Inleiding - Learning Community

Inleiding
hand
gereedschap
gereedschap
meet en
afteken
gereedschap
schema van gereedschappen
machinaal
gereedschap
Gereedschappen zijn hulpmiddelen
voor het maken van producten.
1 Handgereedschap
Alle mogelijke gereedschappen,
bedoeld voor handgebruik noemen
wij handgereedschap.
In de groep handgereedschappen
kennen we:
verspanende gereedschappen,
montage gereedschappen en
hulpgereedschappen.
2 Meet- en aftekengereedschap
Voor het meten en afzetten van maten
en hoeken gebruik je meet- en
aftekengereedschap.
Wij maken onderscheid tussen
afleesbare- en niet afleesbare
meetgereedschappen.
Met deze gereedschappen kun je ook
een werkstuk aftekenen.
3 Machinaal gereedschap
De machines die wij gebruiken behoren
tot de groep machinaal gereedschap.
Wij kennen verspanende machines en
niet verspanende machines.
In de groep machinaal gereedschap
zitten ook de gereedschappen die bij
de machines gebruikt moeten worden-
(hulpgereedschap).

1 werkbank + bankschroef
Het is belangrijk, dat je de werkplaats schoon houdt, de gereedschappen goed
verzorgt en geen onveilige handelingen verricht.
De werkbank
Vaak is het blad van de werkbank voor
houtbewerking van hout en in de
metaalafdeling van staal.
Een kast of lade onder de werkbank
dient voor het opbergen van
gereedschap en werkstukken.
Op de werkbank wordt de bankschroef
gemonteerd. figuur 2.
De bankschroef
Materiaal: gietijzer, gietstaal of
smeedstaal.
Type:De bekken bewegen evenwijdig,
vandaar de naam parallelbankschroef
(parallel = evenwijdig)
Bijzonderheden:
De bekplaten zijn gehard; ze
vormen één geheel met
de bankschroef of ze zijn afzonderlijk
opgeschroefd. De klemvlakken
kunnen getand zijn of gladgeslepen.

Enkele belangrijke regels voor een juist gebruik van de bankschroef:
1 Zorg voor de juiste hoogte-instelling.
figuur 3.
2 Neem, vooral bij vijlen, de juiste houding
aan (zelf ontdekken). figuur 4.
3 Zet een bankschroef alleen met de
hand vast
(en niet met een hamer vastslaan of
knetterhard vastzetten).
Sla nooit op een bankschroef, behalve op het daarvoor bestemde aambeeld.
Pas op voor beschadigingen van de bekplaten.
Klem je werkstuk zoveel mogelijk in het midden van de bekken en zo diep
mogelijk. (om trillingen en dus lawaai bij het vijlen te voorkomen)

2 De vijl
Vijlen is een heel oude bewerkingsmethode, die steeds meer vervangen wordt
door machinale bewerkingen.
Handvijlen is echter moeilijk helemaal te vervangen.
Heb je eenmaal de juiste slag te pakken, dan merk je dat je met vijlen
nauwkeurig vlakken, rondingen en dergelijke kunt bewerken en nog redelijk
snel ook.
De vijl is een gereedschap om een
voorwerp van hout of metaal of
kunststof te bewerken.
Een vijl bestaat uit een hardstalen
blad, voorzien van groeven of kerven:
de zogenaamde kap.
De kap van een vijl Er zijn verschillende soorten vijlen
en raspen.
De zoetvijl is een vijl met erg fijne
tandjes.
Je haalt hierdoor per vijlstreek maar
weinig van het materiaal af.
Het materiaal heeft na de
bewerking wel een glad oppervlak.
Met een basterdvijl kun je al meer
materiaal weghalen,
maar het oppervlak wordt ook ruwer.
Je moet het oppervlak dan meestal
naschuren om het weer mooi glad
te krijgen.

Welke vormen kan een vijl of rasp hebben?
Hoe moet je de vijl of rasp gebruiken?
Vijlen en raspen zijn meestal rechthoekig (1).
Je gebruikt deze vijlen voor vlakke werkstukken.
Er zijn ook halfronde (2) vijlen en raspen.
Deze gebruik je voor holle gebogen werkstukken.
Voor ronde of vierkante gaten zijn er ronde (3) en
vierkante (4) vijlen.
Met de vijl haal je alleen materiaal weg
als je de vijl naar voren over het werkstuk duwt.
Je drukt de vijl tegelijkertijd naar beneden.
Als je de vijl terugtrekt mag je niet drukken.
Anders kan de vijl de spanen niet lossen.
Het eind van de vijl is voorzien van een
vierkante pen: de arend.
Die is niet gehard.
Hierop komt een houten of kunststof handvat,
waar de vijl mee wordt vastgehouden tijdens
het vijlen.

3 Meet en afteken gereedschap
In de werkplaats moeten we meten en aftekenen op het metalen blokje of
plaatje waarvan we ons werkstuk maken
Gebruik
Het aftekenen gebeurt op de werkbank
of op de vlakplaat. Met de stalen
liniaal kunnen we maten uitzetten.
Met behulp van de kraspen trek je dan
een lijntje langs het maatlat je of langs
de blokhaak.
In het materiaal wordt dan een klein
krasje gemaakt.
Aftekenen van cirkels
Voor het trekken van cirkels gebruik je
de steekpasser.
Neem vanaf de maatlat de steek over in
de steekpasser en teken dit af op het
werkstuk.
Ook kun je van het werkstuk de maat
in de steekpasser overnemen.
Als je de steekpasser dan langs de
liniaal houdt kun je de ingestelde
maat aflezen.
Op deze manier kun je sommige
maten controleren.

4 Aftekenen van boor gaten
Voor het boren van gaten teken je
eerst de hartlijnen van het gat af.
Als je op het snijpunt van de hartlijnen
boort, komt het gat niet op de juiste
plaats omdat de boor gaat verlopen.
Daarom ga je het gat eerst centeren,
dat wil zeggen dat je met de
centerpons precies op het snijpunt van
de hartlijnen een klein putje in het
materiaal maakt.
Dit centergaatje moet juist zo groot zijn
dat de dwarssnijkant van de boor, ook
wel de ziel van de boor genoemd, er
juist in past.
De afmeting van het centergaatje moet
dus worden aangepast aan de
afmeting van de boor.
Bij het aanbrengen van het
centergaatje moet je op het volgende
letten:
1 plaats eerst de centerpons schuin
op het materiaal met de
centerpunt precies op het snijpunt
van de hartlijnen.
2 Breng daarna de centerpons zuiver
haaks op het werkstuk.
3 Sla met de bankhamer juist zo hard
dat het centergaatje de vereiste
diepte heeft.
4 Om een beter resultaat te krijgen
slaan we centergaten op het
aambeeld.

Schuifmaat
buiten binnen diepte
meting meting meting
Een schuifmaat is een
meetgereedschap waarmee je heel
nauwkeurig kunt meten.
Zelfs zo klein dat je zelfs 1 /20 e
deel van een mm kunt meten. (0.05
mm)
De delen met een rode pijl kun je
verschuiven ten opzichte van de
vaste liniaal
Enkele belangrijke punten:
1 zorg voor schone meetvlakken
2 plaats bij buitenmetingen de
bekken loodrecht op het werkstuk
3 meet bij binnenmetingen zuiver
door het midden
4 pas op voor verbuigen van de
meetstift bij dieptemetingen

Werking 1 /20 = 0,05 mm nonius
De nonius is 39 mm lang en
verdeeld in 20 delen.
Ieder deel is dus 39:20 = 1,95 mm.
De liniaal heeft een millimeter
verdeling.
Een noniusdeel is dus 2-1,95 = 0,05
mm korter dan twee liniaaldelen.
Het verschil tussen de noniusdelen en
de liniaaldelen wordt van links naar
rechts langs de nonius steeds 0,05 mm
groter. Zie figuur 5.
Je kunt een bepaald noniusdeel
laten samenvallen met een mm deel op
de liniaal door de schuif te verplaatsen.
Wil je bijvoorbeeld het vijftiende
noniusdeeltje laten samenvallen met de
er rechts van gelegen mm streep op de
liniaal, dan moet de schuif vanuit de
nulstand 15 . 0,05 = 0,75 mm
opschuiven.
Voor het goed leren aflezen van de schuifmaat vraag je de leraar om de
lesmodule: schuifmaat

5 Nauwkeurig aftekenen
Het aftekenen van werkstukken is erg belangrijk.
Er zijn vakmensen die van aftekenen hun beroep hebben gemaakt.
Iedereen kan leren een gat te boren, maar een gat precies op een bepaalde
plaats in een werkstuk boren is niet gemakkelijk.
De werktekening
De constructeur geeft de plaats van
de gaten in een werkstuk aan vanuit
een haakse hoek. figuur 1
Er zijn machines waarmee je zeer
nauwkeurig die afstanden
- ook wel coördinaten genoemd -
door middel van sleden kunt
instellen.
De hoogteschuifmaat
Het aftekenen van de hartlijnen voor
gaten en rondingen doe je op een
vlakplaat met behulp van een
hoogteschuifmaat. figuur 2.
Deze hoogteschuifmaat heeft een
fijninstelling.
De hoogte ten opzichte van de
vlakplaat kan op 0,02 mm
nauwkeurig worden ingesteld.
De werking van de fijninstelling is
weergegeven in figuur 3.
Zet je het bovenste deel a vast met
schroef b, dan kun je de nonius, die
opgenomen is in deel c zeer
nauwkeurig instellen met
regelschroef d.
Daarna zet je het geheel vast met
schroef e.

De hoogteschuifmaat wordt nu
voorzichtig over de vlakplaat
geschoven zodat de kraspunt een
zeer fijne lijn trekt over het ook op de
vlakplaat geplaatste werkstuk.
figuur 4.
Laat de schuifmaat slepend langs
het goed haaks opgestelde werkstuk
bewegen.
Om de lijnen, vooral op staal,
beter zichtbaar te maken, kun je
het werkstuk ook insmeren met
aftekeninkt
Deze inkt wordt door de kraspunt
weggekrast.
De vlakplaat
De vlakplaat is een zeer vlakke
zware plaat, vaak gemaakt van een
bijzondere gietijzersoort.
Om doorbuigen te voorkomen van
de vlakplaat is deze van onderen
met zware ruggen versterkt.
Met drie poten wordt de vlakplaat op
een stevig onderstuk gezet.
Het centeren
Staan de kraslijnen eenmaal op het
werkstuk, dan ga je zeer nauwkeurig
centeren.
Zet de punt van de centerpons eerst
even schuin precies op de kruising
van de aftekenlijnen.
Draai de centerpons dan recht op en
geef er voorzichtig een tikje op met
een hamer.
Is het center op de goede plaats
gebleven, dan kun je de punt dieper
slaan. figuur 5 en 6.
Een centerpons maakt een
kratervormig gat.

6 Plaatwerkgereedschap
In de industrie wordt plaatmateriaal veel gebruikt.
Om van plaatstaal een bepaald werkstuk te maken zijn allerlei gereedschappen
beschikbaar.
fig 6.1 rechte blikschaar
fig 6.2 rondschaar fig 6.3 hefboomschaar
fig 6.5 guillotineschaar of slagschaar
Knippen
Voor het knippen van dunne plaat en
klein werk gebruik je de blikschaar
figuur 6.1.
Met de rondschaar figuur 6.2 kun je
ronde vormen en ook cirkels
knippen.
Dikkere plaat - dus bij voorbeeld
boven 1 mm - is moeilijk met een
handschaar te knippen.
In figuur 6.3 zie je een
hefboomschaar.
Door de hefboom kan een grote
kracht worden uitgeoefend.
Het ondermes is vast op het frame
gemonteerd. Het bovenmes wordt
door de hefboom naar beneden
gedrukt.
Voor het vrijlopen van de messen
in de hefboomplaatschaar is het
ondermes iets scheef
gemonteerd figuur 6.4.
Om te voorkomen dat de plaat
tijdens het knippen omhoog komt,
moet de materiaalsteun worden
gebruikt.
De guillotineschaar of slagschaar
wordt gebruikt om sneller en
nauwkeuriger te kunnen knippen
figuur 6.5.
Hier beweegt het bovenrnes langs
geleidingen omlaag.
Het bovenmes is soms meer dan
twee meter lang.

fig. 6.6 platenwals of buigwals
fig. 6.7 zetbank
fig. 6.8 details van een zetbank
fig. 6.9 buigblok
achterrol
De platenwals of buigwals fig. 6.6
gebruik je om van plaat een rond
voorwerp te maken.
Het materiaal wordt geklemd door
de rollen steeds een beetje te
verstellen.
De diameter van het werkstuk wordt
bepaald door de verstelling van de
achterste rol.
Buigen
Smalle stukken plaatmateriaal
kunnen worden gebogen door deze
te spannen in de bankschroef en
daarna om te slaan met bij een
hamer.
Vooral voor het strak ombuigen van
langere stukken plaatmateriaal
gebruik je een zetbank (figuur 6.7).
In detail zie je in de figuren 6.8 van
de werking van de zetbank.
Door de buigbalk omhoog te
trekken wordt de plaat gezet.
De liniaal is vaak uit delen van
verschillende breedte opgebouwd.
Hierdoor is het mogelijk om meer
zijden van een werkstuk te zetten
Strippen kun je in het buigblok
spannen en dan buigen.
figuur 6.9.

7 montage gereedschappen
Voor het monteren en demonteren worden vele gereedschappen gebruikt,
zoals de ringsleutel, de steeksleutel, de dopsleutel, de pijpsleutel, de
verstelbare sleutel, de stiftsleutel, schroevedraaiers en montagehamers.
fig. 7.1 ringsleutel
fig. 7.2 steeksleutel
fig. 7.3 dopsleutelset
Ringsleutel
Moet je een zeskantmoer of een
bout met een zeskante kop
vastdraaien of losdraaien, dan
gebruik je bij voorkeur een
ringsleutel.
Deze ringsleutel past op alle zes de
hoeken van een moer, waardoor de
kans op beschadigen zeer klein is
(figuur7.1).
Steeksleutel
Bij moeilijk bereikbare moeren, die je
bij voorbeeld aantreft bij machines,
gebruik je de steeksleutel
(figuur 7.2).
Ook voor vierkantmoeren is de
steeksleutel te gebruiken.
Dopsleutel
Voor moeren die diep liggen, zodat
je er met een andere sleutel niet bij
kunt, neem je de dopsleutel
(figuur 7.3).
Denk maar eens aan de moeren bij
de cilinderkop van een motor.
Dopsleutels worden als set
geleverd, bestaande uit een
handgreep en een aantal doppen
met verschillende sleutelwijdten en
hulpstukken, zoals verlengstukken
en een ratelsleutel.

fig. 7.4 pijpsleutels + bougiesleutel
fig. 7.5 verstelbare sleutels
of bahco
fig. 7.6 stiftsleutels of
inbussleutels
Pijpsleutel
Voor de moeren bij de cilinderkop
van een motor gebruikt men ook
wel de pijpsleutel (figuur 7.4).
Ook de zogenaamde bougiesleutel
is een pijpsleutel.
Verstelbare sleutel (bahco)
In gevallen waar geen andere
passende sleutels kan worden
gebruikt kun je de verstelbare sleutel
(figuur 7.5) gebruiken.
De verstelbare sleutel is erg
kwetsbaar en het risico is groot dat
de moer of boutkop beschadigd
wordt door het afglijden van de
sleutel.
Stiftsleutel
Veel bouten en stelschroeven zijn
voorzien van een binnenzeskant.
De stiftsleutel of inbussleutel
(figuur 7.6) is het aangewezen
gereedschap voor het losdraaien en
vastdraaien van dergelijke bouten en
stelschroeven.
Stiftsleutels zijn los te koop.
Er zijn ook stiftsleutelsets in de
handel, waar verschillende maten bij
elkaar zijn gebracht aan een ring of
handgreep.
Het voordeel is dat je dan de kleine
maten stiftsleutels niet gauw kwijt
raakt.

8 Schroevendraaiers
fig.8.1
fig.8.2
fig.8.3
fig.8.4
bledschroevendraaier
inbus stiftsleutel
pozidrive en philips
kruiskop
torx
De kop
Is de kop van de schroef voorzien
van een gleuf, dan gebruik je een
schroevendraaier. (figuur 8.1.)
Schroevendraaiers zijn leverbaar in
vele vormen en maten. (figuur 8.2.)
Veel schroeven, vooral
plaatschroeven of zelftappers, zijn
voorzien van een kruiskop.
Hiervoor neem je een
schroevendraaier met passende
kruiskop, ook wel sterkop genoemd
(figuur 8.2.3).
Ook moet je er altijd goed op letten
dat het blad van de
schroevendraaier goed past in de
schroefgleuf (figuur 8.3), want
anders beschadig je de gleuf van de
schroef of het werkstuk bij het
vastdraaien of losdraaien.
Bij de kruiskop (figuur 8.4) is de kans
op uitschieten tijdens het werk klein
en de schroefkop is sterker.
In figuur 8.4 zie je twee veel
gebruikte kruiskop vormen.
De Pozidrive is een verbetering
van de originele Philips kruiskop
en geeft meer grip.

9 Buig- en kniptangen
fig.9.1
fig.9.2
fig.9.3
fig.9.4
ijzervlechtwerk
Buigtangen
Buigtangen herkent men aan de
ronde of platte bekken (figuur 9.1).
In figuur 9.1 is te zien dat de bekken
spits toelopen.
De bekken zijn allemaal aan de
binnenkant gekarteld maar de lengte
van de bekken kan erg verschillen.
Kniptangen
Zijkniptangen (figuur 9.2) gebruikt
men om zachte draadsoorten door te
knippen met een diameter tot
± 2mm.
Kopkniptangen (figuur 9.3) kun je
ook gebruiken voor het knippen van
draad tot ± 2 mm.
Het nadeel van een kopkniptang is
dat als langere stukken wil knippen
men de draad scheef tussen de
bekken moet plaatsen.
Voor het knippen is dan een grotere
kracht nodig.
De vlechtwerktang (figuur 9.4) lijkt op
een nijptang en wordt veel gebruikt
bij ijzervlechtwerk.
Door de lange handvatten kost het
weinig kracht om draden tot ± 3 mm
te knippen.

fig.9.6
fig.9.5
combinatietangen
Met een combinatietang (figuur 9.5)
kan men verschillende
werkzaamheden uitvoeren.
Dit 'manusje van alles' kan onder
andere gebruikt worden voor de
volgende 'karweitjes' (figuur 9.6).
1 Met de fijn gekartelde bekvlakken
kunnen diverse onderdelen
worden vastgehouden en
gebogen.
2 De getande 'holte' dient voor het
vasthouden van cilindrische
onderdelen zoals buisjes, pennen.
enz.
3 Draad kan geknipt worden met de
twee scherpe snijkanten die
ongeveer even lang zijn als bij een
zijkniptang.
4 In de twee haakse groeven kan
draad tot een diameter van ± 2
mm worden geknipt.
De handgrepen van de moderne
tangen zijn altijd elektrisch
geïsoleerd met kunststof.