Het Financieele Dagblad - linda huijsmans teksten

Een wereld
vanverschil
De Amerikaanse journalist Norah Vincent ging twee jaar als man ‘undercover’ om de
mannenwereld van binnenuit te beleven. Behalve een zenuwinzinking en een zware depressie
leverde de ervaring haar verrassende nieuwe inzichten op » Linda Huijsmans
Het begon allemaal als een grap die uiteindelijk
behoorlijk uit de hand liep.
Een vrouwelijke travestiet daagde de
Amerikaanse journaliste Norah Vincent
uit zich als man te verkleden en zo op een vrije
zaterdagavond samen de straat op te gaan. Vincent
raakte gefascineerd door wat ze alleen al in
een paar uur ontdekte over sociale verschillen tussen
de seksen. Werd ze als vrouw bijvoorbeeld altijd
nagestaard, nu merkte ze dat de mannen hun
blikken onmiddellijk afwendden en oogcontact
vermeden. ‘Het was verbijsterend, het verschil.
Het respect dat ze me betoonden door níet naar
me te kijken, door doelbewust níet te staren’, vertelt
ze. ‘Toen kreeg ik voor het eerst een vermoeden
over hoe verschillend we als mannen en vrouwen
sociaal gevormd worden.’
Uit nieuwsgierigheid, en ook omdat niemand
dat ooit eerder had gedaan, besloot de journaliste
het experiment van die zaterdagavond uit te breiden.
Bijna twee jaar lang verkeerde Norah Vincent
als Ned in diverse mannenwerelden. Ze werd lid
van een bowlingclub, bezocht stripteasetenten,
had dates met vrouwen en woonde zelfs een paar
maanden in een klooster. Haar ervaringen tekende
ze op in het boek Onder mannen.
De belangrijkste conclusie van Onder mannen is
dat mannen en vrouwen inderdaad in heel andere
werelden leven, waar codes heersen die ze van
elkaar niet begrijpen. ‘Ik zou voorzichtig willen
suggereren dat we waarschijnlijk niet zoveel van
de andere sekse weten als we onszelf inbeelden.
We hebben een beeld van elkaar, maar dat beeld
klopt niet’, zegt Vincent tijdens een bezoek aan
Amsterdam om haar boek te promoten. ‘En ik weet
nu ook zeker dat mannen het níet makkelijker hebben
dan vrouwen. Omgekeerd overigens ook niet.’
Zenuwinzinking
Zoals veel vrouwen had Vincent dat idee aanvankelijk
wel. Toen ze besloot een tijdje als Ned te
gaan leven, dacht ze dat ze eindelijk mocht wat
haar als meisje was afgeleerd; wijdbeens zitten, te
hard praten en naar mooie vrouwen fluiten. Dat
viel tegen. Het experiment waarin ze zich heeft
gestort, deed haar bijna de das om. Na een flinke
zenuwinzinking nam ze na afscheid van haar alter
ego Ned en ze moest nog ruim een jaar in psychotherapie
voor ze voldoende afstand kon nemen om
pagina 6, 21-10-2006 © Het Financieele Dagblad
haar ervaringen op papier te zetten. Daarom is
Vincent voorzichtig met al te boude uitspraken.
‘Het belangrijkste wat ik heb geleerd is dat je
sekse een onontkoombaar deel van je persoonlijkheid
is. Je kunt niet zomaar even overstappen,
want je persoonlijkheid verandert mee. Uiteindelijk
gaat dit experiment voor mij niet over het verschil
tussen mannen en vrouwen, maar over hoe
belangrijk het voor je mentale gezondheid is om
jezelf te kunnen zijn.’
Haar voorbereiding was gedegen. Norah koos
een nieuwe naam, ze leerde overtuigend een
baard van een paar dagen schminken, ging naar de
‘HET BELANGRIJKSTE WAT IK
HEB GELEERD IS DAT JE SEKSE
EEN ONONTKOOMBAAR DEEL VAN
JE PERSOONLIJKHEID IS’
kapper, kocht een bril die de hoekige lijnen van
haar gezicht accentueerde, bezocht de sportschool
om bredere schouders te krijgen en nam
een stemcoach in de hand. Ze leerde langzamer te
praten en niet zoals de meeste vrouwen buiten
adem te raken terwijl ze sprak, en leerde de lagere
registers van haar stem te gebruiken. Daarna ging
ze op zoek naar plaatsen waar ze een tijdje als Ned
kon leven.
‘Dus ging ik op zoek naar een club, naar mensen
die ik elke week zou zien en zo goed zou leren
kennen. Sommigen vielen af, omdat ik niet te veel
mocht zweten tijdens de activiteit. Bowling is de
ideale combinatie van sociale omgeving waar je
met elkaar zit te kletsen en waar ook een sportieve,
competitieve sfeer heerst. Dat was precies wat ik
zocht, omdat sport voor de meeste mannen een
belangrijk onderdeel is in hun leven.’
Behalve de bowlingclub, stonden bezoeken aan
stripteasetenten op het programma. Ook maakte
Norah in haar hoedanigheid als Ned diverse afspraakjes
met vrouwen. Maar het lukte maar niet
om van Ned en Norah één persoon te maken. ‘Ik
ben nooit echt Ned geworden. Als dat wel zo was,
was het aan het eind niet zo spaak gelopen’, zegt ze
peinzend. ‘Thuiskomen en mijn eigen kleren aantrekken
was altijd weer een enorme opluchting.
Het is alsof je naar een cocktailparty moet terwijl je
daar een hekel aan hebt. Zodra je thuiskomt doe je
die mooie kleren zo snel mogelijk uit en trek je je
gemakkelijk zittende T-shirt en trainingsbroek
weer aan. Het proces van me omkleden, schminken,
Ned worden en naar buiten gaan, bleef ongemakkelijk.
Dat was de voornaamste reden dat ik
uiteindelijk zo depressief werd. Mijn lichaam en
mijn hoofd zeiden: stop hiermee, het klopt niet.’
Lichaamstaal
Toch heeft ze veel gezien en veel geleerd tijdens
haar uitstapjes als Ned. Wat haar misschien wel
het meeste verbaasde, was het uitgesproken verschil
in de heersende codes tussen mannen en
vrouwen. Zo werd haar idee bevestigd dat mannen
nooit persoonlijke gesprekken met elkaar hebben,
maar merkte ze anderzijds hoe belangrijk lichaamstaal
is in de onderlinge communicatie. Tijdens
de avondjes uit waarop ze als Ned probeerde
contact te leggen met vrouwen, merkte ze hoe
vaak en hoe grof en hooghartig mannen door
vrouwen afgewezen worden. ‘Dat doet elke keer
weer pijn en mannen moeten maar zien hoe ze
daaraan wennen’, constateert zij nu. Afspraakjes
maken via internet ging gemakkelijker, maar ook
tijdens die ontmoetingen merkte zij dat vrouwen
enorme eisen stelden aan een potentiële partner,
zonder zich te realiseren dat ze zelf ook iets moesten
bieden. Bovendien waren de meeste vrouwen
tijdens die bijeenkomsten de hele tijd aan het
woord over hun favoriete onderwerp: zichzelf.
In werkelijkheid voelde Norah zich als Ned zelden
vrij. Ook mannen leven in een dwangbuis van
regels en afspraken, merkte ze en die zit niet minder
strak dan die van vrouwen. ‘Als man heb je
naar buiten toe een emotioneel bereik van drie
tonen, terwijl vrouwen hele octaven tot hun beschikking
hebben. Mannen hebben alleen bravoure
en woede. Voor twijfel en pijn is geen plaats.’
Daardoor zag ze vele gefrustreerde mannen, die
niet wisten hoe ze met hun gevoelens moesten omgaan.
Het sterkst ervoer ze dat in het klooster,
waar ze aanvankelijk een hechte vriendschap leek
op te bouwen met een monnik. Die brak plotseling
elk contact af omdat hij bang was dat Ned homoseksueel
was en dat bleek een van de grootste taboes
in die mannengemeenschap. Fysiek contact,
al was het maar een arm om iemands schouder,
was daar volstrekt uit den boze.
Positieve ervaringen waren er ook. De saamhorigheid
in het bowlingteam bijvoorbeeld, trof Vin- FOTO’S:
CINDY MARLER

pagina 7, 21-10-2006 © Het Financieele Dagblad

*211009______*
Norah Vincent — cruciaal voor je mentale gezondheid is om jezelf te kunnen zijn
cent. Ned kon er helemaal niets van en kreeg
vaak van zijn teamgenoten te horen dat hij
‘bowlde als een wijf’. Daardoor verloren ze
de meeste wedstrijden, maar toch bleven ze
hem aanwijzingen geven om zo zijn techniek
wat te verbeteren. Toen op een avond een
speler van de tegenpartij aan een bijna perfecte
partij bezig was, stopte iedereen met
spelen om naar hem te kijken en bij zijn laatste
strike klapte iedereen. Als vrouw was
deze ervaring volstrekt nieuw voor haar:
‘Geen enkele vrouwelijke sporter heeft ooit
geprobeerd me bij mijn sport te helpen of tips
te geven. Het was iedere vrouw voor zichzelf.
Het was niet voldoende dat je succes had. Je
wilde je zusters zien falen’, schrijft ze in haar
boek. Bij mannen werkt dat anders: ‘...alsof
het niet bevredigend was een man te verslaan
die niet op zijn best was. Ze wilden dat
je goed was, en dán wilden ze je op basis van
hun eigen talenten verslaan.’
Fundamenteel
Oké, de verschillen zijn alom aanwezig en duidelijk
aantoonbaar. Maar waarom zijn ze zo
belangrijk? Waarom willen we graag weten of
degene met wie we te maken hebben een man
is of een vrouw? Met die vraag heeft Vincent
zelf bijna dagelijks te maken. Met haar jongensachtige
verschijning overkomt het haar regelmatig
dat ze voor een man wordt aangezien.
Ze heeft zichzelf die vraag dus al vaker
gesteld: maakt het nou werkelijk zoveel uit?
‘Nu weet ik dat het ontzettend belangrijk is.
In onze omgang met elkaar zijn mensen niet
anders dan dieren. Het eerste wat dieren doen
als ze elkaar ontmoeten is bepalen welke sekse
de ander heeft. Blijkbaar is dat een heel
fundamentele karakteristiek van biologisch
leven. We zouden willen dat het niet zo was,
dat we als mens allemaal heel beschaafd en
ontwikkeld en sophisticated waren, maar als
puntje bij paaltje komt is het een biologische
reactie. Ik heb het gevoel dat zich dat afspeelt
in een deel de hersenen dat wij niet kunnen
beïnvloeden. Iets heel primairs.’
Aan bijna iedereen die ze als Ned goed leerde
kennen, vertelde Norah Vincent uiteindelijk
de waarheid over zichzelf. Alleen bij de
laatste groep, een praatgroep waar mannen
gezamenlijk op zoek gingen naar hun ware
zelf, voelde ze zich niet veilig genoeg om te
vertellen dat ze hen voor de gek had gehouden
en eigenlijk een vrouw was.
‘Ik was het aanvankelijk niet van plan om
het ook maar aan iemand te vertellen, maar
tijdens een romantisch afspraakje dat ik had
met een vrouw, merkte ik dat ik valse hoop
wekte en dat vond ik niet eerlijk. Daarop besloot
ik het haar te vertellen en toen ik dat
eenmaal gedaan had, realiseerde ik me dat ik
minstens zo veel leerde van de reactie van
mensen op die mededeling als van het experiment
zelf. Zonder uitzondering drong het be-
pagina 9, 21-10-2006 © Het Financieele Dagblad
sef bij iedereen maar heel langzaam door. Op
het moment dat we iemand zien, delen we die
in een van de twee hokjes in: man of vrouw.
Dan maken je hersenen de switch naar een
bepaald register waarin staat hoe we met diegene
praten, welke gebaren we gebruiken,
hoe dichtbij we mogen komen en of we wel of
niet moeten glimlachen. Als ik vertelde dat ik
geen man was maar een vrouw, moesten hun
hersenen die switch opnieuw maken en dat
duurde even. Het is een langzaam proces en ik
zag het letterlijk gebeuren. Erg interessant om
te zien. Daarom heb ik dat zo vaak mogelijk
herhaald.’
Telkens opnieuw bleek dat verwachtingspatronen
moeilijk te doorbreken zijn. Aan het
eind van haar verblijf in bijvoorbeeld het
klooster, maar ook in haar bowlingteam, verkleedde
Vincent zich nauwelijks meer. Ze
schminkte geen baard en droeg de strakke
sport-bh niet meer die haar borsten moest verbergen,
maar de mensen zagen nog steeds
Ned en niet Norah. ‘Wij zien alleen wat we
verwachten te zien.’
In Amerika kreeg het boek van de Newyorkse
journaliste veel aandacht, maar erg tevreden
is Vincent daar niet over. ‘Er is veel
over gepraat, maar het boek wordt maar matig
verkocht. Dat komt doordat het benaderd
is als een freakshow. Die hele mediaophef was
een groot circus: “Kijk eens wat gek, een
vrouw die doet alsof ze een man is”. Voor mij
is het een serieus project en ik had graag gezien
dat er een goed debat over dit onderwerp
van de grond zou komen. Tot nu toe is dat nog
niet gebeurd. In plaats daarvan werd mijn
project gezien als iets raars. Sommige mensen
begrepen mijn bedoelingen, maar de meesten
niet.’
Ze is bepaald niet de eerste die een langdurige
en ingrijpende undercoveroperatie uitvoert.
Europeanen denken meteen aan Ik, Ali
van Günther Walraff en in Amerika is Black
like me een begrip. Daarin leefde de blanke
journalist John Howard Griffin in 1959 als
zwarte man in het zuiden van Amerika. Vincent
gelooft in de toekomst van dit genre als
nieuwe vorm van journalistiek: ‘Mensen houden
van de authenticiteit van deze vorm. Het
is alsof je een roman leest, alleen is het echt.
Iedereen houdt ervan om door het sleutelgat
te gluren en zo’n boek geeft je het gevoel alsof
je tijdelijk een ander leven leidt. Wie fantaseert
daar niet over?’
In het dagelijks leven is Norah een mannelijke
vrouw, als Ned was ze een vrouwelijke
man. ‘Blijkbaar zit ik tegen een grens aan,
maar als ik één ding heb geleerd van dit project,
dan is het dat die nuances uiteindelijk
niet tellen. Je bent óf man óf vrouw. En als je
dat omdraait ben je niet als een paard dat toevallig
een ander kleurtje krijgt, dan word je
een heel ander dier.’
Norah Vincents boek Onder mannen is verschenen bij Uitgeverij
Balans