Opportuun mei 2007 - Huiselijk Geweld

05
openbaar ministerie jaargang 13 nummer 5 MEI 2007
Thema:
huiselijk geweld
Parket en Balie in Amsterdam verstevigen relatie
NFI zet in op wegwerken achterstanden

Hoek van Jan
Doorrijden
Dodenherdenking in een Drents dorp. Een
stoet van zo’n zeventig mensen heeft zich
net in beweging gezet over de Brink. De
politie had de aanwijzing gegeven om over
de hele breedte van de straat te lopen: ‘dan
kunnen er geen auto’s langsrijden en dat is
veiliger’. Voor aan de stoet fietst de plaatselijke
veldwachter. Hij dirigeert tegemoetkomend
verkeer de zijstraten in. Het is een
waardige tocht. Tot er een blauw vrachtwagentje
opdoemt.
De bestuurder heeft blijkbaar haast. Hij
moet en zal de stoet inhalen. Daar is geen
ruimte voor, maar als hij een beetje door
de berm rijdt... Als de veldwachter de man
in het vizier krijgt, is die stomverbaasd. Hij
houdt de bestuurder staande. Die krijgt de
‘waar-ben-je-mee-bezig-en-scheer-je weg’
preek. Op het moment dat het vrachtautotje
zich echter weer in beweging zet, maken
zich uit de stoet twee mensen los.
Wat blijkt: de man heeft iemand in de stoet
aangereden. De lokale wethouder nog wel.
Getuigen hadden de klap gehoord en de
spiegel van het vrachtwagentje was ervan
naar binnen geklapt. Het was de wethouder
zwart voor de ogen geworden. Van de pijn.
De vrachtauto tegenhouden lukte niet meer.
Zijn kenteken noteren nog wel. Dus mocht
de bestuurder zijn verhaal komen doen bij
de politie.
Maar hij vond het niet nodig daarvoor naar
het bureau te komen. Daarop toog de vast-
houdende veldwachter naar verdachte’s
woning. De echtgenote deed open, maar al
snel verscheen de man zelf in de deuropening.
‘Ik heb niks te zeggen.’ Dat had hij te
zeggen. En tegen zijn vrouw nog: ‘Bek dicht
en deur dicht!’ Ze gehoorzaamde. De politieman
kon onverrichterzake bureauwaarts.
‘Verdachte wenste geen verklaring af te leggen,’
noteerde hij in het proces-verbaal.
Op de zitting bij de politierechter wilde
de man wel verklaren. Tenminste: hij had
het opgeschreven. Want hij praatte nogal
binnensmonds. En Drents. De rechter probeerde
nog te zeggen dat hij dat allemaal
wel verstond, maar had het “verweer” al in
zijn handen. Volgens dat verweer was er een
opstootje geweest. Geen stoet. Verdachte
wist ook niet dat het 4 mei was. Had niemand
aangereden, of dat in elk geval niet
gemerkt. Bovendien was hij niet doorgereden.
Het baatte hem niets. Werkstraf kreeg hij.
En een voorwaardelijke rijontzegging.
‘Ongehoord’, noemde ik zijn gedrag. En
‘respectloos’. De man ging meteen in hoger
beroep. De bode berichtte de rechter en
mij even later dat de man niet blij was met
ons. ‘Als ik die officier veur de auto krieg...’,
had hij gedreigd. ‘Ach,’ reageerde de rechter
gelaten, ‘als hij daarna maar niet doorrijdt.’
Jan Hoekman
OPPORTUUN
tijdschrift voor het
openbaar ministerie
JAARGANG 13
NUMMER 5
MEI 2007
Opportuun is het tijdschrift van en voor
het Openbaar Ministerie. Het blad wordt
gratis verstrekt aan de medewerkers van
het OM en andere geïnteresseerden. Het
blad verschijnt tien keer per jaar.
De redactie is verantwoordelijk voor de
inhoud van het blad. Aan de in Opportuun
verstrekte informatie kunnen geen rechten
worden ontleend. Overname van artikelen
met bronvermelding is toegestaan.
Suggesties, opmerkingen, artikelen:
Bel of mail de eindredacteur.
Eindredactie:
Pieter Vermaas, 070 – 3399840 of
p.vermaas@om.nl.
Redactieadres:
Afdeling Communicatie, Parket-Generaal,
kamer 423, Prins Clauslaan 16, Postbus
20305, 2500 EH Den Haag.
Telefoon: 070 – 3399840.
Abonnementenadministratie:
070 - 3399823. Wijzigingen? Stuur de
adreswikkel met de aangebrachte
wijzigingen naar het redactieadres, of
mail de wijzigingen, onder vermelding van
het nummer op de adreswikkel,
naar opportuun@om.nl.
Redactieraad:
Ryan Lievaart, Heleen Rutgers, Hans
Wesselink, Marcel Wolters, Elke Kool,
Thea van der Geest, Dick Zuilhof, Manon
Nooteboom.
Vaste medewerkers:
Linda Bregman, Thea van der Geest, Jan
Hoekman, Anne Hoeksema, Josine ten
Kate, Martin Mak, Koos Spee.
Aan dit nummer werkten verder mee:
Miranda van Ark, Bertine van Bavel, Ryan
Lievaart, Martine Pilaar, Juriaan Simonis,
Gerard Strijards, Tanja de Vette.
Foto omslag:
Richard Hilgeman
Ontwerp:
Fabrique BV, Delft
Druk:
Zijlstra Drukwerk, Rijswijk
Oplage:
7.200

OPPORTUUN Nummer 5 – 2007 Inhoud 3
Huiselijk geweld
Mei 2007 Rubrieken
Alles afwegende 6
Letterlijk achter de voordeur kwam Ine om
het leven. ‘Je moeder is van de trap gevallen,’
vertelde Ine’s man Ton tegen zijn dochter.
Officier Tom Hendrik draaide de zaak.
Zes vragen aan... 10
...Klaas Vegt, soms boef en soms zwarte piet
op parket Alkmaar.
Gerda Dijksman 12
Commissaris Gerda Dijksman pleit voor
meer inzicht en snelle actie bij de aanpak
van huiselijk geweld. Interview met de landelijk
politieprojectleider “Huiselijk geweld
en de politietaak”. ‘Heb lef. Durf je nek uit
te steken, want je kunt in een gezin het verschil
maken.’
Daderhulpverlening 14
‘Voor ons is het het belangrijkste dat het
geweld stopt, het is mooi meegenomen
als mensen er ook gelukkiger van worden.’
Klare taal van de forensisch psychologen
van “De Waag”, dat daderhulpverlening
biedt voor plegers van huiselijk geweld.
Huisverbod Groningen 16
In Groningen is een proef gestart met een
huisverbod voor geweldplegers in het gezin.
‘Niet het slachtoffer maar de pleger moet
het huis uit.’
Relatie OM - Balie 18
De verhoudingen tussen het OM en de
advocatuur blijken lang niet zo slecht als
soms wordt gesuggereerd. Hoofdofficier
Leo de Wit en deken Hans van Veggel blikken
terug op een werkdiner tussen officieren
en advocaten waarin dilemma’s werden
besproken.
Wachttijden bij NFI 20
Het NFI is ongelukkig met de achterstanden
bij het DNA Maatwerkonderzoeken. NFI’ers
leggen uit waarom zij denken de wachttijden
binnenkort te kunnen wegwerken.
De Hoek van Jan 2
KortOM 4
WaarOM? 8
De OM-afdoening
OMhoog, OMlaag 9
Huiselijke cijfers
Omgeslagen 17
Personalia 22
Recensie 23
‘Lijkschouw voor leken’
Uitgelicht 24
‘De Spoorwegzaak’
Verkeer 25
Internationaal 26
Column 27
‘Ontpriesterlijken’
AchterOM 28

KortOM
Geweldscriminaliteit uitzondering op dalende trend
Hoewel er sprake is van een algemene
dalende tendens van de criminaliteit, is
de geweldscriminaliteit in 2006 gestegen.
Dat blijkt uit het “Jaarbericht 2006”
dat het OM 19 april presenteerde.
De belangrijkste OM-cijfers van 2006
laten geen grote trendbreuken met 2005
zien. Het aantal ingestroomde rechtbankzaken
is licht gestegen naar 265.500.
De meest interessante trend daarbij is
de afname van het aantal onvoorwaardelijke
vrijheidsstraffen, van 38.500 in
2005 naar 34.300 in 2006. Verklaringen
hiervoor kunnen worden gezocht in een
aantal factoren, allereerst in de algemene
dalende tendens van de criminaliteit. Die
neerwaartse tendens doet zich met name
voor bij de vermogenscriminaliteit zoals
woninginbraken, diefstallen en overvallen.
Daarnaast spelen ook de verscherpte
aanpak van veelplegers en de afname
van het aantal drugskoeriers op Schiphol
door verscherpte en gerichte controles
een rol bij de afname van het aantal onvoorwaardelijke
vrijheidsstraffen.
De geweldscriminaliteit lijkt een uitzondering
te vormen op deze dalende trend
van de criminaliteit: daar is een stijging van
44.800 in 2003 naar 54.700 in 2006 te zien bij
het aantal ingestroomde rechtbankzaken.
Uit onderzoek blijkt dat die stijging niet
zonder meer is terug te voeren op het vaker
voorkomen van geweld in de samenleving.
De samenleving hanteert tegenwoordig
lagere tolerantiegrenzen voor bijvoorbeeld
huiselijk geweld en eergerelateerd geweld
dan voorheen. Een grotere mate van herkenning
en erkenning heeft geleid tot een
betere registratie door politie en OM.
De jeugdcriminaliteit lijkt zich, na jarenlange
stijgingen, enigszins te stabiliseren. In
2006 zijn ongeveer 35.500 jeugdzaken ingestroomd,
400 meer dan in 2005. Gerichte
aandacht voor de ‘harde kern’ van criminele
jongeren, maatwerk, de aanpak van
schoolverzuim, strikter toezicht, meer en
structurele vormen van samenwerking met
Aanpak huiselijk geweld verbeterd
De aanpak van huiselijk geweld heeft
sinds 2003 een sterke ontwikkeling
doorgemaakt. Dat is de algemene conclusie
van een onderzoek dat Advies- en
Onderzoeksgroep Beke in opdracht van
het ministerie van Justitie heeft verricht.
Van alle instanties die zich met de aanpak
bezig houden, werkt het OM het meest
vanuit een landelijke aansturing, zo blijkt
uit het onderzoek. De Aanwijzing Huiselijk
Geweld uit 2003 biedt duidelijke richtlijnen.
Toch bestaan er tussen de arrondissementsparketten
verschillen in afdoening. Het OM
werkt nauwelijks met een specifieke aanpak
voor doelgroepen, zoals kinderen, ouderen
en allochtonen; het OM kijkt primair naar
de zaak zelf. Samenwerking tussen de parketten
komt bij de aanpak niet voor, constateren
de onderzoekers. ‘Wel weten het
OM en de reclassering elkaar steeds beter
te vinden bijvoorbeeld als het gaat om het
aanbieden van vroeghulp aan daders. Ook
de registratie van huiselijk geweldszaken bij
het OM verloopt steeds beter.’
Gemeenten pakken meer en meer hun
regierol op bij huiselijk geweld. In zogenaamde
centrumgemeenten is de uitvoering
van beleid voor een belangrijk deel
weggezet bij de Advies- en Steunpunten
Huiselijk Geweld (ASHG’s)
De ontwikkelingen bij de politie noemen
de onderzoekers “aanzienlijk”. In bijna alle
politieregio’s wordt met een landelijk protocol
gewerkt en via regionale coördinatoren
wordt aan kwaliteitscontrole gedaan.
In de strafrechtelijke keten loopt de samenwerking
tussen politie, OM, reclassering
en daderhulpverlening naar behoren. De
samenwerking tussen strafrechtelijke en
hulpverleningspartners verloopt wisselend,
en hangt af van de motivatie van partners.
De samenwerking tussen ketenpartners, zo
concluderen de onderzoekers, zou gebaat
zijn bij één onderling registratiesysteem,
met voor iedere organisatie geclassificeerd
inzicht in huiselijk geweldszaken.
ketenpartners en intensievere begeleiding
bij jeugdige veelplegers hebben daar
mogelijk aan bijgedragen.
Bij het maken van het jaarbericht is dit
jaar voor een andere opzet gekozen. Aan
de hand van de kerntaken van het OM
(opsporing, vervolging en executie) worden
de meest in het oog springende veranderingen
en ontwikkelingen op die
gebieden beschreven. Daarnaast komen
landelijke beleidsontwikkelingen en prioriteiten
aan de orde zoals bijvoorbeeld
het Versterkingsprogramma, slachtofferzorg,
samenwerking met andere (keten)partners,
jeugdcriminaliteit, fraude en
georganiseerde misdaad. Om een koppeling
te maken tussen beleid en praktijk
komen medewerkers van het OM en
externen aan het woord in paginagrote
interviews.
Ontwikkeling
nieuwe
huisstijl OM
Begin dit jaar is de projectgroep Nieuwe
Huisstijl van start gegaan. De ontwikkeling
van een nieuwe huisstijl moet bijdragen aan
een eenduidig en herkenbaar beeld van het
Openbaar Ministerie in de samenleving. Na
een grondige selectieprocedure heeft het
College ingestemd met de keuze voor het
ontwerpbureau dat de complete huisstijl
voor het OM gaat ontwikkelen.
In het volgende nummer van Opportuun
meer informatie over het huisstijlproject en
het bureau dat deze huisstijl gaat ontwerpen.

OPPORTUUN Nummer 5 – 2007 KortOM 5
Rotterdam proeftuin Landelijk
Beslaghuis
In de regio Rotterdam-Rijnmond start
deze maand de pilot Landelijk Beslaghuis
(LBH).
Het LBH zorgt ervoor dat de inbeslagname
van goederen in de toekomst efficiënter verloopt.
Belangrijk voor het LBH is een goed
werkende ICT-voorziening: het Landelijk
Beslagregister. Deze voorziening zorgt voor
het berichtenverkeer tussen de ketenpartners
Domeinen, Politie en OM.
Verder staat het nieuwe PV-KVI (Proces-
Verbaal / Kennisgeving van Inbeslagname)
tijdens de pilot centraal. Het PV-KVI bevat
een beschrijving van de omstandigheden
waaronder een goed in beslag is genomen.
Op basis van deze beschrijving kan het OM
een beslissing nemen.
Intussen maken de andere parketten zich
op voor landelijke invoering. Onder andere
door ervoor te zorgen dat de achterstallige
goederenvoorraden weggewerkt zijn.
Als de pilot goed verloopt, wordt na de
zomer het LBH landelijk ingevoerd.
Meer informatie over het LBH is te vinden
op OMtranet, via Organisatie > Projecten/
Commissies > LBH
Landelijk nummer tegen half miljoen
“huiselijke” incidenten
Wie met huiselijk geweld in aanraking
komt, kan bellen naar het landelijk telefoonnummer
voor advies en hulp:
0900 - 126 26 26.
Jaarlijks doen zich naar schatting vijfhonderdduizend
huiselijk geweldsincidenten
plaats, terwijl maar tien procent daarvan bij
de politie bekend is. Omdat veel slachtoffers
niets van zich laten horen, “draait” nu
de landelijke campagne ‘Nu is het genoeg.
Help jezelf. Help de ander’, waarin het nummer
0900 - 126 26 26 bekendheid wordt
gegeven.
‘Iedereen die met huiselijk geweld in aanraking
komt en die hulp of advies wil, kan
dat bellen,’ zei minister van Justitie Hirsch
Ballin bij de start van de campagne. ‘Hulp
van buiten is vaak de enige manier om dat
geweld te stoppen.’
Operatie Clean
Desk
Verdwaalde faxen, niet-afgesloten computers,
onopgeruimde werkplekken. In
“operatie Clean Desk” ging sectie Kantoor/
Verkeer van parket Rotterdam ze te lijf.
De Rotterdamse sectie Kanton/ Verkeer
kreeg in een aantal workshops de clean desk
beginselen gedoceerd van Kees Takken,
informatiebeveiligingsfunctionaris van de
parketten Rotterdam en Dordrecht. Tijdens
de workshops lag de nadruk op bewustwording
van informatiebeveiliging. Er kwamen
onderwerpen aan bod zoals opgeruimde
bureaus, wegleggen van vertrouwelijke
informatie bij pauze of afwezigheid, feedback
geven aan collega’s, timemanagement,
legen van papierbakken, emailgedrag,
opruimen en uitdelen van faxen en printjes.
‘Eigenlijk is het allemaal heel logisch,’
merkte een workshop-deelnemer op. Maar
in de praktijk tref je op een parket regelmatig
verdwaalde faxen, printjes, niet-afgesloten
computers, onopgeruimde werkplekken
en dossiers die er niet moeten liggen, aan.
Blijkbaar is het toch niet zo vanzelfsprekend.
Een veel gehoorde vraag was ‘Ben ik ook
verantwoordelijk voor de papierwinkel van
mijn collega?’ Het antwoord luidde steeds:
‘Ja, we zijn gezamenlijk verantwoordelijk
voor het waarborgen van de veiligheid van
vertrouwelijke informatie. Dus als je collega
vergeet zijn of haar spullen op te ruimen,
dan is het een kleine moeite om dat even te
doen voordat je de deur uitgaat.’
‘In eerste instantie hadden we niet zo’n
goed beeld van wat we moesten verwachten,’
vertelde sectiechef Sandro Lefevre.
‘Maar bij het zien van de voorbeelden en
foto’s van onze afdeling zijn we toch wel
geschrokken van de risico’s die we lopen. Nu
gaat het voor ons pas echt beginnen. Het is
de kunst om het zo te houden als het nu is.
We hebben veel geleerd en durven elkaar er
ook op aan te spreken, al is het maar in de
vorm van een geintje.’
Tekst: Bertine van Bavel

6
Geweld achter de voordeur
‘Je moeder is vannacht van de trap gevallen’
In het huis waar ze met haar broer liefdevol is opgevoed door
haar ouders vindt de Bredase haar moeder dood onder aan de
trap. ‘Wat heb je nu weer gedaan?’, vraagt ze haar vader Ton S. ‘Je
moeder is vannacht van de trap gevallen,’ antwoordt hij. Een TGO
wordt opgestart onder leiding van Tom Hendriks, officier te Breda.
Het OM levert - volgens de aanwijzing - een
bijdrage aan het acuut stoppen van huiselijk
geweld, het voorkomen van recidive, het
herstellen van de geschonden norm en het
vergroten van de aangiftebereidheid van
het slachtoffer. Maar hiervoor was het ruimschoots
te laat...
Het geweld had zich letterlijk achter de
voordeur afgespeeld. ‘Het moest een keer
verkeerd gaan,’ zou de schoonzoon van het
slachtoffer na het drama verklaren. ‘Het
ging al langer niet goed.’
En op 12 maart 2006 loopt het inderdaad
niet goed af. De 58-jarige vrouw wordt
zondagochtend door haar dochter en
schoonzoon en direct daarna door de
Bredase politie onderaan de trap van haar
woning aangetroffen. Ze is ontkleed en leeft
niet meer. Haar man zit in de huiskamer
zwijgzaam aan zijn koffie. Ook in zijn latere
verklaringen zou hij geen openheid geven
over wat er zich heeft afgespeeld. Toen hij
haar - naar eigen zeggen - zaterdagavond
van het trapliftstoeltje op een meter hoogte
af zag vallen en ze niet meer reageerde,
gooide hij een emmer koud water over
haar heen. Door de kou zou ze wel wakker
worden, redeneerde hij en ging naar bed.
Ze werd echter niet meer wakker. Haar arm
was compleet gebroken evenals drie ribben.
Ze kwam door verbloeding om het leven. ‘s
Ochtends, toen ze al uren dood was, kreeg
ze een deken van haar man over zich heen.
‘Een hard gelag na 37 jaar huwelijk,’ constateert
officier Tom Hendriks. ‘Hij heeft
een paar keer op het punt gestaan om te
vertellen wat er echt gebeurd was, maar
bedacht zich telkens. We hadden voldoende
aanwijzingen voor doodslag maar voor het
sluitend bewijs hadden we toch echt zijn
verhaal nodig. Ik heb ook altijd gehoopt dat
hij dat verhaal zou doen omdat ik zag dat hij
daarmee worstelde. Het werd uiteindelijk,
kortweg gezegd, het niet tijdig inroepen
van medische hulp als gevolg waarvan het
slachtoffer om het leven is gekomen. Je kunt
je afvragen wat erger is. Dat je vader in een
emotie je moeder een duw geeft, of dat hij
haar in hulpeloze toestand laat doodbloeden
op de koude vloer. De kinderen zullen
nooit weten wát ze hun vader al dan niet
moeten vergeven.’
Ze stonden al jaren niet meer “midden in het
leven”. Ton S. leed aan een lichte depressie,
Ine S. tobde met een slechte heup en was
nauwelijks meer in staat om voor zichzelf te
zorgen. Waar menig medegepensioneerde nog
zo actief mogelijk in het leven staat, was de
levenslust bij het Bredase stel zo goed als verdwenen.
Door de beperktheid van hun bestaan
werd zelfs het avondeten een machtstrijd.
Toen ze al uren dood was, kreeg ze een
deken van haar man over zich heen
Praten werd schreeuwen. Dat konden de buren
beamen. Huiselijk geweld, was dat hen opgevallen?
De buurman kon het niet treffender
zeggen: ‘Daar hoor je je niet mee te bemoeien!’
En hij had hem haar ook nooit écht zien slaan,
vertelde hij er haastig achteraan. Een blauw
oog bij mevrouw, ja dat wel. Door zijn verbale
geweldsuitbarstingen meden de buren hem.
Buren die toch al zeker dik dertig jaar naast
elkaar woonden. Meneer S. kon behoorlijk te
keer gaan. Volgens een van de buren kreeg hij
drie à vier keer in de week een uitbarsting. Over
de fatale avond verklaart de buurman: ‘Ik heb
hem vele malen gvd horen zeggen, dat was
zeker twintig keer in vijf minuten.’ Maar het

Officier Tom Hendriks: ‘De kinderen zullen nooit weten wat ze hun vader al dan niet moeten vergeven.’
Foto’s: Kees Bennema
was al met al een sluimerend proces geweest.
Dan weer kwamen de blauwe plekken door
een val in het zwembad. Dan weer werd de
buurman verteld dat broze botten nu eenmaal
een familiekwaal waren. Toen verdachte nog
werkte, had zijn vrouw altijd het huishouden
gerund. Kinderen grootgebracht. Door psychische
problemen stopte hij met werken. Het
dagritme verdween en de fles kwam steeds
vroeger op tafel. Deze vicieuze cirkel werd
plotsklaps doorbroken door de fatale val.
Het was de avond van de Idols-finale in
2006. Raffaëla versloeg Floortje. Het populaire
RLT4-programma hadden Ton en
Ine samen op de bank bekeken. Alles wat
daarna gebeurde tot het aantreffen van het
lichaam is in het onderzoek gereconstrueerd.
De wisselende en beperkte verklaringen
van verdachte Ton leidden tot meerdere
scenario’s. ‘Er was eerder in het weekend
geweld gepleegd. De doodsoorzaak bleek
verbloeding door een botbreuk. Het was een
juridische puzzel,’ vat Tom Hendriks samen.
‘De doodslag en het omissiedelict - het
niet-handelen waar handelen geboden was -
werd samengevat in de tenlastelegging. Toch
waren het eerdere geweld in de relatie, de
sectieresultaten, de getuigenverklaring van
de buurman, het bloed in de slaapkamer niet
genoeg voor de veroordeling voor doodslag.
Alles Afwegende 7
Wat haar val heeft veroorzaakt, is niet te achterhalen
zolang haar echtgenoot zwijgt.’
‘Ik heb er zo mijn eigen mening over wat er
is gebeurd, maar het gaat om de bewijzen.’
De zaaksofficier kan leven met het vonnis
en de straf van drie jaar. Vier jaar was de
eis, na een uitgebreid strafmaatoverleg. De
schouw heeft op de officier nog de meeste
indruk gemaakt in deze zaak. Het frêle
lichaam van de invalide vrouw leek haast
doorschijnend, de blauwe plekken verspreid
over haar hele lichaam toonden de
harde en naakte waarheid: zij kón het letsel
niet hebben opgelopen door een val van de
trap van een meter hoog. Ook uit het NFIrapport
bleek dat de hoeveelheid blauwe
plekken nooit door een val van een meter
konden zijn veroorzaakt, zoals de verdachte
had beweerd.
Wat als...? Er wáren signalen van huiselijk
geweld, er wás meerdere keren zichtbaar
letsel gezien. Maar was geen enkele melding
van het geweld, geen aangifte, en geen
betrokkenheid van een zorginstantie in het
gezin. Eén van de zussen van het slachtoffer
vertrouwde de officier tijdens het slachtoffergesprek
toe dat hun zwager er zo’n 25 jaar
over had gedaan om haar te vermoorden.
Tom Hendriks: ‘We hebben daar als OM
geen antwoord op. Wij zijn er pas als het al
te laat is.’
Tekst: Martine Pilaar

8
WaarOM?
De rubriek WaarOM is verbreed. Ging de
rubriek tot nu toe vooral over bijzondere opsporingsbevoegdheden,
vanaf heden worden ook
op andere terreinen vragen beantwoord.
In dit nummer: de Wet OM-afdoening
Vraag 1: Welke sancties kan het OM na inwerkingtreding van de
Wet OM-afdoening opleggen?
Antwoord: Art. 257a Sv bepaalt dat het OM bij strafbeschikking de
volgende sancties op kan leggen:
• Taakstraffen tot maximaal 180 uur, bij minderjarigen tot maximaal 60 uur (ten
opzichte van de huidige situatie bij transacties van respectievelijk 120 en 40 uur)
• Geldboete (wettelijke maxima zijn gelijk aan die van de transactie)
• Onttrekking aan het verkeer
• Schadevergoedingsmaatregel slachtoffer
• Ontzegging van de bevoegdheid tot het besturen van motorrijtuigen
(OBM): maximaal 6 maanden
• Aanwijzingen: afstand van voorwerpen, uitlevering van voorwerpen,
ontneming, storting in het Schadefonds Geweldsmisdrijven of een instelling die
zich ten doel stelt belangen van slachtoffers van strafbare feiten te behartigen en
gedragsaanwijzingen als reclasseringstoezicht, stadion- en contactverboden.
• Voor minderjarigen kan op basis van art. 77 lid 1 Sr nieuw de aanwijzing worden
gegeven dat de verdachte zich zal richten naar de aanwijzingen van een stichting
als bedoeld in artikel 1, onder f, van de Wet op de jeugdzorg (een stichting die
een bureau jeugdzorg in stand houdt), voor ten hoogste zes maanden.
In de eerste twee fases van inwerkingtreding van de Wet OM-afdoening
– oktober 2007 (art. 30 WAM en art. 8 WvW) en april 2008 (feitgecodeerde
overtredingen uit de Tekstenbundel voor misdrijven,
overtredingen en Muldergedragingen) - zullen slechts geldboetes en
OBM’s kunnen worden opgelegd. Vanaf oktober 2008 kunnen ook de
overige sancties worden opgelegd.
Vraag 2: Mogen bij strafbeschikking ook voorwaardelijke sancties
worden opgelegd?
Antwoord: De Wet OM-afdoening regelt niet dat het OM de bevoegdheid
krijgt sancties voorwaardelijk op te leggen. In art. 14a, derde lid,
WaarOM
WvSr staat: ‘De rechter kan voorts bepalen dat opgelegde bijkomende
straffen geheel of gedeeltelijk niet zullen worden tenuitvoergelegd.’
Met de invoering van de Wet OM-afdoening wordt dit artikellid
niet dusdanig aangepast dat dit ook voor afdoening door de officier
van justitie gaat gelden.
Vraag 3: Art. 257a Sv bepaalt dat de officier van justitie, indien
hij vaststelt dat een overtreding danwel een misdrijf met een maximale
strafbedreiging van zes jaar is begaan, een strafbeschikking
mag uitvaardigen. Kan die bevoegdheid worden gemandateerd?
Antwoord: Ja, die bevoegdheid kan worden gemandateerd op basis
van art. 126 RO. Het College van procureurs-generaal heeft besloten
dat ook administratief juridisch medewerkers zaken kunnen beoordelen,
mits zij een geborgde ondersteuning van parketsecretarissen
en officieren krijgen.
In art. 257c lid 1 Sv is bepaald dat een strafbeschikking inhoudende
een taakstraf, gedragsaanwijzing of een OBM slechts mag worden
uitgevaardigd indien de verdachte is gehoord en zich daarbij bereid
heeft verklaard aan de sanctie te voldoen. Door het College is bepaald
dat het horen kan geschieden door een parketsecretaris, behalve bij:
• Taakstraffen van 121 tot en met 180 uur;
• OBM;
• Gedragsaanwijzingen.
In die gevallen kan het horen niet worden gemandateerd en dient dit
door de officier van justitie te geschieden.
Daarnaast is in art. 257c lid 2 Sv een hoorplicht opgenomen voor strafbeschikkingen
inhoudende een boete en/of een schadevergoedingsmaatregel
die afzonderlijk of samen meer dan 2000 euro belopen (voor
rechtspersonen geldt dit op basis van art. 36 lid 2 WED bij meer dan
10.000 euro). Het College heeft bepaald dat de hoorplicht voor natuurlijke
personen dient te gelden voor alle financiële sancties boven 2000
euro. Het horen kan in die gevallen wel worden gemandateerd.
Voor meer informatie over de projectgroep OM-afdoening ga naar
Organisatie > Projecten/Commissies > OM-afdoening
Tekst: Tanja de Vette
Wilt u voor deze rubriek vragen plus bijbehorende antwoorden aanleveren?
Neemt u dan contact op met de eindredacteur via 070 – 399840 of
p.vermaas@om.nl

OPPORTUUN Nummer 5 – 2007 OMhoog, OMlaag 9
Huiselijke cijfers
Huiselijk geweld bestaat niet, althans niet in de strafwetgeving.
We kunnen dergelijke zaken dus niet op basis van een – in het
algemeen betrouwbaar geregistreerd – wetsartikel selecteren.
Of het geweld in huiselijke kring heeft plaatsgevonden, zal door
een beoordelaar expliciet moeten worden vastgelegd, zonder dat
dit enig belang heeft voor het verwerkingsproces en dat maakt
de betrouwbaarheid van dit gegeven onzeker. Echter, de aanpak
van huiselijk geweld heeft ook voor het OM prioriteit, parketten
worden er op aangesproken, en dat vergroot de kans op een juiste
registratie aanzienlijk.
Medio 2002 is het OM begonnen met het
structureel vastleggen van huiselijk geweld
en zoals uit het volgende staatje blijkt, heeft
dat fenomeen de afgelopen jaren in ieder
geval veel meer aandacht gekregen, volledig
betrouwbaar of niet!
Ongeveer zestien procent van het totaal
aantal bij het OM geregistreerde geweldsmisdrijven
betreft huiselijk geweld (4%
van het totaal aantal misdrijven). Daarvan
bestaat meer dan de helft uit eenvoudige
mishandeling, daarna komen achtereenvolgens
bedreiging en afpersing (20%), zware
mishandeling (waarvan 90% pogingen tot),
vernieling, (poging tot) moord en doodslag,
stalking en een restcategorie van 5%
bestaande uit onder andere huisvredebreuk,
ontvoering, gijzeling, verkrachting, aanranding,
diefstal, belediging, openlijke geweldpleging
en brandstichting.
Van de verdachten is 94 procent man,
6 procent vrouw, 2 procent minderjarig en
1 procent 65+. Veertig procent van de verdachten
is tussen de 31 en 42 jaar, een opvallende
piek in de leeftijdsopbouw. De meeste
verdachten zijn geboren in Nederland
(62%), maar daarna komen Suriname (8%),
Turkije (6%), de Nederlandse Antillen en
Marokko (beide 5%). Op enige afstand
volgen Joegoslavië, Irak, Afghanistan, Iran,
Kaapverdië, Somalië (een half tot één procent)
en 154 andere landen. Hier lijken
cultuurverschillen mede een rol te spelen,
want 38 procent niet in Nederland geboren
verdachten ligt aanzienlijk boven het gemiddelde
van alle misdrijven (29%). Zou dat
ook de reden zijn dat 80 procent van de verdachten
zich alleen schuldig lijkt te maken
aan huiselijk geweld en “slechts” 20 procent
ook anderszins een gewelddadige criminele
reputatie heeft opgebouwd? (gemeten over
de periode 1994 t/m 2006).
Driekwart van de slachtoffers is vrouw, 20%
man en 5% minderjarig. Mannen mishandelen
in het algemeen vaker vrouwen (80%
vrouw), vrouwen daarentegen mishandelen
vaker mannen (60% man). In 3% is een meerderjarige
het slachtoffer van een minderjarige.
Binnen ongeveer een half jaar volgt in ruim
90% van de zaken enige vorm van sanctie,
dat is 2% meer dan gemiddeld in strafzaken.
Er wordt relatief weinig onvoorwaardelijk
geseponeerd en dan vooral door gebrek
aan bewijs, gewijzigde omstandigheden en
medeschuld van het slachtoffer. Wel eindigt
10 procent van de zaken met een sepot onder
voorwaarden, bijvoorbeeld dat de verdachte
zich houdt aan reclasseringsafspraken of
wanneer dader en slachtoffer zich hebben
verzoend en die verzoening stand houdt.
Eindigt de zaak door transactie, dan is dit
veelal een taakstraf. Overigens eindigt driekwart
van de zaken door een uitspraak van
de rechter.
Doordat de soorten delicten zo uiteen lopen,
kunnen geen zinvolle uitspraken worden
gedaan over een “gemiddelde straf” voor
huiselijk geweld.
U werkt op een parket en u gelooft niet wat
u leest? Laat dit artikel dan een aansporing
zijn
tot verbetering
van de registratie,
en niet
alleen bij huiselijk geweld.
Tekst: Martin Mak
coördinator bestuurlijke informatievoorziening
Parket-Generaal
Huiselijk geweld

10
Puzzelen aan een
Parketsecretaris Klaas Vegt veertig jaar bij het OM
Soms is hij de boef, een andere keer de zwarte piet. Klaas Vegt werkt
deze zomer veertig jaar bij het Openbaar Ministerie. Op het parket
Alkmaar staat hij bekend als de ervaren nestor onder de parketsecretarissen.
Een collega die enthousiast en bevlogen zijn werk blijft
doen, andere collega’s graag helpt en nooit uit zijn rol valt.
Klaas was net zestien jaar toen hij begon als
schrijver bij Openbaar Ministerie. Het was
1967 toen de directeur van de ULO Klaas
tipte over een baantje bij het Groningse parket.
‘Het enige dat ik wist van het OM was
waar het kantoor stond,’ herinnert Klaas
zich. Onderdeel van de sollicitatieprocedure
was een bezoek van de parketpolitie
bij Klaas thuis. ‘Ik heb later in het verslag
gelezen dat ik uit een keurig gezin kwam en
daarmee was ik goed genoeg bevonden om
de post rond te brengen en het archief bij te
houden.’ Al snel vond Klaas zijn weg in de
organisatie: van schrijver werd hij schrijver
A en schopte hij het in Groningen zelfs tot
sectiechef Algemene Zaken. Nu, bijna veertig
jaar later is hij een zeer ervaren parketsecretaris
op het parket Alkmaar.
‘In mijn eerste jaar werd ik wel eens op het
matje geroepen omdat een andere jonge
collega en ik als twee dolle honden het te
leuk maakten op het parket. Het moest
iets serieuzer, zei mijn baas dan. Ook kreeg
ik een keer een standje omdat ik een trap
opstormde, terwijl het hoofd van het parket
afdaalde. Ik kreeg van mijn chef te horen
dat ik beneden aan de vier meter brede trap
diende te wachten.’ Klaas kan er hard om
lachen. ‘Zo ging dat in die tijd, dat kun je je
tegenwoordig niet meer voorstellen.’
Niet dat het allemaal humor was. Klaas
vertelt dat hij op zijn tweeëntwintigste een
poging heeft gedaan om weg te komen bij
het OM. ‘In die beginjaren was het voor mij
niet mogelijk om een opleiding te volgen,
dus ik keek uit naar iets anders. Ik was al
helemaal rond met de belastingdienst waar
ik in een soort werk-leertraject zou komen,
toen ik een briefje kreeg van het hoofd – ja,
die meneer van die trap – dat ik niet weg
mocht bij het OM. Ik was onmisbaar en
er bestonden blijkbaar afspraken tussen
overheidsinstellingen dat ze niet bij elkaar
personeel mochten wegkapen! Nou, ik wás
toch boos...’
Al snel kreeg Klaas wel een kans om de
primaire opleiding te volgen en daarna de
secretarisopleiding die hij met zeer goed
resultaat heeft afgerond. Inmiddels was hij
verhuisd naar Alkmaar, waar hij de volgende
dertig jaar van zijn carrière zou vol maken.
‘Deze tijd is omgevlogen. Ik heb trouwens
nog geen behoefte om te stoppen. Ik beleef
veel plezier aan mijn werk. Ik ga graag met
mensen om en die mogelijkheid biedt het
werken bij OM volop. De omgang met de
collega’s ervaar ik als zeer plezierig en zou ik
niet graag willen missen.’
Wat is de afgelopen veertig jaar de grootste
verandering die je hebt meegemaakt?
‘Vanzelfsprekend kun je hoe we in de jaren
zestig werkten niet vergelijken met nu.
De ontwikkelingen zijn gigantisch. Wat
me opvalt is dat we nu veel meer bezig
zijn met de mensen zelf. Het is dankzij het
Onderhoud Ten Parket, de slachtoffergesprekken
en bijvoorbeeld de directe contacten
met de ketenpartners veel persoonlijker
geworden. Dat maakt het werk erg leuk. Ik
heb bijvoorbeeld de afgelopen jaren vaak
gewerkt op het politiebureau. Daar zat je
dicht bij de bron en ben je bezig samen met
de politiemensen om zaken af te doen en
‘Soms hoor ik: “U bent zo streng.”
Mooi zo, denk ik dan’
de snelheid er in te houden. Helaas is deze
vorm van samenwerken stopgezet, maar
ik vind dat je niet teveel moet omkijken.
Met Het OM Verandert zijn er weer nieuwe
uitdagingen ontstaan waar we mee aan de
slag kunnen. Het is heel leuk om weer uit te
zoeken hoe we bijvoorbeeld maatwerkzaken
gaan organiseren met alles wat daarbij
komt kijken zoals Teams Grootschalige
Opsporing en de verhouding tussen officieren
en secretarissen.’

OPPORTUUN Nummer 5 – 2007 Zes vragen aan... 11
zaak
‘Een huiselijk geweldszaak doe je niet in tien minuten af.’
Foto: Ryan Lievaart
Wat zou het OM nu niet meer moeten
doen?
‘We moeten niet doorslaan in het teveel
kijken naar cijfers. Alles moet maar meer
en sneller, maar we moeten als OM niet
vergeten te kijken naar de omstandigheden.
Iedere zaak, hoe dun het dossier ook, staat
weer op zich. De ene zaak heb ik in tien
minuten rond, met een ander parketnummer
ben ik wel meer dan dag of langer bezig.
Neem huiselijk geweld, dat vraagt altijd om
maatwerk en verdient dus veel aandacht en
zorg. Mijn insteek bij huiselijk geweld zaken
is om – mits de aard van mishandeling het
toelaat – te kiezen voor een andere afdoening
dan een geld- of werkstraf. Ik kies eerder voor
een voorwaardelijk sepot met als bijzonder
voorwaarde dat de verdachte een leerproject
gaat volgen. Alle betrokkenen kunnen daar
hun voordeel van hebben. Een dergelijke
zaak doe je niet even in tien minuten af.’
Dat klinkt idealistisch...
‘Ik geloof er nog altijd in dat we bij het OM
werken aan een veiligere samenleving. Ik
ben trots dat ik bij het OM werk vanwege de
belangrijke maatschappelijke taak die we
hebben. Ik vind het echt een voorrecht om
hier te kunnen werken. Niet dat ik de illusie
heb dat we de misdaad kunnen stoppen.
Wel blijf ik het leuk vinden om uren te puzzelen
aan een zaak waarbij tig inbraken zijn
gepleegd door tien verdachten in verschillende
samenstellingen. Aan de andere kant
heb ik lange tijd de mulderzittingen gedaan.
Dat vond ik echt geweldig. Bij de rechter
ging ik namens het OM in gesprek met de
mensen over de bezwaarschriften.’
Raak je nog wel eens onder de indruk van
een zaak?
‘Ik doe nu de portefeuille zeden en daarin
komen dossiers voorbij waarvan je denkt: oh,
wat is hier gebeurd? Je leest dingen waarvan
je denkt hoe komt iemand tot zoiets. Waar ik
altijd nieuwsgierig naar ben is het moment
waarop en waar nu eigenlijk de grens wordt
overschreden. Het is altijd makkelijk om
iemand achteraf verwijten te maken, maar
ergens is er een begin geweest en is de verdachte
te ver gegaan. Hoe komt dat? Wat
heeft deze persoon er toe gebracht om een
stapje de verkeerde richting op te zetten en
uiteindelijk helemaal de weg kwijt te zijn. Je
moet altijd voor ogen houden dat voor álle
mensen geldt dat de barrière om een regel te
overtreden helemaal niet zo hoog is.’
Is er ook een leven naast het OM
‘Jazeker, naast racefietsen en de sportschool
speel ik vanaf mijn middelbare school
toneel. Ik sta regelmatig wel met één of
meerdere producties op de planken. Soms
sla ik wel een jaartje over om mijn hoofd
leeg te maken, maar dan begint het toch
snel weer te kriebelen en stort ik me op een
volgende productie. De stukken die ik met
een toneelgezelschap speel zijn bijvoorbeeld
van Tsjechov. Nee, geen theater van
de lach producties. Ik hou meer van het wat
zwaardere en serieuzere werk.’
Gebruik je het toneelspelen ook wel eens
in je dagelijkse werk?
‘Ik speel op de open dag van de politie graag
de rol van boef en met de sinterklaasviering
op de rechtbank ben ik al twintig jaar
de Zwarte Piet. Maar ook in het dagelijkse
werk kan ik de toneelervaring goed toepassen.
Bijvoorbeeld tijdens een Onderhoud
Ten Parket, wanneer je een jongere met zijn
ouders moet toespreken, zit je natuurlijk
ook in een rol. Ik vind dat je in die rol als
autoriteit moet optreden. Je vertegenwoordigt
immers de samenleving. Soms zeggen
ouders: “U bent zo streng”. Mooi zo, denk ik
dan, want ik zit daar natuurlijk geen oliebollen
te verkopen. Hoe klein het delict ook, de
hele setting moet wel uitstralen dat het voor
de verdachte om een zeer serieuze zaak gaat.’
Tekst: Ryan Lievaart

12
‘Maak het verschil in een
Landelijk politieprojectleider Gerda Dijksman pleit
voor lef en maatwerk
De aanpak van huiselijk geweld verbetert, constateert commissaris
Gerda Dijksman. Maar de landelijk politieprojectleider ziet
tal van kansen voor verbetering. Interview over de noodzaak van
inzicht en snelle actie. ‘Weet je wát gevaarlijk is? Dat slachtoffers
jaren in een isolement zitten, terwijl niemand dat doorbreekt.’
‘We zijn niet te bedonderd mensen van het
bed te lichten om openstaande geldboetes
te innen. Maar bij veroordeelde plegers van
huiselijk geweld die niet komen opdagen bij
gedwongen hulpverlening, doen we dat niet.’
Gerda Dijksman wijst op de Britse politie, die
met busjes door de wijk tuft om alle plegers
op te pakken die zich niet houden aan de
hulpverlening. Moeten wij ook doen, vindt de
commissaris van politie Zuid-Holland-Zuid.
‘Niet omdat dat mooi of slagvaardig overkomt.
Maar omdat je daarmee laat zien dat
het je menens is. Doe je het niet dan kan een
gezin direct weer in de problemen komen.’
Aan gedrevenheid ontbreekt het niet bij
Gerda Dijksman, sinds 2003 landelijk politieprojectleider
“Huiselijk geweld en de politietaak”.
Bij politie, OM en ketenpartners ziet ze
nog tal van verbetermogelijkheden.
Al gaat het de goede kant op, ziet Dijksman.
Nog maar kort geleden trad de politie lauw
op tegen plegers van huiselijk geweld. Vaak
door ervaring “wijs” geworden. Menig diender
die hulp verleende aan een gewonde
vrouw, ondervond dat het slachtoffer steeds
terugkeerde bij haar partner. Daarnaast
meende een meerderheid van de agenten dat
de politie zich niet moest mengen in relatiesores.
Het privédomein achter de voordeur,
nietwaar?
Dijksman: ‘In nog geen tien jaar tijd is een
omslag gemaakt. Het besef dat huiselijk
geweld strafbaar is er nu wél. In alle jaarplannen
van politie en OM vind je het als prioriteit
terug.’ Verbeterd is ook de registratie
binnen politiële bedrijfsprocessensystemen.
Lange tijd was er geen landelijk projectcode
“Huiselijke geweld” die agenten aan hun
mutaties konden “hangen”. Hoeveel mishandelingen
er waren geregistreerd, kon nog wel
uit het systeem worden getrokken, maar niet
hoeveel van die mishandelingen huiselijk
geweld betroffen. Wie dat toch wilde weten,
moest alle meldingen en processenverbaal
gaan doorlezen. Nu zo’n code er wel is, weet
de landelijk projectleider dat er in 2006 ruim
57 duizend incidenten van huiselijk geweld
zijn gemeld bij de politie.
‘Maar wat mij écht interesseert: worden
slachtoffers overal professioneel geholpen?
Daar ben ik nog niet van overtuigd. Stel je
wordt als agent door de meldkamer naar een
incident gestuurd. Je spoedt je naar het adres,
maar als je aankomt is er geen zichtbaar letsel
en is er slechts sprake van wat vage bedreigingen.
Wat doe je dan? Geef je, wat formeel
correct is, een kaartje af zodat een slachtoffer
zonodig in de toekomst contact met een
hulpverlener kan opzoeken? Of kijk je verder:
liggen er wellicht nog kinderen te slapen die
potentiële getuigen kunnen zijn? Bel je een dag
later het slachtoffer nog eens op? Of ga je zelf
de zaak aanmelden bij de hulpverlening? Bij
huiselijk geweld heb je alerte dienders nodig
met een goed ontwikkeld niet-pluis-gevoel.’
Bij OM is ook veel in gang gezet, ziet
Dijksman, die goede ervaringen heeft met
Roelie van Rossem en Kitty Nooy, binnen het
OM de voortrekkers op het gebied van huiselijk
geweld. ‘De Aanwijzing die in 2003 in werking
is getreden is voor het OM een belangrijke
stimulans geweest, en het aantal zaken
dat het OM behandelt (zie ook de rubriek
Omhoog Omlaag op pag 9 - red) is gestegen.
Maar veel is helaas nog onbekend zegt
Dijksman. Ook bij het OM. ‘Op veel vragen
hebben parketten het antwoord niet
paraat. Vragen als: Hoeveel mensen zijn via
Slachtofferhulp aangemeld? Hoeveel zaken
sturen jullie door naar de reclassering? In
hoeveel zaken is vroeghulp uitgevoerd. Hoe
vaak verlengt de Rechter-commissaris de
inverzekeringstelling niet, op voorwaarde
dat een verdachte bereid is hulpverlening
te krijgen. Hoeveel is er geseponeerd, welke
straffen zijn er uitgedeeld en hoe wordt dat
gehandhaafd? Hoeveel plegers doen dadertherapie,
hoe vaak ontrekken plegers zich
daaraan en hoe vaak komen ze daar mee
weg? Hoeveel straatverboden hebben jullie
uitgereikt? Parketten vinden dat moeilijke
vragen die ze eerst moeten gaan uitzoeken.
Ik zou dat als parket zelf willen weten. De
expertise binnen het OM kan verder omhoog.
Om op die vragen antwoord te kunnen geven,
werken we in de keten nu aan gezamenlijke
registratie en het opbouwen van informatieknooppunten.
Nu weten we nog te weinig
en kunnen we niet goed prioriteren. Maar
inzicht creëert urgentie.’
‘Ik ben voor een meldplicht; wie gaat
anders die spiraal doorbreken?’
Huiselijk geweld is dichtbij. Onderzoek
leerde enige jaren geleden dat 45 procent van
de Nederlanders in hun jeugd ooit slachtoffer
is geweest, weet Dijksman, die zelf in haar
jeugd slachtoffer was van misbruik door een
neef. Daar trad ze bewust mee naar buiten,
opdat slachtoffers zich met haar konden
identificeren. ‘Ik wilde laten zien dat ik me
er niet voor schaam, want zoiets overkomt
je. En ik wilde laten zien dat je wel slachtoffer
bent, maar dat je dat niet hoeft te blijven.
Deels is dat mijn drijfveer voor deze functie,
al heb ik er ondertussen voldoende afstand
van genomen. Maar ik weet wat het is en heb
van kwetsbaarheid mijn kracht gemaakt.’
De rode draad in haar werk is opkomen

gezin’
voor zwakkeren in de samenleving, zegt ze.
Slachtofferhulp, diversiteit, jeugd en zeden.
Maar stop Dijksman niet in een hokje. Dertig
jaar geleden werd ze aangetrokken door het
algemene politiewerk. Ze begon haar “blauwe”
loopbaan als diender in Haagse wijken,
werkte later in het “stranddetachement” van
de voormalige Haagse gemeentepolitie, zat
ook in observatieteams, in de districtsrecherche
van regio Haaglanden en was vijf jaar districtschef
Albrandswaard/Vijfherenlanden
binnen politie Zuid-Holland Zuid (Dordrecht
en omstreken).
De gevolgen van huiselijk geweld zijn groot,
weet Dijksman. ‘Kinderen zijn als slachtoffer
ook vaak getuige. En als het bij de bron
fout gaat, kan dat implicaties hebben voor
de kwaliteit van hun leven. Het kost de maatschappij
veel, in termen van criminaliteitsbestrijding,
jeugdopvang, psychiatrie en verslavingszorg.
Ook het nieuwe kabinet investeert
wel in veiligheid, maar slechts een fractie gaat
naar huiselijk geweld. Vooral de hulpverlening
aan slachtoffers heeft geld nodig.’
Bij incidenten is snel handelen geboden, vindt
Dijksman. Ze pleit al jaren voor interventieteams
die na een melding direct ter plaatse
gaan en een gezin (pleger én slachtoffer én
getuige) “beetpakken”. ‘Ook bij de politie moeten
we snel handelen. Alle incidenten moeten
we direct doormelden naar de hulpverlening.
Niet om het over de schutting te gooien, maar
als gezamenlijke verantwoordelijkheid.’
Het is van belang dat daders en slachtoffers
zo snel mogelijk op de goede plek komen.
Daarbij zijn ketenpartners steeds meer over
hun schutting gaan kijken. ‘Nog beter is het
als niet de eigen organisatie of de keten, maar
probleemgezinnen centraal staat. Via wijkscans
moet je die met een druk op de knop
boven water kunnen halen.’
De oplossing moet maatwerk zijn, vindt
Dijksman. Recidive vraagt om strafrecht.
Staat preventie centraal, dan moet voor
iedereen duidelijk zijn welke hulpverlener
“casemanager” van een zaak wordt. Dat kan
Dijksman: ‘De aanpak vraagt om een goed ontwikkeld niet-pluis-gevoel.’ Foto: Politie Zuid-Holland Zuid
een hulpverlener zijn of een reclasseringsmedewerker.
Maar maak ook gebruik van
“samenlevingssystemen” om de eigen kracht
van mensen te gebruiken, zegt Dijksman.
Want wellicht kan een huisarts of een oom
een meer bepalende rol spelen dan een
ketenpartner.
In politiepreventiejargon: je moet aan de
voorkant van het probleem gaan zitten.
Maar wat verder naar achteren valt er volgens
Dijksman ook te winnen. Ze is blij dat
er binnen de korpsen binnenkort een audit
over het sepotbeleid wordt gehouden. ‘Daar
ligt vermoedelijk een behoorlijk probleem.
Enerzijds kan dat verbeterd worden door
de kwaliteit van de PV’s te verbeteren. Maar
parketsecretarissen zouden ook meer kunnen
sturen. Zouden meer moeten kijken of
er tóch geen sprake van opsporingsindicatie
is, of er toch geen getuigen gehoord kunnen
worden. Mijn indruk is dat te vaak zaken
geseponeerd worden waar wel “muziek” in
zit. Daar zie ik verschillen in.’
Dijksman is blij dat politie en justitie meer en
meer gezamenlijk optrekken en dat, bijvoorbeeld
in casusoverleggen, ook andere partners
zijn gaan aanschuiven. ‘Ketenpartners
moeten het probleem vanuit de behoefte
van slachtoffers en plegers bezien en flexibiliteit
voorop zetten. Het gaat erom dat
huisartsen, consultatiebureaus, politie, OM
en anderen een flexibel team vormen dat
bepaalt wat in een specifieke situatie nodig
is, zegt Dijksman. ‘Probeer de starheid te
doorbreken. Roep niet te snel “dat kan ik vanuit
mijn positie niet doen”, maar werk zoals
de Stadsmanier in Rotterdam over schotten
heen kijkt. Te vaak wordt het argument van
privacy gebruikt om niets te hoeven melden,
maar hulpverleners en huisartsen zouden
veel meer moeten melden. Het heeft ook met
vertrouwen te maken: waar komt hun melding
terecht, wat gebeurt er mee, en wat betekent
dat voor het slachtoffer? Toch zeg ik: heb
lef en meld. Wie gaat anders die spiraal doorbreken
waarin slachtoffers zitten? Ja, er wordt
beweerd dat patiënten daarmee in gevaar
worden gebracht. Maar weet je wát gevaarlijk
is? Dat slachtoffers jaren en jaren in een isolement
zitten – en ik heb genoeg voorbeelden
gezien – terwijl niemand dat doorbreekt. Als
politieman of -vrouw, huisarts of officier kun
je het verschil maken. Kun je in een gezin veel
leed voorkomen. Durf je nek uit te steken!’
Tekst: Pieter Vermaas
13

14
Daderhulpverlening bij
De Waag
‘Geen enkele pleger is trots op zijn geweld’
Met hun “harde” hulpverlenersaanpak voor plegers van huiselijk
geweld, valt de dadertherapie van De Waag in goede smaak bij politie
en justitie. Het stoppen van geweld staat centraal. De behandelaar
snijdt de therapie op het type dader toe. ‘We gaan niet “therapieën”
tegen de alcohol in, want dan verdwijnt alles in de mist.’
Klare taal uit de mond van hulpverleners.
‘Wij streven niet per se naar relatieherstel,
soms suggereren we mensen om een eind
aan hun relatie te maken. Voor ons is het
belangrijkste dat het geweld stopt. Het
is mooi meegenomen als mensen er ook
gelukkiger van worden.’
Ze tonen geen spoor van twijfel, Wim
Pontier en Ron van Outsem, respectievelijk
vestigingshoofd en behandelaar van “De
Waag, centrum voor ambulante forensische
psychiatrie” in Den Haag. Lukt het De Waag
niet het geweld te stoppen, dan moet de pleger
niet voortmodderen in de therapie. ‘Dan
moet het slachtoffer direct met de politie
een veiligheidsplan maken.’
Dadertype Kenmerken Behandelmethode
Laat veel over zijn kant gaan. Voelt
zich vernederd, maar zegt niets.
Totdat het “elastiek” breekt en een
geweldsexplosie volgt.
Jaloers type, is bang verlaten te
worden. Maskeert onzekerheid.
Controleert de partner door bijvoorbeeld
haar telefoon na te kijken.
Verbiedt haar het huis uit te gaan.
Kent geen remmingen door het
gebruik van drank of drugs.
Slachtoffer van huiselijk geweld werden via
blijf-van-mijn-lijfhuizen al langer gehoord
(na decennia van oorverdovende stilte
waarin het geweld een privéprobleem werd
geacht). Maar keerde de vrouw huiswaarts,
dan keerde na een korte periode van spijt
en mooie beloftes vaak ook het geweld
weer terug. Daarom drong sinds eind jaren
negentig door dat de aandacht ook naar de
plegers moet – en niet alleen repressief.
De forensisch psychologen van De Waag
– onderdeel de H. van der Hoeven Tbs-kliniek–
werken anders dan reguliere hulpverleners.
Ze zijn gefocust op het verminderen
van het recidiverisico. Omdat ze dezelfde taal
spreken en voor een dwingend karakter van
Antisociale Houdt geen rekening met anderen. De moeilijkste dader, zeker als deze houding diep
Kent laag ontwikkelde empathie- en is ingesleten. Confronterende interventie heeft
gewetensfunctie.
geen effect. Moet aangeleerd worden zich te ver-
Wil iets, dus pakt het; geweld is dan diepen in anderen. Moet leren dat hij door ande-
een instrument om zijn zin te krijgen. ren dingen te gunnen, juist dingen terugkrijgt.
Oppotter
Controleur
Middelengebruiker
Moet leren tijdig emoties te uiten. Krijgt com-
municatieve vaardigheden aangereikt. Moet tijdig
aangeven wat hij wil en zonodig afstand nemen
van de emotie.
Behandeling richt zich op verminderen verlatingsangst.
Graven in het verleden om te zien
waar angst en afhankelijkheid vandaan komt.
Levensgeschiedenis, familierelaties en –omgangsvormen
worden in kaart gebracht. Werken aan
egoversterking.
Eerst werken aan verslaving. Daarna bekijken
wat de achterliggende problematiek is. Waarom
begon iemand te gebruiken, en waarom blééf dat in
stand? Hoe werkt middelengebruik uit op agressie?
een behandeling zijn, sluiten ze vrij goed aan
op politie en justitie. ‘Daarbij is het cruciaal
om te rapporteren: terugmelden of iemand
komt opdagen en zich aan voorwaarden
houdt. De zorg wordt wel eens als “zwart gat”
ervaren, maar van de forensische psychiatrie
horen politie en justitie veel terug.’
‘We moeten bovenop de eerste klap zitten,’
zegt Wim Pontier. ‘Alleen tijdens een
crisisperiode staan mensen toe dat je
binnenstapt, daarna wordt de cirkel van
geweld weer gesloten.’ Bij elke melding van
huiselijk geweld in regio De Haag, bezoekt
de politie direct de (vermeende) dader
en slachtoffer. De volgende dag wordt de
pleger op het politiebureau uitgenodigd.
Daar krijgt hij (soms: zij) een strafrechtelijke
politietik op de vingers, en wordt hem de
mogelijkheid van dadertherapie gesuggereerd.
In eerste instantie op vrijwillige
basis. Maar eventueel, als een strafrechtelijk
traject daar later mogelijkheden toe biedt,
onder dwang: als voorwaarde voor het door
de rechter-commissaris beëindigen van een
inverzekeringstelling of als voorwaardelijk
deel van een vonnis. Als een aanmeldingsformulier
en een gespreksformulieren worden
ondertekend, kan de pleger afspraken
maken met De Waag.
Bij de intake en de behandeling wordt ook
de vrouw betrokken. Het slachtoffer kan een
ingang tot een systeemgerichte benadering
zijn, want het geweldsprobleem is zelden
simpel. ‘Het probleem is complexer dan
man-slaat-vrouw,’ zegt Ron van Outsem.
‘Vaak wordt over en weer geslagen. Alle
partijen hebben een aandeel in de opbouw
naar de explosie. Maar wie slaat, is verantwoordelijk
voor het geweld.’
De Waag koerst niet aan op kansloze therapie.
Natuurlijk, vaak komen mensen de
behandelkamer binnen met alleen een
“externe” motivatie: de politie had hen verwezen,
en het strafrecht dreigde op de achtergrond.
Maar wie niet gemotiveerd was,
is en blijft, krijgt geen dadertherapie. ‘We
kunnen immers geen ijzer met handen bre-

OPPORTUUN Nummer 5 – 2007 Dadertherapie 15
Foto: Richard Hilgeman
ken,’ zegt Ron van Outsem. ‘We behandelen
plegers die wel eens een keer dronken zijn,
maar we gaan niet “therapieën” tegen de
alcohol in. Dan verdwijnt alles wat je leert in
de mist.’
Kampen plegers met psychotische stoornissen,
dan acht De Waag een dadertherapie
niet op zijn plaats. Dit soort klanten komen
niet vaak bij De Waag, maar belanden eerder
bij crisisdiensten als die van het Haagse
Parnassia.
De behandeling is geen “truc” die je op alle
plegers kunt toepassen, daarvoor verschillende
daders te veel van elkaar. Een grote
groep laat zich indelen in de vier categorieën:
antisocialen, oppotters, controlefreaks
en middelengebruikers (Zie de tabel), en
dat geeft enig houvast voor een aanpak op
maat. ‘Maar wás het maar zo,’ verzucht Van
Outsem, ‘dat er slechts vier dadertypes zijn.
Wij kennen er wel tien, waarbij er ook daders
zijn die in meerdere categorieën vallen.
Daarvoor heeft De Waag een breed palet aan
behandelmogelijkheden. Individuele therapie.
Groepstherapie, ook voor migranten en
vrouwen. Er is relatietherapie (soms gelijk
met de dadertherapie), en er is onderscheid
tussen de huiselijk geweld pleger en het
“korte lontje dat ook de buschauffeur slaat”.
Alle daders en slachtoffers wordt de timeout
methode bijgebracht. Wie voelt dat de
spanning dreigt te escaleren, vraagt een
time-out aan, en neemt minstens een uur
fysiek afstand, waarin de gedachte verzet
wordt. Daarna herstelt de aanvrager het
contact, en wordt afgesproken er in de eerste
24 uur niet op terug te komen. Vaak blijkt
dat het onderwerp de volgende dag veel
minder beladen is.
‘Zo’n time-out vraag je alleen aan bij als
de ruzie uit de hand dreigt te lopen,’ zegt
Wim Pontier. ‘Het is niet onze bedoeling om
ruzie maken af te leren. Veel mensen halen
ruzie maken en agressie door elkaar, maar
je moet juist leren om ruzie (zonder geweld)
te maken. Dat is niet altijd leuk, maar wel
gezond.’
De dadertherapie lijkt effectief, zo leerde
een onderzoek onder 293 volwassen daders
die tussen januari 2001 en december
2002 bij De Waag werden aangemeld voor
behandeling. 6,6 procent recidiveerde met
een partnergeweldsdelict; 9,7 procent met
een geweldsdelict buitenshuis; en 6,4 procent
met een ander delict. Recidive kwam
beduidend minder vaak voor bij daders die
de behandeling handen afgerond (completers)
dan bij daders bij wie de behandeling
niet van de grond kwam (refusers) of die de
behandeling niet afmaakten (drop-outs).
Absolute waarde aan deze cijfers hechten
Pontier en Van Outsem niet. Los van allerlei
definitiekwesties en selectie van plegers die
onderzoeksresultaten kunnen beïnvloeden,
zou je voor een eerlijke vergelijking ook de
recidive moeten kennen van plegers die niet
bij De Waag zijn aangemeld.
Maar dát het helpt als politie en De Waag
bovenop de eerste klap zitten, daarvan zijn
Pontier en Van Outsem overtuigd. ‘Bij mensen
die niet gestoord zijn, maar wel een paar
keer flink zijn uitgegleden, helpt het om
te zeggen: stop!. Vaak wíllen mensen flink
tot de orde worden geroepen en altenatieven
leren. Geen dader is toch trots op zijn
geweld?’
Tekst: Pieter Vermaas

16
Geweldpleger
het huis uit
Een dreigende situatie is al voldoende
In Groningen is een proef gestart met een huisverbod voor
geweldplegers in het gezin. Als crisismaatregel kan een pleger
van huiselijk geweld de woning worden uitgezet. ‘Hiermee verschuiven
we onze aandacht. Niet het slachtoffer maar de pleger
moet het huis uit.’
De 36-jarige P. wordt ’s nachts aangehouden
door de politie voor het slaan en bedreigen
van zijn vriendin E. De volgende dag wordt
de man uitgebreid verhoord. Hij geeft toe
dat hij ‘wat heeft lopen dreigen,’ maar ontkent
de mishandelingen. Volgens hem is het
nooit eerder misgegaan. Hij is erg kwaad dat
zijn vriendin de politie erbij heeft gehaald.
Dat hij thuis de boel kort en klein heeft
geslagen tijdens de laatste ruzie, geeft hij
ook wel toe: ‘Ze daagde me uit.’ Hij laat het
hier ook niet bij zitten, deelt hij de verhorende
politiemensen mee.
De politie moet hem na twee dagen vrijlaten.
Het vernielen van de eigen spullen is
niet strafbaar. P. blijft echter een agressieve
en dreigende houding aannemen richting
zijn vriendin. De politie kan niets doen en
moet hem laten gaan, hoewel ze weten dat
dit opnieuw uit de hand kan lopen zodra P.
weer thuis is.
Zo verging het de politie niet zelden. Maar
met een nieuwe wet kan worden overwogen
P. een huisverbod op te leggen in verband
met de voortdurende dreiging van nieuw
huiselijk geweld. Het wetsvoorstel “Tijdelijk
huisverbod voor plegers van huiselijk
geweld” is na advies van de Raad van State
voorgelegd en aangenomen door de Tweede
Kamer. De verwachting is dat uiterlijk begin
2008 de wet in werking zal treden.
Vooruitlopend op de inwerkingtreding is
op 19 februari 2007 een pilot in Groningen
van start gegaan. Ook Venlo en Amsterdam
kennen proefprojecten. Bij de keuze voor
Groningen speelde mee dat de stad al langer
een geïntegreerde aanpak van huiselijk
geweld kende, en lokale instanties er al
nauw samenwerkten.
Risicotaxatie
‘Voor de eerste maand gold de crisismaatregel
alleen overdag, omdat we eerst wilden
weten of alles werkte zoals we hadden voorzien,’
blikt Rik Tuin, beleidsmedewerker van
parket Groningen, terug op de start. ‘Daarna
is het een 24-uurs mogelijkheid geworden.’
De procedure is duidelijk en overzichtelijk
vastgelegd, weet Tuin. ‘Na een melding van
huiselijk geweld gaan politiemedewerkers,
Illustratie: Sjaak Klunder
waaronder een hulpofficier, ter plaatse
poolshoogte nemen. Bij een dreigende
situatie kan er een huisverbod worden
opgelegd. Een risicotaxatie-formulier,
ingevuld door de hulpofficier, is daarvoor
het meetinstrument. De pleger, het geweld
en de achtergrond worden hiermee beoordeeld.
Bijvoorbeeld of de dader apathisch,
in de war, extreem jaloers, of verslaafd is.
Om het risicotaxatie-instrument zo goed
mogelijk te gebruiken hebben agenten en
hulpofficieren een cursus gevolgd. Twee
risico-signalen zijn al voldoende indicatie
voor een huisverbod. Het huisverbod kan
worden opgelegd zonder dat er strafbare
feiten zijn gepleegd. Een dreigende situatie
is al voldoende.’
Bestuurlijke maatregel
Meewerken gebeurt tijdens het jaar lange

OPPORTUUN Nummer 5 – 2007 OMgeslagen 17
proefproject op vrijwillige basis. Met
een instemmingsformulier verklaart de
potentiële dader dat hij akkoord gaat met
het uitwisselen van gegevens tussen alle
(hulp)organisaties uit het samenwerkingsproject,
en verklaart hij dat hij hulp aanvaardt.
Expliciet wordt genoemd dat bij aangifte
de officier van justitie wordt gekend in
het medewerken aan de behandeling. ‘We
doen net alsof het al wet is,’ legt Rik Tuin
uit. ‘De pleger krijgt een beschikking van de
burgemeester uitgereikt – het betreft een
bestuurlijke maatregel. De burgemeester
wil bij ieder huisverbod gebeld worden. Dat
geeft de betrokkenheid wel aan.’
Gedurende tien dagen mag de geweldpleger
het huis niet meer in. Hij mag zich niet in de
buurt ophouden en geen contact opnemen
met de personen die op de beschikking zijn
genoemd. Hij moet zijn huissleutels afgeven
en zelf op zoek gaan naar een andere
woonruimte of opvangadres. Voor de stad
Groningen is er één plaats beschikbaar. ‘Dat
is weinig, maar we moeten ergens beginnen.
Het gaat om capaciteit en kosten,’ verdedigt
de beleidsmedewerker de geringe plaatsingsmogelijkheid.
Als de situatie dreigend blijft, kan het huisverbod
vier maal een week worden verlengd.
Slaat de pleger het huisverbod in de
Van onderzoek naar pilots
wind, dan wordt hij alsnog strafrechtelijk
aangepakt. ‘Want,’ zegt Tuin, ‘als je niet
optreedt schiet het zijn doel voorbij.’
Crisisteam
In Groningen bestaat er al langer een ketensamenwerking
rond huiselijk geweld. Daar
is dan ook het traject na de uithuiszetting
volledig opgezet met een crisisteam en
dader-, slachtoffer- en jeugdhulpverlening.
De verwachting is dat dit jaar ongeveer zestig
mensen in de provincie Groningen uit
huis geplaatst worden. Afgezet tegen de cijfers
uit 2006 (elfhonderd aangiftes van huiselijk
geweld, duizend verdachten gehoord
en vijfhonderd zaken doorgestuurd naar
de officier van justitie) is dat een minimale
prognose.
Het gaat om een enorme capaciteitsinspanning
die moet uitmonden in minder
huiselijk geweld. Daarom is het beleid ook
gericht op de pleger. ‘Met alleen hulp aan
slachtoffers verlaag je de recidive niet,’
benadrukt de Groningse beleidsmedewerker.
‘Tegelijkertijd verschuiven we
onze aandacht. Niet het slachtoffer, maar
de pleger moet het huis uit.’
Tekst: Thea van der Geest
iDe minister van Justitie gaf in 2002 opdracht aan het Verwey-Jonker Instituut om onderzoek
te doen in Oostenrijk en Duitsland, waar de wettelijke voorzieningen van uithuisplaatsing al
in werking waren getreden. Daarop volgde in Nederland de notitie “De Pleger het huis uit”,
waarin het draagvlak onder ketenpartners werd gepeild. Het instituut concludeerde dat huisverbod
een belangrijke aanvulling zou zijn op de bestaande regelingen.
Het departement riep gemeentes op zich aan te melden voor een proefproject. Uit achttien
aanmeldingen kregen drie gemeentes het project toegewezen: Groningen, Venlo en
Amsterdam. In Venlo en Amsterdam zijn één, respectievelijk twee plekken gereserveerd in de
maatschappelijke opvang.
OMgeslagen
‘Als alcohol nu uitgevonden zou worden, zou
het onmiddellijk verboden worden.’
Volgens Harold Wychgel van het Trimbosinstituut
is alcohol een gevaarlijker middel
dan paddo’s.
De Groene Amsterdammer, 6 april 2007
‘Niemand bij de Nederlandse politie denkt
nog dat de Nationale Recherche er niet zou
moeten zijn.’
KLPD-korpschef Peter van Zunderd
Blauw, 14 april 2007
‘Tussen de tien best verkochte covers van ons
blad zitten altijd vijf of zes misdaadverhalen.
Een crimecover over de Hells Angels of
Holleeder verkoopt 15 à 20 % extra.’
Misdaad is volgens Jan Paul de Wildt, hoofdredacteur
van weekblad de Nieuwe Revu, een
pijler van zijn blad.
HP de Tijd, 6 april 2007
‘Is verkrachting binnen het huwelijk erger
dan dat je door je buurman wordt verkracht?’
Een deelnemer aan een onlangs gehouden
Europees seminar over domestic violence
vraagt zich af of het “huiselijke” van geweld
als strafverzwarende omstandigheid moet
gelden.
Justitie Magazine, maart 2007
‘Ik ben helemaal niet verbaasd dat de mannen
tijdens die proef vrijwillig meewerken.
Geen enkele man zegt: ik wil doorgaan met
huiselijk geweld.’
Gisela Roethof, therapeut bij de Pompestichting
in Nijmegen, over de verplichte
uithuisplaatsing en agressietraining voor
daders van huiselijk geweld.
Nederlands Dagblad, 17 april 2007
Samenstelling: Anne Hoeksema

18
De verhouding OM -
Dinerende deelnemers deelden hun dilemma’s
De verhoudingen tussen het OM en de balie blijken lang niet
zo slecht als soms in de media wordt gesuggereerd. Dat bleek
tijdens een onlangs gehouden werkdiner waarin Amsterdamse
officieren en advocaten hun dilemma’s deelden. Terugblik op het
diner pensant met hoofdofficier Leo de Wit en deken Hans van
Veggel. ‘We zijn er beiden verantwoordelijk voor de relatie goed
en professioneel te houden.’
Het thema van de bijeenkomst was de
werkrelatie tussen het OM en de balie.
Onder leiding van M. Diemer, rechter in
Amsterdam, werden tussen de diverse gangen
door dilemma’s besproken.
Aanleiding voor de bijeenkomst was het
beeld dat in de media was ontstaan dat er
in de verhouding tussen het OM en de Balie
irritaties en zakelijke ergernissen zouden
zijn. Het is zelfs een “vuile oorlog” genoemd.
Ten onrechte, meent hoofdofficier Leo de
Wit. ‘Ik vind het dan een verantwoordelijkheid
van het management van het OM en
de Balie om dit signaal op te pakken en daar
wat aan te doen. Bij onze omgang speelt
allereerst het gezamenlijk belang en de
medeverantwoordelijkheid van OM en Balie
om het vertrouwen van de samenleving in
de strafrechtspleging en de rechtstaat te
behouden en te bevorderen. Ten tweede
moeten we wederzijds vertrouwen (kunnen)
hebben in de zakelijke relatie. Het
derde uitgangspunt is fair play: we moeten
er vanuit kunnen gaan dat er niet op de persoon
wordt gespeeld maar dat de contacten
zakelijk worden gehouden, zowel binnen als
buiten de rechtzaal.
Het werkdiner – een voortzetting van de eind
vorig jaar gehouden landelijke bijeenkomst
over polarisatie tussen beide beroepsgroepen
– moest hieraan een bijdrage leveren.’
‘Ik kan me daar helemaal in vinden,’ zegt
de Amsterdamse Deken Hans van Veggel.
‘Afgelopen najaar hebben we op landelijk
niveau deze bijeenkomst gehad, maar het
was ook op lokaal niveau hoognodig het
beeld van een “vuile oorlog” te corrigeren.
Beide beroepsgroepen zijn er voor verantwoordelijk
om de relatie goed en professioneel
te houden. We moeten daar elkaar op
kunnen aanspreken. Daarnaast vind ik wel
dat we met z’n allen ook wel een beetje een
dikke huid moeten hebben. In het vuur van
een zitting speelt emotie een rol, daar moet
je elkaar niet op pakken.’
De avond heeft bijgedragen aan de doelstelling,
maar de hoofdofficier en deken haasten
zich te zeggen dat slechts een eerste paal
geslagen is. ‘Goede relaties opbouwen en
onderhouden kost tijd,’ meent De Wit. ‘Het
is een duidelijk gebaar geweest over en weer
dat we dit belangrijk vinden.’
Van Veggel vergelijkt het met het lakken van
een boot. ‘Pas na vijf, zes lagen krijgt het
structuur. We moeten ons beide bewust zijn
van de uitgangspunten in onze werkrelatie,
het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid
deze hoog te houden.’
Maar de bijeenkomst was meer dan het uitspreken
van goede wil. Tijdens het diner werden
vier dilemma’s van het OM en vier van
de balie besproken. Hieronder een indruk
van een aantal dilemma’s en de verschillende
standpunten.
Dilemma 1 :
Persbericht als prerequisitoir
Ter gelegenheid van de regiezitting brengt het
OM een persbericht uit, waarin het inhoudelijk
op de zaak ingaat. De verdachte en
zijn advocaat zien dit bericht als een soort
prerequisitoir, waarmee de (publieke) opinie
wordt gestuurd. De verdediging kan zich hier
niet tegen verweren, omdat voor de weerlegging
een uitgebreide uiteenzetting van de
zaak nodig zou zijn. Bovendien willen zij
juist zo min mogelijk publiciteit. Werkt het
OM ongewenste polarisatie in de hand door
bij een regiezitting tegenover de pers inhoudelijk
op de zaak in te gaan? Moet het OM
zich daarvan weerhouden?
De Wit: ‘Het OM zou zich moeten concentreren
op verduidelijking, op het geven van een
toelichting op een vervólgingsbeslissing.’
Van Veggel pleit voor een terughoudend
OM: ‘Want de publicitaire schade is doorgaans
enorm. De vraag moet worden
gesteld of dergelijke persberichten noodzakelijk
zijn. Ik zou menen van niet. Ook hiervoor
geldt dat het debat over een zaak thuis
hoort op de (regie)zitting.’

OPPORTUUN Nummer 5 – 2007 Vuile oorlog? 19
Balie
Dilemma 2:
Zaaksofficier als getuige
Bij de behandeling van een zaak in appèl
wordt de zaaksofficier als getuige opgeroepen
om vermeende onrechtmatige opsporingsmethoden
te achterhalen. De Hoge Raad heeft
geoordeeld dat het oproepen van de officier
niet past in de structuur van het strafproces.
Lagere rechters blijven met enige regelmaat
wel op dergelijke verzoeken ingaan en de
officier dient daaraan gehoor te geven. Van
de zijde van het OM wordt die situatie wel als
onevenwichtig ervaren omdat de officier de
advocaat niet als getuige kan oproepen gelet
op het verschoningsrecht.
De Wit: ‘Een zaaksofficier is dominus litis en
kan in die hoedanigheid worden bevraagd.
Het oproepen als getuige past niet in de
structuur van ons strafproces.’
Van Veggel: ‘In beginsel ben ik het met De Wit
eens. Ik zou eraan willen toevoegen, dat een
zaaksofficier ook leider van het opsporingsonderzoek
is. Vragen met betrekking tot die
rol, die functie, moeten aan een officier zo
nodig onder ede kunnen worden gesteld.’
Dilemma 3:
Verdachte in beperkingen
De advocaat van een verdachte die onder
alle beperkingen in voorlopige hechtenis zit,
neemt contact op met een getuige. Hij wil
nagaan wat deze getuige kan verklaren en of
dat een reden is om die persoon op te laten
roepen als getuige. Hij vraagt onder meer of
deze getuige een man kent wiens naam in een
bepaald proces-verbaal voorkomt, welk verbaal
overigens niet onder de stukken valt die
aan de verdachte zijn onthouden. Volgens het
OM heeft de advocaat hiermee de waarheidsvinding
in gevaar gebracht en heeft de advocaat
tuchtrechtelijk verwijtbaar gehandeld.
* Mag de advocaat van de verdachte in beperkingen
de getuige benaderen?
* Mag de advocaat aan zijn cliënt berichten in
de pers doorgeven?
* Mag de advocaat zijn cliënt op de hoogte
stellen van hetgeen de getuige heeft verklaard?
De Wit: ‘Bij deze discussie ontstond bij de
balie toch enig gevoel en begrip voor het
opleggen van beperkingen.’
Van Veggel: ‘Een advocaat zal hier altijd
ruimte in proberen te zoeken maar het is
belangrijk dat je elkaar vindt in het doel van
bijvoorbeeld beperkingen.’
De Wit: ‘Je moet zorgen dat je je handelen
bespreekt. Dat haalt veel onrust en onzekerheid
weg. Een open houding maakt de
werkrelatie voor iedereen een stuk makkelijker.’
Een goede verhouding is belangrijk, concluderen
beiden. ‘In een groot parket als
Amsterdam kunnen altijd fouten worden
gemaakt,’ weet De Wit. ‘Het is belangrijk deze
in perspectief te houden. Een goede zakelijke
verhouding maakt dat je dit soort zaken
makkelijker oplost.’
Van Veggel: ‘Ons werk is mensenwerk! Ik zeg
altijd: leer elkaar kennen! Spreek elkaar ook
buiten de zittingszaal, dat maakt het dagelijkse
werk een stuk makkelijker.’
Voor de orde was het diner een uitwedstrijd
waarin de zestien advocaten zwaar in de
minderheid waren tegen circa zestig officie-
‘Het is een duidelijk gebaar over en
weer dat we dit belangrijk vinden’
ren. Van Veggel zint op een “vriendschappelijke
return”: ‘Wellicht moeten we dit initiatief
oppakken en volgend jaar als orde een
dergelijke bijeenkomst organiseren. De sfeer
was vrij open en los. Het was heel gezellig, ik
heb van niet één advocaat gehoord dat die
zich in het nauw gedreven voelde omdat ze
in de minderheid waren. En ik moet zeggen,
dat ik de officieren aan mijn tafel bijzonder
begripvol vond voor de rol van de advocaat.
Het waren stevige vrouwen, heel open, ze
straalden kennis en passie uit. Die zou ik zo
wel in mijn praktijk willen hebben!’
Tekst: Sanne van Meeteren,
Communicatie parket Amsterdam
Foto’s: parket Amsterdam

20
NFI gaat achterstand
DNA-Maatwerk inlopen
‘Het is aan het OM om prioriteiten te stellen’
“Kwaliteit NFI onder druk”, meldde Nova in maart 2007. “Justitie
spoor bijster”, kopte de Telegraaf nog wat verontrustender diezelfde
maand. En zij waren niet de enige media die de afgelopen
tijd aandacht besteedden aan de achterstand in het Maatwerk-
DNA-onderzoek door het NFI. Gelukkig is er zicht op verbetering,
stelt het NFI. ‘Door het vergroten van de Maatwerk-capaciteit
en het optimaliseren van de instroom kunnen we eind mei
beginnen met het wegwerken van de wachtrij.’
Het NFI is niet blij met de achterstand
die is ontstaan bij DNA Maatwerk onderzoeken.
Een groot aantal prioriteit 3- en
4-zaken (die een strafdreiging tussen de
zes en twaalf jaar kennen) staat momenteel
in de wachtrij. ‘Dat vinden wij vervelend,
want het betekent dat het NFI momenteel
niet aan deze zaken werkt. In totaal gaat
het om 126 zaken met prioriteit 3 of 4.
Daarnaast staan ook nog 77 zaken met prioriteit
5 of 6 in deze wachtrij,’ zegt Thomas
Ondracek, Coördinatiesecretaris Biologisch
Sporenonderzoek van het NFI.
Grotere complexiteit
Het NFI onderscheidt twee aparte trajecten
van DNA-onderzoek: het Maatwerk-onderzoek,
dat wordt uitgevoerd door de afdeling
Biologisch Sporenonderzoek (BSO) en het
HVC-onderzoek (High Volume Crimes)
dat de afdeling DNA-typering voor haar
rekening neemt. Het HVC-onderzoek wordt
verricht aan svo’s (stukken van overtuiging)
in prioriteit 5- en 6-zaken. Het Maatwerkonderzoek
(BSO) richt zich voornamelijk op
de prioriteiten 1, 2, 3 en 4, maar soms ook
op prioriteit 5- en 6-zaken, als het om spo-
ren gaat die niet geschikt zijn om geautomatiseerd
te verwerken.
Het HVC-onderzoek kent geen wachtrij;
zaken worden binnen de afgesproken levertijden
gerapporteerd. Hoe komt het dan dat
dit met de Maatwerk-zaken niet lukt? Wim
Heijnen, Hoofd Biologisch Sporenonderzoek:
‘Bij het Maatwerk-DNA-onderzoek is
er een groei in het aantal aanvragen en
neemt de complexiteit van het onderzoek
toe. Aanvragers willen, zeker sinds het
Posthumus-rapport, vaak meer sporen per
svo onderzocht hebben. Daarnaast neemt
het aantal verzoeken tot aanvullend onderzoek
toe. De toename in complexiteit komt
vooral doordat we steeds meer onderzoek
doen aan minimale sporen. Dit vraagt om
vele opeenvolgende handelingen en daarmee
veel werk en een langere doorlooptijd.’
Optimalisering
De aanpak van het NFI om de wachtrij op
te lossen en de capaciteit in Maatwerk te
laten groeien, richt zich op twee sporen:
enerzijds beperking en optimalisering van
de instroom, anderzijds vergroting van de
capaciteit. De beperking van aanvragen
ligt deels in handen van de opdrachtgevers.
Ondracek: ‘Wanneer bijvoorbeeld in zaken
voldoende ander bewijs is, kan men zich
afvragen of het echt noodzakelijk is om ook
nog DNA-onderzoek aan te vragen.’ Heijnen:
‘Overigens bleek bij een inventarisatie begin
2006 dat de hoeveelheid zaken waarvan we
konden zeggen “hier was DNA-onderzoek
eigenlijk niet nodig geweest” miniem was.
In het algemeen zijn de beslissingen van OM
en politie om DNA-onderzoek aan te vragen
gefundeerd en goed.’ Ondracek benadrukt
in zijn overleg met de FSO’s (de Forensische
Samenwerking in de Opsporing, waarin
politie en NFI samenwerken) en het OM ook
altijd dat het NFI op de hoogte dient te worden
gesteld als het gevraagde onderzoek niet
(langer) noodzakelijk blijkt te zijn. ‘Als een
aanklacht is ingetrokken of een zaak is gese-

OPPORTUUN Nummer 5 – 2007 Forensische opsporing 21
poneerd horen wij dat graag zo snel mogelijk.
Die energie kunnen we immers goed
gebruiken voor andere zaken.’ Daarnaast is
het optimaliseren van de instroom door te
zorgen voor kansrijke sporen, van belang.
Capaciteit
Toch leiden deze maatregelen alléén niet
tot de gewenste vermindering van de hoeveelheid
aangevraagd onderzoek. Vandaar
dat het NFI ook werkt aan capaciteitsvergroting.
Extra budget zorgt dat het NFI
meer deskundigen kan opleiden. Dit leidt
tot een ruime verdubbeling van het aantal
tekenbevoegde deskundigen in 2008 ten
opzichte van begin 2006. De lange termijn
die deze groei vraagt, hangt samen met het
interne opleidingstraject voor deskundigen
in opleiding, dat zo’n twee jaar duurt.
Heijnen: ‘Dat we straks zoveel mensen hebben,
betekent echter niet dat we twee keer
zoveel zaken aankunnen. Juist omdat lengte
en complexiteit van het onderzoek vaak toenemen,
schatten we in dat we in 2008 zo’n
2.500 zaken kunnen doen, terwijl we er nu
jaarlijks zo’n 1.600 aankunnen.’
Tussenvorm in onderzoek
Een ander facet dat de verwerkingscapaciteit
moet vergroten is het invoegen van
een tussenvorm in onderzoek. Heijnen:
‘Nu kennen we het HVC-onderzoek en het
DNA-Maatwerk. In Maatwerk halen we als
het ware ”alles uit de kast” en dit kost daardoor
relatief veel tijd. Omdat zo’n uitgebreid
onderzoek niet altijd nodig is, introduceren
we binnenkort een extra type onderzoek
tussen HVC en het huidige Maatwerk. Dit
gaat verder dan het grotendeels gerobotiseerde
HVC, maar we doen ook niet álles
wat er maar mogelijk is. Het veiligstellen
van de sporen vindt daarbij plaats op de
FSO’s. Daardoor kennen we straks de indeling:
HVC, Maatwerk en Maatwerk-plus.
Hiermee sluiten we ook aan bij de indeling
die de politie hanteert voor PD’s. In
het begin zal het even wennen zijn dat de
Thomas Ondracek (l) en Wim Heijnen. Foto's: Peter van Mulken
onderzoeksvorm die we nu Maatwerk noemen
straks Maatwerk-plus heet, terwijl we
de nieuwe tussenvorm Maatwerk noemen.
Dit nieuwe traject start in 2007 en zal in 2008
circa 800 aanvragen kunnen verwerken.’
Prioriteit stellen
Het idee is dat het NFI vanaf eind mei weer
prioriteit 3- en 4-zaken kan oppakken.
Ondracek: ‘Er ligt een uitdaging voor het OM
om de toestroom van deze zaken te doseren.
Als we alle zaken in één keer voor onze kiezen
krijgen, zitten we op een onwerkbare hoeveelheid.
Vandaar dat het OM een manier moet
vinden om het aantal zaken dat het doorzet
naar het NFI langzaam op te schroeven.’
‘Het stellen van prioriteit is echt de verantwoordelijkheid
van het OM,’ vult Heijnen
aan. Daarbij zien de twee een rol weggelegd
voor de forensisch officier van justitie,
waarover bijna elk parket beschikt. Wanneer
het NFI álle zaken zonder wachttijd kan
oppakken kunnen de heren nog niet zeggen.
Ondracek: ‘Ook omdat we niet precies weten
hoeveel zaken de parketten zouden willen
insturen.’ Heijnen: ’Wel kan een deel van die
prioriteit 3- en 4-zaken opgepakt worden in
het traject dat we straks “Maatwerk” gaan
noemen, en dat dus sneller werkt dan het
huidige Maatwerk-traject.’
Knellen
Op zich ervaren Heijnen en Ondracek dat
het OM begrip heeft voor de achterstanden.
Ondracek: ‘Maar op zaaksniveau kan het altijd
knellen. En hoe dichter je bij het slachtoffer
zit, hoe moeilijker het is om te accepteren dat
in een prioriteit 3- of 4- zaak geen onderzoek
wordt verricht. Leg aan iemand die net een
pistool tegen zijn hoofd heeft gehad maar
eens uit dat het DNA in zijn zaak niet wordt
onderzocht, terwijl tegelijkertijd wel DNAonderzoek
plaatsvindt na een inbraak bij de
achterbuurman.’
Heijnen: ‘Ik denk dat dat inderdaad het moeilijkst
is: zaken met prioriteit 1 en 2 en HVCzaken
met prioriteit 5 en 6 pakken we wél op,
maar alles daartussen doen we tijdelijk niet.
Dat is vervelend, ook voor onszelf. Maar het
is nu eenmaal technisch niet mogelijk om
bijvoorbeeld prioriteit 3- en 4-zaken te verwerken
via het HVC-traject. Procesmatig kan ik
het begrijpen, maar emotioneel is het een heel
ander verhaal. Gelukkig komt daarin verandering.
En de aanpak die we daarbij kiezen, zorgt
ervoor dat we in de toekomst door optimalisatie
en door goed overleg met ketenpartners
blijvend een capaciteit in Maatwerk kunnen
aanbieden die beter aansluit bij de vraag.’
Tekst: Miranda van Ark

22
Personalia
Personalia
BVOM
In: Freek Post (1e medewerker informatiemanagement)
Karin Leers (adviseur documentatie)
Marjolijn Mesman Schultz (parketsecretaris)
Alide Heuvelink (hoofd bedrijfsvoering)
CVOM
In: Silvia Stalvord (administratief medewerker)
Jolanda Bol (administratief medewerker)
Selinda Jones (administratief medewerker)
Ilse Spijker (administratief medewerker)
Andy Bakx (administratief medewerker)
Mariam Zougari (administratief medewerker)
Melek Kömbe (administratief medewerker)
Hamid Yagoubi (medewerker Post/Repro)
Greet van Leijen (medewerker Post/Repro)
Arrondissementsparket Dordrecht
In : Tycho Carbaat (commmunicatiemedewerker)
Gine Lijtsman (secretaresse)
Uit: Daphne Kortekaas (raio)
Arrondissementsparket Utrecht
In: Eric Drost (sectiechef administratie )
Els Martens (officier van justitie)
Ileen Albert (secretaresse)
Marloes Boon (planner administratie)
Switch: Heleen Rutgers (officier van justitie naar
Parket Den Bosch)
Bij pagina 77 kreeg ik ernstig de behoefte om het boek dicht te slaan
en even een luchtje te gaan scheppen. De Lijkschouw in de Praktijk
is met name bedoeld als handleiding voor artsen die een lijkschouw
moeten verrichten. De auteurs, de forensisch artsen Udo Reijnders
en Kees Das, hebben het daarom in een zakelijke stijl geschreven,
wars van sensatiezucht.
Dat neemt niet weg dat De Lijkschouw in de Praktijk door het
onderwerp onbedoeld ook een catalogus is van wreedheid, wanhoop
en pech. Zo ongeveer alle akelige dingen die met een menselijk
lichaam kunnen gebeuren, passeren de revue. Een fatale steekpartij,
een overdosis of een koolmonoxidevergiftiging, het wordt
allemaal beschreven en geïllustreerd. Het zijn met name de vele
foto’s die maken dat De Lijkschouw in de Praktijk onbehaaglijke lectuur
kan zijn. Een badkamerscène: op de rand van het bad staan twee
vrolijke plastic eendjes. In de badkuip ligt in het bruine water een dode
vrouw. Het onderschrift luidt: ‘suïcide in zeer heet badwater’.

OPPORTUUN Nummer 5 – 2007 Recensie 23
Lijkschouwen voor leken
Andere foto-onderschriften zijn onder
meer: ‘auto-erotisch ongeval met elektriciteit’
en ‘gezicht van een jongetje, gesmoord
met een kussen’. Mijn behoefte aan frisse
lucht kwam op bij ‘indrogingsverschijnselen,
schimmelvorming, maden en vlieg’.
Voor alle duidelijkheid: een lijkschouw is
iets anders dan een sectie. Bij de schouw
probeert een arts, vaak degene die de overledene
behandelde, op basis van uitwendig
onderzoek vast te stellen wat de doodsoorzaak
is geweest. Pas bij aanwijzingen
van een niet-natuurlijke dood worden de
gemeentelijk lijkschouwer en eventueel een
gerechtelijk patholoog in stelling gebracht.
Alleen die laatste kan – in opdracht van de
officier van justitie – een sectie uitvoeren.
In hun voorwoord schrijven Reijnders en Das
dat artsen zich vaak aan hun lot overgelaten
voelen als zij op pad gaan om een lijkschouw
te verrichten. ‘Zij realiseren zich vaak dat ze
niet goed weten waar ze naar moeten kijken,
wat bepaalde verschijnselen te betekenen
hebben en of het geheel pluis of niet pluis
is.’ Het boek maakt duidelijk hoe lastig de
taak van de schouwarts kan zijn. Alleen al
het bepalen van het tijdstip van overlijden is
geen sinecure. Sommige personen verkeren
bijvoorbeeld in zo’n slechte conditie dat de
rotting van het lichaam al begint voordat de
dood is ingetreden. Elektrocutie is lang niet
altijd op het eerste gezicht vast te stellen en
dat geldt nog sterker voor vergiftiging. Zelfs
schot- en steekwonden kunnen onopgemerkt
blijven, omdat de huid zich achteraf
weer heeft gesloten.
Het werk van de schouwarts kan ook
gevaarlijk zijn. Er is bijvoorbeeld de mogelijkheid
dat de arts zich snijdt aan rafelige
botstukken of dat hij besmet raakt met
micro-organismen via een “spatincident”
of door vrijkomend gas. Ook psychisch
kan het onderzoek van een overledene het
nodige van de arts vergen. Reijnders en Das
schrijven over het overlijden van een kind
dat dat ‘een zeer aangrijpende gebeurtenis
is, in de eerste plaats voor de ouders, maar
ook voor de betrokken professionals met
inbegrip van de schouwarts. Hierdoor is het
voor de professionals die met zo’n sterfgeval
te maken hebben, vaak erg moeilijk ‘professioneel
op te treden’ en ‘emoties onder controle
te houden.’
De arts die de schouw uitvoert, draagt een
grote verantwoordelijkheid. Hij of zij is het
die primair vaststelt of sprake is geweest van
een natuurlijke dood. Dat maakt het des te
verbazingwekkender dat de lijkschouw met
betrekkelijk weinig waarborgen is omgeven.
Zo wordt het acceptabel geacht dat een
waarnemer van een behandelend huisarts
de schouw uitvoert, ‘ook al heeft deze de
overledene mogelijk nooit gezien of behandeld’.
Ook komt het nogal eens voor dat een
schouw pas een dag later wordt uitgevoerd.
Door het tijdsverloop zal dan veel relevante
informatie verloren zijn gegaan.
De grootste zorg van de auteurs is het
gebrek aan kwaliteit bij de lijkschouw.
Zij schrijven: ‘In de praktijk blijkt de lijkschouw
door een behandelend arts vaak
(ten onrechte) tot een heel oppervlakkig
onderzoek beperkt te blijven of het onder-
zoek blijft zelfs achterwege.’ Reijnders en
Das achten het aannemelijk dat gevallen
van een gewelddadige dood soms gemist
worden. Zo komt het voor ‘dat een ouder
naderhand bekent een kind omgebracht te
hebben, terwijl het overlijden als natuurlijk
was afgegeven of als een ongelukkig
ongeval was opgevat.’ In dat licht bezien is
het opmerkelijk dat zelfs bij de gemeentelijk
lijkschouwers de kennis niet op peil is.
Slechts de helft van hen heeft de opleiding
tot forensisch arts gevolgd. Dat is informatie
die eigenlijk veel schokkender is een plaatje
van een lichaam in verregaande staat van
ontbinding.
De Lijkschouw in de Praktijk voorziet dus
primair in een behoefte in medische kring.
Voor officieren van justitie en advocatengeneraal
geldt niet dat zij in staat moeten
zijn om “Sommerse vlekken” en petechiën
te herkennen. Het zou blijkbaar al heel wat
zijn wanneer die kennis in de toekomst bij
alle lijkschouwers aanwezig is. Maar ook
voor een officier van justitie of advocaatgeneraal
zal het leerzaam zijn om te weten
wat men zoal aan een dood lichaam kan
aflezen. Dat daar foto’s bij staan die niets
aan de verbeelding overlaten, is dan alleen
maar nuttig.
U.J.L. Reijnders & C. Das, De Lijkschouw in
de Praktijk, Maarn: Prelum 2007,
ISBN 978-90-8562-036-5
Tekst: Juriaan Simonis

24
De Spoorwegzaak
Voor het schrijven van mijn memoires ben
ik nog veel te jong, vind ik zelf. Of mijn kinderen
er ook zo over denken is trouwens
nog maar de vraag. Maar áls ik er nog eens
aan begin - ik denk overigens dat dat niet
het geval zal zijn – zal de spoorwegzaak
daar zeker in voorkomen. Een zaak die
ook de geschiedenis in had kunnen gaan
als de spoorwegmoord. Maar van moord
is de gewezen verdachte zowel door de
Arnhemse rechtbank als door het hof vrijgesproken.
De spoorwegzaak dus.
Het is 1 augustus 2003 als het echtpaar uit
deze zaak in hun auto stapt voor een fatale
autorit. De laatste periode van hun huwelijk is
niet bepaald vlekkeloos verlopen: er is sprake
van een (volgens velen) slecht huwelijk.
Verder heeft de vrouw psychische problemen
en drinkt ze te veel. En voorts is de financiele
situatie verre van rooskleurig, nu ze een
nieuw huis hebben betrokken, terwijl voor
de oude woning alsmaar geen nieuwe bewoners
kunnen worden gevonden; dubbele
woonlasten dus. Op het leven van de vrouw
is een ongevallenverzekering afgesloten, die
de jaren daarvoor tot drie maal toe was verhoogd.
Bij haar overlijden zal een bedrag van
bijna € 170.000,- worden uitgekeerd.
Wanneer de auto een spoorwegovergang
nadert, brengt de man deze tot stilstand.
Niet veel later rijdt hij verder, onder de reeds
deels gesloten spoorbomen door, en stopt
midden op de treinrails. Hij rent de auto uit,
met achterlating van zijn vrouw. Zij slaagt
er niet in het voertuig tijdig te verlaten, wellicht
door haar corpulentie of door de werking
van de door haar gebruikte medicijnen
in combinatie met alcohol. De aanstormende
trein verplettert de auto en de vrouw
komt om het leven.
Haar man wordt aangehouden op verdenking
van moord. Van meet af aan geeft hij te
kennen een groot stuk van de film kwijt te
zijn: hij kwam, naar zijn zeggen, pas weer bij
zijn positieven toen zijn auto zich al op de
spoorwegovergang bevond. Desgevraagd
verklaart hij wisselend over de periode waarin
hij al last heeft van “black-outs”: volgens
zijn eerste verklaring zou het de eerste keer
zijn; later stelt hij echter al maanden of zelfs
jaren door dit ziektebeeld te zijn getroffen.
Om te eindigen met het verhaal, dat hij er al
zo ongeveer 35 jaar last van heeft.
Geraadpleegde psychologen, psychiaters en
geheugendeskundigen achten het verhaal
van de man weinig geloofwaardig, hoewel
sommigen het niet geheel uitsluiten. Bij het
doornemen van de persoonlijke omstandigheden
valt verder nog op, dat de man, op het
moment van de berechting in hoger beroep
Uitgelicht
64 jaar oud, in zijn tienerjaren enkele jaren
gedetineerd was geweest in Finland, omdat
de kapitein van het schip waarop de man
als matroos meevoer, door toedoen van zijn
mes het leven had verloren.
Voor zowel de rechtbank als het hof is er
uiteindelijk te veel ruimte voor twijfel over.
In zijn arrest van 13 maart 2007 (parketnr.
21-001401-05) overweegt het Arnhemse hof
“dat er veel omstandigheden te noemen
zijn, en door de advocaat-generaal ook zijn
genoemd, die ernstig afbreuk doen aan
de geloofwaardigheid van de lezing zoals
door de verdachte wordt gesteld. Het hof
kan echter niet met voldoende zekerheid
uitsluiten dat de lezing van verdachte desondanks
de feitelijke gang van zaken weergeeft.
Aldus dient de verdachte te worden
vrijgesproken van de aan hem tenlastegelegde
moord dan wel doodslag.” Wel wordt
de man voor dood door schuld veroordeeld.
De spoorwegzaak, dus.
Tekst: Jan-Willem Grimbergen
Advocaat-generaal bij ressortsparket
Arnhem

OPPORTUUN Nummer 5 – 2007 Verkeer 25
verkeer
Bureau Verkeershandhaving OM.
Voor complete teksten, bel 0346 – 333310.
Duplicaatcode op kenteken
(zogenoemd ophoogkenteken)
Gerechtshof Leeuwarden 12 maart 2007
WAHV 06/01324
Aan de betrokkene is als kentekenhouder een
administratieve sanctie opgelegd terzake (kort
samengevat) het volgen van een andere dan de
aangegeven rijrichting. De betrokkene stelt dat de
gedraging niet is verricht met het voertuig waarvan
het kenteken op zijn naam is gesteld en stelt dat
zijn voertuig ten tijde van de gedraging niet op de
pleegplaats is geweest. Hiertoe voert hij aan dat
de kentekenplaten op zijn voertuig zijn voorzien
van een duplicaatcode. Op de hem toegezonden
beschikking staat het kenteken zonder deze code
vermeld. De stelling van betrokkene dat zijn voertuig
ten tijde en ter plaatse van de gedraging niet
aanwezig is geweest is naar het oordeel van het
hof niet aannemelijk geworden, nu de betrokkene
deze stelling niet nader heeft onderbouwd. Anders
dan de betrokkene kennelijk meent brengt het
verbaliseren op kenteken het niet overnemen van
een op de kentekenplaat aanwezige duplicaatcode
niet mee dat de kentekenhouder reeds om
die reden vrijuit gaat. De op de kentekenplaten
aangebrachte duplicaatcode geeft immers slechts
aan dat het oorspronkelijke kentekenbewijs en de
daarbij horende kentekenplaten zijn vervangen.
Deze duplicaatcode maakt geen deel uit van de
kentekencombinatie. In de omstandigheid dat de
verbalisant de op de kentekenplaat eventueel aanwezige
duplicaatcode niet heeft genoteerd, geeft
het hof dan ook geen aanleiding te twijfelen of de
gedraging is verricht met het voertuig waarvan het
kenteken ten name van de betrokkene staat geregistreerd
in het kentekenregister. Te meer nu het
merk, type en kleur van het voertuig overeenstemmen
met het voertuig van betrokkene en de plaats
van de gedraging niet ver gelegen is van de woonplaats
van de betrokkene. Volgt bevestiging van
de beslissing van de kantonrechter tot ongegrond
verklaring van het door de betrokkene ingestelde
beroep.
(APK-)register controle onwettig?
Gerechtshof Leeuwarden 13 maart 2007,
WAHV 06/01511
Blijkens de RDW-gegevens was de geldigheid van
het keuringsbewijs verlopen sinds 5 augustus 2005.
Op 9 november 2005 wordt geconstateerd dat het
keuringsbewijs voor het voertuig van de betrokkene
zijn geldigheid had verloren. Hij stelt echter dat hij
met het voertuig geen gebruik heeft gemaakt van
de openbare weg en dat het middel van registercontrole
onwettig is. Hiertoe voert hij aan dat een
woordvoerder van de RDW in de Telegraaf heeft
verklaard dat momenteel enkel bij aanhouding of
flitscontroles een boete voor een ongeldige APK
wordt uitgeschreven. Onder verwijzing naar en
aanhaling van o.a. het vermelde in de Memorie van
Toelichting (Kamerstukken II, 1990-1991, 22 030, nr.
3, bldz. 113) overweegt het hof “dat de betrokkene
ongeacht of het voertuig op de weg wordt gebruikt,
er voor zorg dient te dragen dat voor het voertuig
een keuringsbewijs is afgegeven”. Het samenstel
van de wettelijke bepalingen maakt het mogelijk om
middels registervergelijking op een effectieve wijze
de keuringsplicht te handhaven. De effectiviteit
van de handhaving zou ernstig worden ondermijnd
wanneer bij elke geconstateerde overtreding zou
moeten worden vastgesteld of het betreffende voertuig
aan het verkeer heeft deelgenomen dan wel
heeft kunnen deelnemen. Een en ander brengt mee
dat het in strijd met artikel 72 WVW94 niet voldoen
aan de keuringsplicht op zichzelf reeds het opleggen
van een administratieve sanctie rechtvaardigt,
ook in et geval het betreffende voertuig niet aan het
verkeer heeft deelgenomen dan wel heeft kunnen
deelnemen. De registercontrole is een vorm van
toezicht ter handhaving van de geldende regelgeving.
Wat ook zij van de uitspraken in de Telegraaf
door een woordvoerder van de RDW, dit maakt de
handhaving van de geldende regelgeving door middel
van registercontrole niet onwettig. Volgt bevestiging
van de beslissing van de kantonrechter tot
ongegrond verklaring van het door de betrokkene
ingestelde beroep.
Locatie snelheidscontrole
Gerechtshof Leeuwarden 26 maart 2007,
WAHV 06/01335
De betrokkene stelt dat gelijktijdig met het bord
einde snelweg een bord 70 km/u is geplaatst. Kort
daarna staat een herinneringsbord 70 km/u. Hij
vindt het onterecht dat in deze situatie een snelheidscontrole
heeft plaatsgevonden. Immers de
snelheid moest in zeer korte afstand van 120 km/u
worden verlaagd tot 70 km/u. De snelheid had
eerst moeten worden verlaagd tot 100 km/u. Het
hof somt op: hmaalnr. 50.3: bord GO2 (einde autosnelweg)
met als onderbord “na 1,2 km”, hmpaalnr.
48.8: combinatiebord GO2 met daaronder bord A1
met als snelheid 70 km/u (links en rechts van de
weg), hmpaalnr. 48.6: herhaling van bord A1 (70
km/u; links en rechts van de weg), hmpaalnr. 48.5:
aktiewagen Rijkswaterstaat met oplichtende letters:
“snelheidscontrole” en “70km/u” en tenslotte
tussen 48.5 en 48.4: de radarcontroleauto van het
verkeershandhavingsteam. De snelheidsmeting
heeft plaatsgevonden 300 meter na het eerste bord
70 km/u. Derhalve heeft de betrokkene voldoende
gelegenheid gehad – in ieder geval 300 meter- om
zijn snelheid tot het geldende maximum te verlagen.
Volgt bevestiging van de beslissing van de kantonrechter
tot ongegrond verklaring van het door de
betrokkene ingestelde beroep.
Vasthebben of vasthouden ?
Gerechtshof Leeuwarden 12 maart 2007,
WAHV 06/01509
De betrokkene stelt dat hij voor het telefoneren
gebruik maakte van zijn handsfreeset en daartoe
de telefoon even in zijn hand heeft gehad om het
klepje te openen en het gesprek aan te nemen. Hij
is van mening dat de tekst van art. 61a RVV90 een
dergelijk kortstondig vasthebben toelaat. De wetgever
zou met het strafbaar gestelde vasthouden
het oog hebben gehad op het langer vasthouden
dan noodzakelijk is voor het opnemen van een inkomend
gesprek. Het hof meent, dat uit de Nota van
Toelichting bij de invoering van bedoeld wetsartikel
blijkt dat juist de wetgever, mede met het oog op
een zo eenvoudig mogelijke handhaving, heeft
gekozen voor een strafbaarstelling die weinig ruimte
laat voor discussie en interpretatieproblemen. In
dat verband is het niet aannemelijk dat de wetgever
het kortstondig vasthouden van de telefoon om
een inkomend gesprek op te nemen heeft willen
toestaan. Volgt bevestiging van de beslissing van
de kantonrechter tot ongegrond verklaring van het
door de betrokkene ingestelde beroep.
Tekst: Koos Spee

26
internationaal
Ministerie van Justitie, Afdeling
Internationale Rechtshulp in Strafzaken,
telefoon 070 – 37 07 468
Jurisprudentie
Verzoek om aanwijzing ex 127 Wet op de
Rechterlijke Organisatie in overleveringszaak
Rechtbank ’s-Gravenhage, 15 maart 2007
KG 06/1272 (niet gepubliceerd)
De rechtbank Amsterdam heeft drie Italiaanse
verzoeken om overlevering in verband met drugsfeiten
gepleegd in Nederland, België en Italië
grotendeels toegestaan. In navolging hierop
verzoekt de opgeëiste persoon de minister van
Justitie schriftelijk om gebruik te maken van
diens aanwijzingsbevoegdheid uit artikel 127 RO
en te bepalen dat de vervolging in Nederland zal
plaatsvinden. De minister van Justitie wijst dit
verzoek af nu de rechtbank Amsterdam reeds
gemotiveerd heeft aangegeven dat de officier
van justitie in redelijkheid heeft kunnen besluiten
om de vervolging over te dragen aan Italië in het
kader van de goede rechtsbedeling. Het verzoek
om aanwijzing wordt in kort geding herhaald. De
voorzieningenrechter merkt op dat met invoering
van de Overleveringswet is beoogd de uitleveringsprocedure
te vereenvoudigen en bekorten.
In deze procedure is de overleveringsrechter bij
uitstek de deskundige voor de behandeling van
overleveringsverzoeken, waarbij alle aspecten van
de overlevering aan de orde komen. De bevoegdheid
om al dan niet te vervolgen is gedelegeerd
aan de officier van Justitie. De bevoegdheid in
artikel 127 RO is hierdoor in belangrijke mate
ingeperkt. Slechts in zeer uitzonderlijke gevallen,
waarin sprake is van zeer bijzondere en concrete
omstandigheden, kan de minister van Justitie
ertoe overgaan om, ondanks de voornoemde
beperkingen, een aanwijzing te geven. De minister
van Justitie maakt van deze bevoegdheid zeer
terughoudend gebruik, slechts wanneer daartoe
zwaarwegende redenen nopen. De voorzieningenrechter
overweegt, marginaal toetsend, dat in
dit geval geen sprake is van dergelijke zeer bijzondere
en concrete omstandigheden. Daarbij is
ondermeer van belang dat de overleveringsrechter
de aangevoerde redenen in zijn beoordeling
heeft betrokken.
Gebruik van artikel 39, lid 2, Schengenuitvoer
ingsovereenkomst (SUO)
Hoge raad, 13 maart 2007 (LJN: AZ6671)
Een in België wonende man rijdt na cafébezoek
in Nederland tegen een geparkeerde auto zonder
daarna te stoppen. Hij wordt vervolgens in
Nederland op grond van processen-verbaal van
zowel de Nederlandse als Belgische politie veroordeeld.
In cassatie stelt de man dat de inhoud
van de Belgische processen-verbaal niet als
bewijs hadden mogen dienen in de Nederlandse
strafzaak nu de Belgische justitiële autoriteiten
daarvoor geen instemming hadden gegeven, zoals
vereist in artikel 39, lid 2, SUO. De Hoge Raad
overweegt dat de Belgische processen-verbaal op
verzoek van de Nederlandse politie door tussenkomst
van de afdeling Internationale rechtshulp
van het openbaar ministerie en het parket van de
Procureur des Konings in Tongeren (België) door
de Belgische politie aan de Nederlandse politie ter
beschikking zijn gesteld. Artikel 39 SUO ziet op
wederzijdse bijstand door politiediensten (politiële
samenwerking); zelfstandig en dus zonder tussenkomst
van de justitiële autoriteiten. In dit geval
zijn de processen-verbaal door tussenkomst van
de Belgische en Nederlandse justitiële autoriteiten
verstrekt en is er dus geen sprake van het wederzijds
verlenen van bijstand door politiediensten
zoals bedoeld in artikel 39 SUO. Het SUO is niet
van toepassing. De PG merkt in zijn conclusie nog
het volgende op over artikel 39, lid 2, SUO. De
bepaling lijkt niet opgenomen ter bescherming
van belangen van de verdachte. Voorts doet het
feit dat de Belgische politie documenten desgevraagd
aan een buitenlandse justitiële autoriteit
toezendt, reeds vermoeden dat deze staat geen
bezwaar heeft tegen het gebruik van deze documenten
als bewijs aldaar.
Toepassing van het EG Verdrag 1991 bij de
WOTS
Hoge Raad, 6 februari 2007 (LJN: AZ4730)
De rechtbank heeft de tenuitvoerlegging in
Nederland van een Duitse straf toelaatbaar verklaard
en met behulp van de omzettingsprocedure
een Nederlandse straf opgelegd. De veroordeelde
heeft beroep ingesteld. Het Verdrag inzake de
overbrenging van gevonniste personen van 21
maart 1983 (VOGP) voorziet in overbrenging van
de veroordeelde persoon én overname van de
aan hem opgelegde straf. Het Verdrag van de
Europese Gemeenschappen inzake de tenuitvoerlegging
van buitenlandse strafvonnissen van
13 november 1991 (EG Verdrag) voorziet in enkel
in overname van de opgelegde straf terwijl de
betreffende persoon zich al bevindt in het land dat
deze straf gaat overnemen. In dit geval bevond
de gevonniste persoon zich al in Nederland en
strekte het verzoek tot overname van de tenuitvoerlegging
van het aan hem opgelegde Duitse
vonnis. Aldus overweegt de Hoge Raad dat de
rechtbank ten onrechte het VOGP van toepassing
heeft verklaard, terwijl in dit geval het EG Verdrag
van toepassing is. Het oordeel van de rechtbank
dat de stukken voldoen, gebaseerd op het verkeerde
verdrag kan echter in stand blijven omdat
bij toetsing aan het EG Verdrag de stukken ook
voldoen. Gesteld wordt dat sprake is van strijd met
het “ne bis in idem beginsel” omdat de gevonniste
persoon in Duitsland een borgsom heeft betaald,
welke aldaar is geconfisceerd vanwege zijn vlucht
naar Nederland. De advocaat vraagt zich af in
hoeverre een verbeurde borgsom valt onder de
Wet Overdracht Tenuitvoerlegging Strafvonnissen
(WOTS) en stelt voorts dat nu zijn cliënt de borgsom
kwijt is, deze zijn straf al heeft ondergaan.
De Hoge Raad overweegt dat het middel faalt
omdat het verval van de borgsom niet valt onder
de omstandigheid dat reeds eerder in Nederland
een onherroepelijke beslissing is gevallen terzake
van het feit waarvoor hem in Duitsland een straf
is opgelegd, zoals weergegeven in artikel 7, lid 2
WOTS. Maar ook overigens kan een vervallenverklaring
van een gestelde zekerheid niet worden
aangemerkt als het ondergaan de straf die is
opgelegd.
Tekst: Linda Bregman

OPPORTUUN Nummer 5 – 2007 Column 27
Kan staatsgezag
ont-priesterlijken?
In Frankrijk is al een tijdje een discussie
gaande of imams niet uit hun ambt ontzet
zouden moeten kunnen worden als ze
overgaan tot “haatzaaien”. De voorstanders
hiervan geven aan dat dan hetzelfde zou
moeten kunnen bij priesters. Kan het staatsgezag
“ontpriesterlijken”?
De vraag is oud. De Rooms-Katholieke Kerk
heeft daar op geantwoord via een eigen juridisch
systeem: het canonieke recht. Het geldt
binnen de Kerk, waar het een eigen “rechtswerkelijkheid”
schept en procedures tot bij
de Heilige Stoel toe. Hoe lang kun je wijwater
aanlengen zonder dat het zijn sacramentele
kracht verliest? Hoever kun je een altaarsteen
verplaatsen zonder dat de steen opnieuw
gewijd moet worden? In “Romeinse passen”
is precies uitgerekend hoever. Wat is
de werking van een aflaat, wanneer de Paus
de zegen Urbi et Orbi geeft? Gesteld dat je
deze zegen opneemt op video, geldt de aflaat
steeds weer als de scène wordt afgedraaid?
Natuurlijk niet, dat ondermijnt het systeem.
Het strekt tot premie op onbeperkt zondigen.
De assisterend Kardinaal waarschuwt dat
deze truc zinloos is.
Zo is er een regeling voor de verwerving van
het priesterschap. Dat kan alleen geschieden
door zalving en handoplegging door
een bisschop. Wie priester is, blijft dat ook.
“Ontzalving” is er niet bij, ook niet binnen
de kerk. Het priesterschap is bekend als
“eeuwigdurend” merkteken dat het staatsgezag
niet kan ontnemen. Wat de staat kan
doen, is: een priester het preken onmogelijk
maken. Als je een priester opsluit, kan hij
geen enkele sacramentele daad meer verrichten.
Daarom werden lastige priesters in
de Tweede Wereldoorlog geïnterneerd. In de
cel bleven zij priester. Het priesterschap is
geen ambt, maar een sacramentele functie.
Die is waard wat de gelovige ervoor geeft en
zolang hij erom geeft.
“Pastoor”, dat is een administratieve rang.
De Pastoor is hoofd van de parochie. Hier
heeft de staat meer mogelijkheden om de
uitoefening van het pastoraat onmogelijk
te maken. Dat doen bisschoppen óók wel
eens. Guido Gezelle, de negentiende-eeuwse
dichter, preekte in het “stratenvlaams”.
Omdat dat “gelijk stond” aan socialistische
agitatie, werd Gezelle meermalen overgeplaatst
naar oorden waar men nu net zijn
idioom niet verstond. Hij eindigde als rector
van de “Engelse Damen” in Brugge, zusters
uit het Verenigd Koninkrijk.
Wat nu met dominees en imams? Zou de
strafrechter die uit hun ambt kunnen ontzetten?
Het domineeschap verwerft men
door beroepen te worden door de gemeente.
Die gemeente kan de dominee ontslaan.
Wat de staat rest is: een dominee zijn ambtsuitoefening
zoveel mogelijk verhinderen.
De Nederlandse overheid heeft dat in de
negentiende eeuw ook vaak gedaan. Toen
Koning Willem I een Kerkreglement wilden
doordrukken voor de hervormden, waren
er wederspannigen. Die liet Willem dragondreren:
door legering van dragonders bij de
lastposten thuis het leven zo zuur maken
dat zij het hoofd zouden buigen. Het leidde
tot een kerkelijke afsplitsing. Dominees
moet men in die hoedanigheid aan hun
kudde overlaten.
Imams? De Islam kent geen kerkelijke
organisatie waarbij hoger gezag iemand tot
imam verheft of dat ontneemt. Een imam
is iemand die gezag heeft bij de uitleg van
de Kor-an. Dat gezag moet hij verwerven bij
zijn gehoor. Gunt het hem dat niet, tja, dan
is hij nog wel imam maar veel helpt hem
dat niet als hij van zijn uitlegkunde ook een
broodwinning wil maken. In Turkije zit het
anders. Daar is een departement voor godsdienstzaken,
dat imam-vergunningen uitgeeft
die gelden in het buitenland. Die vergunning
van de Turkse imam kan worden
ingetrokken door het Turkse Departement,
niet door Frans gezag. Daar zou Sarkozy
toch eens aan moeten denken als hij zijn
“ontzetting” in wetgeving gaat omzetten.
Alleen vrees ik dat hij de postbode niet tegemoetloopt
als deze Opportuun uit is.
Tekst: Gerard Strijards

Op 26 maart onthulde rechtbank-president Frits Bakker en hoofdofficier Bob
Steensma (in een hoogwerker) het beeldje van Vrouwe Justitia boven de poort
van het gerechtsgebouw De Appelaar in Haarlem.
Rectificatie
In de AchterOM van april is helaas een foute
tekst bij deze foto vermeld. Bij de trouwfoto
van parketsecretaris Grace Hofmans staat dat
zij getrouwd is met officier van justitie Karel
de Valk. Dit is niet juist, Karel de Valk was bij
deze trouwerij juist degene die de plechtigheid
leidde. Ook de datum van de trouwerij klopte
niet, de juiste datum is 10 maart.
Op uitnodiging van het parket
Roermond woonden de burgemeesters
uit Limburg-Noord een themaochtend
bij over het werk van het
OM. Plaatsvervangend hoofdofficier
Gerard Sta sluit een succesvolle en
leerzame ochtend af met een pittige
discussie.
Op 17 maart vond op Curaçao de Penad Curaçao
Marathon plaats. Het OM was met de “OMlopers”
vertegenwoordigd. Het team van 6 lopers liep de estafettemarathon
in een tijd van 4 uur en 2 minuten, de estafettelopers
van de zittende magistratuur werden ruim
verslagen. V.l.n.r.: Cyrillia Jansen-Rijnschot, Ton van der
Schans, Shaida van Triest-Martis, Gibi Joubert, supporter
Dick Piar en Olaf Wilders.
Op de foto ontbreekt loper nummer 6: Leomar Angela.
RAIO Daphne Kortekaas (parket
Dordrecht) wordt in de boeien
geslagen en gedagvaard voor “Het in
hulpeloze toestand achterlaten van
haar collega’s”. Na het nuttigen van
een champagne ontbijt in de cel werd
ze in de rechtbank gelukkig toch
vrijgesproken.
Op 3 april is de CVOM gestart met het proefdraaien van de zaakstromen 8 WvW
en 30 WAM in Compas, voor de parketten Rotterdam en Arnhem. Tijdens een
feestelijke kick off overhandigden Albert van der Kerk (hoofdofficier van parket
Arnhem) en Hugo Hillenaar (plv. hoofdofficier van parket Rotterdam en projectleider
OM-afdoening) in het bijzijn van PG Henk van Brummen de eerste zaken aan
de CVOM. Hierbij huldigde Jeroen Steenbrink, directeur CVOM, de drie heren als
‘Vriend van de CVOM’. Ze ontvingen hierbij een CVOM T-shirt en een ‘Vriend van
de CVOM’ button.
V. l. n. r. : Albert van der Kerk, Jeroen Steenbrink, Henk van Brummen en Hugo Hillenaar.
Je moet er wát voor over hebben om
de Bredase muziekkwis te winnen,
dus dan maar een dansje op ‘Klein
konijntje heeft een vliegje op zijn
neus’. Vol overgave (en veel lol) overtuigden
de Madonna’s de jury.
Het afscheid van Han Moraal, hoofdofficier bij
het Haagse parket, werd bijzonder gevierd. Zijn
dienstbolide werd vervangen door een TucTuc
waarbij hijzelf als de zogenaamde TOMTOM
moest fungeren. Plaats van bestemming: musical
Tarzan te Scheveningen.
De bouw van het nieuwe vijf verdiepingen
tellende pand van het OM
in Lelystad vordert gestaag. Voor de
bouwvak zal het hoogste punt zijn
bereikt. De geplande oplevering is
3 december 2007.
Samenstelling: Anne Hoeksema