BROEDER BERNARDUS - TOEN EN

2
Broeders toen en nu

Broeder Bernardus toen en nu
Ter uwer oriëntatie brengt dit nummer:
- Een heruitgave van 'Over Broeder Bernardus'.
Dit bijzondere boekje werd door Bruno van der Made gecomponeerd
ter gelegenheid van de honderdste sterfdag van onze medestichter :
22 oktober 1980.
- Een paar persoonlijke bijdragen van broeders
die dit jaar zijn ingegaan op de vraag van Oriëntatie:
'Wat betekent Bernardus nu voor jou?'
- Twee maal een homilie.
Eerst een die velen van ons wellicht nog voor de geest staat:
de inspirerende toespraak die Wim Swüste hield op de
tweehonderdste geboortedag van Jacques Hoecken,
13 mei van dit jaar.
Daarna een homilie van dertig jaar geleden,
uitgesproken door Bruno in de kapel van De Beyart.
Een toespraak op de honderdste sterfdag van Bernardus
die tot een hernieuwde aandacht voor onze voorganger leidde.
- Een artikel waarbij onderzocht wordt
hoe in de loop der geschiedenis tegen Bernardus is aangekeken.
Uitgangspunt hierbij is de vraag:
'Was Broeder Bernardus een heilige?'
Dit jubileumjaar bracht diverse speciale aktiviteiten
rond onze stichters.
Steeds stelden wij daarbij aan elkaar de vraag:
Wat betekenden zij toen?
Wat betekenen zij nu?
Wij hopen dat dit nummer deze vragen
opnieuw bij ons naar boven brengt.
Van de redactie
3

Alle citaten die hier volgen zijn van Br. Bernardus, behalve wanneer
uitdrukkelijk anders vermeld wordt.
1867 Met uw verlof,
ik mag geen misbruik van de broeders maken;
het is wel;
na geheel de week aan het onderwijs
gewerkt te hebben,
gevoegd bij onze religieuze oefeningen
mogen er toch des zondags
wel enige ogenblikken ter herademing verschieten.
Met ze af te maken
zijn we niet ver gevorderd.
1871 Recht door zee, dan is er niet te vrezen.
4
BEGELEIDENDE CITATEN

Een sterke persoonlijkheid
Wie zich verdiept in de papieren die Bernardus ons nagelaten heeft,
en leest wat anderen over hem schreven,
moet wel tot de konklusie komen,
dat we te maken hebben met een sterke persoonlijkheid;
een serieus en oerdegelijk mens;
wat zwijgzaam en stug van aard,
maar een man waar je huizen op kon bouwen.
Een harde werker, een goed organisator; bekwaam, intelligent.
Zijn schoolopleiding zou bar weinig voorgesteld hebben
en door een 'wonderexamen' moest hij zijn onderwijzersdiploma halen.
Dat kan allemaal waar zijn,
maar in zijn korrespondentie met allerlei personen
maakt hij een verre van onnozele indruk;
hij stelt goed, formuleert helder en duidelijk,
weet precies waar hij het over heeft
en weet bovendien niet minder precies wat hij wil.
BRUNO OVER BROEDER BERNARDUS
5

1873 De liefde en eendracht heeft voor mij te veel waarde,
dan dat ik er niets voor doen zou.
1873 De liefde en vrede is meer dan schatten.
1873 Ofschoon mij alle schatten geen lucht waard zijn, durf
ik toch aan geen onrechtvaardige zaak mijn goedkeuring
geven.
1870 Verschoon mij u niets anders te mogen schrijven; doch ik
ben volkomen overtuigd, dat u niets dan de rechtvaardigheid
wilt eer doen.
1870 ...die vier stukken (laken) zijn ons geworden, doch niet
volgens uw schrijven...
1870 ...dus zorg voor goede waar als ge ons voor klant wilt
behouden;
.. .doch u moet er nog iets af doen...
1870 ...wij ook hebben ze (de boter) gesmolten en vinden een
grote hoeveelheid ik weet niet wat vuiligheid er in...
6
BEGELEIDENDE CITATEN

Hij wist wat hij wilde
Dat laatste is typerend voor hem. Hij wist inderdaad wat hij wilde en
verzweeg zijn mening voor niemand. Hij durfde het tegen iedereen op
te nemen als het nodig was en hij liet geen onduidelijkheid bestaan over
wat hij bedoelde. Niet dat hij een ruziemaker was. Verre van daar.
De lieve vrede was hem heel wat waard en hij kon veel toegeven om
een konflikt de wereld uit te helpen. Maar zo gauw iets echt tegen zijn
geweten inging, zo gauw iets echt de diepere belangen van de kongregatie
dreigde te schaden dan stond hij pal, dan was hij onwrikbaar, dan
werd hij de man zoals hij staat op de omslag van dit boekje.
(Hieronder)
Bernardus wist wat hij wilde en was in bepaalde omstandigheden
beslist niet gemakkelijk. Het is interessant zijn korrespondentie met
allerlei leveranciers te lezen.
Als hij 'goede boter' of puike aardappelen bestelt, dan wil hij ook goede
boter en puike aardappelen hebben. Geen rommel alsjeblieft en graag
ook nog korting.
In zijn brieven komt hij bepaald niet naar voren als een gemakkelijke
klant.
BRUNO OVER BROEDER BERNARDUS
7

1879 Uw altijd aangename letteren zijn mij geworden; deszelfs
inhoud is niet aanmoedigend; doch als men al enige
veldslagen heeft bijgewoond, deinst men voor geen spiegelgevecht
terug.
Annalen p.1 De duivel scheen geen middel onbeproefd te laten
om een soort verwijdering en verdeeld gevoelen te bewerken
tussen de Z. E. Heer Stichter en de Overste.
8
BEGELEIDENDE CITATEN

Bernardus en Rutten
Dat hij wist wat hij wilde, heeft menigeen ondervonden: officiële instanties,
pastoors, leden van de Vincentiusvereniging enz. enz.
Het meest pijnlijk heeft dit misschien wel onze stichter, monseigneur
Rutten, zelf moeten ervaren.
Bernardus en Rutten. Twee mensen aan wie de kongregatie ontzettend
veel te danken heeft. Het plan was van Rutten; zonder hem zou de kongregatie
er niet geweest zijn. Zijn invloed was groot, maar ook de
invloed van Bernardus heeft diep doorgewerkt.
Bernardus en Rutten. De verhouding tussen deze twee figuren is boeiend
als een roman. Ik denk dat ze op de duur bijzonder goed wisten wat
ze aan elkaar hadden; dat ze die kennis niet zonder veel pijn verworven
hadden; dat ze beiden voldoende tekorten hadden om elkaar soms
hevig te irriteren, maar dat ze alletwee onvoorstelbaar veel van de kongregatie
hielden en dat ze beiden groot genoeg waren om elkaar nooit
los te laten.
Als Rutten het geestelijk heel slecht gaat maken en in een tehuis opgenomen
moet worden, is het indrukwekkend in hoeveel brieven aan
allerlei mensen Bernardus hierover een passage inlast, hoe hoog het
hem kennelijk zit en hoe bezorgd hij zich erover maakt.
En als Bernardus in 1880 sterft, dan schrijft Rutten niets minder dan dat
hij zijn enige trouwe vriend verliest.
BRUNO OVER BROEDER BERNARDUS
9

1880 Laten wij sparen wat redelijk kan, zonder de Broeders
tekort te doen; mij dunkt dat is noodzakelijk.
Rijk worden of schatten vergaderen is wel niet nodig; doch
een appeltje voor den dorst, is bij voorkomende omstandigheden
meer dan noodzakelijk.
1868 Wij bidden en werken en doen wat ons mogelijk is, doch
men kan geen ijzer met handen breken.
1872 U werkt zo gaarne met de vliegende spoel; bedaard aan
dan komt u er ook.
1869 Er is tijd nodig, om van heesters bomen te kweken, met
een goede verzorging schieten ze wel wat weliger, doch men
kan die zaak niet verhaasten.
1863 Denk ook eens aan mij, die met geen geringe zorg belast
ben, opdat ik de Heer een goede rekening kunne geven en de
zware last mij niet ter neder velle.
10
BEGELEIDENDE CITATEN

Geen fanatikus
Van Bernardus wordt gezegd, dat hij soms weinig taktisch was, weinig
diplomaat; dat hij streng was, veeleisend inzake plichtsvervulling; erg
stipt. Dat zal ook wel kloppen, maar als we dit alléén zouden zeggen,
dan werd toch veel te weinig gezegd.
Er is meer...
Bernardus was realistisch en kon relativeren; in zijn brieven en in de
raadgevingen die hij voor oversten op papier zette, komt hij naar voren
als een man die het tegendeel is van een fanatikus. Hij ziet duidelijk dat
een zaak altijd meerdere kanten heeft, dat forceren niet goed is en dat
de dingen hun tijd nodig hebben. Hij kan in de papieren die van hem
bewaard zijn, verrassend ruim en soepel, geduldig en begripvol voor de
dag komen.
Was hij in het dagelijks leven ook inderdaad zo? Ik denk lang niet altijd.
Het lijkt me, dat er in de figuur van Bernardus een spanning was tussen
een uiterst gewetensvol, loodzwaar en misschien wat krampachtig verantwoordelijkheidsgevoel
en een wijze, gezonde, natuurlijke goedheid.
BRUNO OVER BROEDER BERNARDUS
11

z.j. Een wijze en voorzichtige overste legt een ieder maar
zoveel op als hij redelijk kan dragen...
Broeder Dominicus aan broeder Bernardus
Uw teergevoelig hart kan geen hulpbehoevende kinderen
afwijzen, ik weet dat.
1841 Men had zich aanvankelijk geen vast of bepaald doel
voorgesteld, de toekomst geheel en al aan de voorzienigheid
overlatende, kinderen op te voeden en te onderwijzen, weeskinderen
te verzorgen, gasthuizen te bedienen enz., goed
doen...
1869 ...alleen goed doen en voor O.L. Heer werken, is alles
wat wij beogen...
1870...het is de kongregatie niet te doen om schatten te verzamelen,
maar om goed te doen, om het rijk van Jezus
Christus uit te breiden.
1871 ...goed doen en aan het heil der jeugd -waar ook -
werken, is ons enig streven...
12
BEGELEIDENDE CITATEN

Een goed mens
Want goed wás Bernardus. Als één ding frappeert bij het snuffelen in
onze archiefstukken, dan is het wel dit. Bernardus was een goed en
gevoelig mens. Je zou het niet zeggen als je zijn strenge portretten
bekijkt, maar het is toch echt waar, al meende hij dan misschien die
goedheid soms weg te moeten stoppen achter een gewetensvolle
strengheid.
In de eerste tijd van de kongregatie werd het doel van de nieuwe
gemeenschap nogal eens verschillend omschreven. De ene keer wordt
de zorg voor het arme en verlaten kind benadrukt, dan weer het onderwijs,
vaak ook de godsdienstige opvoeding of de redding van de jeugd
uit de 'verdorvenheid' van de wereld. Daarbij is echter opvallend, hoe
vaak bij de doelomschrijvingen die Bernardus geeft, de uitdrukking
'goed doen' voorkomt. Die woorden kwamen blijkbaar heel gemakkelijk
en spontaan hij hem omhoog.
Zeer mooie passages over goedheid, mildheid en liefdevolle zorg binnen
de kongregatie zelf staan in de reeds eerder genoemde 'Gedragsre-
gelen' voor oversten. Mogelijk heeft hij voor dit werkje veel overgenomen
uit bestaande lektuur, maar staan blijft dan toch, dat hij heel nanadrukkelijk
deze gedachten in de kongregatie heeft willen propageren.
De broederlijke liefde stond bij hem hoog in aanzien. De voor velen van
ons zo bekende zegswijze: 'De broederlijke liefde is de koningin van de
kongregatie' hebben we aan niemand minder dan aan Bernardus zelf
te danken.
BRUNO OVER BROEDER BERNARDUS
13

1872 ...goed doen en zoveel mogelijk medewerken om het door
anderen te helpen doen...
1864 Het menselijk hart kan men door zachtmoedigheid winnen
doch niet door stuursheid of bitsheid.
1855 De broederlijke liefde is de koningin, de regel, de ziel
en het leven dezer vergadering. Zij moet al de harten en
genegenheden der broeders zó nauw verenigen, dat zij slechts
één hart en één wil hebben.
z.j. Zijt ook zachtmoedig ten opzichte van uzelf en ontstelt
u niet, zo ge soms in enige gebreken valt...
z.j. Bezoek alzo meermaals uw kranke broeders, geef hun
alles wat zij nodig hebben; spaar toch geen kosten zo zulks
nodig is...
z.j. ...boezem hun moed, geduld en vertrouwen in...
z.j. ...dewijl zij meermaals bij verrassing of uit onbedachtzaamheid
vallende, de moed niet zouden verliezen...
14
BEGELEIDENDE CITATEN

Voor wie goed zijn?
Naar wie gaat zijn goedheid allereerst uit? Ook dat is een duidelijke
zaak: naar allen die het - om welke reden dan ook - moeilijk hebben,
buiten de kongregatie en in de kongregatie. Naar arme en verlaten kinderen;
natuurlijk. Maar niet alléén naar hen; naar ieder die het - inderdaad
om welke reden dan ook! - moeilijk heeft; uit tal van brieven blijkt
zijn meeleven als er ergens narigheid is - warm, hartelijk, gewoon menselijk.
Tekenend is ook hoeveel Bernardus op papier gezet heeft over de zorg
voor zieke medebroeders; daar heeft hij heel uitgesproken ideeën over
en die zijn niet flauw.
In dit verband is eveneens vermeldenswaard naar wie volgens hem de
zorg van een overste allereerst moet uitgaan; het zijn...
... de nieuwe broeders, die het soms erg moeilijk hebben. 'Zijt voor hen
als een medelijdende moeder';
... de broeders 'die in druk of bekoringen zijn'... spreek ze vriendelijk
aan 'geef ze moederlijke en vertrouwelijke woorden'; een bits woord is
soms genoeg om ze helemaal moedeloos te maken;
... de broeders 'die meer passies en driften te bestrijden hebben'...
... we moeten ze beminnen als onszelf, ook al struikelen of vallen ze wel
eens;
...'bijzondere liefde, zorg en belangstelling' vraagt Bernardus ook hier
voor 'de zieke, zwakke en oude broeders';
... en tenslotte worden hier vermeld: de ouders en de familie van de
broeders:.. toon belangstelling... komen ze op bezoek ontvang met
liefde en gepaste gulheid... spreek met hen en leef met ze mee... geef
raad als dat nodig is en vooral: maak geen onderscheid tussen meer
of minder aanzienlijken.
BRUNO OVER BROEDER BERNARDUS
15

z.j. Pater Antonius Torres was gewoon te zeggen: 'Indien
gij wilt weten, of de geest Gods in een huis woont, onderzoek
er dan maar, hoe men er voor de zieken zorgt'.
Annalen 1859 Zo kwam hij te voet ‘s avonds laat te Hasselt;
en keerde ook weder te voet naar Maastricht terug, na des
nachts enige uren met de broeders verbleven te hebben, zonder
een ogenblik rust genoten te hebben: alleen om de broeders op
te beuren, die waarlijk troost en aanmoediging nodig hadden.
1873 ... ik heb medelijden met zijn ongelukkige toestand;
had hij naar goede raad geluisterd en bijtijds zijn misstap
willen inzien, dan was de zaak minder moeilijk voor hem
geweest; doch wat mij betreft daarop kan hij met het volste
vertrouwen rekenen; ik zal hem beschermen en verdedigen...
Annalen p. 37... en ofschoon ongeoefend en weinig of niet
onderwezen in het religieuze leven, werd hij ingespannen en
moest de wagen trekken...
16
BEGELEIDENDE CITATEN

Hij maakte zijn woorden waar
Bernardus sprak of schreef niet alleen mooi en uitvoerig over goedheid
en broederliefde. Hij maakte zijn eigen woorden waar.
Als er een kommuniteit diep in de put zit, dan gaat hij er op af; dan wil
hij er persoonlijk bij zijn.
Monseigneur Rutten heeft hij in zijn ziekte niet in de steek gelaten. Hij
heeft van alles geprobeerd om een zo goed mogelijke verzorging voor
hem te krijgen en het heeft hem merkbaar pijn gedaan, dat dat toch
niet zo goed lukte als hij graag gezien had.
Ook als iemand door eigen schuld in moeilijkheden kwam, liet
Bernardus hem niet vallen. Hij zou de fout niet goed praten, maar men
kon wel op hem rekenen. Het zou wel eens kunnen, dat juist dergelijke
kanten in het karakter van Bernardus er toe bijgedragen hebben, dat
deze strenge, soms ongemakkelijke man, waar men echt wel eens op
gemopperd zal hebben, toch door zijn medebroeders zo hoog aangeslagen
werd. Bernardus was trouw. Trouw aan wie hem nodig had,
trouw aan zijn kongregatie. Ook in die trouw was hij onwrikbaar.
BRUNO OVER BROEDER BERNARDUS
17

Annalen p.129 ... noch de Zeer Eerw. Heer Stichter, noch de
Overste waren helden en geen van beiden stelden zich grote zaken
voor.
1865... onze plannen hielden niets groots in zich...
1871 Met de kongregatie - God zij dank - gaat alles wel;
tobben en moeilijkheden genoeg; wij moeten met een zwak bootje
tegen de sterke stroom op...
1870 Ik zal het hierbij laten, dewijl wij niet gesolliciteerd hebben
om broeders in het weeshuis te plaatsen, zoals ik meen mij
genoeg verklaard te hebben.
1873 Ik hoop dat niemand uwer Maastricht zal voorbijstomen;
tafel en bed is altijd beschikbaar.
1873 Uitnodiging voor een feestje aan een pastoor
Van harte verzoeken wij U Zeereerw. zo niet bij de morgen -
dan bij de middagoefeningen; zonder komplimenten, zo maar
eenvoudig onder ons.
1873 Als U Z.Eerw. wat korter sermoont en onderweg de
dankzegging verricht en een zeil bijzet...; wij zullen een paar
aardappelen warm houden en zorgen dat het bed goed geschud
is om uit te rusten.
z.j. Al de handelingen der religieuzen zijn, of moeten op het
geloof gegrond zijn.
18
BEGELEIDENDE CITATEN

Heel gewoon
Wat de figuur van Bernardus aantrekkelijk maakt, is dat hij heel gewoon
doet en zichzelf ook heel gewoon vindt.
In de jeugdige kongregatie was hij duidelijk de leidersfiguur. Hij was
ook een dominerende figuur (misschien zelfs te dominerend?) maar hij
beschouwde zichzelf beslist niet als een topfiguur, hoog boven anderen
verheven. Hij moest nu eenmaal 'de wagen trekken' en dat deed hij
dan ook met alle krachten waarover hij beschikte, maar hij zat niet op
een troon van zelfgenoegzaamheid of ijdelheid. Hij vond zichzelf helemaal
niet zo uitzonderlijk. En in zekere zin was hij dat denk ik ook niet.
Hij was geen visionair genie; hij verrijkte de mensheid niet met totaal
nieuwe visies of ideeën. Hij was ook geen overrompelende figuur, die
hele menigten doet samenstromen. Niets van dat alles. Toch was hij
groot in al zijn gewoonheid. Hij was de trouwe dienstknecht, de gestage
harde ploeteraar die ondanks alles doorging, hoe moeilijk het soms
was en hoeveel tekorten hij ook bij zichzelf en bij zijn medebroeders
ontdekte.
De meeste brieven die van Bernardus bewaard gebleven zijn, bevatten
ook geen hoogverheven beschouwingen. Zij zijn helder en zakelijk,
zeer korrekt en vriendelijk van toon. Soms ook spreekt er duidelijk verontwaardiging
uit. Bij goede vrienden wordt de toon heel ontspannen,
hartelijk en warm belangstellend. Dan valt alle serieuze plechtstatigheid
weg en blijft alleen de goede, zeer menselijke Bernardus over.
Niet veel diepzinnige verhandelingen dus in zijn dagelijkse korrespondentie,
maar wel komt in die brieven telkens de diepgelovige mens
naar voren. Heel natuurlijk en vanzelfsprekend. Al zijn werken en ploeteren
lag als het ware ingebed in een diep geloof. Dat geloof gaf er
extra diepte aan, dat geloof gaf hem vertrouwen en maakte hem dankbaar,
dat geloof vroeg ook om gebed.
BRUNO OVER BROEDER BERNARDUS
19

1859 Twee zaken beveel ik u bijzonder aan: het gebed en het
stipt naleven der H. Regelen.
1862 Bidden, en getrouw aan onze H. Regelen zijn, dan
mogen wij met vertrouwen op ‘s Heren hulp en bijstand
hopen.
1868 ... nogmaals gezegd: bidden en getrouw aan de H.
Regel zijn...
1874 Dat de broeders veel bidden en stipt de H. Regelen,
Konstitutiën en Gebruiken onderhouden.
z.j. Dat de overste het als een zijner voornaamste plichten
beschouwe en behartige zijn broeders te onderwijzen in de
waarheden van onze H. Godsdienst en van het geestelijk
leven; dat hij zorge dat zich ieder het wekelijks voorgeschreven
half uur van het christelijk onderwijs ten nutte make.
z.j. Dat het u trooste wat de H. Alfonsus zegt: 'dat God
somtijds in een gebed van een vierde uurs meer genaden geeft
dan op andere tijd in een gebed van vele uren'.
1871 We hebben ook retraite; de eerwaarde pater N. heeft ze
begonnen, na anderhalve dag was het Z.Eerw. te heet en
vreesde van ziek te worden; de eerwaarde paters H. en B.
vervolgden ze... ik arme sukkelaar heb er weinig aan.
1865 Verenigen wij ons in de H.H. Harten van Jezus en
Maria.
20
BEGELEIDENDE CITATEN

Zorg voor het gebed
Gebed is iets wat Bernardus enorm belangrijk heeft gevonden. Keer op
keer komt hij terug op de betekenis ervan.
'Bidden en de H. Regel onderhouden'; als een soort refrein komen
deze woorden telkens bij hem terug. Ook theoretische kennis inzake
gebed en geestelijk leven vindt hij absoluut noodzakelijk; voor alle
broeders maar zeker ook voor hen die leiding geven. De theoretische
geestelijke vorming van onze broeders moet in de allereerste beginjaren
wel minimaal geweest zijn en vaak was het leven zo ongeordend,
dat er van een geregelde praktische beoefening van het gebed ook niet
veel terecht kon komen.
Bernardus had er begrip voor, maar hij had er geen vrede mee en hij
heeft met alle kracht van zijn sterke persoonlijkheid naar wegen
gezocht om hier verbetering in te brengen. Hij hamert op studie van het
geestelijke leven en vindt gebedsdiscipline noodzakelijk. Toch blijft hij
ook over een onderwerp als gebed gedachten neerschrijven die ruimte
geven en die een bekrompen fanatikus nooit had kunnen formuleren.
BRUNO OVER BROEDER BERNARDUS
21

Verbondenheid met God
Valt er iets te zeggen over het gebedsleven van Bernardus zelf? Zeker
hier is een zeer bescheiden opstelling gewenst. Wat weten we ervan!
Misschien mag met grote voorzichtigheid het volgende gezegd worden:
brieven en andere geschriften van Bernardus wekken bij mij de
indruk, dat ook zijn bidden eigenlijk heel gewoon geweest is; dat ook
het gebed voor hem geweest is: hard ploeteren en aan de wagen blijven
trekken, misschien met veel dorheid en veel verstrooiingen, maar
in ieder geval weer met onvoorstelbare trouw.
Hij bad ongetwijfeld op de manier van zijn tijd; hij steunde in ieder geval
ook op de devoties van zijn tijd. Ik denk dat zijn gebed dichtbij zijn
dagelijkse leven stond en dat het - in het raam van zijn tijd geplaatst -
weinig verrassends had. Maar ik denk eveneens, dat Bernardus, door
alles wat hij mee moest maken én door dat gewone, trouwe gebed
gegroeid is naar een intense verbondenheid met God. God is uiteindelijk
alles voor hem. Altijd weer proef je dat. Wat Bernardus doet, wat hij
denkt, wat hij wil, het cirkelt allemaal als vanzelf om één middelpunt,
en dat middelpunt is God.
Overgave aan Gods wil is iets heel wezenlijks voor hem. God zijn gang
met je laten gaan; Hem trouw blijven ondanks alles; dan mag je ook in
alles op Hem vertrouwen.
BRUNO OVER BROEDER BERNARDUS
23

1880 Ik wil slechts wat God wil.
1871 Met moed en vertrouwen overwint men alles, en met
onderwerping aan Gods heilige wil alleen is men bij alles en
altijd gelukkig.
1871 Wat wordt de lucht donker; geen straaltje van licht
schijnt er; wat zal er toch van het mensdom geworden?
Ongelovig en zedeloos; armoede en ellende; men walgt als
men het moet zien; wat raken wij achterop.
1863 Hier gaat ook alles wel en gezegend, ofschoon wij met
talloze onaangenaamheden te worstelen hebben; bij dat alles
zien wij de vinger Gods.
1865 De Heer die het werk begonnen heeft, zal het ook voltrekken
en welke moeilijkheden of ongevallen ooit de kongregatie
mochten treffen, verliest de noed niet.
1880 We hebben al veel doorgestaan; de goede God heeft ons
meermalen zichtbaar zijn hulp verleend.
Annalen p. 100 De gehele onderneming hing aan een zijden
draad; het minste windje was genoeg om de gehele onderneming
in een ogenblik in duigen te doen vallen zodat de hele
zaak in elkaar klapte.
1846 Danken wij de algoede God voor zijn weldaden en
zegeningen...
1865 Zijn wij de goede God dankbaar voor die talloze genaden
en weldaden...
1873 Wij hebben wederom vele redenen om de Heer te bedanken
voor de veelvuldige zegeningen...
24
BEGELEIDENDE CITATEN

Godsvertrouwen en dankbaarheid
Hier raken we een volgend punt dat naar mijn gevoel zeer karakteristiek is
voor Bernardus: een rijk en levend Godsvertrouwen.
Daar valt het volgende bij op te merken:
Zijn kijk op de maatschappij van die dagen was verre van optimistisch; hij
vond dat de wereld steeds slechter werd, dat het geloof en de goede zeden
steeds meer terrein verloren, dat de toekomst er zwart uitzag. Maar merkwaardig
genoeg: in de praktijk van het dagelijks leven en met name waar het
de kongregatie betreft (waar toch ook wel een paar moeilijkheden waren)
wordt hij gedragen door een ongewoon sterk vertrouwen. God zal er in voorzien.
Er kan gebeuren wat wil, maar als wij trouw zijn, dan mogen wij op Gods
liefdevolle hulp rekenen.
Die gedachte heeft bij Bernardus sterk geleefd. Gods hulp, Gods liefdevolle
zorg voor de kongregatie voelde hij tastbaar aanwezig. En is dat zo vreemd?
De beginjaren van onze gemeenschap werden niet begeleid door wonderen in
de gebruikelijke betekenis van het woord. Zelfs het bekende 'wonderexamen'
heeft beslist meer te maken met welwillendheid, handigheid en durf van goedwillende
mensen dan met een mirakuleuze gebeurtenis. Maar je kunt je wel
afvragen, hoe het in ‘s hemelsnaam mogelijk is, dat al niet heel gauw de hele
zaak in elkaar klapte.
Er waren aanleidingen genoeg voor: moeilijkheden met de regering, intense
spanningen tussen de beide stichters, een werkelijk belachelijk snelle uitbreiding,
het geven van verantwoordelijkheden aan mensen die daar volstrekt niet
voor klaargemaakt waren, veel uittredingen, absoluut onvoldoende geestelijke
vorming, slechte materiële omstandigheden. Er klopte eigenlijk niets, maar de
zaak ging door en de kongregatie groeide tegen de verdrukking in.
Bernardus wist God hierbij aanwezig en hij was dankbaar.
Ook dat is tekenend voor hem. Bernardus was een dankbaar mens. In de
papieren die van hem bewaard bleven vinden we meerdere passages waarin
hij met grote overtuiging en indringende woorden zegt, hoeveel reden tot
dankbaarheid er wel is. Laten we ons toch niets wijsmaken, vindt hij; zonder
God was dit alles nooit tot stand gekomen. Wij hebben ons best gedaan, maar
we zijn echt niet zo geweldig.
Misschien staan juist mensen die zichzelf niet zo geweldig vinden open voor
verwarmende dankbaarheid.
BRUNO OVER BROEDER BERNARDUS
25

Annalen p. 102 Ook de heilige en vlekkeloze Moedermaagd
heeft menigmaal op zichtbare wijze hare moederljke bescherming
getoond...
Annalen pag.58 In alle nood liep men tot de H. Maagd en
moeder Gods, Zij als hoofdpatronesse moest de broeders te
hulp komen.
1867 Het moet hier en overal gezegd worden: zonder de bijzondere
bescherming der heilige en onbevlekte Moedermaagd
was de kongregatie reeds bij haar geboorte gesmoord.
Zo wij ons best doen zal Gods bijstand ons nimmer ontbreken
en de H. Maagd zal haar kinderen niet verlaten.
26
BEGELEIDENDE CITATEN

Maria
Dankbaar was onze medestichter ook ten opzichte van Maria. Haar
naam niet vermelden is onmogelijk. Daarvoor betekende Maria te veel
in zijn leven. Zijn devotie tot haar was groot. Telkens weer zocht hij
'onder haar bescherming zijn toevlucht'. Dat zij patrones van de kongregatie
was, was voor hem en broeders volstrekt geen leeg woord.
Bernardus was vast overtuigd van haar bescherming.
In een gebed dat van hem bewaard bleef, bidt hij:
Houd niet op, o mijn teder beminde Moeder, uwe hulp en bijstand uit
te storten over onze vergadering welke Gij uit zo vele moeilijkheden
gered en zo zichtbaar bijgestaan hebt.
Het zou helemaal in de geest van Bernardus zijn om met bovenstaande
regels te sluiten. Maar dat kan ook met een paar andere regels uit datzelfde
gebed. Het zijn regels die ons iets zeggen over Bernardus zelf.
Hij bidt:
Ik heb niets andere beoogd dan de glorie van Jezus, uwen beminden
Zoon, het welzijn der Kongregatie en de zaligheid der zielen.
BRUNO OVER BROEDER BERNARDUS
27

28
Tekst: Bruno v.d. Made
Muziek: Wolfgang Borghans en Adelbertus Knipping

We honour both their names
Wat betekent Bernardus voor mij? Is hij meer dan een
naam uit het verre verleden?
Waarom zing ik ons congregatielied zo graag?
Enkele persoonlijke overwegingen.
De broedernaam Bernardus
Frans Louis Jacques Marie Wils
Naarmate Bernardus langer dood is, begint hij meer voor mij te leven.
Als jonge broeder werkte ik op de Bernardusschool in Schiedam. Een
school met een goede naam. Bernardus zelf was toentertijd voor mij
niet meer dan een naam zonder inhoud. En ik kon er dan ook niet mee
zitten, dat ons matige voetbalteam door kinderen van andere scholen
werd toegeschreeuwd met een verbastering van Bernardus:
'Bananen...!'
In 1980 was de 100e sterfdag van Bernardus aanleiding tot een Bernardusrevival.
In mijn hart werd toen een heel klein zaadje gelegd.
Uiteindelijk werd zijn sterfdag voor mij de geboorte van een nieuwe
krachtbron in mijn leven.
Tien jaar later werd het congregatielied geïntroduceerd: 'We honour
both their names': Louis en Bernardus. Geleidelijk aan heeft de naam
Bernardus voor mij steeds meer inhoud gekregen.
Jacques Hoecken koos als broedernaam Bernardus. Zoals Theo van
Schaick elders in dit nummer uit de doeken doet, was dit een broedernaam
in dubbele zin, want deze naam werd ook gedragen door de
jongste broer van Jacques, die op 16-jarige leeftijd overleed. Hij was
gehandicapt. Door het kiezen van deze naam gaf onze medestichter
aan hoezeer hij was begaan met de zwakkeren in onze samenleving.
Zijn naam werd zo een programma: Laat niet na het goede te doen
voor hen die het hard nodig hebben.
29

Patroonheiligen
Jacques kreeg met zijn andere naam een nieuwe patroonheilige:
Bernardus van Clairvaux. Deze Franse monnik (1091 - 1153) deed zijn
naam volledig eer aan, want deze betekent 'sterk, moedig als een
beer'. Hij deed alles wat in zijn vermogen lag om de positie van de kerk
te verbeteren. Hij was een sterke voorvechter van een krachtige hervorming
bij de monniken en tegelijkertijd een moedige voorvechter van
de strijd van de ridders voor de bevrijding van het Heilige Land. (Een
kruisridder wordt in onze ogen al gauw een ongelikte ...)
Onze eigen Bernardus zal zich niet volledig in de Heilige Bernardus
herkend hebben. Misschien dat Jacques als kind van de 19e eeuw nog
wel waardering had voor de opstelling van Bernardus van Clairvaux als
aanjager van de kruistochten, maar als hij de overtuiging van zijn
patroonheilige rond de Onbevlekte Ontvangenis van Maria geweten
zou hebben, zou hij ronduit geschokt zijn geweest. Bernardus was namelijk
een fel tegenstander van de idee van de Onbevlekte Ontvangenis.
Hij was weliswaar vol genegenheid voor de Allerheiligste Maagd, maar
wilde tegelijkertijd niet weten dat Maria vanuit lichamelijke liefde ontvangen
werd in de schoot van haar moeder Anna. Hij dronk wel de
liefde van Maria met liefdevolle teugen in, maar wilde van geen verbinding
weten tussen Maria’s Onbevlektheid en de sexualiteit van haar
ouders.
Onze eigen Bernardus was samen met Louis Rutten (geboren op 8
december, feestdag OO) vol eerbied voor de Onbevlekte Ontvangenis
van Maria. Een van de hoogtepunten in hun leven was ongetwijfeld de
afkondiging van het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis in 1854.
In dit verband is het mooi dat de verkleinnaam van Bernardus gedragen
werd door het meisje Bernadette Soubirous dat zo’n belangrijke rol
heeft gespeeld in de verering van de Onbevlekte Ontvangenis - zonder
dat ze ook maar enig besef had van wat dit inhield.
De patroonheiligen van onze stichters stonden vroeger bij de congregatie
in de volle aandacht. Nog altijd wordt de grootste communiteit op
De Beyart aangeduid met Ludovicus-communiteit. Die naam komt,
denk ik, niet van Louis Rutten, maar van zijn patroon Ludovicus. Op
diezelfde Beyart hangen de patroonheiligen van onze stichters vlakbij
30

de schilderijen van de stichters; in hetzelfde meer dan levensgrote formaat.
Ook in de kapel van het Stadsklooster Den Haag kom ik elke dag in
onze kapel de afbeeldingen tegen van Louis IX en Bernardus van
Clairvaux. Op een indrukwekkend fresco van br. François Mes knielen
zij aan weerszijden van het kruis. Deze Jozefkapel is mij heel dierbaar
en is een bron van inspiratie. Elke dag komen er bezoekers die blij verrast
zijn deze prachtige kapel te ontdekken; met aandacht steken zij
een kaarsje aan en laten zich graag het verhaal over Bernardus, Louis
en onze Stichters uitleggen.
Die twee heiligen waren even verschillend van elkaar als onze stichters
dat waren. Hoecken en Rutten hadden in vele opzichten verschillende
inzichten. Bernardus werd als gevolg daarvan van 1847 tot 1857 aan
de kant geschoven als algemene overste. Tien jaar verwijdering tussen
onze twee voormannen. Maar later kwam het tot een echte verbroedering,
waarbij beide mannen het goede en belangwekkende in elkaar
wilden zien. En toen Louis Rutten uitgeput raakte van al zijn goede
werken en diep in de put zat, probeerde zijn vriend en tochtgenoot hem
te steunen. Elke twee weken liep Bernardus 60 km heen naar Tienen
waar Louis opgenomen was. En vervolgens weer 60 km terug naar
Maastricht.
Zo gingen onze stichters ons voor op onze weg naar broederlijkheid.
Ondanks diepe meningsverschillen en andere karakters groeiden zij in
hun levens steeds dichter naar elkaar toe.
Samen symbool
De relatie tussen onze twee voormannen vind ik getuigen van een
prachtige en krachtige symboliek voor ons gemeenschappelijk leven
als broeders. Wij hebben elkaar niet uitgekozen en kunnen soms niet
begrijpen waarom de ander zó is. En toch geloven wij dat wij het
sámen moeten maken, dat het alleen sámen kan gelukken. Innerlijk
weten wij, dat het samen optrekken tot heil leidt.
Congregatielied
Ik vind het daarom ook mooi, dat ons congregatielied uitdrukkelijk
beide stichters wil eren.
31

Dit lied spreekt mij steeds meer aan.
De tekst werd geschreven door Bruno van der Made - hij was de
schepper van de kleine helden Wipneus en Pim uit mijn jeugd, hij werd
later mijn zeer geliefde leraar op de kweekschool en nu nog gaan
dagelijks zijn woorden via de Konstituties met mij mee.
De muziek werd gecomponeerd door twee echte helden in mijn leven:
Wolfgang Borghans en Adelbertus Knipping. Hun beider naam is van
grote betekenis voor de geschiedenis en de toekomst van ons huis aan
het Westeinde in Den Haag, het Stadsklooster. Wolfgang was een beminnelijke
heer die overste was van het 'Westeinde' toen in 1992
besloten werd het huis te sluiten. Hij ondersteunde ten volle de paar
jongere broeders die een doorstart wilden maken van het klooster waar
in totaal 700 broeders hadden gewoond. Adelbertus gaf hier in 1994
na lang aandringen uiteindelijk toestemming voor.
Elke keer wanneer het lied van Bruno, Wolfgang en Adelbertus samen
gezongen wordt, gaat er een gevoel van kracht, dankbaarheid en verbondenheid
door mij heen. Vooral wanneer het samen met medebroeders
uit andere landen uit onze kelen klinkt, voel ik mij intens verbonden
met die twee mannen.
Ik eer hun namen,
Ik draag hun namen in ere
Hieronder een proeve van vertaling van het congregatielied
We honour both their names
Wij eren beider naam
They laid the foundation stone
Zij legden de hoeckstenen
We brothers keep on building
Wij broeders blijven bouwen
In faith, and grateful memory
In g’loof en grote dankbaarheid
32

Vertaling: Frans Wils
Muziek: Wolfgang Borghans en Adelbertus Knipping
33

Navolgers van Broeder Bernardus Hoecken
Simon Raap
De invloed, die Br. Bemardus Hoecken op de leden van de Congregatie
heeft gehad, is af te lezen aan de houding en manier van doen van de
leden.
Nemen we enige Broeders, die ik als kind heb gekend.
We schrijven de jaren 1940-1945 op de Tarcisiusschool in Amsterdam.
In de eerste klas gaf br. Terentius les. Zijn leeftijd schat ik ca 24 jaar.
De man was streng, maar rechtvaardig. En hij kon goed vertellen. Hij
maakte geen onderscheid tussen de leerlingen. Ze waren voor hem
gelijk.
Klas 2 werd bemand door Br. Anisius. Een heel lieve, zachtmoedige
man. Hij bewaarde orde door op je gemoed te werken zonder stemverheffing.
Br. Marcellius zwaaide de scepter in het derde leerjaar. Hij was superhandig.
Wie met een stuk kapot speelgoed aan kwam zetten, mocht
van zijn vaardigheid gebruik maken. Hij repareerde de boel met garantie.
Br. Cajetanus in klas 4 viel iets uit de toon (in mijn kinderogen). Hij
plaagde sommige leerlingen. Br. Edwald was de sportiefste man van
heel Amsterdam. Hij nam in het 5e leerjaar de begaafdste sportertjes
onder zijn hoede. Hij behaalde enige successen bij het schoolvoetbal.
Hij kon uitstekend vertellen. We hingen aan zijn lippen. Les geven ging
hem ook goed af. Als laatste noemen we Br. Bernoldus. Hij was het
hoofd der school, dus was hij de baas in klas 6. Die was me een partij
streng. Achteraf bekeken zal dat wel nodig geweest zijn,
Hij had het bombardement in den Haag meegemaakt. Daar praatte hij
erg veel over. De andere broeders hebben nooit iets over de oorlog
verteld. Dat vonden wij wel zo prettig.
Conclusie: Als we allle goede eigenschappen van bovenstaande broeders
bij elkaar optellen, moeten wij concluderen: Broeder Bernardus
Hoecken kan tevreden zijn.
34

De statiefoto
Jos van Eijden
Op de benedengang van De Beyart hing een grote foto van br. Bernardus
Hoecken. Een soort statieportret, naast het portret van mgr.
Louis Rutten. Als novice liep ik er dagelijks meerdere keren langs. Een
strenge blik bleef je dan volgen, want waar je ook liep of stond, hij bleef
je aankijken. Alsof hij je in de gaten hield. Opdat je je geen dingen in je
hoofd haalde die een religieus-in-de-dop onwaardig waren.
Dat beeld is me lang bijgebleven: een strenge man, waar niet mee te
spotten viel. Ik kan me ook niet herinneren, dat ons in het noviciaat veel
over de beide stichters is bijgebracht. In elk geval niet zodanig, dat de
man op de foto voor me ging leven. Pas in de loop der jaren kreeg br.
Bemardus voor mij meer menselijke trekken. Er kwamen publicaties
over hem; ik ging me - mede ook in het kader van mijn studie sociologie
- ook meer interesseren in de ontwikkeling van de congregatie en
de rol van de stichters daarin.
De afstandelijke man werd gaandeweg een mens van vlees en bloed,
waar ik me in kon verplaatsen, voor wie ik waardering had. Er kwam
een ander beeld te voorschijn: een harde werker, een maatschappelijk
bewogen mens, sober levend, maar ook genietend van de aangename
dingen in het leven. Een godvruchtige man, met een onbeperkt godsvertrouwen,
ook en juist als de jonge congregatie door tegenslagen
geteisterd werd. Een stipte religieus, streng voor zichzelf (en voor zijn
medebroeders) in het naleven van de Regel. Een trouwe broeder, die
opkwam voor zijn broeders; die trouw bleef aan zijn gegeven woord,
ook toen hij zelf enige tijd min of meer terzijde werd geschoven; die
jaren lang mgr. Rutten trouw bleef bezoeken tijdens diens ziekte. Een
man ook die in staat bleek tegenstellingen te overbruggen.
Ik heb niet de neiging br. Bernardus heilig te verklaren. Zijn betekenis
voor mij schuilt juist in het gegeven dat hij ook maar een mens was,
zoals u en ik. Maar wel een mens die zijn talenten en kwaliteiten met
35

hart en ziel aanwendde voor het welzijn van zijn congregatie, van zijn
medebroeders, van de kleine en grote mensen die aan de zorg van de
jonge gemeenschap werden toevertrouwd en dat in een tijd waarin de
maatschappelijke omstandigheden allesbehalve rooskleurig waren.
Ik loop niet meer dagelijks door de benedengang van De Beyart. En de
keren dat het wel gebeurt, overkomt het me geregeld dat ik zo in
gedachten verzonken ben, dat ik br. Bernardus niet eens opmerk. Maar
als onze blikken elkaar weer kruisen, kijk ik in het vervolg wel met meer
warmte terug.
38

Bernardus was zijn naam
Theo van Schaick
Waarom heeft onze medestichter, Jacobus Adrianus Hoecken,
Bernardus als zijn kloosternaam gekozen? Ik heb me dat meer dan
eens afgevraagd. Waarom niet Jacobus, zijn doopnaam, waarom niet
Servatius, de beschermer van Maastricht en wiens feestdag, 13 mei,
zijn geboortedag is? Een paar jaar terug heb ik bij toeval een voor mij
bevredigend antwoord gevonden.
Br. Carloman Smit, onze ex-archivaris, had het verzoek ontvangen om
van de scriptie van Br. Petrus Suparyanto - A return to the original spirit
- het deel over de stichters en de eerste jaren van de Congregatie
eens kritisch te bekijken. Hij kwam daarbij tot de bevinding dat de
achtergrond van Br. Bernardus er wel erg karig afgekomen was. Hij
heeft daarom, naast andere zaken, een wat ruime schets ingelast over
de samenstelling van het gezin Hoecken in Tilburg. En mij gevraagd
een en ander in het Engels te vertalen, de taal waarin de scriptie verschijnt.
Toen ik eind december 2006 met de namen en typische bijzonderheden
van de kinderen van het gezin Hoecken bezig was, en bij het vijfde
van de zes kinderen gekomen was, zag ik het opeens: dit zorgenkind,
deze zwakbegaafde jongen, die op 16-jarige leeftijd in 1833 overleden
was, droeg de doopnamen Johan Bernardus. Dit was het dus. Het lijkt
me namelijk zeer aannemelijk dat onze medestichter, toen hij in 1840
over een kloosternaam nadacht, op de tweede doopnaam van dit jonggestorven,
verstandelijk beperkte broertje kwam. Diens naam werd
voor Br. Bernardus als een ‘in memoriam’, gewijd aan hem.
In overleg met Carloman heb ik daarom aan de bijzonderheden omtrent
deze broer in het Engels toegevoegd: Mogelijk is onze medestichter bij
het nadenken over een kloosternaam gekomen op de tweede doopnaam
van deze jonggestorven broer. Heeft onze medestichter zich hier
39

ooit over uitgelaten?
Deze interpretatie van Hoeckens keuze is niet meer dan een voetnoot
in de geschiedenis van de Congregatie - als het al een plaats mag hebben.
Maar het is een bevestiging, en kan ook een zekere vermenselijking
betekenen, van het beeld dat we van Br. Bernardus hebben.
40
Twee broers van Jacques Hoecken

Br. Bernardus Hoecken in mijn leven.
Jos Baskoro
Volgens mij had Br. Bernardus een grote verering voor de Onbevlekte
Ontvangenis van Maria. En ik probeer hem daarin te volgen door ook
de nederigheid van haar in mijn leven waar te maken, te weten door als
er iets moeilijks van mij gevraagd wordt mijn ja woord te geven, zoals
Maria ook deed bij de aankondiging van de geboorte van Jezus. Vooral
als ik een ongeval meemaak of in het ziekenhuis word opgenomen
voor de een of andere ziekte.
Verder probeer ik ook mijn medebroeders en medemensen lief te hebben,
door hen met een glimlach toe te treden. Dit wordt ook door mijn
naam Baskoro weergegeven wat ‘ZON’ betekent. Dat kan uitgelegd
worden met de stralen van de zon, en de genade van God, die naar de
mensen toestroomt.
En dan ook nog het helpen van mensen die in nood zijn, speciaal de
kinderen. Ik mag helpen bij kinderen in een tehuis waar straatkinderen
zijn. Maar ook door mensen in het ziekenhuis op te zoeken. Vroeger
deed ik dat door het geven van onderwijs speciaal aan de plaatselijke
bevolking, te weten de Javanen boven de Chinezen.
41

42
13.05.2010: Hemelvaartsdag
en 200ste geboortedag van Br. Bernardus

Homilie feest br. Bernardus 13.05.2010
Wim Swüste
De mens geworden liefde is vanaf Hemelvaartsdag niet meer tastbaar
onder ons. Afstraling van God, die liefde is, zoals op pagina één van
onze Constituties staat. Deze liefde is verre van abstract, noch platonisch.
Gods concrete liefde komt naar voren in goedheid, vriendschap,
vergeving, gedeeld brood, verzet tegen wat niet goed is, nieuw leven.
Gods liefde is altijd de concretisering van 'dit is mijn lichaam voor jou'.
Deze gedachte moet op Hemelvaartsdag en de vele dagen erna nog
goed inzinken bij de apostelen.
Het moet nog zijn weg vinden in het diepste van hun bewustzijn.
Daarom voelen ze zich verweesd, als uitgekleed en beroofd van hun
steun en toeverlaat. Kleine gelovigen moeten nog groot worden en
zelfstandig hun weg vinden in het leven.
Lucas beschrijft dit mooi, door engelen op te voeren die de apostelen
en de leerlingen, wakker schudden.
'Wat staan jullie naar de hemel te staren? Hier op de aarde moet je het
zoeken. Jullie staan met beide benen in jullie werkveld, midden in de
kleigrond. De oogst is groot, kijk om je heen! De nood bijna niet te
overzien. Hij, de opgevarene, de verrezen Heer, heeft jullie handen en
voeten nodig. Maar vooral jullie warme hart. Jullie God is een God van
liefde.'
Ik verplaats me even in de leerlingen op die heuvel in Palestina.
Ik zou het óók niet meer zien zitten.
Er wordt een ernstig beroep gedaan op mijn vertrouwen op God. Sta
ik daarin alleen? Kijk, naast me staat Jacob Hoecken, mijn medebroeder
Bernardus. Hij staat aan het begin van een krachtige én prachtige
beweging: vorming, onderwijs, verkondiging van het Blijde Nieuws dat
er hulp en aandacht is voor de minsten onder ons. Maar zijn armen zijn
te kort: er is gebrek aan geldelijke middelen. Er is nog geen koerspad
uitgezet, medebroeders leven zonder veel diepgang. Er is nog geen
leidraad. Er is alleen veel goede wil en .... vertrouwen!
43

Ik kijk hem aan en zie dat het een man is die weet wat hij wil. Een man
met een sterk karakter, geestig van inborst, bewogen en goed tot in het
diepste puntje van zijn hart.
'Als ik het allemaal vooraf had geweten, was ik er nooit aan begonnen',
schrijft hij later in zijn memoires. Alles zat ons tegen als jonge congregatie.
We hielden ons op de been door onze liefde voor de mensen om
ons heen.' Bernardus kan de eerste regels van het zesde couplet van
ons volkslied in alle oprechtheid met ons meezingen:
'Mijn schild en de betrouwen, zijt Gij mijn God, mijn Heer.
Op U zo wil ik bouwen, verlaat mij nimmer meer!'
Bernardus wordt in de zeventig jaren dat hij mag leven getekend door
deze gedachten: 'Vertrouw nooit op eigen kracht, maar op de genade
en bijstand van God. Hij weet beter dan jijzelf, welke hulp je nodig hebt.
Stel op Hem altijd je vertrouwen'.
Steeds roept hij zijn medebroeders op de moed niet te verliezen. Wie
op de Heer vertrouwt zal zijn doel bereiken. Altijd.
In zijn nagelaten geschriften houdt hij ons steeds voor dat we deze
levenshouding in ootmoed, in eenvoud moeten beoefenen. We moeten
niet prat gaan op hetgeen we als broeders verrichten, maar ons steeds
voor ogen houden dat we groot kunnen zijn door er een eenvoudige
levensstijl op na te houden.
In de beginjaren zijn we als broeders daartoe bijna gedwongen. We
leven dan in grote soberheid, met zeer beperkte middelen, in echte
armoede, die ons als gemeenschap nederig houdt.
We zijn - onze tweede patroon Vincentius ten spijt - bijna Franciscaans
in onze levensstijl: dichtbij de mensen, dichtbij de natuur, dichtbij het
gevoel dat we niks hebben, van onszelf niets zijn, maar leven van de
genade Gods.
Als we ons dit in onze dagen door hart en zinnen laten gaan, voelen we
ons nog meer verbonden met onze eerste voorganger. Pover in wat we
nog kunnen presteren, woekerend met ons bezit, moeten steunen op
de welwillende steun en hulp van anderen, soms moedeloos, soms
geestelijk en lichamelijk uitgeput, maar vol vertrouwen, omdat we als
44

vereniging van mannen, ons gesteund en geholpen weten door de
Heer én door ons onvoorwaardelijk sterke gevoel van gemeenschapszin.
Wij broeders, hebben er nooit naar gestreefd om Mgr. Rutten en broeder
Bernardus zalig te laten verklaren. We hadden voor het geld dat dit
vroeg, wel een betere bestemming. Maar we weten wél dat er wonderen
zijn gebeurd door hun toedoen. Wonderen, die vandaag de dag
zich nog aan ons voltrekken.
Dat we ons dit elke dag dat we mogen leven, goed realiseren.
Dat we dankbaar zijn dat ons de genade is geschonken om zulke mannen
als Mgr. Rutten en br. Bernardus tot voorbeeld te mogen hebben.
Dat geeft ons een nieuwe impuls en speciaal vandaag een bijzonder
dankbaar én feestelijk gevoel.
Laten we dit toch blijven koesteren, ons broederleven lang.
45

Homilie van Br. Bruno 22 oktober 1980
Beste broeders,
Vandaag is het honderd jaar geleden dat br. Bernardus in Helmond
overleed. Br. Bernardus is voor de kongregatie van ongewoon grote
betekenis geweest. Dat zeg ik niet, omdat je zoiets nu eenmaal hoort
te zeggen bij een herdenkingsplechtigheid. Het is iets waarvan ik de
afgelopen maanden steeds meer overtuigd ben geraakt. In die afgelopen
maanden heb ik - ik mag wel zeggen - het geluk gehad veel te
lezen in de brieven en stukken die van br. Bernardus bewaard zijn
gebleven. Hij is mij steeds meer gaan boeien. Zijn sterke persoonlijkheid
vertoont allerlei kanten die de moeite waard zouden zijn om nader
belicht te worden.
In de eerste lezing van vandaag, waarin Bernardus zelf aan het woord
is, komen twee van die kanten duidelijk naar voren. Die lezing eindigt
met een heel duidelijke oproep, de armen nooit te verwaarlozen.
Kiezen voor de armen, staande aan de kant van de zwakken, is heel
typerend voor Bernardus. Telkens weer kom je in zijn persoonlijke
geschriften gedachten hierover tegen. Hij heeft grote aandacht voor de
armen, de zwakken, de mensen die moeilijk zitten; buiten de kongregatie,
maar ook In de kongregatie.
En hij weet, dat een mens op veel manieren arm en zwak kan zijn. Ja,
hij weet dat ieder mens - dus ook hijzelf - momenten kent, waarin hij
maar arm en zwak, eenzaam en klein, bang of schuldig in het leven
staat. Welk mens kent in zijn leven geen ogenblikken waarop alles
ineen schijnt te vallen, waarin hij twijfelt aan zichzelf, aan de anderen,
aan God; waarin alles donker wordt en grauw en triest. Ik denk toch
dat we - zoals we hier bij elkaar zitten - allemaal wel eens door een
donkere nacht heen moesten of nog moeten.
Voor Bernardus gold dat ook. Maar hiermee komen we dan bij het
tweede aspekt van Bernardus’ persoonlijkheid, dat in de eerste lezing
zo duidelijk naar voren kwam: zijn ongewoon groot godsvertrouwen.
Neemt u rustig van mij aan, dat dat schijnbaar onschokbare, rimpelloze
godsvertrouwen, dat zo rustigjes in die eerste lezing uitgesproken
wordt, voor Bernardus geen goedkope, gemakkelijke zaak geweest is;
47

Eerste lezing,uit de geschriften van broeder Bernardus:
Broeders.
blijf bij alle voorkomende moeilijkheden, kruisen, tegenspoed
en ongevallen rustig, vreedzaam en bedaard;
ontstel u niet, maar blijf kalm
en dat niets ter wereld uw vertrouwen doet wankelen.
God wil ons helpen; dat dit ons genoeg zij.
Werp dus altijd en bij elke bijzondere omstandigheid
die uw hart beklemt,uw bezorgdheid op de Heer,
doe van uw kant alles volgens uw vermogen,
handel niet roekeloos,noch onbescheiden
en wees overigens kalm en gerust.
Wie waren er zwakker dan de apostelen,
wanneer Jezus hen verkoos;
zij hebben nochtans de gehele wereld bekeerd;
niet door zich zelven,
maar door de hulp en bijstand van God.
Verwaarloost nimmer de armen;
aan dezen hebben wij
Gods zegeningen te danken,
en de Congregatie zal gelukkig zijn,
zolang de armen de eerste plaats zuIlen bekleden.
48

dat het in hem gegroeid is, sterk geworden is door heel wat lief - en
vooral ook - door heel wat leed heen. Bernardus heeft geen gemakkelijk
leven gehad; hij heeft zijn zorgen, zijn moeilïjkheden en teleurstellingen
royaal toegemeten gekregen.
Bernardus was geen vrolijke Frans die naïef juichend door het leven
liep. Integendeel, we hebben teksten van hem waaruit blijkt, dat hij
door een heel zwarte bril tegen de wereld van zijn dagen aan kon kijken.
Maar het wonderlijke is, dat je bij deze veelgeplaagde, doodserieuze,
misschien ook wat zwaartillende mens, in zijn persoonlijke brieven
- juist in zijn gewone alledaagse brieven - telkens weer iets proeft
van een godsvertrouwen, dat dieper gaat, dat nog zwaarder weegt dan
alle leed en alle pijn.
Ik geloof echt, dat Bernardus momenten gekend heeft waarin hij God
heel dicht bij wist; in zijn persoonlijk leven, in het leven van de kongregatie.
Dat was voor hem iets levends, iets heel reëels. Nogal eens vind
je bij hem ze ongeveer de volgende gedachtengang:
Als ik maar doe wat ik kan, dan zal God er wel voor zorgen, dat alles
uiteindelijk op de een of andere manier goed komt. Dat klinkt misschien
naïef en het kan zeker niet betekend hebben, dat er niets kon
mislukken, want er mislukte genoeg. Maar op een heel diep geloofs-
vlak is het natuurlijk doodgewoon waar. God is bij mij en die God is
liefde; Hij heeft mijn naam geschreven in de palm van zijn hand. Nu kan
alles wankelen, nu kan alles ineenstorten, maar wat dan nog? Waarom
zou ik vrezen? God is bij mij. God is liefde. En die Liefde blijft, wat er
ook gebeurt.
Ik vraag me wel eens af, of dergelijke gedachten in ons leven voldoende
alles-overheersend, alles-doordringend zijn. God houdt onvoorstelbaar
veel van ons. Dat betekent letterlijk, dat we ons gewoon niet voor
kunnen stellen hoeveel! Hoe zwak of klein, hoe gebrekkig en schuldig,
hoe kleinzielig of bekrompen we zijn:
God houdt van ons... zomaar... gewoonmaar... omdat Hij van ons
houdt. Hij bemint ons het eerst. We zijn, we leven in zijn liefde. Wat
zouden we vrezen? In ons persoonlijk leven, in het leven van de kongregatie.
Doodsimpel!
Maar het is niet doodsimpel! Want je zult maar van de ene dag op de
andere ziek of gehandicapt worden. Of je zult maar oud worden en
49

Uit het evangelie van onze Heer Jezus Christus volgens Matteüs
(14, 22 - 35)
Hij dwong zijn leerlingen in de boot te gaan en alvast naar de
overkant te varen terwijl Hij het volk naar huis zou zenden. Toen
Hij het volk had weggezonden, ging Hij de berg op om in afzondering
te bidden. De avond viel en Hij was daar alleen.
De boot was reeds vele stadiën uit de kust en werd geteisterd door
de golven, want zij hadden tegenwind. In de vierde nachtwake
kwam Hij te voet over het meer naar hen toe. Maar toen de leerlingen
Hem zo over het water zagen gaan, raakten zij van streek
omdat zij een spook meenden te zien én zij begonnen van angst te
schreeuwen. Maar Jezus zei onmiddellijk tot hen:
'Weest gerust, Ik ben het. Vreest niet.' 'Heer', antwoordde Petrus,
'als Gij het zijt, zeg mij dan dat ik over het water naar U toe moet
komen.' Waarop Jezus sprak: 'Kom!' Petrus stapte uit de boot en
liep over het water naar Jezus toe. Maar toen hij merkte hoe hevig
de wind was, verd hij bang; hij begon te zinken en schreeuwde:
'Heer, red mij!' Terstond stak Jezus zijn hand uit en greep hem
vast, terwijl Hij tot hem zei: 'Kleingelovige, waarom heb je
getwijfeld?' Nadat zij in de boot gestapt waren, ging de wind liggen.
De inzittenden wierpen zich voor Hem neer en zeiden: 'Waarlijk,
Gij zijt de Zoon van God'.
Toen zij overgestoken waren, bereikten zij de kust bij Gennésaret.
Toen de mannen van die streek Hem herkenden, verspreidden zij in
heel de omtrek het bericht van zijn komst en brachten Hem al hun
zieken.
50

gebrekkig, en steeds afhankelijker van anderen. O, die anderen menen
het allemaal best, maar ondertusen..! Of het zal maar plotseling tot je
doordringen, dat je het werk dat je altijd gedaan hebt, niet meer aankunt...
en wat nou? ...'God is liefde'. Dat klinkt mooi, maar wat merk je
er eigenlijk van? In je persoonlijk leven; in de ellende die je om je heen
ziet. 'God is liefde'... prachtig ... maar hoe verklaar je dan allerlei dingen?
'We moeten op God vertrouwen'. Natuurlijk. Maar wat voor houvast
geeft je dat, als alles in elkaar zakt? Heb je dan vaste grond onder
de voeten? Of kun je net zo goed over water gaan wandelen?
Ja, en dat is het nu juist. Evangelisch leven, kristelijk geloof, kristelijke
hoop... dat betekent inderdaad zoiets als over water durven wandelen.
En als je gek genoeg bent om dat te proberen, dan zul je ook merken
dat je soms geen grond onder je voeten voelt, dat je je eigen zekerheden
los moet laten, je eigen houvast. Dat je je bang en ontredderd kunt
voelen; dat je tot je nek in het water kunt staan. Maar ook - en dat is
het wonderlijke - dat er dan een hand is die je grijpt, en een stem die
zegt: 'Wees maar niet bang; Ik ben bij je'.
Maar weer kun je vragen: is dat nu wel waar? Of is dat alleen maar een
verhaaltje, waarmee we elkaar troosten; een wensdroom?
Zeker is wel, dat dit ervaren van onze geborgenheid in Gods liefde ons
niet aangewaaid komt; ik denk dat we dat moeizaam moeten veroveren;
dat het in ons moet groeien... tegen de verdrukking in.
Maar in de brieven en papieren van br. Bernardus proef ik in ieder
geval, dat bij hem - ondanks alle twijfels en zorgen - dit vertrouwen op
God levend was; echt was. Dat hij God ervoer als zéér dichtbij.
Misschien moet je wel heel gewoon, heel klein zijn om zoiets te kunnen
ervaren. Bernardus was heel gewoon en eenvoudig. Misschien moet je
daarvoor erg veel, loslaten: je eigen pretenties... je eigen zekerheden.
Zijn onze handen mogelijk zó zeer op zoek naar eigen zekerheden, dat
we de hand niet kunnen grijpen die ons wordt toegestoken? Misschien
moeten we onszelf helemaal durven verliezen om God te ervaren. 'Wie
zijn leven verliest, zal het vinden.'... Bernardus heeft dit in hoge mate
aangedurfd. Hij durfde zijn leven te verliezen; ook voor de kongregatie
die hem zo dierbaar was. Laten we hem dankbaar zijn en ook God in
deze Eucharistie danken voor dat voorbeeld.
En moge het ons in de komende jaren - als persoon en als kongregatie
51

- gegeven zijn, iets te ervaren van wat Bernardus mocht ervaren: God
is bij ons... God is liefde... een en al liefde... waarom bang zijn? 'Stel je
voor dat een moeder haar kind zou vergeten!
Dat kan toch eigenlijk niet. Maar stel je nu eens voor dat dat toch zou
gebeuren; Ik zal je nooit vergeten, nooit!...'
Op zulke woorden heeft Bernardus vertrouwd. Moge ook ons vertrouwen
blijven groeien.
52

Was Br. Bernardus een heilige?
Onze emotionele band met Br. Bernardus
Frans Wils
Nòg dieper vastgedrukt in zijn lijden - zo voelde het voor Louis Rutten
toen hem het overlijden van Bernardus gemeld werd. In een brief aan
onderoverste Bernardinus schreef hij:
'De onverwachte dood van wijlen onzen hooggeachten en dierbaren
Overste heeft mij hoogst getroffen en zal voor mij een onvergeetend
verlies zijn. Z.Ew. was voor mij om zo te zeggen de aanhoudende en
eenig aan gekleefde vriend.'
Rutten was toen al tien jaar in Tienen, waar hij zich van geen belang
meer achtte voor zijn congregatie. Zijn taak als geestelijk leidsman van
de Broeders was al lang overgenomen door een pater Jezuïet, A. Van
Gestel. Ook deze had een bijzondere band met Bernardus. In zijn lijkrede
op onze medestichter schreef hij:
'Hij was een der innigste vrienden, die ik van God ontvangen heb.
Onze vriendschap was niet eene in den gewonen zin des woords,
waarin men hen vrienden noemt, die men nimmer onafscheidelijk bij
elkander vindt: zij was van hooger betekenis, zij bestond in een
gemeenschap van gevoelens, van oordeel en van streven.
Als ik hem sprak over het kloosterlijk leven, over de noodzakelijkheid
van de christelijke opvoeding der jeugd en ik daar dien man hoorde
spreken, dan scheen het mij, dat hij in mijn hart kon lezen en daar de
gevoelens zag, die het vervullen.
Indien het sterven van zulk een vriend mij zoo aandoet, hoezeer moet
uw hart dan niet getroffen zijn, geliefde Broeders: voor u toch was hij
meer dan een vriend, hij was uw vader! Naast God in den Hemel zijt
gij hem alles verschuldigd; hij was de medestichter uwer Congregatie.
De regels, die gij onderhoudt, zijn op geweld in zijn gemoed en hem
door den H.Geest ingegeven. Ja waarlijk, gij zijt zijn eerstgeborenen.'
53

Een emotionele band met Bernardus - vele leden van onze congregatie
hebben vanuit die intense verbondenheid hun roeping beleefd en vorm
gegeven. Maar er is ook een periode geweest dat onze stichters weinig
aandacht kregen: in de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw
was er met name in Nederland geen tijd voor hen; de nieuwe vrijheid
was belangrijker dan de vermeende krampachtigheid van de negentiende
eeuw.
Toen in 1980 de honderdste sterfdag van Bernardus herdacht werd,
realiseerde de congregatie zich, dat tenminste één generatie broeders
(in Nederland) niet was opgevoed met liefde voor Rutten en Hoecken.
'Oriëntatie' nodigde dat jaar broeders uit om antwoord te geven op de
vraag: 'Op welke manier speelt de figuur van Bernardus nog een rol in
je leven?' De toevoeging 'nog' was al veelzeggend. En het was voor
diverse van de toemalige scribenten geen eenvoudige opgave. Zo verwoordde
Pablo Vervoort waarschijnlijk de mening van vele tijdgenoten
toen hij antwoordde:
'Om de waarheid te zeggen heeft br. Bernardus gedurende lange tijd
geen rol in mijn leven gespeeld. Wij hebben in de kongregatie geen
cultus van de stichters gekend. In het noviciaat is ons over de stichters
verteld en later heeft men de bekende foto’s verspreid van Mgr.
Rutten en Br. Bernardus. Dat is zo wat alles. Br. Hyacinthus (schrijver
van 'In honderd jaren') heeft het natuurlijk goed bedoeld, maar bij ons
sloeg het niet zo aan. Er zijn me nog wel enkele details bij gebleven,
maar veel indruk hebben ze niet op me gemaakt.'
Maar er werd in dat herdenkingsjaar 1980 wel een inhaalslag gemaakt.
Onder aanvoering van een van de opvolgers van Bernardus, br. Bruno
van der Made, werd geprobeerd onze stichters in het volle licht te zetten.
Naast het reeds gemelde Oriëntatienummer over br. Bernardus
Hoecken (1980 - 10) kwamen er nog enkele publicaties:
- Patricio Winters verzorgde 'HET EEN EN ANDER ROND
BERNARDUS HOECKEN' - een nog altijd zeer lezenswaardig
en aardig boekje van 80 bladzijden, dat vast in de
huisbibliotheek staat of in uw eigen boekenkast.
- De BERICHTEN VAN HET GENERAAL BESTUUR
54

gaven ons 4 extra nummers vol 'Bernardia':
1. AAN DE KANT VAN DE ZWAKKEN
2. BIDDEN ZONDER OPHOUDEN
3. BROEDERS VAN ELKAAR
4. OVER BROEDER BERNARDUS
Deze uitgaven zijn waarschijnlijk wat moeilijker te vinden. Ze zijn qua
opzet en opmaak zeer creatief, maar wellicht ook wat minder toegankelijk
voor de broeder van nu. (Vandaar onze heruitgave van katern 4)
Groeide er nu een nieuwe band met onze stichters?
Alvorens daar op in te gaan, kijken we eerst naar...
... de band met Bernardus in 'onze' boeken
Een aantal malen is de geschiedenis van onze congregatie uitvoerig
beschreven en in elk van deze boeken speelt Bernardus zijn eigen rol,
bepaald vanuit de relatie van de schrijver met onze stichter. We kijken
hier naar vijf van deze boeken.
1915: GESCHIEDENIS der congregatie
van de broeders v/d Onbevlekte
Ontvangenis v. Maria.
De schrijver geeft ons in ruim 200 bladzijden
een 'beknopte schets' van het ontstaan
van de congregatie en de eerste
halve eeuw van haar bestaan. Hij - hoewel
zijn naam niet op de kaft staat, weten we
dat het br. Hyacinthus Oliemans was -
heeft zich zeer goed gedocumenteerd.
Desondanks geeft hij zich onvoorwaardelijk
over aan zijn bewondering voor de
stichters, waarbij de liefde voor Bernardus
naar mijn gevoel nog onvoorwaardelijker
is.
'De stap kon roekeloos schijnen. Maar
Jacques, van kindsbeen af aan gehoorzaamheid
gewend, liet zich raden en leiden. En aan deze volgzaamheid,
aan dit edelmoedig gehoorgeven aan Gods roepstem dankt de
55

Congregatie het bezit van den man, die meer nog dan de priesterlijke
Stichter haar ten zegen is geweest. Gaf de priester haar het leven, deze
leek gaf haar den vorm. Toonde de priester haar het doel, de hand van
den leek teekende haar den weg, die er heen geleidde. Als een vader
en een moeder waren deze beide mannen. Gode zij dank, die ons
onder hun kinderen heeft opgenomen!'(p 40)
De wijze waarop Oliemans de jeugd van Jacques Hoecken beschrijft is
geheel volgens de traditie van hagiografen. Voor hem was het antwoord
op de vraag in de titel van dit artikel volmondig JA.
1940: IN HONDERD JAREN
Hyacinthus is inmiddels een kwart eeuw
ouder geworden en beschrijft nu de hele
eerste eeuw van de congregatiehistorie.
Zijn taal is minder verheven dan in 1915.
Bovendien lijkt Hyacinthus in dit nieuwe
boek af en toe de waarheid omtrent
Bernardus belangrijker te vinden dan zijn
uitzonderlijkheid:
Onwrikbaar staat Br. Bernardus als het op
onderhouden van de Regel aankomt. Dan
eist hij het volle pond en kan daarbij soms
overdreven hard schijnen. De hardheid verdwijnt
dan, zodra de gehoorzaamheid
getoond is, terwijl een hartelijk woord of
vriendelijke daad de pijnlijke indruk wegneemt.
Blijkt een roeping in gevaar, dan is hij de bezorgde, liefdevolle vader. Is
ze niet meer te redden, dan moet, koste wat het wil, het bedorven lid
worden afgesneden. Voor zijn onwrikbaarheid op dit punt ging zelfs een
Mgr. Zwijsen opzij, die geëist had, dat Br. Alexius weder zou worden
opgenomen, totdat de procedure betrekkelijk het ontslag zijner Geloften
beëindigd zou zijn! Br. Bernardus, in dezen gesteund door Zijn Raad,
weigerde vlakaf.'
Maar een bladzijde verder plaatst Hyancinthus de hardheid van
Bernardus en negatieve gevolgen daarvan in de lijn van heiligen:
56

'Broeder Bernardus heeft in dezen het lot ondergaan van een Franciscus
van Assisië, een Matheus de Bassi, een Alphonsus de Liguori en zovele
andere ordestichters: het werk ontgroeide hem min of meer en in ‘t
laatst van zijn leven moet hij ondervinden, dat er náást hem lopen in
plaats van achter hem aan, dat hij de ploeg niet meer in de oude voor
kan brengen.'
Hyacinthus blijft een lichte voorkeur voor Bernardus hebben boven
Rutten. Hetgeen onder andere blijkt uit de keus van de illustraties. De
broeder krijgt tweemaal zoveel foto’s als de monseigneur. Om zover te
komen moest wel het meest bekende statieportret van Bernardus
tweemaal afgedrukt worden!
Voor Hyacinthus blijft Bernardus ook in 1940 een heilige. Hij eindigt
hoofdstuk Xl 'De dood van Br. Bernardus' met:
'En mocht het Gode behagen deze groten christen, dezen voorbeeldigen
kloosterling eenmaal tot de eer der altaren te verheffen! Moge ons
gebed God daartoe bewegen!'
Volgens Kees Zonneveld zei Hyacinthus tegen de novicen aan wie hij
congregatiegeschiedenisles gaf: 'Het eerste wat ik ga doen als ik dood
ben is: zorgen dat Bernardus heilig verklaard wordt.'
1965 MAASTRICHT bakermat van een
congregatie 1800 - 1850
Br. Sigismund Tagage beschrijft in zijn
wetenschappelijk verantwoorde werk de
congregationele geschiedenis vanuit een
veel breder perspectief, vanuit het historisch
milieu waarin zij haar oorsprong
vond: het negentiende-eeuwse Maastricht.
Hoewel Sigismund tussen de regels door
vermeldt dat hij de stichters en dus ook
Bernardus vereert, schrijft hij heel eerlijk
over hem:
'Broeder Bernardus, dieper en nuchterder
denker dan Rutten, maar van een rechtlijnigheid,
die niet van een gemis aan menselijke invoeling valt vrij te
57

pleiten, moest van zijn kant, evenals de jonge Benedictus toentertijd,
zijn weg als kloosterstichter nog vinden. Hij werd door enigen geëerd,
maar niet bemind, noteerde de kroniekschrijver veelbetekenend. Tot
een botsing op leven en dood, zoals bij Benedictus met zijn gifbeker, is
het met zijn gemoedelijke negentiende-eeuwse broeders niet gekomen,
maar zijn beste vrienden konden wel eens een loopje nemen met
zijn dweperij met de trappisten, die hem door hun wettische rechtlijnigheid
wel moesten aantrekken. De klachten van anderen, die hem te
streng vonden en met name ongenaakbaar als het om een ietwat mildere
interpretatie van de regel ging, lieten hem onberoerd, en hij ontzag
niemand of niets als het ingeslopen misbruiken betrof. Een ideaal overste
kan men hem daarom niet noemen, al was hij wellicht een providentieel
leider, nu de congregatie nog door haar geestelijke puberteitscrisis
heen geholpen moest worden.'
En over de tijd dat Bernardus geen algemene overste was, laat
Sigismund zich ook heel kritisch uit:
'Als overste in Hasselt schijnt broeder Bernardus in die tijd tamelijk wel
zijn eigen weg te gaan, zonder zich van Maastricht veel aan te trekken.
Ook financieel voerde hij een onafhankelijk beleid, daartoe in staat
gesteld door de burgerlijke autoriteiten en inwoners van Hasselt. Rutten
schrok van al die activiteiten, vooral die bouwerij, en eiste van Bernardus,
dat hij van Mgr. Van Bommel een schriftelijke verklaring van eigendom
voor de nieuwbouw zou eisen, en geen genoegen nemen met een
mondelinge toezegging. Ook moest hij tweemaal per jaar verantwoording
afleggen aan Maastricht en de raad inwinnen van twee vertrouwde
broeders. Alle breken, bouwen en uitbreiden moest stopgezet worden,
als daar meer personeel voor nodig was. Het blijkt, dat de opmerking
van pater Camerino over die omisssie in de regel, wat de financiën
betrof, alle grond had. Hier was blijkbaar een succursaalhuis bezig zich
financieel tot een zelfstandige onderneming te ontwikkelen.' Nee, dit is
niet de toon van iemand die van Bernardus een heilige wil maken.
De echte heilige van dit boek lijkt wel waar het naar genoemd is:
Maastricht. De Venlonaar Tagage heeft zijn hart verpand aan zoals hij
dat zelf noemt 'de zuidelijkste en de zwierigste stad van Nederland'.
Hij begint zijn boek met te zeggen dat de congregatie 'onvermoed veel
te danken' heeft aan Maastricht en hij eindigt met:
58

'Hun Stichter(...) had als Maastrichtenaar het optimisme van zijn vaderstad
en haar uitzonderingspositie mee, waardoor hij hier meer bereiken
kon dan elders in Nederland mogelijk ware geweest. (...) Maastricht, rijk
aan relieken, maar nog rijker aan relicten van innerlijke cultuur, moge
zijn broeders in dit streven blijven steunen.'
Als Broeders van Maastricht kunnen wij dit alles Sisgismund niet kwalijk
nemen. En kunnen alleen maar hopen, dat dit boek dat Deel 1
genoemd wordt van de 'Geschiedenis der Broeders van Maastricht'ooit
een vervolg zal krijgen.
1994 BROEDERS IN DE
KATHOLIEKE BEWEGING
De ondertitel van dit proefschrift
luidt:
De werkzaamheden van vijf
Nederlandse onderwijscongregaties
van broeders en fraters, 1840
- 1970.
Joos van Vugt schreef dit boek niet
ter 'viering van de verdiensten van
de broedercongregaties en van de
individuele broeders en fraters',
hoewel hij hoopt dat tussen de
regels door 'iets zal doorklinken
van de bewondering die hun niet
aflatende werklust en hun idealisme
verdienen.' Van Vugt onderzoekt
hoe Nederlandse onderwijscongregaties
in de negentiende
eeuw ontstaan zijn tegen de achtergrond
van de schoolstrijd; hij
beschrijft de bloei van de congregaties ten tijde van het rijke Roomsche
leven en de crisis aan het eind van het tweede millennium.
In het bestek van deze dissertatie blijft er zo weinig plaats voor
Bernardus. De paar keren dat hij genoemd wordt, gaat het vrijwel altijd
over conflicten tussen Rutten en Bernardus:
59

'Samen met Rutten vormde Bernardus het span van stichter en eerste
overste, dat bij zoveel stichtingen de moeilijke beginfase heeft beheerst.
De samenwerking tussen beiden verliep niet altijd rimpelloos. Rutten
was sterk gericht op de voorspoedige voortgang van de werkzaamheden,
terwijl Hoecken het kloosterlijke leven van de broeders voorop
stelde. Zij botsten bijvoorbeeld over de vraag of de broeders de ziekenverpleging
aan huis moesten voortzetten, die zij in 1841 om den brode
op zich hadden genomen. Rutten vond dit nuttig werk, terwijl Hoecken
het verafschuwde, omdat het aanleiding gaf tot omgang met 'wereldlingen'.
Eind jaren vijftig verbeterde de financiële toestand van de congregatie
aanzienlijk. Dat stelde overste Bernardus in 1858 in staat om
een einde te maken aan de ziekenverpleging door de broeders. Die
activiteit was hem altijd een doorn in het oog geweest.
In 1845 begon de congregatie een nieuwe onderneming in Amsterdam.
Ook dit leidde tot tegenstellingen tussen de stichters:
'Met name ten aanzien van het weeshuis in Amsterdam had overste
Bernardus ernstige bedenkingen. Hij meende dat zijn broeders te jong
en onervaren waren, dat zij als ‘eenvoudige burger jongelieden’ niet
opgewassen zouden zijn tegen bedorven Amsterdamse weesjongens
en dat zij niet op de hoogte waren van de kwalen en het zedenbederf
in zulke gestichten. Maar de overname ging tóch door, omdat Rutten
zich door pater Bernard Hafkenscheid cssr had laten ompraten.'
Joos van Vugt heeft geen directe persoonlijke band met Bernardus, hij
wilde het ook niet hebben over de verdiensten van individuele mensen;
de vraag of hij een heilige is, komt dan ook niet naar boven.
Opvallend is overigens wel, hoe Van Vugt zijn boek besluit met een
alinea waarin Bernardus zich zeker zou kunnen herkennen:
'De religieuze gemeenschappen van de toekomst zullen hun apostolaat
vorm geven in bescheiden activiteiten. Maar waarom zou dat een probleem
zijn voor de religieuzen van de toekomst, mits zij zich niet spiegelen
aan de glorieuze massaliteit van vroeger? Ook in de toekomst
zullen er geëngageerde en maatschappelijk actieve christenen zijn, die
kiezen voor een gemeenschappelijk leven in supportive communities,
om elkaar te steunen en te inspireren.'
60

1999 MEESTERS UIT
MAASTRICHT
Historische schets van de
Broeders van Maastricht 1840 -
2000
Onze eigen historicus dr. P.J.H.
Ubachs kreeg vanuit het generaal
bestuur de opdracht voor
de jonge broeders in het buitenland
een schets te schrijven om
hen in te leiden in de congregationele
traditie.
Dit aantrekkelijke boek met aardige
foto’s en interessante bijlagen beschrijft anderhalve eeuw congregatiegeschiedenis
in Nederland en in zeven andere landen. Het is
vertaald in het Engels en Indonesisch.
Ook in dit boek kon door de opzet betrekkelijk weinig tekst besteed
worden aan Bernardus. Net als bij Van Vugt wordt, als het over
Bernardus gaat, vooral gekeken naar de verschillen en geschillen met
Rutten. Ubachs gaat nog dieper dan Van Vugt in op het wezenlijke
verschil van inzicht tussen beide stichters:
'Rutten juichte d(i)e aanwas toe. Veel leden betekende dat er veel werk
kon worden gedaan. Maar broeder Bernardus vond dat bedenkelijk. Hij
wilde meer de nadruk leggen op de biddende dan op de werkende
gemeenschap. En hoe kon hij nu bij een zo snelle aanwas en het aannemen
van zoveel werk - in 1848 waren er al dertig broeders verdeeld
over acht huizen in Nederland en België - een echte religieuze congregatie
stichten? Rutten zag het nauwelijks als een bezwaar pas in getreden
novicen al aan het werk te zetten in een school of bij de ziekenverpleging.
Broeder Bernardus was fel tegen al dat werken. Eerst en
vooral moesten nieuwelingen worden getraind tot goede kloosterlin-
gen, daarna konden zij ingezet worden voor het werk van de congregatie
buiten het klooster.
Het dilemma van de keuze voor de richting van broeder Bernardus of
voor die van Rutten is in feite nooit opgelost (...) Simpel geformuleerd
luidde het dilemma: was men nu broeder geworden om te bidden en
61

daarbij ook te werken of omgekeerd? Was men in de eerste plaats
gekomen voor eigen of voor andermans zielenheil?'
Br. Albert Ketelaars, Generale Overste en als zodanig opdrachtgever
van Ubachs, zegt in de inleiding:
'Vanaf het prille begin van de congregatie heeft er altijd een spanning
bestaan tussen het belang van het werk, het apostolaat, aan de ene
kant en het strikt religieuze belang aan de andere kant. Werk werd
gezien als zeifheiliging en werd zodoende een manier om het religieuze
ideaal te verwezenlijken.'
Groeide er een nieuwe band rond 1980?
22 oktober 1980 werd de honderdste sterfdag van Bernardus herdacht.
Nogmaals enkele uitspraken van broeders uit die tijd:
Theo Vink: 'Zo konstateer ik bij mijzelf een geringe levende betrokkenheid
op de persoon van onze Stichter. En bij de medebroeders die ik
ken, zie ik weinig méér. Betrokkenheid hier te verstaan als: zich geïnspireerd
weten door, bekend zijn mét en daardoor aangetrokken worden
door, zich thuis voelen bij, enz., kortom: vrienden zijn.'
Jan Kleinpenning: 'Eerlijk gezegd kwam de persoon van Bernardus (in
het noviciaat) bij me over als iemand die ver van mij af stond. Hij leek
me een strenge heer te zijn.'
Ton Vermeulen: 'Het charisma van onze stichters, daar ben ik eigenlijk
nooit zo mee bezig geweest, waarschijnlijk omdat iemand die in 1961
zijn tijdelijke professie doet meer geïnteresseerd is in het konkrete reilen
en zeilen van de kongregatie en al gauw meer warm loopt voor de
vernieuwingen in de kongregatie dan voor een terugblik naar het verleden'
Diego lzquierdo Gallego: 'Ik kan niet zeggen dat ik me door onze
stichters geïnspireerd voel, omdat mijn kennis omtrent hen minimaal is;
en ook hun godservaring is een ervaring die aan mij niet direct overgekomen
is.'
Dit zijn uitspraken van broeders met naam en faam in onze congregatie!
Maar er waren ook andere geluiden. Van broeders die onze stichters
herontdekt hadden en die deze ontdekking met anderen wilden
delen.
62

We noemen hier de elfde opvolger van Bernardus: broeder Bruno van
der Made. Hij schreef in 1980 het hierboven genoemde vierde en laatste
deeltje in een reeks katerntjes rond onze medestichter: OVER
BROEDER BERNARDUS. In zijn inleiding zegt Bruno: 'Een ding is
zeker: de nadere kennismaking met broeder Bernardus was voor mij
persoonlijk verrassend, verfrissend en vooral... inspirerend.'
Bruno werd in die tijd steeds meer gegrepen door zijn voorganger.
Op 22 oktober 1980 hield hij op De Beyart een homilie over Bernardus,
waarin hij de broeders opriep Bernardus te volgen: 'Moge het ons in de
komende jaren - als persoon en als kongregatie - gegeven zijn, iets te
ervaren van wat Bernardus mocht ervaren: God is bij ons... God is
liefde, een en al liefde ...'
Het nummer OVER BROEDER BERNARDUS geeft echt een beeld van
onze stichter. Het is ook interessant van opzet: Op de oneven pagina’s
beschrijft Bruno in korte hoofdstukjes belangrijke punten in het leven
van Bernardus; op de even pagina’s plaatst Bruno corresponderende
citaten uit brieven van Bernardus, uit de annalen, enz.
Bruno schreef in 1990 ook ons congregatielied, dat bezingt hoe Rutten
en Hoecken de hoeksteen van onze congregatie zijn.
Vanaf Bruno hebben alle Generale Overstes van de FIC een duidelijke
band met Bernardus.
Ook in de provincies buiten Nederland groeide na 1980 de betekenis
van onze stichters. Al in 1980 was Martinus Tukir Handoko, die in 2006
de veertiende opvolger van Bernardus zou worden, overtuigd van de
zeer grote betekenis van Br. Bernardus Hoecken voor de hele congregatie
en voor elke afzonderlijke broeder. Dit had zijn invloed op de hele
Indonesische provincie.
Bruno werd in 1990 uitgenodigd om in Ghana lezingen te geven rond
onze stichters. Hij schreef daartoe zelfs een apart boekje in het Engels.
Maarten Bouw: 'Ik herinner me nog dat deze voordracht voor allen een
eye-opener was. Hij vertelde over de eerste jaren van de FIC, over de
persoon van beide stichters en over de groei die onze congregatie had
doorgemaakt. Het was indrukwekkend en samenbindend. Zijn optreden
gaf ons in Ghana het gevoel dat we vanuit de ‘roots’ in Maastricht
een hechte gemeenschap van broeders vormden. Wereldwijd vanuit
eenzelfde inspiratie en bron.'
63

Nu in 2010 is het enthousiasme van de buitenlandse broeders voor de
stichters alleen maar toegenomen. Als zij de congregatiewandeling
gaan die er sinds 1990 bestaat, voelen zij zich lopen op heilige grond
en in de Rode Leeuw voelen zij de aanwezigheid van Bernardus. Niet
alleen het gevoel maar ook de kennis omtrent onze stichters neemt
geleidelijk aan toe. Evenals het aantal scholen dat met trots de naam
Louis of Bernardus draagt.
Zo worden onze stichters steeds meer een bindende factor in onze
wereldwijde gemeenschap.
Wilde Bernardus zelf heilig worden?
Waarschijnlijk was hiervoor zijn bescheidenheid te groot. In alles had
hij het idee, dat zijn eigen inzet er nauwelijks toe deed, maar dat het
64

God was die hem als zijn werktuig inzette. Eigenlijk is zo’n overtuiging
juist dat wat we van een heilige verwachten, het idee een doorgeefluik
van de Almachtige te zijn.
Of Jacques Hoecken in het diepst van zijn gedachten zichzelf een heilige
vond, - we zullen het nooit weten. Maar waarschijnlijk is het niet.
Daarvoor was Bernardus zich te zeer bewust van het povere pogen
van de broeders. 'Wat nu het leven der Broeders als religieus betrof,
dat was zeer dun en had niet vele beteekenis, ze waren overlast van
bezigheden, alles nog ongeregeld, echter ze waren van goeden wil en
daarmede scheen. O.L. Heer tevreden te zijn.' Wat we wèl weten, is dat
Bernardus de weg had gekozen van zelfheiliging. De door hem samengestelde
Regel begint met wat voor de eerste algemene overste het
beginsel van het religieuze leven was: 'Het einde dezer vergadering van
de broeders der onbevlekte ontvangenis van Maria is de heiligmaking
harer leden door de oefening der christelijke volmaaktheid volgens het
evangelie en hulp en bijstand te verleenen aan de noodlijdende en
hulpbehoevende ledematen van Jesus Christus door het oefenen van
liefdewerken.' Voor de broeders was zelfheiliging het doel. Zij wilden
worden wat hun Onbevlekte Moeder al vóór haar geboorte was: vrij
van alle zonden. En het werk voor de anderen was op de eerste en
laatste plaats gericht op hun zielenheil, oftewel hun heiligheid.
De Regel was voor Bernardus heilig. Die stippelde de weg naar heiligheid
uit. Die Regel was heilig, dat Hoecken er conflicten voor over had
met Rutten en met zijn medebroeders.
Een van de hoogtepunten in het leven van Jacques Hoecken was de
goedkeuring ervan door de Heilige Stoel.
Bernardus hield van de Regel. Hij stond het - gelukkig voor ons - toe
dat er van tijd tot tijd foto’s van hem genomen werden, maar op de
meeste van die afbeeldingen is het belangrijkste in de ogen van
Bernardus niet hijzelf maar dat wat hij in zijn handen draagt. Op één
foto wijst een medebroeder nog eens ten overvloede naar de Regel in
de handen van Bernardus.
Bernardus was ook geïnteresseerd in heiligen. Dat weten we door zijn
zwak voor relieken. Bij elk nieuw op te richten huis was de congregatieleider
bang om te weinig geschikte broeders te kunnen leveren,
65

66
Br. Dominicus Luijben wijst naar de H. Regel in de handen van Bernardus
tijdens een vergadering van alle oversten in 1869.
maar als troost kon hij bij dat soort gelegenheden
nieuwe relieken aanschaffen om
ze aan het nieuwe huis te geven. Dikwijls
gevat in eenvoudige reliekhouders en altijd
voorzien van certificaten van echtheid.
Wilde Bernardus heilig worden? Ja.
Vond hij zichzelf een heilige? Nee.
En wat vind ik?
Reliekhouder uit het Stadsklooster
Den Haag.
Erin een relikwie van Vincentius à Paulo.

Was Bernardus een heilige?
Hyacinthus verzuchtte: 'Mocht het Gode behagen deze groten christen,
deze voorbeeldigen kloosterling eenmaal tot de eer der altaren te
verheffen! Moge ons gebed God daartoe bewegen!'
Dat gebed zal niet voldoende zijn, want niet alleen God moet daartoe
worden bewogen, maar ook Rome. Om die over te halen tot een officiële
heiligverklaring is er ook heel wat volharding nodig en nog meer
geld. Dat zit er voorlopig niet in bij onze congregatie. Trouwens, bij
meerdere betrokken partijen is de wil tot verheffing tot de eer der altaren
aan het afnemen. Onder Jan Paul II werden er nog meer mensen
heilig verklaard dan in de paar eeuwen daarvoor bij elkaar. Dat heeft
geleid tot een duidelijke inflatie bij het aanbrengen van heiligen. Er
lopen nu nog 1400 processen. Daarvan heeft het merendeel betrekking
op Europese religieuzen (van rijke congregaties en orden). Daar zijn
maar weinig katholieken echt blij mee.
Het ligt dus in de lijn der wachtingen van dit moment dat Louis noch
Jacques ooit op een officieel rooms voetstuk geplaatst worden.
Maar een heilige is meer dan iemand hoog verheven. Een heilige kan
juist iemand zijn die heel dicht bij me staat. Die dichter bij me staat dan
God - die zie ik slechts 'soms even'. Maar een heilige kan ik dikwijls
makkelijker benaderen. Ik kan mezelf in hem of haar herkennen.
Daarom kunnen heiligen middelaar zijn tussen de Eeuwige en ik, mens
die er gisteren nog niet was en er morgen niet meer zal zijn.
Heiligen kunnen ons helpen op onze weg naar heling van onze gebrokenheid.
Anselm Grün noemt in zijn boek 'Vijftig heiligen voor je leven' drie verschillende
wegen waarlangs de heilige ons kan leiden. We maken hier
een korte verkenningstocht op deze wegen en bekijken het artikel dat
Johan Muytjens onlangs schreef voor de 'Berichten van de broeders
van Maastricht' of we daar parallelwegen tegen komen.
De eerste weg is die van de voorspraak. 'We mogen ons tot heiligen
wenden in de hoop dat zij onze zorgen voor God brengen. Daarachter
zit een oermenselijke behoefte en ervaring: zoals wij aan iemand die
ons na staat kunnen vragen om voor ons te bidden, vragen we dat ook
67

aan de heiligen. We voelen ons gedragen door hun solidariteit, hun
sympathie voor ons. Dan zijn we niet alleen voor God.'(Anselm Grün)
Dit is heel duidelijk herkenbaar in het artikel. Johan zegt daar:
Van een generale overste wordt er 'een groot inlevingsvermogen en
tegelijkertijd een duidelijk beleid gevraagd. Er was veel verdriet en ook
de nodige tegenwerking. Ik heb in die jaren en bij die gelegenheden
veel tot broeder Bernardus gebeden - en evenzeer tot onze stichter
Mgr. Rutten. Zij beiden hebben veel initiatieven genomen en hebben
tevens veel teleurstellingen, onmacht en pijn moeten doorstaan. Mij zijn
beide Stichters als voorbeelden en voorsprekers bijzonder dierbaar
geworden.'
De tweede weg is de meditatie. 'De heiligen leren ons hoe we kunnen
leven en hoe we met onze kwetsuren en wonden, ons falen en onze
gebrokenheid kunnen leven, zonder eraan onderdoor te gaan.'
Johan: 'Zijn grote trouw aan de ‘zaak’ waartoe hij zich geroepen wist,
zijn grote en langdurige inzet, zijn kracht om ook tegenwerking en vernedering
te verwerken, zijn trouw aan onze Stichter, zowel in de vele
jaren van hun samenwerking als in de zware jaren van Mgr. Rutten in
Thienen, dat alles sprak me steeds meer aan.'
De derde weg is de pelgrimstocht. 'Veel heiligen worden op bepaalde
plaatsen vereerd. (...) Zo’n plek helpt mij om me vol vertrouwen tot God
te wenden en te hopen op bijstand in mijn noden: ik ben op weg
gegaan. Ik heb afstand genomen van mijn dagelijkse problemen. Op de
vreemde, heilige plaats mag ik hopen dat mijn verscheurde en verwonde
leven heel en genezen wordt.'
Johan spreekt in dit artikel niet uitdrukkelijk over een peigrimstocht,
maar we zien hem op een begeleidende foto met de pelgrimsstok in de
hand op weg naar Compostella; onderweg naar Jacobus zal Johan
ongetwijfeld ook gebeden hebben tot Jacques Hoecken. Johan stelt
belang in heilige plekken; op het eind van zijn stuk zegt hij: 'De viering
van ons jubileum (150-jarig bestaan in 1990) en ook de overbrenging
van de stoffelijke resten van onze Stichter het jaar daarna, waren tijden
van veel werk maar evenzeer van grote genade, ik vermoed voor velen,
en zeker ook voor mij.'
Johan heeft zich veel eerder al sterk gemaakt voor het opnieuw verwerven
van de plaats waar Bernardus en zijn mannenbroeders begon-
68

nen: De Rode Leeuw. Deze heilige plek is zo weer een huis van heil
geworden.
Voor de twaalfde opvolger van Bernardus is hij een 'voorbeeld en
vriend'. Vanuit een diepe verbondenheid maakt Johan van Bernardus
een man
- die hij kan aanroepen in nood,
- die hij kan zien als een voorbeeld,
- die hij kan bezoeken op heilige plekken in Maastricht.
Zo wordt voor broeder Johan broeder Bernardus een heilige.
Mijn antwoord op de vraag
Zo kan Bernardus voor elke broeder die dat wil een heilige worden.
Als ik het aandurf om Bernardus rechtstreeks aan te spreken
Als ik me in mijn eigen situatie afvraag
wat Bernardus gedaan zou hebben...
Als ik op weg ga naar plekken van inspiratie
Dan mag ik er op rekenen dat de man
die zeer geïnteresseerd is in mij
die van mij houdt
die mij wil ondersteunen
die mij een goed toekomst wenst
voor mij zegen en heil zal zijn. Een heilige.
69

70
Bernardus
hier en daar
voor jong en oud

Broeder Bernardus
Avellinus
Als ik over ons kerkhof loop en de namen lees van al die broeders die ik
gekend heb, vraag ik me af, wat is er van hen over, leven ze nog voort?
Van Multatuli staat een gedenkteken op een brug in Amsterdam, ik
'hoor' zijn stem nog, hij leeft voort.
Zo sta ik op het kerkhof aan de Anjoulaan voor het graf van broeder
Bernardus. In mijn herinnering zie ik afbeeldingen van hem, en ook zijn
stem 'hoor' ik. Die stem ligt vast in publicaties die hij heeft achtergelaten.
Bijzonder boeiend voor mij zijn zijn 'Gedragsregelen voor de oversten',
die feitelijk van toepassing zijn op alle broeders. Het boeit mij om te lezen
wat onze eerste broeder belangrijk voor ons vond. Een voorbeeld...
'Een overste moet zich dus ernstig beijveren, om naar het voorbeeld en
het gebod des Heren, zachtmoedig van harte te zijn, dat is zachtmoedig
of zachtaardig van gemoed te worden'.
'De zachtmoedigheid dergenen die gebieden is een goddelijke suiker,
welke alle bitterheid, die men in de uitoefening der gehoorzaamheid ontmoet
wegneemt…'.
Zijn zachtmoedigheid valt mij op omdat hij ook streng en vasthoudend
kon zijn als het ging om het onderhouden van de H. Regel. 'Twee zaken
beveel ik u bijzonder aan: het gebed en het stipt naleven der H. Regelen.'
Deze aandacht voor stiptheid kan in onze westerse oren wat nadrukkelijk
over komen, voor een beginnende gemeenschap waarin gewoonten en
gebruiken ontstaan en worden vastgelegd, lijkt dat een wijs beleid. Het
doet denken aan andere invloedrijke gezagsdragers die streng waren in
het handhaven van hun principes maar zachtmoedig in de uitvoering.
Deze maanden gedenken wij onze eerste broeder. Honderden zijn hem
gevolgd. In het verleden heeft hij misschien niet altijd de aandacht gekregen
die hij verdiende. Door zijn woorden en zijn navolgenswaardig leven
is hij nu als een levende persoon in ons midden een bron van inspiratie.
Een bijzondere zegen. Voor jong en voor oud...
71

Inhoud
3 Van de redactie
5 Over Broeder Bernardus
Bruno v.d. Made
29 We honour both their names
Frans Louis Jacques Marie Wils
34 Navolgers van Br. Bernardus Hoecken
Simon Raap
35 De statiefoto
Jos van Eijden
39 Bernardus was zijn naam
Theo van Schaick
41 Br. Bernardus Hoecken in mijn leven
Jos Baskoro
43 Homilie feest Br. Bernardus
Wim Swüste
47 Homilie 22 oktober 1980
Bruno v.d. Made
53 Was Br. Bernardus een heilige?
Frans Wils
71 Broeder Bernardus
Avellinus
72