Het steen - Stad Antwerpen - Kinderen - Antwerpen.be

Het steen
Een reis door de tijd
Spannende verhalen en tekeningen
Het Steen I 1

2 I Het Steen
Verhalen van vertelster
Marijke Goossens
www.klankenvandeginaika.be
BRONNEN
• Lange Wapper, Tony Beeghs, 1969
• Volksverhalen uit Antwerpen
• Op verhaal komen, sagen uit de provincie Antwerpen, Stefaan Top
• Jan zonder Vrees, De Kinder
• Wikipedia
© Marijk Goossens en Marjan Van Orshoven I 2010
Dit boekje mag niet verveelvoudigd worden, opgeslagen in een geautomatiseerd
gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij
elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier.
VORMGEVING en ILLUSTRATIES
Marjan Van Orshoven I www.marjanvanorshoven.be
1.
De kathedraal en het water
In Antwerpen is er iets bijzonders aan de hand
met de kathedraal. Vroeger werden kerken
gebouwd op hoger gelegen plaatsen. Zo kon
iedereen de kerk van ver zien en het gebouw
gemakkelijk vinden. Maar in Antwerpen staat
de grootste kerk, de kathedraal, in een grote
ondiepe put. Je kan nog altijd zien dat alle
straten rond de kathedraal hoger liggen. Dat
zorgde voor problemen bij het bouwen van de
kathedraal.
Op een dag was er een groot feest in Antwerpen,
de eerste steen van de kathedraal werd
gelegd. Arbeiders zouden starten met het
bouwen van deze grote kerk. Alle Antwerpenaars
verzamelden op het plein, de Handschoenmarkt.
Het was er heel druk, iedereen
was nieuwsgierig. Maar nu duurde het toch
wel lang. Waarom was het feest nog steeds
niet begonnen?
De arbeiders liepen onrustig heen en weer en
de bouwmeester (*) liep te zuchten. Hij wist
niet meer hoe het verder moest. De bouwmeester
riep de pastoors en bisschoppen bij
elkaar en nam ze mee naar de kuil die al gegraven
was. Ze stonden hoofdschuddend te
kijken naar de put. Wat was er aan de hand?
Wel, iedere keer dat de werkmannen hun
schop in de grond staken om te graven, kwam
er water in de put. Hoe dieper ze groeven, hoe
meer water en hoe sneller het stroomde. Ze
kregen het water niet weg. Zo konden ze natuurlijk
niet beginnen bouwen. Dus het feest
ging niet door, iedereen werd weer naar huis
gestuurd.
Kunnen jullie een
geheim bewaren?
Gelukkig was er een slimme metselaar, Mathias.
Hij had een idee om het water tegen te
houden. Hij dacht: “Wat als we eerst koeienhuiden
op de grond leggen? Leer houdt water
tegen, het kan er onmogelijk doorsijpelen.
Hierop kunnen we dan de toren bouwen.” Stilletjes
vertelde hij het plan aan zijn vrouw. Aan
de bouwmeester wilde hij het geheim niet zomaar
verklappen. Nee, in ruil wilde hij goud.
Mathias ging nog even wandelen langs het
water om na te denken over hoe hij zijn geniale
idee zou verkopen aan de bouwmeester.
Maar het zoontje van Mathias had alles gehoord.
Hij was heel fi er op zijn papa en vertelde
trots alles aan de bouwmeester. De jongen
wist niet dat het een geheim was. De bouwmeester
luisterde heel aandachtig en vond
het een fantastisch plan. Hij ging meteen de
ossenhuiden halen en inderdaad het hielp. Er
kwam geen water meer door. Toen Mathias
hoorde dat zijn plan verraden was, was hij razend.
Woedend liep hij naar huis, naar zijn hut
in het Kopstraatje.
Ze zeggen dat hij zijn zoontje heeft vermoord,
zo woest was hij.
Zijn vrouw heeft zich verdronken in de stadsgracht
van de Steenhouwersvest.
Niemand heeft ooit nog iets gehoord van Mathias.
Men fl uistert nog steeds dat hij van de
toren van de kathedraal gesprongen zou zijn.
(*) Een bouwmeester of architect ontwerpt gebouwen, hij tekent de bouwplannen.
Het Steen I 3

4 I Het Steen
©
2.
De kathedraal en de torens
Hoeveel torens heeft de kathedraal? Juist, één.
Wisten jullie dat het er eigenlijk twee moesten zijn?
Toen de arbeiders de tweede toren wilden
bouwen, zagen ze dat de eerste toren begon
weg te zakken.
Waren de ossenhuiden dan toch niet stevig
genoeg? Zelfs nu zou de toren nog bibberig
staan.
Vroeger kon je de toren beklimmen, zoals de
wanhopige Mathias heeft gedaan. Maar wanneer
de mensen voelden dat de toren begon te
bibberen, sprongen ze in paniek naar beneden.
Op de grond tussen de steentjes onderaan de
toren, vind je hier en daar stukjes metaal. Dit
zouden de plaatsen zijn waar de mensen zijn
neergekomen, ook de arme Mathias.
Waarom heeft de
kathedraal maar één toren?
Het Steen I 5

©
6 I Het Steen
3. Lange Wapper en vals spelen
Lange Wapper was een pestkop, een waterduivel.
Hij hing graag rond in de buurt van water en
achtervolgde mensen in de stad. Hij maakte ze
heel bang door ze geweldig te laten schrikken.
Lange Wapper kon zich heel goed vermommen,
hij kon zichzelf zo klein maken als een kind of zo
groot als een reus. Hij kon je altijd verrassen.
Op het Wapperplein kwamen kinderen uit de
buurt samen om spelletjes te spelen na school
of na het eten. Ze amuseerden zich met hoedekeschop,
met de reep (fi etswiel) of deden koppeketrap.
Soms liet Lange Wapper zich krimpen
en speelde hij mee met de kinderen zonder dat
ze het wisten.
Met hoedekeschop moest je iemand zijn hoed
zo ver mogelijk wegtrappen totdat hij zijn hoed
kon inhalen. Wanneer Lange Wapper aan de
beurt was, stampte hij de hoed heel ver weg
over de huizen heen tot op de Korenmarkt. Zo
kon natuurlijk niemand de hoed pakken. De andere
jongens werden boos en wilden vechten
met die jongen die zo rot deed. Maar dan liet
Lange Wapper zien wie hij echt was en liep iedereen
bang weg.
Wanneer Lange Wapper zijn hoed moest neerleggen
om er achteraan te lopen, veranderde hij
die in een zware ijzeren pot. De jongen die er
dan tegen moest trappen, deed zijn voet heel
pijn of zijn houten klompen vlogen in splinters
Kennen jullie
Lange Wapper?
uiteen. Daarna hoorden de kinderen de akelige
schaterlach van Lange Wapper weergalmen in
de stadsgracht. Ze waren alweer beetgenomen.
Als de kinderen met de reep of fi etswiel speelden,
moesten ze om ter eerste de eindstreep
bereiken. Met zijn lange benen liep Lange
Wapper de kinderen voorbij en veranderde hij
weer in een jongen wanneer hij op kop liep. Hij
kwam dan als eerste aan en had gewonnen.
Soms liepen de kinderen totdat diegene die het
langst en het verst kon lopen gewonnen had.
Lange Wapper speelde dan weer vals totdat
de kinderen uitgeput waren en er halfdood bij
neervielen.
Maar met koppeketrap spelen in de maneschijn
kon Lange Wapper niet meedoen. In dit spel
moesten de kinderen achter hun vriendjes aanlopen
en proberen op de schaduw van hun hoofden
te trappen. Maar wisten jullie dat de duivel
geen schaduw heeft? Lange Wapper kon dus
niet meedoen want zo zou hij zichzelf verraden.
Het Steen I 7

8 I Het Steen
©
4.
Lange Wapper en de baby
Meestal hing Lange Wapper rond in de buurt
van het Vleeshuis. Daar liepen altijd wel mensen
rond om bang te maken. Lange Wapper
kende allerlei trucjes om dicht bij vrouwen te
komen. Zoals bij Annemie Hermans, ze maakte
het volgende griezelige verhaal mee.
Op een avond wandelde ze naar huis na het
werk, het was pikkedonker. Plots hoorde ze een
baby huilen. Annemie keek rond maar ze zag
niets. Ze zocht verder. Opeens zag ze op een
bank bij het Vleeshuis een pasgeboren baby’tje
liggen, gewikkeld in een wit dekentje. Annemie
had medelijden met het kindje en nam het in
haar armen. Ze hield het dicht tegen zich aan.
Hoewel de baby haar heerlijke warmte voelde,
bleef het maar huilen en snikken. Omdat Annemie
thuis ook nog een kleine baby had, kon ze
het kindje de borst geven. Dan zou het in slaap
vallen en kon ze het naar het weeshuis brengen.
Naar de schuif, waar kindjes in werden gelegd
wanneer de ouders er niet voor konden zorgen.
En inderdaad, het hielp, de baby werd weer rustig.
Annemie stond op en wandelde verder met
het kleintje. Maar bij elke stap die ze zette, leek
de baby zwaarder en zwaarder te worden. Eerst
dacht Annemie dat ze moe werd, maar toen zag
Kennen jullie
Lange Wapper?
ze de baby groter en groter worden terwijl hij
in haar armen lag. In paniek liet ze de baby los
maar hij viel niet op de grond… Hij was ineens
weg. Zip, verdwenen!
Toen hoorde ze de gemene lach van Lange
Wapper. Ze draaide zich om en Lange Wapper
riep: “Hahaha, ik heb je beetgenomen, bedankt
voor de zoete melk!” Annemie maakte snel een
kruisteken, riep de naam van Maria en een heleboel
andere heiligen en rende zo snel ze kon
naar huis.
Het Steen I 9

10 I Het Steen
©
5.
Adjendodderke en
Anneke Tanneke Toverheks
Er was eens een kabouter, Adjendodderke, die
altijd hele mooie hoge kaartenhuisjes maakte.
Maar Anneke Tanneke Toverheks kwam ze
elke dag omver blazen. Op een keer was hij dit
zo beu dat hij een huisje van steen bouwde.
Adjendodderke had dat gezien bij de drie biggetjes.
Zo zou de heks hem niet meer kunnen
plagen. In het huisje maakte hij een schouw
en een waterpomp.
Opeens werd er op de deur geklopt.
”Wie is daar?”, vroeg het kleine ventje.
”Ik ben het, Anneke Tanneke Toverheks!”
“Wat wil Anneke Tanneke Toverheks hebben?”
”Een kooltje vuur.”
“‘Ik heb geen vuur.”
”Jawel, want ik heb dit schouwke zien roken.”
“Dat was bij de buren, maar niet bij mij.”
”Je liegt, ik heb de rook uit de schouw zien komen!”,
riep ze en ze liep kwaad weg.
De volgende dag stond de heks er weer en
klopte aan.
”Wie is daar?”, vroeg het kleine ventje.
”Anneke Tanneke Toverheks!”
“Wat heb je nu weer nodig, jij boze heks?!”
”Een emmerke water!”
”Ik heb hier geen water, ga maar naar de
beek!”
”Jij hebt wel water, want ik heb daarnet uw
pompke gehoord.”
Hoe de plagende heks
ten onder gaat...
”Dat zal dan wel bij de buren geweest zijn!”
”Adjendodderke, als je nu niet open doet, is
het met je gedaan en kap ik je kopke eraf!”
Adjendodderke haalde de ketting van de deur
en kroop vliegensvlug in de schouw.
Anneke Tanneke Toverheks kwam binnen en
doorsnu elde alles op zoek naar Adjendodderke.
Ineens zag zij twee beentjes bengelen
in de schouw en trok hem eruit.
”Als jij mij niet wil helpen, dan kap ik je kopke
eraf. Leg je hoofdje maar op de tafel!”
De ogen van de heks waren knalrood.
Adjendodderke deed alsof hij het niet begreep
en vroeg: “En hoe moet ik dat dan doen?”
“Wil jij het mij eens voordoen?” Hij herinnerde
zich het sprookje van Hans en Grietje.
”Awel zo,” zei de heks, ”zo leg je je hoofd op
tafel!” En zonder nadenken deed ze het voor.
Zo snel hij kon, pakte Adjendodderke zijn bijltje
en hupakee, hij kapte het kopke van de
heks eraf.
”Voilà”, zei hij, “daar ben ik vanaf!”
En Adjendodderke ging rustig zitten, een
harinkje braden en een pijpje roken.
Het Steen I 11

©
12 I Het Steen
6.
Quinten Matsijs en de vlieg
Er was eens een kunstsmid die kunstwerken
maakte van metaal. Zijn naam was Quinten
Matsijs. Hij is geboren in 1466 en werd 64
jaar. Quinten woonde in het huis waar nu het
restaurant de Rooden Hoed is, naast de kathedraal.
Zijn vrouw was helaas jong gestorven.
Enkele jaren later werd Quinten Matsijs verliefd
op de knappe dochter van de herbergier
(**) van de Pelgrim, van achter de hoek. Maar
herbergier Jan (Heyns) vond Quinten Matsijs
niet goed genoeg voor zijn dochter, hij mocht
niet met haar trouwen. De herbergier vond
kunstsmid geen mooi beroep. “Als je kunstschilder
zou zijn, dat zou pas klasse zijn.”, zei
de herbergier. “Dan zou ik je misschien wel de
hand van m’n dochter geven.” Quinten Matsijs
had de boodschap begrepen en hij leerde
schilderen.
Op een dag moest Quinten langsgaan bij de
herbergier, die zelf ook schilderde. Hij was
iets te vroeg en moest nog wachten in het
atelier van Jan. Toen Quinten rondkeek zag
hij op de schildersezel een nog nat schilderij
staan waarop de duivel met zijn billen bloot
stond afgebeeld. Quinten grinnikte, nam een
En ze leefden nog lang
en gelukkig...
ver orstel en schilderde een levensechte
vlieg op de billen. Toen de herbergier binnenkwam
zag hij de vlieg en klopte ze weg. Maar
dat lukte niet natuurlijk. “Wel verdraaid,
Quinten kan wel schilderen”, dacht hij, en hij
keek verbaasd en vol bewondering naar Quinten
Matsijs. “Allez vooruit, het is goed, je mag
met mijn dochter trouwen!”, riep hij.
En zo is Quinten Matsijs kunstschilder geworden.
De mooie dochter en Quinten trouwden
in 1508 en kregen samen tien kinderen.
(*) Een kunstsmid is een kunstenaar die kunstwerken maakt van metaal.
(**)Een herbergier was baas van een herberg, waar reizigers tegen betaling konden
blijven eten en slapen.
Het Steen I 13

14 I Het Steen
©
7.
Reus Antigoon en Brabo
Er zijn ooit hele grote beenderen gevonden bij
verbouwingen aan het Steen, de Antwerpse
burcht. Voor de mensen was dit het bewijs
dat er ooit een reus gewoond heeft: Reus Antigoon.
Antigoon was een woeste reus die niets liever
deed dan vechten. Met zijn grote handen en
voeten won hij bijna altijd. Zo heeft hij ook
het Steen veroverd. Hij vermorzelde de bewoners,
of hij maakte ze zo bang dat ze wegvluchtten.
Reus Antigoon eiste het kasteel
voor zichzelf op.
Toen begon er een vreselijke tijd voor de
schippers op de Schelde. Reus Antigoon eiste
geld van elke boot die voorbij de burcht voer.
Schippers moesten in Antwerpen altijd al tol
betalen, maar Antigoon wou plots veel meer.
Hij vroeg de helft van elke lading. O wee de
schipper die dit niet wilde geven! Niemand
ontsnapte aan hem, dag en nacht was hij op
post. Ook bij storm of ijskoud weer stond hij
klaar. Weet je wat er gebeurde wanneer een
schipper de helft van zijn vracht niet wou afstaan?
Dan nam Antigoon zijn zwaard, hakte
de rechterhand van de schipper af en wierp
het in de Schelde.
Waar komt de naam
Antwerpen vandaan?
Alle schippers klaagden steen en been. Totdat
Brabo dit te weten kwam. Hij was koning
van Tongeren én een dapper soldaat én familie
van de Romeinse keizer Julius Caesar. Op
een dag trok hij naar Antwerpen om Antigoon
uit te dagen. Brabo was klein maar dapper.
Het gevecht tussen reus Antigoon en Brabo
duurde heel lang. Uiteindelijk stond Brabo
nog recht en lag Antigoon uitgeteld op de
grond. De reus was overwonnen. Brabo deed
wat Antigoon bij de schippers deed, hij hakte
de rechterhand van de reus af en wierp die
met een grote boog in de Schelde. Vandaar de
naam Antwerpen (hand-werpen).
Niemand zag reus Antigoon ooit nog. De
schippers konden weer zonder vrees naar
Antwerpen varen. Brabo kreeg als grote redder
een beloning. Hij kreeg de titel van hertog
van Brabant en een standbeeld in het midden
van de Grote Markt.
Het Steen I 15

16 I Het Steen
©
8.
Erik De Viking
Vanuit het Hoge Noorden voeren de Vikingen
met verschillende schepen naar onze streken.
Ook de schepen van de broers Erik en Harald
kwamen naar Antwerpen. Erik was de jongste
en had een zacht karakter. Maar Harald was
een echte vechtersbaas. Als het hem niet aanstond,
begon hij te vechten.
Toen ze niet zo ver meer van Antwerpen vandaan
waren, riep de oudste broer van op zijn
schip:
“Luister Erik, wie als eerste de stad bereikt,
mag de stad met geweld innemen en zich heer
en meester noemen.”.
In die tijd was het de gewoonte dat wie het
eerst met zijn handen de muren van de omwalling
van de stad kon raken, baas van de
stad werd.
Erik riep terug: “Nee, geen geweld!”
Hij hield niet van het voorstel want vroeger
was hij al in de stad Antwerpen geweest en hij
wist wat voor mensen er woonden. Hij kende
sommige van hen, dus waarom zou hij ze dan
kwaad doen? Wilde hij de mensen van de stad
sparen, dan moest Erik kost wat kost als eerste
aankomen.
Samen zetten de mannen de zeilen van hun
Of geloof je eerder
dit verhaal?
schip bij en vlogen ze over het water van de
Schelde. Het werd een nek-aan-nekrace, maar
Erik lag met zijn schip aan de buitenste kant,
de kant van Linkeroever. Hij zou er nooit geraken.
In gedachten zag hij al hoe de huizen
van die arme mensen werden platgebrand.
Koortsachtig zocht hij naar een oplossing terwijl
hij zag hoe Harald het schip draaide in de
richting van de Burcht. Harald juichte al en
keek a eurend naar zijn jongere broer Erik.
Maar wat gebeurde er toen…? Plots gilden de
stoere zeevaarders, want in de lucht vloog
een hand!
Harald zag hoe zijn broer Erik zijn linkerhand
a akte en over zijn schip gooide in de richting
van het Steen. Het was dan toch Eriks
hand die als eerste de muren van het Steen
aanraakte.
Zo kwam het dat Antwerpen gespaard bleef
van wreed Vikinggeweld. Erik kreeg goede
zorgen van de dochter van de heer van Antwerpen
die op het Steen woonde. Al snel werd
hij verliefd op de stad en op het meisje. Erik
is gebleven.
Het Steen I 17

18 I Het Steen
©
9.
Jan zonder Vrees
Jan zonder Vrees werd geboren in 1410 in het
Krabbenstraatje. Zijn oma, Moeder Neeltje,
heeft hem grootgebracht. Jan noemde haar
“Grootje”. Ze was een visverkoopster. Als jongen
bleek hij ijzersterk te zijn. En hij had een
gouden hart, hij was een goed en eerlijk man.
Jan zonder Vrees verdedigde de zwakkeren. Hij
kon niet tegen onrechtvaardigheid, het maakte
hem kwaad. Velen bewonderden hem en
noemden hem ook “Sterke Jan” of “Jan Onversaagd”.
Jan was namelijk van niemand bang,
hij was heel dapper. De enige die hem onder
controle kon houden was Moeder Neeltje. Jan
weigerde een beroep te leren omdat hij vrij
wilde zijn. Maar af en toe hielp hij de schippers
met het in- en uitladen van hun schepen.
Alles verliep goed en wel. Behalve met Thijs,
de neef van Jan. Het was altijd ruzie tussen
die twee. Thijs werkte als knecht bij een grafdelver.
Hij maakte graven en deed ze ook
weer dicht na een begrafenis. Thijs was van
kleins af aan al jaloers op de kracht van Jan.
Op een dag besloot hij om Jan heel erg bang
te maken. Thijs sprak af met Jan op het kerkhof
en verkleedde zich als spook. Maar Jan liet
zich niet zomaar afschrikken: “Wat is je naam
spook? Wat kom je hier doen?” Maar het
spook riep alleen: “Boehoehoe!” Jan besloot
om het spook een lesje te leren en smeet het
tegen de muur. Hij begreep niet dat het spook
bleef liggen want spoken kunnen toch overal
doorheen? Wanneer hij het laken wegtrok,
verschoot Jan heel hard. Thijs was dood. Jan
was er helemaal ondersteboven van en rende
naar zijn Grootje.
Kunnen spoken
doodgaan?
Bella, de moeder van Thijs was woest en ontroostbaar
en liet Jan arresteren voor moord.
Hoe hard Jan ook probeerde uit te leggen dat
Thijs hem had uitgedaagd en dat spoken niet
kunnen doodgaan. Toch werd hij gearresteerd
en door de wachters naar de gevangenis, het
Steen, gebracht. Plots sprong er iemand uit de
roepende mensenmassa en gooide een steen
in Jan zijn nek. Nu had Jan er genoeg van! Hij
rukte zich los en keilde de dader de Schelde in.
Zelf sprong hij er ook in en zwom snel naar de
overkant, naar Linkeroever. Hij zwaaide naar
Grootje en riep: “Alles komt goed, Grootje! Ik
wil je alleen nog meer ellende besparen!”
Tijdens zijn tocht door Oost-Vlaanderen kwam
hij op voor alles wat onrechtvaardig was en
hielp hij alle mensen die werden uitgebuit. Hij
was heel vriendelijk en behulpzaam en was
geliefd bij iedereen. Jan zonder Vrees was ondertussen
ridder geworden.
Jaren later keerde Jan zonder Vrees terug naar
Antwerpen. De schout van Antwerpen, een
soort van burgemeester, kon hem niets meer
maken want Jan was nu ridder. Grootje leefde
nog en was dolgelukkig natuurlijk!
Waar Jan zonder Vrees ooit woonde is nu een
café waar je al zijn avonturen nog eens kan
horen.
Het Steen I 19

Wil je nog meer weten over het Steen?
Neem dan een kijkje op de website www.antwerpen.be/kinderen
en klik door naar Het Steen.
V.U.: Maarten Caesstecker, Grote Markt 1, 2000 Antwerpen D/2010/0306/256
www.antwerpen.be/kinderen
03 338 65 69