachte die aan art. 6: 197 t<strong>en</strong> grondslag Jigt <strong>en</strong> die erop<br />

neerkomt dat uitbreiding<strong>en</strong> <strong>van</strong> aansprakelijkheidsgrond<strong>en</strong> met het oog<br />

op de belang<strong>en</strong> <strong>van</strong> de slachtoffers niet zonder meer ook voor de regresrecht<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> hun <strong>verzekeraars</strong> behor<strong>en</strong> te geld<strong>en</strong>.' Zie HR 28 februari<br />

1992, NJ 1993,566 m.nt. CJHB (IZAIVrerink).<br />

Het gevolg hier<strong>van</strong> kan zijn dat de verzekerde b<strong>en</strong>adeelde recht<strong>en</strong>s<br />

verplicht is zich eerst tot zijn schadeverzekeraar te w<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Als namelijk<br />

de 'persoonlijke vordering' <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde non-exist<strong>en</strong>t is<br />

indi<strong>en</strong> hij verzekerd is teg<strong>en</strong> de betreff<strong>en</strong>de schade, dan kan niet langer<br />

word<strong>en</strong> volgehoud<strong>en</strong> dat de b<strong>en</strong>adeelde het keuzerecht heeft tuss<strong>en</strong><br />

aansprakelijkheid <strong>en</strong> verzekering. Zie over dat keuzerecht bij particuliere<br />

schadeverzekeringsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> hiervoor § 3.2. De b<strong>en</strong>adeelde<br />

is integ<strong>en</strong>deel min of meer gedwong<strong>en</strong> am zijn schadeverzekeraar<br />

tot vergoeding <strong>van</strong> zijn schade aan te sprek<strong>en</strong>; kiest hij er<br />

namelijk - om wat voor red<strong>en</strong> dan ook - voor om de aansprakelijke<br />

tot vergoeding aan te sprek<strong>en</strong>, dan kan die zich verwer<strong>en</strong> met de stelling<br />

dat - wanneer het e<strong>en</strong> verkeersongeval betreft - ge<strong>en</strong> recht op<br />

vergoeding <strong>van</strong> 50 c.q. 100% bestaat omdat de betreff<strong>en</strong>de schade<br />

verzekerd is! Bij de risicoaansprakelijkhed<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd in art. 6: 197<br />

BW zou elk recht op schadevergoeding vervall<strong>en</strong>.<br />

Nerg<strong>en</strong>s in wet ofrechtspraak zijn concrete aanknopingspunt<strong>en</strong> te<br />

vind<strong>en</strong> voor de juistheid <strong>van</strong> de stelling dat e<strong>en</strong> verzekerde b<strong>en</strong>adeelde<br />

in verkeersaansprakelijkheidszak<strong>en</strong> (<strong>en</strong> bij de risicoaansprakelijkhed<strong>en</strong><br />

bestrek<strong>en</strong> door de TRV) ge<strong>en</strong> keuzerecht meer heeft. Overig<strong>en</strong>s<br />

ook niet voor de onjuistheid er<strong>van</strong>. Mocht m<strong>en</strong> will<strong>en</strong> aannem<strong>en</strong><br />

dat de b<strong>en</strong>adeelde prim air zijn schadeverzekeraar moet aansprek<strong>en</strong>,<br />

dan zal de b<strong>en</strong>adeelde dus moet<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> bewijz<strong>en</strong> dat hij zijn<br />

verzekeraar tevergeefs tot vergoeding heeft aangesprok<strong>en</strong>. Maar dat<br />

bewijs is er natuurlijk zeker niet als er (beweerdelijk) ge<strong>en</strong> verzekeraar<br />

is; <strong>van</strong> e<strong>en</strong> dergelijke bewijsplicht wordt dus m<strong>en</strong> niet veel wijzer.<br />

En welke andere gevolg<strong>en</strong> kan dit hebb<strong>en</strong>: moet in het aansprakelijkheidsgeding<br />

weI in ext<strong>en</strong>so word<strong>en</strong> ingegaan op kwesties als<br />

de uitleg <strong>van</strong> de dekkingsom<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de schadeverzekeringspolis<br />

<strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde? Dat zijn niet aIle<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> waar de aansprakelijke<br />

buit<strong>en</strong> staat, maar het kan tot e<strong>en</strong> rechterlijke beslissing leid<strong>en</strong> waar<br />

de verzekeraar zelf niet bij betrokk<strong>en</strong> is (<strong>en</strong> waar hij dus oak niet aan<br />

gebond<strong>en</strong> is).<br />

126

En wat te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>van</strong> het geval waarin de b<strong>en</strong> ad eel de zijn recht<strong>en</strong><br />

jeg<strong>en</strong>s de schadeverzekeraar heeft verlor<strong>en</strong> doordat hij e<strong>en</strong> meldingstermijn<br />

uit de polis ongebruikt heeft lat<strong>en</strong> verstrijk<strong>en</strong>? In dat geval<br />

heeft de b<strong>en</strong>adeelde weinig te kiez<strong>en</strong>; hij zal de aansprakelijke tot<br />

schadevergoeding aansprek<strong>en</strong>. Het spreekt dan weinig aan om de b<strong>en</strong>adeelde<br />

het schadevergoedingsrecht te ontzegg<strong>en</strong> met de mededeling<br />

dat hij maar tijdig bij zijn schadeverzekeraar had behor<strong>en</strong> te claim<strong>en</strong>.<br />

Dat is toch niet de strekking <strong>van</strong> art. 6: 197 BW? Zeker in dat<br />

soort gevall<strong>en</strong> behoort het de b<strong>en</strong>adeelde te word<strong>en</strong> toegestaan om<br />

vergoeding <strong>van</strong> zijn schade te vorder<strong>en</strong> <strong>van</strong> de aansprakelijke.<br />

127

Rechtspraakregister<br />

Nederland<br />

Kantangerecht<br />

D<strong>en</strong> Bosch 9 augustus 1986 VR 1986,96 3.7.4<br />

Rechtbank<br />

Rotterdam 19 april 1974 NJ 1975,515 3.6.1<br />

Alkmaar 19 december 1974 VR 1977, 88 3.9.1<br />

Zwolle 19 juni 1985 NJ 1988, 88 3.7.1<br />

Zutph<strong>en</strong> 26 maart 1987 NJ 1988,719 3.7.2<br />

Zwolle 31 maart 1993 NJ 1993.684 3.5.3<br />

Breda 5 maart 1996 NJ 1997,433 3.4.1<br />

Gerechtshaf<br />

Arnhem 8 januari 1964 NJ 1964, 333 3.7.4<br />

Arnhem 20 oktober 1969 NJ 1970,72 3.7.2<br />

Arnhem 20 januar 1976 NJ 1978,408 3.7.3<br />

D<strong>en</strong> Haag 23 januari 1986 VR 1987, 112 3.7.2<br />

D<strong>en</strong> Haag 18 april 1995 VR 1996,23 3.6.2<br />

Arnhem 26 maart 1996 VR 1997,133 3.6.2<br />

D<strong>en</strong> Haag 19 november 1996 VR 1997,74, NJkort 1997,9 3.5.2<br />

D<strong>en</strong> Bosch 22 maart 1999 VR 1999, p. 316 3.8.3<br />

Rage Raad<br />

28 februari 1913 NJ 1913, p. 587 3.1<br />

5 december 1929 NJ 1930, p. 1055 3.4.1<br />

24 januari 1930 NJ 1930, p. 299 3.2.3, 3.4.5<br />

129

3 april 1930 NJ 1930, p. 1407 3.2.2<br />

31 december 1931 NJ 1932,419 2.2,3.5.1<br />

15 februari 1935 NJ 1935,417 3.3.1, 3.3.3<br />

3 januari 1936 NJ 1936,78 3.1<br />

5 mei 1938 NJ 1938,707 3.3.1, 3.3.2,<br />

8 december 1938 NJ 1939,545 3.5.2, 3.8.3<br />

10 januari 1941 NJ 1941,824 3.5.3<br />

23 juli 1946 NJ 1946,545 3.5.1<br />

27 maart 1953 NJ 1953,617 3.5.2<br />

17 januari 1958 NJ 1958,80 3.5.1<br />

13 maart 1959 NJ 1962,338 3.1<br />

8 januari 1960 NJ 1960, 127 3.7.2<br />

24 januari 1964 NJ 1964,465 3.1, 3.5.3<br />

13 januari 1967 NJ 1967,60 3.7.4<br />

20juni 1969 NJ 1969, 374 2.2,3.4.1,<br />

3.7.2<br />

6 november 1970 NJ 1971,76 3.7.2<br />

9 juni 1972 NJ 1972,360, VR 1973,5 3.4.4<br />

12januari 1973 NJ 1973, 177 3.4.1<br />

2 februari 1973 NJ 1973,225 3.7.3<br />

1 februari 1974 NJ 1974,391 3.4.2, 3.5.5<br />

10 mei 1974 NJ 1975, 3 3.5.3<br />

11 april 1975 NJ 1975,373, VR 1976, 58 3.7.3<br />

10 oktober 1975 NJ 1976, 175, VR 1976, 24 2.4<br />

7 november 1975 NJ 1976, 332, VR 1976,25 3.6.1,3.7.2<br />

4juni 1976 NJ 1977,4, VR 1978,21 3.5.3<br />

5 november 1976 NJ 1978,72, VR 1978, 66 3.2.3<br />

30juni 1978 NJ 1978,685, VR 1979, 61 3.4.4<br />

9 februari 1979 NJ 1979,400 3.8.2<br />

29juni 1979 NJ 1980, 33, VR 1979,93 3.7.2<br />

30 november 1979 NJ 1980, 134 3.5.3<br />

11 juni 1982 NJ 1983,583, VR 1982,62 3.7.3<br />

3 december 1982 NJ 1983,400, VR 1983,26 3.4.4<br />

6 mei 1983 NJ 1983,584, VR 1983,53 3.6.1,3.7.1,<br />

3.7.3<br />

20 mei 1983 NJ 1984,649, VR 1984,7 3.7.4<br />

19 april 1985 NJ 1985,209, VR 1985, 109 3.7.3<br />

24 mei 1985 NJ 1985,732, VR 1986, 16 3.4.1<br />

13 december 1985 NJ 1986,246, VR 1987, 15 3.4.1, 3.4.2<br />

17 oktober 1986 NJ 1987, 317, VR 1988,48 3.4.5<br />

130

9 januari 1987 NJ 1987,506, VR 1987, 107 2.5<br />

13 februari 1987 NJ 1987,602, VR 1988,75 3.7.2<br />

12 juni 1987 NJ 1988,39, VR 1987,130 3.4.4<br />

26juni 1987 NJ 1988,536, VR 1987, 131 3.7.3<br />

17 november 1987 NJ 1989,48, VR 1988,45 3.4.2<br />

20 mei 1988 NJ 1988, 1032 3.7.2<br />

4 november 1988 NJ 1989,751, VR 1989,97 3.4.4<br />

2 juni 1989 NJ 1990,726, VR 1989, 144 3.4.1<br />

18 mei 1990 NJ 1990,565 3.8.1<br />

1 juni 1990 NJ 1991,720, VR 1990, 174 3.4.4<br />

22 juni 1990 NJ 1991,760, VR 1991,48 3.5.2<br />

26 oktober 1990 NJ 1991,231 3.8.1<br />

7 december 1990 NJ 1991,596, VR 1991, 116 3.7.2<br />

25 januari 1991 NJ 1992,706, VR 1994,36 3.7.3<br />

31 mei 1991 NJ 1991,721, VR 1991, 119 3.4.4<br />

4 oktober 1991 NJ 1992,410, VR 1992,49 3.7.2<br />

13 december 1991 NJ 1992, 316, VR 1992,147 2.4<br />

28 februari 1992 NJ 1993, 566, VR 1992,93 3.4.4,4.4.1<br />

10 december 1993 NJ 1995,493, VR 1994,99 3.7.3<br />

11 februari 1994 NJ 1995,494, VR 1994, 100 3.7.3<br />

18 februari 1994 NJ 1995,607, VR 1994, 148 3.5.2, 3.6.3,<br />

3.8.3<br />

25 februari 1994 NJ 1995,608, VR 1994, 149 3.4.1<br />

10 augustus 1994 NJ 1995,58, VR 1995, 116 3.5.4, 3.6.1<br />

16 september 1994 NJ 1996, 329, VR 1994,242 3.3.1, 3.7.2<br />

30 september 1994 NJ 1996, 196 3.4.5<br />

23 december 1994 NJ 1996,349, VR 1995, 185 3.4.1<br />

13 januari 1995 NJ 1997, 175, VR 1995,96 3.4.4<br />

10 maart 1995 NJ 1997,525, VR 1995, 183 3.8.1, 3.9.2<br />

2 juni 1995 NJ 1997,700-702, VR 1995,<br />

145-147 3.4.4<br />

2 juni 1995 NJ 1997,702, VR 1995, 147 4.4.3<br />

28 juni 1996 NJ 1997, 102 2.4<br />

7 november 1997 NJ 1998, 384, VR J 998, 106 3.8.3<br />

25 december 1997 NJ 1998,400, VR 1998,28 3.4.4, 3.6.3<br />

23 januari 1998 NJ 1998,707 3.4.5<br />

24 april 1998 NJ 1998,603 3.4.5<br />

19 juni 1998 NJ 1999,533 3.4.2,3.6.1<br />

16 oktober 1998 NJ 1999,196, VR 1999,61 3.6.3<br />

6 november 1998 NJ 1999, 220, VR 1999,62 4.1.1<br />

131

19 februari 1999 NJ 1999,428 3.7.2<br />

7 januari 2000 RvdW 2000, 14 2.3,3.5.3<br />

C<strong>en</strong>trale Raad <strong>van</strong> Beroep<br />

15 februari 1995 AB 1995,426 3.5.3<br />

28 november 1996 TAR 1997, 23 3.5.3<br />

Overig<br />

B<strong>en</strong>elux-Gerechtshof<br />

26juni 1996 NJ 1997,526, VR 1996, 220 3.9.2<br />

Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk<br />

Metropolitan Police District<br />

Receiver v. Croydon Corp. [1957] 2 QB 154 (C.A.) 2.3,2.4<br />

Berriello v. Felixstowe<br />

Dock & Railway Co [1989] 1 WLR 695 (C.A.) 2.2<br />

Napier and Ettrick v. Hunter [1993] 1 AC 713 3.9.2<br />

Hassal v. Secretary of State<br />

for social security/Pether<br />

v. same [1995] 2 WLR 812 (C.A.) 3.5.2<br />

Neal v. Bingle [1998] 2 WLR 57 (C.A.) 2.3<br />

Oost<strong>en</strong>rijk<br />

OGH 22 november 1995 VersR 1997, p. 91 3.4.5<br />

Duitsland<br />

BGH 7 juli 1996 VersR 1996, p. 1258 3.7.2<br />

132

Trefwoord<strong>en</strong>register<br />

Aansprakelijkheidsdrempel<br />

Aansprakelijkheidsuitsluiting<br />

Aansprakelijkheidsverzekeraar; zie: verhaalsrecht<br />

AAW<br />

Abstracte schadeberek<strong>en</strong>ing<br />

Action directe<br />

Administratiekost<strong>en</strong><br />

Afkoopsom<br />

Afschaffing <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

Afstand <strong>van</strong> verhaal<br />

Afwikkelingskost<strong>en</strong><br />

Arbeidskracht<strong>en</strong>, flexibele<br />

Arbeidsongeschiktheidsuitkering<br />

Arbeidsrust<br />

Arbeidsverhouding<br />

Arts<strong>en</strong><br />

BBR 1984<br />

BBR 2000<br />

Bedrijfsongevall<strong>en</strong><br />

Bedrijfsver<strong>en</strong>iging<br />

Beginsel<strong>en</strong> <strong>van</strong> behoorlijk bestuur<br />

Behoorlijke verhaalsuitoef<strong>en</strong>ing<br />

Belastingheffing (zie ook: bruto-/nettoverhaal)<br />

B<strong>en</strong>adelingsverbod; zie: subrogatie<br />

Betaling aan e<strong>en</strong> onbevoegde<br />

Betaling te goeder trouw<br />

Betaling, bevrijd<strong>en</strong>de<br />

Betaling, opschorting <strong>van</strong><br />

Bewijsstukk<strong>en</strong><br />

Billijkheidscorrectie<br />

3.4.1<br />

3.4.5<br />

4.2.3<br />

3.6.2<br />

3.4.4, 3.6.1<br />

3.6.3,4.3.1<br />

3.5.4<br />

4.4.2<br />

3.9.1<br />

4.3.1<br />

3.7.2<br />

3.5.2<br />

3.7.1,3.7.2,4.2.2<br />

3.7.1<br />

4.1.2,4.2.1<br />

3.9.1<br />

3.9.1,4.1.1<br />

3.7.2<br />

1.2<br />

3.8.1<br />

3.B.1<br />

3.4.2, 3.5.4,<br />

4.2.2, 4.2.3<br />

3.2.2<br />

3.2.2, 3.2.3, 3.3.2<br />

3.2.2, 3.3.2<br />

3.2.2<br />

3.9.3<br />

3.4.4<br />

133

Boedelm<strong>en</strong>ging<br />

Bonus/malus korting; zie: no-claim korting<br />

Borgtocht<br />

Bruto-/nettoverhaal<br />

Bruto-opbr<strong>en</strong>gst verhaal<br />

Budgettaire motiev<strong>en</strong>; zie: financiele motiev<strong>en</strong><br />

Buit<strong>en</strong>gerechtelijke incassokost<strong>en</strong><br />

Causaal verband tuss<strong>en</strong> uitkering <strong>en</strong> schadeveroorzak<strong>en</strong>de<br />

gebeurt<strong>en</strong>is<br />

Causaal verb and, ruim<br />

Causale verde ling<br />

Cessie<br />

Cijfermateriaal<br />

Civiel plafond<br />

Civiele drempel<br />

Collectief <strong>van</strong> autobezitters<br />

Collectief <strong>van</strong> verzekerd<strong>en</strong><br />

Collecti vering<br />

Collega (zie ook: werknemer)<br />

Concernverhouding<strong>en</strong><br />

Congru<strong>en</strong>tie<br />

Constructies; zie: cessie<br />

Contante waarde (zie ook: som ine<strong>en</strong>s)<br />

Conv<strong>en</strong>ant<br />

- ANW-conv<strong>en</strong>ant<br />

- A WBZ-conv<strong>en</strong>ant<br />

- derd<strong>en</strong>beding<br />

- derd<strong>en</strong>werking<br />

- effect <strong>van</strong> - op verhaalsdossier<br />

- verhaal op de aansprakelijke<br />

- W AO-conv<strong>en</strong>ant<br />

- Zw-conv<strong>en</strong>ant<br />

Coulance-uitkering<br />

Derd<strong>en</strong>beding<br />

Directe actie<br />

Draagkracht<br />

Dubbele dekking<br />

134<br />

3.4.4<br />

2.1,2.4<br />

3.4.2, 4.3.2<br />

4.3.1<br />

3.6.3<br />

3.5.2<br />

3.4.4<br />

3.4.4<br />

2.5,4.4.3<br />

4.1.2<br />

3.2.1,3.4.1,3.4.5,<br />

3.5.1,3.8.3<br />

3.4.1<br />

4.2.2, 4.2.3<br />

4.1.2<br />

4.3.2<br />

3.7.2<br />

3.7.2<br />

3.5.1<br />

3.5.4<br />

4.3.2<br />

4.3.2<br />

4.3.3<br />

4.3.3<br />

4.3.3<br />

4.3.3<br />

4.3.2<br />

4.3.2<br />

3.5.3<br />

3.9.1, 4.3.3<br />

3.4.4<br />

3.8.1, 3.9.2<br />

2.4

Eig<strong>en</strong> schuld<br />

Eig<strong>en</strong> schuld verhaalsgerechtigde<br />

Einddatum ,statistische<br />

Exoneratie<br />

Expertisekost<strong>en</strong><br />

Familieband<br />

Familieled<strong>en</strong><br />

Financiele motiev<strong>en</strong><br />

Flexibele arbeidskracht<strong>en</strong><br />

Fondsvorming<br />

Formele rechtskracht<br />

Fruitmand<br />

Geme<strong>en</strong>schap <strong>van</strong> goeder<strong>en</strong><br />

Geweldsmisdrijv<strong>en</strong><br />

Gezag <strong>van</strong> gewijsde<br />

Gezinsled<strong>en</strong><br />

Grove schuld<br />

Hanteerbaarheid <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

Honder proc<strong>en</strong>tsregel<br />

Hoofdelijkheid<br />

Immuniteit<br />

Immuniteit <strong>van</strong> werkgever <strong>en</strong> werknemer<br />

Incassokost<strong>en</strong><br />

Indemniteitsbeginsel<br />

Informatieplicht<br />

Ingebrekestelling<br />

Inhoudingsplicht<br />

Inkom<strong>en</strong>sschade<br />

Inkomst<strong>en</strong>derving<br />

Inl<strong>en</strong>er<br />

Institutionalisering; zie: standaardisering<br />

Invaliditeitsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><br />

Kanalisatie <strong>van</strong> aansprak<strong>en</strong><br />

Kapitalisatie<br />

Keuzerecht<br />

3.4.4, 3.8.2<br />

3.8.2<br />

3.5.3<br />

3.4.5<br />

3.6.3<br />

3.6.3<br />

3.7.3<br />

1.4,2.1<br />

3.7.2<br />

4.2.2<br />

3.5.3<br />

3.5.1<br />

3.7.3<br />

4.2.1<br />

3.3.1<br />

3.7.3<br />

3.7.1<br />

3.4.2<br />

3.4.4, 4.3.1, 4.4.3<br />

1.3,2.6<br />

3.7.1<br />

3.7.2, 4.2.2<br />

3.6.3<br />

3.2.2<br />

3.9.3<br />

3.6.2<br />

3.5.4<br />

3.6.2<br />

3.4.2, 3.5.1<br />

3.7.2<br />

3.5.2<br />

3.3.1<br />

3.4.2, 3.5.4<br />

3.2.1,3.3.1,4.4.3<br />

135

Knock-for-knock overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />

Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaal<br />

Kost<strong>en</strong>, spreiding <strong>van</strong> -<br />

Kost<strong>en</strong>/bat<strong>en</strong> afweging<br />

Kost<strong>en</strong>allocatie<br />

Kost<strong>en</strong>beheersing; zie: prikkel tot kost<strong>en</strong>beheersing<br />

3.9.1<br />

4.1.2<br />

4.1.2<br />

3.8.1<br />

4.2.2, 4.2.3<br />

Kostwinner 3.5.3<br />

Kring <strong>van</strong> gerechtigd<strong>en</strong><br />

Kring <strong>van</strong> gerechtigd<strong>en</strong> bij letselschade<br />

3.5.1<br />

2.4,2.5<br />

Letselschade 3.7.2,4.1.2<br />

Letselschade, kring <strong>van</strong> gerechtigd<strong>en</strong> bij -; zie: kring<br />

<strong>van</strong> gerechtigd<strong>en</strong> bij letselschade<br />

Lev<strong>en</strong>sonderhoud<br />

Limitering<br />

Loondoorbetaling in termijn<strong>en</strong><br />

Loondoorbetaling(splicht)<br />

Lump sum<br />

Maatschappelijke rol <strong>van</strong> <strong>verzekeraars</strong>; zie: <strong>verzekeraars</strong>,<br />

maatschappelijke rol <strong>van</strong><br />

Matiging<br />

Mede-aansprakelijkheid<br />

Mededelingsplicht<br />

Medeschuld verhaalsgerechtigde<br />

Medeverzekerde<br />

Medewerkingsplicht<br />

Misbruik <strong>van</strong> recht<br />

N abestaand<strong>en</strong>ui tkering<br />

Na-risico<br />

Nemo plus-regel (zie ook: verweermiddel<strong>en</strong>)<br />

Nev<strong>en</strong>recht<strong>en</strong><br />

NHS Charges<br />

Nihilbeding<br />

No-claim korting<br />

136<br />

3.4.5<br />

3.4.5<br />

3.4.2<br />

1.1, 1.2,2.4,2.5<br />

4.2.2, 4.3.2<br />

3.4.5<br />

3.7.3<br />

3.9.3<br />

3.8.2<br />

3.7.1,3.7.3<br />

3.9.3<br />

3.8.1<br />

3.5.2<br />

2.4<br />

2.1,3.4.1,3.4.5,<br />

3.8.3<br />

3.6.1<br />

4.3.2<br />

3.4.5<br />

4.2.1

Ongerechtvaardigde verrijking; zie: verrijking, voorkoming<br />

<strong>van</strong><br />

Ongevall<strong>en</strong>wet 1901<br />

Ongevall<strong>en</strong>wet 1921<br />

Onmogelijkheid <strong>van</strong> verhaal<br />

Ontoereik<strong>en</strong>de verzekeringssom, verdeling <strong>van</strong><br />

Onverplichte uitkering<br />

Onverzekerde schade<br />

Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaal<br />

Opzet<br />

Opzettelijke schadetoebr<strong>en</strong>ging<br />

Ouderdomsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><br />

Overbe1asting rechterlijke macht<br />

Overmacht<br />

Particulier<strong>en</strong>, verhaal op; zie: verhaal op particulier<strong>en</strong><br />

Partnerschap, geregistreerd<br />

PEMBA<br />

Perc<strong>en</strong>tage, vast<br />

Polismaximum<br />

Ponds-ponds verdeling<br />

Premie<br />

Premieafdracht<br />

Premiediffer<strong>en</strong>tiatie<br />

Premies, verhaal voor (zie ook: bruto-/nettoverhaal)<br />

Premiestijging<br />

Prev<strong>en</strong>tieve werking<br />

Prikkel tot kost<strong>en</strong>beheersing<br />

Primaire maatstaf<br />

Proceslust<br />

Processuele complicaties<br />

Protocolle d' Accord<br />

Rechterlijke macht, overbelasting <strong>van</strong> de -<br />

Rechtsverwerking<br />

Redelijkheid <strong>en</strong> billijkheid<br />

R<strong>en</strong>te, wettelijke<br />

Repeat players<br />

Restvordering <strong>van</strong> de b<strong>en</strong>adeelde<br />

Risico-aansprakelijkheid<br />

3.3.3<br />

3.3.3,3.7.2<br />

4.1.2<br />

4.3.3<br />

3.5.3<br />

4.4.3<br />

4.1.2<br />

3.7.1,3.7.2<br />

4.1.1,4.3.3<br />

3.5.2<br />

4.4.1<br />

3.4.4<br />

3.7.3<br />

4.1.2<br />

4.3.2<br />

4.3.3<br />

3.9.2<br />

1.2<br />

3.5.4<br />

4.2.2<br />

3.5.4<br />

4.4.2<br />

4.2.1<br />

4.2.1<br />

3.4.4<br />

4.4.2<br />

3.3.1<br />

4.3.2<br />

4.4.1<br />

3.4.5,3.8.1<br />

2.4,3.8.1<br />

3.6.2<br />

4.3.1,4.3.2<br />

3.9.2<br />

4.4.3<br />

137

Risicodrager<br />

Risque professionellsocial<br />

Roekeloosheid, bewuste<br />

Sam<strong>en</strong>won<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

Schaalvoordel<strong>en</strong><br />

Schade <strong>van</strong> de verzekeraar<br />

Schadeafwikkeling<br />

Schadeberek<strong>en</strong>ing<br />

Schadefonds Geweldsmisdrijv<strong>en</strong><br />

Schadestaatprocedure<br />

Schatting<br />

Schikking<br />

Schikking te goeder trouw<br />

Signaliseringssysteem<br />

Slachtofferbescherming<br />

Som ine<strong>en</strong>s (zie ook: bruto/netto-verhaal)<br />

Somm<strong>en</strong>verzekeraar; zie: verhaalsrecht<br />

Spreiding <strong>van</strong> kost<strong>en</strong><br />

Standaardisering<br />

Statistische einddatum<br />

Subrogatie<br />

- b<strong>en</strong>adelingsverbod<br />

- de ratio <strong>van</strong> -<br />

- historische achtergrond<strong>en</strong><br />

- mom<strong>en</strong>t <strong>van</strong> -<br />

- nev<strong>en</strong>recht<strong>en</strong>, overgang <strong>van</strong><br />

- Schadefonds geweldsmisdrijv<strong>en</strong><br />

- 'subrogatie in zieligheid'<br />

Taxatiekost<strong>en</strong><br />

Teilungsabkomm<strong>en</strong><br />

Terugbetalingsplicht<br />

Tijdelijke Regeling <strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong><br />

Toekomstige schade<br />

Transactiekost<strong>en</strong>; zie: afwikkelingskost<strong>en</strong><br />

Tweedeling in het aansprakelijkheidsrecht<br />

Uitbreiding <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

Uitkering, aard <strong>van</strong> de<br />

138<br />

1.2, 1.3<br />

3.7.2<br />

3.7.2<br />

3.7.3<br />

4.3.1<br />

3.5.2<br />

4.1.2<br />

3.4.2<br />

3.1,4.1.1<br />

3.5.2<br />

3.5.4<br />

3.2.2, 3.3.3<br />

3.2.3<br />

4.3.2<br />

3.4.4, 3.6.1, 4.4.3<br />

3.4.2<br />

4.1.2<br />

3.4.4, 4.3.1, 4.3.2<br />

3.5.3<br />

3.2.2, 3.2.3, 3.4.5<br />

2.1,2.2<br />

2.1<br />

3.2.2<br />

3.6.1<br />

3.1<br />

4.4.1<br />

3.6.3<br />

4.3.2<br />

3.2.2<br />

3.4.4, 4.4.1, 4.4.3<br />

3.4.2, 3.5.4<br />

3.4.4<br />

4.4.2<br />

3.5.2

Uitkeringsbesluit, toetsing <strong>van</strong> 3.5.3<br />

Uitl<strong>en</strong>er 3.7.2<br />

Uitsluiting, wettelijke - <strong>van</strong> aansprakelijkheid 3.7.2<br />

Vaststellingskost<strong>en</strong> 3.6.3<br />

Vaststellingsovere<strong>en</strong>komst; zie: schikking<br />

Veiligheidsnorm<strong>en</strong> 3.4.4<br />

Vere<strong>en</strong>voudigde afdo<strong>en</strong>ing 4.3.1<br />

Verhaal op particulier<strong>en</strong> 4.1.1<br />

Verhaal, budgettaire motiev<strong>en</strong> voor; zie: financieIe motiev<strong>en</strong><br />

Verhaal, kost<strong>en</strong> <strong>van</strong>; zie: kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaal<br />

Verhaal, onmogelijkheid <strong>van</strong>; zie: onmogelijkheid <strong>van</strong><br />

verhaal<br />

Verhaal, opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>van</strong>; zie: opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>van</strong> verhaal<br />

Verhaalsmaximum 3.4.1<br />

Verhaalsplicht 3.8.1<br />

Verhaalsrecht<br />

- <strong>van</strong> de aansprakelijkheidsverzekeraar 2.4<br />

- <strong>van</strong> de WAM-verzekeraar; zie: WAM-verzekeraar,<br />

het verhaalsrecht <strong>van</strong> de -<br />

- <strong>van</strong> de werkgever (zie ook: loondoorbetalingsplicht)<br />

2.4,3.5.1,3.7.2<br />

- <strong>van</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op grond <strong>van</strong> de ABW 3.4.5<br />

- <strong>van</strong> somm<strong>en</strong><strong>verzekeraars</strong> 3.5.1<br />

- zelfstandig wettelijk verhaalsrecht 2.6<br />

Verhaalsrecht Waarborgfonds Motorverkeer 3.8.3<br />

<strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong><br />

- afschaffing <strong>van</strong>; zie: afschaffing <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

<strong>Verhaalsrecht<strong>en</strong></strong><br />

- uitbreiding <strong>van</strong>; zie: uitbreiding <strong>van</strong> verhaalsrecht<strong>en</strong><br />

Verhaalsvolume 4.1.2<br />

Veljaring<br />

Verkeersaansprakelijkheid<br />

Verplichte verzekering<br />

Verplichtheidsvereiste<br />

Verrijking, voorkoming <strong>van</strong><br />

Verweermiddel<strong>en</strong><br />

2.6,3.8.3<br />

3.4.4, 4.1.2<br />

4.1.2<br />

3.5.1,3.5.3<br />

2.2, 2.3, 2.4<br />

2.5,3.2.2,3.4.1,<br />

3.4.5<br />

Verzekeraar 1.2<br />

139

Verzekeraars, maatschappelijke rol <strong>van</strong><br />

Verzekerde<br />

Verzekeringnemer<br />

Verzekeringsovere<strong>en</strong>komst<br />

Verzekeringssom, overschrijding <strong>van</strong> de; zie: ontoereik<strong>en</strong><br />

de verzekeringssom, verdeling <strong>van</strong><br />

Verzuim<br />

Vestzak/broekzak -argum<strong>en</strong>t<br />

Vijftig proc<strong>en</strong>t-regel<br />

Volksverzekering<br />

V oordeeltoerek<strong>en</strong>ing<br />

V oorrang b<strong>en</strong>adeelde<br />

V oorrecht op de verzekeringsp<strong>en</strong>ning<strong>en</strong><br />

Voorschot- <strong>en</strong> cessieconstructie; zie: cessie<br />

Vordeeltoerek<strong>en</strong>ing, verplichte<br />

V ri<strong>en</strong>dschaps band<br />

Vrijwillige verzekering<br />

Waarborgfonds Motorverkeer<br />

W AM-verzekeraar, het verhaalsrecht <strong>van</strong> de­<br />

WAM-verzekering<br />

Wegbeheerder<br />

Wegd<strong>en</strong>kprocede<br />

Weg<strong>en</strong>belasting<br />

Werkgever<br />

Werkgever, verhaal op de­<br />

Werknemer<br />

Wettelijke r<strong>en</strong>te<br />

Ziek<strong>en</strong>fonds<br />

Ziek<strong>en</strong>huiskost<strong>en</strong><br />

Ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong><br />

Zorgvuldigheidsnorm<br />

140<br />

4.1.1<br />

3.7.1,3.7.2<br />

3.7.1<br />

3.1<br />

3.6.2<br />

4.2.3<br />

3.4.4, 4.3.1,4.4.3<br />

3.7.2<br />

2.2<br />

3.9.2<br />

3.4.4,3.6.1<br />

3.1,3.3.1<br />

3.6.3<br />

3.1<br />

3.6.1,3.8.3,4.1.1<br />

2.4<br />

4.1.2<br />

4.1.2<br />

3.4.1<br />

4.2.2<br />

1.1,3.7.2<br />

3.7.2<br />

3.7.1<br />

3.6.2<br />

1.2<br />

3.4.2<br />

4.1.2<br />

3.4.5

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!