Proefpagina's hoofdstuk 4 (608.4 KB) - Alles Over Sterrenkunde

sterren en strepen Op een tijdopname is te zien
dat de sterrenhemel langzaam ronddraait.
52 de sterrenhemel deel 2
hfdst 4 de hemelbol
De veranderlijke sterrenhemel
In Nederland zie je een ander deel van de sterrenhemel
dan in Nieuw­Zeeland, aan de andere kant van de aarde.
Wij zien het Zuiderkruis nooit; voor onze tegenvoeters
komt de Grote Beer nooit boven de horizon. Maar ook vanaf
één plaats op aarde ziet de sterrenhemel er steeds anders uit.
Die wisselende aanblik wordt veroorzaakt door de dagelijkse
westwaartse draaiing Als gevolg van de draaiing van de aarde
bewegen de sterren ’s nachts van oost naar west langs de hemel.
dagelijkse beweging
oost west
draaiing van de aarde om zijn as en door de jaarlijkse baanbeweging
van de aarde om de zon.
De dagelijkse beweging van de sterrenhemel kennen we allemaal
van de zon. De zon komt ’s morgens op in het oosten,
bereikt halverwege de dag zijn grootste hoogte boven de
zuidelijke horizon en gaat ’s avonds weer onder in het westen.
De maan, de sterren en de planeten nemen ook deel aan die
dagelijkse beweging. In feite is het gewoon de hemelbol die
om de waarnemer heen lijkt te draaien. Het gaat natuurlijk
om een schijnbare draaiing: in werkelijkheid
draait de aarde om zijn as.
Als gevolg van de aswenteling van de aarde
ziet de sterrenhemel er op elk moment
van de nacht anders uit. Als je om tien uur
’s avonds naar de stand van de sterren kijkt
en een uurtje later weer, zie je dat er in het
oosten nieuwe sterren boven de horizon zijn
gekomen, terwijl in het westen sterren zijn
ondergegaan die eerder op de avond nog
wél zichtbaar waren. Op die manier kan de
sterrenhemel als klok gebruikt worden. In
feite doen we dat overdag ook: aan de positie
van de zon aan de hemel kun je zien of het
ochtend, middag of avond is.
schijnbare
baan van
de zon
+ + + Een eenvoudig kartonnen sterrenklokje kun je instellen op de juiste datum, om vervolgens de tijd af te lezen uit de stand van de Grote Beer. + + +
orions opkomst Je ziet altijd maar de helft van de
sterrenhemel; de andere helft bevindt zich onder de horizon.
aarde op
1 juni
Jaarlijkse variatie
De aanblik van de sterrenhemel wordt echter niet alleen
bepaald door het tijdstip van waarneming, maar ook door
de datum. Op 30 mei ziet de sterrenhemel er om twaalf uur
’s nachts heel anders uit dan op 30 november. Die jaarlijkse
verandering wordt veroorzaakt door de beweging van de
aarde om de zon. Kijk je rond middernacht naar de sterren,
dan zie je het deel van de hemelbol dat tegenover de zon ligt.
Omdat de aarde in één jaar tijd een keer om de zon draait,
zien we de zon steeds in een andere richting en verandert dus
1 juli
kreeft
1 augustus
zon
tweelingen
baan van de aarde
Kijktip
Meet hoe laat
een heldere ster
precies boven een
boom of lantaarnpaal
staat. Doe dat een
week later weer,
vanaf dezelfde plek.
Hoe groot is het
verschil?
ook het deel van de hemel dat we ’s nachts zien.
Op 30 mei staat de zon in de richting van het sterrenbeeld
Stier. Dat sterrenbeeld is dan dus niet zichtbaar; het staat
overdag boven de horizon en alle sterren worden overstraald
door de zon. Rond middernacht zie je de sterrenbeelden aan
de tegenoverliggende helft van de hemel: Hercules, Slangendrager
en Schorpioen. Op 30 november staat de zon in
het sterrenbeeld Schorpioen. ’s Nachts zijn dan de Stier, de
Voerman en Orion zichtbaar.
Wil je uit de stand van de sterren de tijd aflezen, dan moet je
weten welke datum het is. Omgekeerd
kun je aan de stand van de sterren zien
welke maand het is, als je tenminste een
horloge bij de hand hebt. Om de hele
sterrenhemel goed te leren kennen, ben
stier
je minstens een jaar bezig, en dan ken je
overigens alleen nog maar het deel van
de hemel dat zichtbaar is vanaf je eigen
waarnemingspositie op aarde.
wisselende aanblik Door de draaiing
van de aarde om de zon is in de loop
van het jaar steeds een ander deel
van de sterrenhemel zichtbaar.
53