pagina 7, 21-10-2006 © <strong>Het</strong> <strong>Financieele</strong> <strong>Dagblad</strong>
*211009______* Norah Vincent — cruciaal voor je mentale gezondheid is om jezelf te kunnen zijn cent. Ned kon er helemaal niets van en kreeg vaak van zijn teamgenoten te horen dat hij ‘bowlde als een wijf’. Daardoor verloren ze de meeste wedstrijden, maar toch bleven ze hem aanwijzingen geven om zo zijn techniek wat te verbeteren. Toen op een avond een speler van de tegenpartij aan een bijna perfecte partij bezig was, stopte iedereen met spelen om naar hem te kijken en bij zijn laatste strike klapte iedereen. Als vrouw was deze ervaring volstrekt nieuw voor haar: ‘Geen enkele vrouwelijke sporter heeft ooit geprobeerd me bij mijn sport te helpen of tips te geven. <strong>Het</strong> was iedere vrouw voor zichzelf. <strong>Het</strong> was niet voldoende dat je succes had. Je wilde je zusters zien falen’, schrijft ze in haar boek. Bij mannen werkt dat anders: ‘...alsof het niet bevredigend was een man te verslaan die niet op zijn best was. Ze wilden dat je goed was, en dán wilden ze je op basis van hun eigen talenten verslaan.’ Fundamenteel Oké, de verschillen zijn alom aanwezig en duidelijk aantoonbaar. Maar waarom zijn ze zo belangrijk? Waarom willen we graag weten of degene met wie we te maken hebben een man is of een vrouw? Met die vraag heeft Vincent zelf bijna dagelijks te maken. Met haar jongensachtige verschijning overkomt het haar regelmatig dat ze voor een man wordt aangezien. Ze heeft zichzelf die vraag dus al vaker gesteld: maakt het nou werkelijk zoveel uit? ‘Nu weet ik dat het ontzettend belangrijk is. In onze omgang met elkaar zijn mensen niet anders dan dieren. <strong>Het</strong> eerste wat dieren doen als ze elkaar ontmoeten is bepalen welke sekse de ander heeft. Blijkbaar is dat een heel fundamentele karakteristiek van biologisch leven. We zouden willen dat het niet zo was, dat we als mens allemaal heel beschaafd en ontwikkeld en sophisticated waren, maar als puntje bij paaltje komt is het een biologische reactie. Ik heb het gevoel dat zich dat afspeelt in een deel de hersenen dat wij niet kunnen beïnvloeden. Iets heel primairs.’ Aan bijna iedereen die ze als Ned goed leerde kennen, vertelde Norah Vincent uiteindelijk de waarheid over zichzelf. Alleen bij de laatste groep, een praatgroep waar mannen gezamenlijk op zoek gingen naar hun ware zelf, voelde ze zich niet veilig genoeg om te vertellen dat ze hen voor de gek had gehouden en eigenlijk een vrouw was. ‘Ik was het aanvankelijk niet van plan om het ook maar aan iemand te vertellen, maar tijdens een romantisch afspraakje dat ik had met een vrouw, merkte ik dat ik valse hoop wekte en dat vond ik niet eerlijk. Daarop besloot ik het haar te vertellen en toen ik dat eenmaal gedaan had, realiseerde ik me dat ik minstens zo veel leerde van de reactie van mensen op die mededeling als van het experiment zelf. Zonder uitzondering drong het be- pagina 9, 21-10-2006 © <strong>Het</strong> <strong>Financieele</strong> <strong>Dagblad</strong> sef bij iedereen maar heel langzaam door. Op het moment dat we iemand zien, delen we die in een van de twee hokjes in: man of vrouw. Dan maken je hersenen de switch naar een bepaald register waarin staat hoe we met diegene praten, welke gebaren we gebruiken, hoe dichtbij we mogen komen en of we wel of niet moeten glimlachen. Als ik vertelde dat ik geen man was maar een vrouw, moesten hun hersenen die switch opnieuw maken en dat duurde even. <strong>Het</strong> is een langzaam proces en ik zag het letterlijk gebeuren. Erg interessant om te zien. Daarom heb ik dat zo vaak mogelijk herhaald.’ Telkens opnieuw bleek dat verwachtingspatronen moeilijk te doorbreken zijn. Aan het eind van haar verblijf in bijvoorbeeld het klooster, maar ook in haar bowlingteam, verkleedde Vincent zich nauwelijks meer. Ze schminkte geen baard en droeg de strakke sport-bh niet meer die haar borsten moest verbergen, maar de mensen zagen nog steeds Ned en niet Norah. ‘Wij zien alleen wat we verwachten te zien.’ In Amerika kreeg het boek van de Newyorkse journaliste veel aandacht, maar erg tevreden is Vincent daar niet over. ‘Er is veel over gepraat, maar het boek wordt maar matig verkocht. Dat komt doordat het benaderd is als een freakshow. Die hele mediaophef was een groot circus: “Kijk eens wat gek, een vrouw die doet alsof ze een man is”. Voor mij is het een serieus project en ik had graag gezien dat er een goed debat over dit onderwerp van de grond zou komen. Tot nu toe is dat nog niet gebeurd. In plaats daarvan werd mijn project gezien als iets raars. Sommige mensen begrepen mijn bedoelingen, maar de meesten niet.’ Ze is bepaald niet de eerste die een langdurige en ingrijpende undercoveroperatie uitvoert. Europeanen denken meteen aan Ik, Ali van Günther Walraff en in Amerika is Black like me een begrip. Daarin leefde de blanke journalist John Howard Griffin in 1959 als zwarte man in het zuiden van Amerika. Vincent gelooft in de toekomst van dit genre als nieuwe vorm van journalistiek: ‘Mensen houden van de authenticiteit van deze vorm. <strong>Het</strong> is alsof je een roman leest, alleen is het echt. Iedereen houdt ervan om door het sleutelgat te gluren en zo’n boek geeft je het gevoel alsof je tijdelijk een ander leven leidt. Wie fantaseert daar niet over?’ In het dagelijks leven is Norah een mannelijke vrouw, als Ned was ze een vrouwelijke man. ‘Blijkbaar zit ik tegen een grens aan, maar als ik één ding heb geleerd van dit project, dan is het dat die nuances uiteindelijk niet tellen. Je bent óf man óf vrouw. En als je dat omdraait ben je niet als een paard dat toevallig een ander kleurtje krijgt, dan word je een heel ander dier.’ Norah Vincents boek Onder mannen is verschenen bij Uitgeverij Balans