Gebruiksaanwijzing MuseJa! - Museum Plantin-Moretus
Gebruiksaanwijzing MuseJa! - Museum Plantin-Moretus
Gebruiksaanwijzing MuseJa! - Museum Plantin-Moretus
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
MuseJA!<br />
stap voor stap<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 1
Dit is een hapklare gebruiksaanwijzing voor het museJA!pakket in het <strong>Museum</strong> <strong>Plantin</strong>-<br />
<strong>Moretus</strong>. Met deze handleiding kun je kinderen op een speelse manier en op hun eigen<br />
niveau begeleiden bij het museumbezoek. De inleiding, de museumregels en het slot zijn voor<br />
iedereen gelijk. Het spel is opgedeeld in verschillende themaʼs waarbij de opdrachten gaan<br />
van makkelijk, over moeilijker, naar moeilijk. Dit is aangeduid met een kleurencode.<br />
MAKKELIJK<br />
GEMIDDELD<br />
MOEILIJK<br />
Elk spel begint met een smaakmaker en het overlopen van de museumregels. Hierna kan<br />
er een keuze gemaakt worden uit verschillende themaʼs. De mogelijke themaʼs zijn:<br />
1. Het huis. Lees-zoek-en doe-opdracht.<br />
Wat was de functie van de verschillende ruimtes? Deze opdracht kan goed dienen<br />
als een eerste kennismaking met het <strong>Museum</strong> <strong>Plantin</strong>-<strong>Moretus</strong>.<br />
2. Familie en vrienden. Lees-en/of kijk-en zoekopdracht.<br />
Wie waren de familie en vrienden van het huis? Je kan met hen kennismaken via<br />
verschillende portretten.<br />
3. Letters gieten en drukken. Kijk-en/of denk-en doe-opdracht.<br />
De houten plaatjes met de fotoʼs tonen je het proces van stempel tot drukletter en van<br />
letterzetten tot drukken.<br />
4. Vroeger en nu. Kijk-en denkopdracht.<br />
Maak een vergelijking tussen vroeger en nu.<br />
5. Plantijn en de wereld. Kijk-en doe-opdracht.<br />
Vergelijk de werelddelen van de huidige wereldkaart met die van de zestiende<br />
eeuwse tijd.<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 2
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 3
INLEIDING<br />
Voordat je het spel kan spelen, moet je aan de balie eerst de sleutel (nr. 13) van het kastje in<br />
de letterberg vragen. In die kast vind je meer materiaal en het kijk-en doeblad.<br />
TIPS VOORDAT JE BEGINT<br />
- Houd de groepjes klein, maximaal 12 kinderen<br />
- Wandel eerst met de hele groep door het gelijkvloers van het museum. Dan kennen<br />
ze de weg.<br />
- Het nadenken en praten is belangrijker dan het goede antwoord.<br />
- Meer informatie vind je in het museJA!boekje, te koop in de bookshop.<br />
- Voor elk kind is er een gratis kijk-en doeblad. Vraag ernaar aan de balie.<br />
Heb je alle voorbereidingen getroffen? Dan is het tijd voor de inleiding. Ga met de kinderen op<br />
het tapijt zitten. Praat met hen over het <strong>Museum</strong> <strong>Plantin</strong>-<strong>Moretus</strong> aan de hand van de<br />
volgende vragen.<br />
- Waar zijn we?<br />
- Wat is een museum?<br />
Een plaats waar een verzameling wordt bewaard en tentoongesteld.<br />
- Wat is een verzameling?<br />
- Wie van jullie heeft een verzameling? Wat? Wat doe je ermee?<br />
- Is iemand van jullie al eens eerder in dit museum geweest? Of in een ander<br />
museum?<br />
- Wat denk je dat je hier zal zien?<br />
Achtergrondinformatie: het museum<br />
Het <strong>Museum</strong> <strong>Plantin</strong>-<strong>Moretus</strong> vormt een harmonische combinatie van een statige<br />
patriciërswoning en de belangrijkste drukkerij-uitgeverij uit de tweede helft van de 16de<br />
eeuw. Christoffel Plantijn (ca. 1520-1589) bracht zijn ʻGulden Passerʼ in 1576 onder aan de<br />
Vrijdagmarkt. Zijn nazaten en opvolgers, de <strong>Moretus</strong>sen, zetten zijn bedrijf nog zoʼn<br />
driehonderd jaar voort. De Gulden Passer bleef daarbij ook hun woning, die werd<br />
uitgebouwd en verfraaid tot één van de mooiste patriciërswoningen van Antwerpen. Unieke<br />
blikvangers zijn de nog compleet ingerichte werkplaatsen van de oude Officina <strong>Plantin</strong>iana.<br />
De gieterij, de drukkerij met de twee oudste drukpersen ter wereld, de lettervoorraadkamer<br />
en de correctorskamer, de boekwinkel en het kantoor van de meester van de Gulden Passer<br />
bleven intact bewaard uit de 16de, 17de en 18de eeuw.<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 4
SMAAKMAKER<br />
- Wil je nu al iets meer weten over etsen en drukken?<br />
Doe het licht van de smaakmaker aan met de schakelaar boven de dozen. Laat de kinderen<br />
eens door de twee kijkgaatjes van de smaakmaker kijken. Daarin zie je links een voorbeeld<br />
van hoogdruk en rechts eentje van diepdruk. Hierna kan je het kastje openmaken. Zien de<br />
kinderen het verschil?<br />
Achtergrondinformatie: diep- en hoogdruk<br />
Bij hoogdruk ligt de inkt op een verhoogje op de drager en die inkt wordt met een<br />
hoogdrukpers in het papier gedrukt (vb. houtsnede). Bij diepdruk daarentegen ligt de inkt in<br />
de groeven van de drukplaat. Deze plaat met inkt wordt met een draaiende diepdrukpers in<br />
het papier geperst (vb. ets).<br />
MUSEUMREGELS<br />
- Wat mag wel en wat mag niet?<br />
Haal de kleine houten plaatjes uit de houten bak. Geef ieder kind een plaatje en laat het<br />
beschrijven wat er op staat. Wat mag wel en wat mag niet? Waarom? Stop ze terug in de bak.<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 5
Wel<br />
- In een kring zitten en vragen stellen (als je niemand stoort)<br />
- Een vraagstuk oplossen<br />
- Kijken naar een schilderij (aankomen mag niet!)<br />
- Een puzzel oplossen of een museumspel doen<br />
Soms wel, soms niet<br />
- Fluisteren of zachtjes praten mag<br />
- Tekenen op een blad papier mag wel, tekenen op een kunstwerk of de muur mag niet<br />
Niet<br />
- Hard lopen mag niet, je kan vallen en andere mensen storen<br />
- Leunen op een vitrinekast of erop tekenen mag niet, de vitrinekast wordt dan vuil of<br />
kan kapot gaan<br />
- Vechten mag niet in een museum<br />
- Eten mag niet, je kan overal vlekken maken<br />
- Met een rugzak in het museum rondlopen mag niet, je kan makkelijk tegen een<br />
kunstwerk stoten<br />
- Roepen en hard praten mag niet, daarmee stoor je andere mensen<br />
- Een kunstwerk meenemen mag niet want stelen mag nooit<br />
- Kunstwerken mag je niet aanraken, dan wordt het vuil en kan het kapot gaan<br />
Als je dit nog niet hebt gedaan, wandel dan nu even met de kinderen door het museum,<br />
zonder echter bij iedere zaal stil te blijven staan. Beperk je wandeling tot het gelijkvloers. Dan<br />
kennen ze de weg en kunnen ze de opdrachten makkelijker zelfstandig oplossen.<br />
Kies nu één van de volgende themaʼs uit en blader door naar die betreffende pagina.<br />
- Familie en vrienden p. 2<br />
- Letters gieten en drukken p. 10<br />
- Vroeger en nu p. 14<br />
- Het huis p. 15<br />
- Plantijn en de wereld p. 17<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 6
FAMILIE EN VRIENDEN<br />
Open het getralied deurtje en haal er een of meer van de vier kaften uit. In de kaften zitten<br />
portretten van de familie en de vrienden van Plantijn en de <strong>Moretus</strong>sen met aan de<br />
achterzijde telkens een tekst met meer informatie over de voorgestelde persoon. Haal deze<br />
portretkaarten uit de map en neem ook de uitwisbare stiften.<br />
Ga samen met de kinderen naar de familiekamer, kamer 2, en deel de portretten uit. Laat de<br />
kinderen op zoek gaan naar het schilderij dat overeenkomt met hun portret. Als ze het<br />
gevonden hebben, schrijven ze (als ze kunnen schrijven, anders sla je dit stukje over) de<br />
naam van de afgebeelde persoon onderaan met een uitwisbare viltstift. Kom daarna terug<br />
samen. Laat ieder kind zijn of haar portret aanwijzen. Lees het verhaal op de achterkant.<br />
Probeer dan samen de stamboom van de familie plantin-moretus samen te stellen.<br />
Ga samen met de kinderen naar de familiekamer, kamer 2, en deel daar de portretten uit.<br />
Laat de kinderen op zoek gaan naar het schilderij dat overeenkomt met hun portret. Als ze<br />
het gevonden hebben, schrijven ze de naam van de afgebeelde persoon onderaan met een<br />
uitwisbare viltstift. Kom daarna terug samen. Laat ieder kind zijn of haar portret aanwijzen en<br />
het verhaal op de achterzijde voorlezen. Probeer dan samen de stamboom van de familie<br />
<strong>Plantin</strong>-<strong>Moretus</strong> samen te stellen.<br />
Heb je nog tijd? Kies dan nog een ander thema.<br />
Geen tijd meer? Ga dan naar Slot.<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 7
Stamboom familie<br />
Christoffel Plantijn Jeanne Rivière<br />
Jan I <strong>Moretus</strong> Martina Plantijn<br />
Balthasar I <strong>Moretus</strong><br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 8
Vrienden<br />
Abraham Ortelius Pieter Paul Rubens Justus Lipsius<br />
TIP<br />
Het familieportret van de familie Plantijn vinden jullie in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van<br />
Antwerpen.<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 9
LETTERS GIETEN EN DRUKKEN<br />
Trek de houten plaatjes van de groene kleefstrip aan de installatie: deze reeks bevat het<br />
drukproces van letterzetten tot drukken. In het open bakje vind je de reeks over het<br />
lettergieten van stempel tot drukletter. Op de achterzijde van sommige plaatjes zit een stuk<br />
materiaal gekleefd. Neem de plaatjes van de groene kleefstrip en het open bakje mee en ga<br />
naar de drukkerij. Geef de kinderen de tijd om eerst eens goed rond te kijken. Vestig hun<br />
aandacht op de verschillende drukpersen en de letterkasten met alle verschillende<br />
letterkorpsen. Zoek dan een rustig plekje en ga met ze op de grond zitten.<br />
Geef de kinderen allemaal een houten plaatje. Laat ze goed naar hun foto en het<br />
eventuele materiaal kijken. Lees dan het verhaal (op de achterzijde) over het<br />
lettergieten en drukken voor. In welk deel van het verhaal past de gekregen foto?<br />
Laat ze daarna de fotoʼs in de juiste volgorde leggen. Lees vervolgens het verhaal<br />
opnieuw voor en controleer of alles juist is.<br />
Heb je nog tijd? Kies dan nog een ander thema.<br />
Geen tijd meer? Ga dan naar Slot.<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 10
Letters gieten<br />
Op het einde van een<br />
langwerpig stalen staafje<br />
wordt met beitels en vijlen<br />
een letter in spiegelschrift<br />
uitgesneden. Dit staafje heet<br />
de stempel.<br />
De gietfles of mal wordt<br />
gesloten en het koperen<br />
staafje, de matrijs, wordt<br />
ervanboven opgelegd<br />
Deze stempel wordt met een<br />
hamer in een blokje koper<br />
geslagen zodat er een afdruk<br />
ontstaat. Dat is de matrijs.<br />
Met de gietlepel wordt het<br />
gesmolten lood in de gietfles<br />
gegoten.<br />
Van rechts naar links zie je<br />
hier de stempel, de matrijs<br />
en de nieuwe loden letter.<br />
Het beeld in de matrijs<br />
is gewoon leesbaar,<br />
dus geen spiegelschrift.<br />
Dadelijk stolt het lood. Op het<br />
einde van het loden staafje<br />
bevindt zich de letter in reliëf<br />
en in spiegelschrift. Met één<br />
matrijs kunnen veel letters<br />
gegoten worden.<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 11
Letters drukken<br />
De zetter zet de letters in de<br />
juiste volgorde op de zethaak:<br />
een soort liniaal met een<br />
richel. Op een zethaak kan<br />
men verscheidene regels<br />
tekst boven elkaar plaatsen.<br />
De drukker inkt het zetsel in<br />
met een halfronde bal<br />
gemaakt van hondenleer, de<br />
tampon of inktbal genoemd.<br />
De wagen wordt onder de<br />
degel of drukplaat gerold met<br />
een rons of draaihendel.<br />
De zetter plaatst regel per<br />
regel op de galei, een<br />
houten of metalen bord,<br />
totdat een hele pagina<br />
gevormd is. Daarna wordt<br />
het zetwerk stevig<br />
opgebonden.<br />
Het papier wordt bevochtigd<br />
en op het timpaan gelegd.<br />
Daarrond wordt op het<br />
frisket een stuk linnen of<br />
perkament bevestigd om de<br />
randen van het papier niet<br />
vuil te maken.<br />
Met een flinke ruk haalt de<br />
drukker de hefboom over en<br />
komt het volle gewicht van<br />
de drukplaat op het druksel.<br />
De drukker plaatst het<br />
zetwerk in het raam dat rust<br />
op de steen van de pers. Het<br />
touw wordt verwijderd en het<br />
zetwerk ingekooid met houten<br />
latjes.<br />
Frisket en timpaan worden<br />
dicht geplooid en op het<br />
zetsel gelegd.<br />
De wagen wordt weggerold.<br />
Het timpaan en het frisket<br />
worden open geplooid. De<br />
drukker legt het gedrukte<br />
papier te drogen.<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 12
Achtergrondinformatie: het drukproces<br />
Lettergieten<br />
Eerst wordt de letter in spiegelbeeld gesneden uit een blokje staal (foto 1). Deze letter heet de<br />
stempel. Daarvan wordt een afdruk (foto 2) gemaakt in een blokje koper (foto 3). Dat blokje<br />
heet de matrijs. De matrijs wordt in de gietfles -de mal -gestopt (foto 4) en dan wordt er<br />
vloeibaar lood in gegoten (foto 5). Zo wordt de gegoten letter gemaakt (foto 6) die gebruikt<br />
wordt in het zetsel (foto 7). Voor een heel letterkorps heb je wel negentig matrijzen nodig!<br />
Denk maar eens aan hoofdletters, kleine letters, cijfers, letters met accenten, leestekens<br />
enzovoort. Die letters worden keurig opgeborgen in een letterkast.<br />
Letterzetten<br />
In de linkerhand neemt de zetter de zethaak, een soort lineaal met een richel. Daarop plaatst<br />
hij de letters in de goede volgorde, maar wel in spiegelbeeld (foto 1). Regel per regel plaatst<br />
hij op een galei, een soort bord, totdat het hele blad gevormd is (foto 2). Dat zetsel wordt<br />
stevig vastgebonden en in het raam geplaatst (foto 3). Het raam is een houten kader dat rust<br />
op de steen van de pers. Het zetsel wordt dan met houten blokjes vastgezet in het raam. Dit<br />
wordt ʻinkooienʼ genoemd.<br />
Drukken<br />
Het papier wordt eerst vochtig gemaakt om het te versoepelen. Anders zou het kunnen<br />
scheuren als de loden letters ertegen worden gedrukt. Bovendien wordt de inkt beter door het<br />
papier opgenomen als dit enigszins vochtig is. Daarna wordt het op het timpaan gelegd (foto<br />
5). Op het frisket wordt een stuk linnen of perkament bevestigd waarin een vorm is<br />
uitgesneden die precies overeenkomt met de afmetingen van de gezette tekst, om de randen<br />
van het papier niet vuil te maken. Het zetsel wordt ingeïnkt met een tampon (foto 4). Deze<br />
inktballen worden gemaakt uit hondenleer. Dit is omdat een hond het enige dier is dat niet<br />
zweet, in plaats hiervan hijgt een hond. Een hondenvel heeft zo dus ook geen porieën en dit<br />
is de reden waarom er hondenleer wordt gebruikt. Zo verliezen ze geen inkt doordat die in het<br />
leer zou trekken. Frisket en timpaan worden dichtgeplooid (foto 6) en op het zetsel gelegd.<br />
Dan wordt de wagen onder de drukplaat -of degel -geschoven (foto 7), die met een flinke ruk<br />
aan de persboom (foto 8) op het papier wordt gedrukt (foto 9). Deze handeling kan een<br />
drukker wel 2500 keer per dag verrichten. Zo kan hij 1250 paginaʼs recto verso drukken.<br />
Een boek drukken<br />
Een boek wordt nooit pagina per pagina gedrukt. Elk blad bevat een aantal paginaʼs. Het is<br />
de taak van de zetter de bladzijden zo te ordenen dat na het drukken en vouwen de paginaʼs<br />
in de goede volgorde zitten. Elk blad wordt aan twee kanten bedrukt!<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 13
VROEGER EN NU<br />
Haal een zak uit de doos. Doe de rits open en haal er de voorwerpen uit. Dit zijn<br />
hedendaagse voorwerpen waarvan er 16 e eeuwse versies in het museum te vinden zijn.<br />
Geef ieder kind een voorwerp en ga samen op zoek naar voorwerpen van het <strong>Museum</strong><br />
<strong>Plantin</strong>-<strong>Moretus</strong> (van vroeger) die daarmee verband houden. Maak dan de vergelijking tussen<br />
vroeger en nu. Let op de kleur, vorm, betekenis, licht/donker, materiaal, gewoontes en<br />
gebruiken. Wat is hetzelfde? Wat is anders?<br />
Geef ieder kind een voorwerpe en laat ze (bijvoorbeeld in groepjes van twee of drie) zelf<br />
zoeken naar de voorwerpen van het <strong>Museum</strong> <strong>Plantin</strong>-<strong>Moretus</strong> (van vroeger) die daarmee<br />
verband houden. Laat ze de vergelijking maken tussen vroeger en nu. Let op de kleur, vorm,<br />
betekenis, licht/donker, materiaal, gewoontes en gebruiken. Wat is hetzelfde? Wat is anders?<br />
Geef ze hiervoor een kwartier de tijd. Kom dan terug samen en wandel door het museum.<br />
Ieder kind vertelt aan de klasgenootjes welke oplossing het heft gevonden en waarom.<br />
Heb je nog tijd? Kies dan nog een ander thema.<br />
Geen tijd meer? Ga dan naar Slot.<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 14
Voorwerpen met mogelijke oplossingen<br />
Boekje (meerkleurendruk)<br />
Offset plaat Letters, letterzetsels…<br />
Gedrukte boeken rood/zwart, met leer ingebonden<br />
boeken, handgeschreven manuscripten…<br />
Zaklampje Kaars, lantaarns, olielamp…<br />
Dictee Met de hand verbeterde gedrukte teksten<br />
Geldbriefje Munten met weegschaal<br />
Vloerbekleding Tapijten, parket, stenen vloer…<br />
Fotokadertje Versierde lijsten, schilderijen<br />
Balpen Ganzenveer, drukwerken…<br />
Klokje Zonnewijzer<br />
Pottenlikker Schuimspaan, lepel…<br />
Behang Goudleer, zijden behang, wandtapijten…<br />
Achtergrondinformatie: Offset<br />
Deze druktechniek kenmerkt zich door een drukplaat waarvan het geïnkte deel niet in hoogte<br />
verschilt van het niet-geïnkte deel. Het steunt op het principe dat water (onbedrukt deel) en<br />
vet (inkt) elkaar afstoten. Bij offset wordt het beeld eerst van de plaat op een rubber rol wordt<br />
overgebracht en vanop die rol op papier. De drager of drukplaat wordt nat gemaakt. De plaat<br />
heeft een behandeld oppervlak zodat op de stukken naast het beeld water blijft hangen.<br />
Daarna wordt de plaat ingeïnkt. Water stoot inkt af dus de inkt blijft alleen hangen op het<br />
beeld. De plaat drukt op de rubber rol en deze laatste drukt op het papier.<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 15
HET HUIS<br />
Neem de magneetpuzzelstukken van de installatie. Ze hangen op een geabstraheerde<br />
plattegrond van het gelijkvloers van het museum. Er zijn puzzelstukken met fotoʼs en met<br />
tekst. Ze stellen verschillende museumzalen voor of een object dat je in een van de zalen kan<br />
vinden.<br />
Neem de magneetpuzzelstukken met de fotoʼs. Deel ze uit aan de kinderen. Ga samen op<br />
zoek naar de ruimte in het museum die overeenkomt met het puzzelstuk. Bekijk iedere ruimte<br />
goed. Laat de kinderen antwoorden op de volgende vragen: wat gebeurde er in deze ruimte?<br />
Als iedereen aan de beurt is geweest ga je met de kinderen naar de installatie.<br />
Breng dan alle plaatjes samen en rangschik ze tot een plattegrond.<br />
Neem de magneetpuzzelstukken met de teksten. Deel ze uit aan de kinderen.<br />
Laat de kinderen zelfstandig (bijvoorbeeld in groepjes van twee of drie) zoeken naar de<br />
ruimte in het museum die overeenkomt met hun puzzelstuk. Geef ze hiervoor een kwartier<br />
de tijd. Laat ze dan allemaal weer samenkomen. Wandel dan samen door het museum.<br />
Ieder kind leest op ʻzijnʼ plek de tekst voor en vertelt waarom hij deze ruimte heeft gekozen<br />
en geeft antwoord op de volgende vraag: wat gebeurde er in deze ruimte?<br />
Als iedereen aan de beurt is geweest ga je met de kinderen naar de installatie.<br />
Breng dan alle plaatjes samen en rangschik ze tot een plattegrond.<br />
Neem de magneetpuzzelstukken met de teksten. Deel ze uit aan de kinderen.<br />
Laat de kinderen zelfstandig (bijvoorbeeld in groepjes van twee of drie) zoeken naar de<br />
ruimte in het museum die overeenkomt met hun puzzelstuk. Geef ze hiervoor een kwartier<br />
de tijd. Laat ze dan allemaal weer samenkomen. Wandel dan samen door het museum.<br />
Ieder kind leest op ʻzijnʼ plek de tekst voor en vertelt waarom hij deze ruimte heeft gekozen<br />
en geeft antwoord op de volgende vragen: wat gebeurde er in deze ruimte?<br />
Hoe kun je zien dat dit ruimtes van vroeger zijn? Hoe kun je zien dat dit ruimtes van een<br />
museum zijn? Als iedereen aan de beurt is geweest ga je met de kinderen naar de installatie.<br />
Breng dan alle plaatjes samen en rangschik ze tot een plattegrond.<br />
Heb je nog tijd? Kies dan nog een ander thema.<br />
Geen tijd meer? Ga dan naar Slot.<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 16
PLANTIJN EN DE WERELD<br />
Neem de houten platen uit de bak. Daarop staan delen van geografische kaarten:<br />
actuele kaarten van de wereld en wereldkaarten uit de tijd van Abraham Ortelius<br />
(16de eeuw).<br />
Leg de werelddelen van de huidige wereld en die van de vroegere wereld in twee stapels.<br />
Leg dan de losse werelddelen samen tot de wereldkaart van nu. Maak ook de wereldkaart<br />
van in de 16de eeuw. Kijk goed naar de benamingen van de streken en de landen. Vergelijk<br />
de twee kaarten. Wat is er veranderd? Hoe zou dat komen?<br />
Heb je nog tijd? Kies dan nog een ander thema.<br />
Geen tijd meer? Ga dan naar Slot.<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 17
SLOT<br />
Ga samen in een kring zitten.<br />
- Wat hebben we vandaag gedaan?<br />
Het bezoek even kort overlopen)<br />
- Wie was Christoffel Plantijn?<br />
- Wat heb je geleerd over de boekdrukkunst?<br />
- Wat vond je leuk? (en waarom?)<br />
- Wat vond je niet leuk? (en waarom?)<br />
Denk je eraan alles op zijn plaats terug te leggen?<br />
Het team van het <strong>Museum</strong> <strong>Plantin</strong>-<strong>Moretus</strong> bedankt jullie voor je bezoek, en hoopt<br />
jullie nog eens terug te zien in het museum!<br />
TIP:<br />
Er is ook een museJA!spel in het <strong>Museum</strong> Mayer van den Bergh, het Rubenshuis, het<br />
Etnografisch <strong>Museum</strong>, het Openluchtmuseum voor beeldhouwkunst Middelheim, het<br />
Nationaal scheepvaartmuseum en het Volkskundemuseum.<br />
MEER INFORMATIE<br />
Prospekta, Culturele Infobalie<br />
Grote Markt 13<br />
2000 Antwerpen<br />
tel. 03/203 95 85<br />
fax 03/203 95 97<br />
info@prospekta.be<br />
Over het museum<br />
museum.antwerpen.be/plantin-moretus<br />
museum.plantin.moretus@stad.antwerpen.be<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 18
INTERACTIEVE RONDLEIDING<br />
Mogelijke invulling van de actieve rondleiding<br />
INLEIDING<br />
Zaal 1: het grote salon<br />
Doelstelling<br />
1. <strong>Museum</strong>regels respecteren<br />
2. Besef van oud en nieuw<br />
3. Zicht op stamboom <strong>Plantin</strong>-<strong>Moretus</strong><br />
Materiaal<br />
- Stempels met logoʼs<br />
- Kaarten met portretten familieleden<br />
- Stamboom<br />
Rondleiding<br />
- Waar zijn we?<br />
- Hoe heet dit gebouw?<br />
- Zijn jullie hier al eens geweest?<br />
- Dit is een museum. Ben je al eens in een ander museum geweest?<br />
- Een museum is om te kijken. De dingen die hier staan, zijn heel kwetsbaar. Daarom<br />
mogen we er niet aankomen. Wat mag er wel?<br />
- Praten, denken en kijken.<br />
We zitten hier in een heel oud gebouw, uit de zestiende eeuw. Zoʼn vierhonderd jaar geleden<br />
woonde hier de familie <strong>Plantin</strong>-<strong>Moretus</strong>. Dit is hun salon. Vergelijk de ruimte eens met jullie<br />
eigen woonkamer.<br />
- Wat is hetzelfde?<br />
- Wat is anders?<br />
- Wat hoort bij het huis?<br />
- Wat is er in onze tijd bijgezet? Met andere woorden, wat is nieuw en wat is oud?<br />
Hier hebben verschillende mensen gewoond in verschillende perioden. Iedere bewoner heeft<br />
het huis aangepast aan de eigen tijd en behoeften. Nog veel later is het een museum<br />
geworden. Christoffel Plantijn was de eerste bewoner van dit huis. We weten niet precies<br />
wanneer hij is geboren (waarschijnlijk rond 1520), maar wel dat het in de buurt was van de<br />
Franse stad Tours. In Caen leert hij Jeanne Rivière kennen. Met haar zal hij later trouwen.<br />
Samen krijgen ze zeven kinderen, waarvan er twee al heel jong overlijden. Rond 1548<br />
verhuizen ze naar Antwerpen.<br />
- Weten jullie wat het beroep was van Christoffel?<br />
Eerst werkte hij als boekbinder. Dat betekent dat hij de boekbladeren aan elkaar bond tot<br />
een boek en er een boekband rond maakte. Voor dat werk moeten je armen sterk en soepel<br />
zijn. Je moet ook heel precies kunnen werken. Maar rond 1555 werd Christoffel op straat<br />
aangevallen door een groepje dronken mannen en krijgt hij een zwaard door zijn schouder.<br />
Vanaf dat moment kan hij niet goed meer boekbinden en gaat hij als drukker werken.<br />
- Wat is eigenlijk een drukker?<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 19
Een drukker is iemand die teksten en afbeeldingen afdrukt op papier, zoals een stempel. De<br />
eerste die boeken ging drukken met losse lettertjes was Johann Gutenberg. Hij wordt nu dus<br />
gezien als de uitvinder van de boekdrukkunst (1450). Hoe dat drukken precies gebeurt zullen<br />
we straks laten zien in de drukkerij.<br />
- Waarom was Christoffel Plantijn eigenlijk zoʼn bijzonder drukker?<br />
Hij was in Europa de eerste drukker die een heel grote drukkerij had. Terwijl de grootste<br />
drukker in Frankrijk maar 4 persen had, had Plantijn er 16! Hij was de enige drukker die zo<br />
veel drukpersen had. De dingen die hij drukte waren voor geleerde mensen. Lang niet<br />
iedereen kon lezen in die tijd! Door de boeken die hij drukte hebben de mensen uit die tijd<br />
veel geleerd, over de natuur, de wetenschap, over andere culturen en godsdiensten.<br />
Extra informatie voor de tweede en derde graad<br />
Het was een moeilijke tijd, het einde van de zestiende eeuw. Er was een godsdienstoorlog<br />
tussen de protestanten (die de kerk wilden hervormen) en de katholieken. Christoffel was<br />
katholiek, maar veel van zijn vrienden en medewerkers waren protestant. Dat heeft voor veel<br />
problemen gezorgd. Hij moest dus heel diplomatisch zijn om voor de beide partijen te kunnen<br />
drukken.<br />
OPDRACHT<br />
We gaan proberen de familie samen te stellen aan de hand van een stamboom.<br />
- Wat is een stamboom?<br />
Op deze stamboom staan allemaal namen. We gaan proberen een gezicht te plakken op die<br />
namen. Hoe zou de familie <strong>Plantin</strong>-<strong>Moretus</strong> er uitzien? Jullie krijgen allemaal een foto zonder<br />
naam. Welke naam past bij welke foto? Misschien kunnen de namen onder de schilderijen in<br />
deze kamer je helpen bij je zoektocht. Leg de foto op de naam op de stamboom die er<br />
volgens jou bij past. Let op, sommige portretten hangen niet in deze kamer! Als de stamboom<br />
vol is, weet je dus ook wanneer de naam <strong>Moretus</strong> voor het eerst in de familie komt.<br />
Beide families hadden een eigen drukkersmerk, een logo, om zich bekend te maken.<br />
Vergelijk het maar eens met automerken en kledingmerken die een eigen logo hebben. De<br />
familie Plantijn had een passer als kenmerk, met de tekst labor et constantia (arbeid<br />
en standvastigheid). De familie <strong>Moretus</strong> had een ster als drukkersmerk.<br />
Jullie krijgen nu elk een logostempel op je hand gedrukt ( het eerste drukwerk van vandaag!).<br />
Jullie behoren nu tot de familie Plantijn of de familie <strong>Moretus</strong>. Als je je eigen logo ziet, zeg het<br />
dan! Kijk bijvoorbeeld maar eens rond in deze kamer…<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 20
VERZAMELEN, BOEKDRUKKEN EN HANDSCHRIFTEN<br />
Zaal 2: de manuscriptenzaal<br />
Doelstelling<br />
1. Wat is een verzameling?<br />
2. Verschil boekdrukken en handschriften<br />
Materiaal<br />
- Papier en potlood<br />
Rondleiding<br />
De families Plantijn en <strong>Moretus</strong> waren rijke mensen die leefden in een groot huis. Zij hadden<br />
een eigen verzameling.<br />
- Verzamelen jullie iets? Wat?<br />
- Wat zou de familie <strong>Plantin</strong>-<strong>Moretus</strong> verzamelen?<br />
Ze waren drukkers, dus ze verzamelden boeken. Een aantal van die boeken zie je hier.<br />
Hoe kun je een boek maken? Je kunt een boek met de hand schrijven en je kunt een boek<br />
drukken. De boeken van vandaag worden allemaal gedrukt, maar vóór de uitvinding van de<br />
boekdrukkunst werden de boeken allemaal met de hand geschreven en versierd. In deze zaal<br />
liggen voorbeelden van zulke ʻhandschriftenʼ.<br />
OPDRACHT<br />
Schrijf in het groot de eerste letter van je naam, naar de voorbeelden uit de boeken in deze<br />
zaal. Je zult zien dat dat niet altijd even gemakkelijk is want veel letters werden toen anders<br />
geschreven. (voor de eerste graad: schrijf de eerste letter van je naam) Versier die letter naar<br />
eigen fantasie. Kijk ook eens hoe die versieringen vroeger werden gemaakt.<br />
VERKOOP VAN BOEKEN<br />
Zaal 4: de boekwinkel<br />
Doelstelling<br />
1. Vergelijking boekverkoop vroeger en nu<br />
Materiaal<br />
- Boek zonder band<br />
- Losse band<br />
- Geldbriefje<br />
Rondleiding<br />
Dit is een boekwinkel van vroeger.<br />
- Vergelijk die eens met een boekwinkel van nu?<br />
De boeken hebben veel minder kleuren. Er zijn ook veel boeken zonder band! Dit komt<br />
omdat de koper de band zelf kon kiezen, of zelf kon laten maken. (Weet je nog dat Christoffel<br />
eerst boekbinder was?) Hoe meer geld je had, hoe mooier de band! Je kon toen ook alleen<br />
de inhoud kopen. Stel je eens voor, een boek zonder band…<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 21
- Voorbeelden tonen.<br />
Hier ligt een weegschaaltje.<br />
- Waarvoor zou dat gediend hebben?<br />
Om te weten of het geld niet vals was ging men het wegen. Of om zeker te zijn dat er niet<br />
stiekem kleine stukjes goud waren afgeslepen. Tegenwoordig draagt ons geld een watermerk<br />
en zijn er machines om na te kijken of dit wel echt is.<br />
- Watermerk laten zien.<br />
LETTERS MAKEN<br />
Zaal 29: Lettergieterij<br />
à Via de smalle noodtrap naar de lettergieterij<br />
Doelstelling<br />
1. Hoe worden drukletters gemaakt?<br />
Materiaal<br />
Dit materiaal kan alleen gebruikt worden door een museummedewerker.<br />
- gietfles<br />
- gesneden letter voorbeeld<br />
- matrijs<br />
- gegoten letter<br />
- materialen: koper, lood,…<br />
Rondleiding<br />
- Demonstratie van het lettergieten mits aanvraag bij Prospekta<br />
Eerst wordt de letter in spiegelbeeld gesneden uit een blokje staal. Deze letter heet de<br />
stempel. Daarvan wordt een afdruk gemaakt in een blokje koper (zachter metaal). Dat blokje<br />
heet de matrijs. De matrijs wordt in de gietfles gestoken (de mal) en dan wordt er vloeibaar<br />
lood in gegoten. Zo wordt de gegoten letter gemaakt die gebruikt wordt in het zetsel. Voor een<br />
heel letterkorps heb je wel 90 matrijzen nodig! ( denk maar eens aan hoofdletters, kleine<br />
letters, cijfers, letters met accenten, leestekens enzovoort). Die letters worden keurig<br />
opgeborgen in een letterkast.<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 22
HET DRUKPROCES<br />
Zaal 14: de drukkerij<br />
à Terug naar beneden naar de didactische zaal<br />
Doelstelling<br />
1. Zicht krijgen op het zet-en drukproces<br />
Materiaal<br />
- Potlood<br />
- Papier<br />
Rondleiding<br />
OPDRACHT<br />
Schrijf je naam in spiegelschrift.<br />
- Demonstratie van het drukken mits voorafgaande, schriftelijke aanvraag aan de balie<br />
In de linkerhand neemt de zetter de zethaak, een soort liniaal met een richel. Daarop plaatst<br />
hij de letters in de goede volgorde. Regel per regel plaatst hij op een galei, een soort bord,<br />
totdat het hele blad gevormd is. Dat zetsel wordt stevig vastgebonden met een touw en in het<br />
raam geplaatst. Het raam is een houten kader dat rust op de steen van de pers. Het zetsel<br />
wordt dan met houten blokjes vastgezet in het raam. Dit wordt inkooien genoemd.<br />
Het papier wordt eerst vochtig gemaakt om het soepeler te maken. Dan wordt het op het<br />
timpaan gelegd. Op het frisket wordt een stuk linnen of perkament bevestigd waarin een vorm<br />
was uitgesneden die precies overeenkomt met de afmetingen van de gezette tekst, zodat de<br />
randen van het papier niet vuil zullen worden. Het zetsel wordt ingeïnkt met een tampon.<br />
Frisket en timpaan worden dichtgeplooid en op het zetsel gelegd. Dan wordt de wagen onder<br />
de drukplaat (of degel) geschoven, die met een flinke ruk aan de persboom op het papier<br />
wordt gedrukt. Een boek wordt nooit pagina per pagina gedrukt. Elk blad bevat een aantal<br />
paginaʼs. Het is de taak van de zetter de bladzijden zo te ordenen dat na het drukken en<br />
vouwen de paginaʼs in de goede volgorde zitten. Elk blad wordt aan twee kanten bedrukt!<br />
à Via de letterzetterij naar de correctiekamer<br />
- Laten zien waar de zetters het zetsel maakten en waar de drukproeven verbeterd<br />
werden.<br />
Vergelijk maar eens met het verbeteren van jullie huiswerk. De proeflezers waren de geleerde<br />
mensen, die andere talen konden lezen en verbeteren (Hebreeuws, Grieks Latijn, Arabisch,<br />
Nederlands, Frans,…). Zij werden natuurlijk beter betaald.<br />
MUSEUM PLANTIN-MORETUS / PRENTENKABINET 23